Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus. Series Latina"

See other formats 


Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 


public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 





We also ask that you: 


-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual 
personal, non-commercial purposes. 





and we request that you use these files for 


* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 






About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
a[nttp: //books . google. con/] 














"fr)igne , Jacq uet * Pao. 


PATROLOGLE 


CURSUS COMPLETUS 


SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMICA, 


OMNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM SCRIPTORDMQUE ECCLESIASTICORUM, 


SIVE LATINORUM, SIYE GRAECORUM, 


QUI AB VO APOSTOLICO AD TEMPORA INNOCENTII II1 (ANNO 1916) PRO LATINIS 
BT CONCILI] FLORENTINI (ANN. 1439) PRO GRJECIS FLORUERUNT : 


RAECUSIO CHRONOLOGICA 
OMNIUM QUAE EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLICJE TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIMA 
ECCLESLE SECULA, 


JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER 8E CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCBRIPTIS COLLATAS, PERQUAM DILIGEN« 
TER CASTIGATA; DISSERTATIONIBUS, COMMENTARIIS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA; OMNIBUS 
OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUAE TRIBUS NOVISSIMIS 84ICULIS DEBENTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA ; 
INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, 8INGULOS SIVE TOMOS STVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI SUBSEQUENTI- 

BUS, DONATA ; CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINA- 

RUM MARGINEM SUPERIOREM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNA- 

TA, OPERIBUB CUM DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN ORDINE 





AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA ; 


DUCENTIS ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDICIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CHRONOLOGICIS, STAT»- 
$TICI$, SYNTHETICIS, ANALYTICIS, ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, MORALE, LITUR- 
OGICUM, CANONICUM, DISCIPLINARE, HISTORICUM, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PRÁASERTIM 
DUOBUS INDICIBUS IMMENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICRT RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID 
NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE PATRUM, NE UNO QUIDEM OMIS$O, 

IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR; ALTERO SCRIPTUR/E 
CRAZE, ERX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM 

SUORUM LOCIS 8INGULOS SINGULORUM LIBRORUM $S. SCRIPTURA VERSUS, A PRIMO 
GRNESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT: 


EDEFTIO ACCURATISSIMA, CARTERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, SI PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDITAS, 
CHARTI QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM "VARIETAB, 
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA BSIBIQUE IN TOTO PATROLOGLE DECURSU CONSTANTER 
SIMILIS, PRETII EXIGUITAS, PRASERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA, 
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM, PRIMUM AUTEM 
IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET M88. AD OMNES ATATES, LOCOS, LINGUAS FORMASQUE 
PERTINENTIBU£, COADUNATORUM. 


SERIES SECUNDA 


IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESLE LATINJE 
A GREGORIO MAGNO AD INNOCENTIUM ill 


AGGURANTE J.-P. MIGNE, 
BBibliotheese Cleri! aniversee, 
SIVE CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIE ECCLESIASTICUR RAMOS EDITORE. 





PATROLOGLE TOMUS CXGII. 


PETRUS LOMBARDUS MAGISTER SENTENTIARUM. MAGISTER BANDINUS, THEOLOGUS. 
HUGO AMBIANENSIS, AÜTHOMAGEN SIS. ARCH:ZPISCOPUS. 


-— 





wi PARISHS^"^ 7 74 
APUD GARNIER FRATHES, EDITORES ET J.-P. MIGNE SUCGGESSORES, 
IN VIA DICTA: AVENUE DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSÉE DU MAINE, 137. 


1880 


Ex typis societatis dicta Societas impressionis et libraria administrationum viarumque ferratarum 
PAULO DUPONT. — Parisiis, in via dicta Jean-Jacques-Rousseau, 41. (Cl.) 115.9.80. 


SJECULUM XII. 


P. LOMBARDI 


MAGISTRI SENTENTIARUM, PARISIENSIS EPISCOPI 


OPERA OMNIA, 


PRODEUNT MAGISTRI OPERA EXEGRTICA EX EDITIONIBUS PARISIIS ANNO 1536 ET 1541 PRELO 
COMMISSIS, PRJEVIA DILIGENTISSIMA EMENDATIONB, EXPRESSA; SENTENTIARUM VERO 
LIBROS PRISTINO SUO NITORI VBRB RESTITUTOS SUPPREDITAVIT EDITIO  ANTUBRPIENSIS, 
ANNO 1757 GURANTE J. ALBAUME PARISIENS] THEOLOGO DATA - 


ACCEDUNT 


MAGISTRI DANDINI SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR 


ET 


HUGONIS AMBIANENSIS 


ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


OPUSCULA, DIPLOMATA, EPISTOL/E 
ACCUBRBANTE J.-P. MIGNE 


BIBLIOTHEC/AE CLERI UNIVERS E 
SIVE 
CURSUUM OCOMPLETORUM IN $INQULOS SCMENTI/ ECCLESIASTIC/E RAMOS EDITORE, 








TOMUS SECUNDUS. 





say SQUUPARISIIS, 1uu 
APUD GARNIER FRATRES, .EDITORES .ET.-4.-F.. MIGNE SUCCESSORES, 
IN VIA DICTA : AVENUE DU MAINE, 189, OLIM CHAUSSÉE DU MAINE, 121. 


1880 


ELENCHUS :. 
AUCTORUM ET OPERUM QUI AN HOC TOMO CXCII CONTINENTUR. 


* -— ——— ll Q ilt — ———— C -- 


PETRUS LOMBARDUS MAGISTER SENTENTIARUM. 


Collectaneorum in Epistolas S. Pauli continuatio . . . . . . em i o s o n on ong . col. 9 
Sententiarum libri quagor. . .. . 2 4... . s. 299 o9 ooo m om 9 mon n 019 


MAGISTER BANDINUS, THEOLOGUS. 


Sententiarum libri quatuor . DIM TO . 905 


HUGO AMBIANENSIS, ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISCOPUS. 


Epitodg |... ...........4.- c.c rr m lo | 111 
Didloggi.................-.-.^-.4^.^.2^.2^.52^.^52^52^-5^.^2^52^52?^525 1131 
Tractaums in Hexaemeran. . . . . 29 ont n | rm ot 9 n 0. s sS A941 
Contrabaereticos. . . .... . s JTEMEEUUV77 M 1955 
Dememoria. . ... ..... 4 4.44 eee e. nnn 1299 
De fide catholica et Oratione Dominica . . .. . . . . ......... c.n s 1323 
Vita S. Adjutoris. . . ... ac] i f f] fn TP 1345 
—— m quiilb.O-«Da M -. 


S —Á— i 











PETRI LOMBARDI 


COLLECTANEORUM IN PAULUM 
CONTINUATIO 


IN EPISTOLAM II AD CORINTHIOS. 


ARGUMENTUM. 

Post actam a Corinthiis poenitentiam, consolato- 
riam scribit eis Epistolam Apostolus a Troade per 
Titum.Et collaudans eos hortatur ad meliora, con- 
tristatos quidem eos, sed emendatos ostendens. 

CAPUT PRIMUM. 

Vgns. 4-8. — Paulus Apostolus Christi Jesu per 
voluntatem Dei, et Timotheus frater. Ecclesi Dei 
qua est Corinthi, cum omnibus sanctis qui sunt in 
universa Áckaia ; gratia vobis et pax a Deo Patre 
nostro et Domino Jesu Christo. Benedictus Deus et 
Pater Domini noslri Jesu Christi, Pater misericor- 
diarum,et Deus totius consolutionis,qui consolatur 
nos in omni tribulatione nostra ut possinus et ipsi 
consolarieos qui tn omni pressura sunt, per exhorta- 
tionem qua exhortamur et ipsi a Deo ;quoniam sicut 
abundant passiones Christi in nobis ita et per Chri- 
stum abundat consolatio nostra. 

Paulus, etc. Hanc item epistolam scribit Aposto- 
lus Corinthiis, quorum quidam per precedentem 
Epistolam, etsi primo contristati, postea tamon 
emendati fuerant, et multa pro nomine Christi 
passi. Aliqui vero adhuc eorum pertinaciter Aposto- 
lum despiciebant, et ei pseudoapostolospreferebant, 
Quibusdam ergo Corinthiorum per primam Episto- 
lam correctis, causa reliquorum scribit hanc Episto- 
lam secundam, repellena pseudoapostolos ostenden- 
do deceptionem, praedicationis eorum, et se multis 
modis commendans. Notatetiamillosin eleemosynis 
parcos. Precipit quoque correctum fornicatorem 
recipi,quem Satane tradiderat.[Ambrosius] Et quia 
etiam boni ibi tribulabantur, se eis in exemplum 
patientie proponit, docens eos non debere wgre 
ferre, cum ipse pro aliorum salute poriculis quoti- 
die et morti subjaceat.Est ergo intentio ejus in hac 
Epistola incorrectos corrigere, et correctos ad ul- 
teriora provocare, et pseudo sui commendatiorie 
deprimere.Modus tractandi talis est : More solito sa- 
lutationem premittit ;deinde de bonis per gratiam 
collatis gratias Deo agit, loquens perfectis; post ad 
tolerantiam passionis sue exemplo invitat ; postea 
pseudoapostolos deprimendo redarguit, delegens 
versutías eorum, et se multis modis commendat ; 
qandem subditur moralie admonitio cum iteratione 


PaATRUL. CXCII, 


c o? 


B 


À 


C 


benedictionis.Premittens autem salutationetn,con- 
tra pseudosuperbiam Paulum,et contra eorumdem 
presumptionem Apostolum se nominat dicens :Pagy- 
lus Apostolus Jesu Christi, non usürpative, sed per 
voluntatem Dei, non hominum, quia nonabhomini- 
bus fuit electus vel missus ; ef Timotheus frater, qui 
ivit cum prima Epistola ad Corinthios, et renuntia- 
vit Apostolo omnia qu: fiebant apud illos. Et ideo 
hic ponitur, ut sciant ea que faciunt, Apostolum 
non latere. Paulus, inquam, et Timotheus scribunt 
vel mandant hanc Epistolam Ecclesi Dei, que est 
Corinthicum omnibus sanctis, id est etsanctis omni- 
bus,scilicet presbyteris, vel sanctis omnibus, id est 
omnibus Spiritus sancti gratia renatis, qué sunt in 
universa Achaia,cujus metropolis est Corinthus, Bt 
ante alia salutant in hunc modum : (zratia sit vobis 
et pac, id est remissio peccatorum et tranquillitas 
mentis, a Deo Patre nostro, et Domino Jesu Christo: 
sine quo Pater nihil dat. Benedictus. Post saluta- 
tionem primum perfectis loquitur de tribulatione, 
proponens se exemplum patientie et consolationis 
& Deo accepte, ducens laudi, quod alii ignominie. 
Ait ergo : Deus, scilicet Creator omnium, et Pater 
Domini nostri Jesu Christi sit benedictus, et si in se 
gloria ejus nec potest augeri, nec minui, tamen sit 
benedictus, id est exaltatus in suis, in quibus per 
cognitionem etipsorum provectum dicitur exaltari. 
Dico, Pater Christi, per quod et ipse est etiam no- 
bis, qui Christi filii sumus. Paler misericordiarum, 
scilicet paterne dans nobis veniam pecoatorum, et 
bona opera, et in tribulatione constantiam. Kt ipse 
est Deus, dator totius, id est integre et perfecte 
consolationis, quantam decet Deum dare his qui pro 
Christo patiuntur. Bene ergo ait, Deus totius con- 
solationis, id est perfecte, quia non est minus 
tribulatione solatium.Et quod ipse sit Deus eonsola- 
tionis,ex hoc patet quia ipse est qui consolatur nos, 
116 ministros, in tribulatione nostra omni, id est 
anime et corporis. Adeo consolatur, ut et nos ipsi 
desolati, id est destituti humano auxilio, possimus 
per exemplum consolationis nostre consolari eog 
qui sunt in omni,id est in qualibet pressura. Conso- 
lari dico, per exhortationem, id ost per talem con- 
solationem que hortatur nos ad graviora toleranda 


i 


11 PETRI LOMBARDI : 12 


Unde subdit : Qua et nos ipsi exhorlamur a Deo, id À supra virtutem humanam,ita,id est adeo,ut (deret 


est quam Deus dedit, non solum ut «consolaretur 
nos,sed etiam exhortaretur ad majora.et ita nostra 
consolatio valet etiam alios exhortari. Et vere pos- 
sumus consolari, quoniam sicul passiones Christi, id 
est que nomine Christi inferuntur, vel, passio- 
nes Christi, id est quas similitudinem Christi 
patimur, abundant in nobis,qui sumus quasiearum 
locus, ita non minus per Jesum Chrislum abundat 
consolatio nostra, cum vel hic liberamur, vel pieta- 
tem paternam in flagellisintolligimus,quia flagellat 
omnem Filium quem recipit (Hebr. xi). Sed hoc 
totum pro vobis est. Unde subdit. 

Vgns. 6-11. —Sive autem tribulamur pro vestra 
exhorlatione et salute, sive consolamur pro vestra 
consolatione, siveexhortamur pro vestra exhortatio- 
neetsalute, que operatur tolerantiam earumdem 
passionum quas et nospatimur, utspes nostra firma 
sit pro vobis, scientesquoniam sicut socii. passionum 
estis, sic eritis et cousolationis. Non enim volumus 
ignorarevos,fratres, de tribulationenostra quz fac- 
taest in Asia, quoniam supra modum gravatisumus 
supra virtutem, ita ut tederet nos etiam vivere. Sed 
ipsi in nobisipsis responsum mortis habuimus ut non 
simus fidentes in nobis, sed in Deo qui suscitat mor- 
tuos, qui de. tantis periculis nos eripuiteteruit, in 
quemsperamus,quoniam et adhuc eripiet adjuvanti- 
bus et vobis inoratione pro nobis, utexz multarum 
personis facierum ejus qua in nobis est donationis 
per multos grati» agantur pro nobis. 

Sive aulem tribulamur, pro nostra exhortatione est 


nos,qui de malis solemus gaudere, etiam vivere, 
non solum loqui,et cetera facere. Et non solum te- 
debat vivere, sed etiam nos ipsi, non solum alii de 
nobis, habuimus, vel, accepimus responsum, id est 
certitudinem mortis,et hoc in nobis ipsis, quia vestra 
natura nil nisi mortem promittebat, vel defectum. 
Tantam insolentiam iuiquitatis significat insur- 
rexisse contra fidei predicatores, ut mortem ante 
oculos haberent. Sic enim afflicti fuerant ut despe- 
rarent de presenti vita. Ideo autem Deus permisit 
tamen nos affligi, ut non simus fidentes in nobis. 
Maledictus enim qui confidit in homine ;sed in Deo 
tantum, in quo secure confidere possumus, quia 
ipse est qui suscitat. mortuos, cui miraculo simile 
est, quod ine de illis predictis liberavit. Unde sub- 
dit : Qui de tantis periculis nos eripuit,id est ad sa- 
lutem reduxit,et quotidie nos eruit, quia Deus pre- 
sidia sua non negat suis, in necessitate positis, ín 
quem, Deum tondentes mentis desiderio; speramus, 
quoniam et adhuc,in posterum eríptet nos,adjuvanti- 
bus non solum nobis et aliis, sed etiam vobis in 
oratione facta pro nobis, ut ex multarum,quasi di- 
cat : Dico quod adhuc eripiet, ad hoc utique, wt ex 
personis multarum facierum,id est a personis diver- 
sarum etatum ad Deum per praedicationem nostram 
conversis, gratiz aguntur Deo pro nobis,id est pro 
nsstra predicatione qua converse sunt. Quod vero 
dixerat a personis multarum facierum,exponit sub- 
dens, scilicet per multos fideles,participes ejusdem 
donationis,quzx in nobis est,id est habentes eamdem 


et salute, quia nostroexemplo monet nos Deus pati, C donationem fidei, qua in nobis est. Personas vero 


Unde salus eterna erit nobis ; sivc consolamur spe 
premii,quia pietatem paternam intelligimus in fla- 
gellis. Hoc quoque pro nostra consolatione est, ut 
vos similem speretis ; sive exhortamur,ad graviora: 
quod fit vel finitis malis, vel virtute patientis data 
nobis, et hoc pro nostra exhorlatione est, et salute, 
scilicet ut vos ad majora animemini, et salutem 
speretis.Pro salute,dico, quz? operatur, id est inten- 
dit operari in vobis, id est nos intendimus quod 
operetur in vobis, tolerantiam earumdem passionum 
quas eL nos patimur, quia debetis exemplo nostro 
pati eadem quc etnos patimur.Adeo operatur,u spes 
nostra, que speramus vos passuros, $?/ firma. Pati- 
mur,dico, et hoc pro vobis, id est ad vestram utilita- 


multarum facierum dicit infantes, pueros, et cete- 
ras tates utriusque sexus. Vel ita, orationes no- 
stre juvabunt nos, ut per multos fideles gratie 
agantur pro nobis Deo. Cujusreigratic ? Ecce : Ejus 
donationis quain nobisest,id estliberationis et cete- 
rorum bonorum.Donationis dico, procedentisex per- 
sonis, idestex honestis viris, ut vobisetaliis. Perso- 
nis dicomultarum facierum, id est discretionum, id 
est discretorum meritorum et diversarum virtutum, 
ut facies Job fuit patientia, facies David humilitas, 
facies Mosi mansuetudo. Vel secundum aliam litte- 
ram.Alia enim translatio ita habet :Ut in multorum 
facie ejus quz in nobis est,elc.,que littera sic legi- 
tur: Quasi dicat : Ita orationes nostre juvabunt 


tem.Et vere, quia non sumus scientes quoniam sicut [) nos,ut per multos gratie. agantur. Dco pro nobis. 


modo estis socii passionum, sic et in futuro eritis 
socii consolationis eterne, quia equa gloria labori 
nostro retribuetur.Non enim,hic exponit tribulatio- 
nes suas,ut cum se ad magistri sui comparationem 
par:a pati cognoverint, accepta consolatione dolere 
desistant.Quasi dicat: Bene dico quod patimur,non 
enim volumns vos ignorare, fratres,quia vobis profi- 
cit scire de tribulatione nostra.Pseudodesua gloria 
gloriantur, nos vero de tribulatione qux facta est 
nobis in Asía.[Ambrosius] Quid de ea volo vos sci- 
re? quoniam gravati sumus pondere passionum, et 
' hoc eupra modum, precedentium tribyulationum, et 


- 


Gretie dico ejus donationis, qum est in nobis. Hec 
non mutantur. Agantur, dico, in multorum facic, 
inter multos, et coram multis. Hoc ideo dicit, quia 
gratia Dei consolatur apostolos causa multorumf 
id est omnium credentium, quorum causa etiam 
^pressure ejus ingerebantur. Et ideo illi, id est 
omnes credentes, gratias Deo referant pro libera- 
tione Apostoli. E 
Vgns.12-20.— Nam glorianostra hzc est,testimo- 
nium conscientis nostra, quod insimplicitate cordis 
et sinceritate Dei,et non in sapientia carnali, sed in 
gratia Dei conversati sumus in hoc mundo,abundan- 


7 .. 
Uot€- 





13 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. ll AD COR. 14 


tius autem ad vos. Non enim alia. scribimus vobis À quam quz legistis, in prima Epistola, et cognovistis, 


quam quz legistis et cognovistis. Spero autem quod 
usque in finem cognoscetis, sicut et cognovistisnos ez 
parte, quia gloria vestra sumus sicut et vos nostra, 
fn die Domini nostri Jesu Christi. Et hac confidentia 
volui prius venire ad vos,ut secundam gratiam habe- 
retis; et per vos transire in Macedoniam, et ite- 
rum a Macedonia venire ad vos,et a vobis deduci in 
Judzam. Cum ego hoc voluissem, nunquid levitate 
usus sum? Aut qux cogito,secundum carnem cogito, 
ut si apud me, est et non? Fidelis autem Deus, quia 
sermo noster qui fuit apud vos, non est in illo, est et 
non, sed est in illo, est. Dei enim Filius Jesus Chri- 
stus, qui in vobis per nos pradicatus est, per me et 
Siloanum et Timotheum non fuit in illo, est etnon ,sed 
est inillo fuit. Quotquot enim promissiones Dei sunt, 
in tllo est. Ideo et per ipsum Amen Deo ad gloriam 
vestram. 

Nam gloria. Quasi dicat: Ideo et vos et alii de- 
betis orare pro nobia, quia gloria, etc. Vel ita junge. 
[deo orationes vestre poterunt nos juvare,quia glo- 
ria vestra hxc est, id est illud unde gloriamur,tamen 
honestum est, scilicet testimonium, etc. Vel ita jun- 
ge: Ideo non diffido dc auxilio Dei, quia pura est 
conscientia, et inde glorior, quod ita ait, nam glo- 
ria nostra hec est, id est illud unum gloriamur. 
- Hoc est, scilicet. (estimonium conscientize nostrz, id 
est conscientia pura, ab omni simulatione non re- 
mordens nos, sed testiflcans quod conversati sumus 
tn hoc mundo, ubi tot mala sunt, in simplicitate, sci- 
licet non aliud in corde, et aliud in ore habentes, et 
in sinceritate, scilicet sinceram veritatem de Deo, 
non etiam legis observantiam praedicantes, que sin- 
ceritas et simplicitas est Dei, quia a Deo est. H»c 
est gloria conscientise quam dixit, scilicet simplici- 
tas et sinceritas. Sicut enim impiis est magna pena 
conscientia,ita piis est gaudium, non quasi inde su- 
perbe gloriantibus, sed totam Deo dantibus. Ideo 
recte non ait: Gloria nostra est testimonium, aliene 
malitie, vel minoris gratie, sed conscientie no- 
stre, qus quia occulta est, non est subjecta alieno 
judicio. Et ideo nullus presumat contra eam, vel 
proferre, vel cogitare sententiam. Sic, inquam, con- 
versati sumus, et hoc fecimus, non ín sapientia car- 
nali, que est voluptates diligere, labores vitare,vel 
secündum naturas rerum, et non contra prodicare, 


in experientia operum. spero aulem. Quasi dicat: 
Et sicut hucusque de me cognovistis, ita et dein- 
ceps cognoscetis. 18437 Et hoc est quod ait, , spero 
autem quod cognoscetis me in eodem usque in fnem 
vite. Cognoscetis dico sicut et cogmovistis nos ec 
parte, non ex toto, quia etsi scitis quod abstinui, 
non tamen scitis quanta dilectione hoc feci. [Ambro- 
sius] Nota quod proficere illos sperat Apostolus 
ex eo quod jam ceperant meliores effici cognito 
Apostoli affectu circa sese, et gloriabantur in eo, 
velut filii in patre charissimo. Quia gloria. Quasi 
dicat: Vere cognoscetis, quia sumus gloria vestra 
sicut et vos noslra, id est per nos consequi gloriam 
eternam debetis ; et nos per vos bene instructos: 
quod non esset, si cum offendiculo a vobis accipe- 
rem. Quee gloria apparebit in die Domini nostri Jesu 
Christi, id est tempore judicii quando omnia erunt 
aperta. Et ideo dicitur djes. Et confidentia. Quasi 
dicat: Abundantius servavi simplicitatem ad vos, ef 
hac confidentia, id est in hoc confisus, volui, etc. 
Vel ita junge. Quasi dicat : Vos estis gloria nostra, 
et nos vestra, et hac confidentia, id est in hoc con- 
fisi,quod per alterutrum glorificari speramus, volui, 
etc. Vel ita junge. Quasi dicat : Jam quidam vestrum 
correcti sunt,et hac confidentia, scilicet quia munda 
est quorumdam vita, volui prius venire ad vos,quam 
irem Macedoniam,quia enim emendata quorumdam 
vita erat, voluit videre quos indignum erat ante vi- 
dere : 8i ergo non ivit, cum voluerit, non fuit otio- 
sum. Intelligi enim volebat aliquos inter eos esse, 
propter quos voluntatem suam non impleverit, qui 
operam adhibere debent, ut modo se purgent. Non 
enim culpa ejus est, sed illorum quod non ivit, et 
quia in priore Epistola promiserat se venturum, et 
non venerat, mendax et levis videbatur, quod modo 
excusat. Non enim hoc fecit nisi pro eorum culpa. 
Volui venire, dico, u4 qui per primam Epistolam 
habueratis gratiam recta fidei, haberelis per meam 
presentiam secundam gratiam, id est confirmatio- 
nem qui prius fldem habueratis. Volui venire ad 
vos, dico, et per vos, id est vestro ductu, transire 
in Macedoniam, et iterum a Macedonia venire ad. vos, 
ut vos multipliciter confirmarem, et a vobis deduci 
in Judam, ut eleemosynam ferrem sanctis qui ibi 
erant. 


ut pseudo predicabant,quorum fucatam predicatio- y — Cum ergo. Quasi dicat: Ad hoc volui venire ad 


nem redarguit, juxta humanum sensum aptatam. 
Non ita, inquam, conversati sumus, sed in gratia 
Dei, id est secundum quod Spiritus sanctus gratis 
mihi indicavit. Abundantius autem. Quasi dicat: 
Conversati sumus in hoc mundo simpliciter, abun- 
dantius autem simpliciter conversati sumus, ad vos, 
id est erga vos, vel apud vos, quibus cessimus de 
jure nostro, quia cum ab aliis acceperit, ab eis no- 
luit accipere. Non enim. Quasi dicat: Vere ad vos 
abundantius servavi simplicitatem, quia nec in pri- 
ma Epistola exegi aliquid, nec in hac. Et hoc est 
quod ait; Non enim alia scribimus vobis modo, 


vos, non tamen veni. Cum ergo hoc voluissem, et 
non feci, nunquid usus sum levitate, ut quod propo- 
suerim, non ratione, sed impetu animi eadem levi- 
tate dimiserim ? Aut qua cogito facienda vel dimit- 
tenda, secundum ca»nem cogito, ut pro carnali 
commodo proposuerim, et. quia non erat, dimise- 
rim, ut per has causas sit apud me, id est in inten- 
tione mea, est el non, id est affirmatio et. negatio, 
de eodem, id est mendacium ? [Augustinus] Est 
enim mendacium falsa significatio vocis, cum inten- 
tione fallendi. Duo imponebantur Apostolo, quod et 
levis erat, et gratia majoris commodi hoo iter di- 


45 


PETRI. LOMBARDI 


16. 


miserat. [Ambrosius] Unde et mendax dicebatur, À veritas per spiritum animam, et per animam ecor- 


quod modo purgat, ostendens se non leviter, sed ex 
consilio fecisse, nec mentitum esse, quia non erat 
in intentione sua cum illud dixit aliter facere. Non 
est enim judicandus mendax qui dixit falsum quod 
putat verum, quantum in se est, non fallit, sed fal- 
litur (1). Contra, mentitur ille qui dicit verum 
quod putat falsum : nec ille est liber a mendacio,qui 
ore nesciens loquitur verum, sciens autem non esse 
verum, voluntate mentitur. Velita, ut sit. Quasi 
dicat: Nunquid levitate usus sum? aut secundum 
carnem cogito? Ut sit apud me, est et non, id est ut 
preponam voluntatem utilitati. [Ambrosius] Quasi 
dicat: Non est apud me, est et non, id est non aliud 
egi quam scivi esse agendum, quia utilitas prepo- 
nenda est voluntati. Fidelis autem vel enim. Quasi 
dicat : In hoc non sum mentiri credendus, quia in 
nullo alio sum vobis mentitus. Et hoc credi potest, 
quia Deus est fidetis, id est verax qui promisit do- 
ctores veritatis. Si ergo mendax essem qui sum do- 
ctor ejus, non esset ips» fidelis. Et quia fidelis est, 
per hoc patet, quia ?n illo, etc. Vel ita, quasi dicat: 
Videtur apud me esse, est. et non, sed Deus qui 
fidelis est, id est verax in promissione, in hoc mihi 
testis est, quia in illo toto nostro sermone, qui no- 
ster sermo fuit apud vos, non est, est et non, id est 
mendacium, ut in sermone pseudopredicatorum. 
Vel, non est in illo, est et nun, id est non aliud egi 
quam scivi esse agendum, quia utilitas preponenda 
est voluntati. Dei enim Filius. Quasi dicat : Vere 
in nostro sermone non fuit, est et non, quia, in illo 


pus suspiciens totum hominem assumptum ab om- 
nibus infirmitatibus sine sui contaminatione libe- 
ravit? Mentiuntur ergo illi, non mentitur veritas 
Christus, quia omnes promissiones Dei in illo sunt, 
scilicet est vel etiam, id est implet et firmate, Eat 
et non credendum ut mendax sit ille per quem Pax 
ter verax apparuit. Et quia promissiones Dei per 
Christum implete sunt. Et ideo nos per ipsum dioi- 
mus Deo Amen; [Ambrosius] quod est verbum ve- 
ritatis, id est dicimus Deum esse veracem, et quod 
Deus Pater et Christus sunt veraces, est ad. gloriam 
nostram, per quos hic manifestatur, quia per hoc 


probamur vera predicare. 


VEns. 21-23. — Qui autem confirmat nos vobis- 
cum in Christo, etquiunzitnos Deus,et qui signavit 
nos el dedit pignus Spiritus in cordibus nostris. E go 
autem testem Deum invoco in animam meam, quod 
parcens vobisnon veniultraCorinthum,non quia do- 
minamur fidei vestre, sed adjutores sumus gaudii 
vestri. Nam fide statis. 

Qui autem. confirmat nos. Quasi gloriam nostram 
dico, non tamen nobis tribuo. Sed Deus est qui con- 
firmat nos, Judeos, vobiscum, quia et gentes cum 
Judaeisconfirmate sunt. Confirmate dico, in Ghristo, 
id est in vera praedicatione Christi. Tunc si vos 
estis firmi in Christo, magis constat de nobis per 
quos firmi estis, et Deus est, qui unxit nos in regos 
et sacerdotes per Spiritum in baptismo datum. 
[Ambrosius] Unde Petrus ait: Nos sumus genus 
electum, regale sacerdotium (I Petr. 1). Et Deus est, 


Dei Filio, id est in ejus predicatione, qui Dei Filius C qui signavit nos, id est in libro vite scripsit. Vel 


Jesus Christus est pradicatus in vobis per nos, scilicet 
per me et Sylvanum et Timotheum non fuit, est et non 
id est mendacium, sed est, id est affirmatio veritatis 
lantum fuit in illo. Quod si mendaces essemus, 
tunc et ipse, quia quod docuit tantum praedicamus. 
Vel, in illo Dei Filio non fuit, est et non, id est 
nunquam aliud voluit quam quod utile est. Sed est 
fuit in illo, quia voluntas ejus semper fuit cum 
utilitate. 
Quotquot enim.(2) Quasi dicat: Verax est Dei Filius 
et vere, quia promissiones Dei quolquot sunt, sunt 
in illo est, vel etiam, alia littera, id est veritas et 
completio, quia in illo exhibit et adimpleta sunt. 
(3) Ideoque non sunt audiendi, qui non verum ho- 


minem Filium Dei suscepisse dicunt, nequenatum p 


de femina, sed falsam carnem et imaginem corpo- 
ris simulatam ostendisse videntibus in quem erro- 
rem prorumpunt, quía timent quod fleri non potest, 
scilicel ne humana carne veritas et substantia Dei 
inquinetur,ct ideo veritatem dicunt esse mentitam. 
Et tamen istum visibilem solem radios suos predi- 
cant per omnes faces et sordes spargere, et eos 
mundos et sinceros servare. Si ergo visibilia munda 
visibilibus immundis contingi possunt et non coin- 
quinari, quanto magis invisibilis et incommutabilis 

(1) Augustinus, in Enchiridion. 

(2) Id., ad F'austum. 


signavit nos, id est discrevit ab aliis signo crucis, 
et dedit pignus Spiritus in cordibus nostris, id est 
Spiritum sanctum arrham future glorie. Si enim 
adbuc mortalibus Spiritum suum credidit, non 
est dubium quin jam immortalibus addat gloriam. 
Vel, dedit pignus Spiritus sanctus, id est dona quee 
sunt pignus quod Spiritus sanctus est in nobis. Ego 
aulem. Hic aperit quare ad eos non ivit sicut dixerat, 
ne putent se contemptos ad quos ire distulit, ut tuno 
iret cum jam prope omnes emendatos inveniret. Hig 
enim loquitur nunc qui videbantur velle se corri- 
gere, sed operam non dabant ut implerent ; id quod 
pro levitate vel terreno commodo non dimisi, sed 
parcens vobis, et de hoc, ego invoco Deum (estem, 
non solum contra corpus, sed et in, id est contra, . 
animam meam, si mentior. De quo, scilicet quod 
non veni Corinthum, ultra primam vicem. Vel, ultra, 
id est postquam a vobis discessi ; et hoc feci par- 
cens vobis, scilicet ne contristarem multos aspere 
corripiendo, in quo pepercit eis, ne eo asperiore 
verterentur in seditionem. Vult ergo prius mitigari 
eos et emendari, et ideo non ex levitate vel ex car- 
nali cogitatione non implevit que disposuit. Spiri- 
tualis enim tunc dispositum non implet, quando 
providentius aliquid ad salutem meditatur. Et ne 


(3) Id., De agone Christianorum. 


17 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. If AD COR. 18 
indignentur quasi de Domino, eoquod dixerat, par- A quia emeridabimini. Videteergone frustraconfldam, 


cens vobis non veni, subdit, non, ideo dico, parcens, 
quia dominemur fidei vestro», id est quia dominium 
et coactionem patiatur fides vestra, quia voluntatis 
est non necessitatis; sed ideo dico, quia adjutores 
sumus, si vultis cooperari, gaudii vestri eterni. Vel 
gaudii, id est emendationis vestre. quia gaudebunt 
emendati. Bene dixi fidei vestre. Nam [ide que 
per dilectionem operatur, statis non dominio. 
CAPUT if. 

Vugas. 1-11. — Statui autem hoc ipsum apud me, 
sae iterum in tristitiaveniremapud vos. Stenimego 
contristo vos. e(quisest quime lastificel, nisi quicon- 
tristatur ex me? Et hoc ipsum scripsi vobis, ut non, 
cum venero, tristitiam supertristitiam habeam, de 
quibus oportuerat me gaudere, confidens in omnibus 
vobis quia mem gaudium omnium vestrum est. Nam 
ex multatribulationeet angustia cordis scripsivobis 
per multas lacrymas ; non ut contristemini, sed ut 
setatis quamcharitatem habeam abundantius in vo- 
bis. Siquisautem contristavit me,non me contristavit 
sed ex parte ut non onerem omnes vos. Sufficit lli 
qui ejusmodi estobjurgatio haec, gue fit a pluribus: 
119 itaul econtrario magis donetis, et consolemini, 
ne forteabundantiori tristitia absorbeatur quiejus- 
modi est. Propter quod obsecro vosut confirmetisin 
illum charitatem. Ideo enim et scripsivobis ut cogno- 
scamezperimentum vestrum, an in omnibus obedien- 
tes sitis. Cuiautem aliquid donastis, etego. Namet 
egoquod donavi,si quid donavi. propter vos in perso- 
»na Christi, ut non circumveniamur a. Satana; non 
enim ignoramus cogitationes ejus. 

Statui autem. Quasi dicat: Parcens non veni ad 
vos, sed stabui hoc ipsum, id est hocidem, apud me 
quod proposui cam primam misi Epistolam, scilicet 
ne iterum venirem ad vos, in tristitia venirem, id est 
vos contristans.,[Ambrosius] Vel, ne iterum veni- 
rem ad vos in tribulatione mea, quae iterum esset 
mihi, id est ita ut iterum esset mihi tristi- 
tia, sicut fuit ei auditis eorum peccatis. Et vere 
de peccatis vestris mihi est tristitia, quia de peni- 
tentia mihi est letitia. Et vere. Si enim ego 
conirisio vos, corrigendo, increpando quocunque 
modo, vel per Épistolum, vel per presentiam. Et 
híc aliquid addendum est. Quasi dicat: Et si vos 
me conir.statis, quis est qui letificatme, nisi qui con- 
tristatur ex me? Quasi dicat. Nullus me letiflcat, 
nisi qui contristatur ex me, id estsecoundum meam 
voluntatem, seilieet ut poniteat, quod melius fit 
per Epistolam quam per presentiam. Bt hoc ipsum, 
seilicet quod nemo me letiflcat, nisi qui contrista- 
tur ex me, scripsi vobis modo nunc, non cum venero 
habeam, de vobis (rístitiam, quie sit de incorrectione 
vestra, super tristitiam, quam habeo de peccatis, de 
quíbus, Boilicet vobis, oportuerat me gaudere, non 
solum nunc, sed et olim cum contristavistis, et sic 
graviter peccavistis. Gaudium autem Apostoli puri- 
ficatio est populi, Scripsi dico, confidens in omnibus 
vobis, quod ultra non habebo tristitiam de vobis, 


quod non mecum'gaudium erit, etvos debetis facere 
quod ad gaudium meum spectat,guía meum gaudium - 
est omnium vestrum,id est quandogaudeo, vosgau- 
detis. Nam, etc. Quasi dicat: Dico quod tristitiam 
habui et vere, nam ex mnlta tribulatione, id ost ex 
multis laboribus, scilicet vigilando pro vobisorando, 
et interiori angustia cordis scilicet. cura et dolore 
scripsi vobis primam Epistolam, et hoc per multas 
lacrymas, que indicio sunt quid intra esset. Hoo 
tamen nou ideo refero, ut contristemini, per memo- 
riam eorum, sed ut sciatis quam charitatem, id est 
quod desiderium emendationis vestre habeo, vel, 
habeam.Charitatem dico ostensam fn vobisabundan- 
tius quam pulaveritis, quia omnes ut seipsum dili- 
gebat Apostolus, et quos corripiebat. Ad hoc enim 
corripiebat uL ostenderet quo amore eos diligeret, 
quorum peccatis plus illis dolebat. Qui autem non 
hoc aflectu corripit fratrem, contristat; insulfat 
enim qui condolet fratri. Vel, habeam, quam 
in aliis ostensam, in vobis, quibus de jure meo 
cessi. 

Si quis autem. [Ambrosius] Hic precipit fornica- 
torem illum quem Satana tradendum judicaverat, 
recipi, quia correctus erat. Quasi dicat: Per la- 
crymas scripsi vobis, sed tamen condonate illi, 
quod ita ait: SZ guis autem contristavit me sicut 
utique fecit ille fornicator, non me tantum contri - 
stavit, sed etiam vos er parte, id est non omnes. 
Hoc autem dico ut non onerem vos omnes, id est ut 
hoc onus omnibus non imponam: quod reprehen- 
sorie dicitur. Omnes enim tristes esse deberent. 
Velideo, dico, ex parte ut omnes onerem vos, 
illos tantum onerat qui non doluerunt de peccato, 
non illos qui doluerunt: quos significat, dicendo, 
ex parte, et quamvis me et vos contristaverit. Suf- 
ficit tamen i((i qui ejusmodi est,id est qui tam gra- 
viter deliquit, objurgatio hec, quia talis facile de- 
speraret, si nimis aspere in eum animadverteretur 
qnam objurgatio, et si tentationis quantifate, vel 
alio modo non satis digna poma videtur: in hoo 
tamen non est parva existimanda que fif a pluribus, 
quibus congregatis Satans traditus est, [Auguati- 
nus] Magnum itaque dolorem patiatur, si delictum 
suum plures videt horrere, ita sufficit quod objur- 
gatus est a pluribus u£ econtrario magis donetis, 


] quia quanto a pluribus objurgatur, tanto magis do- 


nandum est ei ; et consoleméni eum, [Ambrosius] 
ut per exemplum David, qui multum peccavit, et 
aliorum quibus indulta est venia, et per verba Do- 
mini per prophetam dicentis ; Nolomortempeccato- 
ris, sedut inagis convertatur ei vivat (Ezech. xxxii). 
Et item: Quacuaque hora ingemuerit peccator, ome 
nium iniquitatum ejus non recordabor (Ezech. xvni). 
Et recte, homini pro peccato afíficto ignoscere et 
subvenire precipit. quia poenitentia si de vero 
animo est, id est si correctusstatim in animo dolet, 
mox habet fructum. Hec cnim vera penitentia est 
cessare & peccato. Ideo condonetis et consolemini, 


19 


PETRI LOMBARDI 


ne forte qui ejusmodi est abundantioretristitia,id A sius uti poterat. Quasi dicat parcens vobis non 


est per nimis asperam poenitentiam desperans, ab- 
sorbeatur, & diabolo, ut velit uti seculo; hoc est 
enim absorberi, scilicet desperantem converti ad 
admittenda peccata; propter quod, scilicet neabsor- 
beatur, obsecro vos, ego qui possem jubere, ut cha- 
ritatem quam habuistis, ejiciendo eum, conftrmetis 
in illum. condonando ei, quod et debetis facere. 
Ideo enim et scripsi vobis, scilicet wt cognoscam 
experimenlum vestrum, id est nt per experientiam 
cognoscam quo animo feceritis ut expertus sum in 
parte obedient.am vestram. Etcognoscam anznom- 
nibus sitis obedienfes mihi. Quasi dicat: Cum pro- 
pter eum recipiendum scripserint. et propter hoc 
etiam scripsi, ut vos quos expertus sum mihi obe- 
dientes in ejectione, cognoscam an in omnibusobe- 
dientes sitis. Cui aute:n. Quasi dicat: Obsecro ut 
ei donetis, et donare debetis, autem, id est quia 
cui aliquid donastis et ego: Quod vero dico: Nam 
et ego quod donavi, propter vos feci, siquid tamen 
donavi. Hoc ideo dixi, quia non temere hoc factum 
est et passim. Si ergo magister petitione discipulo- 
rum donavit cui voluerunt peccatum, multo magis 
discipuli prece magistri idem facere debent. Et ut 
ratum ei cui donavit ostenderet apud Deum subdit: 
Et hoc feci ín persona Christi,id est acsi ipseChri- 
stus condonaret, quia nihil sine Dei spiritu agebat 
Apostolus. Hoc autem dicit ne irrita videatur hu- 
jusmodi condonatio, que fit propteramicos; ut non. 
Quasi dicat: Ideo debemus condonare, uf non cir- 
cumveniamur, id est decipiamur a satana, ut cum 
faciat desperare per nimiam asperitatem. Sepe 
enim propter asperiores animadversiones in despe- 
rationem infirmos precipitat. Et merito ab illo hoc 
fieri metuo Non. enim ignoramus cogitationes, id 
est astutias, ejus qui quos consentiendo nequit de- 
cipere, facit minis asperos. 

Vgns. 12-17. — Cum autem venissem Troadem 
propter Evangelium Christi, etostium miht apertum 
esset in Domino. non habui requiem spiritui meo,eo 
quod non inveuerim Titum fratrem meum ; sed vale- 
faciens eis profectus sum in Mucedoniam. Deo au- 
tem gratiasqui semper triumphatnosinChristoJesu, 
et odorem notitie sue manifestut per nos in omni 
loco, quia Christi bonusodor sumus Deo, in hisqui 
salvi fiunt, et in his qui pereunt. Aliis quidem odor 


C 


veni Corinthum. Cum autem veniseem Troadem pro- 
pter Evangelium Christi predicandum, et ostium 
mihi esset apertum,id est corda parata ad recipien- 
dum Evangelium, et hoc, in Domino, id est coope- 
rante Deo, non habui requiem spiritui meo, id est 
non potui satisfacere voluntati mee, eo quod non 
invenerim Titum fratrem meum, qui ibi necessarius 
erat; sed impeditus apud vos non venit illuc, sicut 
et ipse et ego condixeramus, [Ambrosius] Et ideo 
Apostolus non potuit satisfacere suo desiderio, ut 
eis, scilicet Evangelium plene traderet propter 
perstrepentes in eumet insurgentes, quia solusnon 
poterat hac duo implere. scilicet et fidelesinstruere, 
et perstrepentibus incredulis repugnare (4). Non 
habui requiem, dico, sed valefaciens eis, qui erant 
conversi, et in quibus ostium apertum erat, profe- 
ctus sum Macedoniam, Deo autem gratias. Hacte- 
nus detribulationibus egit ad earum tolerantiam 
illos invitans, et cujus culpa Corinthum non vene- 
rat, dixit: Hic incipit se commendare et pseudo 
deprimere. Quasi dicat: profectus sum Macedo- 
niam, sed non inutiliter, quiaibi quasi triumphator 
exstitli. Gratias aulem ago. Deo qui semper. triumphat 
105, id est triumphare facit, in. Christo Jesu, [Am- 
brosius] id est in predicatione Christi qui corda 
preparatad credendum, utcalcata perfidia tropeum 
habeat fidee, dum ex perfidis fiunt fideles, et mani- 
festat per nos, veros apostolos, non per pseudo, 
odorem notitiae suo, id est Christum qui velut odor 
procedens a Patre, notificat eum invisibilem, sicut 
aliqua res quae non videtur, per odorem cognosci- 
tur, et in quo loco sit intelligitur. Vel, odorem, no- 
titie sue, id est miraculavel doctrine verba quibus 
ad notitiam ejus venitur. Manifestat per nos, mira- 
cula operantes, et verba predicantes, et hoc inomni 
loco, &cilicet ubicunque predicanius, id est in toto 
mundo. Et bene dixi per nos, quia nos sumus bo- 
nus odor Christi, et suavissimus Deo, etsi non ita 
vobis. Odor Christi dicuntur apostoli, quia ineorum 
vita predicatione Christus ostenditur, non blasphe- 
matur: sicut de malis dicitur: Nomen Dei bla- 
spheimnatur per nos inler gentes (Rom. 11). Et nota 
quia sue locutionis modum sumit Apostolus a ve- 
teri lege cum dicit, bonus odor Deo, quia ut olim 
hostia legalis dicebatur suavissimus odor Deo, ita 


mortis in mortem, aliisautem odor vite in vitam. Et jj modo predicatio vera et sincera fama apostolorum 


ad lec quis tam idoneus? Non enim sumus, sicut 
plurimi, adulterantes verbum Dei, sedez sinceritate 
sicut ex: Deo coram Deo in Christo loquimur. 
Cum autein venissem, etc. Post interpositionem 
de recipiendo fornicatore redit ad ipsos, ostendens 
quod sicut culpa eorum fuit quod non venit Corin- 
thum, sic quod non profecit in Troade, dum apud 
eos impeditus moratur Titus, sinequonon poterant 
ibi proficere, quia forsanlinguaeorum Titus expres- 


(4) Aug., De predestinatione scientie. 
(5) Id., in psal. xri. 


119 (5) Iste bonus odor significatur nominatis 
quibusdam aromatibus et unguentis. Dicit enim 
Dominica sponsa: Post odorem unguentorum tuo- 
rum curremus (6) (Cant. 1). Propter hunc odorem 
dicitur in Evangelioquod. fracto alabastro unguenti, 
domus impleta est odore (Marc. xiv), id estmundus 
impletus est bona fama et doctrina Christi et apo- 
stolorum. Odor iste vegetat diligentes, necat invi- 
dentes (7). Unde subdit, [n his qui, etc., quasi 


Id., in ser. in natali mart. 
Id., super Joan. 


i) 


21 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. IL AD COR. 32 
dicat, bonus odor sumus Christi : utique, Et in À tabulis lapideis, sed in. tabulis cordis carnalibus. 


Àis qui salvi fiunt, gratia ejus, et in his qui pereunt, 
judicio ejus;et (8) horum respectu qui inde salvan- 
tur, et horum qui contemnentes pereunt, quia bona 
intentione facimus, et veritatem predicamus (9). 
Miro modo hoc fit, ut bono odore, et boni vivant, 
et mali moriantur. Quomodo tamen fiat, quantum 
Dominus inspirare dignabitur, vobis revelare non 
denegabo. Apostolus bene agens, bene vivens, jus- 
titiam verbo predicabat, et opere demonstrabat, 
ac bonam famam quaqueusque disseminabat, imi- 
tans doctorem veritatis Christum ; quidam autem 
diligebant, quidam invidebant. llli qui invidebant 
fama Christi vel Pauli, bono odore peribant, qui 
eam diligebant, bono odore vivebant. Noli ergo invi- 
dere, et non te occidit bonus odor. Bonus utique 
odor erat quo illi vivebant, et illi peribant.Si enim 
non esset claritudo sanctorum, Invidia non resnr- 
geret impiorum(10). Co»pit persecutionem pati odor 
sanctorum : sed si persequendo frangunt ampul- 
Jam, odor unguenti amplius diffunditur. 

Aliis quasi dicat Deo sumus bonus odor; sed ho- 
minibus, aliis quidem sumus odor mortis, id est 
invidie et male opinionis ducentis eos in mortem 
eternam aliis autem, sumus, odor vilz id est di- 
lectionis et bone opinionis ducentis eos in vitam 
eternam ; quia de nostra predicatione veritatisaliis 
procedit mors, [Augustinus] eum per incredulita- 
tem auditur, et inde ruentibus in eternam damna- 
tionem ; aliis vita, cum per fidem suscipitur, inde 
in salutem eternam proficientibus. Et ad hac 
Quasi dicat : Nos sumus odor Christi, et per nos 
Deus hac operatur. Et ad hacc, agenda, quis, scili- 
cet illorum pseudoapostolorum est tam idoneus, sic- 
ut nos veri apostoli? Quasi dicat : Nullus. Et 
vere. Non enim sumus adullerantes verbum Dei, id 
est falsa admiscentes, et pro voluntate non pro prole 

' predicantes, sicut plurimi faciunt. Hic pseudoapo- 
stolus tangit : qui corrupta doctrina veritatem vio- 
labant. De quibus Isaias ait : Caupones tui vino 
aquam miscent (Isa. 1). [Ambros.] sed loquimur 
verbum Dei ez sinceritate, id est ex sincera inten- 
tione, non pro quaestu, et sine admistione corrup- 
tionis, sicut didicimus, ex Deo, qui nos docuit. Et 
hoc facimus coram Deo, id est causa ejus solum, ut 
ei placeamus, et ín Christo, nunquam eum exce- 


dentes, ut faciunt qui de lege agunt legalia predi- [) 


cantes. | 
CAPUT IiT. 

VgBs. 1-3. — Incipimus tterum nosmetipsoscom- 
mendare ? Aut nunquid egemus sicut quidam com- 
mendatitiis epistolis ad vos, aut ex vobis ? Epistola 
nostra vos estis scripta in cordibus nostris qna sci - 
tur et legitur ab omnibus hominibus : manifestati, 
quoniam ^pistola estis Christi ministrata a nobis, et 
scripta non atramento, sed spiritu Dei vivi, non in 


(8) Aug., De predestinat. 
(9) Ids super Joannem. 


Incipimus. Et sciebat Apostolus eos accipore si- 
ni&tre suam commendationem, sicut etiam in prima 
Epistola fecerant, quasi suam gloriam quereret : 
incipit contra opinionem eorum ostendere se, non 
suam gloriam, sed Dei qu rrere, dicens : Incipimus, 
quasi semper in hoc novissimus iferum, sicut in 
prima Epistola, commendare istis laudibus nosmetip- 
505, non Deum, quasi dicat, est aliquis qui hocimpo- 
nal nobis. Absit ut hoc faciamus, non utique vane 
nos commendantes, hoc dicimus, ged, ne ab aliis 
decipiamini, id cogimur memorare. Quod autem 
non nos commendare intendimus, ex hoo patet, 
quia nulliusunquam commen datitiás epistolas quee- 
rimus, nec eis egemus, et hcc est quod sub inter- 
rogatione subdit : Auf, id est nunquid egemus, id est 
putatis nos egere commendatiis epistolis missis ab 
aliis, ad vos aut ex vobis ad alios, sicut. quidam, id 
est pseudoapostoli, quos nulla virtus commendat? 
Utique non egemus, quia Epistola nostra, id est in- 
stitutio nostra, vos estis, in quibus scientia et vita 
mea representatur aliis, ct ideo commendatitia 
epistola non egemus. Et hec epistola scripta ín cor- 
dibus nostris, quia semper habemus curam do vo- 
bis. Que epistola scilur ab omnibus hominibus, 
sciunt enim quia per nos instituti estis ; et legitur, 
ab eisdem, quia in vobis nos imitari discunt. Epi- 
stola nostra estis, et vos idem estis. Manifestari 
omnibus quoniam estis Epistola Christi, quia dum 
mihi similes in Christo. Vel, epistola Christi estis, 
quia Christus vos principaliter scripsit, id est in- 
stituit, non ego, quia eo auctore in vobis est fldes. 
Et hec epistola est ministrata a nobis, quia nostro 
ministerio Deus operatur in vobis, et est scripta 
non atramento, sed Spiritu Dei vivi, id est alerni. 
Quod autem vivus scribit, vivit, id est quod vos 
estis representatio Christi, e£ mea : hoc firmiter 
scriptum in cordibus vestris non delebitur, ut quod 
atramento scribitur, facile deletur. Vel, scripta est, 
non airamento, id est non tetris notis heretice 
pravitatis, ut pseudo faciunt, qui hereses interse- 
runt, sed spiritu Dei vivi (11), id est Spiritu sancto 
docente instructi estis, per quem diffunditur cha- 
ritas in cordibus : qui in Evangelio digitus Doi di- 
citur (Luc. xi). Hoc digito seripta est lex vetus, sed 
distat, quia lex illa scripta est in tabulis lapideis ; 
nova autem lex diffusa estin cordibus. [Augustinus] 
Hac lex est charitas Dei. Illa et lex operum, lit- 
tera occidens prevaricatorem, ista est lex fidei vi- 
vificans dilectorem. lbi ergo lex extrinsecus posita 
est qua injusti terrerentur; bic intrinsecus po- 
sita, qua justificarentur. Ibi in tabulis lapideis 
digitus Dei operatus est, ut significaretur duritia 
cordium illius ; hic idem digitus in cordibus homi- 
num operatus est, ut voluntas prompta et intelli- 
gentia capax signiflcaretur. Unde subdit : Et. hec 


10) Id., De natali mart. 
11) Id., De bap. par. 


23 PETRI LOMBARDI 21 


Epistola scripta est, non in tabulis lapideis, id est A care, et addit prevaricationem, et magie incitat, 


non in duris cordibus habentibus notas, nec sen- 
tientibus ut vetus lex (12). Lapis enim non signi- 
ficat nisi durissimam voluntatem, et adversus 
Deum inflexibilem ; sed in tabulis cordis, id estin cor- 
dibus latis ex charitate, et carnalibus, id est molli- 
bus, quia habent effectum implendi ; et sensum ha- 
hentibus, quia intelligunt, non lapideis tanquam 
sint sine sensu. 

VEas. 4-6. — Fiduciam autem talem | habemus 
per Christum ad Deum, non quod sufficientes simus 
cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis ; sed su[fi- 
cientia nostra ez Deo est, qui et idoneos nos fecit 
munisiros Novi Testamenti, non littera, sed spiritu. 
Littera entm occidit, spiritus autem vivificat. 

Fiduciam. Dixit se non egere epistolis, modo 
dicit quod non commendat se, sed Christum. Quasi 
dicat: Epistola Christi et nostra estis, sed fiduciam 
talem, id est dicendi talia, habemus, id est referi- 
mus, non ad nos, sed ad Deum. [Ambrosius] Hoc 
ideo dicit, ut ostendat veteres non hanc habuisse 
fiduciam ad Deum, quia minor fuit administratio. 
Et hanc fiduciam habemus per Christum per quem 
nobis hec potestas data est. Fiduciam habemus, 
dico, et non ita dico nos habere fiduciam, quod si- 
mus sufficientes cogitare, saltem, aliquid boni quod 
sit ex nobis, id est ex nostra parte, scilicet nos de- 
fendens. Quasi dicat : Ex nobis procedat, sed. suf- 
ficientia. nostra ex Deo est (13). Attendant. hoc, et 
verba ista perpendant qui.putant ex nobis esse fidei 
ceptum, et ex Deo esse fidei supplementum. Com- 


mendans enim istam gratiam qua non datur secun- C 


dum aliqua merita, sed efficit omnia bona merita, 
inquit. nunquam sufficientes simus cogitare ali- 
quid, etc. Quis enim non videat prius esse cogitare 
quam credere? Nullus quippe credit aliquid nisi 
prius cogitaverit esse credendum, quanquam et 
ips&m credere nihil est aliud quam cum assensione 
cogitare. Si ergo cogitare bonum non est ex nobis, 
nec credere, sed suíficientia, qua credere incipimus, 
ex Deo est. [Ambrosius] Ecce prelert Deum apo- 
stolics-dignitati. Qui et idoneos. Hic item coramen- 
datio est. Commendat enim se per dignitatem offi- 
cH, scilicet Evangelii, preferens se non solum 
pseudonpostolis qui carnales observantias pradica- 
bant, sed et ipsi Moysi ministro legis. Quasi dicat : 
Sufficientia nostra ex Deo est, qui et fecit nos mini- 
siros Novi Testamenti, peeudo sunt ministri Veteris, 
ministros dice perfectos scientia et vita, qualesnon 
sunt pBeudo. Novi Testamenti dico non existentis 
in lillera, tantum docente, sed in spiritu adjuvante, 
qui per nos, id est ministerio nostro datur. Littera 
enim. Quasi dicat : Ideo fecit nos Deus ministros 
Novi Testamenti per spiritum, non perlitteram, quia 
littera sine spiritu occidit, dum facit scienter pec- 


(12) August., De gratia et libero arb. 
13) Id. De praedestinatione sanct. 
ui. Id. De bap. pa. 

( 15) Id., in eod. 


presertim post adventum Christi ; spiritus autem 
vivificat, quia facit intelligere spiritualiter, et. im- 
plere quod littera precipit (14). 

Adverie quam dicat litteram que occidit, cui ve- 
lut econtrario spiritum vivificantem ingerit. Ea 
certe est Decalogus in illie duabus tabulis scriptus, 
quia lex subintravit, utabundaret de delictum (Rom. 
v) (15). Porro autem precepta ista tam sunt utilia 
facienti et salubria: ut nisi quis ea fecerit, vitam 
habere non possit. Non ergo dicitur littera occi- 
dens, eo quod lex mala sit, sed quia prohibens pec- 
catum non vivificat hominem, sed auget concupi- 
scentiam et peccatum, prevaricationem cumulat. 
nisi gratia liberet perlegem fidei. Apparet igiturlit- 
tere vetustalem, si desit, novitas spiritus, potius 
reos facere homines cognitione peccati quam libe- 
rare a peccato Unde subdit : Qui apponit scíen- 
tiam, apponit dolorem (Eccle. 1), non quia ipsa 
lex malum est, sed quia mandatum bonum ha- 
bct 120 tantum in littera demonstrante non in spi- 
ritu adjuvante, quod mandatumsi fittimore penenon 
amore justitie, serviliter fit non liberaliter ; et ideo 
nec fit. Non enim fructus est bonus qui de charita- 
lis radice non surgit. [Augustinus] Si vero adsit 
fides operans per dilectionem, fit delectatatio boni: 
quod nonlittere, scd spiritus donum est. Litteraenim 
sine adjuvante spiritu occidit : Cum vero adest 
spiritus vivificans, hocipsum intusconscriptum facit 
diligi quod foris scriptumlex faciebattimeri (16-17). 
Vera sponsa Christi intelligit quid distaret inter lit- 
teram et spiritum qua duo alio modo dicuntur lex 


et gratia ; nec reprehenditur lex cum dicitur; littera 


enim occidit, etc., sicut non reprehenditur scientia, 
cum dicitur : Scientia inflat, charifas vero zdificat 
(I Cor. vii). Lex ergo bona est, sed cum gratia, ut 
cum charitate scientia prodest, einc ea ocoidit. It& 
lex sine gratia occidit, cum sit virtus peccati, non 
tamen etiam sic, mala est. Multa enim sunt quibus- 
dum noxia, quamvis non sint mala, sicut et lex li- 
cet sine gratia non viviflcet, non tamen mala est (18). 
Qus cum jubet quod sine gratia impleri non potest, 
indicat homini quod infirmus est, ut demonstrata 
infirmitate quaerat gratiam. Lex ergo ducit ad fidem, 
fides impetrat spiritum largiorem, qui diffundit cha- 
ritatem qux implet legem. Sine spiritu non est vo- 


puntas hominis libera cum cupiditatibus vinca- 


tur (19). Liberum enim arbitrium, et ad bonum et 
ad mulum faciendum, confitendum est nos habere; 
sed in malo faciendo, libera quidem est voluntas; 
ab bonum autem non est libera, nisi liberata fuerit 
&b illo qui dixit : Si Filius vos liberavit, vere liberi 
eritis (Joan. vu. 

Vins. 7-14. — Quod sí ministratio mortis littéris 
deformata in lapidibus fuit tn gioria, tta ut non pos- 


(16-17) Id., contra Faust. 
(18) Id., ad Anastasium. 
(49) Id., De cor. et gratia. 





23 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1l AD COR. 


$6 


sent intendere filii Israel. in faciem Moysi propter À dicat: Ministratio veteris legis fuit Moysi in gloria, 


gloriam vultus ejus, que evacuatur, quomodo non 
magis ministratio Spiritus erit in gloria? Nam si mt- 
nistratio damnationis in. gloria est, multo magis 
abundat ministerium justitiz in gloria. Nam nec glo- 
rificatumest, quod claruit in hacparte, propter ex- 
cellentem gloriam. Stenim evacuatur per gloriam 
est, multo magis quod manet in. gloria est. 

Quod si. Quasi dicat: Fecit nos Deus minislros 
Evangelii, et hec ministratio erit nobis in gloria 
slerna. Quod probat per minus, id est per Vetus 
Testamentum.Quasi dicat : Vereeritin gloria; quod, 
id est quia, ministratio mortis, [Augustinus] id est 
veteris legis, que morte corporali puniebat pec- 
eantem, vel que prevaricatoribus intulit mortem, 
quos Dei gratia non adjuvit ad justitiam implendam. 
Deformata, id est turpiter formata, quia inhonesta 
secundum litteram precipiebat. Vel, deformata, id 
est plene scripte, si quis spiritualiter caperet ; tn 
lapidibus,id est in tabulis lapideis. Ad litteram, vel in 
cordibus duris, ad capiendum, vel amandum, fuit 
in gloria Moysi ministro illius, ita ut filii Israel non 
possent intendere aciem visus sui, in faciem Moysi, 
quia indignierant.Tunc enim maculati peccato vul- 
tum Moysi descendentis de monte cum lege accepta in 
tabulis intueri non poterant, quia gloriosa facta erat 
facies ejus. Unde subdit :Propter gloriam vultus ejus, 
id est fulgorem vultusejus,quisignificabateum clare 
videre,ad quod illi accedere non poterant, quz gloria 
evacuatur,quia in Moyse statim transivit,et non modo 
in ministrislegis veteris est. Vel mystice potest dici,ut 
per faciem Moysi intelligaturspiritualisintellectusle- 
gis ;pergloriam faciei intelliganturlegales observan- 
tie, que erant figure veritatis.Quasi dicat: Itafuitlex 
Moysiin gloria, ut filii Israel, id est Judei, non pos- 
sent intendere in faciem ejus, [Ambros.] id est ca- 
pere spiritualem intelligentiam legis,quia Christum 
in lege non intelligebant: et hoc propter gloriam 
vultus ejus, id est legales cteremenias, que propter 
Christum significandum fiebant. Sed illi adhuc cur- 
nales in eis Christum non intelligebant quod signi- 
ficahat velamentum positum super faciem Moysi. 
[Augustinus] Que gloria Moysi evacuatur, quia fi- 
nem figure habent revelata per Christum veritate. 
Et sic gloria Moysi evacuatur per legem spiritus, 
cum homines accepta remissione peccatorum facti 


etsi, hoc est, quomodo ministralio. spiritus, id est 
Novi Testamenti in quo datur Spiritus, non magis 
erit in gloria eterna. Quasi dicat: Non potest hoc 
negari. Nam si. Quasi dicat: Vere in gloria eterna 
erit,quia dat justitiam spiritus qui in ea datur, quod 
& minori probat, nam si. ministratio damnationis, id 
est Veteris Testamenti estin gloria Moysi, Vetus Tes- 


: tamentum dicitur ministratio damnationis,quia om- 


nes prevaricatores constituit, non vivificanseos per 
gratiam, vel quia mortem temporalem inferebat pec- 
cantibus. Et si, hoc est, multo magis ministerium 
justitie,id est Novum Testamentum per quod datur 
Spiritus, per quem est, justitia et consummatio vir- 
tutum, abundat in gloria, id est dat. abundantem 
gloriam ministris et observatoribus ejus. [Ambro- 
sius] Vel, Deo magis cst in gloria, id est in laude, 
quam Vetus Testamentum, quia magis gloria Dei in 
salute esf'quam in morte. Quamvis enim juste dam- 
net quod agebatursub lege,tamen ad laudem magis 
proficit,si indulget,ut possit reus se corrigere, quod 
in Novo Testamento per gratiam prestat. Nam nec. 
Quasi dicat: Vere abundat in gloria,quia adeo quod 
ad ejus comparationem illa vetus, nec est dicenda 
gloria. Et hoc est quod ait :Nam quod claruit,id est 
Moyses, in hac parte, predicta, id est in facie, non 
est clarificatum. Vel. gloria propter excellentem 
gloriam, que est de Novo Testamento ubi puri vi- 
dent gloriam Dei, id est cumparatione hujus excel- 
lentis glorie, quia nulli profuit gloria vultus Moysi, 
sed obfuit, etsi culpa illorum non sua. Hac autem 
gloria multo major est que abund.t in gratia,ut per 
eam purificati gratia homines, abstersa caligine pos 
sint videre gloriam Dei. Vel ita lege : Quod claruit 
non est gloria, id est non est gloria, in hac parte, id 
est respectu hujus nostre partis. Quare? Propter 
excellentem gloriam, qu; est hic. Illa enim tanta 
erat gloria,quanta debuit credi servo.Hzoc vero tanta 
quanta est Genitoris Christi, quia Christus in gloria 
est Patris,ut tantum intersit inter gloriam Moysi et 
Christi, quantum inter imaginem et veritatem. Si 
enim quod evacuatur,id est Vetus Testamentum,per 
gloriam est, id est fuit ministratum et receptum per 
gloriam Moysi,sine qua non commendaretur, mulio 
magis quod manet, id est Novum Testamentum quod 
dicitur manens,quia Novo Testamento non succedet 


jósti aspicere possunt gloriam Dei, sicut Petrus et [) aliud, est ín gloria, eterna nobis et quia nos minis- 


alii viderunt in monte (Matth. xvii). Gloria ergo 
Moysi evacuatur, quia figura est, non veritas. [Am- 
brosius] Gloria Moysi est quasi stelle in vespere, 
qua tunc gloriose sunt ;gloria Christi quasi sol qui 
oriens stellas obscurat (20). Gloria vultus Moysi fi- 
gura erai veritatis que evacuatur, quia veniente 
imperatore imagines tolluntur de medio.lbi imago 
spectatur, ubi imperator presens non est. [Augus- 
tinus] Ubi autem est, imago removetur, fulget pre- 
sentia imperatoris, Quomodo non magis, eic. Quasi 


(20) August., De verb. Dom. - 


tri Novi Testamenti sumus, certi de tanta gloria. 

Vens.12-18, — Habentesigitur talem spem multa: 
fiducia utimur. E'tnon sícut Moyses ponebat velamen 
super faciemsuam, ut non intendevent filii Israel in 
faciem ejus quod evacuatur, sed obtusi sunt sensus 
eorum. Usque in hodiernum enim diem idipsum vela- 
men in lectione Veteris Testamentimanet non revela- 
tum,quontam in Christo evacuatur.Sed usque tn ho- 
diernum diem cum legitur Moyses velamen positum 
est super cor eorum. Cum autem conversus fuerit ad 


27 PETRI LOMBARDI . 


28 


Deum auferetur velamen. Dominus autem Spiritus À et quos vult in tenebris deserit (21).Nota quod Spí- 


est. Ubiautem Spiritus Domini, ibi libertas. Nos vero 
omnes revelata facie gloriam Domini speculantes, in 
eamdem imaginem transformamur a claritate in 
claritatem, tanquam a Domini Spiritu. 

Habentes igitur lalem spem, scilicet videndi glo- 
riam Dei, utimur rnulta fiducia, id est usu exerce- 
mus nos in bonis operibus,unde crescit nobis fidu- 
cia. Tantum enim videbimus quantum cfedimus, et 
quia apertaest gloria,non celamus sensum nostrum: 
Sicut Moyses qui ponebat velamen per figuras legales 
super faciem suam, id est clarum et spiritualem in- 
tellectum,sed nos aperte dicimus.[Ambrosius] Ideo 
ponebat, u£ filii Israel non intenderent in faciem ejus, 
id est spiritualem intelligentiam legis,quia non po- 
terant pati causa peccati, quod velamen per gra- 
liam modo evacuatur, id est removetur nostris ex- 
positionibus, sed sensus eorum obtusi sunt, id est ra- 
tio eorum hebes est, nec potest penetrare quandiu 
non credunt. Obtusio enim hec causa infidelitatis 
obvenit, ideo conversis ad fidem acuitur acies men- 
tis, ut videant divini luminis splendorem, usque tn 
hodiernum. Quasi dicat : Sensus Judeorum sunt ob- 
tusi.Et vere, quia non solum tunc,sed etiam usque 
in hodiernum diem,id est etiam hodie quando ve- 
ritas claret, manet idipsum velamen, quia non aliter 
modo intelligunt quam ante adventum Christi. Ma- 
net dico, in lectione Veteris Testamenti, id est dum 
legitur eis Vetus Testamentum etin tantum manet 
quod non est eis etiam revelatum, esse velamen, id 
est neo hoc sciunt quod sit velamen,quod evacuatur 
in Christo,id est in fide Christi tantum. [Augusti- 
nus] Unde in Christi passione velum templi conscis- 
sum est,ut significaretur per Christi passionem re- 
velari sacramenta legis et prophetie.Velamen enim 
dicit ad operationem prophetis, ut non intelligere- 
tur. Sed usque. Quasi dicat :His qui eunt in Christo 
evacuatur velamen, sed super cor eorum, qui ne- 
gant Christum, velamen est positum. Quasi dicat : 
Pondus, id est in cordibus eorum est czcitas, depri- 
mens rationem eorum. Cum,id est quamvis,legitur, 
id est 121 exponitur eis Moyses, id est Vetus Testa- 
mentum.Et ita duo obsunt eis cum non intelligant 
scilicet quia et velamen,id est obscuritas est in lec- 
tione ; el ciecitas super corda. Et hoc usque in ho- 
diernum diem, id est usque hodie. 


ritus sanctus hic est dictus Dominus. Et ne qnis- 
quam arbitretur Filium significari nomine Domini, 
et Spiritum dici propter incorpoream substantiam, 
adjungit : Ubi autem. Quasi dicat : Spiritus est Do- 
minus, ubicunque autem est, per gratiam inbabi- 
tantem, spiritus Domini, id est Filii per quem da- 
tur, ibi est libertas, intelligendi et faciendi ; et ideo 
Judaei qui non habent spiritum, non possunt libere 
intelligere ut nos. Vel ita ; ideo converso ad Domi- 
num auferetur Velamen, quia Dominus, scilicet 
Christus ad quem convertentur, est spiritus, id est 
spiritalis essentia.Et ideo dat legem spiritus per fi- 
dem in mente, et ita facit spiritaliter intelligere. 
Unde subdit : Ubi autem Spiritus Domini, [Ambro- 
siua] id est lex spiritus quam Dominus dat, non 
litteris scriptam, sed per fidem animis intimatam, 
ibi est libertas. Nos vero, etc. Quasi dicat: Illi ha- 
bent velamen super cor, nos vero credentes, omnes, 
eliam minores, revelata facie, id est expedita ra- 
tione, in qua Judeis est velamen, sumus speculan- 
les, id est per speculum rationis videntes gloriam 
Domini, id est gloriosum Dominum (22). 

Si queritur qualis est hec speculatio, et unde di- 
catur, illud occurrit quod in speculonon nisi imago 
cernitur. Ubi quippe speculum est,apparent imagi- 
nes rerum. Specula vero est, de cujus altitudine 
longius aliquid intuemur. Speculantes ergo dicit a 
speculo, non a specula, quod in Greco. non est 
&mbignum, unde in Latinum heo scriptura trans- 
lata est.Satisque apparet dixisse,speculantes,id est 


C per speculum rationis quae est imago Dei videntes, 


non de specula prospicientes. Hoc ergo conamur, 
ut per hanc imaginem,id est rationem que nos gu- 
mus, id est in qua creati sumus, videamus utcun- 
que illum aquo factisumus,tanquam per speculum. 
Quod vero subdit: In. eamdem imaginem  trünsfor- 
mamur, utique imaginem Dei vult intelligi. Eam- 
dem vero dicens, illam ipsam vult intelligi quam 
speculamur, quia eadem est imago Dei et gloria Dei, 
id est imaginem et gloriam Dei idem accipit. (Au- 
gustinus] id est Deum gloriosum, sicut supra de 
imagine creata loquens, pro eodem accepit imagi- 
nem et gloriam dicens: Vír quidem imago Dei et 
gloria est. (23)Transformamur autem, dixit, id est 
de forma in formam mutamur,et transimus de ob- 


Cum autem, Quasi dicat: Velamen est in lectione p scura forma in lucidam formam,quia etipsa obscura 


Veteris Testamenti et in corde eorum, sed cum 
aliquis eorum conversus fuerit, credendo, ad Deum, 
scilicet ad Christum, velamen auferent,dato Spiritu 
sancto,ut in aqua vinum latere intelligatur. Omnis 
enim prophetia non intellecto Christo insipidum et 
fatuum quiddam est. Dominus autem spiritus est. 
Ordo verborum talis. Quasi dicat: Bene dixi, per 
Spiritum scilicet auferri velamen ; autem; id est 
quia Spiritus sanctus est Dominus, id est potest 
operari quod vult: et per hoc quos vult illuminat, 


te August., De Trinit. 
22) ]d., De Trin. in lib. xv. 


imago Dei est.Hec est imago in qua homines creati 
sunt, qua ceteris animalibus presunt,qu« creatura 
in rebus creatis excellentissima cum a suo Creatore 
ab impietate justificatur,a deformi forma in formo- 
sam mutatur formari. Erat enim etiam inter vitia 
natura bona. Et ob hoc addit : De gloria in gloriam, 
scilicet de gloria creationis in gloriam justificatio- 
nis. Vel, de gloria fidei, ubi filii Dei sumus,in glo- 
riam speciei, ubi ei similes erimus, cum videbi- 
mus eum sicuti est. Et addit: Tanquam a Domini 


(23) Id., in eodem. 


20 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. Il AD COR. 


90. . 


Spiritu, per hoc ostendens a gratia Dei nobis con- À misericordiam Dei, non deficimus, pro aliquibus ad 


ferri, tam optabilis traneformationis bonum. Verum 
hujus imaginis quandoque futura est perfectio, ad 
quam consequendam nos erudit magister bonus, 
dicens : Nos omnes revelata facie speculantes, id 
est per speculum rationis intuentes, gloriam Do- 
mini, id est gloriosum Dominum, transformamur, 
id est de forma in formam transimus, | Augustinus] 
scilicet de obscura in lucidam tendentes in imagi- 
nem eamdem, qu: est gloria quem speculamur, 
quam speramus, ut Dei imago, [Ambrosius] id est 
dii sumus, id est ut similes glorie Christi simus in 
eternum ; sicut Joannes ait : Scimus quia, cum ap- 
paruerit, similes ei erimus (I Joan. m). [Augusti- 
nus] Nos dico euntes de gloria, vel claritate crea- 
tionis, £n gloriam, vel claritatem justificationis, vel 
de gloria fidei, in gloriam speciei. Transformamur- 
dico, tanquam a Spiritu Domini ducti, quia hoc be- 
neficium habemus a gratia Dei (24). Cum autem hac 
trausformatione ad perfectum fuerit hec imago re- 
novata, similes Deo erimus. [Ambrosius] Vel ita : 
Transformamur, dico, translati a gloria, vel a cla- 
ritate Moysi, in claritatem, vel gloriam Christi, 
tanquam a Spiritu Domini, quasi que gloria est ta- 
lis qualem decet dare Spiritum Dei. Tantum enim 
dabitur glorie, quantum dignum est dari per Spi- 
ritum sanctum. Ideo enim dixit: Tapquam a Do«. 
mini Spiritu, ut ostenderet eamdeui gl Auri 
quie sublimitati congruat dantis. Vel ita, ut per Do- 


minum accipiatur Pater, et pes. imaginezg .intelli- . 


gatur Filius: Nos speculantes gloriam lii; id; est 
Filium qui est gloria Patris, transformamur. Hoc 
non mutatur. Tendentes in imaginem ejus, acilicet 
Patris, eamdem, cum ipso, id est in Christum, qui 
dicitur imago Patris ; eadem est cum illo in quem 
tendimus, scilicet ut eum in essentia videamus. 
Nos dico, euntes a claritate in claritatem, id est ab 
una clara cognitione in aliam claram cognitionem, 
tanquam a Spiritu Domini, id est ut illi quos Spi- 
ritas Dei ducit. 
CAPUT VI. 

Vus. 1-4. — /deo habentes hanc administratio- 
nem,jur(a quod misericordiam consecuti sumus ,non 
deficéimus; sed abdicamus occulta dedecoris, non am- 
bulantes in astutia, neque adulterantes verbum Dei, 
sed in manifestatione veritatis, commendantes nos- 


metipsos ad omnem conscientiam hominum coram |) 


Deo.Quod sietiam opertum est Evangeliumnostrum, 
in his qui pereunt est opertum, in quibus Deus hujus 
szculi ezcecavit. mentes infidelium, utnon fulgeat 
illis «lluminatio Evangelii glorie Christi, qui est 
imago Dei. 

Ideo, eic. Quasi dicat: Et quia tantam clarita- 
tem habemus a Spiritu, ?deo, nos habentes hanc ad- 
minisirationem, id est hanc dignitatem ut spiritum 
aliis ministremus. Habentes dico, non meritis, sed 
juxta quod. misericordiam consecuti sumus, i est per 

fe Aug., de Trinit. 

(25) Id., De verbis Evangelii. 


versis, sed abdicamus, non eolum aperta mala, sed 
occulta dedecoris, id est jmmundas.cogitationes, id 
est omnia turpia et polluta, que fieri et cogitari 
possunt amovemus. Nos dico, non ambulantes in 
astutia, id est in hypocrisi, ut pseudo faciunt, qui 
videntur humiles ; neque adulterantes verbum Dei, 
per admistionem falsitatis, vel pro quaestu predi- 
cantes; sed ambulamus in manifestationem veritalis, 
quia manifeste in nobis videtur veritas. Non dico, 
commendantes, id est commendabiles facientes, 
nosmetipsos, Sine comparatione adversariorum adeo 
nos commendabiles facimus,ut veritatis nostre laus 
transeat; [Ambrosius] non solum usque ad ocu- 
lum sed etiam usque ad omnem conscientiam homi- 
num, intentione mea manente, coram Deo, id est in 
beneplacito Dei. Vel hoc dico, coram Deo, id est 
teste Deo, cui nihil occultum est. (25) Testimonium 
Dei implorat, ut vel ipsi credatur quo auctore pre- 
dicat. Attende Apostolum implere quod Dominus 
ait: Sic luceat lux vestra coram hominibus, etc. 
(Matth. v). Et. item: Attendite ne. justitiam. vestram 
faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis (ibid.). 
[Augustinus] Voluit itaque nos bona facere in 
conspectu hominum, sed ad laudem Dei tantum, 
non nostram. Audi Apostolum utrumque facientom 
e$.docqutem ,Aif enim, commendantes nosmetipsos, 
dt pstendet ge-jmplere etiam illud: Luceat lux ve- 
sira coram hominibus. Et addit, coram Deo, ut 
ostendat se implere etiam illud : Non ut videamini 
at homingipus. Non .enim hec facit ut videatur ab 


C hominibus. Quod s:. Quasi dicat: Dixi nos predi- . 


care in maunifestatione veritatis. Quod, id est, sed 
si eliam opertum est. Evangelium nostrum, [Àm- 
brosius] id est quod a nobis predicatur, opertum 
esl etiam in his qui pereunt, id est culpa eorum est 
qui perire meruerunt, Verum est enim quia in- 
creduli non vident splendorem veritatis, merito 


 perfidie obcaecati. In his qui pereunt dico, in qui-- 


bus pereuntibus vel verbis Evangelis, Deus hujus 
seculi, id est Deus qui non solum bonos regit, [Au- 
gustinus] sed etiam malos pro merito praecipitat, 
excacavit, a naturali ratione, mentes infidelium, (26) 
&cilicet quod Christo non credunt, quos excecavit 
dans eis quod volunt, id est sinens eos facere quod 
volunt, id est ut non credant: quod non facit ma-: 
litia, sed justitia. (27) Vel talis potest esse ordo ver- 
borum : In quibus pereuntibus Deus verus et justus 
excecavit mentes infidelium hujus seculi. Vel ita : 
In quibus deus hujus seculi, id est diabolus qui 
est princeps mundi, qui secularibus principatur. 
Veldeus seculi, id est superbia, vel ingluvies 
ventris, excecavit mentes infidelium, id est cnusa 
est quare excecentur. Adeo excecavit, ut illumina- 
(io Evangelii, id est doctrina Evangelii illuminans, 
non fulgeat, id est non appareat eis. Qure tamen 
lux est Evangelii, dico, gloria Christi, id est in quo 


(20) Id., ad Faust. 
(27) Id., contra inimicum legis. 


91 | PETRI LOMBARDI 92 
predicatur gloria deitatis Christi, non solum inflr- A paratione elementorum. (29) Cceperunt enim ex quo 


mitas humanitatis, quod Christus imago est Dei 
Patris, quia de illo est, cui etiam cqualis est, se- 
cundum illud : Qui videt me, videt et. Patrem (Joan. 
xiv). (28) Sciendum est quod imago et sequalitas 
et similitudo distinguenda est, quia ubi imago, 
continuo similitudo est, non continuo mequalitas ; 
ubi equalitas, continuo et similitudo, non continuo 
imago ; ubi similitudo, non continuo imago, nec 
equalitas. Verbi gratia, in speculo est imago et ei- 
militudo, non tamen sequalitas, quia multa desunt 
imagini que insunt illi rei, de qua expressa est. 
Potest etium aliquando esseimago in qua eit eqna- 
litas, ut in parentibus et flliis invenitur 122 ima- 
go et similitudo et &qualitas, excepto tempore quo 
precedunt parentes, quia de parente exprimit si- 
militudo Filii, ut recte imago dicatur, et potest 
esse tanta ut recte dicatur wqualitas. Potest etiam 
aliquando esse similitudo et equalitas quamvis non 
sit imago, utin duobus ovis paribus. Christus au- 
tem ita dicitur imago Patris, ut nihil horum desit, 
ut non solum ejus imago sit, quia de illo est ; et 
similitudo, quia imago est; sed etiam mwqualitas 
tanta, ut nec temporis intervallum impedimento 
Sit, quia non generavit Deus Filium in tempore. 
VgRns. 5-12.— Von enimnosmettpsos przdicamus, 


confusa moles coli et terre capit esse, antequam 
lux facta esset qua illuminaretur, quod sine luce 
fuerat tenebrosum ; postea vero accedente luce. 
quod factum est, melius redditur, in quo profieien- 
tis hominis affectio significatur. Unde Apostolus lo- 
quens ad fideles ait: Fuistis aliquando tenebrz, 
nunc autem lux in Domíno (Ephes. v). Ille hoc fecit, 
qui cum tenebre essent super abyssum, dixit : Fiat 
lux : et facta est. «x (Gen. 1). Hic lux significat lu- 
cem, que modo nobis et per nos aliis datur. Ex quo 
non potest intelligi quod tenebre sempiternis fue- 
rint, sicut quidam legis calumniatores imponunt 
ejusdem legis scriptori sensisse : qui potius osten- 
dit eam cepisse, cum dixit : In principio fecit Deus 
ctelum, elc. Terra autem invisibilis erat et incomposita, 
et tenebra erant super faciem abyssi (ibid.). Illuxit di- 
co, ad illuminationem scientia et claritatis (80). Vel, 
glorie Dei, id est ut illuminaret nos seientia, qua 
sciremus Deum esse lumen, quo tenebre nostre il- 
luminantur. Scientia enim glorie Dei est, qua sci- 
mus ipsum l]umen 6886, quo tenebre nosire illumi- 
nantur. [Ambrosius] Vel ita, ad illuminationem 
scientie claritatis Dei, id est ut illaminemus alios 
per scientiam de claritate, id est. de essentia Dei. 
Et hoc dedit nobie in faciem Jesu.Ghristi, id est per 


sed Jesum Christum Dominum nostrum, Vos-autem- , Jesum Cheieturg, qui est facies Patvis, sine quo non 
servos vestros per Jcsum,quontam [Iolssgt dikitze: . (bgutbscita t" Habemus autem. Hactenus egit de al- 
tenebris lucem splendescere, ipse illuzit in cordibus — tudine scientie sut, hic agit de fragilitate carnis 
nostris ad illuminatrionem scien&iz-cla»datis Dei jn, — quam- refert ad gloriam suam, etsi contra videatur. 
facis Jesu Christi. Habemus auteheffresagrih gsbugr, — Qnasi diget: Deusiilluxit nobis ad illuminationem 
in vasis fictilibus, ut sublimitas sit virtutis lei, et C scientia, sed istum. thesaurum, id est scientiam 


non ex nobis. [n omnibus tribulationem patimur, sed 
non angustiamur ; aporiamur sed non destitumnr; 
persecutionem patimur, sed non derelinqutmur ; hu- 
miliamur,sed non confundimur ; dejicimur, sed non 
perimus. Semper mortificationem Jesu Christi in cor- 
porenostro circumferentes, ut et vita Jesu manifeste- 
tur in corporibus nostris. Semper entm nos qui vtvi- 
mus in mortem tradimur propter Jesum, ut et vita 
Jesu manifestetur in carne nostra mortali. Ergo 
mors in nobis operatur, vita autem in vobis. 

Non enim, etc. Quasi dicat: Bene dico glorie 
Christi, non enim, etc. Vel ita continet. Commen- 
damus nos in manifestatione veritatis, et cetera ta- 
lia facimus ; et hoc propter Christum. Non enim 


istam qua alios ditemus, habemus in vasis fictilibus, 
id est in corporibus fragilibus. Thesaurum dicit sa- 
cramentum Dei, quod fidelibus erogetur, perfidis ab- 
sconditur. Et hoc ita, u£ sublimitas sit virtutis Dei, 
et non ex vobis, id est, ut tota altitudo Dei esse vi- 
deatur, et non nostra. In omnibus, etc. Quasi di- 
caL: Vasa sunt fictilia. Et vere, quia patimur tribu- 
lationem in omnibus, quia nullus modus tribulendi 
abest : sed de thesauro.bene conscii non angustia- 
mur in animo. Deinde aperte quasdam tribulationes 
enumerat, dicens : Aperiamur, id est pauperes su- 
mus adeo ut necessaria desint. Aporos enim Grece, 
et Latine pauper dicitur. Sed nen destitutmur, & the- 
seauro nostro. Vel non desetituimur omnino a Deo, 


predicamus nosmetipsos, sed Jesum Christum Do- p) quia Deus pascit, nos. Et patimur persecutionem, de 


minum nostrum, id est predicatio nostra non ten- 
dit ad gloriam nostram, vel ad lucra nostra, sed ad 
gloriam Christi, quem predicamus Salvatorem et 
Dominum nostrum esse, illum predicamus esse Do- 
minum. Nos autem dominis esse, servos, id est mi- 
nistros vestros. Et hoc, per Jesum, qui nobis hoo 
injunxit. Hoc autem fucimus, quoniam Deus tpse il- 
luxit in cordibus nostris, id est se qui eat lumen, no- 
bis infudit; qui dixit, id est precepto solo hoc fe- 
cit, lucem splendescere de tenebris, quod fuit in se- 

(28) August., in lib. LXXXII Q. 

(29) Id., contra inimicos legis et prophetarum. 


loco ad locum ; sed mom derelinquimur, a Deo, 
quando thesaurum oustodiat. Humiliamur, id est af- 
fligimur, sed non confundtmur, id. est non erube- 
&cimus. Dejicimur in mortis periculum, sed non pe- 
rimus, id est a bono non cessamus. Qui per singula 
semper sumus circumferentes, id est aliis propinan- 
tes, et ostendentes in corpore nostro, non golum in 
animo, mortificationem Jesu,, id est quam snstine- 
mus pro Jesu, vel quam prius Jesus sustinuit. Et 


hoc ideo facimus, ut sicut mors Ghristi in nobis ap- 


(30) Id., De bap. par 


£* [EN - - (l1 0.59 ——.—-- -— 0 


-— 


2. lk Ach. - —.F ms —- . 





a3 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 24 


paret, et vila Jesu, id est gloria, manifestetur, etiam A Habentes aulem eumdem spiritum fidei, quem illi 


inimicis, non tantum in animabus, sed etiam n cor- 
poribus nostris. Semper enim. Quasi dicat: Mo:tifi- 
calionem Jesu circumferimus, et vere, quia nos qui 
vivimus, virtutibus, vel quibus licet vivere naturali 
vita, semper tradimur in mortem, id est in pericula 
mortis: et hoc sustinemus propter Jesum, id est pro 
amore Jesu, ui ei vita Jesu, immortalis et impassi- 
bilis manifestetur in carne nostra, licet nunc mor- 
tali, et ideo videtur impossibile quid speramus. 
Ambrosius] Et est sensus: Non timemus mori pro 
Christo propter promissam resurrectionem. Ergo 
mors. Quasi dicat: Et quia hac patimur, ergo more 
operaiur in nobis; vita auem in vobis, id est mors 
dominiura exercet in nobis, sed vos ad voluptates 
vile tenditis. Vel ita, quia per mortem vitam Jesu 
consequemur, ergo mors, non est inutilis, sed ope- 
ratur, rragnum quidin nobis, sed vita, qua delecta- 
mini in terrenis, opera£ur in vobis, mortem rteter- 
nam. Vel ita, ut legatur passive, operatur ergo, id 
est propter spem vite Jesu, mors operatur, id est 
a pradiotis passionibus efficitur; in nobis, id est 
permittimus effiei in nobis, sed per hoc vita ef- 
ficitur in vobis, id est fides plantatur in vobis, per 
quam vivitis. 

Vgns.13-18.— Habentes autem eumdem spiritum 
fidei, sicut seriptum est: Credidi propter quod locu- 
tus sum, et nos credimus propter quod et loguimur, 
scientes quoniam qui suscitavit Jesum, et nos cum 
Jesu susettabit,et constituet vobiscum. Ómnia enim 
propter vos,ui oratiaabundans per multos in gratua- 


habuerunt. Bene dico quod habucrunt. Sicut scri- 
ptum est de illis patribus, in quorum persona dicit 
David : Credidi perfecte propter quod locutus sum. 
Aliter non perfecte crederet. [Augustinus]Non enim 
perfecte credunt qui quod credunt, loqui nolunt. 
Ideo ait,credidi propter quod locutus sum,sed pro- 
pter hoc dicit se locutum esse, quia credidit ;et ita 
duo fecit, quorum alterum alterius causa exstitit. 
Credidit, acilicet et locutus est, ne fides sine con- 
fessione esset inutilis. Habentes, inquam, et nos, ut 
illi credimus futuram vitam, propter quod loquimur, 
id est confitemur non timentes mala, quia sumus 
scientes quoniam qui suscitavit Dominum Jesum a 
morle, el nos suscitabit, ut simus in eadem gloria 
cum Jesu. [Ambrosius] Hoc dicit propter quosdam 
qui negabant resurrectionem, quos et in prima 
Epistola arguit, e£ in eadem gloria constituet nos, 
id est confirmabit, ut ultra,scilicet non moriamur, 
neo mors nobis dominetur. Conetituet, dico, vobi- 
scum, quia omnes unius fidei participes in una do- 
mo pacis erunt. In qua constituet, non dico nos 
nobiscum,sed nos vobiscum, ut non inferiores, sed 
pares nobis sitis,si volueritis.Et bene de vobis hoc 
assero. Enim, id est quia, omnia ista facimus pro- 
pler vos instituendos nostro exemplo, ita omnia ad 
vos spectant, u£ gratías Dei abundans,in nobis abun- 
det et per vos in aliis, et per vos multos abundet in 
aciione gratiarum, vt, scilicet vos et alibi gratias 
Deo agalis. Et hoc in gloria Dei, id est ad osten- 
dendum Deum gloriosum, qui a munere suo nul- 


rem actione abundet in gloriam Dei.Propter quod C lum vult esse alienum. Ideo Apostolus omnia sus- 


nom deficnnus, sed lieet is qwi foris estnoster homo 

, tamen is qui mtus renovatur. de die 

tn diem. ldenim quodin prosentiest momentaneum, 

et leve tribulationis nostre : supra modum in subli- 

metatecternum glorie pendus operatur in nobis, non 

lantibus nobisque videntur, sed que non vi- 

dentur. Quaenim videntur temporalia sunt , que au- 
tem non uidentur clerna sunt. 

Habentes aulem. Quasi dicat: Semper mors ope- 
ratu* in nobis. Et per hoo patet quod nos habemus 
eumdem Spiritum sanctum, quem prophete habue- 
runt, qni Spiritus est causa fidei, (31) quia Spiritus 
gratie facit ut habeamus fidem, ut per fidem impe- 
tramus orendo, ut possimus facere quod jubemur. 


tinet, et omnibus fideliter predicat, ut non pau- 
cos ad cenam perducat Dei, cujus contumelia est, 
si veniant pauci. Magna enim contumelia ejus 
est qui cenam fecit opulentam, ac multos invita- 
vit,si paucos habet.Propter quod.Quasi dicat : 298 - 
Omnia facimus ad instructionem vestram. Propter 
quod, scilicet ut nos imitemini, non dico pro vita 
Jesu tantum non deficimus in tribulationibus, sed 
licet homo noster, id est caro, is qui foris est, scili- 
cet expositus malis corrumpatur,tamen is qui intus 
est, id est anima munita spe futuri, cui non acce- 
dit humanus furor, id est imago Dei, renovatur, in 
agnitione Dei de die in diem,id est assidue puriora 
vitiisefficitur perignemtribulationis (34). Nota quod 


Cum aatem dicit, eumdem spiritum fidei, ostendit j) licet dicat is qui foris est, et is qui intus, non ta- 


quod in justis diversorum temporum, eadem est fi. 
des. (32) Ea: enim. fides, justos salvavit antiquos, 
qua salvat et nos, id est mediatoris Dci et homi- 
num. 'Fempora ergo variata sunt, sednon fides, quia 
ili venturum Ghristum, passurum, resurrecturum, 
et a&censurum orediderupt; nos autem credimus 
Christum venisse, passum esse, resurrexisse, in 
caelum ascbpdiese. (33) E& quod antiquos justos. fl- 
des sRlvaverit, ostendit, dicens, sicut scriptum est. 
Quasi dicat: Habemus eumdem Spiritum quem illi. 


(34) August., De gratia et lib. arb. 
(32) l4] De na. et gratia, 


men duo sunt homines,sed unus quem totum Deus 
facit, id est et id quod interius est, et id quod ex- 
terius est. Interiorem porro hominem pro spiritu 
mentis, exteriorem vero in corpore, atque ista 
mortali vita vult intelligi, sed ad imaginem suarma 
non fecit, nisi id quod interius est. Non ergo fecit 
hominem ad imaginem suam secundum hoc quod 
habet corpus, corporalemque vitam, sed secundum 
hoc quod habet rationalem mentem, qua cognoscat 


(33) Id., super Joennem. 
(34) Id., contra Faustum, 


25 PETRI LOMBARDI 


36 


Deum, ct omnibus rationalibus proponatur. Non A corpus mortale per tribulationes dissolvatur. Et 


ergo corpus tantum, sed quidquid etiam est com- 
mune pecori, exterior homo est. Totusque ille 
homo, scilicet secundum interiorem et exteriorem 
gui partem, inveteravit per peccatum, et poene ad- 
dictus eat. Renovatur autem nunc secundum inte- 
riorem hominem : in resurrectione vero etiam ex- 
terior percipiet ccelestis habitudinis dignitatem, ut 
totum quod factum est recreetur, et quod factum 
est, reficiatur (35). Nunc vero homo exterior, scilicet 
corpus, quantoesthecvita diuturnior, magis magis- 
quecorrumpitur, vel etate,vel morbo, vel aliis,modis. 
]d enim, quasi dicat: Merito non deficimus, quia id 
4riSulationis nostrae, id est minimum, quod ín pra- 
senli est, ubi non est nisi desolatio, e£. tnomenta- 
neum id est parem durans, et leve, ad ferendum, 
operatur in nobis pondus glori, id est immensam 
gloriam. Nota quod singula singulis opponit. Ponit 
enim pondus contra leve, et glorie contra tribula- 
tionis. Pondus dico, z/ermum, contra hoc quod 
dixit momentaneum, etsupra modumtribulationum, 
contra hoc quod dixit, id tribulationis etin subli- 
mate, id est in ccelo contra boc quod dixit, in 
presenti. Parvis enim laboribus magna reddetur 
merces; et pleni tribulatione supra modum su- 
blimitas glorie pensabitur perpetue, in nobis dico, 
non contemplantibus, id est non appetentibus ea 
qua videntur, sed qux? non videntur. Àc ai diceret: 
Ideo operatur in nobis pondus gloriz, quia non ap- 
petimus terrena, sed ecmlestia. Ideo que non vt- 
dentur appetimus; enim, id est quia, qu& videntur 


4emporalia sunt, id est. transitoria; qua auiem non C 


videntur, &terna sunt. 
CAPUT V. 

Vghs. 4-4. — Scimusenim quoniam silterrestris 
domus nostra hujus habitationis dissolvatur, quod 
edificationem ex Deo habemus,domum non manu- 
factam, eternam incelis. Namet ín hoc ingemisct- 
mus, habitationem nostramque de celo est superin- 
dui cupientes ; si tamen vestitiet nonnudi invenia- 
mur. Nam et qui sumus in hoctabernaculo ingemi- 
scimus gravati, eo quod nolumus exspoliari, sed su- 
pervestiri ut absorbeatur quod. mortale est a vita. 

Scimus enim. Quasi dicat: Vere operetur pondus 
glorie, quia etiam in corporibus, non tantum in 
animabus, et hoc est quod ait: Et est talis ordo 
littere. Scimus enim, quod habemus ne dicam ha- 
bebimus, adeo certi sumus, quia jam habemus spe 
quod habituri sumus re. /Edificationem, id est cor- 
pus immortale, firmatum plene, ez Deo, tantum 
quia non ministerio hominum fiet. (Ambrosius] 
Habebimus, dico, sí domus nostra, id est mortalis 
caro in qua habitat anima, hujus habitationis, ubi 
semper inquietatur anima. Domus, dico /errestris, 
id est de terra, et proclivis ad terrena, dissolvatur, 
id est destruatur, pro Christo. Et est sensus: Sci- 
mus quod habebimus corpus immortale, etsi hoc 


(35) Aug,, De Trinitate, 


ideo, quoniam, sic dissolvatur, ut conditio, et 
causa sit premissa. Deinde quod dixerit ad edifi- 
cationem, exponit dicens scilicet Domum anime 
id est corpus immortale in quoresurgentes semper 
erimus. Domum, dico, non manufactam, id est non 
complexione hominum factam, scilicet non humane 
generationis opere productam, nechumanis fomen- 
tis auctam, sed adeoineffabiliter compactam, etater- 
nam, quiaab eterno factam, id est Dei dispositione, 
id est ab eterno nobis preparatam. Et illam habe- 
bimus in caelis, id est inter celestes, scilicet inter 
angelos ; vel potiusdicitureeterna, quiaineasineflne 
manebitur. Per hoc dat fiduciam, ut nontimeamus 
dissolvi de corpore violentia infidelium, quia pre- 
parata est habitatio in celis eterna, ut de tempo- 
rali et terrena expulsi in perpetua domo recipia- 
mur. Nam et in hoc. Quasi diost: Dico quod ha- 
bebimus domum non mannfactam. Et inde potest 
videri quod habebimus. Nam non solum pro pre- 
senti habitatione, sed etiam ín hoc, id est in consi- 
deratione hujus tante glorie, íngemiscimus, ex di- 
latione desiderii, quod non faceremus nisi certi. 
In cujus rei figura, Axa fllia Caleph petiit a patre 
irriguum superius, et irriguum inferius (Josue. xv) 
ut nos lacrymas effundamus, non solum pro pre- 
sentis incolatus miseria, sed etiam pro dilatione 
guperne glorie. Unde hic ait, et in hoc ingemisci- 
mus. In quo? in hoc, scilicet cupientes, super vir- 
tutes anime, indui habitationem nostram, id est 
eedificationem nostram, que de celo est, id est im- 
mortalis et impassibilis. Et est sensus: Ideo inge- 
miscimus, quia cupimus super innovationem ani- 
me, quam jam accepimus, indui nos habitationem 
nostram, id est dari anime vestimentum, non de 
terra corruptibile, sed de ccelo, id estimmortaleet 
impassibile, ad similitudinem coelestium. Sí tamen. 
Quasi dicat: Cupimus indui, quod utique flet, ta- 
men hac conditione, dico, si nos inveniamur vestiti, 
scilicet virtutibus, fide, et ceteris. Posito, id est de- 
posito corpore, e£ non inveniamur nudi, virtutibus, 
id est si Christum vestiti fuerimus corpore depo- 
Sito, et non nudi eo. Hoc dico, ne idem de nudis 
putaretur.Vel ita,oupimus indui corpore in resur- 
rectionem, ita tamen si inveniamur vestiti gloria 
promissa, non nudi. Hoc enim desiderant sancti, ne 
resurgentes, recepto corpore, nudi, id est alieni a 
promissa gloria invenientur. Hoc enim opus est, 
ut induti corpore euperinduantur gloria, que im- 
mutatio in claritatem erit scilicet. Nam et qui. Quasi 
dicat: Nos perfectiores pro dilatione gemimus, 
quia etiam minus perfecti qui carnem fovent, inter 
quos Apostolus se connumerat, ne illi minus de se 
sentiant. Et hoc est quod ait: 

Nam et, id est etiam nos minores qui sumus in 
tabernaculo isto. id esl qui habitationem hujus 
corporis diligimus, de quo non esset curandum, 


31 


COLLECTANEA IN FEPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COP. 38 


cum non sit nisi tabernaculum ad tempus, fnge- À mors in victoria. Vel ita: Nam et qui. Quasi dieat ' 


miscimus, desiderio coestis (36). Et nos dico, gra- 
vali, id est depressi, eo, scilicet corruptili corpore, 
quia aggravat nune animam corpus corruptibile, et 
deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogi- 
tantem (Sap. 1x). Et quia gravationis causa est non 
natura et substantia corporis, sed ejus corruptio, 
nolumus corpore exspoliari, si fieri potest, sed 
etiam immortalitate vestiri. Et hoc est quod ait, 
quod nolumus. [Remigius] Quasi dieat : gravamur 
sarcina corporis, quod corpus tamen nolumus ez- 
spoliari, id est nollemus nobis per mortem tolli, si 
fieri posset. Sed super, id est adeo, vestiri stola im- 
mortalitatis, ita ut quod mortale est absorbeatur 
vita, id est ut vita immortalitatis destruat morthli- 
tatem, non ut super eam veniat, etc. Sensus est (37): 
Sic vellemus fleri immortales, si fleri posset, ut 
jam veniret ipsa immortalitas, et modo sicut sumus 
mutaret nos, quia etsi a malis ad bona transea- 
mus, tamen ipse transitus amarus, et habet fel et 
acetum,id est acre quid tolerandum (38). Et si corpus 
gravat animam, et habet incitamenta vitiorum, et 
desideria vitiosa, non tamen omnia mala sunt ex 
eo, nec omnia vite inique vitia tribuenda sunt 
carni, ne ab his omnibus purgemus diabolum, qui 
non habet carnem, nec fuit corruptio corporis, qua 
aggravat animam peccati primi causa, sed pona ; 
nec caro corruptibilis animam peccatricem fecit, 
sed peccatrix anima carnem corruptibilem fecit (39). 
Qui ergo omnia mala anime ex eorpore putant ac- 
cidisse, in errore sunt. Attende quod ingemiscere 
se dicit, et gravari sub sarcina corruptibilis carnis, 
et tamen ait : nolumus exspoliari (40). Ecce vox nec 
confessio poene. Grave est corpus et onerosum at- 
que corruptibile, gemitur sub illo, et tamen non 
libenter deseritur. Prius enim mentis ratione cupit 
dissolvi, et esse cum Christo ; sensu autem carnis 
refugit et recusat (41). Hoc habet humanus affe- 
ctus, hoc ipsa anima nescio quomodo habet in vo- 
luntate, quoniam diligendo vitam, odit mortem, et 
quoniam carnem suam non odit, nec ipsi vult acci- 
dere quod odit ; et si fleri possit non vult exspo- 
liarj,sed supervestiri, sicut ait Apostolus, nolumus 
exspoliari, sed supervestiri (42). Quasi dicat : Sub 
terrena tunica gemo, ad colestem festino ; illam 
volo accipere, istam volo ponere. Quid, Apostole, 


De illo gemimus, scilicet quia a beatitudine remoti 
sumus : et non mirum si de eo gemimus : nam de 
hoc etiam gemimus, quod minus est, scilicet, quod 
hoc corpore exuimur. Et hoc est quod ait, nam qui 
sumus in tabernaculo isto, id est in hac habita- 
tione, quamvis gravati simus, eo, id est sarcina 
carnis, cum ingemiscimus eo, [Ambrosius] id est, 
ideo quod nolumus exspoliari corpore, sed super- 
vestiri immortalitate, si hoc posset fleri,ita ut quod 
mortale est absorbeatur & vita, ne ultra possit 
mori. 

Vgns. 5-10. — Qui autem efficit nos in hoc ip- 
sum Deus, qui dedit nobis pignus spiritus. Auden- 
les 1224 igitur semper et scientes quoniam,dum su- 
mus in corpore, peregrinamur a Domino. Per fidem 
enim ambulamus, et non per speciem. Audemus | 
autem, et bonam voluntatem habemus magis pere- 
grinari a corpore, et presentes esse ad Dominum ; 
et ideo contendimus, sive absentes, sive prxsentes 
placere illi. Omnes enim nos manifestari oportet 
ante tribunal Christi, ut referat unusquisque pro- 
pria. corporis prout gessit, sive bonum sive malum. 

Qui autem. Quasi dicat : Ingemimus desiderio 
colestis. Deus autem est qui efficit nos in hoc ipsum, 
id est Deus hoc efficit in nobis. Vel ita continet : 
Nolumus exspoliari corpore, sed tamen Deus efli- 
cit hoc, ut immortalitatem eupiamus, quod ita ait, 
qui autem efficit nos in hoc ipsum, $cilicet ut ve- 
limus immortalitatem, Deus est. Vel ita ab illo loco, 
Nam et qui. Quasi dicat: Dico nos superindui, si 
inveniamur vestili virtutibus: quod utique oramus, 
ut, yerseverantes in fide, vestiti inveniamur Spiritu 
gancto. [Àmbrosius) Nam et qui sumus in. taberna- 
culo isto, gravati passionibus, ingemiscimus, orando, 
eoque, ideo, quia nolumus expoliari Spiritu sancto, 
id est gemendo hoc oramus, ne spoliemur Spiritu 
gancto, et sic gloria induemur. Unde subdit, sed 
nolumus supervestiri gloria immortalitatis, ita ut 
quod morlale est absorbeatur a vita. 'Tunc enim su- 
perindui promissa gloria poterimus immortalitatis, 
8i exuti corpore non dispoliati a Spiritu sancto fue- 
rimus. Qui autem. Quasi dicat : Nolumus exspolia- 
ri, sed supervestiri. Qui autem efficit nos in hoo 
ipsum, id est qui hanc voluntatem in nobis per- 
ficit, Deus est, qui dedit nobis pignus Spiritus, id est 


dieis ? fiet injuria tanto illi coelesti vestimento ut [) dedit nobis Spiritum sanctum pignus hujus rei im- 


veniat tibi immortalitas super hos pannos mortali- 
tatis et corruptionis, ut hoc sit inferius illud supe- 
rius, hoc interius, illud exterius. Non sic, inquit, 
dico, non sic. Nolo itaque exspoliari, sed superve- 
stiri, non tamen ita, ut sub incorruptione maneat 
corruptio, sed ut absorbeatur quod mortale est a 
vita in nobis, ut nusquam sit mortalitas, non infra, 
non supra, non intra, non extra. Absorpta est enim 


(36) Augustinus, De civit. Dei. 

(37) Id., in psal. rxxxvrm. 

39) Id., De civit. Dei. 

89) Id., in ser. de nat, apostolorum. 


plende, quo pignore de immortalitate certi sumus ; 
quam tunc habebimus, quando sine hoste ullo, in- 
effabili ac sempiterna pace fruemur. Audentes igi- 
tur (43). Quasi dicat : Deus facit nos velle immor- 
talitatem, facit etiam nos de ea certos per Spiritum 
sauctum. Igitur, id est ideo semper sumus, auden- 
tes, id est consueta audacia vertentes, et scientes 
hoc, quod utique confirmat nostram audaciam. 


(40) Id., in eodem. 
"i Id., De gratia nat. 
42) Id., De nat. apost. 
ái Id., De bap. par, 


30 PETRI LOMBARDI . 40 


Quid scimus? quoniam. dum. sumus. in hoc corpore A vari vcl gravari Nam etiam ista que pro defunctis 


mortali, perigrinamur a Domino, id est remoti su- 
mus a Domino specie, tamen in mente ipsum ha- 
bentes per fidem. [Ambrosius] Queritur cum alibi 
scriptum sit : In ipso vivimus et movemur et sumus 
(Act. xvit) ; quare hic dicat nos peregrinari a Do- 
mino? Si enim ubique est, quomodo ergo pere- 
grinamur a Domino? Sine dubio ubique est, et in 
eo sunt omnia, et tamen dicimur hic peregrinari ab 
eo; quia etsi ubique Deus est, non tamen hioc vi- 
detur sicut in colis. Peregrinamur ergo non fide, 
sed specie. Unde subdit ; per fidem enim invisibilium 
ambulamus, id est ad Deum terdimus, ef non per 
speciem, id est nun per presentiam eorum. Qui pe- 
regrinatur et per fidem ambulat, non est in patria, 
ged jam est in via. (44) Qui autem non credit, nec in 
patria est, nec in via.Sic ergo ambulemus tanquam 
in via simusg,quia ipse rex patrie factus est via. Rex 
patrie Christus est, et ibi veritas. Hic autem via est. 
Quo imus ? ad Christum : Qua imus? Per Christum 


Ipse enim ait : Ego sum via, et verilas, et vita (Joan. . 


xiv). Est illuminatio per fidem, est et illuminatio per 
speciem ; modo per fidem tantum illuminamur,non 
per speciem (45). Homini enim vitam mortalem ad- 
huc agenti non potest contingere, ut dimoto atque 
discusso omni nubilo phantasiarum corporalium, 
serenissima incommutabilis veritatis luce potiatur, 
et mente penitus & consuetudine vite hujus aliena- 
ta, constanter et indeclinabiliter illi hz»reat. Aude- 
mus autem. Quasi dicat : Sumus audentes et scientes 
hoc, audentes autem mente, audemus opere ; id est 


&b actu non quiescimus, etsi durum ait ; e bonam (j 


voluntatem habemus, quia non tristamur, non mur- 
muramus in adversis. Nos dico cupientes, sagis 
peregrinari, id est removeri a corpore, et praesentes 
ad Dominum, quam hie morari. Et, quia volumus 
illi hzrere, ideo, omnibus modis con!endimus pla- 
cere illi, sive absentes, ut nunc est, sive prasentes, 
ut quando astabimus ei, id est elaboramus ut hic, 
et illic placeamus illi. Omnes enim. Quasi dieat : 
Contendimus placere, et sic expedit. Omnes enim, 
etc. Vel ita continet, presentes illi erimus.Et vere, 
quia oportet nos omnes bonos et malos, manifestari 
ante tribunal Chris'i, id est ante judicem Christum. 
Ad quod ? Ut unusquisque, scilicet bonus et malus; 
referat, a simili messorum, propria corporis, prou! 
gessit, acilicet plus vel minus, sive bonum, sive ma- 
lum, id est referat ea que gessit per.corpus, id est 
per tempus corporis; quia nullus meretur, nisi 
dum in corpore est. Quem sensum confirmat alia 
translatio qui ita habet; u£ referat. unusquisque 
secundum ea quz per corpus gessit (40). Per corpus 
quippe dixit, non quod omnia gerantur motu cor- 
poris, sed per corpus, id est per tempus quo quis 
vixit iu corpore (47). Hic enim omne meritum com- 
paratur quo possit post hanc vitam quispiam rele- 
44) Aug., in psalmo crxut. 


45) Id., De consensu evangelist. 
40) Id., De civ. Dei. 





commendandis frequentat Ecclesia, non omnibus 
prosunt, et quare? (48) Nonne pro differentia vitzs 
quam quisque gessit in corpore, quia etiam hoe 
meritum sibi quisque dum in corpore viveret com- 
paravit, ut ei possint ista prodesse. Cum ergo sa- 
criflcia, vel altaris, vel quarumcunque eleemosyna- 
rum pro baptizatis defunctis omnibus offeruntur, 
pro valde bonis gratiarum actiones, pro non valde 
malis propitiationes sunt; pro valde malis etiam si 
nulla sunt adjumenta mortuorum qualescunque vi- 
vorum consolationes sunt. Quibus autem prosunt 
vel ad hoc prosunt, ut sit plena remissio, vel certe 
ut tolerabilior flat ipsa damnatio. Omnes ergo asta- 
bimus ante tribunal Christi (Rom. xiv), ut referat, 
a simili messorum, ea que gessit per corpus. Unus- 
quisque, etiam pueri, qui si non per se, tamen per 
alios gesserunt, dum per eos vel crediderunt vel 
non crediderunt, quando baptizati vel non baptizati 
sunt; secundum quod judicantur, non secundum 
quod gesturi erant, si diu viverent. Dicit enim, 
prout gesserit in corpore, non ut gesturus erat, si 
diu viveret (49). Frustra ergo sibi homo post hoc 
corpus promittit, quod in hoc corpore comparare 
neglexit. Et quia ante tribunal stabimus. 

Vgns.11-15. — Sctentesergo timorem Domini ho- 
minibus suademus, Deo autem manifestati sumus. 
Spero autem et in conscientiis vestris manifestos nos 
esse. Non iterum commendamus nos vobis ; sed oc- 
casionem damus vobis gloriandi pronobis, ut habea- 
tisadeos quiin facie glorianturetnon in corde, Sive 
enim mente excedimus Deo, sive sobrii sumus, vobis. 
Charitas enim. Christi urget nos, estimantes hoc, 
quoniam siunus proomnibus mortuusest , ergo omnes 
mor(ut sunt,et pro omnibus mortuus est Christus; 
ut et qui vivunt jam non sibi vivant, sedei qui pro 
ipsis mortuus est et resurrezit. 

Seientes ergo timorem Domiíni,id est, quam caste 
timendus est Deus, hominibus suademus, ut ti- 
meant, et ut credant et provideunt sibi ; quia quo- 
rumdam praviloquio dies Domini in dubium venit. 
[Ambrosius] In hoc autem sumus Deo manifesti, 
id est approbati, quod non sunt pseudo, hoc enim 
predicabat Apostolus quod Deus jusserat. Spero 
autem. Quasi dicat : Deo sumus approbati, spero 
autem, quantum in me est, in quonon remanet, »os 
essc manifestos, id est approbàtos, etiam i^ con- 
scientiis vestris, et si non ore conflteamini. In his 
autem non iterum commendamus nos vobis, id est non 
arroganter, hoc dicimus, sicut neo prius cum di- 
ceremus ; non sumus sicut plurimi, eto. Sed talia di- 
cendo, damus vobis occasionem, id est materiam 
gloriandi contra pseudo, qui per elationem glorian- 
tur in se, dicentes seab illis doctos qui eum Do- 
mino fuerunt. Gloriandi, dico, pro nobis, qui& ego 
Paulus apostolus sum, sicut ii a quibus se didi- 


47) Id., in Enchirid. 
48) 1d., in eodem. 
49) Id., in Sent. Prosp. 


4l COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. A 


vrizse jaetant, quod vobis necesse. est. ad hoc, sci- A ut omnia pro vobis faciamus, Nos dico, exis/iman- 


licet. t habealis, quid possitis dicere, ad cos, repri- 
mendos qui gloriantur in facie, id est in exterio- 
ribus, ut in cireumcisione et alis legalibus; non ín 
corde, id est spiritualibus. Vel, gloriantur in facie, 
id est in conspectu hominum, ut hypocrite faciunt; 
non in cordibus suis, ut superbiam reprimant per 
cordis humilitatem. Sive enim. Quasi dicat: De no- 
bis utique polestis gloriari, quia quidquid agimus 
vel honor est Dei vel utilitatis proximi, et hoc est 
quod dicit : Sive enim mente excedimus, id est si nos 
commendamus, in quo putamur insensati, Deo est, 
id est ad honorem Dei est, qui nos sic exaltavit. 
Vel, Deo est dimittendum, non ab homine judi- 
candum. Si enim superbe putatur locutus quod est 
quasi insania, dum se laudat verum dicens, dimit- 
tendum est Deo. Omnis enim superbia velut insania 
habetur. Sive sobrii sumus, ut non alta dicamus de 
nobis, vobis est, id est ad utilitatem vestram, quia 
si non jactanter, scd ad gloriam audientium intel- 
litur locutus, Corinthiis proficit. (50) Vel ita, 
sive enim. Excessum mentis dicit quod mente le- 
vatur aid intelligenda caelestia. Exstasis verbum est 
Grecum, Latine autem uno verbo exponi potest, si 
dicatur excessus. In excessu vero menlis duo in- 
telliguntur, vel pavor, vel intentio ad superna, ita 
nt quodammodo a memoria labantur inferiora. In 
hoc mentis excessu fuerunt omnes sancti, quibus 
arcana Dei mundum istum excedentia revclata 
sunt. De hoc mentis excessu loquitur hic Paulus, 
seipsum insinuans. Quasi dicat : Potestis de nobis 
gloriari. [Augustinus] Sive enim, id est. contem- 


est, qui. solus cognoscit excessum nostrum. llle 
enim videt quid videmus in excessu mentis ; non 
vobis est qui non potestis capere. (51) Ideo soli Deo 
se dicit excessisse. Excedens enim mente Apostolus 
emnem humanam fragilitatem, omnem so»culitem- 
poralitatem, omnia quecunque nascendo et occi- 
dendo vanescunt ítranseuntia, habitavit corde in 
quadam incffabili contemplatione, ubi audivit in- 
effabilia verba, qua non licet homini loqui ; ubi, si 
125 semper permancere vellet, te non levaret qui 
sublimia videre non potes. Quid autem fecit? Do- 
scendit, et non ingratus ei a quo accepit altiora, 
propter infirmos non contempsit inferiora, sed eis 
$e contemperavit. [Augustinus] Unde subdit : Sive 
sobrii sumus, condescendendo, vobis est, quia sic 
lequimur uli capere positis. Isti. sunt angeli de 
quibus Dominus ait in Evangelio : Vidcbitis calum 
uper^um, et angelosascendentes et descendentes super 
Fithrm hominis (Joan. 1). Hos eosdem angelos vidit 
Jacob in scalis ascendentes et descendentes (Gen., 
XXVI:;1). 

Charitas enim. Quasi dicat : Pro vobis esttolum. 
Charitas enim Christi, id est amor quem erga nos 
Christus exhibuit condescendens nobis, wrget nos, 


(90) Aug. in psal. xxx. 
ParRoL. CXCII. 


tes hoc, quoniam si unus tantum intus sine peccato, 
id est Christus mortuus est pro omnibus ; ergo om- 
nesali suntin pcccato, ergo omnos mor/ui sunt. 
[Ambrosius]. Et est sensus : Hoo certissime ssti- 
mamus, quia si Christus charitate pro omnibus 
mortuus est, tunc constat omnes mortuos fuissein 
Adam pro quibus mortuus est Christus, ut eos a 
morte liberaret. Qu» gralia ne ihulilis sit homini- 
bus, ut apostoli eos alliciant, necessario se Jaudant. 
Per gloriam enim et meritum apostolorum agnosei- 
tur gratia ct beneflcium Christi. Vel ita : si unus, 
scilicet si solus sufficiens sine omnibus legalibus 
mortuus pro omnibus est, ergo omnes mortui sunt 
velustati per eum, nec alio egent. Cesset ergo lex. 
[Augustinus] Vel ila : Si unus pro omnibus, id est 
si Christus. quantum ad se, pro omnibus mortuus 
est, elsi non omnibus profuit, ergo et omnes ho- 
mines mortui sunt, id est mori debent pro honore 
illius. Et etiam pro omnibus mortuus est Christus, 
uí et illi qui vivunt, virtutibus per remissionem 
peccatorum, jam 702 vivant sibi, id est non sibi vi- 
tam virtutum attribuant, sed ei qui pro ipsis mor- 
tuus est, ut morerentur peccato, et. resurrezit,utin 
novitate vil&e ambulemus. Vel ita, ut de vita corpo- 
ris agat. Quasi dicat: Ideo mortuus est, ut et qui vi- 
vunt, in corpore jam non vivant sibi, id estson suse 
private voluntati, sed ei, id est voluntati ejus, sci- 
licct Christi, qui pro ipsis mortuus est et resur- 
rexit, id est non in spe terrenorum, sed in spe re- 
surreclionis vivant. 


C — Vans. 16, 47. — /tague nos ec hoc neminem no- 
platione rationis, excedi omnia temporalia, Deo . 


vimus secundum carnem. Etsi cognovimus secundum 
carnem Christum,sednunc jamnon novimus. St qua 
ergo in Christo nova creatura, vetera transierunt, 

Itaque, cic. Quasi dicat : Et quia hoc est. Itaque 
nos ex hoc, id est amodo adco certi sumus de glo- 
ria eterna, quoniam neminem novimus, id est 
laudamus viventem secundum carnem, id est sua 
quirentem, non que Christi sunt, temporalia, non 
&terna ; nec hoc debot facere aliquis, quia, etsi co- 
gnovimus Chris/um esse secundum carnem, id est 
mortalem, per quod putavimus eum tantum esse 
hominem, sed nunc jam non novimus eum mortalem, 
id est etsi Christus fuit mortalis, per quod ego 
eum pulavi esse tantum hominem, dum eram infi- 


delis, tamen jam et immortalis, et ita securi su- 


mus de premio. Et est sensus : Idep deber& vivere 
Christo, non sibi, secundum carnem, quia, etsi 
Christus usque ad crucem fuit infirmus, id est in- 
juriatus, qui pro nobis non dedignatus est homo 
passibilis fieri et mori, tamen post resurrectionem 
jam non est infirmus et mortalis, sed apparet quod 


' non esse putabatur. Unde ipse ait: Cum exallaverí- 


tis Filium hominis, tunc. cognoscetis quia ego sum 
(Joan. viii). Hoc memorat ideo ut ostendat qua de- 
volione obsequendum est Christo, ut intelligentes 


^ 


(51) Aug. in psal. cxvii. 07 
2 ; 


43 PETRI LOMBARDI. 


44 


quantum pro nobis fecerit, propensiusilli serviant. A vivat, quia etsi cognovimus Christum secundum 


Vicemergoilli reddantquasi Deo, non hominisolum, 
pro eis passo, et quia Christus jam non est secun- 
dum carnem. Ergo,siquacreaturainChristo cst nova, 
id est si quis in Christo renatus est novus, vetera 
transierunt ei, et ecce facta sunt ei dmnia nova, id 
est illi jam spe transiit mortalitas, et transibit resur- 
rectio et dabitur nova immortalitas. 

[Ambr.] Velita Itaque. Quasi dicat : Quia Christus 
resurrexit, ifaque nos ex hoc, id est amodo, adeo 
certi sumus de eadem resurrectione, qui neminem 
fidelium novimus esse viventem, non dico in re sed 
in spe, secundum carnem, id est secundum carnis 
corruptionem. Carnem quippe hoc loco non ipsam 
corporis substantiam quam et Christus post resur- 
rectionem habuit, et nos post resurrectionem no- 
stram habituri sumus, sed cofruptionem mortali- 
tatemque carnis vult !ntelligi. (52) Suo quippe 
more vitam nostram futuram ita certa spe medita- 
tur, tanquam jam adsit, presensque teneatur, que 
in Christo resurgente jam impleta est. Que utique 
vita non erit secundum carnem, non quin in eadem 
carnis substantia, resurgamus, sed non in eadem 
qualilate corruptionis, que hic nomine carnis si- 
gnatur. Quia ergo vitam resurgentium quasi prae- 
sentem meditatur, amodoinquit, neminem novimus 
secundum carnem, id est tam certam spem tene- 
mus future nostre incorruptionis et immortalita- 
tis, ut jam in ipsa notitia gaudeamus spe, quasi in 
re haberemus vitam, que erit sine corruptione, sic- 
ut et Christi vita jam non est secundum carnem. 


carnem, id est quamvis, dum infidelis eram, intel - 
lexerim Christum inlege promissum esse secundum 
carnem, scilicet ut legalia observaret, et servari 
preciperet, sed tamen nunc jam, scilicet post con- 
versionem postquam veritas venit, non ita esse 
novimus, sed ut umbra cesset, et veritas manife- 
stetur. Et quia umbra cessare debet, si qua ergo 
creatura in Christo nova facta est, vetera transie- 
runt ei, [Augustinus] scilicet carnales observan- 
tim, et voluptas carnis, id est Vetus Testamentum 
et omnia ad veterem hominem pertinentia, in gen- 
tibus idololatria, in Judais servitus legis. 

VEns. 177-91. — Et ecce facta sunt omnia nova. 
Omnia autem ex Deo qui nos reconciliavit sibi y er 
Christumetdeditnobis ministerium reconciliationis. 
Quoniam quidem Deus erat in Christo mundum re- 
concilians sibi, non reputans illis delicta ipsorum, et 
posuit in nobis verbum reconciliationis. Pro Christo 
ergo legatione fungimur, tanquam Deo exhortante 
pernos.Obsecramus pro Christo reconciliamini Deo. 
Fum quinon noverat peccatum pro nobis peccatum 
fecit, ut nos efficeremur justitia, Dei in. ipso. 

Et ecce facta sunt omnia nova, id est nova vene- 
runt, scilicet Novum Testamentum ct omnia novi 
hominis, et veritas unius Dei successit. Omnia au- 
tem. Quasi dicat : Dixi in Christo, id esf per Chri- 
stum novam creaturam fieri, et vetera transire ; sed 
tamen omnia sunt ex Deo Patie, qui Pater reconci- 
liavit nos sibi per Christum, id est per incarnatum 
Verbum ; et dedit ministerium reconciliationis nobis 


Unde subdit: Etsi cognovimus Christum secundum C apostolis, vicariis Christi, quod non pseudo. Deus per 


carnem, id est secundum carnis mortalitatem ante 
resurrectionem, sed tamen nunc jam, scilicet post- 
quami resurrexit, non novi ipsum secundum car- 
nem, id est secundum carnalein corruptionis qua- 


litatem, quia Christus resurgens a mortuis, jam non» 


moritur, etc. Ideoque in Evangelio ipse ait^ AdPa- 
trem vado, et jam non videbitis me (Joan. xw), id 
est nunquam ulterius videbitis secundum quod mo- 
do sum : non videbitis me humilem, sed excel- 
sum :; non mortalem, sed sempiternum : non judi- 
candum, sed judicaturum. (53) Et item ait : Nisi 
ego abiero, Paracictus non veniet ad vos (Joan. xvi), 
id est non potestis capere Spiritum sanctum, sci- 
licet quandiu secundum carnem me nosse persisti- 
tis. (51) Et quia sumus in Christo spe, etsi non re. Si 
qua ergo in Christo nova creatura est, sicut vere 
est, id est si quis populus innovatus est per fidem 
Christi, vetera transierunt ei, ct ecce facta sunt om- 
nia nova; quia innovalis fide, transit mortalitas spe, 
et adest novitas resurrectionis. [Augustinus] Vel 
ita : Itaque. Quasi dicat : Quia solus Christus suf- 
ficit ad justitiam et vitam sine omnibus legalibus, 
itaque nos ex hoc tempore gratie neminem novi- 
mus, id est approbamus viventem sccundum car- 
nem, id cst qui secundum carnales observantias 


(92) August., contra Faust. 
(93) August., sup. Joan. 


Christum reconciliavit, quod utique per Christum 
fieri potuit ; quoniam quidem Deus Pater, qui nihil 
non potuit, erat in Christo. [Ambrosius] Ergopotuit 
Christus reconciliare, quia Pater erat in co, sicut ipse 
ait: Pater in me est,e( ego in Patre (Joan. xiv). Perhoc 
autem intelligitur Pater esse in Filio, ct Filius in 
Patre, quia una est eorum substantia. ]bi est enim 
unitas, ubi nulla diversitas est, et ideo alter in al- 
tero est, quia et imago et similitudo corum una 
est. Erat in Christo dico, mundum, id est electos 
de mundo sibi reconcilians. Qualiter? hoc modo 
reconcilians, non reputans illis, id est non puniens 
eternaliter in illis delicta ipsorum, tam originalia 
quam actualia, et posuit. Quasi dicat : Hoc modo 
dedit nobis ministerium reconciliationis, quiaposuit 
ín nobis verbum reconc:liationis, id est predicatio- 
nem fidei, per quam reconciliantur homines Deo. 
[Augustinus] Et quia posuit in nobis verbum, ergo 
fungimur legatione Dei pro Christo, id est vice 
Christi qui fuit legatus Dei. Vel, pro Chrislo, id est 
pro honore Christi. Et ideo obsecramus vos, tan- 
quam Deo vere exhortante vos per nos, quia vere 
in nobis loquitur. Quid obsecramus? Ecce Recon- 
ciliamini Deo, et hoc pro Christo, id est pro amore 
Christi. [Ambrosius] Vel, ego obsecro vos pro 


(54) August., contra Faust. 


"45 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 


46 


Christo, id est vice Christi, et. debetis vel potestis A vel qui in legalibus confidit. Et quasi quis qusere- 


hoc facere, quia Deus Pater fecit pro nobis, eum 
qui non noverat peccatum per experientiam, et si 
per scientiam ; eum, inquam, id est Christum, fe- 
eit peccatum, id est eum qui non peccaverat, fecit 
peccatum, id est hostiam pro peoecato, et trahi- 
tur hac locutio a veteri lege. (55) Usus est enim 
Veteris Testamenti peccata dici sacrificia pro pec- 
calis. Vel peccatum dicitur similitudo carnis pec- 
cali. Unde dicitur alibi: De peccato damnavit pecca- 
lum, id est de similitudine carnis peccati, quia mi- 
sit Deus Filium suum in. similituline carnis peccati 
(Rom. viii). Et iterum dicitur: Mortuus est peceato, 
id est similitudini carnis peccati, quia moriendo 
carnis mortalitate exutus est. Et est sensus: Fecit 
eum peccatum; id est mortalem. Ita etiam maledi- 
ctum accipitur pro morte, que de maledicto venit; 
ut vere dictum in lege intelligatur: Maledictus 
omnis qui pendet in ligno (Deut. xxi). Quid est ma- 
- Jedictus es? id est terra es, et in lerram. ibis. Quid 
est quod dicit omnis? quia etiam ipse Christus, qui 
rum esset vita, mortuus 16 est vera morte, non 
ficta. Vel, fecit eum peccatum, id est. peccatorem 
putari in pena, et hoc utique fecit, u£ nos efficere- 
pur non modo justi, sed etiam justitia, per quos 
alii essent justi. Justitia. dico Dei, non nostra, 
et hoc in ipso, scilicet Deo Christo, non per aliud. 
Vel, efficeremur justitia Dei, id est justificaremur 
a Deo; quia ex Deo tantum est omnis consumma- 
lio. Et hoc, in ipso, id est per ipsum Christum. At- 
tende, quia sicut cum legitur: Domini est salus 
(Psal. 1). non ea intelligitur qua Dominus salvus 
est, sed qua salvi sunt, quos ipse salvat: sic cum 
dicitur Dei justitia, non est illa intelligenda qua 
Deus justus est, sed qua justi sunt homines, quos 
gratia sua justificat. 
CAPUT VI. 
Vvns. 4-1. — Adjuvantes autem exhortamur ne in 
racuum gratiam Dei recipiatis. Aitentm : Tempore 
accepto exaudivi te, et in diesalutis adjuvi te. Ecce 
nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Ne- 
sini dantes ullam offensionem, ut non vituperetur 
muntstertum nostrum. Sed in omnibus exhibeamus 
nosmetipsos sicul Dei ministros in multa patientia, 
in (tribulationibus, in necessitatibus, in angustiis, in 
pagis, im carceribus, in seditionibus, in laboribus,mn 


C 


ret: Est ne gratia? Respondet: Est utique. Ait 
cnim Dominus in Isaia: O homo, eraudivi te oran- 
tem pro peccatis lempore gratie accepto mihi vel 
hominibus, etin die salutis, scilicet quando lux 
nata est mundo, scilicet Christus auxiliatus sum 
tui vel adjuvi te de assecutione virtutum et perse- 
verantia bonorum operum. Deinde exponit prophe- 
liam dicens: Ecce. Quasi dicat: Ita dixit Dominus 
in prophetia de tempore gratie, et ecce nunc est 
tempus acceptabile quo morbis mortalibus salubris 
medicina infunditur. Et aliis verbis idem dicit: 
Ecce nunc dies salutis, qui non in lege veteri fuit. 
Vel ideo dicit nunc, quia statim in obitu fidelis 
salus datur, non cras, non post annum differtur. 
[Ambrosius] Exhortamur vos, vos dico, nemini dan- 
tes, adeo solliciti sumus circa salutem egrorum, 
ullam offensionem, verbo vel exemplo. Et hoo faci- 
mus, ut nonvitluperetur ministerium nostrum, gcilicet 
ministerium apostolatus: quod utique vitupera- 
retur, si nos hoc faceremus, id est si quod verbo 
docemus, operis exemplo non exhiberemus, Vel 
ita: nemini. Quasi dicat: Dico ut caveatis ne in 
vacuum recipiatis gratiam: vos dico nemini dan- 
tes ullam offensionem verbo vol exemplo, ut non 
vituperetur per vos ministerium nostrum. Sed in 
omnibus. Quasi dicat: Neminem offendamus, sed 
potius vos ut ego, erhibeamus, id est offeramus 
Deo, nosmetipsos in omnibus, sicut Dei ministros, 
quia Dei ministri non adulantur hominibus, ut pla- 
ceant Deo, sicut pseudo faciunt studentes lucro. 
[n multa. Quasi dicat: Exhibeamus nos ministros 
in omnibus, scilicet in multa patientia, uti nec 
parum moveamur. Patientia, dico, habita in tribu- 
lationibus, id est afffictionibus. Deinde tribulationes 
per partes exsequitur, scilicet in necessitatibus, 
victus vel vestitus, in angustiis, id est in animi 
cura et timore, in plagis id estin verberibus, ín 
carceribus, in sedilionibus, id est, commotionibus 
populi contra se, in laboribus operum, quia ma- 
nibus suis operabatur, ne cui gravis esset, in 
vigiliis, scilicet nocte laborando etium officio sibi 
delegato, in jejuniis coactis, vel spontaneis. Sed, 
cum his omnibus difficultatibus agitentur sancti, 
mirum videtur quibusdam quod Dominus ait: 
Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati. estis, et 


cigilris, rn jejuniis, in castitate, in scientia, in longa- [) ego reficiam vos. Tollite jugum meum, et invenietis 


nimilate, insuavitate, in Spiritu saneto, tn charitate 
non ficta, inverboveritatis, invirlute Dei, perarma 
justitia, o dextris et a sinistris. 

Adjuvantes autem. Quasi dicat: Christus redemit 


vos, el reconciliavit. Nos autem scilicet missi ab- 


eo adjuvantes vos, vel Christum, exhorlamur vos, 
me in vacuum gratiam Dei recipiatis, id est ne in 
vacuum cedat vobis gratia quam jam suscepistis. 
Gratia Dei est remissio peecatorum: quam in va- 
cuum recipit ille qui non post exercet se in bonis, 


(955) August., contra Max, 


requiem. Jugum enim meum suave est (Matth. x1). 
Considerant enim eos qui jugumipsum intrepida 
cervice subierunt, et qui sarcinam illam mansuetis 
humeris acceperunt, tam difficilia pericula pati, ut 
non a laboribus ad quietem, sed a quiete ad labo- 
rem vocari videantur. Ait ergo aliquis: [Augusti- 
nus] Quomodo jugum suave est et sarcina levis? 
Et quomodo dicitur: Venite ad me, qui laboratis, 
et ego reficiam vos; et non potius, venite, qui vacatis 
utlaboretis? Sed sciendum quod cum gravia et 


: vi PETRI LOMBARDI. . A8 


aspera sustineant sancti, adest profecto Spiritus À seductores apud quosdam ; quod utique falsum est. 


sanciug, qui in exterioris hominis corruptione, 
interiorem renovat de die in diem, et gustata requie 
spiritali, spe future beatitudinis omnia aspera 
relevat. et sic etiam in tot durisleve esL etiamonus 
Christi, et requies est intus Spiritu sancto vivifi- 
cante, et spe futuri omnia mitigante. Omnia enim 
seva et immania, facilia et prope nulla facit amor. 
Item exhibeamus nos ut Dei ministros in castitate 
mentis et corporis, in scientia Scripturarum. Vel, ut 
sciamus quomodo inter iniquos conversandum sit. 
Vel Xa, in castitate, habita in scientia, ut, scilicet 
easte sciant, nihil adulterine opinionis admisceant. 
In. longaminitate exspectationis, in suavitate, ut 
"blandi et affabiles simus. Suavitate, dico, habita 
in Spiritu sancto, quia omnia sincere facere 
debemus, ut secundum Deum suaves et alífa- 
biles simus; non ut illi qui per dulces sermones 
seducünt corda innocentium, ín charitate mon 
ficta, sicut pseudo simulant charitatem ut deci- 
piant. [Ambrosius] Ficta vero charitas est in his 
qui in adversitate deserunt fratres. Item, exhibea- 
mus nos ministros in verbo veritatis, predicando 
vel loquendo. Item, ín virtute Dci, scilicet non 
'speremus in homine, vel in nobia si quid boni est, 
sed Deo attribuamus. Vel, in.virtute Dei, id est in 
miraculis, ut ea faciamus ad utilitatem, non ad ja- 
otantiam, quia qui predicta habet, miracula facit 
&d conversionem hominum, ut minister Dei. Item, 
exhibeamus nos ministros Dei, munitos per arma 
justitic, id est per justitiam, qua loco armorum 
munit nos, adextrís,id est a prosperis ne elevemur, 
et a sinistris, id est adversis ne frangamur. 

Vrns. 8.13. — Pergloriamet ignobilitatem, per 
infamiam et bonam famam,ut seductores, et veraces. 
sicut. qui ignoti, et cogniti; quasi morientes et ecce 
vtvimus;ul castigati,etnon mortificati;quasi tristes, 
semper autem gaudentes:sicutegentes, multos autem 
locupletantes ; tanquam nihil habentesetomnia pos- 
sidentes. Os nostrnm patet ad vos, o Corinthii, cor 
nostrum dilatatum est. Non angustiamini innobis, 
angustiamini autem tin visceribusvestris. Eamdem 
autem habentes remunerationem tanquam filiis dico, 
dilatamini et vos. 

ltem, exhibeamus nos ministros Dci, per gloriam 
et ignobilitatem, id est gloriosisimusapud homines 


vel ignobiles et contempti, ut nec inde inflemur, D 


nec inde succumbamus, vel doleamus. Nota quod 
gloria et ignobilitas partes sunt prosperorum vel 
adversorum. Vel, exhibeamus nos ministros per 
gloriam Evangelii, ut predicemus ea que videntur 
esse gloriosa, et sunt, et ignobilitatem, ut non 
pudeat predicare etiam ea verba Evangelii qua 


quidam horrent. Eodem modo exhibeamus nos mi- . 


nistros, per infamiam, fidei vel alicujus alterius 

rei, et per bonam famum, id est si infamamur de 

 eliquo scelere. Vel, bonam famam habemus de 

aliquo bono opere. Item, exhibeamus nos, habiti ut 
(56) Aug. in psal. xxxvi. 


Et ideo non simpliciter dico, seduciorcs, zed ad/lo, 
ut. Et inde est infamia, et apud alios habiti, non 
dico ut. veraces, sed simpliciter veraces sine ut. 
Quasi dicat: Quod verum est. Et inde est bona 
fama. In his autem, ita exhibeamus nos, dico, ut 
nec bona aestimatione superbiamus, nec mala do- 
leamus. Item, nos sumushabitisicut quiignotisunt 
Deo,id estaDeo reprobati sunt.Et vere sumus cogni, 
id est a Deo probati. Item, habiti sumus apud alios 
quasi morientes, id cet de vitio in vitium ruentes, 
et ecce vivimus bonis operibus apud opinionem alio- 
rum, et in rei veritate. Vel de vita et morte corpo- 
rali loquitur. habiti sumus a quibusdam quasi mo- 
tientes et ecce vivimus. [Ambrosius] Inimici enim 
quotidie putabanteosnon evadere minasiniquorum. 
Ipsi autem ope Dei tuti sunt a morte presenti et 
futura. Item: Apud alios habiti sumus ut castigaté, 
id est per verba a praedicatione coerciti, ita ut, sci- 
licet putaremur cedere, npud alios non castigati 
habiti sumus, quod essct mortificatos esse. Ideoque 
et pro eo ponit, et non sumus mortificati, quia non 
vincebantur, nec cedebant. Mortificatur enim quiin 
fidei confessione non permanet. Vel de morte cor- 
porali potest intelligi, facti sumus ut castignti 
pressuris, quia permisit eos Deus pressuris exer- 
ceri, ut merito crescerent. Et non mortificati sumus, 
quia non permittebat Deus corporaliter occidi. Et- 
ai enim multi martyres occiduntur, non tamen mo- 
ritur Ecclesia, sed adversis emendatur. [Aug.] 
Item, habiti sumus apud quosdam quasi fristes, de 
tribulatione. Ideo addit quasi, quia non veretristes. 
Semper autem vero. gaudentes eramus. quia hec 
tristitia gaudium operatur. Et tales habiti sumus 
apud alios. Item, habiti sicut egentes veris bonis et 
spiritualibus; vel, eramus egestatem patientes in 
terrenis.Éramusautem locupletantesadil db 4 multos spi- 
ritualibus divitiis, et ita sumus habiti apud alios. 
Item, habiti sumus non solum egentes, sed etiam 
tanquam nihil penitus boni spiritualis vel terreni 
habentes, quia sibi insufflcientes putabatur, et 
sumus possidentes omnia, scilicet non solum spiri- 
tualia, sed etiam temporalia, quiatimentibus Deum 
nihil deest. Hc fuit gloria apostolorum, nihil 
omnino possidere, sine sollicitudine esse, et non 
tam res quam dominosearum possidere, quia omnia 
ad pedcs apostolorum mittebantur, sicut in Actibus 
apostolorum legitur (Act. iv). Nota quibusdam addi 
vel ut, vel quasi, vel sicut, vel tanquam, quia hec 
sicut in somniis transeunt, sed contraria ponuntur 
sine quasi, quia certa sunt. Tristitia vestra habet 
quasi, gaudium non habet quasi, Quare hec?Quia 
gaudium certa resest: Tristitia vero sicutinsomniis 
transit. Si quisenim somnum indicat, addit quasi,di- 
cens: Quasi sedebam, quasi loquebar, quasi, equi- 
tabam, et hujusmodi. (56) Ubique dicit quasi, quia 
quod videbat dormiens, cum evigilavit non invenit. 

Os nostrum, de sui ministerii dignitate, et Evan- 


d COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1I AD COR. 


60 


gelii veritate, et persone sus comroendatione, et À nulla. Ut enim Christus et Belial, non conveniunt, 


multa, et vera, et ex charitate dixit, ideo addit os 
nostrum : Quasi dicat : Multa de nobis dixi, sed in 
ornnibus predictis, os nostrum, o Corinthii, patet 
apertiione et multitudine et veritate dictorum ad vos 
instruendos, id est ad utilitatem vestram, quia illa 
omnia ample et diffuse dicta sunt ad vos corrigen- 
dos, o Corinthii, et non ad meam superbiam. Quasi 
dicat : Stulti estis qui me dimisistis. Nota quod haec 
libere loquitur Apostolus, et ex pura conscientia. 
[Ambrosius] Male enim conscia mens loqui trepidat, 
sensum perdit, in verbiserrat. Cor nostrum. Quasi 
dicat : Hoc ideo feci, quia cor nostrum dilatatum 
est, id est mens nustra plena est divitiis, nec eru- 
bescit dicere qua in se habet. Et ideo non angu- 
stiamtini in nobis, aulem, id est sed angustiumini in 
risceribus vestris, id est si quas angustias et inoptam 
scientie vel boni operis habetis, non est hoc a no- 
bis, ut vos putatis, qui nobis pseudo prefertis, sed 
& vobis, qui pura corda habetis ad intelligendum et 
complendum. Eamdem aulem, quasi dicat : Angustias 
a vobis patimini, sed dico, vobis tanquam filiis et vos, 
ut nos dilatlamini, abundantia scientie et virtutum, 


et spe futuri, vos dico, habentes camdem  remune- 


rationem, quam et nos. Et, ut dilutemini, 

Vgns. 11-18. — Nolitejugumducerecum tnfideli- 
bus. Quz enim participatio justitiz cum iniquitate ? 
aut qua societas luci ad tenebras? Quz autem con- 
ventto Christi ad Belial? Autqua pars fideli cum in- 
fideli? Qui autem consensus. templo Dei cum idolis? 
Vos enim estistemplum Dei viwi,sicut dictt Deus: Quo- 
niam inhabitaboi illiset nambulabo inter eos;et ero 
illorum Deus, et ipsierunt mihi populus. Propter 
quod erite de medio eorum, et separamini, dicit 
Dominus, et immundum ne tetigeritis, et ego reci- 
piam vos ; el ero vobis tn patrem, et vos eritis mili 
in filios et filias, dicit Dominus omnipotens. 

Nolite ducere jugum cum infidelibus, id est nolite 
socii esse malorum in malis, id est nolite servi fieri 
libertate amissa, cum his infidelibus qui predicant 
carnales observantias, si jam suscepistis jugum lo- 
gis, nolite ultra ducere. Qua enim. Quasi dicat: 
Ideo nolite, quia vos estis justi, illi iniqui, et ideo in 
nullo debetis communicare illis, quz enim participa- 
léo est justitiae cum iniquitate. Quasi dicat : Nulla. 
Aut qup. Quasi dicat: Et ideo etiam nolite, quia vos 
estis lux per scientiam, et illi sunt tenebre per igno- 
rantiam. Et qu? societas est luci ad tenebras? nulla. 
Qu-P autem. Quasi dicat : [deo item nolite, quia vos 
estis membra Christi, illi membra diaboli, et Chri- 
stus et diabolus non conveniunt. Quod ita dicit: Que 
autem est conventio Christi ad Belial? id est ad dia- 
bolum, qui se Deum esse mentitur. Belial interpreta- 
tur apostata, cum quo Christus non convenit, quia 
ille ominis male, Christus omnia bene agit. Au! quar. 
Quasi dicat: Et ideo nolite, quia vos estis fideles, 
illi quasi infideles. Et quce pars est fideli cum infideli? 


(57) August., De verb. Evang. 


sic fidelis et quilibet infidelis. Quis autem. Item, 
ideo nolite, quia vos templum Dei, in quo est Spi- 
ritus sanctus, et ipsi sunt in quibus diabolus habi- 
tat. Et nil habet templum Dei cum idolis, quod ita 
dicit : Quis autem consensus est templo Dei cum ido- 
lis ? nullus. [Ambrosius] Et vos estis templum Dei, 
et ideo non debetis communicare his qui templum 
sunt diaboli. In his verbis idola prohibet coli, que 
templo Dei sunt inimica, quia ab uno Deo separant 
His omnibus modis ostendit communitatem pseudo 
esse vitandam. Vos enim, quasi dicat : Ideo non de- 
betis consentire, quia vos estis templum Dei vivi, 
qui vos vivere faciet. Sicut Dominus dicit, in Eze- 
chiele (Exech. xvi), quoniam ego qui ubique eum 
per substantiam, inhabitabo per gratiam in illis, id 
est excolam eos et puros faciam, et inter eos inambu- 
labo, id estin corde eorum deambulabo,quasi in leto 
per charitatem. Deambulat enim in nobis presentia 
divine majestatis,si latitudinem invenerit charitatis, 
quam tamen in nobis non nisi Deus facit. Et est 
sensus: [nter eos inambulabo, id est promovebo eos, 
et perseveranter proficere faciam. Et ero Deus illo- 
rum, id est ita benefaciam illis ut videar Deus. Ef 
ipsi erunt. mihi populus, id est ita obedient mihi, ut 
videantur mei, et non mundi. Vel de corporali con- 
versatione Christi inter homines agit ; et dicit Chri- 
Stus, inhabitabo in illis, et inter eos inambulabo, id 
est corporaliter inter eos conversabor, dicit Christus. 
Unde Jeremias ait: In terris visus est, et cum homi- 
nibus conversalus est (Baruch. 1). Et Joannes ait: 
Verbum caro [actum est, et habitavit in nobis (Joan. 1), 
Et hic Christus Dominus noster est, et Ecclesia est 
populus ejus. Unde subdit: Et ero illorum Dominus, 
et ipsi erunt mihi populus, Et ideo vult eos separari 
ab omni contaminatione, ut suscipiat eos in filios. 
Unde subdit: Propter quod, etc. Utitur hic verbis 
Isai, quasi suis: hoc ad litteram dictum est Ju- 
dais habitantibus in'Babylone, ne commnicarent 
Bubyloniis inter quos habitabant. Quod Apostolus 
spiritualiter ad nos refert. Quasi dicat: Propter 
quod, quia templum Dei estis, exitede medioeorum, 
quia estis in medio eorum nequitise. Exite autem, 
non corporaliter, sed spiritualiter, ut non taceatis, 
sed increpelis eorum seclera. (57) Tolerandi enim 
gunt mali pro pace, nec corporaliter ab eis receden- 


D dum sed spiritualiter. Exire vero est facere quod 


pertinet ad correctionem malorum, quantum licet, 
pro gradu cujusque salva pace. Et exieritis, separa- 
mini ab eis, ut nec consensum cum eis habeatis. Vel, 
separamini, id est seorsum sitis parati contra eos 
sicut prius pro eis eratis. Et hoc dicit Dominus vo- 
bis, quasi dicat: Non est hoc a me. Et immundum, 
id est carnales observantias, et quilibet alia illicita, 
ne letigerilis. Quasi dicat: Nec eliam tactus sit, id 
est delectatio, qui est primus motus mortalis pec- 
cati. Spiritualis recessio hic intelligenda est, simi 


8L PETRI LOMBARDI. 52 


liter et de tactu cordis non corporis intelligendum A reamur qui solus facit. Vel ita lege, secundum aliam 


est. (58) Displicere enim malum non tangere est. 
Non enim prophete qui heec dicebant populum suum 
dimiserunt, sed inter eos habitabant, quos increpa- 
bant, unum templum cum eis intrabant, eadem sa- 
cramenta celebrabant. Hoc est ergo exire, ore non 
parcere, sed redarguere, corripere, monere; hoc 
eat separari, contra eosire ; hoc estimmundum non 
tangere, voluntate non consentire. Hoc omnia pro- 
phete fecerunt. Spiritualiter ergo non corporaliter 
recedere debemus,quia majus malum in separatione 
bonorum committimus, id est dum corporaliter se- 
paramus nos a bonis propter malos, quam fugimus 
in conjunctione malorum non remanentes, id est 
quam sitillud quod fugimus fugiendo communionem 


malorum.([Augustinus]Spiritualiter ergo quisque re: B 


cedat & malis, tali non imputat Deus peccata sua, 
quia non fecit; aliena non, quia non approbavit ; 
non negligentiam, quia non tacuit, non superbiam, 
quia in unitate permansit. Si autem corporaliter re- 
cedit, superbus est, et schismaticus. Et ego, quasi 
dicat : Ita facite ut dixi, et ego recipiam vos, ante 
ejectos, et ero vobis, receptis in patrem, meipsum 
dans vobis, et vos eritis mihi, scilicet ad gloriam et 
ad honorem meum, ín filíos, id est mihi similes, et 
filias. Hoc ponit, ut etiam debiliores includat. Et hoo 
dicit Dominus omnipotens, id est Christus qui potest 
omnia que Pater. 


CAPUT VII. 
VEns. 4-7. —Hasergo habentes promissiones ,cha- 


rissimi,mundemus nos ab omni inquinamento carnis (. 


etspirilus,perficientes sanctificationem intimorezZiei 
Capitenos. Neminem lzsinuus, neminem corrupimus, 
neminem ctrcumvenimus. Non ad condemnationem 


vestram dico. Predizimus enim,quod in cordibusno- - 


sírisestisad commoriendum etad convivendum. Mul- 
ta mthi fiducia est apud vos, multa milit gloriatio pro 
vobis. Repletussumconsolatione,superabundo|gaudto 
in omni tríbulationenostra. Nam et cum venissemus 
in Macedoniam, nullam requiem nabuitcaro nostra, 
sed omnemtribulationem pussisumus. Foris yugnz, 
intus Lànores.Sed quiconsolatur humiles, consolatus 
estnos Deusinadventu Titi. Nonsolumautem inad- 
ventu ejus sedetiam in consolatione qua consolatus est 
in vobis , referensnobis vestrum desiderium, vestrum 
fletum, vestram aemulationem pro me, ita ut magis 
gauderem. 


1728 Has igitur. Quasi dicat: Et quia Dominus 
hoc precipit, et bene promittit, igitur nos habentes 
has promissiones, o charissimi, scilicet quod Deus 
habitabit in nobis, et recipiet nos, mundemus nos 
ab omni inquinamento carnis, ut est luxuria, et spi- 
ritus, ut est ira. Inquinamentum carnis multifarie 
intelligitur. Ideoque dixit, ab omni, quia multa 
sunt vilia carnalia, ut omnia fugiumus. Nos dico 
perficientes bona operatione sanctificationem, in ba- 
ptismo captam. Et hoc in timore Dei, ut Deum ve- 

(98) August., De verb. Evang. 


litteram, qua non habet: Et mu»demus nos ab omni 
inquinamento carnis. [mbrosius] Hic distingue. Nos 
dico perficientes sanctificationem spiritus, id est 
mentis, qui tunc fit, si sumus in (1more Dci, id est 
si timorem Dei sequimur. Quia qui sine Deo hoc 
agit, sanctus mundi est et non Dei. Et ad hec si 
forma exempli necessaria est, capite 20s, id est ha- 
bete nos exemplum, non illos pseudo. Vel ita lege, 
mundemus nos ab omni inquinamento carnis, id 
est carnalium observationum, et perficientes san- 
etificationem, que est Spiritus sancti, tamen, et 
hoc, in timore Dei. Capite nos in exemplum, quia 
nos neminem vestri lazsimus in properando, ut pseudo 
faciunt. Neminem corrupimus, admistione falsitatis 
tanquam fermenti ; neminem circumvenimus frau- 
dulenta vestrorum ablatione, ut pseudo faciunt,tan- 
quam vestra blande auferunt. Pseudo enim el noce- 
bant illis corrumpentes sensum illorum, et grava- 
bant sacculos eorum circumventione serpentine 
astutie. Hec autem nom dico ad condemnationem 
vestram, id est ut abjiciam vos qui in his peecavi- 
stis, sed ut corrigatis vos moneo. Diligo enim vos, 
sicut predixi. Et hoc est quod subdit : Pradixi enim 
quod. vos estis in. cordibus nostris, secundum curam 
et dilectionem. Estis, dico, ad commoriendum et ad 
convivendum, id est ita diligo vos quod vestra 
mors in peccatis videtur mea, et similiter vita in 
virtutibus. Vel ita diligo vos, ad commoriendnm et 
ad convivendum, id est ut mecum patiamini et me- 
cum coronemini. Et ideo moneo vos, quia multa 
fiducia est mihi apud vos, id est dum considero qua 
in vobis sunt, qui et per primam epistolam correcti 
erant, ideo pro eis gloriatur. Unde subdit : Multa 
est mihi pro vobis gloriatio ad alios. Videte ne sit 
vana ; est etiam mihi consolatio, Unde subdit: Re- 
pletus sum consolatione, audita correctione vestra. 
Per jam correctos invitat alios ad correctionem. Et 
superabundo gaudio in omni tribulatione, id est gau- 
dium meum superal omnem tribulationem, que 
partim erat in animo pro peccatis vestris. Dum 
enim videt proficere eos pro quibus patitur,gaudet. 

Nam et cum venissem. [Ambrosius] Memorat hic 
qua patitur causa credentium ut eos provocelt ad 
charitatem. Quasi dicat : Bene dixi in tribulatione, 
qua vere magna est. Nam, cum venissemus Mace- 


p doniam, nullam habuit requiem caro nostra. 1deo 


dicit carnem non habuisse requiem et non animam, 
quia etiam in adversis anima, qua in corpore pa- 
titur, spe futuri quiescit. Non habuit requiem, dico, 
sed omnem tribulationem, scilicet secundum corpus 
et secundum animam, passé sumus. Et hoc ideo, 
quia ibi Pythonem fugorvit de ancilla (Act. xvi). Et 
vere oinnem, quia ffrís, id estin corpore sunt 
pugnz, id est tribulgtiones; et intus, id estin animo 
sunt (mores, ne E£clesie deficerent. Vel, foris, id 
est a perfidis quod sunt extra Ecclesiam, scilieet 
apertis inimicis sunt pugna, id est tribulationes 


83 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 


Js 


De his autem,scilicet de fidelibus qui suntintus, id A ideo se gaudere dicit, quia contristati suni, non 


est in Ecclesia, sunt timores, ne moveantur. Vel de 
his qui sunt intus, id est in Ecclesia corpore non 
mente, nomine non numine, id est de falsis fratri- 
bus, sunt timores, quia difficilius tolerantur quam 
aperte mali. Nulla enim pestis efficacior quam fa- 
miliaris inimicus,et inimici hominis domestici ejus 
(Matth. x). Sed qui. Quasi dicat : Ita graviter passi 
sumus, sed Deus, qui consolatur humiles spiritu, 
vel, humiles, id est afflictos, consolatus est nos in 
adventu Titi, quia coadjutorem recepi. Non solum 
autem in adventu ejus, quia scilicet desideratus ad- 
venit, consolatus esi nos Deus, sed etiam conso- 
lutione qua Titus consolalus est in. vobis, id est in 
vestra emendatione,quia vidi Titum consolatum in 
vobis, et ego consolatus sum, consolatus est Titus 
in vobis.Ipse dico,referensnobisvestrum desiderium 
de emendatione et vestrum fletum de commissis,et 
vestram zimulalionem, id est indignationem contra 
pseudo habitam,pro :e,id est pro mea defensione, 
referens, dico, ita ut »nagis gauderem de his qua 
retulit, quam dolerem de tribulatione mea. 

VghS. 8-19. — Quoniam, etsi contristavi vos in 
Epistola, non me paenitet. Et sí pamiteret, vidcns 
quod Epistola illa etsi ad horam vos contristavit, 
nunc gaudeo,non quia contristati estis,sed quia con- 
trislati estisad penitentiam.C nti istatienimestisse- 
cundum Deum,ut in nullo detrimentum patiamini ex 
nobis. Quz entm secundum Deum tristitia est, nogni- 
tentiam im salutemstabilem operatur, seculi autem 
tristitia mortem operatur. Ecce enim hoc ipsum se- 
cuidum Deum contristari vos,quantam in vobisope- 
ratur sollicitudinem, sed defensionem, sed indigna- 
tionem ,sed timorem , sed desiderium, sed &inulatio- 
nem sed vindictam. In omnibus exhibuistis vos incon- 
lraminatos essenegotio. [gitur, etsi scripsi vobis,non 
propter eum qui fecit injuriam, nec propter eum qui 
passus est, sed ad sanifestandam | sollicitudinem 
nostram quai habemus pro vobis coram Deo.Ideo 
consolati sumus. 

Quoniam etsi contristavi vos. Quasi dicat : Inde 
probari potest quod gaudeo, quia jam non ponitet 
me dure vos in prima Epistola corripuisse. Et hoc 
est, quod ait,quoniam etsi contristlavi vos iu prima 
Epistola, non modo me panitet, quia correcti estis ; 
etsi prius paniteref ,dum indignati eratis.Hoc dicit, 
ne videatur inhumanus, qui de tristitia aliorum 
gaudet. Videns quod epistola, eic. Quasi dicat : Non 
me paenitet, sed potius nunc gaudeo videns quod 
Epistola illa contristavit vos, id est quamvisvideam 
quod Epistola illa. contristavit vos, unde primum 
dolui, et me ponituit. Contristavit dico, etsi, id est 
quamvis ad horam,id est parvo tempore.Unde bona 
spes est correctionis eorum, et ideo jam noa poni- 
let, sed gaudet. Et unde gaudeat determinat sub- 
dens, non quia. Quasi dicat : Dico qnod gaudeo non 
tamen ideo quia contristati estis contra. mo, sed 
quia contrislati estis ad panitentiam, quia sic ani- 
madvertentes culpam, ponituistis. [Ambrosius] Et 


cum ira qua pejores efíicit, sed cum pudore qui 
corripit. Contristati enim. Quasi dicat: De hac tri- 
stitia gaudeo,quiahzao tristitia est secundum Deum., 
Et hoc est quod ait :Contristati enim estis secundum 
Deum,id est secundum voluntatem Dei, et inspira- 
tionem ita ttt in nullo, nec etiam in asperis, patia- 
mini detrimentum ez nobis,quia omnia nostra pro- 
sunt vobis,etiam quod corripimus, et contristamus 
vos. Qua enim. Quasi dicat: Vere non. damnum 
patimur ;nam potius commodumy,quia tristitia qua 
est secundum Deum, scilicet dum pecocstor tristis 
est quia peccavit, dum dolet quia fecit quod Deus 
odit, operatur panitentiam, id est satisfactionem, 
qui valetetiam in salutem stabilem, id est eternam. 
Saculi autem tristitia, qux: non est ad correctio- 
nem, scilicet dum  pecoator dolet se detectum, 
operatur mortem. Et ideo ab ea cavete. Ecce enim. 
Quasi dicat: Vere tristitia secundum Deum facit 
penitere ad salutem, quia ea que ducunt ad salu- 
tem,id cst sollicitudinem, etc., operatur. Et hoc est 
quod ait, ecce enim. Quasi dicat: In vobis experti 
estis quod dico,quia hoc ipsum, id est tam parvum 
quid,scilicet vos contristari secundum Deum de pec- 
cato, quantam in vobis operatur sollicitudinem 
emendandi quod deliquislis. Verum est, quia qui 
poenitet sollicitus est ne denuo peccet, nec hoc so- 
lum operatur,sed etiam defensionem,uletiam contra 
pseudo defendatis me. Vel operatur defensionem, 
quia qui paenitet non excusat se, sed confitetur pec- 
catum,quod,est defendere se à gehenna.Et non so- 


C lum hoc operatur, sed etiam indignationem contra 


nos pro malis que gessistis ; et non tantum hoc, 
sed timorem, ne in futuro tale quid contingat ; et 
non lantum hoc,scd desiderium in melius provehi. 
Desiderat enim reformari qui so scit factum per 
peccatum deformem et non tantum hoc, sed zmu- 
lationem, ut me vel alios bonos imitemini. Habet 
enim zelum bonorum operum perficiendorum qui 
penitet ; sed vindictam, quia peccantem punitis, 
et eliam vosipsos. Qui enim poenitet vindicat in se 
quod deliquit. Et,ut universaliter dicam vos contri- 
stari secundum Deuin, in omnibus exhibuistis vos, 
duce fide, incontaminatos esse, id est ut sitis incon- 
taminati, in negotio Christiano agendo, id est in 
omnibus officiis Christiane conversationis agendis. 


p Vel. exhibuistis, id est ostendistis puniendo illum 


qui incestum admiserat, vos esse incontaminatos 
a negotio, id est a gravi peccato illius quam uxo- 
rem patris habuit, cui consenliendo contaminati 
eralis. Igitur, etc. Quasi dicat: Et quia inconta- 
minati estis, ipitur apparet quod non propter illos 
principaliter, scripsi vobis, sed propter illum qui 
fecerat,et illum Qui sustinuerat injuriam. Quod ita 
dicit : Jgitur,ctsi scripsi vobis, pro illis tamen, non 
tamen propter eum qui fccit. injuriam, ut est ille 
qui incestum fecit, qui uxorem patris rapuit, nec 
propter eum, scilicet patrem, qui passus est inju- 
riam, id est cui rapta est uxor, sed ad manifestan- 


» PETRI LOMBARDI. 56 


dam sollicituamem nostram quam habemus provobis À reminiscentis obedientiam, scilicet quomodo, quam 


omnibus emendandis, id est non pro illis tantum 
hoc.feci, sed pro emendatione omnium vestrum, 
Vel illos tangit, quos superius in prima Epistola 
injurias et fraudes fratribus fecisse dicit. Et osten- 
dit non magis causa eorum qui peccaverunt scri- 
psisse remitti eis, quam causa Ecclesie, que uno 
contumeliam et fraudem faciente compatitur et in- 
dignatur. Et hoc est quod ait, igitur, etsi scripsi 
vobis, non tamen propter eum qui fecit injuriam, 
id est fraudem proximo suo, nec propter eum qui 
passus est fraudem, sed ad manifestandum sollici- 
tudinem, quam habemus pro vobis. Totius populi 
sollicitudinem se habere ostendit, ut scilicet in- 
justi emendentur, et polluti sanctificentur, et Ec- 
elesie reconcilientur. 1929 Et hoc dico coram Deo, 
id esl testo Deo. Et ideo. Quasi dicat: Et quia hoc 
intendi, et evenit, ideo consolati sumus, id cst con- 
solationem accepimus, dum correcti estis. - 

Vgus.13-16..— /nconsolatione autemvestra abun- 
dantius 1nagis gavisi sumus super gaudio Titi, quia 
refectus estspiritusejus ab omnibus vobis. Et si quid 
apud illum de vobis gloriatus sum, non sum confu- 
sus :sed, sicut omnia vobis in veritate locuti sumus, 
ita et gloriatio nostra que fuit ad Titum, veritas fa- 
cla est, et viscera ejus abundantius in vobis sunt, rc- 
miniscentés omnium vestrum obedientiam,quomodo 
cum timoreet tremore excepistisillum.Gaudeo quod 
in omnibus confido in vobis. 

In. consolatione autem vestra, que est de corrc- 


ctione vestra, ct gaudio Titi, ebundantia gavisi - 
C etiamvestra charitatstngenium bonum comprobans. 


sumus, quam doleremus de tribulatione, sed magis 
super gavdio Titi. Quasi dicat: De utroque, id est 
de correctione vestra et gaudio Titi abundantius 
sumus gavisi, quam tristaremur de tribulatione : 
sed magis abundantius de gaudio Titi,quia gaude- 
bat non solum de correctis, sed etiam de aliis quos 
sperat corrigendos. Quia refectus spiritus cjus esf, 
Titi. Jam enim sperat bonum do vobis. Refectus 
est dico ab omnibus vobis, non quia omnes essent 
correcti,sperat de reliquis.E£ s quid apud illum de 
vobis gloriatus sui, commendando vos, non sun 
confusus, ideo non erubesco me [falsum inveniri, 
sed,sicut locuti sumusvobis omnia in veritatejid est 
in corripiendo veritas apparet arguentis, dum qui 
arguuntur se emendant; dum enim correcti immu- 
tantur, testimonium perhibent arguenti. Veram 
ergo ostendens Apostolus przdicationem suam per 
efficaciamillorum ait, sicut in veritate locuti sumus 
vobis omnia, ?/a et gloriatio nostra, qu: de vobis 
fuit facta, ad Títum facta est, id est apparuit ei 
terilas, id est vera: ideo viscera, id est intima 
charitas, ejus sunt in vobis, quia viri sancti alTectus 
in omni bono est. Sunt divo abuadaatius quam 
ante, quia viderit. profecturm illorum. [Ambrosius] 
Vel, abundantius quam in aliis. Ejus, Titi dico, 
reiiniscentis obedientiamomniwum vestrum. Osten. 
dit Titum laudasse eos,quia solliciti erantubedirecei. 
In Tito autem'Apostolum reveriti sunt. Dico autem 


accurale recepéstís eum cum Limnore cordis, et tre- 
more corporis. Et, quia sic in illo egislis, gaudeo 
quod confido de vobis,et hoc ín omnibus robus,non 
solum in bona voluntate, sed etiam in operibus 
bonis. Notam autein, hic ubi eos laudat, incidenter 
de eleemosynis faciendis in sancloe qui erant in 
Hierosolymisantemonet perexemplum Macedonum. 
Et congruc hic ubi de correctis agitur, mentio fit 
de collectis, qui& ab aliis non querit, quibus dare 
sua vel suadere non prodest. Quasi dicat :Non ba- 
bui requiem in Macedonia, cum in ea mihi magna 
data est gratia, quod notum facio vobis. Et hoc est 
quod ait : 
CAPUT VIII. 

V£ns.1-8.— Notamautem facimus vol is,fratres, 
gratiam Dei qua data est in Ecclesiis Mucedonix, «t 
quod in multo experimento tribulationis abundantia 
gaudii ipsorum fuit ;et altissima paupertas eorum, 
abundavit in divitias simplicitatis eorum.Quia secun- 
dum virtutem testimonium illis reddo,et supra virtu- 
tem voluntarüi fuerunt,cum multa exhortatione obse- 
crantes nos gratiam et communicationem minister à 
quod fit insanctos. Et non sicut speravimus, sed se- 
melipsos deerunt primum Donmina,deinde nobis per 
voluntatem Dei,ita ut rogaremus D'itum,ut quemad- 
modum capit, ita et perficiat in vobis etiam gratiam 
istam. Sed,sicutin omnibus abundatis fide,et sermo- 
ne ,eL scientia, eLtomni sollicitudine, insuperet chari- 
trate vestra in nos, ut et jn hac gratia abundetis. Non 
quast imperans dico sed per aliorum sollicitudinem, 


Not un autein [facio vobis fratres, gratiam Dei, 
id est gratuitum donum Dei. Donum aulem Doi 
vocat eleemosynam dare. Qua gratia data ést mihi 
in Ecclesiis Macedonie. Que est illa ? hoo, scilicet 
quod ubundantia gaudii ipsorwn fait in multo exye- 
rimen!o tribulationis, quia non. solum voluerunt 
pati, s:d experti sunt : et inde gavisi sunt, et cum 
pauperes essent,abundanter dederunt. Unde subdit: 
Et amplissima paupertas, eto. Vel: Abundentia 
gaudii ipsorum fuit in multo experimento tribula- 
tionis,quia pro tribulatione Pauli et Syle -ibi facta 
non sunt scandalizati, [Ambrosius] sed devote et 
cum gaudio acceperunt verbum, ut probatos se 
horum passionibus demonstrarent. Et pauportas 


[) eorum amplissima, id est magna, vel nobilissima, 


benignitate mentis,abundacrit in diviliassimplicita- 
lis eorum, id est major facta est,dum tenditdivitias 
dare: Et hoc simpliei animo, non ut homini pla- 
ceant. Tenues qui erant in substantia facultatum, 
sed divites fuerunt in dando,quia priva conscientia 
operali sunt. Et inde reddo ?llis testimonium, quia 
nemine cogente voluntarii fuerunt ad dandum se- 
cundu:n virtu!em,rerum suarum,et supra vir(ulcin, 
ut etium post egerent. Ipsi dico, cum exhorlatéone 
multa, obsecraates nos, cum timens eis non asseali- 
rein, ut cos perinitteremus habere gratiam et comi- 
municationem ministerii,id est ministrationis, quod 


51 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 


58 


ministerium fi in. sanctos, id est obsecrabant nos A secundum id quod habet accepta est, non secundum. 


ut liceret eis sua dare, non quasi propria, sed quasi 
communia de quibus ministrarent aliis. Et non de- 
derunt sua, sicut, id est ea intentione qua speravi- 
mus, id est putavimus, sed pro culpis redimendis. 
Sed primum dederunt semetipsos Domino, ut ei obe- 
dirent, quia emendantes errores pristinos ac mo- 
rum vitia Deo se voverunt, deinde fratribus sua 
dederunt, vel obtulerunt. Aliter non erat accipien- 
dum ab eis, quia munera excecant oculos, et vim 
auctoritatis inclinant. Qui vero dant ut non arguan- 
tur, fructum dandi non habent. Isti vero non co 
animo dederunt, ut redimentes vitia non argueren- 
tur, sed prius dederunt seinetipsos Domino, eaen- 
datione vtta. Deinde, dederunt se nobis, obedientia, 
scilicet ut nobis obedirent. Et hoc per voluntatem 
Dei, qui vull homines subdi vicariis suis. Et ita 
institerunt nobis, ut exemplo eorum provocati, 
rogaremus Titum ut quemadmodum capit, in vobis 
benefacere, postquam correctos vos vidit, ila et 
perüciat in vobis non modo alia, sed etiam graliam 
istam eleemosynarum in sanctos, ut scilicet gralia 
ista vobis non desit. Hoc dicit ut incilel eos ad 
dandum. Perficiat in vobis gratiam istarn, dico, et 
non quoquomodo, sed ut abundetis etiam n hac 
gratia largitionis eleemosynarum, sicut. abundatis 
in omnibus aliis, scilicet in fide, et. sermone, id est 
gratia loquendi, et scientia Scripturarum, et omni 
sollicituline, quia in omnibus solliciti estis, insuper 
et charitate vestra, spirituali, habita in nos. Non 
quasi. Quasi dicat : Rogavi Titum ut perficeret 
hanc gratiam, sed non hoc dico quasi imperans, 
ne sitis iransgressores. Vel ita legi potest, quasi 
dicat : Non solum rogavi Titum ut perficeret in 
vobia gratiam istam, sed etiam dico ego ipse, non 
quasi imperans ut abundetis in hac gratia sicut 
adundatis in omnibus, aliis scilicet in fide, etc. 
Quz non mutantur. Sed per aliorum. Quasi dicat : 
Non imperens dico, sed potius hoc dico compro- 
bans, id est comprobare volens bonum ingenium 
restra oharitalis, id est suadere volens ut largi 
sitis, et ex discretione animi, non pro terreno com- 
modo facietis, et. hoc volo comprobare, et suadere 
vobis non modo per alia, sed etiam per sollicitu- 
dinem aliorum, scilicet Macedonum, quibus simi- 
les sitis Vel pauperum, de quibus solliciti esse 
debetis. Scitis enim. Quasi dicat : Pauperihus dare 
debetis, e& vere, quiu Christus sollicitus fuit de 
illis. 


Vgns. 9-15. — Scitis enim gratiam Domininostri 


Jesu Christi, quoniam propter vos egenus factus est, 
cum esset dives,ut illius inopia vos divites essetis. 
E't consiltum in hoc do. IHoc enün vobis utile est, qui 
non solum facere, sedet velle cepistis ab anno priore. 
Nunc vero et facto perficite, ut quemadmodum 
promptus est animus voluntatis, ita sit et perficiendi 
ez eo quod habetis. Si enim voluntas prompta est, 


(59) Aug., in serm. de Sal. verb. 


D 


id quod non habet. Non enim ut aliis sit remissio, 
vobis autem tribulatio, sed ex &qual.tate, tn pra- 
senti tempore vestra abundantia tllorum. inopiam 
suppleat, ut et illorum. abundantia. vestre inopiz 
sit supplexwntum, ut fiat 2qualitas, sicut scriptum 
est : Qui multwun habuit non abundavit, et qui mo- 
dicum, non minoravit. 

Scitis enim gratiam, id. est. charitatem, Domini 
nostri Jesu Christi, cujus exemplo hortatur illos. 
Hanc, inquam, gratiam Christi scitis, quoniam cum 
esset dives Deus, in su& majestale, per quem et 
omnia facta sunt, factus est propter nos egenus in 
mundo. (59) Nota quod non ait pauper factus est,. 
cum dives fuisset? sed cum dives esset. Pauperta- 
tem enim assumpsit, et divitias non amisit, intus 
dives, foris pauper ; latens Deus in divitiis, appa- 
rens homo in paupertate, u£ inopia illius vos essetis 
divites in spiritualibus. Per illius enim pauperta- 
tem abjecimus pannos iniquitatis, ut. indueremus 
stolam immortalitatis. Omnes ergo divites facti 
sunt, in pauperem Christum credentes. Nemo ergo 
se contemnat. Pauper in cella, dives in conscientia, 


securior dormit in terra, quam auro dives in pur- 


pura. Nune ergo expavescas cum tua mendicitate ad 
illum accedere, qui indutus est nostra paupertate. 
Qui se pauperavit, nos ditavit. EL in hoc, id est in 
130 consideratione hujus tanti beneficii Dei, do 
vobis consilium, ul pauperibus eleemosynas detis. 
[Augustinus] Hoc enim est utile vobis. Plus est enim 
utile facienti quam illi cui fit. Vobis dico, qu£ copi- 
slis a. primo anno, id est a preterito anno, nom solum 
facere, sed etiam velle, quod plus est. quam facere. 
Nunc vero et facto perficite, ut non solum velitis, 
sed eliam opere períioiatis. Vel ila, ut secundum 
alios dicat eos copisse facere, et secundum alios 
velle. Quasi dicat : Vobis dico, qui ccepistis a primo 
anno non solum velle secundum quosdam, sed 
etiam facere secundum alios. Quidam enim volue- 
rant, quidam coperant, nunc vero uterque perfi- 
ciunt opere : et hoc est quod subdit, nunc vero et 
facto perficite, u£ quemadmodum promptus est ani- 
mus voluntatis, id est sicut prompta est discretio 
voluntatis eorum, quia ex discretione volunt, :ía 
sit promptus animus perficiendi [Ambrosius] Hoc 
dicit ut voluntas eorum in opere appareat, si vera 
est. Perficiendi dico, ez eo, id est secundum. id 
quod habetis, sive plus, sive minus. Si enim vo- 
luntas.est prompta dando secundum. id. quod: ha- 
bet, ut necessaria retineat, tantum accepta, est, nos 
tantum accepta est dando, secundum | id quod non 
habet, id. est, ultra vires : ideo ex eo quod habetis 
vos dare moneo. Non enim volo ut aliis sit remissio, 
vel refrigerium, id est ut alii de vestris otiose vi- 
vant, vobis autem sit (ribulatio, id. est paupertas, 
non hoc ideo dixit, quin melius esset. Infirmis 
limet, quos sic dare monet ut egestatem non 


59 | PETRI LOMBARDI. 60 


patiantur, sed potius volo u£ vestra abundantia ter- A parum ut pauper, si equalis voluntas est,equalen 


renorum suppleat inopiam illorum, qui omnia 
mundi deserant. Suppleat dico in praesenti tempore, 
quod tam breve est, et hoc ex qualitate. Hoc ideo 
dicit, ut quantum quis habet, dividat cum sanctis, 
quia non plusexigitur,quam sibi retinere debet,sicut 
et Zacheus dimidium dedit bonorum suorum paupe- 
ribus (Luc. xix). Vel, ex :equalitate suppleat vestra 
abundantia illorum inopiam, non utique hec dico 
secundum paritatem, sed ut sustententur de vestris 
rebus, sicut et vos. Hzc est equalitas, ut qui acci- 
piunt spiritunlia, tribuant carnalia. Ipsa est pax 
Jerusalem, ut opera misericordie corporalia jun- 
gantur operibus predicationis spiritualibus, et fiat 
pax dando et accipiendo. Unde Apostolus : Si spi- 
 ritualia vobis seminavimus, magnum esl si carnalia 
vestra metamus ? (I Gor. 1x.) Ut et illorum. Quasi di- 
cat : Vestra abundantia terrenorum suppleat ino- 
piam illorum ; ut et econverso abundantia merito- 
Tum illorum spiritualium, qui divinis vacant, sit 
supplementum vestrz inopia. [Augustinus] Qui enim 
vivunt in hoc seculo non habent merita ad vitam 
tlernam sufficientia, nisi juventur per alios. Sed 
quia pauperes Christi, quorum est regnum c«elo- 
rum, amicos sibi et. debitores fecerunt, per meri- 
ta eorum consequentur quod per se non potuerunt 
mereri ; ut tunc flat equalitas, non quin differant 
in claritate, sed quia id omnes habebunt,et omnibus 
erit sufficientia ; sicut scriptum est de manna in signo 
hujus rei : Qui. multum, scilicet collegit de manna, 
id est amplius habuit quam gomor, non abundavit, 
quia qui plus habuit dedit indigenti ; et qui modi- 
cum, scilicet collegit,id est minus quam gomor, non 
minoravit, id est non minus habuit quam gomor, 
quia recepit ab eo qui abundavit. In Exodo autem 
ita scriptum est : Nec qui plus collegerat, habuit 
amplius; nec qui minus paraverat, reperit. minus 
(Exod. xvi). In quo figurabatur quod qui majora 
habent merita, et qui minora, in eterno convivio 
eamdem habituri sunt refectionem | Ambrosius] Vel 
ita, ut flat. Quasi dicat : Dico, ut abundantia vestra 
suppleat illorum inopiam, ut illorum abundantia 
vestra inopie sit supplementum ; ut ita fiat equa- 
litas, scilicet ut, sicut ii ministrant sanctis, ita 
eis reddant vicem in futuro sancti, sicut scriptum 
est de manna in flgura hujus rei : Qui multum, 


mercedem habebunt. 

Veas. 16-24. — Gratias autem ago Deo,qui dedit 
eamdem sollicitudinem pro vobis in corde Titi, quo- 
niam exhortationem quidem suscepit ; sed,cum solli- 
citior esset, sua voluntate profectus est ad vos. Misi- 
mus etiam cum illo fratrem nostrum, cujus laus est 
in Evangelio per omnes Ecclesias. Non solum au- 
tem, sed et ordinatus est ab Ecclesiis comes peregri - 
nationis nos(r2 in hanc gratiam, que ministratur 
a nobis ad Domini gloriam, et destinatam volunta- 
tem nostram : devitantes hoc, ne quis nos vituperet 
in hac plenitudine qua ministratur in Domini glo- 
riam. Providemus enim bona,non solum coram Deo, 
sed eliam coram hominibus. Misimus autem cum 
tllis et fratrem nostrum quem probavimus in multis 
sape sollicitum esse, nunc autem multo sollicitiorem ; 
confidentia mulla in vos sive pro Tito qui est socius 
meus, et in vobis adjulor, sive fratres nostri apos: 
toli E'cclesiarum glorie Christi. Üstensionem ergo, 
qua est charitatis vestra et nostra gloriz pro vobis, 
in 1llos ostendite in faciem Ecclesiarum. 

Gratias autem. Quasi dicat : Rogavi Titum ut 
perficeret gratiam istam, vel ego ipse hoc consulo 
vobis. Deo autem ago gratias, qui. dedit in corde Titi 
eumdem, quam ego habeo, sollicitudinem, pro vobis 
exhortandis, ut abundetis in hac simplicitate elce- 
mosynarum. Et vere habuit sollicitudinem, quo- 
niam quidem suscepit exhorlationem vestram, sed, 
cum essel sollicitior sua voluntate, quam in mea ex- 
hortatione, profectus est ad vos. Qui primum roga- 


C tus excusabat se propter vestra vitia. Misimus etiam 


cum illo fratrem nostrum, scilicet Lucam vel Barna- 
bam, cujus Luce laus est in. Evangelio seripto, vel, 
cujus Barnabe laus est in Evangelio predicato. 
Laus ejus dico per omnes Ecclesias. Non solum au- 
tem laus ejus in Evangelio, sed etiam ordinatus est 
ab Ecclesiis Judzpa? comes nostrae peregrinationis, id 
est predicationis, qua mundum circuimus, et factus 
est comes, in hanc gratiam, id est in hanc largitio- 
nem eleemosynarum, quà ministratur a nobis, id 
est cujus nos apostoli sumus ministri. Et hoc ad 
Domini gloriam, id est ut Deus inde glorificetur, 
et ad voluntatem nostram, quam volumus ut bene 
detis, complendam. Voluntatem dico destinatam, 
qua destinata est et preordinata a Deo nobis ; adeo 


scilicet collegit, non abundavit, et qui modicum, [) est necessaria. Vel ita, ordinatus est comes pere- 


non minoravit. Plus habent sancti in spe futuri, 
minus vero hi qui in tempore hoc sunt divites ; et 
cum ibi equabuntur utrique, ut sicut hic divites 
inopiam sanctorum sustentant, ita ibi beneficio 
sanctorum sustententur, et divites flant in eterno 
bono. Vel ita, ut flat. Quasi dicat : Vestra abun- 
dentia suppleat illorum inopiam ; ita utin voluntate 
flat equalitas, etsi non in opere ; et sic pariter re- 
cipietis, sicut scriptum est de manna in figura hu- 
jus rei, qui multum enim habuerit, et qui modicum, 
non minoravit : sic, qui multum dat ut dives, et qui 


grinationis nostre, id est predicationis, scilicet 
in hanc gratiam, id est in predicationem gentium, 
que ministratur a nobis, id est cujus minister 
sum ; et hoc, ad Domini gloriam, ut scilicet inde 
glorificetur Dominus. Kt ordinatus est comes ad 
complendam nostram voluntatem destinatam, id 
est ad complendam predicationem gentium cui 
destinatus sum. Devitantes. [Ambrosius] Quasi di- 
cat : Hos predictos misimus, devitantes loc, ne 
quis in hac plenitudine, largitionis eleemosynarum, 
vituperet nos, dicens nos fraudare. Vel, ne quis in 


et COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1I AD COR. 6a 


hac plenitudine, scilicet doctrine et miraculorum, À 


vituperet nos, tanquam negligentes circa curam san- 
ctorum ; ut dicatur : Bene praedicat, sed non est 
memor sanctorum sicut alii apostoli, et sicut sibi 
preceptum est. Vituperatur ergo Apostolus, si 
negligenter ageret circa sanctos. Et ideo hoc pre- 
monet ut sollicitudo ejus et providentia appareat. 
Quz plenitudo largitionis vel doctrine ministratur 
a nobis, id est nostro ministerio fit, et hoc «d 
Domini gloriam, id est ut Deus glorificetur. Provi- 
demus enit. Quási dicat : Bene dico doevitantes, 
providemus enim ut opera nostra bona sint, non 
solum, coram Deo, scilicet ut Deo placeant, sed et 
coram homínibus, ut etiam hominibus bona videan^ 
tur. Coram Deo providet Apostolus bona, dum facit 
circa ministerium sanctorum quod Deus jubet; 
coram hominibus providet bona, dum bonos mittit 
ad hoc opus exhortandum, qui probitate sua eos 
provocent ad dandum, non scandalum faciant, ne 
bona doctrina Apostoli per improvidos ministros 
in vituperationem caderet. (60) Nota quod recte 
Apostolus ait se providere bona coram Deo et ho- 
minibus. Propter nos enim conscientia nostra suf- 
ficit nobis, propter vos autem fama nostra non 
pollui, sed pollere debet in vobis. Dus res sunt, 
conscientia et fama: conscientia tibi, fama proximo 
prodest. Cui conscientie fidens famam negligit, cru- 
delisest. Misimus autem cum illis fratrem nostrum, 
Apollo: quem probavimus in multis sepe sollicitum 
esse de salute nostra. Nunc autem, cum audivit 
vos correctos, multo sollicitiorem pro confidentia 


multa habita in vos, vel in vobis, sive pro Tito qui C 


de vobis ei multa retulit, et ideo Apollo, qui prius 
rogatus ab Apostolo et aliis fratribus ire ad eos 
noluit, modo ivit, quia audivit eos correctos. Qui, 
scilicet Titus, est socius meus, et in vobis, id cst in 
vestra conversatione, adjutor. Sive, Quasi dicat : 
Pro confidentia vestri ivit, et pro Tite et Luca ; cum 
quibus libenter ibat, sive etiam pro illis aliis hac 
fecit, que sunt fratres nostri, et apostoli Eccle:ía- 
rum, a quibus fuerat rogatus. Vel secundum aliam 
litteram, eodem sensu manente, scilicet sive per 
fratres nostros apostolos Ecclesiarum, et qui ipsi 
sunt aposíoli Ecclesiarum. Hoc est glori» Dei, 
Christi, id est ad gloriam Christi ; quia in eis non 
hominum, sed Christi gloria est. Ostensionem ergo, 


131 CAPUT IX. 

Vegas. 1-7. — Nam de ministerio quod fit insan- 
ctos er abundanti est mihiscribere vobis. Scio enim 
promptum animnm vestrum pro quo devobis glorior 
apud Macedones. Quoniam et Acha:a parata est ab 
anno practerito, et vestra aemulatio provocavit pluri- 
mos. Misimus autem fratres, ut, ne quod gloriamur 
de vobis evacuetur in hacparte, ut, quemadmodum 
dizi, paratisitis,ne cum venerint Macedones mecum, 
et invenerint vos imparatos, erubescamus nos, ut non 
dicamus vos in hac substantia. Necessarium ergo 
existimavi rogare fratres ut praventant ad vos, et 
praparent repromissam henedictionem hanc para- 
(am esse, sic quasi benedictionem non quasi avari- 
tiam. Hocautem dico: Quiparceseminat,parceet me- 
tet ; et qui seminat in benedictionibus, de benedictio- 
nibuset metet. Unusquisque prout destinavit in corde 
8uo , non ex tristitia aut ez necessitate. Hilarem enim 
datorem diligit Dens. 

Nam de ministerio quod fit in. sanctos ex abun- 
danti, id est superfluum, est mihi scribere vobis. Scio 
enim promptum animum vestrum, pro quo de vobis 
gloriorapud Macedones, dicens: Quoniam et Achaia, 
cujus metropolis est Corinthus, emulatione Mace- 
donum ducta, parata est ab anno przlerito, et vestra 
amulatio,id est amor etstudium, provocat blurimos, 
ad eleemosynas dandas, [Ambrosius] quia e&mula- 
tione Corinthiorum alle Ecclesie, dum audiunt 
illos prius erroribus implicatos, postea bone volun- 
tatis fuisse effectos, incitate sunt ad bonum. Quasi 
vero quis diceret : Cur ergo premittis illos? ait, 
misimus autem fratres, ut vos ad hoc hortentur, 
sed ut parati sitis, quemadmodum diri illis vos esse 
paratos. Parati sitis dico, ne hoc, scilicet quod glo- 
riumur de vobis tolum evacuetur in hacparte, scilicet 
si imparati fueritis. Ideo parati esse debetis, ne cum 
venerint mecum Macedones, et invenerint vos impa- 
ratos, erubescamtus nos, qui de vobis gloriamur, ut 
non dicamus vos erubescere : quod magis est, id est 
esse debet. Si enim non fuerit hoc inventum quod 
testiflicatus est de iis, et ipse erubescet, et ipsi am- 
plius confundentur. [n hac substantia, id est in hac 
datione eleemosynarum, quz pauperes sustentant. 
Ne ergo hoc sit, necessarium czistimavi rogare /ra- 
[res, scilicct Lucam, Titum, Apollo, ut mepraveniant 
ad vos, eL preparent paratam esse, quando veniemus, 


eic. Quasi dicat : Quia tales misimus ad vos, ergo D hanc repromissam, id est sepe promissam, benedi- 


ostensionem qua est charitatisvestra et nostra gloriz, 
habit» pro vobis, id est charitatem vestram quam 
cetendistisaliis, etgloriam nostramsimiliterde vobis 
babitam,quam ostendistis esse veram,nuncostendite 
in illos, quos misimus ad vos, bene eos recipiendo, 
ut bona que de vobis audierunt probent. [(Ambro- 
sius] Ostendite dico, et hec ín facie Ecclesiarum, 
ut scilicet cetere Ecclesie agnoscant vera esse bona 
qua de vobis audierunt. Vel, in facie Ecclesiarum, 
scilicet ut alii a vobis accipiant. exemplum. Nain 
et, «quasi dicat : De receptione eorum moneo. 
(60) Aug. in serm. De vita et morte. 


tioncm, id est eleemosynam, que recte dicitur bene- 
dictio, quia causa est eterne benedictionis. Para- 
tam dico, sic utique, quasi benedictionem scilicet 
ut sit opus charitatis et magnam, non quasi avari- 
tiam, ut doleant pro dato, et parum sit quod dant. 
Hoc autem, quasi dicat: Illi preparent, ego autem 
cur large detis, hoc dico, id est prescribo, quia 
qui parce seminat, id est dat, parce et metet reiribu- 
tionem. Non parce seminat ille'qui parum habens 
parum largitur, si animus promptus sit dare plus si 
plus haberet. Nota quod non ait dat, sed seminat, 


4 


e 


PETRI LOMBARDI. 64 


quia dare eleemosynam non est amittere, sed semi- À Et hec juslítia ejus, id est merces justitim ejus, 


nare, scilicet ad tempus carere, ut plus habeatur 
in futuro. Etqui seminat in benedictionibus, ubi plus 
pensatur animus quam census, de benedictionibus 
Dei et metet, largam scilicet retributionem. Et ideo 
unusquisque, scilicet. det, prout destinavit, id est 
preordinavit, in corde suo, id est in consilio ratio- 
nis, qui& si inviti darent non prodesset eis. Quia qui 
invitus dal propler'prescntem pudorem, non habet 
mercedem, et ideo quisque det, sicut proposuit in 
corde suo, ae v^ll^ dare non det ex tristitia, aut, ex 
necessitate, id est. tristis vel coactus, sed sponte. 
Hilarem, enim datorem, id est qui ex voluntate bona 
dat diligit Deus, id est approbat et remunerat, non 
tristem et murmurantem. Qui enim dat ut careat 
tedio interpellantis, non ut reficiat viscera indigen- 
tis, eL rem et meritum perdit. (61) Quidquid ergo 
boni facis cum hilaritate fac, et tunc benefacis, si 
&utem cum tristitia facis, sit de te, non tu facis. 
Vgag. 8-135. — Potens est.autem Deus omnem gra- 
tiam abundare facere in vobis, ut in omnibus semper 
omnem sufficientiam habentes, abundetis in. omne 
opus bonum, sicut scriptumest : Dispersit, dedit pau- 
peribus, justitia ejus manet in seculum secnli. Qui 
autem administrat. semen seminanti, et panem ad 
manducandum prastabit, et multiplicabit semen ves- 
trum,et augebit incrementa frugum justitiz nestras: 
uttn omnibus locupletati, abundetis in omnem simpli- 
citatem, qua operatur per nos gratiarum actionem 
Deo. Quoniam: ministerium hujus officii non solum 
suppleteequa desunt sanctis, sed etiam abundat per 


manet in saeculum seculi, vel in eternum, id est 
Bine fine. Justus est qui bona mundi fine eterni 
premii communia reputat. Et nota quod exemplo 
hoc ad largiendum sanctis invitat. Si enim hujus 
qui pauperibus largitur merces magna est, quanto 
megis ejus qui ministrat sanctis? Pauperes enim 
sunt et possunt dici etiam qui malisunt. Quiaulem. 
Qnasi dicat : Non solum inde vita datur, sed etiam 
qui administrat seminanti, scilicet Deus, semen, unde 
eleemosyna fiat, el panem,, id est necessaria vile, 
praestabit ad. manducandum, non ad superfluilatem, 
etin tantum prestabil quod etiam multiplicabtt 
semen vestrum, unde plures eleemosynas facialis. 
Et ideo hoc timore nemo timeat dare, et augebit in- 
crementa, id est lacultatem et voluntatem dandi 
eleemosynas, incrementa dico, frugum justi; ve- 
stra, id est ex quibus procedit justitia et vita. 
Justitia est sanctitas et bona vita, unde proveniunt 
fruges, id est eterna renumeratio. Incremeníta sunt 
eleemosyna et voluntas dandi, pro quibus et hic 
virtutes et in futuro gloria augebitur. Ut in omni- 
bus. Quasi dicat: In tantum augebit,et resetvolun- 
tatem dandi, ut vos locupletati, secundum vestram 
reputationem, in omnibus, id est in omni statu ve- 
atro, abundetis in simplicitatem, id est largitionem 
simplici animo factam. Simplicitatem, dico, omnem, 
id est perfectam, quz largitio operatur per nos gra- 
tiarum actionem. Deo. Et ideo facienda est, id est 
ipsa largitio est causa quare aguntur gratie Deo, 
cujus largitionis nos sumus ministri. Quentam, etc. 


multas gratiarum actiones in Domino, per probatio- C Quasi dicat:Ideo agentur gratie Deo de dono largi- 


nem ministeritÀAujus, glorificantes Deum in obedien- 
(ia, confessionis vestra in E'vangelio Christi, et sim- 
plicitate communicationis vestra in illos et. inom- 
nes, e( in tpsorum obsecratione pro vobis, desideran- 
tium vos propter emtnentem gratiam Dei in vobis. 
Gratias ago Deo super inenarrabili dono ejus. 
Potens est autem. (Quasi dicat: Ego ita moneo vos, 
sed Deus potens est. Vel ita continet. Ego moneo 
vos ita, et nolite diffidere, quia Deus potens est 
facere abundare in vobis, vel in cordibus vestris, 
omnem gratiam, scilicet non solum hauc, sed hanc 
cum aliis, id est omaia dona Spiritus sancti. Ita ut 
vos semper habentes, id est habere reputantes, 
omnem sufficientiam in omnibus, id est in omni statu 
vestro, abundetis in omne opus bonum, id est in da 
tione eleemosynarum, sicut in caeteris. [Ambrosius] 
Qui enim solam sufficientiam elegit, poterit in Dei 
opere abundare: licet enim exiguum sitquod parum 
habens tribuit, abundat tamen quia recto judicio 
fit : quia queritur de quanto, et quo animo detur. 
Et quasi aliquis quvreret: Estne hoc bonum, scilicet 
largitio eleemosynarum ? Respondet: Est utique, 


. Sicut scriptum est in Psal. Justus, dispersit, non uni 


omnia conferens, sod plnribus dividens, et dedit, 
gratiaspauperibus, non divitibus qui possent reddere 


(61) &ug., in psal. xxxvii. 


tionis, quia multa in hoe bona sunt. Et hoc est 
quod ait : 

Quoniam ministerium nostrum hujus officii vestri 
non solum supplet ea que desunt sanclis, sed. ettam 
abundat in actione gratiarum, que fit per multos, 
quia multi agunt inde gratias Deo. Et hoc£n Domino, 
id est operatione Domini, qui eos movit ad agendas 
gratias, dico quod per multos agentur grati. Deo. 
Et hoo per probationem ministerii hujus, id. est, quia 
laudant hanc ministrationem nostram. Per multos 
dico glorificantes Deum, non solum doe vestra largi- 
taie, sed etiam inde accepta occasione, in, id est 
pro, vel de obedientia confessionis vestrae, id est. de 
fide et confessione, et omni bono vestro. Obedientia, 


[) dico, habita in Evangelio Christi, quia obedistis Evan- 


gelio Christi in subjectione mentis, et gloriücantes 
Deum pro simplicitate communicationis, id est vestra, 
communia reputatis, et hoc simplici animo facitis. 
Val pro simplicitate communicationis, id est quia 
alii exemplo vestrosua aliis communicant. Coramu- 
nicationis, dico, facte ín illos, id est sanctos prwe- 
dictos et i» alios omnes egentes, el ipsorum, eio. 
Quasi dicat : Per multos dico etiam glorificantes 
Deum, de obsecratione ipsorum sanctorum, faeta pro 
vobis, id est illi multi glorificant etiam Deum. de 


(5 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1I AD COR. 


66 


hoc, quia et ipsi sancti obsecrant pro vobis. (02) A tate letetur cum eis, Quosdam dico, qui arbitian- 


Ipsorum, dico, desiderantium vos videre in eterna 
beatitudine, vel etiam hic. Et hoc propler gratiam 
Dei, id est charitatem eminentem in vobis. Gratias 
Deo. De eternaindigentia et de eterno supplemento 
indigentie provincialium Christi et militum Christi 
egit.Hinc de rebas carnalibus in 134 illos ; inde 
autem de rebus spiritualibus in istos.Ideoque tan- 
quam sanctorum gaudiorum saginaplenus eructans 
clamat : Gratias Deo. Quasi dicat : Et quia hinc tot 
bona sunt, gratias ago Deo super dono tnenarrabili, 
id est de charitate quam suis donat,ques non potest 
enarrari quantum utilis sit. Vel, enarrabili, id est 
quod debct enarrari. 
CAPUT X. 

Vzgns.41-7.—7pse autem ego l'aulus obsecro vos 
per mansuetudinem et modestiam C hristi,qui im fa- 
cie quidem humilis sum inter vos :absens autem con- 
fido in vobis, Rogo autem vos, ne pres?nsaudeam per 
eam confidentiamqua ezistinor audere in quosdam, 
q''i arbitrantur nos tanquam secundum carnem 'am- 
hulemus.In carne enim ambulantes, non secundum 
carnem militamus. Nam arma militiz nostra non 
carnalia sunt, sed polentia Deo ad destructionem 
munittonum consilia destruentes,et omnem altitudi- 
nem, extollentemseadversus scientiam Dei, et in ca- 
ptivitatem. redigentes omnem intellectum in obse- 
quium Christi, et in promptu habentes ulcisciomnem 
inobedientiam, cum impleta fuerit vestra obedientia. 
Quz secundum faciem sunt videte. Si quis confidit 
sibi se esse, hoc cogitet iterum apud se, quia sicut 
spse Christi est, ita et nos. 

Ipse autem. Postquam admonuit bonos de eleemo- 
synis in sanctos faciendis, agit de incorrectis qui 
pseudo aequebantur,et eum ferocem putabant.Quasi 
dicat : Correctos ad eleemosynàs invito, vos autem, 
alios qui pseudo mihi prefertis, obsecro ego Paulus. 
Quasi dicat : Vere humilis non superbus ipse qui 
alios ad eleemosynas moneo, idem vobis qui illis. 
Obsecro, dico, per mansuetudinem et molestiam 
Christi, id est si vultis ut sim vobis lenis, et cum 
modo puniam vos, sicut Christus etiam provocatus 
lenem &nimum ostendit, et in. correctionibus mo- 
dum non excessit. Obsecro ego Paulus qui ?n facie 
quidem, id est exterius ut dicitis, humilis sum inter 
vos,scilicet dum praesens sum. Absens aulem. Quasi 


(ur n03 tanquam sccundum curnem, id est more car- 
nalium, ambulemus. In carne enim.Quasi dicat: Pu- 
tunt nos secundum carnem ambulare,quod non [a- 
cimus, quia licet simus ambulantes in carne, id est 
licet simus degentes in carne, quz fragilis est, non 
tamen secundum carnem,id est pro carnali commo- 
do militamus. Non enim militiam a Deo nobis da- 
tam exercemus secundum carnem, id est pro ter- 
reno commodo. Et vere non secundum carnem milita- 
mus. Nam arma militie nostra, id est virtutes et 
miracula per quz in predicatione militamus, non 
sunt carnalia debilitate, sed sunt potentia Deo, id est 
per Deum, ad destructionem munitionum, id. est ut 
destruant consilia hominum seu demonum diversis 
calliditatibus munita, consilia destruentes. Quasi di - 
cat: Vere possim d.struere. Nam destruimus. Et 
hoc est quod ait. Quasi dicat : Mililamus non se- 
cundum carnem, nos, dico, destruentes consilia 
hominum et demonum,et omnem altitudinem,id est 
profunditatem intellectus,tam legis peritorum quam 
philosophorum. Altitudinem, dico, extollentem se 
adversus scientiam Dei, id est. quie de Deo est. Ut 
dum impugnant partum virginis et hujusmodi.[Am- 
brosius] Et etiam n captivitalem redigenles omnem 
intellectum, id est captivos ducimus omnes superbe 


. agentes, vel intelligentes,dum Christo contradicen- 


tes vincimus. Ducentes eos usque im obsequium 


! Christi, id est ut fidei Christi, cui ante repugnave- 


rant, humiliter obediant.Nos,dico, etiam in promptu 
habentes,quia nihil nos remordet,quo rm inus audea- 


C mus, ulcisci omnem | inobedientiam. Quod faciemus, 


cum impleta fuerit vestra obedientia, id est postquam 
recognovero omnes ex dilectione obedientes. Tunc 
enim vindicat inobedientiam,cum illam condemnat 
per obedientiam ; tunc illam destruens quando eos 
qui resistunt perducit ad fidem. Et hoc est digna 
ultio, ut perfidia ab his quibus defendebatur,dam- 
netur,qua secundum faciem, etc. Quasi dicat : Multa 
dixi quibus ostendi vobis potius debere nos sequi 
quam pseudo, et si vobis non sufficit quod dixi, 
quare me potius quam pseudo sequamini. Videte, 
hec alia, quae sunt secundum faciem, id. est ita evi- 
denlia sicut ea quie sunt subjecta oculis. Aperta 
"enim sunt qua dicet : Hec scilicet, si quis illorum 
pseudo. Hoc enim de presumentibus dicit,confidit, 


dicat : Dum non timeo aliquid mali mihifieri a vo- y Per aliquid, id est per fidem vel aliquid aliud, se 


bis, confido in vobis, id est confidenter ago in vos, 
aspere vos redarguens. Rogo autem. Hic dicit unde 
obsecret eog. Quasi dicat : Non solum obsecro vos, 
sed etiam rogo ne prasens, scilicet cum venero,au- 
deam in quosdam incorrectos,id est ne presens au- 
dacter puniam eos, per eam confidentiam qua existi- 
mor atidere absens,quia quantum putor absens con- 
fidere,tantum presens faciam in re, nisi se emen- 
daverint.Hoc ergo rogat ut tales illos inveniat, ne 
cogaturirasciet audere ineos, sed premissa severi- 


(62) August., De op. monach. 


esse Christi, id est quod ipse sit Ghristi. Hoc iterum 
cogitet, id est bene deliberet apud se, ut vim ratio- 
nis non excedat, vel propter odium nostrum, vel 
propter honorem suum. Hoc, inquam, cogitet,quia 
sicut ipse Christiest,ita et nos,id est per quaecunque 
ipse est Christi per eadem et nos. Vel ita, que se- 
cundum. Quasi dicat : Vere nos apostoli tales sumus 
quales supra ostendi. Que autem sunt secundum 
faciem videte, id est diligenter opera eorum consi- 
derate,qui in vestro conspectu tantum bona agunt, 


87 


PETRI LOMBARDI. 


68 


1: forle vos,seducant, ut velitis cos przeferre nobis. A s(olas, dum sumus absentes, tales erimus et prasen- 


Quod non debetis, quia,si quis illorum presumen- 
tiu: confidit per aliqua se esse Christi, hoc iterum 
cogitet apud se, quia sicut ipse est Christi, ita et 
nos, id est per quecunque ipse est Christi, per ea- 
dem et nos. Contra 'superbos pseudo hoc dicit, qui 
de se presumentes inflatione animi Apostolo se 
preponebant. 

Vgns.8-13,—.Vam etsi amplius aliquid gloriatus 
fuero de potestate nostra quam dedit nobis Dominus 
in edificationem et non in destructionem vestram, 
non erubescam.Ütavtemnon existimer tanquamter- 
rerevos per E pistolus(quoniam quidam E pistola rn- 
quiunt. graves sunt et [fortes,praessentia autem corpo- 
ris infirma, et sermo contemptibilis): hoc cogitet qui 


ejusmodi est, quia quales sumus verbo per E pistolas 


absentes, tales et presenfes in facto. Nonenim aude- 
mus inserere, aul comparare nos quibusdum qui sei- 
psos commendant, sed ipsi in nobis nosmetipsos me- 
tentes, el comparantes nosmetipsos nobis. Nos au- 
tem non in immensum gloriabimur, sed secundum 
mensuram regule qua mensus est nobis Deus men- 
suram pertingendi usque ad vos. 

Nam, etsi. Quasi dicat: Vere ita sumus Christi 
sicut illi. Nam etiam excellentius nos sumus Christi 
per potestatem, quam illi non habent. Et hoc est 
quod ait : nam, eísi amplius aliquid fuero gloriatus 
de nostra potestate, scilicet apcstolatus, quam Domi- 
nus dedit nobis, non illis in dificationem, et non 
in destructionem vestram,id est ut nos in virtutibus 
exiflcemus, non ut prava doctrina vel exemplo cor- 
rumpamus, ut pseudo faciunt, non erubezcam, quia 
et verum est,el non ad gloriam meam,sed ad utili- 
tatemn vestram dicitur. Ut autem, etc. Hic dicit se, 
cum presens fuerit,implere opere quod absens ver- 
bo minatur. Hoc autem dicit occasionem illius sen- 
tentie quam ibi dixerat, parati ulcisci omnem in- 
obedientiam,ne putarent eum absentem tantum mi- 
nari, et presentem nihil facere. Quasi dicat: Hanc 
potestatem dedit mihi Dominus in edificationem et 
non in destructionem, sed tamen ulciscar. Videre- 
tur enim illis ideo debere blandiri,quia potestatem 
accepit in edificationem, ,non in destructionem;sed 
ulcisci contra opinionem quorumdam se dicit. Ut 
autem. Quasi dicat: Proimptus sum ulcisci, tamen 
hoc dicens, existimoranquam terrere vos per Eyisto- 
las. Et vere existimor, quoniam revera quidam, in- 
quiunt, Epistol» quidem graves sunt, id est ponde- 
rose ad intelligendum,et fortes ad terrendum. Prz- 
sentia autem corporis est infirma, non audens exer- 
cere severitatem, et sermo est contemptibilis, quia 
ut idiota sine argumentis loquor, ut aiunt. Attende 
quod iufirma dicit contra fortes, et contemptibilis 
contra graves.Ut autem non existimer a vobis tan- 
quam terrere vos, et opere quod minor non imple- 
re,hoc cogitel qui ejusmodi est, scilicet qui ita de me 
opinatur. Et hoc idem sciatis vos,quia quod minor 
verbis, impleturus sum factis. Quod ita ait, quia 
quales, id est quam asperi sumus in verbo per epi- 


C 


D 


les in facto, scilicet ulciscentes omnem inobedien- 
tiam,quia,si vitia vestra palparemus,tunc non edi- 
ficaremus, sed destrueromus. Non enim. Quasi di- 
cat : Tales erimus facto quales sumus verbo, quia 
non sumus pseudo similes, qui usurpant sibi pote- 
statem in diem, et vitia palpant. [Ambrosius] Et 
hoc est quod ait.Non inserimus nos quibusdam, id 
est pseudo, qui non missi a Deo, commendant se- 
ipsos, aliquibus artibus, non Deus eos, id cst 
usurpant sibi potestatem indigni. Quod est dico- 
re: Non ponimus nos in numero illorum, ut po- 
testatem usurpemus, sed a Deo electi accepimus, 
nihil ulira concessum presumentes. Illi autem non 
accepta poteslate, sed usurpata, dominari volunt, 
nomini suo vindicantes auctoritatem.Aut non com- 
paramus nos illis, ut nos sicut illi adulemur vobis 
et vitia vestra palpemus,quod posset facere aliquis 
etiam habens recte potestatem. Hoc non facimus, 
idco quia non audemus nos inserere aut. comparare 
eis,ne sicut illi ita et nos pereamus. Non hac faci- 
mus, sed potius ipsi sumus metientes, id. ost meti- 
mur, nostnelipsos in nobis, id est in conscientiis no- 
Siris,an a Deo missi simus attendimus,et non aliud 
quam quod injunctumestusurpamus.Tanta enim po- 
testate utimur,quanta concessa est ab auctore; nec 
mensuram nec modum egredimur. Et sumus com- 
parantes 133, id est comparamus etiam nosmet- 
ipsos nobis,quia secundum quod ofricium nostrum 
exigit, facimus quod illi non faciunt. Hec autem 
nos agentes, non gloriabimur, id est non exercebi- 
mus potestatem in. inimensam, id cst ultra mensu- 
ram nostram,quod illi faciunt qui ultra mensuram 
usurpando glorianatur, sed gloriabimur, secundum 
mensuram regula, id est secundum mensuratum 
mihi a Deo populum,cujus ego sum regula ad diri- 
gendum, sub qua mensura vos estis. Unde subdit: 
Mensuram,dico,pertingendi monitu Dei usque ad vos. 
[Ambrosius] Dei enim nutu Corinthiis evangelizare 
monitus est. Paratum enim erat unicuique ad quos 
in praedicatione dirigeretur, ut singuli aliquos po- 
pulos haberent proprios,de quorum fide gloriaren- 
tur. Ad regulam autem Apostoli illi omnes pertine- 
bant, quos in fide fundaverat,qui ad omnes missus 
erat a Deo. Unde addit quam mensuram mensus est 
nobis Deus. Qui ergo ei resistit, Deo mittenti re- 
sistit. 

V&ns.14-18. — Nonenim quasi non pertingentes 
ad vos superextendimusnos. Usque ad vos entm per- 
venimus in Evangelio Christi,non in immensam glo- 
riantes inalienis laboribus, spem autem habentes cre- 
scentis fidei vestro, in vobis magnificari secundum 
regulam nostram in abundantia,etiam in illa que 
ultra vos sunt evangelizare,non in altena regula in 
his que preparata sunt gloriari. Qui autem gloria- 
tur ,in Domino glorietur. Non enim qui seipsum com- 
mendat,ille probatus est,sed quem Deuscommendat. 

Non enim. Quasi dicat: Vere Deus est mensus. 
Non enim, est superextensio. Et hoo est quod ait, 


69 COLLECTANEA ]N EPIST. D. PAULI. — IN EP. Il AD COIt. «Ü 


Non enim superertendimus nos, quasi mon periin- À regimine qua videtur vobis, et dicitur insipientiae 


gentes ad vos. Superextendi est ultra extendi quam 
conceditur. Nos autem destinati sumus Deo mittente 
ad vos. Et vere non extendimus nos,quaai non per- 
üngentes ; pertingimus enim, quia pervenimus usque 
ad vos in Evangelio Christi, id est in praedicatione 
Evangelii Christi. [Ambrosius] Nos, dico, non glo- 
riantes in immensum id esl in alienis laboribus, sci- 
licet ubi alius fundamentum fidei posuisset, quod 
esset ultra mensuram gloriari. Sed sumus habentes 
spem crescenlis fidei vestre, id est speramus per 
fidem vestram crescentem de virtute in virtutem. 
Qui in vobis, id est per vos, magnificari apud alios, 
quia per vos tales apostoli veri probamur. Et habe- 
mus spem erangelixare secundum regulam nostram, 
id est regnum nosirum, id est secundum quod a 
Deo nobis injunctum est. Evangelizare dico, in abun- 
dantia, scilicet non in paucis locis, imo et in alia 
loca quai sunt ultra vos, non tamen sumus liabentes 
spe», id est non speramus gloriari in aliqua aliena 
regula. Nec illi qui ultra eos sunt, de alieno regi- 
mine sunt. Deinde exponit quid dixerit in aliena re- 
gula, scilicet in his qu praparata sunt ab aliis pre- 
dicatoribus, quia his predicabat, quibus non erat 
annuntiatum, ut gloriam suo labore quaereret. Qu: 
autem. Quasi dicat: Ego gloriabor in predictis et 
in aliis, sed hoc totum unde gloriandum est, a Deo 
est. Et ideo : Qui gloriatur, juxta admonitionem Je- 
remiz, glorietur in Domino, id est Domino attribuat 
gloriam et confidentiam suam, cujus gratia est quod 
non potest ille,qui non habet a Deo potestatem,quia 


suam gloriam querit. Non enim, quasi dicat: Ideo C 


in Domino gloriandum, quia ille non est probatus 
a Deo, vel ab hominibus, qui commendat seipsum, 
id est qui extra Deum gloriatur sibi tribuendo quod 
Dei est. Vel, qui aulem. Quasi dicat : Ego non glo- 
riabor in aliena regula, similiter autem, qui gloria- 
tur, id est potestatem vult exercere, glorietur in Do- 
mino, id est potestatem exerceat in monsura sibi a 
Deo data, quod debet. Non enim ille probatus est a 
Deo vel ab hominibus, qui seipsum commendat, qui 
praedicat non missus, qui non est idonens, sed pre- 
sumpltor ct reprobus : sed quem Deus commendat, 
id est idoneum et dignum ostendit miraculis et vir- 
tutibus. 
CAPUT XI. 


Vins. 1-3. — Ütinam sustineretis modicum quid p 


insipienlie mez | Sed et supportate me. /Zmulor 
enim vos Dei 2mulatione, despondi enim vos uni viro 
virginem castam exhibere Christo. Tíémeo autem ne 
sicut serpens Evam seduzit astutia sua, ita corrum- 
pantur sensus vestri, et ezcidant a simplicitate que 
est in Christo. 

Ltinam, etc. Quasi dicat: Ego glorior de regi- 
mine quod videt insipientia, sed utinam sine indi- 
gnatione sustineretis modicum quid, quia plus pos- 
sem gloriari insipientie mez, id est gloriationis de 
63) Aug., in lib. ques. 83. 
161) Id., in serm. quodam. 


Vel insipientiam hic dicit, glorialionem secundum 
carnem, quam facit, ne in eo videatur inferior illis, 
quam ipse non curat, sed prodest Corinthiis. [Am- 
brosius] Quasi dicat: Glorior de regimine, sed uti - 
nam sustineretis modicum quid insipientie mes, 
id est gloriationissecundum carnem,que videtur in- 
sipientia. Quia dictum est: Non te laudent labia 
tua, sed proximi tui. Hzc autem gloriatio ad lau- 
dem ejus videtur pertinere. Sed et, etc. Quasi dicat: 
Opto ut sustineatis. Sed et, priecipio, supportate me, 
ut subjecti prelatum. [Augustinus] Quasi dicat: Et- 
si gravet vos, tamen patienter ferte, cemulor enim, 
id est diligo, vos Dei aemulatione, id est ad hono- 
rem Dei, non meum, non zelo sponsam Dei mei, 
sed Deo. Amicus enim sponsi sum. Sponsus igitur 
zelat sponsam ; amicus vero sponsi non sibi, sed 
sponso. Et nota quod emulatio dupliciter accipitur. 
/Emulatio enim est propter alienum stotum motus 
mentis, vel in malum, vel in bonum ; hie autem 
amoris est, non livoris, quia diligit eos Dei emula- 
lione, id est que ad honorem Dei est, et quam Deus 
Spiritu suo inspirat. Per hoc ostendit ea que dicet 
amore eorum se dicturum, ut non ad laudem ejus 
proficiant, sed ad horum profectum. Despondi enim. 
Quasi dicat : Et vere diligo vos, quia ergo, qui sum 
amicus sponsi,despondivos annulo fidei, non multis, 
sed uni, non adultero, sed viro legitimo, scilicet 
Christo vero sponso. Vos, dico, existentes virginem 
castam. (63) Attende quod a plurali ad singularem 
descendit,volens intelligi totam Ecclesiam virginem 
esse, etin omnibus veris membris virginitatem men- 
tis, etsi non integritatem corporis servare. (64) 
Virginitas carnis corpus est intactum, que virgini- 
tas paucorum est. Virginitas cordis fides est incor- 
rupta, que virginitas omnium est fidelium. Unde 
in Apocalypsi : Ilí sunt qui cum mulieribus non sunt 
coinquinati, virgines enim sunt (Apoc. xiv). In mu- 
lieribus errorem significavit, quia error per mulie- 
rem ccepit. Ideo ergo singulariter dixit virginem, 
quia omnes sunt una virgo propter unitatem inte- 
gre fidei, solida sei, sincere charitatis : Virgo 
sunt, quia & pravitate erroris et ab opere malo in- 
contaminati, casta, quia non habent estum male 
voluntatis. Despondi dico, exhibere, id est ut exhi- 
beam vos Deo in die judicii. Tímeo autem. Quasi 
dicat: Tales vos desponsavi, ut exhibeam vos Deo, 
sed timeo ne, sicut serpens, id est diabolus, per ser- 
pentem seduzit Evam, a paradiso eam ejiciens; se- 
duxit, dico, ustulia sua, scilicet promittendo falsa, 
i(a, per similes deceptiones corrumpantur sensus 
vestri, id est intellectus vestri per sin.iles deceptio- 
nes, et excidantia simplicitate, quae est in Christo, id, 
est a paradiso simplicis fidei Christi, que nil alie- 
num recipit. Isti enim Corinthii similes sunt Eve, 
pseudo similes serpenti, id est diabolo, qui per eos 
insidiatur. (65) Lux fidei similis est paradiso. Quo- 


(65) Id., super Joannem. 


"i | "PETRI LOMBARDI. — - 72 


rum ergo fides corrumpitur, a paradiso ejiciuntur, A quod ab apostolis traditum fuerit. Galatis autem 


'quia preeponunt mendacium verilati. Qui ergo men- 
darium smdificant in hominibus, ab eis pellunt ve- 
Titatem,et etiam immittunt diabolum, et ita exclu- 
dunt Christum. Si quid enim dixeris contra fidem, 
intrat putredo de veneno scrpentis, et nascuntur 
vermes mendaciorum, et nihil integrum remanet. 
(66) 'deoque sicut patribus nostris adversus leonem 
'opus erat patientia, sic nobis adversus draconem vi- 
gilantia. Tunc enim cogebat, nunc docet. Tunc in- 
gerebat vielentias, nunc insidias. Videbatur tunc 
fremens, nunc lubricus et oberrans difficile videtur. 
Ideo timet Apostolus ne, sicut per serpentem sedu- 
cta est Eva, ifa per hiereticos corrumpatur Ecclesia 
a virginitate fidei quam gestat in corde. Modo ergo 
anima virginitatem tuam serva, postea fecundanda 
in amplexu sponsi tui. Sepite ergo, ut scriptum est, 
aures vestras spinis (Eccli. xxvii). Adhuc enim mus- 
sitat serpens et non tacet. Quod gestum est in illo 
paradiso, hoc geritur in Ecclesia. Nemo igitur vos 
seducat ab isto paradiso Ecclesie. Sufficiat quod 
illic lapsi sumus, vel experti corrigamur. 

Vnus. 4-9, — Nam,si ts qui venit alium Christum 
pradicat quem non przdicavimus ut alium spiritum 
accipitis quem non accepistis, aut aliud Evangelium, 
quod non recepistis recte patreremini. Existimo enim 
nihil me minus fecisse a magnisapostolis. E'tsi impe- 
ritussermone,sed non scieutia.]In omnibus autem ma- 
wifestus sum vobis; Aut nunpuid peccatum feci, me- 
ypsum humilians,ut vos exaltemint? Quontam gratis 
Fvangelium Dei evangelizavi vobis, alias Ecclesias 
ezspoliavi acciyiens stipendium ad ministerium ve- 
strum ; et cum essem apud vos et egerem, nulli one- 
rosus fut.Nam quod mihi deerat, suppleverunt fra- 
tres qui venerunt a Macedonia, et in omnibus sie 
onere me vobis servavi et servabo. 

Nam, si is. Quasi dizat: Timeo ne per illos pseudo 
corrumpantur sensus vestri, sed non debetis eos 
pati, quia non aliud praedicant quam ego, et dete- 
rims quam ego. Cur ergo existimatis nos 134 
inferiores illis ? Et hoc est quod ait: Nam, si is qui 
venit, scilicet non missus. Vel, qui venit, id est 
venditur, quia pro quiestu temporali facit, preedicat 
alium Christum, quem non pradicavimus, id est, etsi 
preedicat alium Christum excellentiorem quam ego; 
quod esse non potest ; aut si pereos accepistis alium, 
id est meliorem spiritum quam non accepislis per nos; 
quod utique non est, sed potius per nos, non per 
illos accepistis Spiritum ; aut si praedicat vobis aliud 
Evangelium id est aliam de redemptione predica- 
tionem, qus esse non potest.Quod Evangelium non 
recepistis per nos, recle paleremini. [Ambrosius 
Quasi dicat : Si aliud majus fit vobis per eos quam 
per nos, tunc recte pateremini. Galatis autem ana- 
thema dicit, si aliud reciperent. Corinthiis autem 
rectum esse dicit recipere, si aliud predicatum fue- 
rit ; sed aliud hic dicit quod sit potius et majus eo 


(00) August., in psal. xxxim, 


dicit ut non reciperent aliud, scilicet. quod utique 
non majus esset, sed contrarium. Exislimo enim. 
Supra egit de pseudoapostolis, nunc de veris pre- 
dicatoribus loquitur; quibus Paulus inferior vide- 
batur, quia non fuerat cum Jesu. Quasi dicat: Si 
aliud predicarent, recte pateremini; sed, quia hoc 
non est, non recte eos palimini. Et vere hoc non 
est. Existimo enim me nihil minus fecisse in his a 
magnis apostolis, id est quam magniapostoli. Et ita 
constat quod non minus illis pseudo feci, cum nec 
minus fecerim, quam magni apostoli. Magni apo- 
stoli videntur apud istos Petrus et alii, quia cum 
Domino fuerunt. Vel pro pseudoapostolis hoc dicit, 
quibus se non minus eis fecisse ostendit. Ecclesia 
enim Corinthiorum variis erroribus fluctuabat. Ali- 
qui enim favebant apostolis qui cum Domino fue- 
runt in carne, Paulum deformantes, quia cum Do- 
mino non fuerit, de quo egimus. Alii favebant 
pseudoapostolis, a quibus compositis verbis eadem 
audiebant que ab Apostolo contra quos loquitur. 
Quasi dicat: Non alia praedicant vobis quam cgo. 
Et quia posset dici, quod etsi cadem, melius tamen 
Paulo predicarent, removet. Quasi dicat: Nec aliud 
predicant, nec melius. Existimo enim me nihil 
minus fecisse, id est vobis me dico tunc remotum 
a magnis apostolis. Et vere non minus pseudo feci, 
vel veris apostolis. 

Nam, elsi sum imperitus sermone, quia non orno 
verba, [Ambrosius] vel quia impedite lingue sum, 
sed tamen neon sum. imperitus scientia, quia scio 


C quidquid magni. Hoc autem quod ait, imperitus 


sermone, non ad apostolos pertinet, quia non erant 
eloquentes, sed ad pseudo qui componebant verba 
quos preferebant Corinthii causa accurati sermo- 
nis, cum in religione vis sermonis necessaria sit, 
non sonus vocis. Imperitus enim sermone non est 
reus apud Deum, sed qui non habet scientiam Dei 
maximo que pertinet ad salutem. In omnibus autem 
pradictis manifestus sum. vobis, quia experti estis 
qua per me fiunt. Ideo horum omnium predicato- 
rum vos mihi testes esse potestis et debetis. Et ideo 
pejus est quod hoc scientes me preponitis illis Au£ 
nunquid, quasi dicat: Non minus illis feci; aut si 
minus feci, nunquid peccatum feci, id est nunquid 
peccavi in hoc? Quoniam gratis, id est sine sum- 


] ptu, evangelizavi vel predicavi vobis Evangelium 


Dei. Quasi dicat: Non. Et est. sensus: Minus illis 
non feci vobis, sed plus, quia feci gratis. Unde 
mihi irascimini, et alios mihi preponitis, cum hoc 
non sit peccati sed glorie, gratis predicavi vobis. 
Ego, dico, meipsum humilians, operando manibus 
meis, uL ita vos exaltemini a morte ad vitam, remo- 
tis a predicatione pseudoapostolis, et quia non puta- 
tis vos emisse licentiam peccandi. His enim duabus 
ex causis sumptus debitos non accepit. Et quasi 
aliquis quereret unde ergo vivebas? Respondet: 


13 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 


74 


Alias ecclesias. exspoliavi, non parva in eis se ex- A quo. Qnasi dicat: Ideo non accepi ut ampulem oc- 


pendisse significat. Cum enim dicit, exspoliavi, 
multa accepta et data significat. Exspoliavi dico, 
accipiens stipendium ab aliis ad ministerium vestrum,id 
est ut possem vobis predicare, etnon accepictiam ab 
aliquo vestrum necetiam cum egerem.Ethoc est quod 
subdit:Eteumessemapud voset egerem, nulli fui onero- 
sus, aliquid accipiendo. Non fui onerosus,et siegerem 
et potui abstinere. Nam quod mihideerat, postspolia 
ecclesiarum, suppleveruntfratres qui venerunta Mace- 
donia.Ab hisbene correctis fuit accipiendum, nebene 
seminantes amitterent fructum. quia si non acciperet 
illis forte in scandalum proficeret. Et universaliter 
dicam in omuibus, scilicet verbis et factis, non so- 
lum in stipendits servari me vobis sine onere, quia 
non jactavi me de generc contra vos nec aliquid 
hujusmodi feci; et de cxteroservabo, maxime absti- 
nendo a stipendio debito. 

VgaBs. 10-18. Estveritas Christi in me, quoniam 
hec 3toriatio non infringetur in me in regionibus 
Achaie. Quare? Quianon diligo vos? Deus scit. Quod 
autemfacio,et factam,ut amputem occasionem corum 
qui volunt occasionem, ul i quo gloriantur, inveni- 
anfur sicutet nos. Namejusmodi pseudoapostoli sunt 
operaréiisubdoli,transfigurantes se in apostolosC la i- 
sti. Et non mirum: ipse enim Satanas transfigurat 
sein angelum lucis. Non estergo magnum,si mmistri 
ejus. tranifigurenturvelutministrijustitie, quorum 
finis erit secundum opera ipsorum. [terum dico (ne 
quis me putet tnsipientem esse : alioquin velut insi- 
pientem accipite me, utetego modicum quid glorier) 


casionem, ut tales inveniantur sicul et nos, id cstsi- 
miles nobis. In quo, id est in esse similes nobis, 
gloriantur, eruntne sit et nos? utique. Nam ejus- 
modi, etc. Vel ita, ut in quo gloriantur, id est in 
accipiendo, inveniantur sicut et nos, id est similes 
nobis. Gloria enim eorum est in extorquenda pe- 
cunia, sed me non accipientenon accipient. Et vere 
non. Nam hujusmodi, etc. Vel ita: ideo non aceci- 
pio, ut in quo gloria, id est non accipiendo, inve- 
niantur sicut ot nos, id est, non meliores nobis, et 
cur non accipiunt? ut videantur boni. Nam ejus- 
modi pseudoapostoli sunt operarii subdoli, scilicet 
callide sub specie religionis decipientes, transfigu- 
rantes se in apostolos Christi, id est exterius osten- 
denies se esse apostolos Christi. Et nen est hoc 
mirum ipse enim Salanas. qui est caput éorum 
transfigurat se in. angelum lucis, id. est ostendit se 
quasi angelum Dei, scilicet Christum, vel aliquem 
coelestem angelum, ut decipiat: quod et ad erum- 
nas hujus vite perlinet. Transfigurat enim se ad 
tentandum eos quos ita erudiri opus est, vel ad de- 
cipiendum aliquos, prout justum est. Ad quod ma- 
gna Dei misericordia necessariu est, ne quisquam 
cum bonos angelos amicos habere se putat, habeat 
malos demones fictos amicos, eosquo tanto nocen- 
tiores quanto astutiores ac fallaciores patiturinimi- 
cos; neque sanoti et fideles unius veri Dei cultores 
&b eorum fallaciis et multiformi tentatione securi 
suut, in his diebus malignis, ubi ista sollicitudo 
non inutilis (67) ne, cumSatanas setransfigurat, fal- 


quod loquor, nonloquor secundum Deum, sed quasi C lendo ad aliqua perniciosa seducat. Nam, quando 


cn insiptentia, in hac substantia glorie. Quoniam 
multi gloriantursecundum carnem, etego gloriabor. 

Et veritas Christi in me. Quasi dicat: Et vere 
servabo, quia verax Christus in me loquitur; hoc 
seilicet quoniam ec gloria Christi scilicet. quod 
gratis pra:dico, quod a licitis abstineo propter salu- 
tem vestram. non infringetur ín omnibus regionibus 
Achaia. Et quare? putatis hoc fieri, quia non diligo 
ro$? Seilicet putatis me facere odio quod dicunt 
pseudo? Deus scu, quod ego diligo vos, et quod pro 
odio non facio. [Ambrosius] Ut sibi credatur jura- 
mento firmat, dans testem Deum sus dilectionis 
quam habebat erga eos, quia non ideo nolebatacci- 
pere, quia non illos diligebat, sed ideo magis, quia 
eos amabat. Unde subdit: Quod autem, eic. Quasi 
dicat: Non pro odio vestri illud facio, sed ideo fa- 
cio ut amputem occasionem pseudo, id est quia di- 
ligo vog. Et hoc est quod ait, quod autem facio nunc 
&& faciam semper, ut meo exemplo ampultem occasio- 
wm eorum qui per me volunt habere occasionem 
sumendi vestra. Intentio enim et studium pseudo- 
apostolorum erat in pecuniis accipiendis. Ideoque 
Apostolus accipere renuit, ne illis esset forma et 
otcasio accipiendi. Sciebat enim quod si non acci- 
perent, non diu predicarent. Unde subdit: Ut in 


(07) Augustinus,in Enohirid. 
PaTROL. CXCII. 


sensus corporis fallit, mentem vero non movet a 
vera rectaque sententia, qua quisque vitam fidelem 
gerit, nullum est in religione periculum. Vel, cum 
se bonum fingens ea vel facit, vel dicit que bonis 
angelis congruunt, etiam si credatur, bonus non 
est error, periculosus aut morbidus. Cum vere per 
hec aliena ad sua incipit ducere, ne quis post eum 
eat, opus est magna vigilantia; quod nemo sine 
Deo potest, et ipsa hujus difficultas ad hoc utilis 
est, ne sit spes sibi quisque, aut homo alter alteri, 
sed Deus tantum: quod nobis expedire prorsus 
piorum ambigit nemo. Et quiaSatanas transfigurat 
se in angelum, non est ergo magnum si ministri ejus 
transfigurentur velut sint ministri justitize, finis quo- 
rum, Scilicet ministrorum Christi et Satane, erit 
secundum opera ipsorum. Iterum dico, quasi dicat: 
Dixi, supporíate me insipientem, nunc iterum dico 
aperte, ne quis putet me insipientem, in gloria spiri- 
ritualium, quia pro bono facio. Alioquin, scilicet si 
in gloria illa spiritualium insipiens sum, tunc ma- 
gis accipite, id est accipietis, meinstpientem, in glo- 
ria carnis. Nec simpliciter dicitinsipientem, sed ait 
velut insipientem, quia nec in hoc vere insipiens 
est, quia pro bono facit, nec ipse habet in gloria. . 
Accipite me, dico, quasi insipientem in hoc, ut 


19 


PETRI LOMBARDI. 


16 


ego glorier modicum quid, id est sccundum carnem, A et Apostolo preferebant. Quasé nos. Quasi dicat: ita 


qua 4loriatio modica est. Quod loquor. Quasi dicat: 
Ideo velut insipiens sum, quia quod ;in hac 
substantia gloriz id cst in gloria carnis, quam qui- 
dam putant substantiam, id est ita 3355 amant, acsi 
per ea credant se subsistere. Non loquor, quantum 
&d verborum speciem, secundum Deum, [Ambrosius] 
apud quem non surgit de carne gloria, quia apud 
Deum humilitas gloriosa, hec autem ad carnis tu- 
morem pertinere videntur, ubi insipientia est. Sed 
quasi in insipientia. Insipientia est aliquem laudare 
se; sed quia hoc Apostolusnon propter se facit, sed 
propter Deum, ideo ait, quasi insipientia. (juo- 
niam multi, etc. Quasi quis qux»reret: Cur ergo 
facis? Respondet. Quia multi gloriantur, et quia 
suffertis eos. Quod ita ait: Quoniam multi glorian- 
tur secundum carnem, id est secundum illa que 
pertinent ad carnem, utest nobilitas et hujusmodi. 
Ideo et ego gloriabor etiam secundum carnem. Et 
non mirum si illi gloriantur. 

VERns.10-27.— Libenter enimsuffertis insipientes, 
cum sitis tpsisapientes.Sustinetis enim si. quisvos in 
servitutem redigit, síquisdevoral, si quls accipit ,si 
quis extollitur, si quis in faciem vos cedit. Secun. 
dum ignobilitatem dico, quasinos infirmi [uerimus 
in hacparte.[n quoquis aude((in insipientia dicojau- 
deo et ego. Hebrai sunt, et ego. Israelitae sunt, et 
ego. Semen Abraho sunt, et ego. Ministri Christ 
sunt,et ego. Ul minus sapiens dico,plus ego. In la- 
boribus plurimis, in carceribus abundantius, inplagis 
supra modum, in mortibus [vequenter. A Judcis 


B 


vos hos su-linelis, et nobis praefertis; Quasi nc; in- 
firmi fuerimus in hac parte, glorie. In hac utique 
non sumus infirmi,quiazn quo quisillorum gloriari 
audet, id est temere se jactare, quia temeritas est 
quod faciunt,et ego audco, id estaudere possum,sine 
temeritate gloriari [Augustinus] In quo audet, 
dixi,im insipientiam autem dico illos audere, quiain- 
sipientia in quo gloriantur, quia ut magni videan- 
tur de carne se jactant. Apostolus autem si quid de 
se dicit, non pro sua jactantia facit, sed ut eos hu- 
miliet. Jlebrai, etc. Dico quod in quo quisaudet et 
ego, ita ut in his apparet. Hebrixi sunt lingua etna- 
tione el ego. Israelit? sunt secundum ritus, et cgo. 
Semen Abralue sunt, quia non est de proselytis, sed 
de genere Abrahze et ego. Ministri Christi sunt, per 
hoc decipiebant, e/ ego minister Christi sum. Et 
plus ego minister Christi . Hoc autem ut minus sa- 
piens, quam deberem, quia non est hominis selau- 
dare. Per hoc ostendit secoactum in laudem scam 
prorupisse, Nam quisponte ea refertquiead laudem 
ejus proficiant, imprudentem se non dicit. Deinde 
osteadit quomodo sit minister Christi plusquam 
illi, subdens: In laboribus, quasi dicat: Ego dico 
ostensus minister Christi in laboribus plurimis, qui- 
bus plusquam illi, imo etplusquam veri apostolila- 
boravi, lloc ideo dicit, quia et illi pseudo aliquos 
habuerunt labores, ut viderentur apostoli ; sed iste 
magis laboravit. JAmbrosius] Occasione autem in- 
venta etiam veros apostolos tangit, quibus plus la- 
boravit, ne in se videatur minor gratia. Deinde la- 


quinquies quadragenas unaminus accepi. Ter virgis C bores per partes ostendit, subdens: In carceribus 


caesus suni, semel lapidatus sum, ter naufragium 
feci. Nocte et die inprofundum muris fui. Initine- 
ribus sape, perienlis fluminum, periculis latronum, 
periculis in solitudine,periculis ex gentibus ,pericu- 
lis in citate, periculis in solitudine, periculis in 
mari, periculis tn. falsis fratribus, in. labore et 
arumna, tn vigtlits multis, in fame et siti, tn Jeju- 
nits multis, in frigore et nuditate. 

Libenter enim, id est voluntarie, suffertis insi- 
pientes, in hac gloria, quod non debetis, cum ipsi si- 
tis, id est esse debeatis, Sapienles, sed non estis: 
quod inde hic probatur, quod tales sulfertis. Sus- 
Linelis enin hanc injuriam, sí quis redigit vos, [Am- 
brosius] ex libertate Christi que est in claritate, 


ostensus sum minister Christi abundantius quam 
illi; et in 2lagis, id est in verberibus que fuerunt 
supra modum humane virtutis vel aliorum ; in mor- 
tibus, id est in periculis mortis, frequenter fui. Fre- 
queatius enim pericula sustinuit quam ceteri. 
Deinde exponit plagas, subdens: A Judaeis quin- 
quies, id est quinque vicibus, accepi quadragenas 
percussiones una minus, ne immiscricordes vide- 
rentur. Quinquies enim flagellatusa Judaissecun- 
dum legem Moysi, accipiens plages xxxix, sicut 
scriptum est in Deuteronomio. Quod ergoperquin- 
que vices factum est, hic summatim refert ; Ter vir- 
gís caesus sum; hec a genlibus passus est. Item, 
semel lapidatus sum, in. civitate Lycaonia; fer nau- 


in servitutem legis, que ex timore servire facit; et [) fragium feci, id est pertuli; nocte et die fui in pro- 


si quis, de potestate presumens, devorat, id est con- 
sumit vestra; et si quis accipit, id est decipit, laude 
ut devoret; et si quis extollitur, id est de nobilitate 
se jactat; et si quis vos cadit, id est despicit im- 
properando vobis genus, et hoc in faciem, id est 
in presentia. (Augustinus, Ambrosius] In faciem 
eniin caeditur, in cujus os injuria irrogatur. Hoc 
autem dico secundum ignobililatem, quam nobis ob- 
Jiciunt. Hoc faciebaut quidam Judaei, qui eo quod 
essent de genere Abrabo, delrahebant illis eo quod 
essent, incircumcisi, et se preferebant nobilitatem 
carnis sibi vindicantes: quos Corinthii tolerabant, 


? 


fundo maris, id est in alto mari fui delentus tem- 
pestate. Vel ad litteram: [n itineribus sxpe osten- 
sus minister Christi, in periculis fluminum, in peri- 
culis latronum, quos diabolus cum in civitate cum 
occidere non posset, ei excitabat in via, cum tamen 
nihil ferret quod latrones cuperent. In. periculis ex 
genere meo, id est a Judaeis procuratis : ideo, quia 
lege eorum deserta ad Evangelium me converti. In 
periculis ez gentibus, propter unius Dei pr:dicatio- 
nem, Item probatus sum minister Christi in pericu- 
lis in civitate, id cstincommotionibuscivium contra 
me. Item, in periculis in solitudine, que erant vela 


7l 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 18 


serpentibus vel a penuria ciborum. Item in periculis A homines tribulationes, sed bonos noy ad consum- 


in mari,qua non erant ex mari, sed in mari,ut hoc 
diversum sit a superiori. Superius enim vocavit pe- 
ricula quai ex mari fuerunt. Item probatussum mi- 
nister periculis in falsis fratribus, id est quoe ab 
hereticis sunt, qui sunt falsi fratres, ut illi qui di- 
cunt Paulum legalia tenere, sed non facile aliis 
aperire. Unde alibi Apostolus ait : Ego adhuc si cir- 
cumcisionem prdico, etc. (Gal. v). Item. probatus 
sum minister Christi in labore manuum ; etarterna 
morborum et hujusmodi ; 2n vigiliis, que sunt pro 
opere vel pro aliis. Item probatus sum minister 
Christi, in fame et siti, in jejuniis multis, in frigore 
et nudilate. (68) Cum Apostolus se commemorat la- 
borasse in fame et siti, ubi ergo est promissio Dei 
dicentis : Primum quarite regnum Dei,ct haec omuia 
adjirientur vobis? (Matth. vi). Videtur enim promis- 
sio Domini titubasse, cum Apostolus dicat se labo- 
rasse in fame et siti, in frigore et nuditate. (69) 
Sed novit ille medicus cui semel nos totos commi- 
simus, et a quo promissionem vita presentis ac fu- 
tur: habemus, hec udjutoria quando apponat et 
quando detrahat, sicut nobis expedire judicat ad 
nos consolandos et exercendos in hac vita. 

Vgns. 28-33. Preter illa, quz extrinsecus sunt, 
istantra mea quolidiana, sollicitudo omnium F'ccle- 
sarum. Quis infirmatur. el ego non infirmor? Quis 
scandalizatur, el ego non uror ? Si gloriarioportet, 
que infirmitatis mez sunt gloriabor. Deus et Pater 
Domini nostri Jesu Christi scit, qui esi benedictus tn 
secula, quod non mentior. Damasci prepositus gen- 
fis Aretz regis custodiebat civitatem Damascenorum 
ut me comprehenderet, et per fenestram tn sporta de- 
missus sum per murum, et sic effugi manus ejus. 

Pr:eter illa vero qua exirinsecus, [Augustinus] id 
esl in corpore, quz a persecutoribus patior et aliis 
modis, angit me in animo tnstantia mea quotidiana, 
qua nec una hora remittitur. Quz est illa? scilicet 
sollicitudo omnium Ecclesiarum, que ex charitate 
provenit. (70) Quanto ergo major charitas est, 
tanto sunl majores plage de peccatisalienis. Unde: 
Qui apponil scientiam, apponit dolorem (Eccle. 1). 
$i ergo abundat vit charitas, magis dolebis pec- 
cantem. Et vide qualis est sollicitudo Apostoli, 
quam paterna, quam materna : que tanta est ut 
dicat ; Quis de omnibus fidelibus infirmatur, vel in 


plionem, imo ad purgationem. [Augustinus] Tribula- 
tio entm tanquam emplastrum mordax urit te, sed 
sanatte : maxime autem iste affectus quia hocvorbo 
uror exprimitur purgat, quia de charitate venit. Et 
cum h:ec sunt, si oportet gloriari, sicut utiqueopor- 
tet pro vobis, ego gloriabor, non de potentia vel 
genere, ut pseudo faciunt; sed de his quz sunt in- 
firmitatis mec, eisi in his videatur esse abjectio. 
Et ut vera esse ostendat quz dixit vel dicturus est, 
juramento confirmat, subdens: Deus, qui novit om- 
nia, et pater Jesu Christi Domini nostri, cujus, 
scilicet servus sum, et vos eidem servire debetis, 
qui est benediclus, id est laudatus per nos fi- 
deles in saecula, scit quod non mentior, in supradi- 
clis, vel in hoc quod dicturus sum, scilicet quod 
mihi contigit. Damasci. Quid est illud? Ecce, praz- 
positus, elc. Ecce iterum infirmitas commemo- 
ratur, quasi dicat : Hoc accidit mihi, Damasci, 
scilicet pra»posttus gentis Arelx regis, qui sub 
Areta rege illi genti praeerat, custodiebat admo- 
nitione Judeorum, civitatem Damascenorum 136 
ul me comprehenderet, ne amplius predicarem. 
El per fenestram in sporla demissus sum, a fratribus 
per murum. Hoc quidum indigne factum essedicunt, 
quia non Dei auxilio liberatus est. Sed ante non est 
necessarium suffragium Dei, quam deficit huma- 
num: nec debet aliquis exspectare divinum auxi- 
lium, dum habet quid faciat, ne videatur tentare 
Deum. Ideo et Apostolus a discipulis per fenestram 
in sporta demissusest unde effugeret. Undesubdit; 
Et sic e[fugi manus ejus prepositi. [Ambrosius] Vi- 
detur non fecisse sicut bonus pastor,sed ut merce- 
narius cui non est cura de ovibus, quas lupo ve- 
niente deserit. (73) Sed nunquid non fuit ei curade 
ovibus, quia fugit? Fuit plane. Eas enim Pastoriin 
coelo sedenti orationibus commendabat, et utilitati 
earum se fugiendo servabat. Quod ab ipso summo 
Pastore dictum audierat : Sí vos perseculi fuerint in 
una civilate, fugite in aliam (Matth. x). (74) Quisau- 
tem credat hoc Dominum ita fieri voluisse, ut neces- 
sario ministro, sine quo vivere nequeunt, desere- 
rentur greges quos suo sanguine comparavit. Nec 
ipse Christus hoc feoit, quando partantibus paren- 
tibus in /Egyptum parvulus fugit, quia necdum Ec- 
clesias congregaverat, quas ab eo desertas fuisse di- 


fide, vel in aliqua virtute, et ego non infirmor? quia [) camus. Faciant ergo servi Christi ministri verbi 


ita de illo sicut de me doleo. Et quis scandalizatur 
aliqua molestia tribulationum, eft ego non uror ? (71) 
igne charitatis qna ei compatior. Omnes enim, quia 
srandalum patiuntur, frixorium sunt habentium 
charitatem, id est ossium que ferunt carnes, id est 
perfectorum, quia portant et regunt carnales. Unde: 
Et ossa mea sicut. in. frixorio confrixa sunt (Psal. 
xxx) (72) Et nota quod ait, uror. Urunt quidem 


(68) August.. De serm. in monte. 
69) Id., in eodem. 
en Id., in psalmo xxvii. 


71) Id. , ín psalmo c. 


quod precepit vel permisit, sicut ipse Christus in 
JEgyptnm, fugit. Fugiant omnino de civitate in civi- 
tatem,quando eorum quisque specialiter a persecu- 
toribus queritur, utab aliis qui non ita requiruntur 
non deseratur Ecclesia, sed prebeant cibaria con- 
servis, quos aliter vivere non posse noverunt. Cum 
autem omnium, id est episcoporum et clericorum et 
laicorum, est commune periculum, hi qui aliisindi- 


(72) Id., in lib. contra Manicheos. 
73) Id., super Joannem. 
U Id., ad ordinat. episcop. 


7) PETRI LOMBARDI. 


80 


gent non deserantur ab his quibus indigent. Autigi- A ct mortuus omnino revivisceret. Et, quia ipsa a cor- 


tur ad loca munita omnes transeant, aut qui habet 
necossitatem remanendi, noa relinquetur abeis, per 
quos illorum estecclesiastica supplenda necessitas; 
ut vel pariter vivant, vel pariter sufferant, quod eos 
paterfamilias volet pati. 

CAPUT XII. 

Vzns. 1-À — Si gloriari oportet, nonezpedit qui- 
dem. Veniam autem ad visioneset revelationes Domi- 
ni. Scio hominem in Christo anteannos quatuordecim 
sive tin corpore, siveextra corpus, nescio, Deusscit, 
raptum hujusmodi usque ad tertium calum. Etscto 
hujusmodi hominem sive in corpore, sive extra cor- 
pus, nescio, Deusscit, quoniam raptus est in paradi- 
$um, et audivit arcana verba qua non licet homimi lo- 


qu. 
Item, sí preter predictagloriari oportet, propter 
pseudo, veniam narrando, non ad ea que infirmita- 
tia sunt, sed ad visiones, dico, si oportet gloriari, 
quod quidem non expedit, respectu ipsius gloriatio- 
nis, sed propter vestram utilitatem et pseudo de- 
pressionem : et ideo cum multa dixerim de labori- 
bus et infirmitatibus meis, nunc veniam, narrando 
ad visiones et revelationes, id est secreta quie vidiet 
plene intellexi, non ut Pharao qui vidit et non in- 
tellexit. Quse visiones sunt Domini, id est de Domino, 
vel quas Dominus aperuit. Et que sint ille visiones 
aperit de se, quasi de alio loquens, Scio hominem. 
(75) Consuetudo eorum qui sacras litteras nobis mi- 
nistrarunt, ut quando ab aliquo eorum narrabatur 


pore alienato, uorum omnino mortuum ocorpusreli- 
querit, an secundum modum quemdam viventis cor- 
poris ubi anima fuerit, sed mens ejus ad videnda 
vel audienda ineffabilia illius visionis arrepta sit, 
hoc incertum erat. 

Et ideo forsitsn dixit, sive in corpore sive extra 
nescio, Deus scit. Hoc nescio, sed certissime scío 
hujusmodi hominem raptum,id est contra naturam 
elevatum,usquead tertium celum,sciliceLempyreum, 
quod statim factum angelis sanctis fuit repletum. 
[Ambrosius] Et dicitur empyreum, id est igneum a 
splendore, non a calore. Iatelligitur vero ultraom- 
nia sidera m undi fuisse raptus,et ideo magnificum, 
et mirabile est quod narrat. Primum coelumaereum 
est, unde dicuntur aves coli. Secundum firmamen. 
tum,unde in Genesi : Fiat firmamentum, et vocavit 
firmamentum calum (Gen.1). Tertium colum spiri- 
tuale, ubi angeli et sancte anime fruuntur Deicon- 
templatione. Ad quod cum dicit se raptum,signifi. 
cat quod Deus ostendit ei vitam inqua videnduscst 
in eternum. [Augustinus] Vel tres cceli intelligun- 
tur tria genera visionum. Et est sensus : Scio homi- 
nem hujusmodi raptum, id est contra naturam ele- 
valum,usque ad lertium celum, id est ad cognitio- 
nem deitatis. Nam primum est corporalis visio, cum 
quadam corporaliter videntur Dei munere qua alii 
videre nequeunt, ut Eliseus vidit ignotos choros 
quando raptus est Elias. Et Balthasar viditmanum 
sribentez in pariete mane, rechel, phares. Secun- 
dum colum est imaginaria vel spiritualis visio, 


historia. cum ad seipsum veniret tanquam de illo C quando aliquis in exstasi vel in somno videt non 


loqueretur. Hoc enim Mattheus fecit, et Joannes, et 
Moyses: ita enim de seipsis locuti sunt tanquamde 
aliis. Inusitatus autem hoc fecit Apostolus, non in 
historia, ubi rerum gestarum suscipitur explicanda 
narratio ; sed in Epistola sic inserens se ordininar- 
rationis sue tanquam rerum gestarum scriptor, non 
tanquam sui ipsius predicator. Nihil enim deperit 
veritati quando et res ipsa dicitur, et. dicendi ja- 
ctantia quodammodo vitatur. Hoc quippe narrabat 
quod ad laudem Dei pertinebat. De se ergoquasi de 
alio ait : Scio hominem manenlem in Christo, id est 
conformem Christo, quia aliter non videret, Ra- 
ptum hujusmodi usquead tertium celum. Hocautem 
accidit illi homini, ante annos quatuordecim. Qua- 


luordecim enim anni jam eranttransactia tempore jp 


quo vidit visionem usque ad illud quo narravit. Modo 
ergo pro meritis major erat, et ex eo quod tandiu 
tacuit, constat non superbe, sed ex necessitate 
dici. Scio, inquam, hujusmodi hominem raptum, 
Sed nescio qualiter sit raptus, scilicet sive animare- 
tmanente in corpore, sive catracorpus,eadem assum- 
pta ; sed Deus scit, qui hoc facere potuit. (76) Hoc 
ignoravit Apostolus, utrum quando raptus est in 
corpore fuerit anima, an omnino de corpore exierit 
ut corpus mortaorum jaceret, donec peracta illa de- 
monstratione membris mortuis anima redderetur, 


(79) Aug. super Joannem. 
26) Id., super Genesim ad litteram. 


corpora, sed imagines rerum Dei revelatione, ut 
Petrus vidit discum. Tertium cadum est intellectua- 
lis visio, quando nec corpora nec imagines eorum 
videntur, sed incorporeis substantiis intuitus men- 
lis mira Dei potentia figitur. Ad hunc raptus est 
Apostolus, ut ipsum Deum in se non in aliqua fi- 
gura videret. Et hzc visio duabus aliis multo ex- 
cellentior est. Quod ergo non per corpus videturnec 
imaginabiliter, sed proprie, hoc ea visione videtur 
qui omnes alias superat. (77) Occurrunt enim tria 
genera visionum, unum per oculos quibus ipse lit- 
tere videntur; alterum, per spiritum hominis, quo 
proxima et ubsentia cogitantur ; tertium, pér con- 
tuitum mentis,quo ipsa dilectio intellecta conspici- 
tur. In hig tribus generibus illud primum manife- 
stum est omnibus quo videtur ccelum et terra, et 
omnia oculis conspicua. Nec illud alterum, quod ab- 
sentia corporalia cogitantur insinuare difficile. Co- 
lum enim et terram et que in eis videre possumus, 
etiam in eis constituti cogitamus. Et aliquando ni- 
hil videntes oculis corporis, animo tamen corpora- 
les imagines intuemur, vel veras sicut ipsa corpora 
vidimus et memoria retinemus, vel flctas sicutcogi- 
tatio formare potuerit. (78) Aliter enim cogitamus 
quod novimus, aliter quod non novimus. Tertium 
vero illud quo dilectio intellecta conspicitur, eas res 


(77) Aug. in lib. super Gen. 
(78) 1d., in eod, 


8t 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 


82 


continet,qua non habent imagines sui similes,quae À opere fortitudinis adversa tolerantur, nec opere ju- 


non sint quod ipsa. Dilectio enim videtur presens 
in specie qua est,et aliter absens in aliqua imagine 
sui simili, sed quantum mente cerni potest,ab alio 
magis, ab alio minus ipsa cernitur. Homo vero vel 
arbor et alia corporalia et presentia videntur in 
suis formis et absentia cogitantur imaginibus ani- 
Ipo impressis. 
Hzc sunt tria genera visionum :Primum appella- 
tur corporale, quia corporeis sensibus exhibetur; 
secundum spirituale,quia quidquid corpus non est, 
et tamen substantia est, jam recte spiritus dicitur; 
tertium vero, intellectuale ab intellectu, Tria igitur 
ista genera visionum, scilicet corporale, spirituale, 
intellectuale, singillatim considerata sunt. Secun- 


dum primam visionem vidit Balthasar manum,coh- n 


tínuoque percorporis sensum imago rei corporaliter 
facte spiritui ejus impressa est ; atque in ipso viso 
facto et preterito illa in cogitatione permansit. Vi- 
debatur illud ia spiritu et non intelligebatur ; nec 
tunc intellectum erat,cum corporaliter fieret et ap- 
pareret.Jam tameu signum esse intelligebatur,et id 
ex mentis officio erat, sicut et ipsam inquisitionem 
qua requirebatur quod illud significaret, utique 
mens agebat: quo non comperto, Daniel accessit, 
et spiritu prophetico menteillustratu quidillosigno 
portenderetur aperuit. Melius dicendus propheta 
per hoc genus visionum,quod mentis est proprium, 
quam ille qui et signum factum corporaliter viderat, 
ct transacti ejus imaginemin spiritu cogitando cer- 
nebat. Secundum visionem secundam vidit Petrus 
in exstasi discum plenum variis animalibus, et au- 
divit vocem : Macta et manduca (Act. x). Redditus 
autem corporeis sensibus id ipsum quod visum in 
spiritu memoria tenuerat, in eodem spiritu cogi- 
tando cernehat :que omnia non corporalia,sed cor- 
poralium imagines erant, sive cum primum in ex- 
sagi visa sunt, sive cum postea cogitat.Cum vero 
disceptabaturet requirebatur quid illa significarent, 
mendis erat actio conantis, sed deerat effectus donec 
mens divinitus adjuta intellexit quid illud significa- 
re& hac visione. Quz dicitur intellectualis ea cer- 
nuntur, que nec cernuntur corporea, nec ullas go- 
runt formas similes corporum, velut ipsa mens et 
omnis anime affectio bona. Quo enim alio mo- 
do ipse intellectus nisi intelligendo conspicitur ? 


stitie iniqua puniuntur, nec opere prudenlie mala 
vitantur. Una ibiet tota virtus est amare quod vi - 
deas,ct summa felicitas habere quod amas (79). Ibi 
beata vita in fonte suo bibitur: inde aliquid asper- 
gitur humane vite, ul in tentationibus hujus se- 
culi, temperanter, fortiter, juste, prudenterque vi- 
vatur.Propter illam veritatis visionem ut in Sina, vel 
per spiritualem ut vidit Isaias, et Joannes in Apo- 
calypsi, sed per speciem non in enigmate omnis 
labor suscipitur. 

Hoc modo visionis petivit Moyses videre Deum, 
id est in substantia qua Deus est, quem multis fi- 
guris viderat, et. facie ad faciem ei locutus erat, 
quia ibi, id est iu illa specie qua Deus est longa 
ineffabilius e preesentius, id est secretius videtur, 
et arcana dicit, id est revelat, ubi, id est in qua 
claritate speciei nemo vivens in istis sensibus Deum 
videt. Hoc est tertium «colum, scilicet visio qua 
Deus videtur facie ad faciem ; et iste est paradisus, 
si dici potest, paradisorum. Nam et presens Eccle- 
sia paradisus dicitur,et paradisus dictus est ille in 
quo Adam corporaliter vixit, Ad illud tertium co- 
lum raptum se dicit Paulus, sed an in corpore an 


. anima separata, se nescire dicit. Quasi dicat : Non 


G 


humano sensu vidi, ut etsi in corpore anima exi- 
stente viderit, non sit contra illud quod Dominus 
dicit Moysi: Non videbit me homo et vivet (Exod. 
xxxii). Tunc enim Apostolus non vixit homo, id est 
secundum usum sensuum corporis, sed ablatus est 
ei omnis sensus hominis. (80) Quia necesse est 
abstrahi ab hac vita mentem ipsam,quando in illius 
ineffabilem visionis lucem assumitur,et non sit in- 
credibile quibusdam sanctis nondum ita defunctis, 
ut sepelienda corpora remanerent etiam istam ex- 
cellentiam revelationis fuisse concessam. (81) Cur 
ergo non credamus quod tanto Apostolo doctori 
gentium rapto usque ad istam excellentissimam 
visionem, voluit Deus demonstrare vitam, in qua 
post hanc videndus est in eternum. Et cur non di- 
catur iste paradisus quasi regio ubi anime bene est, 
nisi scilicet ipsam Dei substantiam, Verbumque Dei 
ac Spiritum sanctum ineffabiliter videt. Unde sub- 
dit : Et scio, etc. Vel ita, ut per tres colos intelli- 
gantur tres ordines angelorum secundum Diony- 
stum,qui tres ordines aagelorum constituit, ternos 


Nullo. Ita et. charitas, gaudium, pax, fides, 137 y) in singulis ordinibus ponens. In primo ponit ange- 


ef hujusmodi, quibus propinqualur Deo, et ipse 
Deus, ex quo omnia, per quem omnia, in quo 
omnia. Et habent hae tres visiones ordinem suum. 
Prestantior enim est visio secuuda quam primn,et 
tertia quam secunda. Hac enim mens subvecta ra- 
pitur in illam quasi regionem intelligibilium, ubi 
sinc omni imagine corporis videt perspicuam veri- 
tatem, nullis opinionum falsarum nebulis fucatam. 
lbi virtates anime non sunt operose ac laboriosa. 
Non enim opere temperantie libido frenatur, nec 

(79) Aug., in lib. super Gen. 

(80) Id., ad Paulinam De videndo Deo. 


los, archangelos, virtutes ;in secundo, principatus, 
potestates, dominaliones ;in terlio, thronos, cheru- 
bim et seraphim. Quorum tertius ordo vicinius 
Deumcontemplatur.Ad quorumsimilitudinem Deum 
vidisse dicitur Apostolus.Et hoc est tertium calum, 
ad quod raptum sc dicit Apostolus, ut scilicet sicut 
illüi Deum videret. Vel, primum colum est cognitio 
coelestium corporum ;secundum,cognitio coelestium 
spirituum ; tertium, cognitio Deilatis, ad quam ra- 
ptus est Apostolus. Et nota quod similiter tertium 


(81) Id., super Genesim. 


83 


PETRI LOMBARDI. 


84 


colum exposuimus in secunda sententia, sed pri- A bus hoc dicit, pro quibus non magnifice gloriatur, 


mum et secundum aliter quam hic, et ideo distin- 
guitur hec sententia ab illa. Deinde quasi aperiens 
quid tertium colum dixerit, subdit : Et scio hujus- 
modi hominem raptum.Nota quod se bis raptum di- 
cit, sive in corpore, sive extra corpus, ita scilicet 
quod de corpore exierit anima,nescio, Deus scit,sed 
hoc scio quoniam raptus est in parudisum,id est in 
eam tranquillitatem qua fruuntur illi qui eunt in 
colesti Jerusalem, et sic potuit videre quod nun- 
quam corporeis sensibus impeditus videre posset. 
[Augustinus] Tunc enim facta est ab hujus vite 
sensibus quedam vehementissima intentionis aver- 
gio. Et tunc audivit arcana verba, id est percepit 
intimationem de secreta Dei essentia, quasi per 
verba, qua non licct homini loqui, id est verbis ex- 
plicare, (82) Dixitequidem quod posset hominibus 
dici, et tenuit apud se quod non posset dici. Ergo 
et audiatur ad quod possumusattingere,et credatur 
ad quod non possumus. 8i diceremus illi,rogamus 
te, explica magnitudinem ipsius, nonne forte hoc 
responderet nobis : Non est valde magnus quem vi- 
deo, si & me potest explicari. [Ambrosius] Deinde, 
ne de se gloriose effari videretur, non sui, sed rei 
magnitudinem in se commendans, ait : 

Vgns.5-0.— Pro hujusmodi gloriabor,pro meau- 
tem nihil nisi in infirmitatibus meis. Nam,et si vo- 
luero gloriari,non ero insipiens. Veritatem ením di- 
cam. Parco autem,nequis me existimet supra id quod 
videt in me, aut audit aliquidez me. Et,ne magni- 
tudo revelationum extollat me,datus est mihi stimu- 
lus carnis mex angelus Satanz, ut me colaphizet. 
Propter quod ter Dominum rogavi ut discederet a 
me, et dizit mihi : Sufficit tibi gratia mea. 

Pro hujusmodi visione vel homine, gloríabor, id 
est commendabo me : pro me autem,(ili Abrahe, et 
hujusmodi, nihil gloriabor nisi forte in infirmitati- 
bus meis, id est detribulationibus quas patior.Nam, 
quasi dicat : Dico gloriabor, et recte, nam, etsi vo- 
luero, de revelatione vel infirmitate, non ero insi- 
piens, etsi videar. Et vcro non. Veritatein enim di- 
cam,pro vestra utilitate :quod in sequenti ostendit, 
ubiait : Omniaautem propter vestram zdiflcationem. 
Parco autem. Quasi dicat: Possem et de pluribus 
aliis gloriari, sed parco, id est parce refero vix 
pauca, dicens : Ne quis infirmus existimet me esse 
supra id quod videl me esse,aut audit ab aliis cz me, 
id est de me, cum non nisi infirmitas videatur in 
me, vel ab aliis qui vident,audiatur. 8i ante magna 
referrem et plura, putarent forte infirmi me non 
esse infirmum,sed hominem immortalem vel ange- 
lum, et hujusmodi. Ideo ergo parce de se loquitur, 
ne quis existimet eum esse supra id quod videt vel 
audit, ut scilicet pro magnis illis non esse homo 
mortalis et fragilis videatur. Vel pro obtrectatori- 


(R2) Aug., in psalmo cxxxiv. 
83) Id., De nat. et grat. 
84) Id., in psal. vui. 


ne dicant eum ex elatione non ex veritate id facere, 
[Ambrosius] Et est, parco autem, id est parce 
glorior, ne quis detractor existimet me tendere ela- 
tionis tumore, supra id aliquid quod vidct in me, 
aut audit ex me,id est ultra id quod limes merito- 
rum meorum tendit, vel admittit. Et ne, etc.Quasi 
dicat : Parco multum gloriari, ne autem aliter pu- 
ter, etiam stimulus carnis, id est stimulus pungens 
carnem, a Deo datus cst mihi, id est ad meam uti- 
litatem, scilicetne magnitudo revelationum extollat 
me in superbiam. (83) Cetera enim vitia tantum in 
malefacto valent ; superbia vero sola in recte factis 
cavenda est. Cum enim quisque bene profecerit, 
superbia tentatur ut perdat totum profectum. )84) 


B Non itaque mirum,si contra capitale vitium, appo- 


C 


D 


gitum sibi Apostolus dicit mordax epithima quo tu- 
mor curaretur. Quis ergo de se securus est? (85) 
Quomodo securus agnus egredietur, ubi aries aic 
periclitari metuit ? Ecquiscst ille stimulus qui datus 
est? Angelus Satanz, id est angelus malignus mis- 
sus a Deo: et propter aliud,a Satana missus venit. 
(86) Dominus enim ad conservationem humilitatis 
immisit. Diabolus autem venit ut ad effectum tra- 
heret. Deus autem ad hoc juste non parcebat, ut 
ejus virtutem in infirmitate perficeret, dans cola- 
phizantem angelum.Diabolus enim non hoc agebat, 
ne magnitudine revelationum Paulus extolleretur, 
et ut virtus ejus perficeretur. [Ambrosius] Sed a 
Deo traditus erat justus colaphizandus angelo Sa- 
tane. 


Hoc ergo remedium datum est Apostolo a Deo, 
ut tentationibus pressus non extollatur. Unde sub- 
dit :Ut me colaphizet. Quasi dicat: Datus est mihi 
angelus Satane, ut vel gui me colaphizet,ut repri- 
mat omnem motum superbia inculiendo tribulatio- 
nes et dolores. (87) Nam et dolore quodam corporis 
trahirur vehementer agitalus, dolores autem corpo- 
rum plerumque immittuntcr ac angelis Satane,sed 
hoc non possunt nisi permissi.Sicet Job probatus est: 
permissus est ad eum probandum Satanas, et per- 
cu&sit eum vulnere.Immundus enim permittebatur, 
sed sancius probabatur. Sic ergo angelus ille Sa- 
tane permissus est, et quasi libenter venit cola- 
phizare Apostolum, sed Apostolus curabatur. 
Velita, datus est angelus Satane qui me cola- 
phizet, tentando per libidinem, ut. quidam aiunt, 
Tentatio autem cui Don consentlitur, non est pec- 
catum, sed materia exercende virtutis. Hoc intel- 
lige dictum de tentatione que fit ab hoste, non a 
carne: que peccatum est veniale, 8i ei non con- 
sentiatur. Propter quod, scilicet quia graviter co- 
laphizabat, ego humane timens, ter, quasi dicat : 
Multoties rogavi Dominum, qui solus potest facere 


(85) Id., De verb. Apost. 
(86) Id., contra Faust. 
(86) Id., in psalmo cxxx. 


8$ COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. lI AD COR. 86 


uL stimulus discederet a me. (88) Quia gravis erat A quod, scilicet quia ad hoc date sunt infirmitates, 


medicina infirmo, et ideo rogavit medicum, ut au- 
ferret quod apposuerat quia molestum erat : ut 
cum medicus apponit vulneribus aliquod forte epi- 
thima molestum et ardens quo curandus est ille cu- 
jus viscera tumebant, rogat ille medicum, cum illo 
medicamento cruciari ceperit, ut auferat ; medicus 
autem consolatur et monet patientiam, quia novit 
esse utile quod apposuit. Sic et Apostolus ait: ro- 
gavi Dominum ut discederel stimulus, id est rogavi 
medicum ut auferret molestum epithima quod mihi 
apposuerat, sed audivi vocem medici. Et Dominus 
melius mihi providens, dizit mihi, per inspiratio- 
nem vel per angelum : O Paule, sufficit tibi gratia 
mea, scilicet quod dedi tibi in omnibus, scilicet 
quod feci te de infideli fidelem, de persecutore Apo- 
stolum, et plus omnibus laborantem ct arcana vi- 
dentem ; vires quoque stimulos tolerundi tibi 138 
addidi. Et noli hoc orare, ut discedat stimulus. 

VEns. 9-13. — am virtus in infirmitate perfici- 
tur. Libenter igitur gloriabor in infirmitatibus meis, 
ut inhabitet in me virtus Christi. Propter quod pla- 
ceo mihi in mfirmitatibus meis, in contumeliis, in 
necessitatibus, in perseculionibus, in angustiis pro 
Christo. Cum enim infirmor, tunc potens sum. l'a- 
ctus sum insipiens, vos me coegistis. Ego enin a 
vobis debui commendari. Nihil enim minus feci ab 
his qui sunt supra modum apostoli. Tametsi nihil 
sum, signa (amen apostolatus mei facta sunt super 
vos in omni patientia, signis, et prodigiis, et virtu- 
tibus. Quid est enim quod minus habuistis pra co- 
teris Ecclesiis, nisi quod ego ipse non gravavi vos? 
Donate mihi hanc injuriam. 

Nam, id est quia, virtus perficitur in infirmitate, 
id est perfectio virtutum est qua habet infirmitatem 
contrariam, cum qua legitime certet, quia certando 
acquiritur victoria, et sic fit virtutis consummatio. 
iAugustinus] Nota quod exaudilur diabolus petens 
Job tentandum, et non exauditur Apostolus, petens 
stimulum removendum. Exaudivit eum quem dispo- 
suerat damnare, et non audivit eum quem volebat 
sanare. Nam et eger pelit. multa a medico que 
medicus non dat; non exaudit ad voluntalem, ut 
exaudiat ad sanitatem. Ita et Dominus non exau- 
divit Paulum ad voluntatem. Non est. magnum a 
Deo exaudiri ad voluntatem, sed ad utilitatem. 
Aliquando Deus iratus dat quod petitis. Cum vero 
ea quae Deus laudat et promitlit ab illo petitis, 
securi pelite. Illa erfim propitio Deo conceduntur, 
quando autein petitis temporalia, cum modo petite, 
et cum timore illi committite, ut, si prosint, det, 
si scit obesse non det. Quid enim obsit vel prosit 
medicus novit, non &grotus. Libenter igitur. Quasi 
dicat : Et quia virtus in infirmitale perficitur, igitur 
non invitus, sed libenter gloriabor in infirmitatibus 
meis, ad hoc datis, ut virtus Christi inhabilet in me, 
id est ut gralia Christi confirmetur in me. Propter 


/88) Aug., in psalmo cxxx. 


non solum in his gloriabor ad alios, sed etiam pla- 
ceo mihi, id est multum delector. In infirmitatibus 
et in quibus delectetur exponit: In contumeliis ver- 
borum ; in necessitatibus, id est in penuriis neces- 
sariorum ; in persecutionibus que fiunt de loco ad 
locum ; in angustiis, id est in anxietatibus animi 
illatis pro Christo. Et recte in his placeo. Cum enim 
infirmor, exterius, tunc. sum potens, id est victor 
efficior. [Ambrosius] Verum est enim, quia tunc 
vincit Christianus cum perdere putatur; et tunc 
perdit porfidia, cum se vicisse gratulatur. Plaudit 
ergo Christianus cum illi insultatur, et surgit cum 
premitur. In hisautem omnihus commendationibus 
factus sum insipiens, id est videor factus insipiens 
sed vestra culpa, quia vos me coegistis, qui debui- 
stis contra pseudo commendare me. Unde subdit : 
Ego enim debui a vobis commendari ; quod vos non 
fecistis. Et ideo coactus in laudem meam prorupi. 
Et vere debui. 

Nihil enim minus feci vobis, ab his, scilicet Pe- 
tro et Jacobo, et aliis, id est ad comparationem 
horum, vel ab his tunc remotus, qui sunt apostoli 
supra modum meum, id est digniores quam ego, 
sicut quibusdam videtur ; sed non est minor illis, 
nec in predicatione, nec in signis faciendis ; non 
dignitate minor est, sed tempore. Si autem de tem- 
pore ei perscribendum putatur, ergo et Christo, 
quia ante cepit Joannes predicare, quam Chri- 
stus, et non Christus Joannem, sed Joannes Chri- 
sium baptizavit. Non ergo sic judicat Deus. Ta- 
mcísi. Quasi dicat : Vere nihil minus vobis, quia 
tamelsi nihil sum, id est nihil esse videor quibus- 
dam, tamen signa apostoli, vel apostolatus mei 
facta sunt. in vobis, id est a Deo qui est super 
vos. Vel, facta sunt super vos, id est. plusquam 
digni sitis. Ac si diceret: Licet quibusdam nihil 
videar, tamen ea feci auctore Deo, que me Ápo- 
stolum designant. Hz::c autem sunt signa apostola- 
tus mei, scilicct. quod ego fui in omni patientia 
adversorum. [Ambrosius] Patientiam primam me- 
morat que ad minores pertinet, quiu diu illos por- 
tavit, quasi impalienles egros, ut habita potestato 
signorum quasi medicina curaret vulnera erroris 
eorum. Unde subdit: Et signis. Quasi dicat: Et 
ostendi signa apostoli ; in signis et prodigiis, id est 


in minoribus et majoribus miraculis et virtutibus 


mentis, scilicet in castitate et aliis. Vel hec tria 
ita distingue, ut intelligas quia virtus est genus si- 
gnorum et prodigiorum,id est nomine virtutis omne 
miraculum accipias, signum vero quod in quocun- 
que tempore aliquid significat, et est. prodigii ge- 
nus, prodigium est quod futuro significat. Vel si- 
gnum et prodigium sunt in his que contra naturam 
fiuut. Virtus vero in his que non coatra naturam 
fiunt, ut per impositionem manus et orationes a. 
morbo homines liberare. Quid enim. Quasi dicat: 


81 PETRI LOMBARDI. 


88 


Vere non minus feci vobis, quia vos non habetis À nalibus, ita: Nec debent filii spirituales fthesauri- 


minus per me quam alie Ecclesie per illos ; sed 
amplius, quia gratis predicavi vobis, quod ita di- 
cit: Quid enim est quod minus habuistis prz» cale- 
ris Ecclesiis, id est quid minus habuistis per me, 
quam oetere Ecclesie per illos, nisi quod ego. ipse 
non gravavi vos, accipiendo vestra. Quod si putatis 
injuriam ut imperiti, donate mihi hanc injuriam. 
[Ambrosius[ Quasi dicat : Non est hec iujuria, sed 
bonum opus. Unde laude dignus sum. Si ergo pro 
bono opere vos offendi, ignoscite mihi. Et, quia 
Stultus boni accusator est, ut illos imrperitos osten- 
deret, veniam ab eis postulat ejus facti, de quo 
laude dignus est. 

VEns. 14-19.— FE'cce tertio hoc paralussum venire 
advos,et non ero gravis vobis. Non enim quzro qua 
vestra sunt, sed vos. Necenim debent filii parentibus 
thesaurizare, sed parentes filiis. Ego autem libentis- 
sime impendam et superimpendar ipse pro animabus 
vestris, licet plus vos diligens, minus diligar. Sed 
esto. E'go vos non gravavi ; scd cum essem astutus, 
dolo vos cepi. Nunquid per aliquem eorum quos misi 
ad vos, circumveni vos ? Hogavi Titum, et misi cum 
tllo [(ratrem. Nunquid Titus vos circumvenit? Nonne 
eodemspirttu ambulavimus? Nonne eisdem vestigiis? 
Olim putatis quod excusemus nos apud vos. Coram 
Deo in Christo loguimur. 

Ecce.Quasi dicat: Non gravavi vos, neque gravabo. 
Nam qui primo veni et secundo, me venire promisi 
et paravi. Ecce tertio hoc paratus sum venire ad vos. 
Non tertio venit, sed tertio venire paratus fuit. Pa- 
ratus sum dico, et veniam quidem, et tuuc non ero 
gravis, accipiendo vestra. [loc dicit, ne videatur 
callide tunc non accepisse, ut nunc abundantius 
acciperet. (Ambrosius] Ideo contra obtrectatores 
ostendit se in ea volunlate manere. Non enim. 
Quasi dicat: Vere non ero gravis non enim quzro 
qua vestra sunt, scilicet divitias in auro et argen- 
lo, etc., sed. quero salvare vos, quod aliter non 
fieret nisi a sumptibus abstinerem. Ostendit ideo 
accipere nolle ab eis, ut eos, lucraretur, ut intelli- 
gentes quia pecunie preponit eos, tandem cogno- 
scerent affectum illius erga eos. (89) Non quaerebat 
Apostolus datum, sed fructum, ne quasi venditor 
Evangelii putaretur. Est tamen vere mercator Do- 
mini sui, nam prorsus vendit. Dat, enim spiritua- 
lia, et querit non quidem carnalia, sed majus pre- 
tium, id est ipsos homines. Sicut Joseph frumenta 
vendens in /Egypto, non argentum quaerebat, sed 
ipsos ementes servos regios faciebat, ct sic fru- 
menta qu& non vendidit, vendidit. Venditionem 
ergoistam intelliyite gratuitain, et aliquis emit gra- 
tis. Unde diclum est: Sitientes, venite ad aquam, 
et emite vobis sine argento (1sa. vv). Quando emis, 
non argentum das, teipsum das, et ita emis. Nec 
enim. Quasi dicat: Ideo non quaero vestra, quia 
sicut carnales filii non thesaurizant parentibus car- 


(89) Aug., in ser. de muliere forti. 


4ure, id est divitias congregare, etsi necessaria 
prebere, parentibus spiritualibus. Vos autem the- 
saurizatis pscudoapostolis, sed potius parentes spi- 
rituales debent filiis spiritualibus thesaurizare di- 
vilias vite ceterno,et etiam temporalia impendere, 
sicut carnales patres carnalibus filiis faciunt. [Am- 
brosius] Carnales utique patrcs filiis congregant ; 
nam et spirituales dignum est ut a filiis sumptus 
accipiant ad sustentandam vitam. Hic autem pro- 
bat se nolle aceiperc, ut transferat causam carnalis 
patris ad spiritualem, et dicit non solum se pro 
salute corum velle impendere sua, sed etiam mori 
paratum. Unde subdit: Ego autem, vel enim, li- 
bentissime, non invitus impendam, vobis spiritua- 
lia et eliam temporalia ad usus vestros impen- 
dam, sicut supradixit. Alias Ecclesias exspoliavi 
accipiens ad ministerium vestrum, ct post. orania 
meipsum impendam, si opus est. Unde subdit: Et 
ego ipse superimpendar pro. animabus vestris. (90) 
Perfecta charitas hiec est, ut quis paratus sit pro 
fratribus mori. Sed nunquid mox ut nascitur jam 
prorsus perfecta est, imo ut perficiatur nascitur, 
cum fuerit nata nutritur, cum fuerit, nutrita robo- 
ratur, cum fuerit roborata perficitur, cum ad per- 
fectionem venerit, dicit : Cupio dissolvi, etc. (Phi- 
lipp. 1). Licet. Quasi dicat: Dico quod libenter su- 
perimpendar, licet plus diligam vos, diligens minus 
diligar, a vobis quam pseudo. 

Sed esto. Quasi dicat: Forte concedilis quod ego 
gravavi vos. Per meipsum dixi, non gravavi.Sed ob- 
jicitis, quod 139 cum essem astutus dolo cepi vos,id 
est decepi, id est per aliosextraxi mnlta, quonium 
per me nil vel parum emungere poteram. Sed nun- 
quid per aliquem eorum quos misi ad. vos, vel cir- 
cumveni vos : [Ambrosius] hoc dicit, quia forte su- 
spicarentur ideo eum contempsisse, quia parva of- 
ferebantur ut majora consequerctur, et ideo illos 
misisse ut intimarenteis majora dare : sed nunquid 
per aliquem illorum circumveni illos, ut factum esset 
$i dicerent, si vultis paratum habere Apostolum, 
qui parva respuit, digna date: quod compositum 
Apostoli, astutia intelligerent. Ideo Apostolus non 
tacens que ex adverso proponi possunt, se per om- 
nia, quia nihil per circeumvenltionem egit apud eos, 
sed in simplicitate. Rogavi Titum. Quasi dicat : 
Non feci hoc dolose, sed simpliciter. Bogavi Titum 
venire ad vos, et misi cum illo fratrem Barnabam 
vel Lucam. Et nunquid Titus circumvenit vos? nonne 
eodem spiritu, vel eadem voluntate, cgo et ipse Ti- 
tus ambulavinius ? Nonne eisdem vestigiis? id est eis- 
dem operationibus qux dicuntur vestigia, quia per 
eas apparet voluntas, an bona sit, an mala : Unde: 
À fructibus eorum cognoscetis eos (Matth. vii.) Olim, 
quasi dicat: Jamdudum forsan pulatis qued cxcu- 
samus nos apud vos, id est quod causa excusationis 
quasi reus dicam, quod non gravavi vos. Sed loqui- 


(90) Id., super Epistolam. 


89 


COLLECTANEA IE EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD COR. 


9e 


mur hoc coram Deo: id est teste Deo, hoc dico, qui À ea dimitti petimus, que dimissa uon dubitemus in. 


scit quod non circumveni vos; et non superbe hoc 
dico, sed in Christo amplificando in vobis. 

Vgas. 19-21. — Omnia enim, charissint, propter 
adificationemvestrom. T'imeo enim ne forte,cum ve* 
nero, non quales volo inveutiam vos, etego Imnveniar a 
vobis qualemnon vultis, ne forte, con tentiones, aemu- 
lationes , animosttates ,dissensioncs detractiones, su- 
surrationes, inflationcs, seditiones sint tnter vos. Ne 
ilerum, cnm venero, humiliet me Deus apud vos, et 
lugeam multos ex his qut ante peccaverunt, et non 
egerunt pamitentiam super immunditia et fornica- 
tione et impudicitia quam gesserunt. 

Ümnia aulem, quasi dicat: Vera sunt qua dico. 
Ümnig aulem, qui» dixi, et de revelatione, et de tri- 
bulatione, propier vestram «adificationem dixi: ut 
pseudo repellalis, omnia propter vos feci. Timeo 
euim ne forie, cum venero ad vos, inveniam vos, ta- 
les quales non volo, id est incorrectos. Ideo prepa- 
rate vos ut tales inveniamini quales volo, Et timeo 
ne ego inveniar a vobis qualem me non vultis, id est 
contristans e& puniens, sed timeo ne forle sint inter 
ros contentiones de meritis prelatorum, ut de ba- 
ptistis, ammulationes, id est invidiein his qui minus 
babent, animositates in repetitione rerum etultione, 
dissensiones, id est odia inde orta, susurrationes, 
cum latenter seminant discordias, detractiones, dc - 
trahit quis ei quem, odit, inflationes, ut. inflabantur 
illi qui majora dona habebant, Seditiones, tumultus 
ad pugnam. Ve iterum, quasi dicat: Ideo timeo ne 
tales vos inyeniam, ne iterum humilietme Deus, id est 
aflligat mo apud vos, cum vengro ad vos, ita quod et 
lugeam tulos ex his qui post baptismum ante opi- 
stolam primam peccaverunt, et non egerunt paeniten- 
tiam, non solum de predictis, sed etiam super im- 
mandilia, &cilicet luxuria contra naturam et forni- 
catione, qui fit cum meretricibus vel conjugatis, et 
impudicitia, que fit cum liberis a viro. Quam gesse- 
runt. Quasi dicat: Assidue fecerunt. Nota quod ait, 
non egerunt penitentiam (0l). Ad poenitentiam 
agendam non sufficit mores in melius commutare, 
eta factis malis recedere, nisi eliam de bis que 
facia sunt satisfaciat Domino per poenitentia dolo- 
rem, per humilitatis gemitum, per contriti cordis 
sacrificium, cooperantibus eleemosynis. [Augusti- 
nus] Intnere etiam quod agunt bomines. poniten- 


baptismo, sed illa que humane fragililati, quamvig 
parva, tamen crebra subrepunt: que si collecta. 
contra nos fuerint, ita nos gravabunt et oppriment 
sicut unum aliquod grande peccatum. Quid enim 
interest ad naufragium, angraudi fluctu navis ope- 
riatur et obruatur, an paulatim subrepensaqsa in 
sentinam impleat navem atque submergat? Ideo je- 
junia, et eleemosyne, et, orationes invigilant, ot 
quotidianam agere ponitentiam non cessamus, hu- 
miliamus animas nostras dicentes: dimitle, eic. 
CAPUT XIIL 

Vgns. 4-1 — Eeccetertio hoc venio ad vos, et in ore 
duorum vel triumtestium slabitomne verbum. Pre- 
dixi ergoetpradicout presens vobis, c(nunc absens 
husquiante peccaverunt, et celerisognibus, quoniam 
si venero iterum, non parcum. An experimentum 
quaritisejus quiin me loquiturC hrisius? Quin vobis 
non infirmatur sed polens estin vobis. Nam, elsi cru- 
cifizusest ex infirmitate, sedvivit ex vir(ule Dei. Nam 
einos infirmi sumus in rlo,sed vivimuscumqoex vir- 
tute Dei in vobis. Vosmetipsos tenfate, si esta in fide, 
ipsi vos probate. Annon cognoscit vosmelipsos,quia 
Christus Jesus in vobis es? Nisrfortereprobiestis. 
Spero autem quod cognoscitia quia, nos ngn sumus 
reprobi. Oramus Deum, ut nihil mali faciatis, 
non ul nos probatiappareamus, sed ut vos quodbo- 
num est faciatis. Nos autem ut reprobi sinus. 

Ecce tertio, etc. Quusi dicat: Timeo ne tales vos 
inveniam, eb cavete, quia ecce certum: vobis quod 
hoc tertio apparatu venio ad vos. Non ideo dicit tar« 


H 


(itio, quod jam bis venieget,sed quia hia peraiue 


fuerat. Veniam dico, e( tuno. i& ore dyorwm vel, 
trium testium stabit omne verbum, accugalorum, id. 
est duobus vel tribus testibus approbatis, Si. quid 
queretur ad judicandum aliquem, et si assertione 
testium culpam invenero, non paream sicut pradixi 
bis, cum presens fni, et modo prisdico ut tunc bis. 
pradixi. Et hoc quod subdit (92): Pradixi emim 
et przdico, quoniam si iterum invenro, non parcam 
his qui anle Epistolam peccaverunt, el «ceteris omni- 
bus, qui priuspeccaverunt. Quidam codiaes. nan ha- 
bent qui, sed subintelligitur. Ideo dicit se non par- 
cere, quia post correctiones si' non emendat, non 
debet parci eis. Hoc autem, ut pra;aens bis prazdixi, 
ita e! nunc etiam absens pra dico. Etquasi quis qua- 


tiam ante baptismum de peccatis suis prioribus, ita [y reret, poterisne, subdit : Am quaritis ecperimen- 


iamen utetiam baptizarentur, sicul Petrus ait in Ac- 
tibus apostolorum: Agáe pamnitenMíam, et baplizetur 
unusquisque vestrum in nomine Domini, eic. (Act. u). 
Aguntetiam homines ponitentiam, si post baptis- 
mum ita peccaverint,utexcommunicari,et postrecon- 
ciliari mereantur, sicut agunt in omnibus Ecclesiis 
illi qui proprie penitentes appellantur. Est etiam 
ponitentja bonorum et humilium fidelium pene 
quotidiana, in qua pectora tundunt, dicentes: Di- 
milte nobis debita, etc. (Matth. vi). Non enim nobis 

(91) August., De trinit. 

(92) Id., in psalmo rv. 


lum ejus Christi, qui Christus loquitur in me, et mi- 
nas et omnia, id est vultis experiri.aieut Christus. 
potest, ut non dicam ego possum, aed Christus in 
me loquitur. [Ambrosius] Moris est diving S«cri- 
pture persone Dei tribuere qued in nobie faeit, 
aicut Apostolus ipsam locutionem illi tribuit, eujus 
munere loquebatur in Christo, de quo subdit: Qui 
in vobis, inter vos, non infirmatur, sed potens. est iu 
vobis (93), id est non infirmus, sed potens appazuit 
ex bis qua inter eos fecit. cum. dona dedit, quod 


(93) Id., De Trinit. 


91 PETRI LOMBARDI. 92 


experti non dubitent se &b eo posse puniri. Quia À videntur. Attende quod ait oramus, ut nihil mali 


viderunt in nomine ejus mortuos suscitatos, d&amo- 
nes fugatos, surdis auditum, mutis affatum, claudis 
gressum, caecis visum esse redditum. Et vere po- 
tens est : nam, etsicruci[izus est in(irmatate nostra. 
id est humane nature, sed, id est tamen, vivit ez 
virtute Dei, id est ex ea virtute qua Deus est. Illa 
est virtus divinitatis. Talis enim erat illa susceptio, 
quae Deum hominem faceret, et hominem Deum, 
Nam et nos. |AÀmbrosius] Quasi dicat: Bene dico, 
quod vivit e! privs infirmus fuerit, nam et nos, 
multo minores. ilo, infirmi sumus in. illo, id est 
ad imitationem ejus multa patimur. Sed tamen, 
licet infirmi sumus, vivemus in illo, vel, cum 
illo cx virtute Dei, id est per eum habebimus pote- 
statem a Deo ín vobis judicandis, et hic, et in fu- 
turo. Vel ita infirmi sumus in illo, Hoc non muta- 
tur. Sed vivit cum eo, id est in simili beatitudine 
cum 60. Et hoc ex virtute Dei, quod tale est in vo- 
bis, id est in conscientiis vestris. Huic sensui con- 
cordat alia littera que est erga vos, ubi habetur ín 
vobis. Quasi dicat: Infirmi sumus in illo, id est 
multa patimur pro illo, vel ad imitalionem ejus & 
perfidis, sed per hoc vivemus cum ipso ex virtute 
Dei, et ita infirmitas erga vos, credentes, id est pe- 
nes vos. Quia, si a perfidis infirmabanturapud cre- 
dentes, non erat hacinfirmitas, sed profectus, quia 
hinc potentiores fiunt fideles. Mors ergo illata a 
perfidis, vita est erga credentes, quia virtute Dei 
resurgent, ut vivant cum Christo. Vosmetipsos. 
Quasi dicat: Et quia ego non parcam, et puniendi 


potestatem habeo, ideo fentate, id est considerate C 


per actus vosmetipsos, ut quisque seipsum consi- 
deret; considerate, inquam, síiestis in fide, et si estis 
in fide, ipsi probate-vos, an sitis in operibus bonis 
in quibus esse debent fideles. Deinde quasi se con- 
siderantibus ait, an non, etc. Quasi dicat: Ideo pro- 
bate dico, quiaan non cognosectis vosmetipsos, scili- 
cet quia Christus Jesus, ex priori institutione 240 
est in vobis, per fidem et bona opera. Est utiquo, 
nisi forte reprobi estis, ab eo quod prius habuistis. 

Spero autem. Quasi dicat: Cognoscetis Christum 
esse in vobis, nisi reprobi estis; sed, quidquid de 
vobis sit, spero quia ex vita, quam inter vos egi, 
cognoscetis quía nos non sumus reprobi, nec a (ide, 
nec a potestate; sed tamen oramus Deum, sine quo 
nihil boni habetur, utnihil mali faciatis : econtrario 
pseudo volunt et orant de vobis. Et non oramus, ut 
nos pareamus probati, id est potentes in vobis exer- 
cendo potestatem in ultionibus, sed potius oramus, 
Wut vos faciatis quod bonum est. Nos aulem simus, 
id est pareamu:, ut reprobi. Quasi dicat: Sine po- 
testate, non habentes quid vindice;nus. Hoc orat 
Apostolus, ut his beneagentibus, in eis corripienda 
non inveniat, et sic reprobi appareant : probati enim 
videntur, dum judicant peccatores. Si ergonon sint 
quos judicent cessante auctoritate, quasi reprobi 


(94) August., De cor. et grat. 


faciatis, sed boni. (94) Intelligenda enim est hec 
gratia Dei, qua sola homines liberantur a malo, et 
sine qua nullum prorsus sive cogitando, sive vo- 
lendo et amando, sive agendo faciunt bonum. non 
solum ut monstranteipsa quid faciendum sitsciant, 
verum etiam ut prestante ipsa faciant cum dile- 
ctione quodsciunt, Hanc quippeinspirationem bonae 
voluntatis et operis poscehat Apostolus Corinthiis, 
cum dicebat: Oramus ne quid mali faciatis, elc. 
Quis hoc audiat et non fateatura DominoDeo nobis 
esse ut declinemus amalo, et faciamus bonum? Non 
enim, ait Apostolus, monemus, docemus, sed ora- 
mus: quia sciebat hec omnia non valere, quie 
plantando et rigando faciebant in aperto, nisi pro 


B illis exaudiret orantem qui dat incrementum in 


occulto. (95) Quidam vero dicunt nos non debere 
petere a sempiterna majestate, ul dct nobis ambu- 
lare in via recta, et perseverare in mandatis, et 
placere illi in omni opere bono, et hujusmodi, quia, 
inquiunt, hoc totum in nostra potestate est consti- 
tutum, et ita benedictiones nostras quas super nos 
facimus fratres mei evacuant, exinaniunt, elidunt, 
et subscriptionem nostram que est amen. Quid 
dicis, o nove heretice? dicis quia non peccare in 
potestate sic haberemus, ut hoc sine adjutorio divi- 
ne gratie implere possimus?Planeinquit, liberum 
arbitrium ad hoc nobis sufficit. Quare ergo dixit 
Apostolus, oramus? poterat dicere. monemus, doce- 
mus, vel jubemus. Quod si diceret, certum diceret, 
quia et voluntas nostra agit aliquid. Non enim vo- 
tuntas nostra nihilagit, sed solanon sufficit. Maluit 
tarnen dicere, oramus, ut ipsam gratiam commen- 
daret, ut intelligerent illiquandonon faciunt aliquid 
mali, non solum sua voluntate se vitare malum, sed 
adjutorio Deiimplerequod jussum est. Ergo, quando 
precipitur, agnoscite voluntatis arbitrium, quando 
oratur quod precipitur,agnoscite gratise beneflcium. 
Utrumque enim in Scripturis habetur. 

Vrns.8-13.— JVon enim possumus aliquid adver- 
sus veritatem, sed pro veritate. Gaudemus enim 
qnoniam nos infirmi sumus, vos autem potentes 
estis, Hocetoramus,vestram consummationem.[deo 
hac absens scribo. ut non prosems durius agam se- 
cundum potestatem quam Dominus dedit. mihi in 
edificationem et non in destructionem. De cetero, 
fraires, gaudete, perfecti estote, ex hortamini, idip- 
sum sapite. Pacem habete,et Deus paciset dilectionis 
erit vobiscum.Salutate vicem in osculo sancto.Sa- 
lutant vos omnes sancti Gratia Domini nostri Jesu 
Christi et charitas Dei et communicatio sancti Spi- 
tus sit cum omnibus vobis. ÀAmen. 

Ncn enim. Quasi dicat, habemus potestatem, sed 
ne putetur etiam injuste damnari posse, subdit: 
Non enim. Quasi dicat: Non valemus injuste uti 
illa potestate. Non enim possumus «liquid adversus 
veritatem. [Ambrosius] hoc dicit quia non data est 


(95) Id., contra Pelag. 


93 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 04 


potestas contra justitiam, scilicet ut. arguat bene A pacis, id est Christus, qui ait: Pacem meam do 


viventem, sed pro veritate tuenda, scilicet ut. vin- 
dicent legis inimicum. Gaudemus cnim, quasidicat: 


Non possumus conira veritatem, et hoc effectus ' 


indicat. Gaudemus enim ; quasi dicat : Nos sumus 
infirmi, id est non exercentes potestatem, cum nihil 
puniendum. Vos autem potentes estis, scilicet non 
timentes judicium, quia bene agentes et vilia vin- 
centes a vobis repellitis vindictam. Et non solunr 
gaudemus, sed etiam oramus hoc, scilicet, vestram 
consummal ionem, id est utin omnlbus perfecti sitis; 
et quia hoc volo et oro, ideo absens scribo vobis ut 
przscens non agam,in vobis durius, quam volo: quod 
utique possem, si mala faceretis, secundum potesta- 
tem ligandi et solvendi, quam Dominus dedit mihi. 
in -Pdificationem ct non in destructionem vestram, 
id est ut vos edificemini, non destruamini. Nec 
Apostolus destruit, si quandoque arguit. Non enim 
destruuntur qui arguuntur ut corrigantur, sed 
correcli sedificantur. De cztero. Quasi dicat : De 
malefactis hucusque correxit vos, de cetera autem, 
fratres,gaudete, id est hoc agite unde gaudiumsit, 
et ut gaudeatis, estote perfecti in fide, etvos majores 
exhortamini,ad idem minores;et vos minoresidem 
sapíte, cum majoribus, et universi, scilicet majoret 
minor simul, pacem habete, ne sit prior discordia 
inter vos. Et si hec feceritis, Deus dilectionis et 


vobis, pacem relinquo vobis (Joan. xim) ; et item : 
Mandatumnovum do vobis, ut, diligatis invicem (Joan. 
xii). erit vobiscum, id est adjuvans vos, Et, ut pax 
sit inter vos, salutate vosipsos invicem ín osculo 


sancto, non doloso. et. sic debetis facere, quia ita 


sancti omnes optant,et ego impero. Et hoc estquod 
subdit : Salutant vos omnes sancti desiderantes, et 
quasi mecum dicentes hoc, scilicet. gratia Domini 
nostri Jesu Christi,id est Christus gratis condonans 
peccata, per quod justificamur et salvamur; et cha- 
ritas Dei, id est Deus Pater charitatem dans vobis, 
[Ambrosius] cujus dilectio misit Christum, cujus 
gloria salvat; et cominunicatio sancti Spiritus, id 
est Spiritus sanctus qui est communis Patri et Filio, 
amborumque unio, $it cum omnibus vobis,tam cor- 
rectis ut perseverent, quam incorrectis ut corrigan- 
tur. Vel,communicatio sancti Spiritus cumomnibus 
vobis, id est Spiritus sanctus ita sit vobiscum, ut 
communicet et conferat vobis et gratiam Christi, 
et charitatem Dei. Ut enim possideamusgratiam sa- 
lutis quam Christusdonat, communicatio facit Spiri- 
tus sancti. Hic enim dilectos a Deo et salvatosgratia 
Christi tuetur. Trinitatis hic complexio est et unitas 
potestatis. Et est dicere: Tota Trinitas eitvobiscum 
dans gratiam de commissis et charitatem, ut trium 
perfectioconsummatio sit hominis insalutem.Amen. 


IN EPISTOLAM AD GALATAS 


ARGUMENTUM. 
Galate sunt Greci. Hi verbum veritatis primum ab 
Apostolo acceperunt : sed post discessum ejus ten- 


tati sunt a falsis apostolis, ut in ] gem et cireumci- - 


sionem vertereniur. Hos Apostolus revocat ad fidem 
veritatis, scribens eis ab Epheso. 
CAPUT PRIMUM 

Vgns. 4-9. — « Paulus Apostolus non abhomini- 
« bus,neque per hominem,sed per Jesum Christum 
« et Deum Patrem qui suscitavit eum a mortuis, et 
« qni mecum sunt omnes fratres, Ecclesiis Galatie. 
« Gratia vobis et pax a Deo Patre nostro et Domino 
« Jesu Christo, qui dedit semetipsum pro peccatis 
« nostris ut eriperet nos de presenti seculo nequam 
« secundum voluntatem Dei et Patris nostri,cuiest 
« gloria in secula seculorum. Amen. Miror quod 
« sic tam cito transferimini ab eo qui vos vocavit 


« in gratiam Christi in aliud Evangelium quod non. 


« est aliud, nisi sunt aliqui qui vos conturbant, et 
« volunt convertere Evangelium Christi. Sed, licet 
« nos aut angelus de colo evangelizet vobis pre- 
« terquam quod evangelizavimus vobis, anathema 
« sit. Sicut predixi et nunc iterum dico, si quis 
* vobis evangelizaverit preter id quod accepistis, 
« anathema sit. » 


( Paulus Apostolus, etc. Hanc Epistolam scribit 


Apostolus Galatis. Galatee autem sunt. Greci. Galli 
enim in quamdam Grecia provinciam olim venien- 
tes Grecis se miscuerunt. Unde illa provincia prius 
Gallogrecia, deinde Galatiaappeliataest. Unde, cum 
Greci acuti ingenii sint, illi tamen Galat stulti, et 
ad intelligendum tardiores erant, sicut et indociles 
Galli. Hi veritatem fldei et doctrine ab Apostolo ac- 
ceperant, sed post, ut judaizarent, a pseudoape- 
stolis tentati 841 sunt multis modis eis persua- 
dentibus ut legem Evangelio adderent. (Ambrosius, 
Hieron.] Asserebant enim Christi fidem sine car- 
nalibus observantiis non sufficere ad salutem, et 
Petrum et Jacobum et alios quicum Domino fuerant 
legis observantias cum Evangelio miscuisse ; ipsum 


p quoque Paulum aliud in Judea facere, aliud in 


gentibus predicare. His atque hujusmodi Galatas 
subverterunt, adeo ut eis assentientes in legis ob- 
servantias transirent. Ideo hos Apostolus revocat 
ad veritatem fidei Christiane, et doctrine evangelicee, 
scribens eis ab Epheso de gratia de qua et Romanis 
scripsit, legem similiter venerantibus, [Hieron.] 
sed Romauis tanquam sapientibus, altiori sensu et 
profundioribus ueus est argumentis ;istis vero velut 
minus sapientibus usus est moderato sermone: 


Q5 PETRI LOMBARDI, . 86 


quibus etiam dicit : O insensati. Galatze, ut sic eos À dum ipsnm sine lege &d salutem non sumcere asse- 


revocaret. Est, ergo intentio Apostoli in hac Epistola, 
Galatas versutiis pseudoapostolorum circumventos, 
ad fidei religionem et Evangelii veritatem reducere. 


Modus talis : Salutationem praemittit, ubi contra 


detractores et de operibus legis gloriantes, de sua, 
dignitate et Christi gralia breviter tangit, commen- 
dans personam suam quam pseudo deprimebant ; 
. post. salutationem, de levitate eos redarguit, post. 
personam suam latius commendat ; doinde legem 
" multis modis ^mprobat, dicens eam nonesse tenen- 
dam post Chrisium, quia non solum non profcit ad 
justitiam et salutem, sed etiam officit; tandem com- 
menda£ Evangelium et, fidem Christi, quod sufffcit 
ad salutem.[Ambrosius] Premittens autem: saluta- 
tionem, prius commendat personam, suam, dicens: 

Paulus apostolus, non electus vel missus ab ho- 
minibus, scilicet ab. Anania, ut quidam dicebant : 
vel ab aliis, ul quidam ab apostolis electi e& missi 
fuerunt, et a Judsis pseudoapostoli ; neque consti- 
tutus per hominem purum, sed per Jesum Christum 
et. Dominum Patrem, id est a Deo Patre constitutus 
est per Filium, qui est salvator et rex. Non ergo 
contrarius est Deo a quo per Filium electus est et 
missus, ut dicitur in destructionem legis. (4) Impo- 
nebatur enim. illi quod contraria Deo praedicaret, 
eo quod legem a Deo datam desereret. Vel ita, ne- 
que constitutus per hominem Christum, id est, per 
Christum ex parte hominem, id est mortalem ; sed 
per eum jam Jesum,id est ex omni parte immorta- 
lem jam suscitatum, qui non ut homo paulatim ho- 


mines, sed totum simul eum per spiritum docuit : C 


ut per hoc sit major, per quod videbatur esse mi- 
nor. Ceteri autem apostoli videbantur ease majores, 
quia priores; iste minimus, quia novissimus. Sed 
inde.apparet dignior, quia priores constituti sunt 
per Christum adhuc ex parte hominem, id est mor- 
talem ; novissimus vero Paulus per Christum jam 
totum Dominnum, id est omni parte immortalem, 
et Dominum Patrem qui. hoc fecit per Filium. [Au- 
gustinus]. Alque ut aperiret cum dixerit, neque per 
hominam, subdit : qui suscitavit. eum a mortuis. 
Et ita dignius constituit nfe per immortalem Chri- 
stum, quam alios per mortalem: propter immortali- 


tatem jam non homo dicitur Christus Deus ; propter . 


substantiam vero natura humane, in qua ascendit 


ritis, sicut neo legem sine eo. Sed ab ipso sine lege 
gralia est et pax, a quo secure quaerenda ost, quia 


- ipse est qui dedit,id est sponte obtulit, quia non est 


alius qui posset aperire librum, nisi Leo de tribu 
Juda (Apoc. v), semetipsum, quia non erat digna 
bostia offerri pro peccatis nostris delendis, qui est 
initium salvationis, Quem ergo locum habet lex ? 
nullum penitus. Dedit etiam ad hoc, wu eriperet, 
quasi vi quadam nos peccatis irretitos, qui rei era- 
mus sub lege, de s&zculo, id est de. conformitate 
mundi hujus qui nos allicit, id est malorum quain 
mundo committuntur : cujusmodi sunt insipientia, 
spurcitia, et infirmitas,a quibus nos eripit ille qui 
est sapientia, sanctitas, et fortitudo. [Hieron.] Sa- 
culo dico prasenii, tanto. plus capit nos dilectio, 


" cum eterna non videantur, e nequam, quod soilicet 


ad nequitiam trahit. Altende quod presens secu- 
lum dicitur nequam, non ideo quod mundus iste, 
creatus a Deo, malus ait ; sed, quia in eo fiunt mala 
Ex hoc sensu dicitur : Dies mali sunt, dies Jacob 
pessimi, mundus in. maligno positus, lempora. pericu- 
losa, saltus quoque qui sunt pleni latronibus, ek gla- 
dius quo cruor effunditur, et caliz quo venenum 
temperatur, mala dicuntur, quia non solum tem- 
pora, sed etiam loca et instrumenta malorum traxe- 
runt infamiam qua in eis fiunt. Ita et seeulumdici- 
tur nequam, a quo Christus nos eripit. Et ut sit 
firmusquod de Christo dicit, subdit : Secundumvolun- 
tatem. Quasi dicat : Quod Christus dedit se et 
eripit nos, non est pro meritis nostris factum ; sed 
secundum voluntatem Dei Patris nostri, id est se- 
cundum benevolentiam Dei qui oreavit nos, et be- 
benevolus est. Cui, scilicet Christo et Deo Patri uni 
in essentia est gloria: de hao redemptione, in secula 
saculorum, id est semper. Quasi dicat : Hoo testan- 
tur presentes, et futuri testabuntur. Amex. Hoo 
con(rmationis nota est. Attende quod in hacsaluta- 
tione prelibavit Apostolus et commendationem sui, 
et quid possit gratia Dei, et quod lex nil confert. 
Miror, etc. Hic de levitate. eos reprehendit, quia 
ab Evangelioindiscretetransierunt ad legem. Etquia 
Galatia (ransiafio dicitur, congrue ex ipso nomine, 
hujus reprehensionis occasionem sumit. Quasi di- 
cat: Cum hac praedicta bona. ex Christo sInt, miror 
quia prius bene instructi fuistis, quod sic,id est tam 


in celum, etiam mediator Dei et hominum homo p vehementer, et. tam. cito, id est tam brevi tempore, 


Christus Jesus dicitur. Paulus, inquam, et fratrei 
quimecum sunt, dolentes de vestra seductione. Testes 
veritatis mes, quibus oportet vos credere. Et non 
pauci, aed omnes. Hoc ideo dicit, quia facile intelli- 
git se errasse, qui a multis reprehenditur. Hi ergo 
omnes mecum mandant, Ecclesie Galatiz, hoc sci- 
licet: gratia sit vobis, id est remissio peccatorum, et 
pax mentis et reconciliatio ad Deum: et non aliunde, 
nisi a Deo Patre et Domino nostro Jesu. Christo, qui 
non est minor Patre, quem injuriose equatis legi, 


(1) Augustinus, in lih. Retract. 


quasi insensali & pseudo (ransferimini, id est ultra 
Christum in legem ferimini. [Ambrosius]. Undemi- 
ror ? quia mirum est de laetitia confugere adexitio, 
cum paulatim proficiendum sit. À quo autem et in 
quid transferuntur, ostendit subdens : 4b eo sci- 
licet Doo, id est a fide ejus, qui vos aversos vocavit, 
per predicationem in gratiam Christi,id est inbona 
gratuita qua Christus dat. Transferemini £n aliud 
Evangelium, in legem quas putatur Evangelium ; et 
est contra meam predicationem, secundum quod 





97 COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 98 


pseudo eam servari docent ; tamen, secundum veri- À lud est: Et t nathematizavit eum, ct civitates cjus : 


latem spiritualis intelligentie non est alia. Unde 
subdit : quod tamen-Evangelium, id est lex, non est 
aliud set&undum spiritualem intelligentiam,nec vo- 
bis aliud videretur,nisi sint, id est essent aliqui qui 
vos conturbent, id est conturbent purum fontem ve- 
stri sensus. [Augustinus] Hi erant pseudoapostoli 
qui dicebant aliud Evangelium esse legem Moysi 
quam Christi Evangelium :et hoc ad invid'am Apo- 
stoli. E£ illi tales volunt convertere, id est ad hoc 
tendunt ut convertant Evangelium, Christi penitus 
in legem, id est spiritualia convertere volunt in car- 
nalia. Sed licel. Quasi dicat: Ipsi ad hoc tendunt. 
Sed licel nos a-ostoli, non dico de illis tamen, aut 
angelus malus, vel bonus, veniens de celo,ut credi- 
bilior sit, evangelixet vobis, id est annuntiet vobis 
aliquid quod putetur bonum: quod si non dico 
plus, sed prater quam illud est quod evangelixavi 
tobis, fidé verum, usu honestum, fide commodum, 
anathema sit. Nota quod non ideo ait, nos, vel 
angelus, qui bonus potest intelligi, quod hoc con- 
gerit unquam, sed adco certus est doe veritate 
Evangelii sui, quod etiam angelus si aliud nuntia- 
ret,non crederet sed anathematizaret.Attendeetiam 
quod non ait plusquam accepistis,sed preter quam 
accepistis. Nam, si illud diceret, sibi ipse pre- 
judicaret, qui cupiebat venire ad quosdam qui- 
bus scribebat,sicut ad Thessalonicenses,ut supple- 
ret qui illorum fidei deerant. Sed qui supplet, quod 
minus erat addit, non qnod inerat tollit. Qui autem 
pretergreditur fidei regulam, non accedit in via, sed 


recedit a via. Sicut, etc, A majori Infert. Quasi di- C 


cat : Quandoquidem vos vel angelum excommunica- 
rem, magis pseudo excommunicandi sunt: et hoc 
est, sicut modo pradixi,de vobis vel angelo, et nunc 
derum dico de istis, scilicet pseudoapostolis, scili- 
cet quod si quis illorum, etc. Vel ita, et sicut olim 
praesens vobis predixi,et nunc absens iterum dico, 
quod si quis generaliter quicunque sit evangelizave- 
rit vos praler id quod accepistis a. me, anathema sit. 
2) Quare hoc? Quia aliud evangelizans de privato 
vult pluere, non de medio : et hoc forte homo car- 
nali nebula propeditus, etiam a fonte communi ad 
propriam suam falsitatem reductus, possit facere, 
nunquam et angelus. Vere, si angelus de proprio 
fluens in paradiso non esset auditus,non precipita- 


remur in mortem :media aqua posita erat omnibus [) 


preceptum Dei, aqua quodammodo publica erat,et 
sine fraude, sine labe, sine ceno fluebat. Sed venit 
angelus de ccelo lapsus,species factus, quia insidiose 
j&m venenum spargere cupiebat,etemisit venenum 
de proprio : locutus de suo ; Gustate, et eritis sicut 
dii Gen. 11): et illi appetentes quod non erant ami- 
serunt quod acceperant.(3) Hic videndum est quo- 
modo dicatur anathema.Hoc verbum pro maledicto 
ponitur, et vulgo dicitur devotatio.Nam devotarese 
quanquam nemofere dicitnisi maledicens. Unde il- 

(2) August., in psal. cri. 

(rj ld. in lib. Quest. 


et vocatum est nomen loci illius anathema. Hinc 
dictum est ut anathema detestabile aliquid et abo- 
minabile videatur. Ut enim nil inde victor in ususg 
suos auferret,sed totum in penam luendam voca- 
ret, hoc erat anathematizare, quod vulgo dicitur 
devotare. Origo autem hujus verbi est in Grecá 
lingua ab his rebus que vols et persoluté, id est 
promisse et reddite sursum ponebantur in templis; 
etest dictum apo tou anathene,id est sursum ponere. 

Vzns. 10-14. — « Modo enim hominibus suadeo, 
« an Deo? An quaro hominibus placere ? Si adhuc 
« hominibus placerem, Christi servus non esgem, 
« Notum enim vobis facio,fratres, Evangelium quod - 
« evangelizatum est a me, quia non est secundum 
« hominem. Neque enim ego ab homineaccepiillud, 
« neque didici ; sed per revelationem Jesu Christi. 
« Audistis enim conversationem meam 1494 ali- 
« quando in judaismo,quoniam supra modum per- 
« sequebar Ecclesiam Dei, et expugnabam illam, 
« et proficicbam in judaismo supra multos co- 
« etaneos meos in genere meo ; abundantius 
« :mulator existens paternarum mearum traditio- 
« num. 

Modo enim. Quasi dicat: Ideo dico ut sit ana- 
thema aliud evangelizans, quia suadeo ego modo 
hominibus an Deo, id est ad honorem hominum ante 
Dei, non hominum, sed Dei qnaoro honorem. Ideo 
dicit, modo,quia olim,dum duxit hominem ex lego. 
justificari,hominis gloriam et inutilem Dei gratiam 
praedicavit. [Ambrosius] Hicetiam innuit hoc facere 
illos seductores, scilicet pseudo, ut laudarentur a 
Judeis,quos non timet offendere Paulus pro gloria 
Dei: quo veniente, cessat lex. Unde subdit: Aut 
quaro hominibus placere, sicut. quando litteras a 
principibus sacerdotum ad occidendum Christianos 
accepi ? non;quia si adhuc hominibus placercm,id est 
placere vellem ut tune volebam, non essem servus 
Christi: quod modo sum. Et ideo eos excommu- 
nico. (4) Attende quod ait, si hominibus placerem, 
etc.Ex his enim verbis quidam putant sibi in bene 
vivendo sufficere conscientiam, et quid de his exi- 
stimet alius,non valde curant;sed conscientia coram 
Deo est necessaria; conversatio autem coram proxi- 
mo. Que si negligentius agitur, ledit exemplo, ut 
verbi gratia, si quis bone conscientic coram infir- 
mó in idolio comedat, quamvis recte credens hoc 
faciat, tamen perturbatur infirmi conscientia. Quid 
autem prodest si venter conscientie tue hausit 
aquam puram, et ille de tua negligenti conversa- 
tione bibit turbatam ? Alii aquam turbas, pascua 
conculcas, sed attende ne tibi aquam turbes negli- 
gentia conversationis tue.Unde alibi ait Apostolus: 
Placete omnibus per omnía,sicut et. ego omnibus per 
omnia placeo (I Cor., x). Item: Síne offensicne 
estotc Judzis et gentibus et Ecclesie Dei (ibid.). 
Item : Providemus bona, non solum coram Deo, sed 


(4) Aug., in lib. De ovibus, 


09 PETRI LOMBARDI. 


100 


eain coram hominibus (Rom., xn). Dicet ergo mihi A in Judatsmo, scilicet dum Judaice vivebam, scilicet 


uliquis: Expone mihi quomodo intelligam ista quee 
diversa atque contraria videntur, videlicet, quod 
hic ait Apostolus : Si hominibus placerem etc. ; et: 
Placete hominibus, etc. Si tranquillius audias,si tibi 
ipsi aquam tue mentis non perturbes, quantum 
potero, fortassis exponam. Sunt ergo homines te- 
merarii judices, detractores,susurrones, murmura- 
tores, querentes suspicari quond non vident,que- 
rentes etiam jactare quod non suspicantur. Contra 
tales sufficit testimonium conscientis nostre,neque 
etiam in aliis quibus placere volumus,gloriam no- 
stram quaerimus vel querere debemus ;sed illorum 
galutem, ut nos beue ambulantes imitando non 
errent : etenim non nos,sed Dominum laudent, qui 
nos tules fecit.Nunc ergo utilitatem vel gloriam no- 
stram querimus, cum placere hominibus volumus; 
sed gaudemus eis placere, quod bonum est,propter 
illorum utilitatem,no npropter nostram dignitatem. 
(5) Itaque Apostolus, et non se hominibus recte 
placere dicebat, quia in eo ipso ut Deo placeret in- 
tuebatur,et placendum esse hominibus recte preci- 
piebat,non ut hoc appeteretur tanquam merces recte 
factorum, sed quia Deo placere non posset,qui non 
se his quos salvos fieri vellet, imitandum probet. 
(6) Et sicut in Apostolo ista contraria videbantur, 
sic et in Evangelio illa contraria videntur. Dixit 
enim : Luceant opera. vestra coram hominibus, eic. 
(Matth. v), EL item ; Nolite facere justitiam vestram 
coram hominibus, etc,(ibid.). Ubi illos arguit qui ita 
ventilant opera sua, ut finem bonorum operum 


. suorum in laude hominum ponant; eamdemque C 


laudem,quasi pro mercede computant operum suo- 
rum. Ideo ait, ut videamini ab eis (ibid.). Quasi di- 
cat: Nolite sic facere coram hominibus quidquid 
boni facitis, ut videamini ab eis, id est ut ipse sit 
finis boni vestri videri ab eis: nolite hic facere fi- 
nem, ultra porrigite intentionem. 

Notum enim, [Ambrosius] Quasi dicat : Ideo,non 
suasero, id est non placeo hominibus, sed hujus- 
modi excommunico, quia Evangelium quod predieo 
non est secundum hominem : quod ita ait: Notum 
vobis facio, fratres, Evangelium quod evangelixatum 
est a me, non est secundum hominem, docentem me, 
vel mittentem. Hoc dicit, ne forte dubitent. Et re- 
spicit hoc ad id. quod supra dixit, suam personam 


commendans,scilicet non ab hominibus, neque per p 


hominem. Et vere non est ab homine. Neque ego 
accepi illud ab homine,ut nemo meeligeret ad evan- 
gelizandum, vcl mihi injungeret. Neque didici ab 
homine docente me: sed per revelationem Christi 
Jesu, id est per Christum Jesum, omnia clara esse 
ostendentem. Audistis ením. Quesi dicat : Vere non 
didici ab homine, quia neque ante conversionem, 
neque post : quod non ante, vos ipsi scitis ex factis 
illius temporis .4udistis enim conversationem meam 
aliquando, scilicet dum infidelis eram, quam habui 


(5) Aug., in lib. de serm. in monte. 


quoniam supra modum alioruim,prosequebar, rugando 
Ecclesiam Dei,id est Christianos, et expugnavi illam, 
id est fideles affligebam poenis in corpore, e£ profi- 
ciebam in Judaismo, implendo legem et defendendo 
eam. Proficiebam dico supra multos,non dico senes, 
sed coctaneos meos, qui plus laborabant quam se- 
nes : et non dico supra multos proselytos, sed qui 
sunt in genere meo, Scilicet Judaeorum :et qui prius 
in illislegalibus tamen valui,jam illa reliqui :ideo- 
que vos meo exemplo ab eisdem recedite. 4bundan- 
tius. Quasi dicat: Proficiebam in Jndaismo super 
alios ; ego dico etiam abundantius, aliis existens in 
exemplum,aliisaemulator,id est imitator paternarum 
iradilionum, quas scilicet boni patres addiderunt, 
ut mearum, quia eas quasi proprias mihi feci, eis 
studiose serviens, in quo arbitrabatur obsequi Deo. 
Habebat enim Apostolus zelum Dei,sed non secun- 
dum scientiam. (Ambrosius] Et previdit Deus ejus 
voluntatem, vel &mulationem, sed deesse scien- 
tiam : et previdit eum idoneum,quia qui tam fidus 
erat in re minima, constantior esset in re maxima. 
Et ideo, scilicet ut constantior esset in re maxima, 
praevenit eum vocando per gratiam. 

Vens. 15-10. — « Cum autem placuit ei qui me 
« segregavit ex utero matris mese, et vocavit per 
« gratiam suam ut revelaret Filium suum in me, 
« ut evangelizarem illum in gentibus,continuo non 
« acquievi carni et sanguini. Neque veni Hieroso- 
« lymam ad autecessores meos apostolos, sed abii 
« 1n Arabiam ; et iterum reversus sum Damascum. 
« Deinde post annos tres veni llierosolymam videre 
« Petrum, et mansi apud eum diebus quindecim. 
« Alium autem apostolorum vidi neminem,nisi Ja- 
« cobum fratrem Domini. » 

Cum autem placuit. Quasi dicat : Ante conver- 
sionem apparel me non didicisse,sed nec post didici 
&ab homine Evangelium, sed a Deo tantum. Et hoc 
est quod ait: Cum autem placuit ei, scilicet Deo, 
qui pro placito suo fecit, non pro meo merito, qui 
me segregavit, ad litteram, de utero matris mez, ut 
in me, id est in mea conversione, revelaret Filium 
suum,id est ostenderet quanta potentie et bonitatis 
esset Filius suus, Vel,revelaret Filium suum in me, 
id est in mea intelligentia, vocavit me de mala via 
in bonam,non per meum meritum, sed per gratiam 
suam, et ad hoc utique vocavit, ut evangelixarem 
tllum, id est Filium, in gentibus. Et ipse utique qui 
me nasci fecit,ad hoc ducere me potuit. Ante enim 
quam aliquis nascatur, scit Deus quis futurus sit et 
qualis. Unde de Jeremia legitur : Priusquam te for- 
marem in utero, vocavi te (Jer. 1). Qui ergo prescit 
futuros antequam sint,cum vult nasci facit ut sint ; 
et jam natos quos vult per gratiam vocat, ut justi 
sint, sicut Paulum vocavit per gratiam ut annun- 
tiaret Christum. Ut ergo totum ostenderet esse a 
Deo, scilicet quod est, et quod justus est, ait : se 


Id. , in lib. De ovibus. 


101 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


108 


gregavit et vocavit. Continuo, etc. Quasi dicat : 4 Tres. igitur viros Anna habuit et tres filias. Nunc 


Vocavit me, et revelavit Filium suum, et coutinuo 
pradicavi ut instructus a Deo : el. ideo non aliud 
tenendum quam predico, nec hominibus creden- 
dum, sed Deo qui me vocavit : et hoc est quod ait, 
continuo non acquievi, elc. Vel mystice potest intel- 
ligi illud, segregavit me de utero matris mese. Mater 
enim intelligitur Synagoga ; uterus matris et secre- 
tarii, sunt Pharisxi, de numero quorum segregatus 
est. Et est : Cum autem placuit ei, qui me segrega- 
vit de utero matris mex, id est de numero Phari- 
seorum, qui erant secretarii Synagogze, ut reve- 
laret Filium suum in me, vocavit me per gratiam 
suam ad hoc, ut evangelizarem illum in gentibus. 
Hoc non mutatur. Et ego continuo non acquievi : 
non ait, non continuo acquievi quasi non tunc, sed 
post acquieverit; sed ait, continuo non acquievi 
carni et sanguini, id est vitiis : sed potius respui 
vitia. Vel per carnem et sanguinem accipit propin- 
quos genere, scilicet Judaeos, quibus non consensit 
in legis observationem et Christianorum persecu- 
tionem. Nec veni Hierosolymam ad. antecessores m *0s 
apostolos, id est qui ante me crediderunt : et ita 
constat, quod non ab eis didici Evangelium, cum 
ad eos non venerim, quia non erat opus electo a 
Deo. Sed abii predicare Evangelium, in Arabiam, 
ubi nullus apostolorum pradicaverat. Et iterum re- 
rersus sum Damascum, ubi ipse adhuc rudis predi- 
caverat. Deinde post. annos. tres veni llierosolymam 
videre Petrum, non discere aliquid ab eo, sed videre 
eum propter aífectum apostolatus, et ut Pelrus sciret 


me fore sibi coapostolum. EL apud eum diebus quin- C 


decim mansi, receptus ab eo ut verax et coapostolus. 
Per hoc ostendit se nullo modo dissentire ab aliis 
apostolis, ut susurrabant sui muli. 

Alium autem apostolorum neminem vidi. Et ita 
constat quod nec ab aliis didici. Neminem vidi, 
dico, nisi Jacobum fratrem Domini. Hic est Jacobus 
minor, qui dictus est frater Domini, ideo quia hic 
Jacobus filius fuit Joseph, qui pater Jesu dictus est ; 
sed non est hoc ratum, cum Joseph virgo fuisse 
credatur. Alia ergo causa qu:zrenda est quare 
frater Domini dictus sit, sicut Joseph, et Simon, et 
Judas. Unde et in Evangelio dicitur : Ecce pater 
tuus et mater (ua, et fratres tui, etc. (Matth., xi). (7) 
Ut ergo liqueat quare fratres dicantur, sciendum 
quod Maria mater Domini, Joachim et Anne filia 
fuit,quz nupsit Joseph : et ita Joseph fuit putativus 
143 pater Christi. Mortuo autem Joachim Cleophas 
frater Joseph eamdem Annam accepit uxorem, et 
genuit ex ea filiam quam vocavit Mariam, qua nupsit 
Alphao, qui genuit ex ea quatuor filios, scilicet 
Jacobum, Joseph. Simonem, Judam. Mortuo autem 
Cleopha, quidam Salome eamdem Annam duxit, et 
generavit ex ea filiam, nomine Mariam, qua nupsit 
Zebedeo, et habuit ex ea filios, scilicet Jacobum, 
qui dictus est major, et Joannem evangelistam. 


(7) Hieron., ad Elvidium. 
(8) Id., contra Manich. 


videndum esl quare Jacobus Alphai, et minor di- 
ctus sit, ct frater Domini Minor dictus est ad diffe- 
renliam Jacobi Zebedei, qui major est dictus, non 
secundum tempus, sed quia prius secutus est Do- 
minum. Itaque Jacobus Alphei minor dictus est, 
quia eo posterius Christo adhesit. Frater vero Do- 
mini dictus est, ut quibusdam placet, quia filius 
fuit materterze Christi, [Beda.] vel propter similitu- 
dinem sanctitatis, vel potius quia nepos fuit patrui 
Christi, id est Cleophe. Hebrei enim germana 
consanguinitate ex parte patrum conjunctos, fra- 
tres vocant. Unde Hieronymus (8) fratres Domini 
dicit intelligi hunc Jacobum, et fratres ejus, his 
verbis : Quidam sequentes deliramenta apocrypho- 
rum guspicantur fratres Domini foris stantes esse 
filios Joseph de quadam muliercula ; sed consobri- 
nos fratris Salvatoris hic intelligere debemus, sci- 
licet filios Alphei et materter» ejus matris Jacobi 
minoris, et Joseph, et Jude. (0) Quatuor enim mo- 
dis in Scripturis divinis fratres dicuntur, scilicet 
aatura, gente, cognatione, affectu : natura, ut Esau 
et Jacob ; gente, ut omnes Judai fratres dicuntur 
inter se. Unde in Deuteronomio : Si entm is fratrem 
qui est Hebrzeus, etc. (Deut. xv). Et item : Constitue 
super te principem quem Dominus elegerit, eum qui 
sié. de fratribus luis (Deut. xviii). Porro cognatione 
fralres vocantur qui sunt de una familia, cum ex 
una radice turba diffunditur ; secundum quod Abra- 
ham in Genesi fratrem appellaverat Lot, dicens : 
Non sit rixa tnler me et te, quia fratres sumus (Gen. 
xin): et Jacob et Laban dicuntur fratres. Affectu 
eliam fratres dicuntur, secundum quod omnes 
Christiani fratres vocantur, ut ibi : Ecce quam bo- 
num et quam jucundum habilare fratres in. unum 
(Psal. xxxi). Et Dominus ait : Fade, et dic fratri- 
bus meis (Joan. xx). [Augustinus] Porro in com- 
mune omnes homines fratres dicuntur, quia ab uno 
parente nati sunt. Illos ergo fratres Christi appella- 
tos intelligo cognationis privilegio. Jacobus frater 
Domini, vel ex fihis Joseph de alia uxore, vel ex 
cognatione Marie matris ejus debet intelligi. 
VEns. 20-24. — « Que autem scribo vobis, ecce 
« coram Deo quia non mentior. Deinde veni in partes 
« Syris et Cilicie. Eram autem ignotus facie Ec- 
« clesiis Jude qui erant in Christo. Tantum autem 
« auditu habebant, quoniam qui persequebatur nos 
« aliquando, nunc evangelizat fidem quam ali- 
« quando expugnabat, et in meclarificabant Deum. » 
Qua autem nunc scribo vobis de me, ecce omnibus 
patet quia non mentior. Et hoc dico coram Deo, id 
est teste Deo. Jurat Apostolus ut credatur quod 
dicit quod proficit istis. (10) Necessitate compulsus 
jurat, quia nisi hoc faceret, non crederent ei, qui- 
bus non expedit ut non credant, imo expedit ut 
credant. Et video quia plus est hoc quam, est, est; 
non, non; sed hoc quod amplius est, a malo est 
2 Hieron., ad Elvidium. 
t ) Aug., super Epist. apost, Jacob. 


105 


PETRI LOMBARDI. 


103 


(Malth. v) : et si non a malo jurantis, a malo est A illi, et in eorum communione et unitate viventem, 


non credentis. Ideoque non ait, si quis amplius fa- 
cil, malum est ; sed, quod amplius est, a malo est. 
Deinde veni predicare in partes Syris, et Ciliciz. 
Eram autem ignotus facie, id est presentia corporis, 
Ecclesiis Judaece qua erant. in Christo, id est in flde 
Christi, per quod patet quod nec Ecclesie Jude 
me docuerunt, qua scilicet erant per se, non am- 
míste Ecclésiis gentium. Tantum autem habebant 
nuditum de rge, id est quod de me audierant, me- 
morie mandaverant, hoc, scilicet quoniam qui per- 
sequebatur nos aliquando, scilicet dum infidelis erat, 
nunc erangelixal fidem Christi, quam aliquando ex- 
pugnabat. [Augustinus] Et quia de re difficili magna 
nascitur ddmiratio, subdit: Et in me, id est in mea 


conversione clarificabant, vel megnificabant Dom:- B 


ntm, id est magnificum predicabant, qui gratia 
sua mne convertit : vel clarificaebant Deum in me, 
id est rneo exemplo predicantes, vel gratias agentes 
Dec, in quo eis profui. 

CAPUT II. 

Vgns. 1-5. — « Deinde post annos quattuordecim 
« iterum. ascendi Hierosolymam cum Barnaba, as- 
«. sumpto et Tito. Ascendi autem secundum reve- 
« lationem, et contuli cum illis Evangelium quod 
« predico in gentibus. Seorsum autem his qui vi- 
« debantur aliquid esso, ne forte in vacuum curre- 
« rém, aut cucurrissem. Sed neque Titus, qui me- 
« cum erat, oum esset gentilis compulsus est cir- 
« eumcidi ; sed propter subintroductos falsos fratres 
« qui subintroierunt explorare libertatem nostram 
« quam habemus in Christo Jesu, ut nos in servi- 
« tutem redigcrent. Quibus neque ad horam cessi- 
« Ynus subjectioni. » 

Deinde post annos quatuordecim à Christi passione, 
qui füerunt post predicationem Syrie et Ciliciz, 
cum quiestio esset de lege utrum tenenda esset an 
non, iterum ascendi Hierosolymam, non ait, ivi, sed 
ascendi, pro situ terre. Ascendi, dico, cum Barnaba, 
qui de Judeis erat. Assumpto Tito, qui de gentibus. 
Quasi dicat : Hine inde testes habui, quibus patet 
falsum esse me aliud gentibus, aliud Judeis pre- 
dica"e. Áscendí autem, noh solum mea dispositione, 
sed setundum revelationem Dei. Et non dico didici 
ab illis tanquam a majoribus, sed contuli cum eis, 
tanquam amicis et paribus Evangelium Christi, 


quod praedico in gentibus. Hic feoit pro assertione ] 


préedicationis, quia multis erat scrupulus in doc- 
trina Apostoli, perturbantibus Judeis. [Hieronymus] 
Pér hoc ergo quod ait, et contuli cum illis, osten- 
dit se non habuisse securitatem Evangelii, nisi au- 
ctoritate Petri esset et aliorum roboratum. (11) Apo- 
Btolus enim] Paulus post Christi ascensionem, de 
cotlo vocatus, si non ápostolis communicaret, et cut 
eis Evangeliam conferret, quo ejusdem societatis 
esse appareret, Ecclesia ilii omnino non crederet, 
sed cum cognevissent eum hoc annuntiantem quod 


11) August., contra Faust. 
12) Id., super Joannem. 


C 


accedentibus etiam per eur talibus signis, qualia 
et illi operabantur, (12) ità eum Domino commen- 
dante auctoritatem meruit, ut verba illius sic au- 
diantur in Ecclesia, tanquam in illo Christo veris- 
sime locutus audiatur; sicut ipse dixit : Non pro 
his, inquit, tantum rogo, id est pro discipulis qui 
cum illo tunc erant, sed et pro eís qui per verbum 
eorum credituri sunt in me (Joan. xvii) : ubi omnes 
suos intelligi voluit,non solum qui tunc erant, sed 
etiam qui futuri erant ; quotquot enim postea cre- 
diderunt in eum, crediderunt per verbum eorum, 
scilicet apostolorum, id est per Evangelium. Quis- 
quis enim in Christum credit, Evangelio credit : 
quod dictum est esse verbum eorum, quia ab eis . 
est primitus ac precipue predicatum. Jam enim ab 
ipsis predicabatur, quando per revelationem Christi 
ipsum verbum eorum Paulus accepit, et per hoc 
verbum, et si non per eos. Cum accepisset a Deo 
illud, credidit Paulus : unde et contulit cum illis 
Evangelium, et dextras accepit, quia iilud verbum 
cum eis, etsi non per eos habuit. (13) Ipsa enim 
collatio unam doctrine speciem excussa omni lepre 
varietate monstravit. Leprosi enim quos Dominus 
in Evangelio curasse legitur, et misisse ad sacer- 
dotes ut se eis ostenderent, non absurde intelligun- 
tur, qui scientiam vere fidei non habentes, varias 
doctrinas profitentur erroris. Nulla porro falsa doc- 
trina est, qu& non aliqua vera intermisceat, 

Vera ergo falsis inordinate permista in una do- 
etrina significant lepram, que unius corporis colo- 
rem diversis locis variat atque maculat. (14) Ut 
ergo Apostoli predicatio ab omni corruptionis lepra 
libera monstraretur, cum aliis apostolis contulit 
Evangelium. Aliter enim non crederet Ecclesia ei 
qui non fuerat cum Domino. Seorsum aulem. Quasi 
dicat : Contuli cum illis Evangelium : sed seorsum, 
[Hieronymus] id est separatim. Contuli cum his qui 
videbantur aliquid esse, id est alicujus auctoritatis, 
non publice coram omnibus, he fidelibus ex Juda, 
qui putabant legem esse servandam, fldei scanda- 
lum nasceretur. [Augustinus] Seorsum etiam illis 
exposuit Evangelium, cum jam expogsuisset coram 
omnibus : non ideo quod aliqua fàlsa dixerit, ut 
seorsum paucioribus vera diceret; sed propter in- 
firmos qui non possunt omnia capere, quibus aliqua 
tacuerat dicenda perfectis. Aliquando enim aliquid 
veri tacere licet. Ne forte. Quasi dicat : Contuli cum 
eis, ne forle in vacuum currerem aut cucurrissem, 
id est ne putarer predicasse inutiliter. Predica- 
lionis vero opus appellat cursum, pro torrenti 
eloquio : sed neque. Quasi dicat : Non solum in 
collatione probatus esum, sed etiam Titus qui me- 
cum erdt, cum esset. gentilis. Neque compulsus est, 
rationibus eorum circumcidi, id est non potuit ex- 
torqueri à me ut cireumcideretur, sed susceptus 
est ab apostolis in societate incirceumcisus. Cur ergo 


(13) Id., in lib. Quest. Evang. 
(14) Id., contra Faust. 


105 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


106 


vultis, vos Galat», circumcidi ? cue. ultro a gratia A eram, qui introierunt explorare liberlatem nostram, 


recedentes ad legem íiransitis? Sed propter, elc. 
Quasi dicat : Non solum "Titus non esti compulsus 
cireumcidi, sed neque ad horatn, in aliquo, cessimus, 
quasi convicti de lege, subjectioni eorum, ut eis 
subjiciamur, qui legalia saluti necessaria pradica- 
bant. Cum autem alibi cesserit, ut. in. circeumci- 
sione Timothei, cur non hic cessit ? Respondet et 
ait : Propter fulsos fratres, qui se. fingunt amicos, 
subintroductos, [Ambrosius] id est in locum ubi 
erant apostoli, latenter introductos a Judeis. Quod 
enim infideles per 8e nou poterant, per falsos fratres 
moliebantur ; quos sub specie religionis immiserunt, 
ut explorarent que libertas esset nobis in fide 
Christi. Unde subdit : (jui, scilicet falsi fratres. sub- 
in rgierunt, id est sub habitu pacis et humilitatis 
introierunt ; aliud quaerendo, aliud fingendo, exp!o- 
rare liberialem nostram, ut scilicet. accusarent li- 
bertatem noslram, quam habemus in Christo Jesu, 
i4 est in fide Christi, non ut eam tenerent, sed ut 
aliqua contentione ab ea nos redigerent in servitutem 
leg s, id est in. carnales observantias, a quibus li- 
hem) ear us per fidem Christi, Quod si essel, ve- 
ritas Evargelii apud gentes non maneret, sed om- 
nes 844 judaizarent. Et ideo hic ubi assertionem 
predicationis sue conferebat, nullatenus voluit ce- 
dere, ut veritas predicationis monstraretur. Et nota 
quia in his omnibus se commendat, et legem non 
tenendam comprobat. Unde subdit : 

VERS. 5, 6. — « Ut veritas. Evangelii permaneat 
« apud vos. Ab his autem qui videbantur esse ali- 


« quid, quales aliquando fuerint nihil mea interest. C 


« Deus enim personam hominis non accipit. » 

Ut veritas, eic. Quasi dicat: ldeo in nullo cessi- 
mus, ut ita. verilas Evangelii permaneret apud vos. 
Veritas enim Evangelii, Christi est gratia. Ideo enim 
hie non ceasit circeumcidendo Titum, ne occasionem 
daret eis, qui sine illa cireumcisione dicebant, cre- 
dentes salvos esse non posse, et ad deceptionem 
gentium hoc eliam Paulum sentire jactabant. Ibi 
vero ubi non obfuit, cireumcidit "l'imotheum pro 
scandalo Judaeorum, ne Judeis sic videretur cir- 
cumcisionem detestari, sicut idololatria detestanda 
est : cum illam Deus fieri preceperit, hanc Satanas 
persuaserit. Ideo ergo non fecit in Tito quod in Ti- 
motheo, ut osteuderet illa sacramenta nec tanquam 
necessaria debere appeti, nec tanquam sacrilega 
debere damnari. Vel secundum aliam litferam. Qui- 
dam enim Latini codices non habent neque, secun- 
dum quod ita potest legi. Quasi dicat : Titus non 
est compulsus circumcidi, sed alibi ad horam cessi- 
mus subjectioni, ut in circumcisione Timothei. Red- 
dit autem causam quare compulsus est facere quod 


nolebat, scilicet pro scandalo Judeorum, preve- 


niens calumnias falsorum fratrum, qui parati erant 
eommovere seditionem, si illum filium Jude in- 
cireumcisum ordínaret episcopum : et hoc est quod 
ait, cessimus, dieo, propter falsos fratres qui subin- 
roderunt in locum ubi ego cum Timotheo et aliis 


PaTauL. CXCII. — 


quai habemus in Christo Jesu, id est ut nos redige- 
rent in servitutem legis : quod cum facere nequi- 
rent, populum contra nos excitare moliebantur: et 
ideo cessimus subjeclioni eorum, circumcidendo 
Timotheum ; ad horam cessimus, ita ut ve-nitas 
Evangelii permaneret apud hos, que habet quod 
neque circumcisioaliquid confert, neque preputium, 
sed fides : hoc enim erat apud Judaeos, quia cre- 
dentes circeumcidebant filios suos. Attende diligen- 
ter quod Ambrosius illam litteram improbat, qua 
dicitur nec ad horam cessisse, cum dicat se cessisse, 
nec ad horam, ita dicens : Titum supra dixit, non 
esse compulsum circumcidi. Et subjicit dicens :; 
Sed propter subintroductos falsos fratres, etc., qui- ' 
bus verbis quid jam sonat nisi quia ad horam ces- 
sit propter illos ? Si autem propter illos falsos fratres 
non cessit, sicut legitur in quibusdam codicibus, 
non voluntate non cessit ; nam cessurum se signifl- 
cavit, si illi non essent ; sed propter illos subintro- 
ductos falsos fratres non cessit. Si ergo cedendum 
non fuit, quare falsi fratres dicuntur, quorum bene- 
ficio non fecit quod faciendum non erat? Ergo si 
hoc est, beneficium prestiterunt Apostolo, quia ho- 
rum causa non cessil, cum Ecclesie non deberet. 
Cur igitur exploratores dicti sunt, 8i hoo illum fa- 
cere volebant quod facturus erat? sed propter istos 
non fecit. Sin autem non erat facturus, sine dubio 
propter istos fecit. Littera hic indicat quia cessit, . 
et historia factum exclamat. Quomodo enim ad ho- 
ram negaret se cessisse, cum probetur propter Ju- 
deos Timotheum circumcidisse ? Ille enim posset 
defendere se nec ad horam cessisse, qui nunquam 
inveniretur cessisse. Nec ad horam enim cessit qui 
nunquam cessit : quod si aliquando cessit, quo- 
modo nec ad horam? Cur etiam dicit se cessisse 
propter falsos fratres, si per se facturus erat? aut 
enitn cessurus propter falsos fratres non cessit, aut 
non cessurus propler falsos fratres cessit. Unum 
enim ex his duobus restat intelligi. Cessit ergo in- 
vitus, non sponte, propter illos faciens quod per se 
non faceret, humilians se legi circumciso Timotheo, 
ut dolus et scandalum Juds&orum cessaret, qui pa- 
rati erant commovere tumultum et seditionem, si 
illum filium Judes incircumeisum susciperet, et 
episcopum ordinaret. [Ambrosius] De filiis autem 


D Grecorum non erat scandalum, quia epistola apo- 


stolorum inde data erat, ubi dicebatur non oportere 
eos cireumcidi. Sed Judi credentes circumcide- 
bant filios suos, nec epistola apostolorum hoc ve- 
tabat, nec de his aliquid significaverat. Unde nec 
Titus est compulsus circumcidi, qui de Grecis vel 
gentilibus erat; sed Timotheus filius Jude propter 
exploratores cireumcisus est. Per hoc enim quod 
illum circumcidit, et non illum, gstenditur, quia 
illa legalia nec saluti necessaria sunt, nec sacrilega, 
ita ut veritas Evangelii maneat, scilicet quia in 
Christo neque preputium neque circumoeisio aliquid 
valet, sed fides que per dileotionem operatur. 4b 


j 


101 


PETRI LOMBARDI. 


108 


h?« autem. Quasi dicat : De collatione Evangelii re- A nihil. ccntulerunt. mihi. Sed potius econtra, opinio- 


fero ad commendationem meam. Sed quales, id cest 
quam idiote fuerint, ad comparationem meam, ali- 
quando, scilicet dum in lege erant, antequam essent 
apostoli illi qui videbantur esse aliquid, id est alicu- 
jus auctoritatis, quia cum Domino ambulaverunt, 
et transfigurationi ejus interfuerunt. [Augustinus] 
. Videbantur, dico, ab his, scilicet falsis fratribus, 
quia qui videntur esse aliquid, carnalibus hominibus 
videntur esse aliquid. Nam ipsi non sunt aliquid, 
etsi boni ministri Dei sunt. Christus in illis est ali- 
quid, non ipsi per se ; nam si ipsi per se essent ali- 
quid, semper fuissent aliquid.Quales autem aliquan- 
do fuerunt, quia ipsi et peccatores, et idiot» fuerunt, 
nihil mea interest referre, id cst nil mihi prodest in 
hoc statu miserie, quia preterita nec prosunt nec 
obsunt. Innuit tamen se prevaluisse. Dicendo enim, 
quales aliquando fuerunt, indicat se in legalibus 
prevaluisse illis ; sed nil tamen iis profuisse, et 
ideo Galatis non sunt curanda legalia. Deus, etc. 
Quasi dicat : Ideo nil mea interest, quia Deus non 
accipit personam hominis, magnam vel parvam, 
id est sine personarum acceptione omnes ad salutem 
vocat, non reputans illis delicta eorum. 

Vrns. 7-13. — « Mihi enim qui videbantur esse 
« aliquid, nihil contulerunt. Sed econtra cum vi- 
« dissent quod creditum est mihi Evangelium prze- 
« putii sicut et Petro cireumcisionis (qui enim ope- 
« ratus est Petro in apostolatum circumcisionis, 
« operatus est et mihi inter gentes) et cum cogno- 
« vissent gratiam qux data est mihi, Jacobus et 
« Cephas et Joannes qui videbantur columne esse, 
« dextras dederunt mihi et Barnabe societatis, ut 
« nos in gentes, ipsi autem in cireumcisionem, tan- 
« tum ut pauperum memores essemus. Quod etiam 
« sollicitus fui hoc ipsum facere. Cum autem ve- 
« nisset Cephas Antiocham, in faciem ei restiti, 
« quia reprehensibilis erat. l'rius enim quam veni- 
« rent quidam a Jacobo, cum gentibus edebat. Cum 
« autem venissent, subtrahebat et segregabat se, 
« timens eos qui ex circumcisione erant. Et simu- 
« lationi ejus consenserunt ceteri Judai, ita ut et 
« Barnabas duceretur ab eis in illam simulatio- 
| « nem. » 

Mihi enim, vel autem. Quasi dicat : Ideo ad priora 
non recurro, quia ea quse modo sunt, sufficiunt 
mihi ad commendationem, scilicet quia illi qui vi- 
debantur csse aliquid, scilicet Petrus et alii qui fue- 
runt cum Domino, nil contulerunt, id est addide- 
runt, mihi. [Augustinus] In quo patet quod non 
illia inferior sum, qui a Domino adeo perfectus sum, 
ut nil esset quod in collatione mea perfectioni ad- 
derent Qui enim illis imperitis tribuit sensum, 
dedit et mihi. Vel ita continua : Vere Deus non ac- 
cipit personam hominis, qui si ita esset, ego Paulus, 
ante impius, cui tales nil conferret, non fuissem, 
sed fui. Mihi enim, etc. Vel ita junge, et legitur, 
autem. Quasi dicat : Illud nil mea interest referre, 
ged hoc dicam, quod qui videbantur esse aliquid, 


nem insidiantium, cum vidissent quod. Evar,;li um 
praputii, a Domino creditum est mihi, ut fideli, ita 
principaliter, sicu£ et Petro Evangelium circumcisio- 
nis. Christus cnim Paulo dedit ut ministraret gen- 
tibus, qui etiam Petro dederat ut ministrarcet Ju- 
deis. [Ambrosius] Ita tamen dispensatio distributa 
est illis, ut et Petrus gentibus praedicaret si causa 
fecisset, et Paulus Judois. Qui enim. Quasi dicat : 
Per hoc viderunt, quia quz operatus est Petro, id est 
dedit quidquid habet, eligendo eum zn apostolatum 
circumcisionis, id est Judeorum, operatus est et mihi, 
id est ad meum honorem, inter. gentes. Cum vid:s- 
sent, inquam, et cum cognovissent gratiam qux data 
est mihi in gentes, [Augustinus] scilicet quot mira- 
cula feceram, quot gentes converteram, Cephas, id 
est Petrus, et Jacobus et Joannes, qui erant honora- 
tiores in apostolis, quia sempcr in secretis cum 
Domino fuerunt, qui videbantur columna esse, id 
est sustentatio totius Ecclesie, quse etiam ipsa co- 
lumna et firmamentum dicitur veritatis (1 Ttm. i1): 
quam eliam sapientia edificavit, et. constituit in 
septem columnis (Prov. ix), quo numero vel uni- 
versitas praedicatorum, quia solet pont pro universo, 
vel septenaria operatio Spiritus sancti insinuatur. 
Cum hoc, inquam, vidissent et cognovissent, dede- 
runt mihi et. Barnaba dextras in signum societatis, 
id est consenscrunt in societatem, et paruerunt vo- 
luntati Domini, consentientes ut ego essem primus 
in praedicatione gentium, sicut Petrus in circeumci- 
sione. Et sicut alii avostoli obedirent Petro, ita 


C Barnabas Paulo. Non ergo inventi sunt in aliquo 


dissentire ab illo, ut cum ille perfectum Evangelium 
sc accepisse diceret, illi negarent, et aliquid vellent 
tanquam imperfecto addere. Ut mos, quasi dicat : 
Dederunt nobis dextras, ad hoc utique, 44 nos ire- 
mus in gentes ; ipsi aulem tn circumcisionem lantum. 
Hoc addiderunt : Ut pauperum, qui evant in Hieru- 
salem, memores essemus, qni rerum suarum vendi- 
tarum pretia ad pedes apostolorum ponerent. Me- 
mores, dico, ad opus illorum faciendo collectas. 
Ecce per hoc patet quod nobis egebant. Quod etium. 
Quasi dicat : lpsi monuerunt 1645 nos hoc facere. 
Quod, id est sed, ante admonitionem illorum ego 


| fui etiam sollicitus, id est studui hoc ipsum facere, 


non minus diligenter quam illi przceperunt. Eo 


tempore cum venisset Petrus Antiochiam, licet 


hoc in Actibus apostolorum non legatur, in faciem 
ei restitit Paulus. Unde subdit : Cum autem, etc. 
quasi dical : Ipsi mihi nihil contulerunt, sed ego 
contuli Petro, quia cum venisset Cephas Antiochiam, 
qui locus gentium crat, ego restili ei, tanquam 
pari. Hoc enim non auderct facere, nisi sciret se — 
non imparem fore. Restiti, dico, eundo in faciem 
ejus, scilicet quod non animadvertebat indicando ; 
et non in occulto, sed coram omnibus quibus 
nocebat. EL non temere hoc feci, quia reprehensz- 
bilis eral, id est dignus reprehensione, non pro 
se sed pro aliis, Et vere, quia hoc modo. [Augusti- 


109 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


110 


nus; Prius euin quam venirent quidum Judai ab Ja- À non judaico vivis, id est gentium, non. Jud:orum 


cobo, Ecclesie  Hierosolymitane episcopo, edebat 
Peirus cuin. gentibus, non habens discretionem in 
cibis. Illi qui a Jacobo venerant emulatores legis 
erant, nomine Christiani, qui equo jure Christum 
et legem venerabantur,quos timens non miscebatur 
gentibus, quod si solum esset, non esset reprehen. 
sibile, sicut et ipse Paulus pro scandalo aliquando 
cessit. [Ambrosius] Sed in hoc errabat quod gentes 
judaizare cogebat suo exemplo, dum a gentibus se 
dividens Judaeis se adjungebat. Unde subdit : Cum 
aulem illi venissent a Juda, subtrahebat se Petrus, 
latenter per aliquas occasiones a cibis gentilium. 
Et segregabat se, id est per se gregem cum Judseis 
faciebat, timens,non cibos, sed eos qut ex circumci- 
«ene erant, id est de Judsa, quia erant infirmi,vel 
eliam si firmi esserít, ne pro more suo scandaliza- 
rentur. Igitur ne scandalizarentur, sed paulatim in 
lide nutrirentur,factus est Judeis,tanquam Judaeus, 
simulans cum infirmis idem sentire. Et simulationi 
ejus exteri Judzi, qui erant Antiochie, econsensc- 
runt, tanquam discerneret cibos, i/a ul et Barnabas, 
qui mecum erat doctor gentium, ab eis duceretur 
genlibus subtractus in illam simulationem, Judaicie 
comestionis, ut quamvis recte crederet dc legis in 
utroque populo abolitione, eadem tamen intentione 
qua Petrus,se a gentibus subtraheret,et cum infir- 
mis idem sentirc se simularet.Hxc autem simulatio 
2entibus inutilis erat, ideoque Paulus Petrum re- 
darguit. Unde subdit : 

Vgns. (4. — « Sed cum vidissem quod non recte 
» ambularent ad veritatem Evangelii, dixi Cephe 
* eoram omnibue : Si tu cum Judzus sis,genliliter 
- vivis et non' Judaice, quomodo gontes cogis ju- 
^ daizare ? » 

Sed cum vidissem ego solus quod. non recle ambu- 
larent, non quantum ad intentionem, sed ad verita- 
tem Erangelii,1uia per hoc peribat veritas, ut gen- 
tes judaizarent, diri Cepha coram omnibus, quia 
pro omnibus sanandis dictum est, ul omnes illius 
objurgatione sanarentur. Non enim utile erat erro- 
rem qui palam noecret, in secreto emendare. [Au- 
gustinus] Huc etiam accedit,quod firmitas et chari- 
tas Petri cui ter a Domino dictum est: Pasce oves 
meas (Joan. xxi) ; objurgationem talem posterioris 
pastoris pro salute gregis libentissime sustinebat, 
valebatque hoc ad magnum humilitatis exemplum, 
ut in eo qui primus est, discunt ceteri mites esse 
et humiles. Ipse enim Petrus quod a Paulo fiebat 
utiliter libertate charitatis,sancte ac benigne pietate 
hurnilitatis accepit, atqueita exemplum posteris pre- 
buit,tanto sanctius quanto ad imitandum difficilius, 
quo non dedignarentur majores sicubi forte recti 
tramitem reliquissent, etiam a posterioribus corrigi. 
Laus itaque justa libertatis in Paulo, et sancte hu- 
Lilitatis in Petro eminuit. Dixi inquam,si tu, o Pe- 
te, cum sis Jud us, natione el genere, gentiliter et 


(15) August, ad Hieron. 


ritu vivis,quia sciebat illam dissertationem ciborum 
nihil conferre. Ecce qui ante fuit in ritu Judaico 
dimisit. Quid ergo debent facere qui non fuerunt ut 
Galatz ?non utque debent recipere (15). Si, inquam, 
hoc est,quomodo cogis gentes,qui omnia qux vident 
in te putant esse necessaria saluti, judaixare? co- 
gebat quidem non docentis imperio, sed eonversa- 
tionis exemplo, et de hoc objurgatus est. Hinc di- 
scant Galate Petri auctoritate nonessejudaizandum, 
qui in hoc reprehensus est.De hac autem roeprehen- 
sione dissentirevidentur HieronymusetAugustinus, 
sicut et de legalinm post Christum observatione. 
Hieronymus enim ait Petrum non ideo observasse 
lla legalia, quod vellet ea post Christum servari 
etiam a Judamis, sicut vere nec debebant, sed invi- 
tum fecisse et dispensatorie simulasse, ne scilicet 
Judo»os amitterc. ; nec in hoc peccabat, quia bona 
intentione id agebat, etsi illi peccarent, qui ejus 
quasi excmplo judaizabant.Nec fuit reprehensio ve- 
ra,quia nil in co reprchensibile erat, sed dispensa- 
toria, ut per hoc scirent gentes non esse judaizan- 
dum, videntes tantum Apostolum in hoc repre- 
hendi. 

Auguslinus vero dicit Petrum servasse illalegalia 
non dispensatorie, sed vere, quasi eis subjectum, 
sed non in eis spem ponentem, que ab omnibus 
Judais erant servanda, et eum vere peccasse, non 
illa servando, sed alios suo exemplo judaizare co- 
gendo, ut sit reprehensio vera non dispensatoria. 
Ait enim Hieron.(16). Ex hoc locoimpius Porphyrius 


C Petrum a Paulo reprehensüm nobis objicit, volens 


et illi maculam erroris,et huic procacitatisincutere, 
et in commune ficti dogmatis accusare mendacium, 
dum inter se Ecclesiarum principes dissiderent. 
Quod utique facit non intelligens quo sensu Petrus 
reprebensibilis fuisse, vel ei apostolus Paulus in fa- 
ciem restitisse dicatur. Nam uterque recte sentit 
legem non esse tenendam,et in omni gente quicun- 
que timct Deum et operatur justitiam,acceptus est 
illi, sed uterque cauta simulatione dispensat, ille 
subtractionem, iste reprehensionem, ut et Judeis 
superbia,et gentibus desperatio tolleretur. Non igi- 
tur vel Paulo vel eis cum quibus ante edens se ab 
eis postea separabat, Petrus vere reprehensibilis 
eral, nec eis Paulus procaciter resistebat. Paulus 


] enim in Petro hoc reprehendere non potuit, quod 


ipse fecit, nec arguere simulationem, cujus et ipse 
reus erat ; sed fuit hec reprehensio non vera, sed 
dispensatoria ; nec Petrus peccavit, nec Paulus pro- 
caciter arguit. Petrus autem,sicut legitur in Actibus 
apostolorum, auctor fuit hujus decreti, legem post 
Evangelium non esse scrvandam,qui post visionem 
lintei,ubi erant diversi generis animalia, ad Corne- 
lium intravit, eL cum gentibus comedit : qui etiam 
quastionem de hac re solvit. Cum enim Paulus et 
Barnabas jam conversis multis gentibus venissent 


(16) Hieron. &d August. . 


111 


PETRI LOMBARDI. 


119 


Antiochiam, quidam.de Judea descendentes dice- À doceus a Moyse eorum qui per gentes sunt Judeeorum, 


bant: Sine lege Moysi nemo potest salvari. Tunc 
utrique srilicet Paulus et Barnabas et illi Judei qui 
hoc dicebant, ascenderunt Jerusalem ad apostolos. 
Petrus vero ait: Dedit Deus Spiritum illis sicut et 
nobis, et nihil discrevit inter nos et illos, fide purifi- 
cans corda eorum. (Quid ergo tentatis demum imponere 
jugum, quod neque nos neque paires mostri porlare 
poluimus ? sed per gratiam credimus salvari sicut et 
tlli (Act. xv).Petrus itaque bene sensit de abolitione 
legis, sed simulavit pro timore Judeorum ne occa- 
sione gentium a flde recederent,et sic perderet gre- 
gem suum.Simulavit autem Paulus pro simili metu, 
ut in cireumcisione Timothei,et ipse qui comam ex 
voto nutrivit ut Nazarei, in Cenchris ex lege caput 
totondit. Post multa etiam in Jerusalem consilio 
Jacobi et presbyterorum purificatus secundum legem 
in templum intravit, et hostiam obtulit. Ecce quo- 
modo Judaeis Judseus factus est. Non ergo officioso 
mendacio, sed honesta dispensatione et Petrum se 
a gentibus segregasse, et Paulum ei restitisse, ego 
imo alii ante me exposuerunt, ut et apostolorum 
prudentia demonstraretur, et. blasphemantis Por- 
phyrii imprudentia coerceretur (17). 

Augustinus vero dicit credentes degentibus onere 
legis liberatos esse ; de Judeis vero credentes, legi 
subditos esse, nec peccare si circumcidunt et sacri- 
fleant, modo spem salutis in eis non constituant, 
nec peccat Peirus si judaizat,sed quia cogit gentes 
judaizare suo exemplo, in quo solo, Paulus repre- 
hendit eum ut doctor gentium, ut sit reprehensio 
vera, nec dispensatoria. Alioquin mentitus est Pau- 
lus. Si enim hoc fecit Petrus quod facere debuit, 
mentitus est Paulus qui eum vidit non recte ambu- 
lantem ad veritatem Evangelii. Quisquis enim facit 
quod facere debet,recte utique facit, et ideo falsum 
de illo dicit, qui dicit eum non reete fecisse, quod 
novit eum facere debuisse.Si autem verum scripsit 
Paulus, verum est quod Petrus non recte ambulabat 
ad veritatem Evangelii : ego quidem illud Petrum 
sic egisse credo, ut gentes cogeret judaizare. Hoc 
enim lego scripsisse Paulum quem mentitum esse 
non credo, et ideo non recte agebat hic Petrus, 
quia erat contra Evangelii veritatem, ut putarent 
qui credebant in Christum, se sine illis legalibus 
salvos esse non posse. Hoc enim contendebant An- 


tiochie qui ex circumcisione crediderant. Ipsum D 


vero Paulum credo nonitaegisse,quando Timotheum 
cireumcidit, vel Cenchris votum persolvit, vel Hie- 
rosolymis a Jacobo monitus, legalia illa suscepit, 
ut putare videretur per illa legalia salutem posso 
dari, sed ne illa que in umbris futurorum Deus 
fleri jusserat, tanquam idololatriam gentium dam- 
nare crederetur. Hoc est enim quod Jacobus ait: 
Vides, inquit, frater, quot millia sunt in Juda qui 
crediderunt in. Christo, et. hi omnes aemulatores. legis 
$unt. Audierunt enim de (e quod. discissionem 146 


(17) August, ad Hieron. 


dicens non debere circumcidere filios suos, neque secun- 
dumconsuetudinem legis ingredi. Quid ergo est ? Utique 
oportet convenire multitudinem. 1udierunt etenim su- 
pervenisse. Hoc ergo [ac quod tibi dicimus. Sunt nobis 
viri quatuor, votum habentes super se : his assumptis, 
sanctifica te cum ipsis, eL scient omnes falsa esse quae 
de te audierant (Act. xx1). [Augustinus] Non,ut opi- 
nor, obscurum est,et Jacobum hoc ideo monuisse, 
ut scirent falsa esse que de illo audierant hi, qui 
cum ex Judaeis credidissent, tamen &emulatores 
erant legis, qui sic ca volebant observari, tanquam 
sine hisin Evangelio salus credentibus essenon pos- 
git. Hi senserant Paulum vehementissimum grat::e 
predicatorem, et intentioni eorum maxime adver- 
sum. Ab wmulis enim nove legis qui non intellige- 
bant quo animo a Judeis fidelibus illa tunc obser- 
vari deberent, scilicel propter commendandam au- 
ctoritatem divinam et sacramentorum illorum pro- 
pheticam sanctitatem, ncn propter adipiscendam 
salutem, dicebatur Paulus gratie praedicator egre- 
gius damnare legem Moysi ut. sacrilegam, nec Deo 
mandante scriptam,et ideo hujus false criminatio- 
nis invidiam diluere volensipsejudaizavit,ostendens 
non eam esse sacrilegam Judeis, ut est idololatria 
gentibus, nec tamen esse necessariam saluti. 
Porro apostoli decreverant Hierosolymis, ne 
quisquam tunc Judaeos judaizare prohiberet, quam- 
vis etiam ipsos Christiana doctrina non cogeret 
(48). Itaque si post loc apostolorum decretum 
Petrus habuit illam in Antiochia simulationem qua 


C gentes cogeret judaizare,non mirum si Paulus con- 


stringebat eum libere dehere asserere, quod cum 
citeris apostolis se Hierosolymis decrevisse memi- 
nerat. Si autem boc ante illud Hierosolymitanum 
concilium Petrus fecit, nec sic mirum est, quod . 
eum volebat Paulus non timide hoc subtegere, sed 
fidenter asserere, quod eum pariter sentire jam 
noverat, vel quia cum eo contulerat Evangelium, 
vel quia in Cornelii vocatione etiam divinitus eum 
de hac re monitum acceperat, sive quia antequam 
illi venissent Antiochiam quos timuerat,cum genti- 
bus eum convesci viderat. Non enim negamus Pe- 
trum in hac sententia fuisse in qua et Paulus fuit. 
Non igitur tunc eum quid in eare verum esset 
docebat, sed ejus simulationem qua gentes cogebat 
judaizare, arguebat quia sic illa omnia simulatorie 
gerebantur, quasi verum esset quod dicebant qui- 
dam, scilicet credentes sine lege non posse salvari, 
in cujus sententie non consensionem, sed simula- 
tionem timore Petrus inciderat, ut. de illo vere 
Paulus scriberet, quod eum vidisset non recte 
ambulantem ad veritatem Evangelii, eique verissime 
diceret quod gentes judaizare cogebat, quod Paulus 
utique non faciebat : ob hoc illa vetera veraciter 
ubi opus erat. observans, ut damnanda non esse 
monstraret,predicans tamen instanter non eis, sed 


(48) August. ad Hieron. 


113 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


114 


gratia fidei salvos fleri fldeles, ne ea velut necessa- À Israel (Jer. xxx1i). Non dicit populo gentium sed 


ria quisquam susciperet, post passionem et resur- 
rectionem, namque Domini jam revelata fide, amise- 
rant tanquam vitam officii sui. Verumtamen sicut 
defuncta corpora deducenda erant quodammodo 
ad sepulturam, nec simulate, sed religiose, non 
erant deserenda continuo, vel inimicorum obtre- 
clrationibus tanquam canum morsibus projicienda. 
Ideo nunc quisquis Christianorum quamvis sit ex 
Juda&is ea celebrare voluerit, quasi sopitos cineres 
eruens non erit pius deductor vel bajulus corporis, 
sed impius sepulture violator. Nam processu tem- 
poris observationes ille ab omnibus Christianis 
sunt deserende. Item ipsum apostolum Paulum in- 
terrogans, interpello-et requiro in eo quod scripsit 
se vidisse Petrum non recte ambulare ad veritatem 
Evangelii, eique ideo restitisse, quod illa simula- 
lione gentes judaizare cogebat : utrum verum scri- 
pserit an. non, nescio qua dispensativa falsitate 
mentitus sit. Absit ! ut eum mendaciter fecisse cre- 
damus (19). Omnino enim tenendum est in doctrina 
religionis nullo modo esse mentiendum, eta scripto- 
ribus eanctarum Scripturarum credendum est om- 
nino ahesse mendaciutn, ne dispensatores Christi 
sibi putent licere pro veritatis dispensatione men- 
tiri. Fidelis igitur dispensator Paulus nobis exhibet 
procul dubio in scribeado fidem, quia veritatis 
dispensator erat, non falsitatis: et ideo verum 
scripsit, dicens se vidisse Petrum non recte ambu- 
lantem ad veritatem Evangelii, eique in faciem 
restitisse,quod cogerel gentes judaizare.Petri itaque 
et Barnabae simulatio, merito reprehensa est et 
correpta, ne et tunc noceret, et ne posteris ad imi- 
tandum valeret. 

Cui Hieronymus ita respondet : Scribis in epistola 
quod Paulus cum jam esset Christi Apostolus sus- 
cepit ea quz in lege precipiuntur celebranda, ut 
doceret non esse perniciosa his qui ea vellent sicut 
a parentibus per legem acceperant custodire, si 
tamen in eis non constituerent spem salutis. Estque 
summa sentenlie tue, credentes quidem de genti- 
bus a legis onere liberos esse, sed credentes de 
Judaeis bene facere, si sacrificant et circumcidunt. 
Sed si post Evangelium bene facit qui judaizat in 
sacrificiis et ceteris, in heresim labimur Cerinthi 
et Ebionis, qui propter hoc sunt anathematizati 
quod Evangelio miscuerunt cultum legis, qui dum 
volunt Judiei esse et Christiani, neutrum sunt : et 
si tales suscipimus ut in Ecclesia Dei faciant quod 
fecerunt in synagoga Satano, non illi Christiani 
fient, sed nos Judaeos facient. Dicis legis ceremonias 
his qui ex Judiis sunt non esse pestiferas ego 
contra pronuntio quod sunt utique ceremonies Ju- 
deorum omnibus mortlifere fidelibus. Finis enim 
legis Christus est (Rom. x). ltem: Lex et prophete 
uque ad Joannem (Luc. xv1). Item Jeremias: Consum- 
mabo testumenitum novum. surer domum, vel domui 


(19) Augustinus, contra Judam. 
,20) Id., in psalmo cv. 


Judeis, ut non in vetustate littere vivant, sed in 
novitate spiritus,nec sunt ille ceremonise res in- 
differentes inter bonum et malum ; &i observandse 
sunt,salutem afferunt, si vero salutem non afferu nt, 
non sunt observanda. Eas observare tu dicis bo- 
num, ego assero malum, non modo eis qui ex gen- 
tili, sed etiam qui ex Judaico populo crediderunt. 

Vgns. 15-18. — « Nos natura Judei, et. non ex 
« gentibus peccatores. Scientes autem quod non 
« justificatur homo ex operibus legis, nisi per fidem 
« Jesu Christi, el nos in Christo Jesu credimus ut 
« juslificemur ex fide Christi, et non ex operibus 
« legis. Propter quod ex operibus legis non justifi- 
« cabitur omnis caro. Quod si querentes justificari 
« in Christo, inventi sumus et ipsi peccatores, 
« nunquid Christus peccati minister est? Absit ! 
« Si enim ques destruxi iterum heo rexedifico, prae- 
« varicatorem me constituo. 

Nos natura, etc. Commendata auctoritate sua 
jam rationibus incipit agere, quod carnales obser- 
vantie post Christum non sunt observande, osten- 
dens justitiam, non ex lege, sed ex gratia fldei esse, 
primo, exemplo sui et apostolorum, et Abrahse, 
qui ex fide justificati sunt, deinde Scripturarum 
attestatione, tandem humana consuetudine. De 
improbatione itaque legis incipit hic plene agere. 
Quasi dicat: Gentes non debent judaizare. Et vere, 
quia nos qui valuimus in lege, scimus eam non ju- 
stiflcare, et ideo ea dimissa ad Christum confugi- 
mus, quod ita dicit: Nos, scilicet ego et alii apo- 
stoli, sumus natura Judi, id est non proselyti, sed 
genere Judei sumus, et non sumus peccatores ex 
gentibus. Quasi dicat: Peccatores quidem sumus, 
sed non ut gentes idololatre et immundi (20). At- 
tende quod sicut interest inter irridentes et irriso- 
res, et inter scribentes et scriptores, et hujusmodi, 
ita Scriptura peccateres appellare consuevit valde 
iniquos, et gravibus peccatorum sarcinis oneratos, 
quod nomen gentibus imposuerunt Judei ex vetusta 
superbia, tanquam ipsi justi essent, cum essent et 
ipsi peccatores. [Auguslinus] Hoc nomen non est 
in Scripturis usitatum de illis qui cum juste et lau- 
dabiliter vivant, non sunt sine peccato. Scientes 
autem. Quasi dicat: Sumus natura Judei, et non 
peccatores ex gentibus, sed tamen scimus quod 


 ^omo, id est Judieus quantumcunque in lege sit, 


non juslificutur ex operibus legis, id est per opera 
legulia, quz sunt de sacrificiis el de aliis flgurativis. 
Nullo denique modo justificatur, nisi per fidem 
Christi Jesu. id cst qua creditur in Christum. Et 
quia hoc est, ergo et. nos Judaei sicut et gentes, 
credimus in Christo Jesu, ut. justificemur ex fide 
Christi (21). Non ideo dicit ex fide, quod opera 
bona frustrentur, cum Deus reddat unicuique se- 
cundum opera sua, sed quia opera sunt ex gratia, 
non ex operibus gratia, quia fides per dilectionem 


(21) Id., ad Paulin. episc. 


4$ 


PETRI] LOMBARDI 


116 


operans, nihil operare'ur, nisi ipsa dilectio Dei À servaretis? Vel ita, quod si. Quasi dicat: Vere ex 


diffunderetur in nobis per Spiritum sanctum, nec 
ipsa fides esset in nobis, nisi Deus eam daret (22). 
Ex fide ergo nos dicit justificari, quia ipsa prima 
est,ex qua impetrantur cietera. Ex fide justificemur, 
dico, et non ex operibus legis aliquo modo, sive ante 
fidem sive cum fide fiant. 

Propter quod, scilicet quia Judaeus non est ju- 
stus ex lege, patet quod ex operibus legis non justi- 
ficatur omnis caro, id est gentilis, quia si ex illis 
non justificatur Judceus, multo minus caro, id est 
peccator ex gentibus. Quod si, quasi dicat: Nos 
credimus in Christum ut per fidem justificemus. 
Quod, id est sed si, et nos épsi inventi sumus, 
peccatores, ideo quia sumus, querentes justificari in 
Christo, id est si dicitis, et si verum est nos pec- 
casse eo quod legem dimisimus, et in Christo 
justitiam quaerimus, tunc qui hoc praecipit, scilicet 
. Christus, est minister peccati. Nunquid Christus 
est peccati minister ? Quasi dicat: Mirum est si 
quis hoc dicat. Sed absit ut Christus percaverit, 
qui legem destruxit, et. deseri precipit! Si enim. 
Quasi dicat : Vere Christus non peccavit hoc preci- 
piendo, quia nec ego peccavi deserendo, et de- 
struendo, quia si iterum hxc recdifico qux de- 
struxi, scilicet. superbiam gloriantem de  opce- 
ribus legis pr&varicatorem me esse constituo. Vi- 
detur forte ex his verbis similiter posse objici 
quia, si fidem Christi quam ante oppugnabat 
nunc &edificet, prevaricatorem se constituat, sed 
illam non destruxit, quia destrui non potest. Ilanc 


aulem superbiam vere destruxerat, et destruo- C 


bat, et ideo, si reedificaret, prevaricator fieret. 
147 [Augustinus] Ille enim prevaricator est qui 
cum destruxerit rem falsam qua destrui potest,eam 
rursum &ediflcat. Ille vero non est, qui rem vcram 
cum conaretur destruere, et postea veram esse ac 
destrui non posse cognosceret,tenuit eam ut in ipsa 
ediflecetur. Vel ita, quod si qua. Quasi dicat: Dixi 
quod ex operibus legis non est justitia,ei vere.Quod, 
id est quia etiam nos ipsi qui in lege majores inventi 
sumus, non opinione habiti, sed ratione probati 
fuisse peccatores in ea, scilicet. dum ei subjecti 
servicobamus. Quod inde apparet, quia sumus qu:ce- 
rentes, id est quaerimus, justificari in Christo, quia 
cur in Christo quaereremus justificari, nisi quia in 
lege non eramus justi? Et si hoc est,id est si nos qui 
in ea perfecti eramus, fuimus ex ea peccatores, tunc 
lex ubicunque post Christi passionem servatur, mi- 
nistral peccatum,et si lex ministrat peccatum,tunc 
si Christus legem modo ministrat, et peccatum. Sed 
nunquid Christus est minister peccati ? Absit! Non 
enim minisler est peccati ; ergo neclegis,quod forte 
videretur, quia eam adimplevit. Sed absit quod ipse 
sit minister, id est quod eam ministraverit, docens 
eam post suaim passionem servandam. Et si Chri- 
stus non est minisler legis, cur vos, Galate, eum 


(22) August., ad Prosp. et Hilarium. 


operibus legis non est justitia,quod,id est quia nos 
ipsi quarentes justitiam in Christo, [Berengar.] id 
esL revera cognovimus nos non posse justificari, 
nisi transeuntes ad Christum, nos dico inventi pec- 
catores in lege. Et si hoc est quod utique est, nun- 
quid Christus minister peccati, id est nunqnid pati- 
tur Christus, et concedit nos relabi ad id quod era- 
mus? quod si pateretur, id est concederet, profecto 
nobis esset minister peccati, id est prioris status 
nostri sicut fuisset transeuntibus ad se minister 
justitie, sed absit! Si enim ; quasi dicat: Vere Chri- 
stus non est minister peccati vcl legis, ego enim se- 
quax ejus, destruxi legem rationabiliter vivendo et 
docendo. Et si, ego, iterum rezdifico hec que de- 
struxi, id est legem, constituo me esse prevarica- - 
torem, id eat contra legem spiritualiter intellectum 
facio. 

Vens. 19-21. — « Ego enim per legem legi mor- 
« tuus surn, ul. Deo vivam. Christo confixus sum 
« cruci. Vivo autem jam non ego; vivit vero in me 
« Christus. Quod autem nunc vivo in carne, in fide 
« vivo l'ilii Dei,qui dilexit meettradiditsemetipsum 
« pro me. Non abjicio gratiam Dei. Si enim per le- 
« gem justitia, ergo gratis Christus mortups est. » 

E30 enim per legem, spiritualiter intellectam mor- 
(uus sum legi, ne carnaliter in ea vivam. [Augusti- 
nus] Vel per legem, id est per auctoritatem legis, 
ipsam dimisi, quasi ei mortuus, nullum carnalem 
sensum ejus habens; in qua scriptum est: Prophe- 
tam suscitabit Dominus de fratribus vestris, ipsum 
tanquam me audielis (Deut. xvur). Et item: Consum- 
mabo testamentum novum domui Israel (Jer. xxxi). 
Et: Holocausta, et. pro peccato mon postulasti ; tunc 
dixi : Ecce venio (Psal. xxxix); etalia hujusmodi. Mor- 
tuus sum legi dico, u£ vivam,non mihi, sed Deo, id 
est ad honorem Dei, quod etiam possum, quia cum 
Christo confivus sum cruci, id cst crux Christi ex- 
stinxit in me ardorem peccati, ut jam ultra ad id 
non extendar timore Dei, quasi clavis habens car- 
nes aflixas. Unde: Confige limore tuo carnes meas 
(Psal. cxvi).. Vivo autem ; quasi dicat : Cum Chri- 
sto crucilixus sum cruci, sed propter hoc vivo virtu- 
libus, id est vigorem bene operandi habeo, Vivo, 
dico, jam non ego, secundum carnem,quia jam non 
sum ille peccator qui prius eram. Vivit vero in me 


[) Christus,id est novitas Christi apparet in me. Et est 


sensus (23): Non est in me justitia mea, sed Christi. 
Ad quid ergo lex necessaria est? (Quod autem, illud 
quod dixerat, et quod est, et qualiter est, et per 
quid. exponit. Quasi dicat: Dico me vivere, quod 
autem nunc vivo, id est bene operari possum ín car- 
ne, corruptlibili in qua est incentivum vitiorum, id 
est quod in igne non uror, in fide vivo, id est per 
fidem est, non per laboriosa opera legis. l'ide dico, 
Filii Dei, cujus fides valere potest cum sit. Dei Fi- 
lius. Ut autem ostenderet non esse meriti sui, sed 


(23) Id., De sermone in Epist. Joan. 


Iti 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GAIAT. 


118 


gratia Christi, quod in carne vivens vivit in fide, À enim quorumdam oculi visu urentes, et hic eorum 


addit,qui dilerit me,et per hoc fides habet efficaciam, 
et per dilectionem £rudidit pro me, non aliud sacri- 
ficium, sed semetipsum, solum,qui tantus est. Attende 
quod Filius se tradiditut hic dicitur, ct pereum tradi- 
dit ut alibi ait Apostolus : Qui proprio Filio suonon pc- 
percit, sed, pro nobis omnibus tradidit illum (Rom. vin). 
Si Pater tradidit Filium,et Filius tradidit seipsum, 
Judas quid fecit? Facta est traditio a Patre, facta 
est traditio a Filio,facta est traditio a Juda, una res 
facta est, Quid ergo discrevit Patrem tradentem Fi- 
lium, et Filium tradentem se,et Judam tradentem 
Msgislrum? Quia ho: fecit Pater et Filius in cha- 
ritate ; Judas autem fecit in proditione. Videtisquia 
non quid faciat homo considerandum est, sed quo 
animo et voluntate faciat. In eodem facto invenimus 
Deum, in quo invenimus Judam ; Deum benedici- 
mus, Judam detestamur ; benedicimus charitatem, 
detestamur iniquitatem. Deus cogitavit salutem no- 
stram,qua redempti sumus; Judascogitavit pretium 
quo vendidit Dominum ; Filius pretium quod dedit 
pro nobis. Diversa ego intentio, diversa facta facit, 
cum tamen sil una res, reparatio ex diversis. Eam 
si mctiamur, unum coronandum alterum damnan- 
dum ; unum gl^rificandum, alterum detestandum 
invenimus. Non abjicio; quasi dicat: QuiaChristus 
ex dllectione tradidit se et justificavit me ergo non 
abjicio gratiam Dei, id est non recipio legem, quod 
esset abjicere gratiam: [Augustinus] Vel secundum 
aliam litteram, qui est : Non. sum ingralus gratie 
Ixi, ut ei. comparem aliud, id est legem, ut dicam 


per legem esse justitiam. Nec debeo : Sí enim per C 


lejem, id est per opera legis quibus Judai confide- 
bant, justitia est, ergo Christus mortuus est gratis, 
id est frustra, sine causa. 

CAPUT Ill. 

Vrns. 1,2, — « O insensali Galatai, qui vos fasci- 
« navit non obedire veritati? Ante quorum oculos 
« Jesus Christus proscriptus est, &t in vobis cruci- 
« [ixus. Hoc solum a vobis volo discere : Ex ope- 
« fibus legis spiritum accepistis, an ex auditu fi- 
«dei? » 

0 insensati/ Galat». [Ambrosius] Increpat eos : 
verba enim sunt irascenlis, et increpantis, qui per 
increpationem commonet eos, ut rationes sequentes 
adentius audiat. Quasi dicat : Non ex lege, sed 


ex fide justitia est, et Christus ex dilectione se pro [) 


nobis Lradidit. Et cum haec omnia constent, ct in 
his instrucli fuistis. O, dolendo dicit, vos Galato, 
estis insensali, quia nec se circumventos esse co- 
gnoscunt. EL cum prius recte instructi fueritis, quis 
?os fasinavit, id est decepit, veritati non obedire ? 
Veritas enim se ingerit vobis, et vos ei non credi- 
tis. Et quis vos ita fascinavit? Per simile hocdiocit; 
qvasi dicat : Ut quod ante oculos est non videatis, 
si: ut magicis ludificationibus aliter qu:eda :: oculis 
bominum ostenduntur quam sint, et dicuntur illie 
tsscinationes. [Hieron.] Dicitur etiam fascinus sive 
fascinatio vulgo quod nocet infantibus. D:cuntur 


actus fascinatio dicitur, et potest fleri ut huic pec- 
cato inserviant demones. Similiter invidia tanquam 
fascinus urit. Invidus enim non modo sibi nocet, 
cum aliena felicitate tabescit,sed etiam his in qui- 
bus aliqua bona esse incipiuat. Unde in libro qui 
Sapientia Salomonis inscribitur : Fascinatio mali- 
guitatis obscurat bona (Sap. 1v). Sic factum est ut 
invidi tanquam fascinantes nocuerint Galatis nuper 
in Christo renatis, ut iidem Galat fidei stomacho 
nauseante cibum Spiritus saneti emovuerint. Quid 
autem ex hac fascinatione evenerit ostendit snb- 
dens : ^fn/e quorwn oculos, etc., [Ambrosius] quasi 
dicat: Vere fascinati estis ante quorum oculos,id est 
quorum reputatione Christus,Lan.um proscriptus est, 
id est damnatus. Et ia vobis, et in vestris intellecti- 
bus falsis Christus crucifizcus est, ut purus homo 
sine ealute vestra.In oculis et sensibus prudentium 
Christus videtur damnasse mortem et diabolum, et 
infernum, secundum illud Osce: Ero mors tua, 
o mors. elc. (Osc. xii). Hac est. virga. Moysi que 
versa in serpentem devoravit serpentes magorum. 
Hic est summus sacerdos in lege, in cujus morte 
qui sanguinem proximi fuderant ignoranter,et ob 
id metuentes ad civitatem refugii se contulerant, 
absolvebantur, et securi fiebant & metu. Ita Ghristi 
morle damnato superbo salus nostra procurata est, 
quod in:inuabat ineffabile nomen Domini,scriptum 
in lamina aurea summi pontificis, quod crattetra- 
grammaton, id est quatuor litterarum, qua sunt 
ioht, he, vau, eth, id est principium passionis vite 
iste ; ac si diceretur:Ille cujus iste legalis sacerdos 
gerit personam, est nobis por passionem auctor, et 
reparator vite per Adum aimisse. Unde: Qui ascen- 
dit super occasui| Dominus nomen illi (Psal. vxvu). 
Occasum enim mortis Christusascendit, id esttrium- 
phavit, diabolum: et mortem damnando. Sed oculis 
stultorum videtur daninatus tantum, et in eorum 
sensu crucifixus ut homo, in quo nulla spes salutis 
sit. In illis ergo vivit Christus, et in istis est mor. 
tuus. Vel ita : Anto quorum oculos Christus Jesus 
proscriptus est, id est proscriptio ejus ita vobisnota 
fuit, quasi ante vos fuisset facta, et in vobis est 
crucifixus, id est in intellectibus vestris fuit cruci- 
fixio, ut sciretis qualiter facta, et quid contulit. 
JAugustinus] Vel ita, vere fascinati estis, ante quo- 
rum ocu'os, id est in vestra presentia vobis viden 
tibus ille tantus qui est Christus Jesus, et provobis, 
crucifixus est, el proscriptus, id est. exheredatus, 
et hoc in vobis ; in aliis non deberetis pati, ut re- 
gnum et hereditatem suam amitteret, nedum in no- 
bis, sed in vobis etiatu proscriptus est,id est hezre- 
dilatemn suam amisit in vobis, id est in vos ipsos. 
[Berengar.[ Quod ait, crucifixus, pondere pronun- 
tialionis indiget cum dolore, quod addidit, ut hinc 
maxime moveret eos, cum considcrarent quo pre- 
tio emerit possessionem quam in eis amittebat. Vel 
ita : Vere fascinati estis, ante quorum oculos Chri- 
stus Jesus proscriptus est, il est dum per legem 


149 


PETRI LOMBARDI 


120 


Christum Jesum deseritis, Christus esta vobis pro- À « passi estis sine causa, si tamen sine causa ? Qui 


scriptus, sicut a Pilato, id est ita peccatis, sicut 
peccavit Pilatus Jesus proscribendo eum, et dum 
insufficientem creditis, crucifixus est in vobis, id 
est a crucifixoribus, peccati quantitate non dif- 
ferlis. 

Hoc so!um volo. Postquam Galatas increpando 
commovit, commotis eis per increpationem probat 
quod lex non est observanda, quia non ex ea, sed 
ex fide veniunt omnia necessaria, scilicet spiritus, 
148 justitia, benedictio ; quasi dicat: Quamvissi- 
tis fagcinati et stulli, tamen hoc voloavobis discere, 
quia hoc adeo evidens est, ut et stulti docere que- 
ant; et hoc solum volo a vobis scire, quia si nihil 
aliud esset, hoc solum ad probandum quod intendo 
sufficeret. Quid est illud? Ecce constat quia accepi- 
stis Spiritum sanctum inhabitantem. Et cum hoc 
constet quod Spiritum accepistis, an ex operibus le- 
gis, ubi labor est, que nunquam habuistis, acce- 
pistis eum, aa ex auditu fidei ? id est ex fide que 
auditus facilitate venit ?[ Augustinus]Ex fide utique, 
non ex operibus legis. Ab apostolo enim praedicata 
est eis fides, in qua predicatione adventum et pri- 
sentiam Spiritus sancti senserant. Sicut illo tempore 
in novitate vocationis ad fidem, etiam sonsibilibus 
miraculis presentia sancti Spiritus apparebat sicut 
in Actibus apostolorum legitur. Hoc autem factum 
erat apud Galatas, antequam isti ad cos perverten- 
dos venissent. Hic ergo sensus est : Si in illis ope- 
ribus legis csset salus vestra, non daretur vobis 
Spiritus sanctus, nisi circeumcisis ; scd fuit datus 
vobis antequam opera legis haberetis. Et sciendum 
quod nunc de operibus maxime tractat que suntin 
sacramentis, qua non sunt necessaria, ubi jam gra- 
tia fidei est. Bipertita enim sunt opera legis. Nam 
partim in sacramentis, partim in moribus acci- 
piuntur. Ad sacramenta perlinent circumcisio, 
Sabbatum, neomenizs, sacrificia, e£ hujusmodi in- 
numere observantie, Ad mores autem : Non occi- 
des; non machaberis ( Exod. xx), et hujusmodi. In 
observantiis autem si non intelligantur, servitus 
sola est, qualis erat in populo Judeorum, et est 
usque adhuc. Sí autem observantur illa et intelli- 
gantur, non modo nihil obsunt, sed ctiam prosunt, 
8i tempori congruant : sicut a Moyse et prophetis 
observata sunt congruentia illi populo, cui adhuc 


talis servitus utilis erat, ut sub timore custodiretur. p 


Nihil enim tam preterret animum quam sacramen- 
tum uon intellectum ; intellectum vero pium gau- 
dium parit, et celebratur libere, si opus est tem- 
pori ; si vero non est opus, cum suavitate spiritali 
tamen legitur, ct tractatur. Omne autcm sacramen- 
tum, cum intelligitur, vel ad contemplationem veri- 
lalis, vel ad bonos imores refertur. Contemplatio ve- 
ritatis in solius Dei dilectione et cognitione fun- 
data est. Boni mores in dilectione Dei et proximi. 
In quibus duobus tota lex pendet ct propheta. 
Vkns. 3-10. — « Sic stulti estis, ut cum spiritu 
« ecperilis, nunc carne consummamini ? Tanta 


« ergo tribuit vobis spiritum, et operatur virtutes 
« in vobis,ex operibus legis,an ex auditu fidei?Sic- 
« ut scriptum est : Abraham credidit Deo, et re- 
« pulatum est illi ad justitiam. Cognoscite ergo 
« quia qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrahe. Pro- 
« videns autem Scriptura quia ex fide justificat 
« gentes Deus, prenuntiavit Abrahe, quia bene- 
« dicentur in te omnes gentes. Igitur qui ex fide 
« sunt, benedicentur cum fidelt Abraham. Qui- 
« cunque enim ex operibus legis sunt, sub male- 
« dicto sunt. 

Sic stulti. ltem hic increpat eos; quasi dicat : Et 
quia spiritus est ex fide, ergo vos stulli estis et sic, 
id est adeo,ut cum caperitis instrui Spiritu sanclo, 
id est cum initium habueritis à Spiritu sancto,nunc 
cum provecliores estis consummuamini, id est qua- 
ritis consummari carne, id est per carnales obser- 
vantias, a quibus ncc initium justitie poterat, ha- 
beri, et ita ordinem confunditis.[Auguslinus] Ordo 
enim est a carnalibus ad spiritualia surgere,non a 
spiritualibus ad carnalia cadere, sicut vobis acci- 
dit, quia quod bonum non est,non est Evangelium 
cum hoc annuntiatur. Tan/a,etc., quasi dicat : Vos, 
querilis consummari carnalibus observanliis, sed 
non consummamini, imo habita perditis. Et ideo 
lanta passi estis sine causa, id est sine utilitate ; 
vel hoc ideo dicit, quia multa jam pro fide tolera- 
verant, et in ipsis passionibus charitate timorem 
viecrant, sine causa ergo tanta passi erant, qui a 
charitate qui in cis tanta sustinuerat, ad legem 


C labi volebant. [Ambrosius] 5i (amen ; quasi dieat : 


Dico vos passos sine causa, non, tamen affirmo, 
quia in vobis, id est in potestate vestra est, si vul- 
lis, non erit sine causa, imo proderit. Sine causa 
eniin factum dicitur superfluum,quod nec prodest, 
nec nocet. llo» autem prodesse potest, si resipue- 
rint. Hoc dicit ne desperent. Qui ergo tribuit, etc. 
ledit ad illam quam caperat demonstrationem, 
ostendens quod sicut illi per opera legis que nun- 
quam habuerunt, non acceperunt Spiritum sanc- 
tum, sed per fidem ; ita ct ipse non per illa opera; 
sed per fidem hadet potestatem dandi Spiritum sanc- 
tum, et operandi miracula. Quasi dicat : Quia vos 
non ex operibus legis que nunquam habuistis,accc- 
pistis Spiritum, sed ex fide, ergo qui tribuit vobis, 
Spiritum sanctuin, ministerio, non auetoritate, ct 
operatur virtules,id est miracula im vobis, id est in- 
ler vos, scilicet ego, facit hoc ex operibus legis, an 
ex auditu fidei? Non utique ex operibus legis, sed 
ex fide : et si mihi qui ibi valui non prosunt, cur 
vos ea queritlis? Quod autem mihi non prosint per 
exemplum vestri manifestatur; per vos enim po- 
testis videre quod ego qui habui opera legis, non 
tamen per ca,scd per fidem accepi potestatem dandi 
spiritum ministerio, non auctoritate, et operandi 
miracula. De eo quod sub lege fuerat, posset dubi- 
tari, scd per similitudinem istorum liquet. De- 
inde adhibet exemplum patris Abraham, cui 


- 


COLLECTANFA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


122 


ante cireumcisiouem fides reputata est ad justitiam À « manifestum est quia justus ex flde vivit. Lex au- . 


subdens : 

Sicul, eic. Et ostendit hio justitiam esse ex fide ; 
quasi dicat : Ita spiritus est ex fide sicut et justitia. 
Nam scriptum est in Genesi ; Abraham credidit Deo, 
et ipsum credere, reputatum est. ei ad justitiam, id 
est sufficiens causa fuit justitie Abrahe, et est 
aliis. Et vocat hic justitiam peccatorum remissio- 
nem, et bone vite observantiam.Cognoscite ; quasi 
dicat : Quia Abraham justus est ex fide, cognoscile 
ergo quia illi qui sunt ex fide, id est quorum esse 
est ex fide, id est qui ex fide credunt se justiflcari 
el salvari hi sunt. filii Abrahz, imitatione, id est 
justi. Providens autem. | Augustinus] Ostendit supe- 
rius ex fide esse spiritum et justitiam, hic ostendit 
ex eadem fide esse benedictionem ; quasi dicat:Non 
solum justitia est ex fide,sed etiam benedictio,quia 
Seriptura, inducens Deum loquentem Abrahe, di- 
cit: O Abraham, omnes gentes, non tantum Judei, 
benedicentur. tierna beatitudine in te (Gen. xxvii), 
id est quod est in fidei tue conformitate,quia imi- 
latione fideiejus qua justiflcatus est etiam ante cir- 
cumcisionem, Judei et gentes benedicentur. Vel in 
le, id est in tuo semine, scilicet in Christo. Et ne 
alio, id est ad alium sensum, vertas verba illa, dicit 
Moysen sic sensisse, addens ; Providens, elc. ; quasi 
dicat : Seriptura, dicit providens, id est ostendens 
looge antequam fieret provisum esse hoo, scilicet 
quia Deus juslifical ex fide gentes, non ex operibus 
legis.Et ideo praemuntiavit Abrahze, id est ostendit 
prenuntiatum esso Abrahae quod ex fide est bene- 


« tem non est ex fide; sed qui fecerit ea, vivet in 
« illis. Christus nos redemit de maledicto legis, 
« factus pro nobis maledictum, quia scriptum est: 
« Maledictus omnis qui pendet in ligno, ut in gen- 
« tibus benedictio Abrahe fleret in Christo Jesu, 
«ut pollicitationem spiritus accipiamus per fi- 
« dem. » 

Scriptum est enim ; quasi dicat: Illi qui ex ope- 
ribus legis sunt maledicti sunt. Et vere, quia sic 
scriptum est in Deuteronomio : Maledictus est omnis 
qui non permanserit, non solum cognoverit, non in 
quibusdam tantum, sed in omnibus przceptis, quz 
scripta sunt in libro legis. Perraanserit dico, ita ut 
faciat ea, id est non modo volit, sed opere impleat, 
quod nullus potest .facere. Unde Petrus ait: Quid 
tenlatis imponere nobis jugum, quod neque nos neque 
patres nostri portare potuimus? (Act. xv.) Et est 
sensus: quasi dicat: Deus per Moysen multa qui- 
dem precepit qua nullus implere poterit, sed ho- 
mini data sunt in onus ad ejus domandam super- 
biam, qui dicebat :Non deest qui impleat,sed deest 
qui jubeat. Et ideo maledicti erant omnes qui sub 
lege erant,quiain omnibus erat reatus trensgressio- 
nis, a quo &beoluti erant qui in gratia confldebant; 
spiritualiter saltem legem implentes in quo innuit 
desiderandum esse Salvatorem, qui finem ponat 
his, et liberet non solum ab aliis peccatis, sed etiam 
a maledicto legis. Cur crgo Galate transeunta gra- 
tia ad maledictionem ? Quasi dicat : Siulte faciunt. 
Quoniam auem ;quasi dical :Ex lege est maledictio, 


dictio dicens: Quia in te, id est tuam fidei imita- C qui autem non sitex ea justitia, per auctoritatem Ha- 


tione benedicentur eterna beatitudine omnes gentes. 
Et quia auctoritas Scripture hoc dicit igitur qui ex 
fde sunt benedicentur cum fideli Abraham, id cat 
sicut Abraham per fidem benedictus est. Quicunque 
enim. Quasi dicat : Recte dico quod illi qui ex fide 
sunt benedicentur. Ex operibus enim non benedi- 
cuntur, sed mali sunt: quod ita dicit: Quicunque 
enim ex operibus legis sunt, sicut illi qui per ea pu- 
tant se justificari, sub maledicto transgressionis 
suni, ut nequeant evadere,et ideo illud quod dictum 
est Abrahe, scilicet in te benedicentur omnes gen- 
tes, non est aliter intelligendum quam supra expo- 
suit. Non enim sic intelligi debet, ut. dicatur sicut 
Judai volunt, in te benedicentur omnes gentes, id 


bacuc ostenditur. Et hoc est. quid dicit:.Quoniam 
149 autem nemo justificatur in lege,id est per opere 
legis, apud Deum, elsi apud homines qui falluntur, 
manifestum. est, ex verbis Habacuc. [Augustinus] 
Ille justificatur apud Deum, qui eum. gratis colit, 
goilicet non cupiditate appetendi aliquid ab eo prae- 
ter ipsum, vel timore amittendi. In ipso enim solo 
vera nostra beatitudo est. Manifestum est, dico, 
quod ait Habacuc : Justus ex fide vivit. Justus est 
aliquis ex fide, et per hoc vivit vita aterna. Lez au- 
tem ; quasi dicat: Ex fide est justitia el vita, sed 
lex non est ex fide, ut profuturis impleatur, sed ti- 
more. Posset enim videri quod opera legis ex fide 
fierent,ut pro eis sperarent eterna, de quibus fides 


est in tuorum operum similitudine. Ex operibus [) est, quod utique non faciebant, sed ex timore pene 


enun legis non est benedictio, sed maledictio : 
quod intelligendum est non de operibus quae ad 
mores periiuent, sed qua in illis observationibus 
fiebant. Prodest enim lex scripta in tabulis, in qui- 
bus erant tria mandata pertinentia ad dilectionem 
Dei, et septem ad dilectionem proximi; cetera 
vero sunt hominum quod legis auctoritate probat 
subdens: 

Vgns8. 40-14. — « Scriptum est enim: Male- 
« dictus omnis qui non permanserit in. omnibus 
* qua scripta sunt in libro legis, ut facias ea.Quo- 
* niam autem in lege nemojustificatur apud Deum, 


illa servabant.Unde subdit : Sed quí fecerit ea, vivet 
in illis. Non ait qui fecerit eam, vivet in ea, cum 
premisisset, lex non est ex flde,ut intelligas legem 
in hoc loco pro ipsis operibus qua in illis observa- 
Dionibus fiebant positam.Qui autem vivebant in his 
operibus, timebant ulique, si ea non fecissent, la- 
pidationem, vel crucem,vel aliquid hujusmodi pati. 
Ideo ait: Qui f.ceritea,vivet in illis,non apud Deum, 
id est habebit premium, ne ista morte puniatur, 
aliter enim plecteretur.Qui autem ex fide vivit,cum 
hinc exierit, tunc magis habebit presentissimum 
premium. Non igitur ex fide vivit quisquis presen- 


123 


PETRI LOMBADDI 


121 


tia que uidentur, vel cupit, vel timet quía fides Dei A peccatum, sive ipsum quod fit ut sequatur suppli- 


ad invisibilia per pertinet [Ambrosius] Vel. lex non est 
ex fide,id est nil mandat credendum, sed faciendum. 
Alia non mutantur, Christus autem ; quasi dicat :Ex 
lege est maledictio non jnstitia ; sed Christus rede- 
mit nos Judi»os do mal^»lieto legís,sub quo eramus. 
Cur ergo, vos Galatm,ad idem tenditis?Factus,etc. ; 
quasi dicat: Redemit nos de maledicto legis. Ipso 
dico factus, id est repntatus,. pro. nobis, non solum 
maledictus. sed eism maledictum. Quo verbo se- 
cundum uenm l^^v^^4i plusquam si diceretur ma- 
ledictus, intelligitur, id est valde peccator, dum ut 
reus occiditur, et dum in ejus contumelia dicitur 
cico illuminato: Tu discipulus illius. sis, nos disci- 
puli Moysi erimus (Joan. ix). Quia. scriptum ; quasi 


dicat : !deo reputatus est maledictum.quia suspen- B 


sus est in cruce.quia scriptum est in Deuteronomio: 
Maledictus omnis qui pendet in. ligno, pro suis vide- 
Hcet sceleribus. [Hieron.] Non enim ideo est ma- 
ledictus, quía crucifixus est, sed quia in talem in- 
ciderit reatum ut meruerit crucifigi, quod non Chri- 
Stus. Et ideo licet sit reputatus,tamen non fuit ma- 
ledictus maledioctioneculp:e,etsi maledictione pena. 
Maledictio entm gemina est, scilicet culp» et peena. 
Unde et maledictum duobus modis dicitur, scilicet 
active et passive, id est secundum culpam et se- 
cundum penam. 

Ostenso igitur qualiter hic locus accipi possit de 
maledicto culpe, et de maledicto pens, prosequa- 
mur. Factus est, ete.,quasi dicat : Christus redemit 
nos a reatu prevaricationis, qui propter hoc factus 
est pro nobis rei veritate maledictum, id est morta- 
lis. Mortalitas autem cx peccato est,ideoque et ipsa 
maledictio dicitur, et ex ea atiquid maledictum. Ne 
autem horreasquod dicit Christum esse maledictum, 
confirmat auctoritate prophete Moysi, subdens: 
Quia, etc. Quasi dicat :Vere factus est maledictum, 
quia scriptum est: Maledictus estjid est vere mortuus. 
Et vere satis est miser omnis qui pendet in ligno. 
Ad litleram hoc dixit Moyses de reis mortis, ut reo 
mortis hoc sufficeret si suspenderetur, quia hec 
pena ceteris abjectior et ignobilior erat. Ideo in 
Deuteronomio dictum est : Ut qui. suspensus fuerit, 
in vespera deponatur, et ostendit quare, quia male- 
dictvs omnis qui pendet in ligno (Dew. xxi). [Am- 
brosius] Quasi dicat: Satis est vel sit ei ad poenam 


quod suspensus moritur reus, et quodillic est usque D 


ad vesperam,ut tunc deponatur et sepeliatur, ne si 
diutius ibi sit, majus sit opprobrium et macula ge- 
neri ejus. Ab hoc ergo maledicto pone ostenditur 
Christus non fuisse immunis hac auctoritate ; quia 
Bcriptum est : Maledictus omnisqui pendet in ligno. 
Maledictus, id est mortuus. Securus ergo ait Apo- 
stolus, factus est pro nobis maledictum (24), sicut non 
timuit de codem dicere, pro omnibus mortuus est. 
Hoc enim est maledictus quod mortuus est, quia 
mors ipsa ex maledicto est, et maledictum est omne 


(24) August. contra Faust. 
(25) Id., contra Faust. 


cium, sive ipsum supplicium, quod et vocatur pec- 
calum,quia ex peccato fit. Suscepit autem Christus 
sine reatu supplicium nostrum,ut inde solveret rea- 
tum nostrum, et flniretetium supplicium nostrum. 
Unde alibi Apostolus ait: Misit Deus Filium. suum 
in simililudinem carnis peccati, ut de peccato damna- 
ret peccatum in curne (Rom. viu). Quod enim dixe- 
rat similitudiuem carnis peocati,hoc etiam appellat 
peccatum, ubi ait, ut de peccato, etc. Quia enim de 
peccato mors est, illa autem caro quamvis ex Vir- 
gine,tamen mortalis fuit ; eo ipso quo mortalis erat 
sixilitudinem carnis peccati habebat. Cur ergo ti- 
meret Moyses dicere malediclum,quod Paulus non 
timuit dicere peccatum ?Plane hoc propheta dicerc 
debuit et predicare, nec in hoc quod maledictus 
appellatus est qui pendet in ligno,contumelia in Doo 
putandu est. Ex parte quippe mortali pependit in 
ligno.Mortaiitas autem ex maledictione peccati primi 
hominis est. Si ergo diceret: Mors maledicta est, 
nemo exhorresceret. Item, si diceret: Peccatum 
maledictum est, nemo miraretur. Quid autem pe- 
pendit in ligno nisi caro mortalis, cujus mortalitas - 
ex peccato veteris hominis erat? [Augustinus] In 
ejus peccati el mortis figura etiam Moyses exaltavit 
serpentem in eremo super lignum. In illa enim (i- 
guru mors Domini pendebat in ligno. 

(25) Nec in eo etiam major invidiaest,quod addi- 
dit,Deo,ut diceret : Maledictus Deo omnis qui pen- 
det in ligno. (Hieron.] In Hebraeis enim, codicibus 
el nostris in Deuteronomio nunc habetur, maledi- 
cius est Deo.In antiquis tamen Hebreorum codici- 
bus non habeturnomen Dei,et puto post passionem 
Domini ab aliquo positum esse,ut nos qui maledi- 
cium a Deo credimus Christum, infamaret (20),sed 
non est hoc in contumeliam Domini, qui ideo dici- 
tur maledictus Deo, quia odit Deus peccatum et 
mortem nostram, cum ad delendum eam misit Fi- 
lium suurm. Quid ergo mirum si maledictus dicitur 
Deo qui in se habet quod Deus odit,id est quod re- 
probat et delet ? Addit proinde, omnis, etiam Chri- 
8Stus,ne futuri heretici negent ejus veram esse mor- 
tem. Previdit enim Moyses hereticos futuros, ct 
veram Domini mortem negaturos. Et ideo volentes 
ab hoc maledicto Christum sejungere, ut a mortis 
etiam veritate sejungerent. Ergo contra !onge futu- 
ros h&reticos de longe clamat Moyses : Sine causa 
tergiversamini, o heretici, quibus displicet veritas 
mortis Christi. Maledictus enim omnis qui pendet 
in ligno, non ille aut ille, sed omnis omnino,etiam 
Filius Dei semper vivus in justitia sua,mortuus au- 
tem propter delicta nostra, in carne suscepta ex 
pomna nostra. Sic et semper benedictus est in sua 
justitia, maledictus autem in morte suscepta ex 
poena nostra. (Augustinus]Cum enim ex homine et 
pro homine mortem suscepit, ex illo et pro illo etiam 
maledictum quod mortem comitatur suscipere non 


(26) Id., ia eod. 


125 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


126 


dedignatus est.Ideoque additum est,omnis,ne Chri- À stamentum hominis firmum est, similiter promis- 


etus &d veram mortem non peilinere diceretur, si 
a maledicto penitus separaretur, Insipiens quidem 
honorificentia Christum a maledicto quod morti 
conjunctum est separat.Et ita vere mortuum negat, 
dicens pependisse in lignospeciequadam false car- 
nis,et non veram mortem in cruce solvisse. Contra 
quod propheta vere mortuum clamat, cum ait ma- 
ledictus omnis qui pendet in ligno,id est vere mor- 
tuus. Poena enim peccati, vel ex benedictione venit, 
vel ex maledictione. Sed si ex benedictione venit, 
optare debes semper esse in pona peccati.Si autem 
cupis inde liberari, crede per divine sententie ju- 
stitiam ex maledictione venisse,qua dicitur : Si te- 
ligeris, morte moriemini. Ut in gentibus; quast di- 
cat : [ta nos Judaeos redemit a maledicto legis, ut 
etiam, in gentibus,qui non sub maledictione legis 
eraut, fiere benedictio Abrah:? promissa. Et hoc in 
Christo Jesu, id est per Christum, fieret, dico, ita 
ut, tandem nos utrique scilicet Judiei et gentes,ac- 
cipiamus pullicitationem Spiritus sancti, id est bea- 
titudinem eternam, quam Spiritus sanctus in ar- 
rham datus promittit. Accipiamus, dico per fidem, 
non per opera legis. 

Vgns. 15-18. — « Fratres, secundum hominemdi- 
«Cco,tamen hominis confirmatum testamentum nemo 
« spernit aut superordinat.Abrahe dicta sunt pro- 
« missiones et semini ejus. Non dicit et seminibus 
« quasi in multis,sed quasi in uno: Et semini tuo, 
« qui est Christus. Hoc autem, dico, testamentum 
« confirmatum a Deo, que post quadringentos et 
« triginta annos facta est lex, non irritum facit ad 
« evacuandam promissionem.Nam si ex lege herc- 
« ditas,jam non ex promissione. Abrah: autem pcr 
« promissionem donavit Deus. » 

Fratres, sccundum hominem dico. Ostendit hucus- 
qne justitiam,non ex lege,sed ex fide eese,exemplo 
sui et Abrahe, et Scripturarum auctoritate. Nunc 
per humanam consuetudinem idem demonstrat;qua- 
si dicat: Probavi per rationes et auctoritatesquod per 
fidem non per legem datur spiritus, et justitia et 
beatitudo. Modo, o fratres, dico, id est probo illud 
idem secundum hominem, id est secundum hurma- 
nam consuetudinem in qua, quamvis sepe non sit 
firmitas, (amen testamentum hominis, id est ab ho- 
mine factum,suis heredibus firmum est,quia nemo 
spernit, ut dicat non valere, non benefactum esse, 
aut superordinat, ut aliter de rebus illis disponat, 

sed estin auctoritate omnium,maxime curn sit confir- 
matum tlestibus et morte testatoris, similiter testa- 
mentum, id esí promissionem Dei, lex non facit 
irritum,quod subsequenter dicit Apostolus:Quod si 
solum subderetur, facilis esset intelligentia in apta- 
tione similitudinis, sed ex eo aliquantulum obscu- 
ratur, quia antequam illud inferat, promittit cui fa- 
ctum sit testamentum a Deo, id est promissio, sci- 
licet Abrahae. Quod ideo facit, ut ex dantis et acci- 
pientis dignitate videatur incommutabilis sponsio. 
Et hoc est quod eit : Abrah.Quasi dicat : Sicut te- 


siones Dei firm:e sunt, et quasi quis diceret : Fue- 
runt ante legem alique promissiones facte? Re- 
spondet : Fuerunt utique, quia Abrahc, quem non 
falleret Deus, dictae sunt promissiones a Deo. Pluva- 
liter dicit promissiones,quia frequenter idem,id est 
eterna beatitudo promissa est: Et semini ejus, Abra- 
he, id est Christo. Non quod ad eum fleret pro- 
missio,sed ad eum pertinebat,quia per eum promit- 
tebatur 150 danda benedictio. Et quod semen illud 
Christus sit, non alius, notat ex verbis Scripture 
Genesis, qua est : In semine tuo benedicentur omnes 
genles. Non dicit Scriptura, in. seminibus, quasi in 
mullis, id est sicut faceret, si de multis vellet intel- 
ligi : sed dicit fn semine tuo, quasi ín uno, id est si- 
cut que de uno vult intelligi,et illud unum est Chri- 
stus.Unde subdit : Qui est Christus.Dicit enim Apo- 
stolus, non potest alius inveniri qui omnes gentes 
benedixerit. 

Hoc autem. Quasi dicat: Hoc promisit Deus 
Abrahe. Hoc autem testamentum confirmatum a 
Deo, per juramenta, dico, el affirmo quod lex non 
facit irritum, id est falsum ; quod faceret, si per 
eam daretur benedictio. Promissio enim illa non 
dixit quod per legem esset benedictio, sed per se- 
men. Quod si pcr legem benedictio est,frustra pro- 
misit semen, el frustra ipsum semen venit. Non 
igilur per eam benedictio cst, quia data est post 
multum tempus a promissione facta Abrahe. Si 
ergo de ea esset benedictio, homines illius tempo- 
ris, scilicet Abraham, Isaac, et Jacob non habuis- 
sent eam. Et addit : Quz lex facta est, id est data, 
post quadringentos et triginta annos, a promissione 
facta. Si ergo lex justificat, non est justificatus, 
Abraham, qui multum ante legem fuit. Quod quia 
dicere non possunt,coguntur fateri non legis operi- 
bus justificari hominem, sed fide, simul etiam nos 
cogit intelligere omnes antiquos qui justificati sunt 
ex ipsa fide justificutos esse. Ergo lex non facit ir- 
ritum, id est non infirmat lex promissionem, sed 
quod futura : et quando futura significat. Ad. eva- 
cuandam. Quasi dicat : Lex non facit irritum quod 
jam valeret ad evacuandam promissionem, quia falsa 
esset promissio, e£ Deus mendax. Nam si; quasi 
dicat : Vere evacuaretur. Nam si ex lege, id est ex 
operibus legis, datur Acreditas, id est eterna bea- 


[) titudo. tunc jam non est ex promissione, id est ex 


eo quod promissio dixit, et ita promissio excludi- 
tur, et frustratur Abraham ; deinde destruxit con- 
sequens dum subdit ; Abrahz aulem; quasi dicat : 
Si est ex lege non est promissione, sed est ex pro- 
missione quod in parte ostendit, quia Deus donavit 
Abraha de quo,nonest dubium quin habeat,et cons- 
tat quod sine lege fuit. Donavit, dico, per repro- 
missionem, id est per fidem Christi sepe pro- 
missi. 

Vzns. 19-20. — « Quid igitur lex? Propter trans- 
« gressionem posita est, donec veniret semen cui 
« promiserat ordinata per angelos in manu Media, 


121 


PETRI! LOMBARDI 


128 


« toris. Mediator autem unius non est, Deus autem À silio Dei factum est ut post hominiscasum illicolex 


«. unus est. » 

Quid igüur lex? Fit hic quastio satis necessaria. 
[Augustinus] Si enim fides justificat, et priores 
sancti apud Deum per eam justificati sunt, quid 
opus erat legem dari ? quod sic intulit interrogans 
et dicens : Quid igitur (27)? Olim cum exponerem 
hoc capitulum, ita distinguendum putavi, ut inter- 
rogat:o esset, quid igitur? ac deinde esset respon- 
sio : Lex propter irangressionem, etc, quod qui- 
dem non abhorret avero,sed melior mihi vidoturista 
distinctio, ut i. itevrogatio sit ; Quid igitur lex? et in- 
feretur responsio: Propter transgressum, etc. Quasi 
dicat : Quandoquidem non est lex ad justitiam vel ad 
beatitudinem. [Augustinus] Quid igitur lex? id est 
cur a Deo data est lex? que est ojus utilitas ? (Am- 
brosius] Deinde ne frustra videatur data, cur data 
sit explanat, dicens : Lex posita est in medio, scili- 
cet inter promissionem et semen cui facta est pro- 
missio, id est inter Abraham et Christum, propter 
transgressionemcohibendam,id est ut saltem timore 
cessarent homines transgredi, et quandoque idem 
facerent voluntate. Data est ergo ut populum Dei 
erudiret sub timore Dei,ut dignus fleretexcipere pro- 
missionem que est Christus (28). Vel posita est pro- 
pter trensgressionem,id est ul homo superbe de suis 
viribus fidens acciperet precepta, in quibus deficiens 
el faotus prevaricator, liberatorem salvatoremque 
requireret. Data ergo est lex,ut superborum cervix 
quos faceret transgredi humiliaretur, ut medicus 
optarefur, qui sibi tantum tribuebant, et voluntati 
sui tantum arrogabant, ut liberum arbitrium sibi 
putarent sufficere ad justitiam, dicentes; Nec deest 
qui impleat,sed deest qui jubeat (29). Data est ergo 
lex ad demandam eorum superbiam illorumque pro- 
dendam infirmitatem.Data est etiam durisinflagel- 
lum, data est eliam in signum futurorum, ut fu- 
tura figuris attestaretur. Ecce habes quatuor date 
legis causas breviter distinctas, qu: in Epistola ad 
Romanos plenius explicantur, ubi dicitur; Lex sub- 
intravit, etc. (Rom. v). Posita est, dico, ut staret, 
donec venirel semen, id est Christus, et ideo jam lex 
non est tenenda, cui semini promiserat Deus, id est 
de quo promiserat quod per eum benedicerentur 
omnes gentes,contra quem facit qui legem reducit. 
[Ambrosius] Lex dico, ordinala per angelos, id est 


non daretur, vel Dei Filius miiteretur. Nisi enim 
hominis superbia prius vires suas experiretur, sui 
arbitrii libertati sufficientiam arrogaret, et. legem 
superflue datam,et Dei Filium frustra venisse judi- 
caret. Item, nisi lex scripta ei daretur, per quam 
quid posset probaret,Christi adventum superfluum 
judicaret. 

Ne igitur detrahendi vel murmurandi occasionem 
haberet, reliquit eum Deus prius in libertate aibi- 
trii in lege naturali, ut sic vires nature suce cogno- 
sceret, ubi cum deficeret videns sibi liberum ar- 
bitrium non sufficere ad justitiam, nec tamen sic 
se hurmriliavit ad poscendam gratiam, sed superbe 
legein scriptam legi naturc adjunctam sibi sufficere 
putans clamabat : non deest qui impleat,sed deest 
qui jubeat. Ut igitur et de ipsa convinceretur, ante- 
quam Filium mitleret, legem dedit, que peccati 
morbum detexit non consumpsit: qua data invaluit 
morbus, aucta est infirmitas, non legis sed nature 
vitio et diaboli instantia, ut ita cognita utriusque 
legis insufficientia ct sua infirmitate clamaret ad 


 medicum,et quereret gratie auxilium, étita factum 


est. Multiplicatis euim infirmitatibus postea accele- 
raverunt ad medicum, qui veniens in forma servi 
sanavit vulnera bominis languidi. Hic est Samari- 
tanus ille qui ad vulneratum qui inciderat in la- 
irones appropinquavit,atque vulnera ejus alligavit, 
quem sacerdos et levita immisericorditer, id est lex 
vetus et sacerdotium, quia lex neminem ad perfec- 
tum duxit.Hic est etiam Eliseus ille qui misit bacu- 
lum ad suscitandum filium Sunamitis, por quem 
cum ille resurgeret, tandem venit ipse Eliseus, et 
centraxit se atque coaptavit puero mortuo,et resur- 
rexit mortuus. Hic etiam est angelus ille in cujus 
descensu movebatur aqua, et sanabatur unus. Hio 
est omnipotens sermo qui a regalibus sedibus venit, 
dum medium silentium tenerent omnia. Primum: 
silentium fuit ante legem, secundum sub lege,ter- 
tium erit in gloria.Primum fuit ignorantia languo- 
ris, secundum desperatio curationis, tertium ade- 
ptio sanitatis. Ante legem namque homo morbum 
non agnoscebat suum, ideoque silebat, nec quare- 
bat remedium. Ut autem lex subintravit et osten- 
dit languidis vulnerasua,mox ruptum est silentium, 
et coeperuntegri poscere remedium;sed opera legis, 


per Moysen, et alios ministros Dei ; vel per ange- ) ubi non est salus sanari volentes,quod querebant, 


los, id eet. minieterio angelorum hominibus data. 
[Augustinus] In quibus angelis erat utique Pater 
et Filius et Spiritus sanctus; et aliquando Pater, 
aliquando Filius, aliquando Spiritus sanctus ; ali- 
quando sine ulladistinctione persons Deus per illos 
figurabatur. Et nota quod non ait data, sed ordi- 
nata ; quasi dicat : Ordinabiliter data,scilicet inter 
tempus naturalis legis, de qua convicti sunt quod 
juvare non poterat,et tempus grati:;eunte quam gra- 
tiam convincendi erat de legc. Magno utique con- 


27) Aug. in lib. Retract. 
(28) Id., in lib. De profectione justitia hominis. 


invenire nequibant.Tandemigiturconsideranshomo 
neminem per legem justificari, quasi per diuturnos 
clamores fatigatus,et desperans rursum loquicessa- 
vit, subsecutum est secundum silentium. Tunc igi- 
tur omnipotens Sermo Patris a regalibus sódibus 
forma servi indutus in mundum venit.Samaritanus 
ad vulneratum appropiavit, Angelus magni consilii 
in piscinam descendit,Eliseus ad suscitandum mor- 
tuum accessit, id est summi regis Filius, de con- 
cessu Patris ad tolerandam mortem passionis, de 


(29) Id., in ser. de verb. Apost. 


429 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


«90 


aequalitate majestatis ad patibulum crucis, de sede À cundum quod homo Mediator est, uni Deo contra- 


regali ad officinam poccati,de lumine coli ad tene- 
bras inundi vel inferni venit.Et veniens locutus est 
pacem,dedit gratiam,proposuit misericordiam,pro- 
misit veniam, et ita rupto silentio ceperunt mgri 
pura fide ac vera confessione,quasi magnis clamo- 
ribus flagitare remedium, et accelerare ad medi- 
cum, per quem vulnera sanarentur, morbus cura- 
retur. Recepta vero sanitate, et donata ventuve 
immortalitatis felicitate, nihil ultra restabit peten- 
dum : et tunc erit tertium beatum silentium. Ordi- 
nabiliter igitur et sapienti consilio lex data est per 
angelos,in quibus Deus loquebatur. Qui ergo nunc 
eam reducit, contra ordinem angelorum facit. Lex 
dico, posita in manu Mediatoris, id est potestate 
Christi,ut staret dum vellet, vel cessaret cum vel- 
let. Érgo contra cum facit is qui eam destruxit, id 
est contra Christum, qui cum sit Deus et homo, 
inter Deum et homines mediat, dum eos qui a Deo 
recesserant per se reconciliat (30). Medius enim 
non eet nisi inter duos. ltecesseramus a majestate 
Dei, et peccato nostro offenderamus eum, missus 
est Dei Filius mediator, qui sanguine suo solveret 
peccata nostra quibus a Deo separabamur, et inter- 
positus redimeret nos et reconciliaret ei, a quo 
aversi peccatis nostris et. delictis tenebamur. Ipse 
est caput nostrum, ipse est Deus aequalis Patri ; 
sed Deus, ut crearemur ; homo, ut recrearemur ; 
Deus ut faceret, homo ut reficeret. Mediator autem; 
quasi dicat : Lex quam habet mediator, Judeorum 
tantum esL ; sed tamen ipse mediator non est unius 
populi tantum, id ,est Judeorum qui legem ha- 
buerunt, sed etiam gentium, id est non solum Ju- 
deos, sed etiam geutiles reconciliat Deo. Et ideo 
non queratis legem ut habeatis mediatorem. Deus 
aulem ; quasi dicat: Mediator non est unius, sed 
tamen est unus, id est sufficiens ad omnes reconci- 
liandos Deo, quia ipse est Deus, et ideo aliud non 
adjungatis ci. [Ambrosius] Vel. ita, lex posita 
est in manu Mediatoris, id est in potestate 151 
Christi qui est arbiter duorum populorum, scilicet 
judaici et gentilis. [Ambrosius] Mediator autem ; 
quasi dicat : Lex quam habet Mediator unius po- 


puli est, sed ipse non est Mediator. Unius, id est 


non est arbiter unius populi, sed duorum inter se : 
quia duos populos discordes pacificavit in se lapide 
angulari.Hinc numerum deorum,et famulatum ele- 
mentorum, inde ritus legis auferens, per que di- 
scordabant, et sic facti eunt pacifici. Ipse enim est 
paz nostra qui fecit utraque unum (Ephes. n), duos 
populos condens in se.Sed secundum istos Christus 
non esi arbiter duorum, qui inducti in legem de 
duobus fecerunt unum populum, et unius populi 
nullus est; Mediator. Deus autem; quasi dicat: 
Christus est Mediator, non Pater vel Spiritus san- 
ctus, sed tamen unus Deus est, non plures. Hoc 
dicit, ne predicando Christum esse Deum, qui se- 


(30) Aug. in psalmo xc. 


rium predicare videretur, quia ipse homo juxta quod 
Deus est : cum Pater unus est Deus, Pater enim et 
Filinsunusest Deus. Deus enim nature nomen est, 
et pgtestatis,quam in Patre et Filio individuam ma- 
nere ratio docet. Vel aliter dici potest, lex posita 
est in manu Mediatoris. Mediator autem non est 
unius, quasi inter aliquos vel aliqua medius est. 
Mediatorautem esse non potest inter Deum et Deum, 
quia unus est Deus ; sed inter Deum et hominem, 
quasiinter duoextrema.Sed Mediator estin quantum 
homo (31). Nam in quantum Deus, non mediator, 
sed equalis Patri est, hoc idem quod Pater, cum 
Patre unus Deus. Deus enim supra nos est, et noa 
infra illum, et. multa interjacent spatia, maxime 
peccati intervallum longe nos distinguit atque ab- 
jicit. In hac tanta distantia ut esset nobís via qua 
veniremus ad Deum, aecedit homo ad Deum, et fit 
una persona. ut non sit semideus, quasi parte Dei 
Deus ; et parte hominis homo, sed totus Deus, et 
totus homo. EL quia Mediator est inter duo ex- 
trema, viderctur, vel quod Christus nonesset Deus, 
vel quod duo dii essent. Ad quod respondet : Ktsi 
Mediator non est unius,sed duarum extremitatum, 
tamen est Deus et unus cum Deo Patre per divi- 
nam naturam,cui mediat per humanam. [Augusti- 
nus] Nam si Filius Dei in naturali equalitate Pa- 
tris maneret, nec se exinaniret formam. servi aeci- 
piens, non esset mediator Dei et hominum, quia 
ipsa Trinitas unus Deus est, eadem in tribus, scili- 
cet in Patre et Filio et Spiritu saneto deitatis eter- 


C nitate, et equalilate consistente. Si ergo Christus 


secundum vos, o haretici, unam tantum naturam 
habet, ostendite unde sit medius inter nos et illam : 
unde enim medius erit, si utramque non habuit ? 
quia nisi talem dederis inter Deum et homines, qui 
ita sit medius ut Deus sit propter divinitatis, et 
homo propter humanitatis naturam, quomodo hu- 
mana reconcilientur divinis, non ostendis. Nam 
ipse veniens, prius in seipso humana divinis sooia- 
vit,per utriusque nature communionem in una ea- 
demque persona. Deinde omnes fideles Putri re- 
conciliavit Deo, dum sanati sunt ab impietate su- 
perbie, quicunque humilitatem Christi credendo 
dilexerunt, et diligendo :mitati sunt. 

Vrns. 21-24. — « Lex ergo adversus promissa 


p « Dei? Absit! Si enim data esset lex que posset 


« vivificare, vere ex lege esset justitia. Sed con- 
« clusit Scriptura omnia sub peccato, ut promissio 
« ex fide Jesu Christi daretur credentibus.Prius au- 
« tem quam veniret fides sub lege custodiebamur, 
« concluéi in eam fidem que revelanda erat.Itaque 
« lex pedagogus noster fuit in Christo, ut ex fide 
« justificemur. » 

Lez ergo : quasi dicat : Quandoquidem lex est po- 
Sita propter transgressionem. Est ergo lex adversus 
promissa Dei ? Ut per eam impleatur aliter quam 


(31) Aug., in ser. de.nativit. Joan. 


PETRI LOMBARDI 


132 


, promissum esl? Absit ! [Hieron.] non est inimica À quod prtevaricatores ipsius legis inventi sunt, non 


jromissionis, sed confirmat eam.S? enim lex posset 
prestare vitam,et id quod repromissio spoponderat 
exhibere, vel promissio per legem putaretur ex- 
clusa. Sí enim ; quasi dicat: Vere non est contra 
promissa, quia ex lege non est vita, id est eterna 
beatitudo, quia si inde essel vita, tunc et justitia. 
Quod ita dicit : S? entm data esset lex quce posset vi- 
vificare, id est vitam conferre, vere, non solum 
opinione ez lege esset justitia. Sed non est exea 
justitia,quia potius condemnat,et sub peccato con- 
cludit. Et hoc est quod dicit : Sed conclusit Scrip- 
tura, id est lex ipsa. omnia sub peccato. Lex dicitur 
Scriptura, qui manens est,et scripta, vel ideo quia 
non dat spiritum vivificantem,sed tantum est Scrip- 
tura.Et hoc conclusit omnia sub peccato,id est Ju- 
deos omnino clausit sub peccati dominio (32). Vicli 
enim concupiscentia, et ipsius mandati transgres- 
sione rei facti sunt. Vel, conclusit omnia sub 
peccato, id est ostendit omnes homines clausos esse 
sub peccato. Non est enim lex dala ut peccatum 
auferret, sed ut peccato omniaconclusa ostenderet, 
[Augustinus] Data est lex ut egrum de morbo con- 
vinceret, qui sibi sanus videbatur, ut peccata de- 
monstrarentur,non ut auferrentur (33). Dala est ut 
inveniret se homo, non ut morbus sanaretur,sed ut 
prevarieatione morbo crescente, medicus quere- 
retur. Qui ergo negat egritudinem suam, super- 
fluum judicat Salvatorem. Ergo et in natura nostra 
Creatorem laudemus ; et propter vitium quod nobis 
inflictum est Salvatorem queramus.[Augustinus] Et 


nota quod idem dicit hic quod in. Epistola ad Ro- C 


manos: Conclusit Deus, omnia in incredulitate uf 
omnium misereatur (Rom. xi). [Ambrosius] Notis 
enim peccatis per legem conclusi sunt, ut se 
excusare non possint, sed quaerant misericordiam. 
Et quasi quis quereret, replicans superiorem 
quzslionem ; Cur ergo data est lex ?2Respondet : Ut 
promissio daretur. credentibus ex [ide Jesu Christi. 
Quasi dicat : Ideo sic Deus disposuit, ut homines 
vota sua etlegis infirmitatc accelerarentad gratiam, 
et credendo promissa consequerentur (34). 

Lex ergo data est ut gratia quareretur,gratia data 
est ut lex impleretur. Nec enim suo vitio non im- 
plebatur lex, sed vitio prudentis carnis : Quod vi- 
tium perlegem demonstrandum,et per gratiam fuit 
sanandum.Prius autem, vel,enim; de Judaeis specia- 
liter agit ostendens quam utilitatem exibuerit eis 
lex ; quasi dicat :Lex conclusit omnia sub peccato, 
eed tamen fuit utilis, quia priusquam fides veniret, 
quasi spontanea,quam nullum meritum advocavit, 
custodiebamur, non liberi, sed servi, sub lege, id est 
sub onere legis. [Augustinus] Vel, custodiebamur 
sub lege,quasi inviti. Custodiebamur dico, conclusi, 
quasi in ergastulis servire coacti. Conclusio eorum 
erat timor unius Dei et cognitio prevaricationis, et 

(32) Aug., in psalmo xxxii. 


(33) Id., De vcrb. Apost. 
(34) Aug., De spiritu et lit, 


ad perniciem,sed ad utilitalem valuit eis qui credi- 
derunt.Cognitio enim majoris egritudinis et deside- 
rari medicum vehementius fecit, et diligi ardentius. 
Custodiebamur, dico, ut sic assueti duceremur in 
eam, scilicet tam bonam fidem qu,tempore Christi 
revelanda erat,ubi multa aporta sunt qua prius ob- 
scura erant,quia occulta fuit fides in antiquis, qua 
fides donum est Dei, sicut et gratia (35). In quo 
enim nostrum priuserat fides,quam veniret gratia? 
Nemo penitus glorietur se fidem ex proprio sensu 
genuisse, per quem posset credere Deo, sed agnos- 
cat per gratiam a Deo unicuique revelatam.[Augu- 
slinus] Et si ante revelationem fidei, hanc perscri- 
ptam utilitatem lex tantum babuit,quid ergo utili- 
tatis post fidem habuit ?Nihil. [taque ; quasi dicat : 
Et quia lex custodiebat ad fidem, l(aque lex fuit 
pedagogus nosler, nos quasi pueros ab illicitis com- 
primens, et ad recta dirigens timore penarum. 
[Hieron.] Pedagogus enim parvulis assignatur, ut 
lasciviens refrenetur ecetas, et prona in vitia tenean- 
tur corda, dum tenera studiis eruditur infantia, et 
metu pone coercita, preparatur ad majora.Et hoc 
ipsum nomen paedagogi sonat compositum ab eo 
quod pueros agat, id est. ductet. Lex ergo populo 
lascivienli ad instar pedagogi apposita estut custo- 
diret eos, et future fidei prepararet. Ecce honor 
legis, quia custodivit ut pedagogus: sed hoc non 
est magnum,quia puerorum est non adultorum.Pae- 


. dagogus fuit noster, dico, et hoc ?n Christo, id est 


in institutione Christi, qui ideo instituit, ut sic ve- 
nienles ad fidem quasi pueri ad perfectionem, ex 
ipsa fide non ex lege justificemur. Vel, fuit poeda- 
gogus noster in Christo,id est in exsequendis pre- 
ceptis Christi, u£ sic ex fide justificemur. Quasi di- 
cat: Quandiu f imus rudes, lex erat nobis peda. 
gogus. 

Vgns. 25-29. — « At ubi venit fides, jam non su- 
« mus sub pedagogo. Omnes enim filii Dei estis per 
« fidem, que est in Christo Jesu. Quicunque enim 
« in Christo baptizati estis,Christum induistis. Non 
« est Judeus neque Graecus, non esf servus neque 
«liber, non est masculus neque femina. Omnes 
« enim vos unum estis in Christo Jesu. Si autem 
« vos Christi, ergo Abrahze semen estis, secundum 
« promissionem heredes. » 


D Atubit venit fides, id est postquam revelala est 


fides que prius occulta fuerat in antiquis, jam il 
est mox, non sumus padagogo, id est sub coactione 
qua non est necessaria liberis. Vel, jam, id est in 
hac vita hoc bonum habemus, quod non sumus sub 
paedagogo, et majus in fuinro habebimus. Omnes 
enim ; quasi dicat: Ideo nos Judei tempore fidei 
pedagogum deseruimus, quia omnes, vos gentiles 
qui non habuistis legem, estis filii Dei. Quod ergo 
vestro exemplo deseruimus, vos accipitis.Quasi di- 


So) August,, ad Àmanthum discipulum Mani- 
chai. 


133 


COLLECTA NEA IN EPI*T. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


[34 


cat : Non debetis hoc facere, filit Dei cstis. Vos À stitutus, dum parvulus cst sub tutoribus et actori- 


dico, entes, per fidem in. Christo Jesu, id est unum 
et idem cum Deo, non utique natura, sed charitatis 
copula. (Quicunque enim; quasi dicat: Vere per 
fidem estis in Christo. Nam quicunque, id est cu- 
jusque conditionis vel sexus, baptizati estis in Chri- 
$to, id est instiluttone Christi ad similitudinem 
mortis ejus, Christum induistis, id est conformes ei 
facti estis, quod est vobis honor, et contra estus 
protectio. [Hieron.] Quod autem Christus indumen- 
tum sit, alibi Aposto'us aperit, dicens : Induile vos 
Dominum nostrum (Rom. xin), id est Christum (36). 
Induunt autem homines Christum, aliquando usque 
ad perceptionem sacramenti, aliquando etiam usque 
ad vite sanclificationem. Et illud primum bonis et 
malis est commune ; hoc 12852 alterum vero pro- 
prium est bonorum, in quo Christo, id est in cujus 
Christi fide, non est Judcus, neque Gracus, non est 
servus, neque liber, non est masculus neque femina, 
id est propter nihil horum aliquis dignior est in fide 
Christi. Et ideo nemo judaizet, quasi per hoc sit 
dignior. Omnes enim ; quasi dicat : Vere nihil ho- 
rum est per quod aliquis dignior sit in Christo, 
quia omnes vos gentiles unum estis, scilicet non dif- 
ferentes in aliquo. Unum dico, in Christo Jesu, id 
est in fide Christi. Si autem ; quasi dicat : Vos estis 
in Christo. Sed si vos Christi estis, ergo semen 
Abrahae, id cst justi per fidem sicut fuit Abraham. 
Et si semen Abrahe estis, quid ergo plus Judeis 
est? Nihil. Dico quod semen estis Abrahae. Et ideo 
estis harredes regni. Et hoe secundum promissionem, 
id est secundum fidem Christi repromissi, non se- 
cundum carnales observantias. [Hieron.] Nota quod 
supra semen Abrahe dictus est Christus, ubi legi- 
lur quod promissiones dicte sunt Abrahe, et se- 
mini ejus. Hic autem semen Abrahae dicti sunt filii 
Christi, id est omnes credentes. Verum quoties 
Christus nominatur semen Abrahae, corporaliter 
sentiendum est quod ex ejus stirpe generetur; 
quoties autem nos qui credimus in cum dicimur 
semen Abrahe, tunc spiritualiter semen fidei acci- 
pere debemus. 
CAPUT IV. 

Vzns. 1-5. — « Dico autem, quanto tempore hao- 
« res parvulus est nihil differt a servo, cum sit do- 
« minus omnium ; sed sub tutoribus et actoribus 


« est usque ad prafinitum tempus a patre. Ita et [) 


« nos, cum essemus parvuli, sub elementis mundi 
« hujus eramus servientes. At ubi venit plenitudo 
« temporis, misit Deus Filium suum factum ex mu- 
« liere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant 
« redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus. » 
Dico autem, quod lex debet cessare. Primum pro- 
bat humane consuetudinis similitudine, deinde 
ipsius legis auctoritate. Quasi dicat: Modo nos 
gentiles et nos Judei sumus Christi et semen Abrahe 
et heredes, sed olim nos Judei lege eramus, dum 
parvuli fuimus, sicut heres futurus, et & patre sub- 
«30) Aug., in lib, De bapt. parv. 


bus est non differens'a servo. Ecce itcrum quare 
lex non est tenenda. Et hoc est quod ait, dico au- 
tem, quasi dicat : Non solum predictis modis osten- 
ditur lex non esse tenenda, sed etiam hac simili- 
tudine, quam dico, id est vobis propono, sed quod 
quanto tempore heres parvulus est, etate et scientia, 


' nihil differt a servo, quia cogitur, et nullam habet 


potestatem rerum suarum, cum, id est quamvis, sif 
futurus, dominus omnium rerum suarum, sed potius 
sub tutoribus, qui eum contra hostes defendant, et 
actoribus est, qui pro eo causas agant, et mores 
cjus informent. Et hoc usque ad tempus a patre prz- 
finitum, id est delerminatum, in quo libertas sui et 
suorum sibi datur. Postquam enim adultus est, li- 
bertatem sui et suorum habet, alioquin jure exhe- 
redatur. Verum est enim quia patres ejus ordina- 
verunt,et usque ad quam etatem subjectus debeat 
esse, et in qua adultus emancipetur statuerunt, ita 
ut quandiu parvulus est, libertate sua uti non va- 
leat, nec dominari quasi heres, sed similis prope 
servis est in conditione procuratorum et actorum. 
|Hieron.] Hoc exemplo probat eos qui sub lege fue- 
runt parvulos fuisse circa meritum, nec libertatem 
habuisse causa peccati, unde hanc illis comparatio- 
nem adaptans, subdit : I/a et nos, Judiei, cum esse- 
mus parv*li cognitione Dei, et viribus resistendi 
peccato, eramus servientes, (Augustinus) tum territi 
minis, tum blanditiis capti, sub elementis, id est 
sub lege qu: per clementa intelligitur (37), quia 
ipsa est prima institutio ad fidem et justitiam,sicut 
ab elementis principium discendi assumunt parvuli. 
Elementis, dico, mundi, bene lex dicitur elementa 
mundi, quia lex non colestia et eterna, sed terrena 
promittebat, vel transitoria, ut est mundus. Vel in 
elementis significantur neomenie, id est lunares 
dies et Sabbatum, qux Judsi observabant. Si itaque 
Judei sub elementis mundi erant, quid differunt a 
paganis? [Ambrosius]. Pagani non sub elementis 
serviunt, sed ipsis elementis. Colunt enim astra, so- 
lem, lunam, aquam, terram, et hujusmodi ; Judei 
vero sub elementis Deo serviebant, quia hzc ipse 
mandata dederat, ut observarent ncomenias, et Sab- 
bata, et hujusmodi. In elementis ergo neomenias, 
id esi lunares dies significat et Sabbata, que 
observabant Judei, non quod in elementis spera- 
rent, ut. pagani, sed in his Deum venerabantur, 
dum parvuli erant, et ad tempus plenitudinis non 
pervenerant. Sicut ergo parvulus sub pedagogo est 
ct actore et tutore, antequam sit adultus, ita Judaeis 
adhuc parvulis lex fuit peedagogus, quia timore com- 
pressit, et preceptis Dei servire coegit. Fuit etiam 
tutor et actor Judeis quos Deus heredes instituit, 
dum parvuli erant cognitione Dei, et viribus resi- 
stendi peccatis : quo tempore erant eljam quasi 
servi, legalibus, scilicet penis a malis territi, et 
promissionibus temporalium ad bona incitati ; nec 
sui dominabantur, sed vitia; nec suorum, id est 
(37) Aug. in lib. Quaest. Novi et Veteris Test. 


435 


PETHI LOMBARDI 


136 


hereditatis eterne, cum ecsent horum domini a À ]Jiter non est passus Pater, sed Filins; passionem 


Deo instituti. 
His igitur fuit lex tutoris loco dum contra maligno- 
rum spirituum impugnationes et gentilium persua- 
siones, qui ad idololatriam traherent, illos defen- 
debat admonendo, increpando, aliquando puniendo, 
et sic mlerna bona illis conservavit, quoniam ex 
illis Christus multos ab inferno liberavit. Fuit eis 
et actor, quia causam eorum apud Deum bene egit, 
, dum per sacrificia et expiationes Deum eis placavit, 
et hoc usque ad tempus prefinitum, id est usque 
ad adventum Christi, in quo constituit Deus ut per- 
fecti et liberi fleren!, et hereditatem obtinerent : 
alioquin exhercdarentur. De quo tempore subdit : 
AL ubi venit ; quasi dicat : Cum essemus parvuli sub 
elemontis mundi serviebamus, at ubi, id est non 
fatali necessitate, sed sola Dei voluntate venit pleni- 
tudo temporis, id est postquam tempus prxcedens 
adimpletum est. Plenitudo enim temporis est com- 
pletum tempus quod prefinitum fuit a Deo Patre 
quando mitteret Filium. Vel, plenitudo temporis 
dicitar tempus grati, ideo quia in eo plene dantur 
dona Spiritus sancti, et que predicta fuerant de 
Christo implentur. Übi, inquam, venit illud tempus, 
misit Deus Filium suum, id est visibilem fecit homi- 
nibus, Attende quod ait, ubi venit plenitudo tempo- 
ris misit Deus Filium suum : cui simile est illud 
quod Joannes evangelista ait : Nemo misit in illum 
manus, quia nondum venit hora ejus (Joan. vir). Hoc 
est, quia nolebat (38). Non enim Dominus sub fato 
natus est : hoc nec de te credendum est, nedum 


de illo per quem factus es. Non est enim hora ejus € 


' vel nostra, nisi voluntas ejus. Non ergo horam dixit 
qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi. 
Tempus enim exspectabat quo moreretur, quia tem- 
pus exspectavit quo nasceretur. [deo multi dicunt : 
Quare non ante venit Christus ? Quibus responden- 
dum est quia nondum venerat plenitudo temporis, 
moderante illo per quem facta sunt tempora. Scie- 
bat enim quando venire deberet, vel etiam pati, et 
cztera facere. Ante tamen longa series preconum 
premittenda erat. Non enim aliquis parvus venturus 
erat, diu fuerat predicendus, semper tenendus: 
quanto major judex veniebat, tanto preconum se- 
ries longior preecedere debebat. Ideo ait, ubi venit 
plenitudo temporis misit Deus Pater Filium suum 
factum est muliere. Nota quod eum qui erat inciea- 
tus factum dicit. Fecit ergo eum Pater ex muliere 


sub lege. Cum igitur ait, misit Deus Filium suum 


factum ex muliere, satis ostendit eo ipso missum 


Filium quo factus esl ex muliere (39). Quid est 


enim nativitas Filii de Virgine Maria? Certe assum- 
plio forme servi. Nam quid est aliud nasci Filio 
quam accipere formam servi in utero Virginis ? Hoc 
autem fecit Pater, fecit et Filius : Filius quidem, 
non Pater natus est de virgine Maria, sed nativitatem 
Filii de Maria et Pater et Filius operatus est. Simi- 


38) Ambrosius, super Joan. 
39) Aug. in ser. De Trinit. 


D 


tamen Filii et Pater et Filius operatus est. Tradidit 
enim Pater Filium, et tradidit Filius seipsum. Pas- 
sio hec uni facta est, sed ab utroque faeta est.Sicut 
ergo nativitatem, ita et passionem Christi, nec Pa- 
ler fecit sine Filio, nec Filius sine Patre. Judas au- 
tem quid fecit nisi peccatum ? Veniamus ad resur- 
reclionem : non resurrexit Pater, sed lilius : resur- 
reclionem tamen Filii operatus est Pater et Filius. 
Ecce quid est missum esse Filium. 

(40) Sed queritur unde et quo missus est Filius. 
Egc, inquit, exivi a. Patre et veni in hunc mundum 
(Joan. xw1) : hoc est mitti, De illo tamen evangeli- 
sta dicit : In mundo erat, el mundus per eum factus 
est, et mundus eum non cognovit (Joan. 1). Deinde 
conjungit : ]n propria venit. Illuc autem missus est 
quo venit, et si in hunc mundum missus est, quia 
exivit a Patre, et venit in hunc mundum, et in hoc 
mundo erat, illuc ergo missus est ubi erat. Unde 
et illud in propheta dicit : Celum et terra ego im- 
pleo (Jer. xxur). Quod si de Patre dictum accipiatur, 
ubi potuit esse sine Verbo suo, sine sapientia sua, 
qua pertendil a fine usque ad finem fortiter el disyo- 
nit omnia suaviler (Sap. vui) : sed neque sine Spiritu 
suo usque esse potuit. Itaque si ubique Deus est, 
ubique etiam est Spiritus ejus. Illuc ergo et Spiri- 
tus sanctus missus est ubi erat. Querendum ergo 
est diligenter quomodo intelligatur isla missio sive 
Filii sive Spiritus sancti. Quod quia in Epistola ad 
Romanos pertractatum est juxta humane capaci- 
tatis valetudinem, hic perstringimus ad alia festi- 
nantes. Si tamen sobrie de Dei Filio qus» digna 
sunt opinemur, ideo missum intelligere debemus, 
quia ex illo incomprehensibili inenarrabilique se- 
creto majestatis profunde, dedit se comprehenden- 
dum mentibus nostris Dei Verbum ; non solum cum 
se exinaniret, sed etiam cum habitaret in nobis, 
sicut scriptum est : Quoniam  inhabitabo in illis (H 
Cor. xvi). Solent enim obtendere minorem Patre esse 
Filium, quia missus est. Constat autem eo non mi- 
norem esse, quia missus est. Considera enim, quia 
Dominus Christus in Isaia a Spiritu sancto dicit se 
esse missum. Nunquid ergo Spiritu minor est Filius, 
quia & Spiritu missus est? Habes enim scriptum, 
quod Filius a Patre et Spiritu ejus dicat se esse 
missum. Vides ergo quod simplicitas sermonis, non 
injuria sit missionis. Misit ergo Deus 153 Filium 
suum factum ex muliere, forte hoc movet quod 
dicit ex muliere, non ait ex virgine, sed non mo- 
veat (41). Utrumque enim de Scriptura dicitur, et 
ex virgine, et ex muliere. Ex virgine, ut ibi : Ecce 
virgo concipiet, elc. (Isa. vit.) Ex muliere autem, ut 
hic, quod non est contrarium. [Augustinus] Mulie- 
rem enim pro femina posuit more locutionis He- 
breorum. Usus enim Hebree locutionis mulieres 
dicit, non virginitate corruptas, sed feminas, sicut 
legitur de Eva, quando ipsa facta est : Formavi, 

40) Aug., in lib. De Trinit. 

"m Id., in eod. 


131 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI.— IN EP. AD GALAT.- 


138 


emn mulierem (Gen. u), nec adhuc passa erat con- À (Joan. 1.) Nec dixit acciperemus, sed reciperemus, 


cubitum viri. (41*) Item, non te offendat quod ait, 
factum cum confiteamur natum. Factum enim non 
confitemur nisihominem.Deus autem semper faciens 
est, fieri nescit ut sit, sed fit ut aliquid alicui sit, 
sicut dicit : Domine, refugium factus es nobis (Psal. 
LxxxIx), quando factus est qui nunquam factus est. 
Dominus autem Christus homo factus est, ut esset 
homo, 8cilicet ut qui creator semper erat, creatura 
esset. [Augustinus] (42) Manens enim Deus factus 
est homo, ut fleret quod non erat, non ut periret 
quod erat. Factum ergo dicit propter susceptionem 
creature. Et addit : Factum sub lege [Ambrosius]. 
Salvator fieri debebat sub lege ut circeumcisus appa- 
reat, quasi fllius Abrals cui promissus erat, si- 
gnum hubens ejus cui promissus fuerat, in quo im- 
pleta est. circumcisio, et ideo jam signum cessat. 
Credidit enim Abraham se habiturum filium in quo 
benedicentur omnes gentes, quod jam factum cre- 
dimus. Factum ergo sub lege, dixit, quia et circum- 
cisus est, et hostia legalis pro illo oblata. Nec mi- 
rum si et illa legis opera sustinuit ex quibus libe- 
raret eos qui eis serviliter tenebantur; qui etiam 
mortem sustinuit, ut ex illa alios liberaret. Factus 
est ergo sub lege, id est sub onere legis, sicut sub 
aliis po»nis. Unde subdit : Ut eos qui sub lege erant 
pressi et rei, redimeret & diabolo, & perditione, a 
peccatis. (42") Et nota quod duo proposuit, scilicet 
factum ex muliere, factum sub lege, sed mutato or- 
dine, illis alia duo respondent. Ad id enim quod dixit 
faetum sub lege, illud retulit, ut eos qui sub lege 
erant redimeret. Ad illud quod dixit factum ex 
muliere, hoc aliud refert, ut adoptionem, quasi di- 
cat : Ideo factus est de muliere, ut adoptionem [ilio- 
rum reciperemus,id est bona que per gratiam dan- 
tur, per qua sunt fllii. Vel, reciperemus adoptio- 
nem filiorum, id est participes essemus divine glo- 
rie. Sicut enim participat nostra natura, ita ad 
suam videndam nos adoptat. [Augustinus] Hino 
enim adoptionem recipimus, quod ille unicus Dei 
Filius non dedignatus est participationem nature 
nostre factus ex muliere, ut non solum Unigenitus 
Dei esset, ubi fratres non habet, sed etiam primo- 
genitus in multis fratribus fleret. Adoptionem autem 
dicit, ut distincte intelligamus unicum Dei Filium, 
nos enim beneficio et dignatione filii Dei sumus ; 


ut significaret hoc amisisse in Adam, ex quo mor- 
tales sumus. 

VEns. 6-8. — « Quoniam autem estis filii Del, 
« misit Deus Spiritum Filii sui in corda vestra cla- 
« mantem : Abba, Pater. Itaque jam non est servus, 
« Sed filius : quod si filius, et heres per Deum. Sed 
« tune quidem ignorantes Deum his qui natura non 
« sunt dii serviebatis. » 

Quoniam autem. Quasi dicat : Non solum nos 
Judei qui credimus, filii Dei sumus, sed etiam, vos 
gentiles, estis filii Dei. Quod probat effectus. Quo- 
niam misit Deus Paler Spiritum lii sui, quem etiarn 
Filius mittit in corda nostra, tam Judeorum, scilicet 
quam gentium, qui Spiritus probat nos esse filios. 
[Ambrosius] Ut enim probaremur adoptati esse à 
Deo in filios, Spiritum suum dedit nobis,qui signum 
Patris ostendat in filios, ut quia nos non hoc aude- 
remus dicere, scilicet pro infirmitate et indignitate 
nostra, suggerat ut audeamus dicere. Unde subdit : 
Clamantem, quasi dicat : Spiritum, dico, claman- . 
tem, id est qui facit nos clamare. (Aupustinus] 
Quod nunquam presumeremus, nisi Spiritus doce- 
ret. Quid ? Abba quod est Pater. [Ambrosius] Abba 
Hebraicum est, idipsum signiflcans quod et pater. 
Et hanc consuetudinem in pluribus locis Scriptura 
servat, ut Hebraicum verbum cum interpretatione 
sua ponat. [Augustinus] Duo namque sunt verba 
que posuit, ut posteriore interpretaretur primum. 
Nam hoc est abba quod pater. Eleganter autem in- 
telligitur non frustra duarum linguarum verba po- 


C. suisse, idem significantia, propter universum popu- 


lum qui de Judeis et gentibus in unitatem fidei 
vocatus est, ut Hebreum verbum ad Judsos, Gre- 
cum ad gentes pertineat. (Hieron.] Utriusque au- 
tem verbi eadem significatio, ad ejusdem fidei spi- 
ritusque unitatem. (44) Notandum quia clamor in 
Scripturis non magne vocis emissio, sed scientie 
intelligatar et intentionis magnitudo. Nos ergo cla- 
mamus ; sed ille clamare dictus est qui efficit ut 
clamemus. 

Misit ergo Spiritum Filii sui clamantem Abba, 
Pater, id est nos clamare facientem. Et nota Spiri- 
tum etiam esse Filii, et nota hic Trinitatem. (45) 
Sed aliquis forsan querit utrum et a Filio proce- 
dat Spiritus sanctus. Filius enim solius est Patris 


ille natura est filius qui hoc est quod Pater. (43) ] Filius, et Pater est solius Filii Pater. Spiritus au- 


Unicum enim Filium Deus habuit quem genuit de 
sua substantia, nos autem non de sua substantia 
genuit. Creatura enim sumus quam non genuit, sed 
fecit ; et ideo ut fratres Christi secundum nostrum 
modum faceret, adoptavit. Iste itaque modus quo 
nos Deus, cum jam essemus ab ipso non nati, sed 
conditi et instituti, verbo suo et gratia sua genuit, 
ut filii ejus essemus, [Augustinus] adoptio vocatur. 
Unde : Dedit eis polesfatem filios Dei fieri, eic. 

(M*) Aug., in serm. De Trinit. 

42) Id., in serm. De eod. 

Ag) Id., in psalmo xxxr. 


PATROL, CXCII. 


tem sanctus non est unus eorum spiritus, sed am- 
borum. Unde Dominus ait: Spirifus Patris vestri 
qui loquetur in vobis (Matth. x). Et Apostolus ait: 
Misit Deus Spiritum Filii sui et multa alia sunt te- 
stimonia, quibus evidenter ostendit et Patris, et 
Filii esse Spiritum, qui in Trinitate dicitur Spiritus 
sanctus. Nec ob aliud estimo ipsum proprie vocari 
"Spiritum sanctum, cum etiam si de singulis inter- 
rogemur, non possumus Patrem et Filium dicere, 
43) Id., contra Faust. 


44*) Id., De cor. et grat. 
45) Id., super Joannem. 


139 


PETRI LOMBARDI. 


110 


nisi Spiritum, quoniam Spiritus est Deus. Quod À dii esse non poterant, quibus hoc naturaliter mi- 


ergo communiter vocantur et singuli, hoc proprie 
vocari oportuit eum, qui non est unius eorum, sed 
in quo communitas apparet amborum. Cur ergo 
non credamus quod etiam de Filio procedat Spi- 
ritus sanctus, cum Filii quoque ipse sit Spiritus? 
Si enim ab eo non procederet, non post resurre- 
ctionem se representans discipulis insufflasset eis, 
dicens : Accipite Spiritum sanctum (Joan. xx). Quid 
enim aliud significavit illa insufflatio, nisi quod pro- 
cedat Spiritus sanctus de ipso ? Ad hoc etiam per- 
tinet illud quod ait de muliere fluxum sanguinis 
patiente : Tetigit me aliquis. Ego enim sensi virtutem 
de me exisse (Luc. vii), nam virtutis nomine appel- 
lari Spiritum sanctum, ex eo clarum est quod Marie 
angelus dixit : Spiritus sanctus superveniet in te, el 
virtus Altissimi obumbrabit tibi (Luc. 1). Et Dominus 
eum promittens discipulis, ait: Sedete in civitate, 
quousque induamini virtute ex alto (Luc. xxiv). Hoc 
egt ergo virtus de qua dicit Evangelista : Virtus de 
illo exibat, et sanabat omnes (Luc. vi). (46) Cum au- 
tem de Patre et Filio procedat Spiritus sanctius, 
dicit tamen ipse Filius illum & Patre procedere, 
quia ad eum solet referre, et quod ipsius est de quo 
eliam ipse est; sicut alibi ait : Mea doctrina non 
est mea, sed ejus qui me misit (Joan. vit). Si hic in- 
telligitur ejus doctrina quam tamen dicit non suam 
esse, sed Patris, quanto magis illic intelligendus 
est et de ipso procedere Spiritus sanctus, ubi dicit 
eum de Patre procedere ? A quo enim habet Filius 
ut sit Deus, est enim de Deo, Deus ab illo habet ut 


etiam ab illo procedat Spiritus sanctus, Christus C 


dicens : Quem ego mittam vobis a Patre (Joan. xv), 
et alibi, quem mittet Pater in nomine meo (Joan. 
xv1), non dicens a me, ostendit quam totius divini- 
tatis, vel si melius dicitur, deitatis principium Pater 
est. 

ltaque. Quasi dicat : Quia Spiritus clamat in no- 
bis, Pater. Itaque jam, id est a tempore gratis, non 
est, aliquis nostrum qui credimus in Christum, 
servus, scilicet timore serviens, sed filius, scilicet 
ex dilectione serviens. Quod si fius est, et haeres 
erit in futuro : Et hoc per Deum, id est per opera- 
tionem ct misericordiam Dei. Vel hoc juro per Deum. 
Sed tunc, etc. Quasi dicat : Modo estis lilii, modo 
dicitis, Pater, sed tunc quidem, quando infideles 
eratis ignorantes Deum, et ita erit vobis aliqua ex- 
qusatio, serviebalis eis qui non sunt. dii in. natura 
sui, sed opinione hominum [Ambrosius] dicendo, 
qui in natura non sunt dii, unam Dei veri ostendit 
esse naturam, scilicet Patris, et Filii, et Spiritus 
sancti. Quid autem est natura Deum esse, nisi ve- 
rum Deum esse? Unde alibi apostolis ait : Con- 
versi estis servire Deo viro et vero (II Thess. 1). Na- 
tura enim vivus et verus est Deus. Verus ergo 
Deus est qui naturaliter Deus est. (47) Veri ergo 

46) Id., in lib. i1 De Trinit. 


47) Id., in eod. 
(48) Didymus in lib. De Spiritu sancto. 


D 


nime suppetebat. Igitur Salvator verus Deus est, 
qui secundum essentiam Deus est. (48) Sed dicunt 
heretici non natura esse ipsum Filium, sed crea- 
tum. Quibus respondendum, quia si natura Deus 
non est Filius, sedcreatura, nec colendus est omnino, 
nec ut Deus adorandus, dicente Apostolo : Coluerunt 
e: servierunt potius creatur: quam Creatori (Rom. 1). 
Sed illi ad hsc replicabunt et dicent : Quid est 
quod carnem ejus quam creaturam esse non negas 
simul cum divinitate adoras, et ei non minus quam 
divinitati deservis ? Ego Dominicam carnem, imo 
perfectam in Christo humanitatem, ideo adoro quod 
& divinitate suscepta et deitati unita est, ut non 
alium et alium, sed unum eumdemque Deum et ho- 
minem Dei Filium esse confitear. Denique si homi- 
nem separaveris a Deo, ut Photinus vel Paulus Sa- 
mosatenus, illi nunquam servio nec credo, velut 
si quis purpuram vel diadema regale jacens inve- 
niat, nunquid ea conabitur adorare? Cum vero ea 
rex fuerit indutus, periculum mortis incurrit, si ea 
cum rege adorare quis contempserit. Ita etiam in 
Christo Domino humanitatem non solam vel nudam, 
sed divinitati unitam, scilicet unum Filium, Deum 
verum, et hominem verum, si quis adorare contem- 
pserit, eternaliter morietur. 

VrEns. 9-15. — « Nunc autem cum cognoveritis 
« Deum, imo cogniti sitis a Deo, quomodo conver- 
« timini iterum ad infirma et egena elementa, qui- 
« bus denuo servire vultis? Dies observatis, et men- 
« ses, et tempora, et annos. Timeo vos ne forte sine 
« causa laboraverim in vobis. Estote sicut ego, quia 
« et ego sicut vos. l'ratres, obsecro vos, nihil me 
« lesistis. Scitis autem quia per infirmitatem carnis 
« evangelizavi vobis jampridem, et tentationem ve- 
« stram in carne mea non sprevistis neque respui- 
« stis ; sed sicut angelum Dei accepistis me, sicut 
« Christum Jesum. Ubi est ergo beatitudo vestra? » 
154 Nunc autem. Quasi dicat : Olim serviebatis 
falsis diis, cum ignorabatis verum Deum ? Sed et 
nunc, cum aperta est veritas, cum cognoveritis, vel, 
cognoscitis Deum, et ita gravius peccatis quam olim, 
quomodo ilerum, cic. Mic est ordo littere, sed inter- 
ponit : Imo cogniti, etc. Quasi dicat : Dico, cogno- 
veritis Deum : quod non est a vobis, sed potius 
quia gratia Dei approbali estis et amati. EL hoc est 
imo cogniti estis a Deo, id est suo munere cognito- 
res suos nos fecit. Hoc genere locutionis frequenter 
utitur Scriptura. (49) Unde in Psalmo ait vir pro- 
pheticus : Sic ín sancto apparui tibi, vt viderem 
virtutem tuam (Psal. vxi). Non dixit : Apparui tibi 
ut videres, sed ut viderem. Simile est hoc quod ait 
Apostolus. nunc autem cum cognoveritis Deum, 
imo cogniti estis a Deo. (50) Correxit eum quod 
dixerat, cum ait, imo cogniti estis a Deo, ut per 
hoc intelligamus, noc hoc quidem nobis esse tri- 


(49) Aug. in psalmo rxtr. 
(50) Id., De gratia nov. Test. 


144 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


" 


149 


buendum quod noscimus Deum,sed illius misericor- À potest intelligi vel sexagesimus unus annus quo 
, indulta est eis a Cyro et Dario licentia redeundi de 


die tribuamus.Cum dicitur, cognoscit nos Deus,sic 
intelligendum est, id est cognitionem sui nobis 
prestat. (51) Non enim a nobis est quod novimus 
eum, sed ab eo. Ab eterno quidem novit quostunc 
Apostolus cognitos dicit *sed tunc cognoscere dici- 
tur, quando ut cognoscatur facit, sicut dicitur 
quiescere cum ejus munere requiescimus. (52) Non 
enim tunc cognoverat eos Deus, precognitos videli- 
cet ante constitutionem mundi, sed tunc ipsi eum 
illius munere non suo merito vel sua facultate co- 
gnoverunt: et ideo maluit topice loqui, ut tunc ab 
illo cognitos diceret, cum eis cognoscendum se 
prestitit, et verbum corrigere, quasi hoc minus 
recte dixerit quod proprie dixerat ; quam sinere ut 
hoc sibi arrogarent se potuisse quod eis posse ille 
donaverat. Cum, inquam, cognoveritis Deum, quo- 
modo convertiminia fide ad elementa, id est ad legem 
ihitialem, ad cultum Dei. [Hieron.] Elementa Dei 
infirma et egena. Lex dicitur inflrma, quia perfecte 
non justificat ; egena quia, quantum juvat,non per 
se, sed respectu gratie facit. Convertimini, dico 
iterum,ut ante conversionem ;sed nunquid antecon- 
versionem Galate isti legem servaverant ? Non uti- 
que, quia gentiles erant, et superstitiosi idololatrie 
deservierant. Ideo dicit, iterum, quia legis obser- 
vantia, cui tunc dediti erant, erat. peccatum pehe 
par servituti idolorum, cui vacaverant ante conver- 
sionem. Unde subdit : quibus, etc., (Augustinus] 
quasi dicat: Quomodo convertimini ad elementa 
quibus denuo servire vultis? Ideo dicit denuo, ut 


Babylonia, unde completis annis septuaginta redie- 
runt. Vel potius septuagesimus unus,quem reversi 
in Hierusalem pro quinquagesimo qui jubileus dici- 
tur observarunt. Timeo. Quasi dicat: Hoc jam fa- 
citis, pejus autem timeo, scilicet ne forte labora- 
verim in vobis sine causa, id est inutiliter, quod esf 
si legem plene suscipitis. Ac si dicat : Vestram levi- 
tatem timeo, non aliud.Vel ita :quomodo iterum,ut 
hoc de errore gentilium intelligamus ; in eo enim 
quod dicit, convertimini iterum ad infirma et egena 
elementa, non circumcisis, sed gentibus loquitur, 
quibus hanc scribit Epistolam. N ec ad circumci- 
sionem vel legem dicit eos reverti, in qua nunquam 
fuerant, sed ad infirma et egena elementa, quibus 
rursus ut antea servire volunt: quod de gentibus 
intelligere cogimur. [Augustinus] Vulgatissimus 
enim est error iste gentilium, ut vel in agendis re- 
bus,vel in exspectandis vite et negotiorum suorum, : 
ab astrologis et Chaldeis notatos dies,et menses, et 
annos, et tempora observent. Quos redarguit, di- 
cens : Nunc autem cum cognoveritis Deum, quo- 
modo iterum convertimini ad infirma et egena ele- 
menta quibus denuo vultis servire, id est ad super- 
stitiosas temporum observationes. Manifestum est 
eum volumina temporum perelementa hujus mundi, 
hoc est colum et terram, et motus, atque ordinem 
siderum administrari. Que infirma appellat, ex eo 
quod infirma et instabili specie variantur, egena 
vero, eo quod egent summa et stabili specie Crea- 


ostendat quod non distat modo lex post Christum C toris ut possint esse quomodo sunt. [Ambrosius] 


ab antiqua idololatria. 

Dies. Quasi dicat : Vultis servire elementis. 
[Hieron.] Et vere, quia jam observatis dies, Judaico 
ritu, ut Sabbata et decimum mensis primi usque ad 
quartam decimam, qua agnus immolabatur, et a 
quartadecima usquead vigesimam primam ejusdem 
mensis,quando azyma comedebantur;septem etiam 
septimanas, quas ritu Judaico post azyma compu- 
tant. Dies Israelitici Pentecostes servant, nec non 
et clangorem tubarum, primo die mensis septimi, 
décima etiam ejusdem mensis expiationem et jeju- 
nium, et in quinta decima scenopegiam. Ef menses 
observatis,ut neomenias. Menses etiam custodiunt, 
quia primum et septimum mensem observant ; et 
tempora, ut tempus egressionis de /Egypto: tem- 
pora etiam colebant qui per annos singulos Hiero- 
solynam veniebant, putantes se implere Domini 
preceptum, dicentis: Tribus temporibus anni, diem 
festum agetis mihi, et apparebit masculinum tuum in 
conspectu Dei tui (Deut., xvi). Et annos septimos. 
Puto equidem hoc de septimo remissionis anno 
dici, et de quinquagesimo qui ab illis jubileus di- 
citur,quem Judei aliquando suo ordine servare ne- 
quiverunt eaptivitate pressi, qua soluta pro eo se- 
ptimum annum septime decadis coluerunt, qui 

91) Aug., De civit. Dei, 

f62) Id., super Genesim ad litteram. 


D 


Vel, egena elementa dicit, eo quod sui invicem 
egent ad regendum mundum. Dies, quasi dicat : 
Vere servire vultis, quia dies observatis et menses, 
et tempora, et annos.Dies observant, ut qui dicunt 
hoc die non est aliquid incipiendum,menses autem 
colunt, qui cursus lune perscrutantes dicunt : Tali 
luna non est aliquid inchoandum. Tempora vero 
cum dicunt, modo est initium veris. Annos autem 
cum dicunt, novus annus est. Calende sunt Janua- 
rii, non licet hoc vel illud facere. Sed nulla debet 
esse suspicio harum rerum, quia prospere potest 
cedere quidquid simpliciter sub Dei devotione fit. 
[Augustinus] Et nota quod dupliciter erant sub- 
versi Galate, ut ad legem et ad pristinos errores 
converterentur. Ergo cligat lector utram volet sen- 
tentiam, dummodo intelligat ad tantum periculum 
anime pertinere superstitiosas temporum observan- 
tias, ut huic loco subjeceritApostolus : Timeo,etc., 
quasi dicat : Hoc jam facitis, sed deterius timeo, 
scilicet ne forte sine causa laboraverim in vobis. (53) 
Sunt quidam qua levissima putarenturnisi in Serí- 
pturis demonstrarentur opinione graviora. Quis 
enim dicentem fatue fratri suo, reum gehenne pu- 
taret, nisi Veritas hoc diceret (Matth., v) ? Similiter 
dies observare et tempora non putaretur adeo 


(53) Aug., in Enchirid. 


. 


143. 


PETRI LOMBARDI. 


444 


grave, nisi Apostolus dieeret: Timeo ne forte sine À puistis, ut non susciperetis communionem periculi. 


causa laboraverim in vobis. Hec autem observant 


qui certis diebus vel mensibus vcl annis volunt vel : 


nolunt aliquid inchoare,quasi fausta et infausta sint 
tempora. Non itaque ista observemus, ne ab Apo- 
stolo ista audiamus : Timeo, etc.(54) Eos enim cul- 
pat qui constellationes sequuntur, dicentes : Non 
proficiscar, quia luna sic fertur, vel proficiscar ut 
prospera cedant,quia ita se habet positio siderum; 
agam hoc mense commercium, quia ista stella agit 
mensem ; non plantabo hoc anno vineam,quia bis- 
sextus est. Tales culpantur,non quia naturales ele- 
mentorum effectus in siderum ordinatissima con- 
versione noverunt, ut scilicet tempestate non navi- 
gent, autumno seminent :de quibus cum conderen- 
tur dictum est in Genesi : EL sint. in. signis, el tem- 
poribus, et diebus, et mensibus (Gen., 1). 

Estote, quasi dicat : Timeo ne sine causa labora- 
verim in vobis, sed es/ofe sicut ego sum qui legem 
dimisi. Et debetis esse, quia ego fui olim in lege, 
sicut vos modo vultis esse, et dimisi non sine ra- 
tione. [Ambrosius] Vel ita, estote sicut ego, quia et 
ego sicut vos, homo sum qui de errore correctus 
sum, ita et vos potestis corrigi. Vel ita,eslote sicut 
et ego, quia ego qui legem habui, sum modo sine 
lege sicut vos. [Augustinus]Cum enim Judeus natus 
sim, jam illa carnalia spiritali dijudicatione con- 
temno. Fratres, aspere correctos Galatas recreat 
Apostolus pro bene gesta, apponens post aspera sua- 
via more salutaris medici. Quasi dicat : Et debetis 
esse sicut ego, quia, o frutres,ego obsecro vos, dico, 
obsecro et secure obsecrare possum, ut quos merito 
diligo, quia nihtl me lzsistis, et ità non penes vos 
inimicitiarum mearum est causa. Hoc dicendo ex- 
cusat se, quia pseudo dixerant Paulum Galatis ini- 
micum, nec voluisse eos docere quz in uliis Eccle- 
siis predicabat.Hanc calumniam diluens Apostolus 
inimicitie causam submovet, cum ait,nihil me l»- 
sistis, Scilis autem, quasi dicat: Non me lesistis, 
sed potius honorifice me recepistis cum causam 
spernendi habuistis. Et hoc est quod ait, scitis au- 
lem quod. per. infirmilatem carnis mem, quia caro 
mea afflicta erat, evangelizavi vobis jampridem, et 
pro tanto tempore non sprevistis me. Unde subdit, 
et non sprevislis lentatinonem vestram in carne mea, 
id ést me tribulatum per quod vos diabolus tenta- 


Distingue inter illa duo,non sprevistis,scilicet post 
conversionem, ut inde vilior essem ;neque respuis- 
tis, ante conversionem, ut ob hoc converti abhor- 
reretis.Sed excepistis sicut angelum Dei, id est ac si 
angelus Dei venisset, vel me angelum Dei esse cre- 
didistis : imo plus dicam, sicut Christum Jesum, ac 
si ipse Christus venisset qui in Apostolo loquebatur, 
et ideo venerat ad illos. Ubi est ergo? [Augustinus] 
Admirans opus eorum spirituale commendat ut hoc 
intuentes in timorem carnalem non decidant: et 
quia mutati erant in deterius increpateos. (55) Et si 
enim receperunt eum sicut angelum,nonideo tamen 
parcit secare vel urere, quia non querit sua, sed 
que Christi sunt : non querit lac et lanam de ovi- 
bus, id est commodum supplende necessitatis et 
favorem honoris, sed salutem ovium. Quasi dicat $ 
Et quia ita tunc fecistis, ubi est ergo beatitudo vestra, 
qu& dicebamini beati bonis initiis, et quasi profle 
ciendi gradibus ferventes. Quasi dicat : Pudeat vos 
esse mutatos.Mirum estenim quod a bona decidistis. 

Vgns. 15-21.— « Testimonium enim perhibeo vo- 
« bis, quia si fieri posset, oculos vestros eruissetis, 
« et dedissetis mihi.Ergo inimicus vobisfactus sum, 
« verum dicens vobis? ZEimulantur vos non bene ; 
« sed excludere vos volunt, ut illos emulemini. 
« Bonum autem semulamini in bonosemper,et non 
« tantum cum priesens sum apud vos. Filioli mei, 
« quos iterum parturio, donec formetur Christus in 
« Vobis. Vellem autem esse apud vos modo, et mu- 
« tare vocem meam, quoniam confundor in vobis. 


C « Dicite mihi qui sub lege vultis esse, legem non 


« legistis? » 

Testimonium enim,qnasi dicat :Vere beati fuistis, 
vel sicut angelum, vel Christum me excepistis. Te- 
stinonium enim per hibeo de vobis quia si posset Reri, 
ad utilitatem Ecclesiae,eruissetis oculosvestros : quod 
inter omnia charius est vobis, et dedissetis mihi, 
scilicet ad utilitatem mew predicationis. Et ideo 
plus de vobis dolendum est. (56) Nota quod ait, 
si fieri potuisset,nonne illud fleri potuissetquod ait 
Apostolus, non potest fieri quod juste non fit. Sic 
et Job, winam. possem me occidere (Job. x), et Do- 
minusad Loth :Non poteram quidquam facere, donec 
illuc introeas (Gen.xix). (57) Non possese dixit quod 
sine dubio poterat per potentiam, sed non poterat 


bat, ne crederetis. [Ambrosius] Tentati enim sunt [per justitiam. Ergo, quasi dicat: Et cum hoc 


cum iribulalionem secundum carnem pateretur 
Apostolus,utrum timore desercrent eum, an chari- 
tate amplecterentur. Opportune ergo ac decenter 
facit eos recolere charitatem suam,ne tanquam ini- 
micum illum deputent, dicens, scitis autem quod 
per infirmitatem carnis, id est cum paterer perse- 
cutionem evangelizavi vobis jampridem, et tenta- 
tionem vestram in carne mea, id est tribulationem 
quam patior in carne,qua videtur quales estis,non 
Sprevistis, tanquam inutilem vel vilem. Neque res- 


(54) Aug., in lib. ad Januarium. 
(55) Id., De pastoralibus. 


git, est ergo credibile quod factus sum inimicus, 
verum dicens vobis. Quasi dicat: Per hoc videor 
inimicus,quia verum dico, sed si fallerem, putarer 
amicus, quia nemo se argui vult errantem,ideo vo- 
bis inimicus videor juste vos reprehendens. /Emu- 
lantur. (Ambrosius] Quasi dicat : Ego non sum vo- 
bis inimicus,sed illi znulantur,id est diligunt, vos 
non bene,id est, non utiliter. /Emulantur enim ver- 
bum, quia non tam cupiunt eos esse meliores 
quam ipsos volunt facere pojores, et retrorsum tra- 


(56) Id., contra epist. Gaudentii. 
(97) Id., De potentia Dei. 


145 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


146 


here emulatione perversa. Unde subdit: sed vo- A quia confundor in vobis, vellem litterarum vocem. 


lunt vos excludere, a fide ad legem, vel a dilectione 
mea, ut illos emulemini, id est intuemini in legali- 
bus. Bonum autem. Quasi dicat: Illivolunt ut ipsos 
emulemini, sed vos temulamini, id est diligite et 
imitamini, bonum hominem, me scilicet et hujus- 
modi. Et hoc in bono, id est propter hoc diligite, 
quia in eo est virtus et bona operatio, non pro alia 
re. Et hoc facite semper, ut perseveranti gradu ad 
finem boni operis perveniatis. Vult enim ut semper 
ipsum imitentur. Unde subdit: et non tantum. |Hie- 
ron.] Quasit dicat: /Emulamini bonum, scilicet me, 
et hujusmodi, e£ non tantum cum prasens sum apud 
ros, sed perseverate in acceptis, magis emulando 
me, cum absens sum. Filioti,hic iterum incipit 
ostendere ex ipsa lege quare non sit tenenda. Quasi 
dicat: Me imitamini, et debetis, quia vos estis mei, 
non dico filii, sed filioli, quia diminutiestis, et per- 
fectionis gradibus indigetis. Quos iterum sicut prius, 
parturio, id est cum labore et dolore ad lucem fidei 
genero, donec Christus, quem deformatis, formetur 
in vobis, ut scilicet recipiatis similitudinem ejus 
quam vestro vitio perdidistis. (58) Perpaucorum est 
pensare quam labor sit in predicationibus patrum, 
quantisve doloribus animas.in fide, et conversa- 
tione recta parturiunt. (59) Unde Apostolus ex per- 
sona matris loquens ait, quos iterum parturio. 
Primum per fidem illos genuerat in baptismo, sed 
postea deformali sunt per pseudo, et infirmi facti, 
nunc cum dolore reformat eos. Unde addit: donec 
Christus in vobis reformetur. Concipientes enim fi- 
dem et sensum fidei non advertentes, formatum 
Christum in animis suis nugantur habere. Forma- 
tur enim Christusin cordecredentium, cum illis sa- 
cramenta grece panduntur, et ea que obscura 


videbantur perspicua fiunt. Velita, donec formetur: 


Christus in vobis, id est formosus aliis per vosappa- 
reat. Et hoc estgravius dictum, quam si dicereteos 
reformari in Christo, quia nescio quo pacto terri- 
bilius insonat audientium auribus. 

Vellem autem. Quasi dicat: Blandis modo verbis 
usus sum, dicens fratres et filios, sed vellem esse 
apud vos modo, ut duplici generatione confunderen- 
tur, et de erroresuo et de rubore Apostoli. Ideoait, 
vellem esse apud vos, et mutare vocem meam, id est 
vituperationem,ut digna vobis dicerem qua nolo seri- 
bere, ne permaneant apud vos. Ideo vellem mutare 
cum confundor in vobis, id est apud alios erubesco 
pro vobis. Sciens Apostolus majorem vim habere 
sermonem cum ad presentes fit, cupit vocem 
apostolicam, vocem litteris comprehensam in pre- 
sentiam commutare. Scriptura enim divina xdificat 
lecta, sed multo plus prodest si de litteris mutatur 
in vocem ; magnam siquidem vim habet vox viva, 
vox de auctoris sui ore resonans, que ea pronun- 
tiatione profertur et distinguitur, qua in hominis 
corde generata est. [Hieron.] Est itaque sensus; 


'58) Hier., super Ezechielem. 
i98) August., in Moralibus. 


C 


presens de meo ore proferre, ut vos solito severior 
ipse corriperem, quia Epistola non potest vocem 
objurgantis exprimere, non valet irascentis resona- 
re clamorem, etdolorem pectoris apicibus explicare: 
non habeo quippe fructus quos solent dediscipulis 
habere doctores, et sine causa semen jactum est 
doctrine, ita ut cum Jeremia dicam: mec profui 
nec profuit mihi quisquam (Jer. xv). Ut autem non 
patiar vos perire et errare perpetuo, ex charitate 
vobis loquar. Dicile mihi, etc. Vel aliter potest legi. 
hec littera, eodem manente sensu. Filioli, quasi 
dicat: Non solum ex supradictis probatur lex esse 
dimittenda, sed etiam auctoritas ipsius legis hoc 
ostendit. 0 filioli mei,dicite, id est respondete mihi. 
Usque huc enim pendet sententia, et. interponitur , 
illud quos iterum paturio, donec formetur Christus 
in vobis. Vellem autem esse apud vos modo, et muta- 
re vocem meam, quoniam confundorin vobis ; non mu- 
tatursensushorum verborum. Vos,iuquam, o filioli, 
qui vultis esse carnaliter sub lege dicite mihi, id est 
respondete mihi: Legem legistis, an non? Quid- 
quid eligant, probantur stulti; si non legerunt, non 
debent recipere quod nesciunt; si legerunt, ipsa 
probat se dimittendam. Quod si non intelligunt, 
stulti sunt. Ideo eos interrogat, dicens: legem non 
legistis? Quasi dicat: Legistis quidem, sed non in- 
tellexistis. 

Vrns. 22-24, — « Scriptum est enim, quonian 
« Abraham duos filios habuit, unum de ancilla, et 


.« unum de libera. Sed qui de ancilla, secundum 


« carnem natus est; qui autem de libera, per re- 
« promissiouem. Qus sunt perallegoriam dicta. 
« Hec enim sunt duo Testamenta. Unum quidemin 
« monte Sina inservitutem generans, que est Agar.» 

Scriptum est. enim. quoniam Abraham Quasi di- 
cat: Ideo quero an legeritislegem, quia inea quid- 
dam scriptumest: Quod siattenderitis, nunquam ad 
eam recurreretis. Seriptum estenimin Genesi,quoniam 
Abraham habuit duos filios, Ismael et Isaac: unum de 
ancilla Agar, scilicet Ismael, et unum de libera, Sa- 
ra, scilicet Isaac. Sed qui de ancilla fuit, secundum 
carnem natus est, id est per nullum miraculum, sed 
lege nature natus est. Qui autem de libera, per re- 
promissionem, id est mirabiliter natus est. Attende 
quod ait, scriptum est quoniam Abraham duos fi- 


D lios habuit, cumplures habuerit. (Angustinus] Post 


mortem enim Sare, de alia uxore, scilicet Cethura, 
alios genuit, qui non pertinent ad hanc signiflcatio- 
nem. Et ideo multi legentes Apostolum, librum au- 
tem Geneseosignorantes, putantsolos duos filios ha- 
buisse ARraham. Sed hos solos commemorat Apo- 
stolus, quià de his duobus Scriptura specialiter sin- 
gula exsequitur, innuens aliquid egregium in his 
prefigurari. Item attende quod subdit. unum de 
ancilla, et unum de libera. (600) Non enim hoc fru- 
stra distinxit. Uterque quidem de Abraham natus 


(60) August., De civ. Dei. 


Un, 


PETRI LOMBARDI. 


148 


est, sed diversa operatione, quia qui de ancilla À qui accipit remissionem peccatorum. Ecce exposi- 


secundum carnis naturam natus est, quia juvencu- 
la de sene solet concipere. Qui autem de libera, non 
Becundum vim carnis, ut vetula et sterilis de vetulo 
conciperet, sed per operationem Dei qui promisit. 
Illum ergo genuit demonstransconsuetudo naturam, 
illum vero dedit promissio, significans gratiam. Ibi 
humanus usus ostenditur, hicdivinum beneficium 
commmendatur. Natus estergo Ismael sicut nascun- 
tur homines permistione utriusquesexus usitata le- 
ge nature. Ideo dictum est secundum carnem, non 
quia ista beneficia Dei non sint, aut non istaopere- 
tur Deus, cujus opifex sapientia attingit, sicut scri- 
ptum est, a fine usque ad finem fortiter et. disponit 
omnia suaviter (Sap. vi). Sed ubi significandum 
fuerat Deidonum, quod indebitum hominibus gratis 
gratia largiretur, sic oportuit dari filium quemad- 
modum nature non debebatur ex cursibus. Hecau- 
tem quamvis ad litteram ita fuerint, tamen quia se- 
cundum litteram ad superiorem demonstrationem 
non valent, subdit : 

Qua sunt dicta per. allegoriam, id est per alium 
intellectum. (61)Allegoria enim dicitur, cum ali- 
quid aliud videtur sonare in verbis, et aliud in in- 
tellectu signiflcari, Sicut hic. Abr&ham enim est 
Deus Pater, qui est pater multarum gentium. Sic 
enim interpretatur boc nomen Abraham. Ábbaenim 
pater, ham mulilarum, subauditur gentium, qno in- 
telligitur Deus Pater; rinterponiturcausa euphonis: 
Inde dicitur Abraham quasi Ábabam, id est pater 
multarum gentium quo intelligitur Deus Pater. Li- 


bera autem et ancilla significant duo Testamenta. C 


Unde subdit: hec enim, id est ancilla et libera sunt, 
id est significant duo Testamenta ; libera, significat 
novum Testamentum, dans omnibus per Christum 
novam gratiam; Ágar, vetus Testamentum. [Ambro- 
gius] In utroque Testamento genuit Deus sibi filios 
qui servirent. sed in veteri Testamento generati sunt 
Judei servi, quia timore pene et promissione tem- 
poraelium serviebant. Et hoc est quod ait, qui de 
ancilla fuit, scilicet Judei et omnes servi peccati, 
natus est secundum carnem, quia et penas abhorret, 
et.dulcia amat, quia illi metu pene et amore tem- 
poralium serviebant.Gratia vero novi Testamenti pa- 
rit liberas qui ex dilectione serviant, non in carnis, 
sed opere Dei. Et hoc est quod ait, qui autem deli- 


bera natus est, id est liber Christianus populus gra- p 


tia novi Testamenti generatus, per repromissionem 
natus est, id est pervirtutem et gratiam promitten- 
tis sub figura veritatem. Quis enim impossibilia se- 
cundum naturam crederet, et quz; suavia sunt in 
presenti contemneret, et non visa sperarct, nisi 
virtus Dei hoc in eo operaretur! Taliterféneran- 
tur Christiani quorum typus prazcessit in Isaac. Is- 
mael enim Judeorum significat nativitatem, vel eo- 
rum qui servi peccati sunt. Isaac vero Christiano- 
rum, quia in libertatem nascuntur. Liber enim fit 


(601) Aug., in psalmo cin. 


tum est evidenter quid significent illa verba legis. 
Unde ostenditur lex non esse tenenda que in ser- 
vitutem generabat, sed nova que in libertatem pa- 
rit. Unde addit : Unum quidem, quasi dicat: Ancil- 
la et libera signant duo Testamenta. Et unum qui- 
dem datum est ín monte Sina, quod interpretatur 
mandatum;quod in tali loco datum est, id estin 
monte eminenti, significat quod Judei contra alias 
gentes essent superbi de mandato. vel ipsi essent 
superbi et tumidi contra ipsum mandatum. Illud 
Testamentum, dico, generans homines in servitutem , 
quia pro timore serviebant Judei, vel servi peccati 
erant. Quod Testamentum est Agar, id est significa- 
tur per Agar. Et recte: Agar enim interpretatur 
alienalio. Quod bene convenit, quia illud testamen- 
tum alienat homines ab eterna haereditate. 

VEns. 25 —31. « Sina enim mons est in Arabia 
« qui conjunctus est ei que nunc est Jerusalem, 
« et servit cum filiis suis. Illa autem que sursum 
« est Jerusalem libera est, que est mater nostra. 
« Scriptum est enim: Ls»tare, sterilis que non pa- 
« ris; erumpe et clama, qua non parturis, quia 
« multi filii deserte magis quam ejus qu» habet 
« virum. Nos autem, fratres, secundum Isaac, pro- 
« missionis filii sumus. Sed quomodo tunc is qui 
« secundum carnem natus fuerat, persequebatur 
« eum qui secundum spiritum, ita et nunc. Sed quid 
« dicit Scriptura? Ejice ancillam et filium ejus. Non 
« enim heres erit filius ancille cum fllio libere. 
« Itaque, fratres, nonsumusancille filii sed libere, 
« qua libertate Christus nos liberavit. » 

Sina enim. Quasi dicat: Vere Testamentum vetus 
generat in servitutem, quia Sina mons, id est 
vetus Testamentum datum in monte Sina, es in 
Arabia, id est in humilitate vel in afflictione, quia 
affligebat homines sub carnalibus observationibus. 
Arabia enim interpretatur humilitas vel afflictio. Et 
bene dicitur vetus Testamentum datum essein Ara- 
bia, non in terra promissionis, ubi Judei quasi 
filii fuerunt, sed in Arabia ubi quasi servi et alieni 
fuerunt, quia vetus Testamentum non filios sed ser- 
vos et alienos pariebat. Deinde vetus Testamentum 
populo cui datum est comparat, dicens qui, mons 
per omnia conjunctus est, et similis, id est vetus Te- 
stamentum in illo monte datum, per omnia conjun- 
ctum est, et simile ei Jerusalem qua nunc est, id 
est Judaico populo, qui nuncest, id est qui terrena 
diligit, et pro temporalibus servit. Vel, servit, sub 
peccato cum filiis suis. Hecest synagoga que sub pec- 
cato generat filios, totus quidem populus mater est, 
singuli autem sunt filii vel fllii sunt proselyti, qui om- 
nes timore pone serviunt. Et ideovetus Testamen- 
tum dicitur esse conjunctum et simile illi populo, 
quia sicut vetus Testamentum poenas minabatur, et 
temporalia promittebat: ita ille populus timore 
pone, et amore temporalium serviebat. Ecce per 


149 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


150 


hzc omnia patet quod vetus lex non est tenenda, À est cum Domino gaudet, libera esta peccato et 


sed nova que sursum est, qua libera est,id est ad 
superiora nos mittit, et liberos facit: que data est 
Ecclesia qux sursum est, et libera. Unde subdit, 
Ilia autem. Quasi dicat : Hac, id est synagoga, ti- 
more vel sub peccato servit. [Hieron.] Sed illa 
Jerusalem qua sursum e5t, id est Ecclesia de genti- 
bus congregata, que cum Domino gaudet in spe, 
libera est, quia diligit, eL ex amore sorvit. Que 
est mater nostra, id est credentium, quia singuli 
verbo ejus et exemplo instrucli, ex charitate ser- 
viunt. Quód autem libera sit et mater, auctoritate 
Isaie probat,subdens : Scriptum est enim.Quasi di- 
cat: Vere libera est et mater, quia scriptum est, in 
Isaia, Lxtare, sterilis quae non paris, erumpe et cla- 
ma, quce non parturis, quia multi filii, etc. Ex his 
verbis et libera monstratur et mater. Litari enim, 
et erumpere, et clamare pertinent ad libertatem ; 
quia mul&i filii, hoc perlinct ad matrem. Isaias 
aspiciens tempus Christi, Ecclesiam gentium ante 
sterilem nunc fetosam alloquitur, dicens : O Eccle- 
sia gentium sterilis que, tempore legis, non vir- 
tute miraculi paris, quia illo tempore quasi nullos 
genuit; quse etiam non parturis, quia neque tunc 
conatus habuit, letare in corde, erumpe, id est 
letitiam mentis extra ostende, et clama, id est 
gaudium tuum aliis predica, quia magis multi, id 
est plures sunt filii tui, olim desert, partu qui- 
dem non dilectione sponsi, quam ejus, id est syna- 
gog:e qud habet virum,id est legem,ad generandum, 
id est que carnaliter generat sub lege. Virum 
quippe habuit Synagoga, scilicet legem, et fetosa 
quondam fuit in liberis. Sterilis vero Ecclesia sine 
viro Christo, sine ullo sponsi sermonis alloquio, 
diu jacuit in deserto. Sed postquam accepit illa li- 
brum repudii,et omnia ornamenta viri,in idoli vertit 
ornamenta,tunc maritus priorecingulo putrescente, 
alium lumbis suis balteum,alium de gentibus lum- 
bare contexuit: qui statim ut est viro conjuncta, 
concepit et peperit. Undcin Isaia Dominus exclamat, 
Dilata locum tabernaculi tui, el protende funiculos 
tuos. etc. (Isa. iv). Item, si est gens nata simul. 

Synagoga ergo que habet virum, id est legem, 
deserta vero et vaga, et sine ulla legis potestate vi- 
vens, gentium multitudo est, que et sterilis erat 
nullius legitimi verbi proferens germen. (62)Sterilis 
enim erat in omnibus gentibus Ecclesia, antequam 
iste fetus quem cernimus oriretur. Hoc autem qui- 
dam judaizantes ad antiquam Saram referunt. Hoc 
autem de antiqua Sara superflue diceret Isaias,que 
multo ante tempore obierat. Vel per Jerusalem in- 
telligitur hic superna civitas, cclestis curia. Su- 
perna est enim sanctorum civitas licet, in quibus- 
dam quos hic parit, adhuc peregrinatur, donec rc- 
gni ejus tempus adveniat,quando congregatura cst 
omnes in suis corporibus resurgentes. De hac ergo 
dicit : Illa autem Jerusalem, que sursum est, id 

(62) August., De civit. Dei. 

(63) Id., in Quest. niv nov. et vet. Test. 


C 


pena peccati, que est maler nostra. Civitas co- 
lestis mater nostra dicitur, quia ad eam vocamur. 
Et ideo celestis dicitur, quia celum sedes ejus 
est; et quos generat, ibi erunt cum ea. Vere 
mater est, scriptum est enim : Letare sterilis, que 
non paris, erumpe et clama, qua non parturis. 
[Ambrosius] Celestis Jerusalem sterilis dicitur, 
quia non parit, secundum carnem; nec parturit, 
id est nec dolores patitur, sed generat agpiritualiter 
sine passione, clamans in letitia quia plures habet 
filios quam qua habet virum, id est synagoga que 
carnaliter generat. Unde subdit quia magis multi 
sunt filii tui desert».A quo? Ab Adam, qui deserta 
vita secutus est mortem, quam ejus qua habet vi- 
rum, id est synagoga.Multo enim plures sunt Chri- 
stiani Judeis,quia Christiani supergressi suntnume- 
rum Judceorum (63). Sterilisergo dicta est,quia virgo 
est quae non carnaliter generat filios, sed per solam 
fidem spiritualiter quae nec parturire dicitur. Que 
enim parturit, dolores patitur. Hic exclamat in 
letitia salutis humanae.Jerusalem vero terrena ideo 
virum habuisse dicta est,quia carnaliter generabat. 
Parit autem cives terrena» civitatis peccato vitiata 
natura ; celestis vero civitatis cives parit a pec- 
cato, naluram liberans gretia, quod significa- 
tum est in duobus filiis Abrahe, quorum unus 
de ancilla secundum carnem natus est; alter de 
libera, non secundum naturam, sed per repromis- 
sionem. Negat enim natura filios tali commistione 
qualis esse poterat Abrahe et Sare in illa etate, 
etiam mulieris accedente sterilitate, que nec tunc 
parere potuit, quando non «etas fecunditati, sed 
eetati fecunditas defuit,(65)Quod vero nec sic affecta 
fructus posteritatis non debebatur, significat quod 
natura humani gencris peceato vitiata, et ideo jure 
damnata, nihil vere felicitatis in posterum mere- 
batur. Isaac per repromissionem natus,non per ge- 
nerationem, significat filios gratie, cives civitatis 
libere, socios pacis eterne. Et quia hoc non per 
generationem scd per regenerationem futurum erat, 
ideo tunc imperata est cireumcisio,quando de Sara 
promissus est filius.Circumeisio igitur signiflcat na- 
turamexuta vetustate novatam. Etquod omnes filios 
et servos vernaculos et emptitios circumcidi jubet, 
ad omnes istam gratiam pertinere testatur. Octa- 


p vus autem dies et Christum significat,qui post Sab- 


batum resurrexit, parentum mutantur et nomina. 
Omnia resonant novitatem, et in veteri Testamento 
obumbratur novum,et in novo revelatur vetus Tes- 
tamentum. 

Nos autem. Quasi dicat : Duo sunt filii Abrahe, 
alter seeundum carnem, alter per repromissionem 
natus; Nos autem, fratres, sumus filii promissio- 
nis, id est per graliam geniti secundum Isaac, id 
est,ad similitudinem Isaac.Isaac interpretaturrisus, 
quo significantur illi qui in letitia serviunt;non ex 


(64) Id., De civit. Dei. 


154 


PETRI LOMBARDI. 


b 


153 


tristitia velex necessitate, Sed quomodo.Quasi dicat: À versatione sunt dissimiles, ita erunt et in futura 


Nos sumus fllii secundum Isaac. Sed quomodo tunc 
is qui secundum carnemnatus erat, persequebatur eum 
qui secundum Spiritum sanctum natus erat, (65) id 
est Ismael persequebatur Isaac, vel etiam Esau Ja- 
cob.Ita et nunc, scilicet qui secundum carnem nati 
sunt persequuntur eos qui secundum Spiritum nati 
gunt. Qui sunt secundum carnem nati? dilectores 
mundi, amatores seculi. Qui sunt secundum Spiri- 
tum nati ? [Orig.] amatores regni coelorum, dilec- 
tores Christi,desiderantes vitam eternam,gratis co- 
lentes Deum. Judaei etiam sunt. secundum carnem 
nati,qui persequuntur nos qui sumus secundum spi- 
ritum, quia legem secundum spiritum, non secun- 
dum carnem custodimus. Per hoc quod pati- 
mur, probamur fllii promissionis. Sed quod dicit 
Scriptura. Quasi dicat : Patimur ab illis sicut Isaac 
ab Ismaele,sed non est curandum. [Hieron.] Quid 
enim dicit, id est refert Scriptura dixisse Saram : 
Ecce : Ejice ancillam et filium ejus. Non puto nos 
invenire posse ubi Ismael persecutus fuerit Isaac ; 
sed tantum illud quod cum filius /7Egyptie luderet 
cum Isaac indignata sit Sara, vidit pueros simul 
ludentes ; et dixit : ejice,etc. (66)Quid esthoc ?Quid 
enim mali fecerat Ismael puero Isaac, quialudebat 
cum illo ? Sed illa lusio illusio*erat, illa lusio de- 
ceptionem significabat ;illum lusum Sara intellexit, 
et Apostolus vocavit persecutionem. (67) Quia lusus 
majoris ad minorem illusio est et deceptio, quia 
Bciens se habere alia negotia que intendit, simulat 
quaedam puero, id est infirmo ludens cum illo et 


retributione. Itaque. Quasi dicat: Quia patimur a 
Judaeis, et ab aliis malis,sicut Isaac ab Ismaele,Jta- 
que fratres mei,non sumus filii ancill 2, [Ambrosius] 
quia non sumus servi peccati vel legis, sed libera, 
scilicet celestis Jerusalem, qui est populus novus 
regni celorum,et non alio modo sumus filii libere, 
sed per eam libertatem. Qua libertate, id est per 
quam libertatem Christus nos liberavit, qui immu- 
nis a peccato, ex dilectione obediens fuit. Libertas 
ergo qua liberati snmus a Christo, est remissio 
peccatorum, et fidei per dilectionem operantis ju- 
stificatio. 
CAPUT V. 

Vkns. 1-4. — « State, et nolite ilerum jugo ser- 
« vitutis contineri. Eece ego Paulus dico vobis: 
« Quoniam, si cireumcidamini.Christus vobis nihil 
« proderit. Testificor autem rursus omni homini 
« cireumcidenti se, quoniam debitor est universa 
« legis faciende. Evacuati estis a& Christo, qui in 
« lege justificamini a gratia excidiatis. » 

State. Ergo quod lex debet cessare hucusque 
ostendit, et similitudine consuetudinis humane, et 
legis ipsius auctoritate, nunc Galatas hortatur ne se 
jugo legis velint subjicere, et terret periculi com- 
minatione.Quasi dicat :Et quia per Christum liberi 
e&lis,ergo state,in firma fide, fixo pede permanente 
in libertate. Et nolite contineri jugo servitutis, id. 
est lege qua in servitutem generat. Et addit, itc- 
rum,non quia prius Galate legem custodierint, sed 
dum circumcisionis et legalium observationum jugo ' 


fraudes facit. (68) Sic ct modo plus persequuntur C se subjiciebant,quasi ad eosdem revertebantur cul- 


qui nos illudendo seducunt. Et sicut Sara intellexit 
lusum illum, ita et Ecclesia intelligit lusum istum 
persecutionem.Sed quid dixit Sara ? Ejice ancillam 
et filium ejus ; ita qui pertinent ad Agar et Ismael, 
id est lex et Judei ejecti sunt ab Ecclesia et a gra- 
tia Patris, necnon et heretici et filii eorum. (69) 
Omnes etiam qui in Ecclesia terrenam felicitatem 
quirunt a Domino, adhuc ad Ismaelem pertinent. 
Ipsi sunt qui contradicunt spiritualibus proficienti- 
bus, et detrahunt illis, et habent labia iniqua, et 
linguas subdolas. Ergo Isaac cum Ismaele vivebat, 
id est qui pertinent ad Isaac inter eos vivunt, qui 
pertinent ad Ismael. Isti sursum nolunt ascendere, 
illi deorsum volunt trahere.(70) Isti volaread Deum 


tus, quibus in idololatria ante serviebant,quia non 
est levior haec legis servitus, quam idololatrise.Ec- 
clesie. Quasi dicat : Nolite contineri jugo servitu- 
lis, nec saltem circumcisione, quia ecce ego Paulus. 
qui sum note auctoritatis, dico vobis: Quoniam si 
circumcidamini Christus nihil vobis proderit. (71) 
Decepit ergo Timotheum, et fecit ut nibil ei pro- 
deeset Christus.Eis itaque dictum est hoc, qui ideo 
volebant circumcidi,quod aliter putabant in Christo 
se salvari non posse. Hoc enim animo, hac volun- 
tate,ista intentione quisquis tunc circumcidebatur. 
Christus ei nihil proderat.Illos igitur arguit qui se 
in lege justificari credebant,non qui legitima illa in 
ejus honorem a quo mandata sunt observabant,in- 


volunt, illi conantur pennas evellere. Et sicut isti p) telligentes et qua prenuntiande veritatis ratione 


pertinent ad Ismael et ad vetus Testamentum, ita 
et antiqui veteris Testamenti ministri gratiam quae- 
rentes,filii sunt promissionis pertinentes ad novum 
Testamentum. Sed hoc quod dicit, Ejice, quando 
erit? hoc erit cum 13354 arca ceperit ventilari. 
Unde subdit: Non «enim hares. erit. fitus ancillz, 
cum filio liber, id est mali cum bonis, Judei cum; 


sint mandata, et quousque debeant perdurare. illa 
enim qua significationis causa precepta sunt,qua 
gratiae revelatione latius innotescente necease fue- 
rat aboleri, justificare neminem poterant :non ideo 
tamen fuerant tanquam diabolica gentium sacrilegia 


. fugienda, etiam cum ipsa gratia jam ceperat reve- 
: lari quee umbris talibus fuerat prenuntiata.(72) Inde 


Christianis. [Augustinus] Sicut enim nunc in con--- est quod Timotheum Jude matre et Greco patre 


(65) Augua., super Joannem. 

(66) Id., ibid. 

(67) Id., in serm. de Agar et Ismael. 
(68) Id., super Joannem. 


(69) Id., in psal. cxix. 
(70) Id., contra Pelag. 
(71) Id., ad Hieron. 

(72) Id., contra Faust. 


153 


COLLECTANEA IN EPIST. D. 'PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


154 


natum circumoeidit Apostolus,et ipse morem hujus- À tia, jam habita, id est gratiam amisistis. Qui enim 


modi custodivit,non simulationc fallaci,sed consilio 
prudenti. Ciroumcisio enim et cetera legalia ita 
natis et institutis non erant noxia,licet jam signifi- 
candis futuris necessaria non essent,magis noxium 
erat ea quasi noxia prohibere in his hominibus, 
usque ad quos durare debuerant. Gentiles vero ex 
diverso veluti pariete ad eumdem lapidem angula- 
rem venientes, non erant ad talia cogendi. Si qui 
vero his qui ex circumcisione venerant talibus sa- 
cramentis adhuc dediti erant ultro vellent sicut Ti- 
motheus conferre congruentiam, non erant prohi- 
bendi ;sed si in his confidebant, erant perditi sicut 
et Judei. Unde est illud Apostoli : Dico vobis quia, 
si cireumcidamini,ut spem salutis in cireumcisione 
habeatis,Christus nihil proderit vobis. Licebat ergo 
his quos fides que revelata est eis,jam imbutos in- 
venerat, illa tenere, ne videantur improbata potius 
quam terminata. Gentibus vero non sunt impo- 
nenda, ne videantur aut non causa promittendi 
Christi instituta, aut. adhuc promittere, sed ces- 
sando jam appareant signa futuri fuisse, que cum 
honore paulatim deserendo erant sepelienda, non 
ut sacrilegia gentium fugienda. Postea vero tan- 
quam cum honore sepulta sint, a Christianis om- 
nibus irreparabiliter deserenda. (73) Hieronymus 
autem ista legalia post Christi passionem sive in eis 
spes ponatur sive non,observantibus noxia esse di- 
cit, nisi dispensatorie custodiantur; et secundum 
hoc ita hic locus exponitur. Si circumcidamini 
Christus nihil proderit vobis, quia circumcisio jum 


non solum non prodest, sed etiam obest.Antequam C 


nova inciperet predicatio oportuit cireumcidi,nunc 
antem loge fidei succedente nihil proderit fideli ad- 
dita cireumcisio, sed oberit; majus enim malum 
est ex libero fleri servum quam nasci. 

Testificor. Quasi dicat: Si cireumcidamini nihil 
vobis proderit Christus, nec hoc solum malum vo- 
bis erit, sed etiam teslificor rursum, sicut olim ante 
fidem, omni homini, Judeo vel gentili circumcidenti 
se, pro habenda justitia, quoniam debitor est uni- 
versz legis faciendz, [Ambrosius] id est ex debito 
omnia legalia debet implere, quod exigit circumcei- 
sio.Ut enim baptismus suam, sic cireumcisio suam 
exigit justificationem. Hoc ideo ait, ut. vel terrore 
tam innumerabilium observationum que in lege 


in lege justificari vult post fidem, amittit gratiam, 
quia ad hoc venit donum Dei et gratia, ut cessante 
onere legis justificet credentes : Quod qui reducit, 
hanc perdit. 

VEns. 5-10. — « Nos enim spiritu ex flde spem 
« justiti:e exspectamus. Nam in Christo Jesu neque 
« circumoeisio aliquid valet, neque preputium, sed 
«fldes que per charitatem operatur. Currebatis 
* bene. Quis vos impedivit veritati non obedire ? 
« Nemini consenseritis.Persuasio hec non est ex eo 
« qui vocavit vos.Modicum fermentum totam mas- 
« sam corrumpit. Ego confido in vobis in Domino 


« quod nihil aliud sapietis. Qui autem conturbat 


« vos, portabit judicium quicunque est ille. » 

Nos enim. Quasi dicat : Qui in lege confidit amit- 
tit gratiam,quod e contrario potest videri, quia nos 
exspectamus ez fide spem justitiz, id est justitiam 
et spem, id est eternam beatitudinem. (74) Vel, 
spem justitie,id est qua speratur ipsa justitia.[Au- 
gustinus] Fides enim esuriens et sitiens justitiam: 
sperat in ea renovari et proficere.Vel,spes justitis, 
Christus est, ex quo speratur ipsa justitia. Exspe- 
ctamus dico, et hoc facimus spiritu, id est per Spi- 
ritum sanctum qui non fallit, [Hieronymus] Hoo 
dicit ne putaremur falli. Nam in Christo, etc. Quasi 
dicat: Recte dico ex flde esse justitiam, quia non 
est ex alio,nam in his qui sunt in Christo Jesu neque 
circumcisio aliquid valet neque przputium ; &equatur 
preputio circumcisio. His enim qui in Christo vo- 
lunt vivere virtutes appetende sunt,et vitia fugien- 
da; (75) media vero, que inter virtutes et vitia 
sunt, nec fugienda sunt, nec appetenda,ut eircum- 
cisio et preputium que nihil valent in Christo,sed 
fides, non utique otiosa, quia fides sine operibus 
mortua est,id est non salvat, sed qua operatur per 
charitatem Dei et proximi.Opus fidei,ipsa dilectio ; 
sine dilectione inanisest fides; cum dilectione, 
Christiani est. (77) Alia,id est fides sinedilectione, 
demonis. Nam et dzmones credunt et contremiscunt 
(Jac. n) : qui autem non credunt, tardiores sunt 
et pejores quam demones. Sed multum interest 
utrum quis credat ipsum Christum esse, an credat 
in Christum. Nam ipsum esse Christum, damones 
crediderunt. Ille enim credit in Christum, qui spe- 
rat in Christum,et diligit Christum. Currebatis. Hic 


scripte sunt, ne omnes implere cogerentur, quod D.Jaudat Galatas, et eos per quos inducti sunt,ut ju- 


nec insi Judsi, neo patres eorum implere potue- 
runt, eicut Petrus ait,abstinerent ab his quibus eos 
aqui subjicere cupiebant. Evacuati. Quasi dicat : 
Vere Christusnon proderit vobis, quia vos qui gra- 
tia Christi prius eratis pleni, evacuati estis a Christo, 
[Augustinus] id est virtutibus Christi. Vos dico in 
lege justificamini, id est creditis justiflcari. Aliter 
enim non noceret circumcisio. Evacuali estis, dico, 
et excedistis a. gratia futura, [Ambrosius] id est in- 
digni estis beatitudine eterna. Vel, excidistis a gra- 


-^ 


75) August., ad Hieron. 
us Id Be spiritu*tt litt. 


daizare vellent, vituperat; et ne illis consentiant 
monet. Quasi dicat :Fides operans per dilectionem 
valet, et hec olim fuit in vobis, quia olim curreba- 
tis per opera fidei proficiendo, et hoc bene, quia ex 
dilectione faciebatis. [Ambrosius] Ergo quis vos 
fascinavit vel impedivit nos obedire veritati, que ultro 
se ingerit ?7Exercitium illorum in opera fidei bonum 
fuisse testatur, sed pequitia malorumimpeditos, ne 
cursum suum efficasja perseverante consummarent. 
Unde ut nulli eorum: credant hortatur, subdens, 

75) Id., super Epist. Joan. 

fre! Id:'«De verb. Dom. "us 


A53 


PETRI LOMBARDI. 


156 


fed vos n£mtni illorum, deinceps consenseritis, sal- À «libertatem in oocasionem detis oarnis, sed per 


tem eos audiendo qui opera legis servanda sua- 
dent, evangelice veritati cbedire non sinentes. 
Persuasio enim. Quasi dicat: Ideone consenseri- 
tis, quia persuasio zc qua volunt vos mittere sub 
jugum legis, non est ex eo, scilicet Deo, qui vocavit 
vos, ad vitam, sed ex diabolo. [Augustinus] Ideo 
eliam ne consenseritis quia modicuw fermentum, id 
est illi pauci et acidi qui ad illos veniebant ut ista 
guaderent. Vel, modicum fermentum, id est hec 
persuasio ; vol modicum fermentum,id est hec cir- 
cumcisio, eL pauca legis corrumpit tolam massam, 
id est congregalionem fidelium vel virtutem.Sensus 
itaque iste est : Ne putetis paucorum hominum in- 
sidias contemnendas. Ut enim scintilla res parva 
est, et pene,dum cernitur, non videtur,sed si fomi- 
tem comprehenderit, et nutrimenta sui invenerit, 
monia, urbes latissimas, saltus, 1358 regionesque 
consumit ; et sicut fermentum res modica videtur 
et nihili,sed cum farina conspersum totam massam 
suo vigore corruperit, in illius vim transit omne 
quod mistum est, ita et. doctrina perversa ab uno 
incipiens, vix duos aut tres, primum in exordio, 
reperit auditores, sed paulatim ut cancer serpit in 
corpore, et juxta vulgare proverbium : Unius pecu- 
dis scabies totum commaculat gregem. Igitur et 
scintilla cum apparuerit, exstinguenda, et fermen- 
lum a massa vicina semovendum,et scabiosum ani- 
mal a caulis ovium removendum. Hsc hortor vos, 
Et ego confido in vobis, quod olim boni fuistis, nec 
simpliciter dico in vobis sed addo in Domino, Deo 


« charitatem spiritus, servite invicem. Omnis enim 
«lex in uno sermone impletur : Diliges proximum 
« tuum sicut teipsum. Quod st invicem mordetis et 
« comeditis, videte ne ab invicem consumamini, 
« Dico autem in Christo : Spiritu ambulate, et de- 
« gideria carnis non perficietis. » 

Ego autem. Quasi dicat: llle portabit judicium 
qui conturbat vos. Ego autem non conturbo vos, o 
fratres, predicando legalia, quia si circumcisionem 
pradico adhuc, ut olim feci, et ut mihi imponitur. 
[Augustinus]Inteltigendum est enim quod impone- 
batur ei a pseudo istam servitutem Galatis persua- 
dere volentibus, quod alibi circumcisionem predi- 
caret, sed non eis facile aperire sententiam suam 
vellet.Si, inquam, hoc ago, quid autem persecutiones 
patior ? Quasi dicat: Nulla alia causa patior a Ju- 
dais [Ambrosius] Persecutiones enim creberrimas 
gustinuit & Judeis, eo quod doceret credentes de 
gentibus non debere circumcidi. [Hieronymus] Et 
si eam predico, ergo evacuatum est scandalum 
crucis, non irascuntur Judei de cruce, si as- 
Bero cireumcisionem justificare. Scandalum erat 
Judeis predicatio crucis, quia Sabbatum et cir- 
cumcisionem evacuabat ;si vero admitteret circeum- 
cisionem, non esse scandalum,et pacifici essent ei. 
Utinam. Quasi dicat: Ipsi vos conturbant. Et uti- 
nam abscindantur qui vos conturbant ! haec non tam 
furoris in adversarios quam dilectionis in Ecclesiam 
verba sunt. Non enim tam maledixit eis quam ora- 
vit pro eis. [Augustinus] Sub specie namque male- 


scilicet operante, confido, inquam, quod nihil aliud C dictionis eleganti ambiguo usus, bonum eis optat, 


sapietis quani docui. Ideo dicit se confidere de his, 
quia non sponte, sed circumventi errabant, et ideo 
ostensa modo vera via, facile credit eos reverti. Qui 
autem. Quasi dicat: Confido in vobis, sed ille qui 
conturbat vos. Quasi dicat: Purum fontem intel- 
lectus vestri, ul scilicet mutato ordine de spiritua- 
libus sitis carnales. portabit judicium, [Ambrosius] 
id est sustinebit damnationem, quicunque est ille ; 
etiam si carne sit filius Abrahe,pro nullo parcetur 
ei. [Hieronymus]Occulte, inquiunt, Petrum lacerat, 
cui supra in faciem se restitisse scripsit, quod non 
recto pede incesserit ad Evangelii veritatem ; sed 
nec Paulus tam procaci maledicto de Ecclesie prin. 
cipe loqueretur, nec Petrus dignus erat ut portaret 


cum ait :utinam abscindantur, qui vos conturbant! 
Nsn tantum cireumcidantur, sed abscindantur, ut 
sint spadones propter regnum oclorum,et desinant 
carnalia seminare. Sunt enim quidam spadones 
propter regnum celorum. Vel ita, ipsi vos contur- 
bant, sed utinam qui vos conturbant abscindantur, 
non carnaliter,sed vim generandi perdant,utin vobis 
vel aliis nihil proficiant, non solum circumcisi sed 
etiam abscisi,ut nullam omnino potentiam generan- 
dihabeant.Et merito hocopto ne vosredigant in ser- 
vitutem legis. [Ambrosius] Vos enim, fratres, vocati 
estis a Deo in liberlatem, ut non timore, sed amore 
serviatis, et qui prius peccatis obnoxii eratis, gra- 
tiam Doi accipientes liberi sitis. [Augustinus] Et 


judicium Ecclesie conturbate,ex quo arbitrandnm [) cum hoc sit. hoc tantum necessarium est: ne detis 


est de aliquo dici, qui vel cum apostolis fuerat,vel 
de Judaea venerat, vel ex Phariseis crediderat,vel 
certe magnus sit apud Galatas estimatus,ut portet 
judicium Ecclesie conturbate. [Ambrosius] Sicut 
enim qui errantem converti facit. remunerandus 
est, ita et qui rectum incedenteni iter flectit in de- 
vium, damnationem consequitur. 

Vzas. 11-16. — « Ego autem, fratres, si circum- 
«cisionem adhuc pradico,quid adhuc persecutionem 
« patior? Ergo evacuatum est scandalum crucis. 
« Utinam et abscindantur qui vos conturbant. Vos 
« enim in libertatem vocati estis, fratres, tantum ne 


libertatem in occasionem carnis, id est ne libertate 
abutamini, ut quia liberi estis et metus legis vobis 
non incumbit, ideo desideria carnissequamini, quia 
tunc eritis servi.Et est sensus :Cavete ne audito no- 
minelibertatis,impune vobis peccandum esse arbitre- 
mini.Sed per charitatem spiritus,id est que procedit 
de Spiritu sancto, servite invicem, quia tunc liberi 
eritis.Nota quia non per affectum carnis charitas est 
habenda,sed per spiritum, ut subjecti sint invicem. 

Omnis enim. Quasi dicat: ldeo charitas est ha- 
benda, quia omnis lex impletur in. uno sermone, id 
est in uno precepto charitatis, quia qui illud pre- 


151 


COLLECTANEA IN EPIST. D, PAULI. —IN EP. AD GALAT. 


158 


ceptum serval, nec mala agit, et quantum potest À « mini, non estis sub lege. Manifesta sunt autem. 


bona facit. In quo precepto impletur ? In isto : Di- 
liges proximum tuum sicul teipsum : Hoc scriptum 
est in Levitico.[Ambrosius, Augustinus] In quo recte 
dicit impleri legem universam, cum tamen duo sint 
precepta charitatis in quibus tota lex pendet et pro- 
phetze,quia dilectioDei in dilectione proximi conti- 
netur, et ideo in hoc precepto perfectio salutis est, 
quia sine proximo non diligiturDeus.Quienim non di- 
ligit proximum suum quemvidel. Deum quem non videl 
quomodo potest diligere ? (1Joan. 1v.) Item, diligere 
proximum, id est omnem hominem tanquam se- 
ipsum quis potest nisi Deum diligat, cujus precepto 
et dono dilectionem proximi possit implere? Cum 
ergo utrumque preceptum ita sit, ut neutrum pos- 
sit teneri sine altero, unum eorum commemorare 
sufficit. Et nota quod ait : sicut teipsum. Sicut non 
potest proximum diligere, qui non diligit se. Se 
autem non diligit qui diligit iniquitatem. Qui enim 
diligit iniquitatem odit. animam suam (Psal. x.) 
Nota etiam quod ait, omnislex ; nam et illa que ad 
bonos mores pertinent, et illa qua in sacramentis 
gunt, cum bene a liberisintelliguntur, nec carnaliter 
sbservantur a servis, ad chpritatem referantur ne- 
cesse est. Quod si. Quasi dicat : In dilectione pro- 
ximi lex impletur. Quod si invicem mordetis, id est 
in aliquo detrahitis, e£ comeditis, id est totum devo- 
ratis omnia vituperando ex invidia.[Ambrosius] Vel, 
criminamini, crimina vobis imponentes, Videte ne 
ab invicem consumamini, scissa Chistiane religionis 
per vanam gloriam vanamque victoriam unitate. 
Occasione charitatis hoc vitium eorum tetigit, quia 
dissensio inimica est dilectionis. Hoc enim maxime 
vitio contentionis et invidie, perniciosa inter eos 
jurgi& nutriebantur, quibus consumitur societas et 
vita. Dico autem. Postquam a lege factorum eos 
prohibuit, in qua sunt precepta carnalia, nunc ut 
vitiis carnis se contineant, precipit, et ostendit 
quam sufficiens est fides Christi sine lege, quia per 
eam vincunt carnem et ejus opera, et sequuntur 
spiritum. Quasi dicat : Ne detis libertatem in occa- 
sionem carnis, sed per charitatem spiritus servite. 
Hoc autem dico posse esse vobis ín Christo, id est 
per fidem Christi, et nunquam aliter. In qua fide 
ambulate, id est proficite bene operando, et hoc spi- 
ritu, id est ratione vel potins Spiritu sancto. Non 


« opera carnis, quae sunt fornicatio, immunditia, 
« impudicitia, luxuria, idolorum servitus, veneficia, 
« inimicitie, contentiones, seemulationes, rix, dis- 
« Sensiones, secie, invidie, homicidia, ebrietates, 
« comessationes, et his similia que predico vobis 
« Sicut predixi, quoniam qui talia agunt, regnum 
« Dei non consequentur. » 

Caro enim, vel autem. Quasi dicat : Dico non per- 
ficietis, sed hoc grave est, quia caro concupiscit. 
Vel ita continua, ideo ita agite, quia gravis pugna 
est. EL hoc est quod ait. Caro enim concupiscit.Quasi 
dicat : Semper nova in hoc.existens, adversus spiri- 
tuin, hoc in bonis manifestum est in quibus est spi- 
ritus Dei. Spiritus autem. Quasi dicat : Sed non est 
diffidendum, quia spiritus, id est ratio gratia Dei 
adjuta concupiscit adversus carnem (78) Videte 
quale bellum proposuit, qualem rixam, hoc intra 
teipsum sentis. Nec enim nullum est vitium, cum 
caro concupiscit adversus spiritum : cui vitio con- 
iraria virtus est, cum spiritus concupiscit adversus 
carnem. (70) Caro autem dicta est concupiscere, 
quia hoc secundum ipsam agit anima, sicut auris 
dicitur audire et oculus videre, cum potius anima 
et per aurem audiat et per oculum videat. Caro 
enim nihil ubi per animam concupiscit, sed con- 
cupiscere dicitur, cum anima carnali concupiscen- 
tia spiritui reluctatur. (80) Carnem igitur concupi- 
scentezi dicit carnalem delectationem, quam de 
carne et a carne spiritus habet, adversus delectatio- 
nem quam solus habet. Ipsius autem carnalis con- 
cupiscentie causa non est in anima sola, ncc in 
carne sola. Ex utroque enim fit, quia sine utroque 
delectatio nulla sentitur. Haec ením. Quasi dicat : 
Hec contra se concupiscunt, quia usque adeo, Acc 
sibi invicem adversantur, ut non quecunque bona vel 
mala vultis illa facietis, id est facere permittamini, 
et meliori in hac pugna concedendum est, id est spi- 
ritui, quo volumus bona, et si omnia non perficia- 
mus. (81) Volumus euim ut nulle sint concupiscen- 
tie, sed hoc non perficimus. Quod si spiritu. Quasi 
dicat : Hec duo pugnant. Quod si Spiritu sancto 
gubernatore, rectore spiritus vestri, ducimini, hoc 
dicit ne desides sint in pugna. [Ambrosius] Si, in- 
quam, hoc est, non estis sub lege, quie errantibuset 
male agentibus posita est ; qui autem ducem habet 


enim hoc potest spiritus hominis per se. Et tunc [) Spiritum sanctum non errat. [Hieronymus] Attende 


desideria carnis id est delectationes, quas caro sug- 
gerit, non perficietis. Non ait : Non feceritis, vel non 
habueritis, quia ea non habere non poterant; sed 
non perficietis, (77) id est non opera eorum con- 
sensu voluntatis implebitis. 

Vgns. 17-24. — « Caro enim concupiscit adver- 
« BUS Spiritum, spiritus autem adversus carnem. 
« Haec enim sibi invicem adversantur, ut non qu&- 
« cumque vultis illa faciatis. Quod si spiritu duci- 


ul Aug., Contra Julianum. 
(78 Id., De verbis Apostoli. 


(79) Id., in sermone De cont. 


quod ait, si spiritu ducimini, etc. Ex quo apparet 
eum Spiritum sanctum non habere qui sub lege est 
non dispensative, sed vere, uttu intelligis. (82) 
Magna mihi videtur questio quid sit esse sub lege 
sic, quemadmodum Apostolus culpat : hos damna- 
biliter dicit esse sub lege quos lex facit reos, non 
implentes legem, dum nescientes gratiam superba 
elatione de se presumunt. Sub lege est qui timore 
supplicii quod lex minatur, non amore justitie, a 
et Id., super Genesim. 


81) Id., De verb. Apost. 
(82) Id., ad Hieron. 


[59 


PETRI LOMBARDI. 


160 


malo opére cessat, reus volüntate, nondum liber À «spirituetambulemus. Nonefficiamur inanis glorie 


nec alienus a voluhtate peccandi : quia vellet,si fleri 
posset, non esse quod timeat, ut libere faceret quod 
ooculte desiderat. (83) Et est sensus : Si spiritu du- 
cimini hoc commodi jam habetis, quod mon estis 
sub lege,que timorem incutit,non amorem tribuit. Et 
ideo hec parsjam cligenda est,qua liberamur a lege. 

Manifesta sunt. Opera carnis incipit enumerare, 
ut intelligant se, si ad operandum ista dosideriis 
carnis consenserint, tune duci carne, non spi- 
ritu, quasi dicat : Hec sibi adversantur, opera au- 
tem carnis mauif s!a sunt, id est per se apparent 
mala, qux sunt fornicatio, opus scilicet luxurie, 
immunditia, etsi non opere impleatur ; vel qua est 
contra naturam émpwudicifia, non pudice vivere. 
Luxuria quzlibet superfluitas ; idolorum servitus, ve- 
neficta, inimicitiz p^rseverantes ; contentiones in 
verbis; «cmulationes, quando duo tendunt ad 
idem ; ira, scilicet subita tempestas animi ; rixa, 
quando ex Íra invicem se percutiunt ; dissensiones, 
quando partes faciunt in Ecclesia ; secta», quae Grece 
dicuntur hzereges ;intidiz, de alienis bonis ; homict- 
día, ebrielates assidue ; commessaliones superflue, 
et his similia. (84) Attende quod non hec omnia 
qu» enumerata sunt in operibus carnis que mani- 
festa esse dixit, ad voluptatem carnis pertinent ; sed 
vitia sunt animi, ut inimititie, ire. Credere etiam 
omnia mala accidere anime ex carne, error est. 
Non enim omnia vite inique vitia tribuenda sunt 
carni, ne ab bis omnibus mundemus diabolum qui 
carnem non habet. Sed carnis nomine totum homi- 


nem signavit, qui vivendo secundum se, id cst se- C 


cundum carnem in hec cadit.Non enim habendo 
carnem, sed vivendo secundum se, id est secundum 
hominem, factus est homo similis diabolo, quia et 
ille secundum 8e vivere voluit, quando in veritate 
non stetit. Ut autem ab his pene comminatione de- 
terreat, addit : Qui? nune praedico vobis ante judi- 
cium. dum licet penitere, sicut pradixi, etiam ante 
hanc epistolam, quoniam qui talia agunt regnum Dei 
non eonsequentur, vel possidebunt : (85) non ait,qui 
hac omnia fecerint, aut simul habuerint, sed qui 
talia agunt, quia etiam singula regnum Dei tollunt. 
Hec autem apostolica sententia felsa est si tales 
post quantalibet tempora liberati, regnum Dei pos- 
sidebunt, sed quia falsa non est, profecto regnum 


« cupidi, invicem provocanter, invicem invidentes » 

Fructus antem. Quasi dicat : Hec que enumeravi 
sunt opera carnis, sed ista sunt opera spiritus,que 
sequuntur, quà tamen non nominat opera,sed fru- 
cius, quia propter se appetenda sunt. Eh hoc est 
quod ait : Fructus aute'n spiritus, id est Spiritus 
sancti vel gratia rationis illuminate, est charitas, 
qua de terra ad celum evocat, gaudium, scilicet 
puritas conscientie et elatio animi super bis quee 
digna sunt exsultantis. De quo legitur: Non est 
impiis gaudere, dicit Dominus. Paz, quando se non 
inquietant, patientia adversariorum, longantmitas 
exspectationis ; bonitas, id est dulcedo animi ; beni- 
gni'as,id est largitas rerum ; mansuetudo, quod non 
intractabilis, sed potius tractabilis est quis ; fides, de 
invisibilibus certitudo; modestia, quod modum in 
dictis vel in factis servat, continentia, quod etiam a 
licitis se abstinet. Castitas, quando recte utitur li- 
cito.Attende quod in enumeratione fructuum spiri- 
tus, caput virtutum premisit,id est charitatem.Qum 
enim alia inter fructus spiritus debuit tenere prima- 
tum nisi charitas, sine qua virtutes cetere non re- 
putabuntur esse virtutes, et ex qua nascuntur uni- 
versa bona? (86) Deinde sequuntur membra ex isto 
capite exoria et rcligata, scilicet gaudium et pax, 
eie,, que sine ea non possunt prodesse. Non enim 
bene gaudet, qui non diligit bonnm unde gaudet ; 
non habet pacem veram cum aliquo, nisi eum dili- 
gat ; non est longanimis perseveranter exspectando, 
nisi ferveat diligendo ; non est benignus nisi diligat 
cui opitulatur ; non est bonus, nisi diligendo ; non 
est fidelis salubriter, nisi ea fide qus per dilectio- 
nem operatur; non est mansuetus, cui dilectio non 
moderatur ; non continet se quis a&b eo unde turpa- 
tur, nisi diligat unde honestatur. Merito igitur cha- 
ritatem sic sepe commendat quasi sola sit pr:ci- 
pienda, quae non potest haberi sine ceteris quibus 
homo efficitur bonus. 

Adversus hujusmodi. Quasi dicat : Quid per sin- 
gula dicam ? Lez, que justis non est posita, sed in- 
justis, non est adversus hujusmodi, sed contra mala. 
Qui autem. Quasi dicat : Contra malos positaest lex ; 
bonis autem imposita est crux, quod ita ait : Qui au- 
tem sunt Chrásti, quos necesse est sequi spiritum, 
crucifizerunt, id est maceraverunt, curnem suam, 


Dei non possidebunt. Et si in regno Dei nunquam [) pugnantes, cum vitiis operum, concupiscentiis desi- 


erunt, eterno supplicio tenebuntur, quia uullus me- 
dius locus est, ubi non sit in supplicio, qui illo non 
fuerit restitutus in regno. 

Vrens. 22-26. — « Fructus autem spiritus est chari- 
« tas,gaudium,par,patientia, longanimitas, bonitas, 
« benignitas, mansuetudo, fides, modestia, continen- 
« tia, castitas. Adversus hujusmodi non est lex. Qui 
« autem sunt Christi, carnem suam cruciflxerunt 
« eum vitiis et concupiscentiis. Si vivimus spiritu, 

En Id., De nat. et grat. 


84) Id., De civit. Dei. 
85) Id., in eodem. 


deriorum. (87) Congruit enim nostre devotioni, ut 
qui Domini nostri crucifixi passionem celebramus, 
reprimendarum carnalium voluptatem crucem nobis 
faciamus. In hac quidem cruce semper in hac vita 
debet pendere Christianus, ut sit fixus clavis, id est 
preceptis justitie, ut Christus in cruce clavis 
confixus fuit. Si vivimus spiritu, spiritu et ambule- 
mus. Quod communiter supradixit, ad istos quibus 
scribit retorquet, et se eis connumerat, per hoc os- 


(86) Aug., super Joannem. 
(87) Id., in serm. de Quadrag. 


161 


COLLECTANEA IN EPIET. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


164 


tendens se non dicere eis quod ipse non velit ser- À licto,ut his intelleclis intelligas fratri preoccupato 


vare. Quasi dicat : Illi qui sunt Christi itaagunt ut 
dixi ; et nos qui sumus Christi, ambulemus,Spiritu 
sancto duce et auctore libertatis nostre. Si, id est 
quia spiritu vivimus, id est Spiritu sancto ad hano 


vitam gratie venimus.Quomodo autem spiritu am- ' 


bulemus docet subdens:Non efficiamur cupidi inanis, 
id est secularis gloriz. Inanis gloria est velle vin- 
cere ubi premium non est: nos dico,tnvicem provo- 
cantes, alios ad contentionem, vel litem et alia il- 
licita, et invicem tinvidentes, si non audemus provo- 
care. Hiec mala facit inanis gloria. Et sciendum 
quod cum per omnem vilium antiqui hostis virus hu- 
mano cordi infundatur, in zelo invidietota sua vi- 
scera serpens concutit,et in hac imprimenda mali- 
tia quasi pestem movet. [Cyprianus] Zelus iste mo- 
dum non habet, permanens jugiter sine fine, cum 
alia scelera finiantur ; quantoque ille cui invidetur 
successu meliore profecerit,tanto invidus in majus 
incendium livoris ignibus inardescit.Hinc est vultus 
mipax,torvusaspectus,pallor in facie,inlabiis tremor 
stridor in dentibus,verba rabida et effrenata convi- 
tia, manus ad violentiam prompta, et si gladio in- 
terim vacua,odio tamen furiat»e mentisest armata. 
CAPUT VI. 

VERS. 1-4. — « Pratres,et si preoccupatus fuerit 
« homo in aliquo delicto, vos qui spirituales estis 
« hujusmodi instruite in spiritu lenitatis, conside- 
« rans teipsum,ne et tutenteris.Alter alterius onera 
* portate,et sic adimplebitis legem Christi. Nam si 
« quis exielimat se aliquid esse, cum nihil sit, 
« ipse se seducit. Opus autem suum probet unus- 
« quisque, et sic in semetipso tantum gloriam ha- 
«bebit, et non in altero. » 

Fratres,et si praeoccupatus fuerit, etc. [Ambrosius] 
Hactenus toti Ecclesi» Galatie,imo et universe Ec- 
clesiae locutus est, improbando legem, et commen- 
dando gratiam ;modo ad prelatos loquitur speciali- 
ter, docens quomodo iractent subditos, scilicet le- 
niter, quia fralres sunt, et si sunt superiores. [Au- 
gustinus,] Ideo hos alloquiturqui firmories erant,ne 
inflatione bone vite eum qui peccato circumventus 
est spernendum putent, et abjiciendum. Quasi di- 
cat:Non hoc faciatis quod dixi,sed et si aliquis pra- 
occupatus fueril, id est imprudenter lapsus ut ne- 
queat vitare; nec mirum quia est homo,scilicet in- 


in delicto indulgendum. Delictum igitur fortasse 
160 est declinare à bono. Peccatum est fucere 
malum, vel sicut in laudabili, vita, aliud est decli- 
nare a malo,aliud facere bonum,quod admonemur, 
dicente Scriptura: Declina a malo et fac bonum (Psal. 
Xxxv1) ; ila in damnabili aliud si declinare a bono, 
aliud facere malum ; et illad delictum, hoc pecca- 
tum sit. [Augustinus] Peccatum ergo est perpetra- 
tio mali.Delictum desertio boni,quod et ipsum no- 
men ostendit.Quid enim aliud sonat delictum, nisi 
derelictum, et quid derelinquit qui delinquit, nisi 
bonum ? Vel potest videri illud esse delictum quod 
ignoranter fit ; peccatum quod a sciente committi- 
tur, indifferentertamen plerumque ponuntur, ut et 
peccatum nomine delicti, et delictum nomine pec- 
cati appelletur. (89) Preoccupstio autem est, dum 
vel ad horam non videtur quid agendum sit, vel 
qui viderint vincuntur, ut scilicet malum fiat, cnm 
latet veritas, vel cum compellit infirmitas. 
Considerans. Quasi dicat : 1ta fac ut dixi, tu quis- 
quis considerans teipsum, quod et tu fragilis es, 
ne el tu tenteris, id est ne,Deo permittente,in simile 
cadas. (Augustinus] Nihil enim ad misericordiam 
sjc inclinat quam proprii periculi cogitatio, ita eos 
nec deesse voluit fratrum correctioni, nec studere 
certamini.Ideoque ne sibi videatur quisque intrue- 
re, etiam cum proterve exagitet,irridetque peccan- 
tem, aut superbe tanquam insanabilem detestatur, 
in spiritu, inquit, mansuetudinis instruite illum 
considerans teipsum nc et tu tenteris. Alter. Quasi 


C dicat : Dico,leviter instruite,et etiam portate onera; 


aller portet alterius infirmitates. Onera id est sub- 
venite vobis invicem orationibus,etaliis hujusmodi, 
quasi sit sarcina vestra. Et sic adimplebitis legem 
Christi, id est charitatem.Ex charitate eaim Chris- 
tus peccata noatra tulit,qui eliam precepit ut nos 
invicem diligamus. Nam, etc. Quasi dicat : Ita fa- 
cite, ut dixi; nam si quis aliter fecerit, seipsum 
seducit.Et hoc est quod dicit: Nam si quis existimat 
id est in mente sua superbe judicat se esse aliquid, 
magnum comparatione peccantis, cum tamen mihil 
sit ex 8e, vel nihil sit comparatione spiritualis qui 
totum dat gratie ipse se seducil, id est dividit a 
veritate ; non eum seducunt laudatores ejus sed 
ipse potius,quia cum ipse sibisit presentior quam 


firmus, preoccupatus : dico non in multis, sed in [) illi, mavult se in illis quere quam in seipso. Ideo 


aliquo delicto, quasi non usu quotidiano peccans, Si 
hoc, inquam, fuerit, vos qui spirituales estis, non 
ideo despiciatis eum, sed insiruite hominem,non per 
singula peccata diflluentem,et si aliquando labatur, 
in spíritu lznitatis, id est rationabiliter et leniter, 
ne si aliter feceritis, non patiotur se argui, sed de- 
fendere se incipiat, ne turpis videatur. Ideo leniter 
instruite, quia fratres estis,etsi superiores.(88) At- 
tende quod proprie dicatur delictum, et quod sit 
preoccupatio,quia dicit preoccupatus in aliquo de- 

(88) Aug., in lib. Quest. Levit. 

,89) Id., in lib. contra mend, 


subdit : Opus autem. Quasi dicat : Non ita putet 
aliquis sed potius unusquisque probet, id est dili- 
genter inspiciat, opus suum, non peccatum alterius, 
ut Phariseus qui dicebat : Nun sum sicut cateri 
hominum, qui non re, sed fallacitet justus erat. 
Probet opus suum, dico e£ sic, [Ambrosius] id est 
si actus suos consideret,sciens si quid boni habet, 
se a Deo accepisse ; et si quid mali est, a se fore, 
habebit gloriam ín semetipso, id est gloriabitur in 
Deo quem habet in se portans oleum secum, (90) 
(90) Id., super Joan. 


163. 


PETRI LOMBARDI. 


164 


et non in altero,sic enim fiet,ut Deus qui est in eo À indulgemus, et hujusmodi. (Hieron.] Vel per onus 


sit gloria ejus, et nihil aliud. Vel, in seipso, id est 
intus in conscientia sua pura, habebit gloriam, id 
est gloriabitur et haudebit. Bt non ín allero, id est 
in alterius laude, scilicet cum alter eum laudat. 
[Augustinus, Hieron.] Qui enim conscientiam boni 
operis habet,non debet de hoc apud alium gloriari, 
et laudem suam foras fundere, sed in semetipso 
humiliter gloriari. [Ambrosius] Vel ita,et sic,id est 
si actus suos consideret, sciens neminem debere 
gloriari ee mundum habere cor, in seipso habebit 
gloriam et non in altero, id est in sui, non in alte- 
rius consideratione gloriabitur.Nulli enim se ante- 
ponit, nec quemquam judicat ut vere sit justus. Qui 
enim vere justus est, alterum sibi preponit, quia 
plus sua maia scit quam alterius,quorum cognitio 
sibi gloria est.Gaudetenim dum cognoscit morbum 
suum qu^m: sanare desiderat. 

. VenBs, 5-8. — « Unusquisque enim onus suum 
« portabit: Communicet autem is qui catechizatur 
« verbo ei qui se catehizat in omnibus bonis.Nolite 
« errare ;Deus non irridetur.Qua enim seminaverit 
« homo, hec et. metet. Quoniam qui seminat in 
« carne sua, de carne et metet corruptionem ; qui 
« autem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam 
« telernam. » 

Unusquisque. Quasi dicat:Dico quod unusquisque 
probet opus suum,quod et debet, nam de suo ju- 
dicabitur. Unusquisque enim onus suum, id est pec- 
catum, portabit in pana. Quod hic dicitur, contra- 
rium videtur precedentibus, ubi ait, alter alterius 


onus suum portabit : quod non est, quia nomen C 


oneris diversis modis accipitur. (01) Multa enim 
sunt verba que diversis locis congruenter posita 
varie intelliguntur, sicut hic ; nisi enim oneris 
nomen sub diversis significationibus acceperis, 
procul dubio putabis eumdem sibi in loquendo esse 
contrarium, et hoc tam vicine positis verbis : qui 
cum paulo ante diceret, alterius onera portabit,hic 
dicit, unusquisque onus suum portabit. (92) Sed 
alia sunt onera participande infirmitatis,de quibus 
supra egit; alia reddende Deo rationis de actibus 
nostris, de quibus hic agit* 1lla cum fratribus sus- 
tentanda communicantur ; bec propria ab unoquo- 
que portantur. Hec onera peccata suni: alia ergo 
suntin quibus quisque proprium portat,nec portat 
cum alio, nec projicit in alterum ; alia que cum 
aliis et pro aliis portantur. Item, propter diversos 
homines hec dicit. Contra eos enim qui putant 
homidem alienis inquinari peccatis, dicit, unus- 
quisque onus sum portabit. Alieno quidem peccato 
nullus inquinatur, nisi consentiendo vel imitando 
fecerit suum. Item, contra negligentes qui nullum 
curant, corrigere securi,quod alienis non contami- 
nentur peccatis, dicit, invicem onera portate.Onera 
infirmitatis invicem portamus, dum lenitate iram 
alterius sustineamus, et dum ei qui lesit, si petit 


(91) August., De cons, Evan, 


intelligitur bonum opus.In Scripturis enim onus et 
in bonam et in malam partem accipitur. Et est, 
nnusquisque onus suum portabit,id est offeret Deo 
in die judicii manipulos operum. Unde : Venientes 
aulem venient cum exsulttlione portantes manipulos 
$u0s (Psal. cxxv). Et accipitur hoc de bonis tantum. 
Vel de bonis et malis ita potest dici. Unusquisque, 
bonus vel malus, portabit onus suum, id est mer- 
cedem operum suorum referet, 

Communicet autem. Superius spiritualibus prela- 
tis dixit qualiter debeant se habere erga subdilos, 
hic ad subditos loquitur, docens quo se debeant 
habere erga magistros. Quasi dicat: Prelati ita se 
habeant, ut dixi. Is autem qui catechizatur, id est 
instruitur, etsi solo verbo, non exemplo, cotgmu- 
nicet ei in omnibus bonis que ille dicit,non in malis 
8i ea agit, ut lex sit tibi dux non homo, id est qui 
verbum audiens est,communem se doctori exhibeat 
recipiendo et opere implendo que ille dixerit. Et 
ne quis dicat : Non debeo agere, nisi quod in illo 
video, subdit : Nolite errare, quia error est hoc di- 
cere. Et si inde vos excusatis apud homines, 
Deus tamen non irridetur, id est non potest falli. 
[Ambrosius] Certum est enim Deo imposturam fleri 
non posse, sed ab eo quisque capit quod meretur. 
Et vere non fallitur, quia reddet singulis pro me- 
ritis. Qux» etiam seminaverit. Vel aliter potest dici 
ut moneat subditos largiri temporalia prelatis & 
quibus accipiunt spiritualia, Discipulos igitur ad 
magistorum refrigeria hortatur dicens: Is autem 
qui catechizatur, id est instruitur, verbo commu- 
nicet ei qui se, catechizat in omnibus bonis suis, 
id est omnia bona suafaciateicommunia.Usitatum 
enim preceptum est, ut preedicatori verbi Dei pre- 
beat necessaria ille cui predicatur,qua bona appel- 
latione recte signiflcavit, sicut et Dominus in 
Evangelio cum discipulis loquens ait: Cum mali 
sitis, nostis bona data dare filiis vestris (Luc. x1.) 
[Hieron.] His potissimum consulendum est qui pro 
locorum et temporum, vel quarumlibet rerum op- 
portunitatibus constrictiustibi junguntur.Previdens 
autem quosdam obtendere paupertatem ,et precep- 
tum velle eludere, addit, nolite errare, Deus non 
irridetur.Quasi dicat :Nemo vane se excuset, quia 
Deus non potest falli. Scitenim corda nostra, non 


D ignorat facultates. Excusalio versimilis hominem 


potest placare,Deum non potest fallere.[Ambrosius, 
Augustinus, Hieron.] Et vere non: (Qux enim se- 
minaverit homo, presentis aite labore,Aac et metet, 
id est horum mercedem rocipiet. Et vere, quoniam 
qui seminat in carne sua, ut de carne, id est qui 
seminat carnalia vitia et fovet, et qui omnia qus 
facit, etsi qua bona videantur, ideo facit ut carna- 
liter ei bene sit, et qui de lege carnaliter sentit, de 
carne et metet convenientem messem scilicet cor- 
ruptionem. Nihil enim melius convenit carni quam 


(02) Id., De verb. Apost, 


1653 - 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


166 


corruptio. Qui autem seminat in spiritu, [Ambrosius] A nos,qui habent eumdem Patrem, ejusdemque magi- 


id est qui spiritui dat assensum ex fide cum cha- 
ritate serviendo justitie et legem spiritualiter in- 
telligendo, de spiritu et metet, convenientem messem 
scilicet vilam aternam. [Augustinus] Nota quod 
homo constat ex spiritu el carne. Ideo seminat in 
spiritu et carne. Porro homo etiam Christianus ad 
comparationem Spiritus sancti caro est. lllud etiam 
observandum,quod cum dicit,qui seminat in carne, 
addit, sua, cum vero dicit in spiritu, non addit suo; 
quia semen carnale ex homine est, semen vero 
spirituale ex Spiritu Dei est. Messis vero hec in 
fine promittitur. Ideo quod in seminando perseve- 
rantia opus est, Unde addit : 

. VERS. 9-13. — « Bonum autem facientes, non 
« deficiamus: tempore enim suo metemus, non 
« deficientes. Ergo,dum tempus habemus,operemur 
« bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos 
«fidei. Videte qualibus litteris 'scripsi vobis mea 
« manu. Quicunque enim volunt placere in carne, 
«hi cogunt vos circumcidi, tantum ut crucis 
« Christi persecutionem non patiantur. Neque enim 
« qui cireumciduntur legem custodiunt, sed volunt 
« vos circumcidi, ut in carne vestra glorientur. » 

Bonum autem. Quasi dicat: lta se habeant 
prelati erga subditos, et. subditi erga prelatos, 
ut dixi. Utrique autem, scilicet prelati et subditi, 
non deficiamus, facientes bonum, quia non debet 
deficere operando qui non deficiet in metendo. 
Si homo non imposuerit finem operi, nee Deus 
imponet remunerationi. Quantum perseveraverimusg 
in operibus, tantum metemus in fructibus; et quan- 
tum aviditas inquirentis se dilataverit, tantum se ape. 
riet ad premium manus retribuentis, quia sic reci- 
piet quisque, quomodo facit, quia qui fortis erit ad 
seminandum, forliseritad metendum. Unde subdit: 

Tempore enim suo, id est conveniente, melemus, non 
deficientes. Nota quod ait, suo tempore, non utique 
Deus statim facit quidquid ad salutem oratur ; nec 
ideo denegat quia differt, sed tempore suo, id est 
congruo prestat.Et quia metemusindelicientes,ergo, 
dum habemus,in hac vita tempus seminandi, opere- 
mur bonum. [Hieron.] Tempus seminandi est pre- 
sens vita qua currimus ; in hac licet nobis quod vo- 
lumus seminare. Cum vero transierit, operandi tem- 
pus auferetur. Unde : Operamini, dum dies esl ; ve- 


niet noz quando jam nullus poterit operari (Joan. 1x). ]) 


Operemur bonum, dico ad omnes, ut sit perfecta di- 
lectio, maxime autem ad domesticos fidei, id est ad 
eos qui sunt de familia nostra per fidem, id est ad 
Christianos. Omnibus enim pari dilectione vita 
eterna optanda est, etsi non omnibus eadem pos- 
sint exhiberi dilectionis officia ;que fratribus maxi- 
me exibenda, quia faciliores et. propensiores in 
bono circa fratres esse debemus, quia sumus invi- 
cem membra. Si enim in cunctos libertatis frena 
laxantur, maxime in domesticos, id est in Christia- 


(93) Aug., in psalmo cxi. 


stri appellatione censentur,(93) Omnibus igitur im- 
pendenda est misericordia, in quo preponendi sunt 
justi qui sunt ex fide. Quia autem omnibus etiam 
inimicis nostris qui scelerati sunt, et persequenti- 
bus Ecclesiam benefaciendum sit, testis est Deus 
qui dicit : Benefacile his qui oderunt vos, diligite ini- 
micos vestros (Matth. v). Ubi manifeste ostendit vis- 
cera misericordie peccatoribus non esse claudenda, 
nec etiam si adversum nos hostilem animum gerant; 
quia et ipsi homines sunt. Et hoc exemplo Dei Pa- 
tris astruitur, qui solem suum facit oriri super bonos 
et malos, et pluit super justos el injustos (ibid.). 

Sunt tamen qui estimant eleemosynastantum jus- 
tis esse prebendas, peccatoribus autem nihil dari 
oportere, ne contra Deum conemur, si eis volumus 
subvenire quos ipse vult punire. Adhibent etiam 
testimonia sancte Scripture. Dicit enim Scriptura : 
Da misericordiam, el ne suscipias peccatorem, et. im- 
piis et peccatoribus redde vindictam. Benefac humili 
et ne dederis impio, quia et. Altissimus odio habet 
peccatores, et impiis reddet vindictam (Eccli. xn). 
Hzc verba quomodo accipienda sint non intelligen- 
tes, detestabili crudelitate induuntur. Unde nos 
oportet hec charitati vestre explanare qualiter in- 
telligenda sint. llla ergo ob hoc dicta sunt, ne cui- 
quam peccatori ideo benefacias quia peccator est ; 
sed quia homo est,ut non sis ad judicandum remis- 
8us,necad subveniendum inhumanus. Ita utrumque 
preceptum tenebis ; odias etiam in illo quod Deus 
odit, id est quod malus est, et corripe et perse- 


C quere, ut perimas quod homo fecit, et conserva 


quod homo est. Peccatum quippe homo fecit, homi- 
nem vero Deus; et non suscipias peccatorem, ut 
velis salvum esse in eo quod malus est, sed quia 
homo, ut nulli homini claudatur misericordia, nulli 
peccatori relaxetur impunitas. Persequamur ergo in 
malis propriam iniquitatem, misereamur in eisdem 
communem conditionem. 

Vídele, etc. [Ambrosius] Postquam ad meliora 
opera hortatus est eos, redit ad illud unde prius 
agebatur, ne scilicet Jegales observantia teneantur; 
[Hieron.] nequis autem sub nomineejus fallatincau- 
tos cavet, finem Epistole manus sue adnotatione 
complens.Ab hocenim loco, manu sua usque ad finem 
scripsit. Quasi dicat: Ut firmius predicta teneatis, 
videle qualibus scripturis scripsi vobis mea manu, 
ut sciatis hanc Epistolam a me missam, et per hoo 
magis obediatis. Quicunque enim. Quasi dicat: Opus 
fuit ut scriberem, quia pseudo instant. Et hoc est: ' 
Quicunque enim volunt placere, Judeis infidelibus, 
£n carne, id est in carnalibus observantiis, hi cogunt 
vos circumcidi, improbitate non ratione ducuntur.Et 
id propter hoc tantum faciunt, ut non patiantur, &b 
infidelibus Judaeis, persecutionem Christi, id est que 
pro cruce Christi infertur. [Ambrosius] Isti erant 
pseudo qui sic Christum praedicabant, ut etiam le- 


461 


PETRI LOMBARDI. 


168 


gem servandam docerent, crucem predicabant, ut À est grande ludibrium impiis, grande mysterium 


a lidelibus questum acciperent: legem, ut Judeis 
placerent [Hieron.] Vel forte hoc ideo dicit, quia 
Romani, scilicet Caius Cesar et Octavianus Au- 
gustus legea promulgaverunt, ut Judei, ubicunque 
esseht,proprio ritu viverent et patriis ceremoniis de- 
servirent. Quicunque igitur cireumcisus erat, licet 
in Christum crederet, quasi Judeus habebatur in 
gentibus; qui vero incircumcisus 86e non esse Ju- 
deum preputio preferebat, persecutionibus tam 
gentilium quam Judaeorum fiebat obnoxius. Has igi- 
tur persecutiones hi qui Galatas depravaverant 
declinare cupientes, circumcisionem pro defensione 
discipulis persuadebant. Nam nec Judsi persequi 
eos poterant nec gentiles quos videbant et prosely- 
tos cireumcidere, et ipsos legalia observare. Neque 
enim qui circumciduntur. Quasi dicat: Vere ideo 
tantum faciunt, ut vitent persecutionem ; non enim 
pro amore legis hoc faciunt; neque enim qui cir- 
cumciduntur, legem custodiunt. [Augustinus] Illam 
dicit custoditionem legis, scilicet non occidere, non 
maechari, et alia hujusmodi, ad bonos mores per- 
tinentia : quia nisi charitate et spe eternorum bono- 
rum, quc per fidem accipiuntur, impleri non pos- 
sunt, ut jam dictum est, sed. volunt vos circumcidi 
ttt in carne vestra [Ambrosius|, id est de carnali cir- 
cumcisione in qua dolor est vobis, glorientur apud 
Judeos, eo quod tam multos proselytos faciunt. 

Vrns. 14-18. — « Mihi autem absit gloriari nisi 
« in eruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mi- 
«hi mundus crucifixus est et ego mundo! In 
« Christo enim Jesu neque cireumcisio aliquid va- 
« let neque preputium, sed nova creatura. Et qui- 
« cunque hanc regulam secuti fuerint, pax super 
« illos et misericordia et super Israel Dei. Decetero 
« nemo mihi rrolestus sit. Ego enim stigmata Do- 
« mini Jesu in corpore meo porto. Gratia Domini 
« nostri Jesu Christi, cum spiritu vestro, fratres, 
« Ámen. » 

Mihi autem absit. (94) Quasi dicat: Illi in carne 
gloriantur, mihí autem absit gloriari, nisi in cruce 
Domnini nostri Jesu Christi. Ecce ubi mundi philoso- 
phuserubuit,ibi Apostolus thesaurum reperit: quod 
illi visum est stultitia, Apostolo factum est sapientia 
et gloria. (905) Noli ergo erubescere de cruce 
Christi, recole frontem tuam, ne linguam expave- 


piis. Hic ergo opprobrium et deformitatatem Christi 
non erubescamus, sed veneremur. Deformitas enim 
Christi te format; nisi deformis ille esse voluisset, 
tu formam quam perdidisti non recepisses. Pende- 
bat enim in cruce deformis, sed deformitas illius 
pulchritudo nostra erat. In hac ergo deformitate 
gloriemur, cujus signum in fronte portamus. De 
hac deformitáte non erubescamus, sed gaudeamus 
cum Apostolo, qui dicit se gloriari in Christi cruce. 
Poterat dicere, in sapientia, in potestate, in maje- 
State: el verum diceret. Sed est magnum in sapientia 
Dei vel majestate vel potestate Dei gloriari, sed majus 
in cruce. Unde impius insultat, irridetque philoso- 
phus. Et quasi quis diceret: Cur gloriaris in cruce ? 
quid enim prodest? [Augustinus] Ecce quid : Per 
quem, id est Christum crucifixum, mihi mtndus cru- 
cifizus est, ul me non teneat,etegomundo,ut eum non 
teneam. Quia nec ego in mundo aliquid cupio, nec 
ipse aliquid suum in me cognoscit, sicut Dominus 
ait : Venit princeps mundi hujus et in me non habet 
quidquam (Joan. xiv). Et est sensus: Per crucem 
Christi mundi concupiscentis non habent in me 
dominium, nec mundus jam se mihiingerit, et ego 
contra eum sum fortis. 

Et nota quia non sine causa utrumque dixit, sci- 
licet et sibi mundum crucifixum et se mundo. Ple- 
rumque enim contingit ut homo mundum mente 
non teneat, sed tamen mundus eum suis cupiditati- 
bus vel occupationibus astringit. Et mortuus est 
homo mundo, et mundus eum quasi vivus concu- 


C piscit, dum alio intentum in suis actibus rapere con- 


tendit. Sed nec Paulus mundum cupit nec mundus 
eum, ut in duobus mortuis neuter neutrum videt. 
Quia ergo nec Paulus mundi gloriam quaerebat, neo 
a mundi gloria ipse quaerebatur, ideo et se mundo 
etsibi mundum crucifixum esse gloriabatur. In 
Christo enim. Quasi dicat: Ideo solum in Chrísto 
glorior, quia in. Christo Jesu neque circumcisio ali- 
quid valet, neque przputium. Quasi dicat: /Equalia 
sunt Deo preputium et circumcisio, sed nova crea- 
tura, id est regeneratio et nova vita. Novam enim 
creaturam dicit novam vitam per fidem Christi. 
Ego in cruce glorior; et quicunque fuerint secuti 
hanc regulam, id est rectitudinem gloriandi, paz, id 
est tranquillitas mentis, et misericordia, de pecca- 


seas alienam : de qua eruce ut non erubesceremus, j) tis, id est peccatorum remissio, erit a Deo super 


eam in ipsa fronte, id est pudoris domicilio locavi- 
mus. Ideo enim crux in fronte credentium, ubi se- 
des est verecundiae figitur, ut de nomine ejus fides 
non erubescat, et magis Dei gloriam quam homi- 
num diligat. (96) Signum veteris Testamenti cireum- 
cisio in latenti carne, signum novi Testamenti crux 
in libera fronte, lbi enim occultatio, hic revelatio 
eat : ibi sub velamine, hic revelata facie. (97) Cru- 
cem autem ut in ea gloriemur Dominus suo gestans 
humere, pro virga regni nobis commendavit : quod 


(94) August., De verb. Apost. 2 
(95) Id., in serm. de Passione Christi. 


eos gentiles, et etiam super Israel, id est Judaeos, 
non ulique carnales sed qui sunt Dei, id est. spiri- 
tuales. [Ambrosius] Dnas enim partes hic significa- 
vitsuper quas manet pax et misericordia Dei, sci- 
licet gentilium fidelium et Judeorum credentium. 
Et de caetero, id est amodo. Vel, de cetero, ita ut 
sint due dietiones, id est de alio preter fidem, sci- 
licet de legalibus, nemo sit molestus, ut iterum co- 
gar scribere de eodem. Unde dicit Ambrosius : Non 
vul per turbulentas contentiones tsedium sibi fleri 


td Id., super Joan. 
97) Id., de verb. Apost. 


169 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


410 


de re qui tum satis erat exposita. Vel sicut in Greco A quas patiebatur. Stigma enim dicitur punctum vel 


legitur: De cazlero nemo laborem mihi exhibeat, vel 
przslet, scilicet ut rnrsus in vobis necessitatem ha- 
beam laborandi. Laborem enim 1864 prestat magi- 
sro qui aliter sensit quam docuit. Dico ut nemo sit 
molestus mihi, cui utique non est facienda molestia. 
Ego enim portio in corpore meo, pro fidelibus sti- 
gmata Domini Jesu, id est signa militie Christi, que 
me comprobant esse militem, scilicet passiones, tri- 
bulationes, etc., quod non pseudo faciunt. Quasi 
dicat : quod vos non attenditis. Stigmata ergo ap- 
pellavit quasi notas poenarum de persecutionibus 


nola aliquo ferro facta. Et est sensus : ideo non de- 
bet fieri mihi molestia, quia ego habea alios confli- 
ctus, et certamina que in persecutionibus quas pa- 
tior mecum dimicant. Gratia. Ecce conclusio Epi- 
stole, quasi subscriptio, qua et in nonnullis aliis 
Epistolis utitur; quasi dicat : Ut predicta teneatis, 


'gratia, non dissensio, non legis servitus, non rixa, 


non jurgium, sed gratia Domini Jesu Christi, o fra- 
tres, sil cum spirilu vestro,id est cum ratione vestra, 
ut veritatem semper intelligatis. Amen. Per hoc ver- 
bum Hebreum vera esse quz locutus est ostendit. 





IN EPISTOLAM AD EPHESIOS 


ARGUMENTUM. 

Ephesii sunt Asiani. Hi accepto verbo veritatis, 
perstiterunt in flde. Hos collaudat Apostolus, scri- 
bens a Roma de carcere per Tychicum diaconem. 

CAPUT PRIMUM. 

Vgns. 1-4. — « Paulus apostolus Christi Jesu 
«per voluntatem Dei, omnibus sanotis qui sunt 
« Ephesi et fidelibus in Christo Jesu, gratia vobis et 
» pax a Deo Patre nostro, et Domino Jesu Christo. 


B humano generi prestita, post ipsis apostolis spe- 
-cialiter indulta, deinde Ephesiis ipsis ostendens a 


quo et ad quid vocati sint. Deinde Christi dignita - 
tem et prelationem ostendit, postea ad patientiam 
et charitatem eos invitat, unitatem fidei et Ecclesiam 
commendans et dona gratie connumerans. Tandem 
&d certamen exhortans contra principes tenebra- 
rum, militie Christiane armaturam describit. Prios 
ergo salutans, et se noto nomine significans, ait : 


« Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu 
« Chrisli, qui benedixit nos in omni benedictione 
« spirituali in celestibus in Christo, sicut elegit nos 
«in ipso ante mundi constitutionem, ut essemus 
« gancti et immaculati in conspectu ejus in chari- 
« tate. » 

Puulus apostolus. Hanc Epistolam scribit Aposto- 
lus Ephesiis. Ephesii autem sunt Asiani : hi per 


Paulus apostolus Christi Jesu, non meis meritis, 
sed per voluntatem Dei, ita et vos per eam habetis 
quidquid boni est vobis. Paulus, inquam, scribit 
vel mandat, vel ego Paulus scribo sive mando om- 
nibus qui sunt. Ephesi sanctis exercitio virtutum, et 
fidelibus fide recta que est in Christo Jesu. Recte 
illa duo posuit : tunc enim prodest ac creditur bona 
vita, si fides est in Christo Jesu ; tunc vere sancti 


Paulum non fundati, sed confirmati fuerant in fide. 
Eos enim non fundavit Apostolus in fide, sed confir- 
mavit, multa pro eis passus a perfidis, qui post 
confirmationem firmiter steterant in fide et in bonis 
operibus. His scribit Apostolus a Ttoma de carcere 
per Tychicum confortatoriam Epistolam, cum ulte- 
rius non esset eos visurus : et sciens eos esse bo- 
nos, non arguit de culpa, sed ne relabantur timen- 
dum erat. Qui enim stat cadere potest, et quia nul- 
lus adeo perfectus est qui crescere non possit, eos 
ad ulteriora hortatur ; et ne recedant a fide pro suis 
tribulationibus, scilicet Apostoli, teneantque suas 
ordinationes, et presertim ne perfectio erigat eos 
in tumorem, ostendit de quo statu ad quem dignum 


sunt, si fldeles sunt in Christo. Vel distingue inter 


"sanctos et fideles, ut sanctos intelligas majores et 


perfectiores, fideles minus perfectos. Scribit ergo 
sanctis, id est perfectis, et non solum eis, sed etiam 
fidelibus, qui, si non sancti sunt, vel in flde sani. Et 
quod sancti sunt et fideles, hoc est in Christo Jesu, 
id est opere Christi, non meritis suis. Et in scri-, 
bendo ante alia salutat dicens : Gratia justiflcationis, 
et pax, [Ambrosius] id est tranquillitas mentis, et 
reconciliatio ad Deum, sit vobis, a Deo, Patre nostro, 
per quem omnia condita sunt et restaurata, et Do- 
mino Jesu Christo, sine quo nulla bona dantur vobis. 
[Haimo] Benedictus, premissa salutatione incipit a 
gratiarum actione innuens esse a Deo. (Amhrosius] 


vocati sunt, dicens, omnia beneficia eia vel aposto- D quia aliter benedicitur Deus ab homine, aliter homo 


lis ipsis, vel toti humano generi per solam Dei gra- 
tiam collata fore. Est igitur intentio Apostoli in hac 
Epistola Ephesios in bonis habitis confirmare, et ad 
ulteriora provocare, nec non et ad humilitatem ac- 
tionemque gratiarum informare. Modus tractandi 
lalis est: De more suo salutationem premittit. 
Deinde gratias agit Deo, exponens prius beneficia 


PaTRoL, CXCII. 


a Deo : unum quidem benedictionis verbum est, 
sed pro congruentia persone varie debet intelligi, 
sicut et facere dicitur Deus et homo, sed Deus nutu 
solo impossibiliter facit, homo vero conatu et la- 
bore ; ita Deus benedicitur ab homine cum laudibus 
dignis extollitur, homo autem a Deo, cum Deus ei 
gratie sue dona impertit, non meritis ejus, sed mi- 


d 


411 


PETRI LOMBARDI. 


112 


sericordia sua. Ait ergo, Deus sit benedictus corde, À predestinans ut tales per gratiam ejus essemus: 


ore, opere, et a me et a vobis, el a bonis : Deus dico, 
qui est Pater generatione Domini nostri Jesu Christi, 
pro quo nobis benefacit. (Qui benedirit nos. Post ac- 
tionem gratiarum enumerat beneficia qu» a Deo 
per Christum toti humano goneri sunt data, et dis- 
tinguit duas Dei preordinationes, et earum elfectus, 
quarum altera est de presenti ad justitiam, altera 
de futuro ad coronam : nec dicuntur due, quin una 
Dei sit preedestinatio quie est ipse Deus, sed quia 
de duobus est ipsa Dei eterna preordinatio, sci- 
licet de presenti in justitia, et de gloria iu futuro. 
Deus enim ante mundi constitutionem, cum nullus 
quidquam meruerat, preordinavit quod in tem- 
pore gratie aliquos & perditis separaret, ct justos 
et immaculatos faceret ; preordinavit etiam quod et 
illos justos ad eternam beatitudinem perduceret. 
Harum preordinationum alteram hic implet, id est 
quia justos facit; alteram in futuro implebit, que 
erit omnium perfectio, a qua consummatione om- 
nium incipit, ostendens effectum ejus, et utens pre- 
terito pro futuro pro rei certitudine, cum ait : Qui 
Deus benedixit, id est benedicet, nos, nostris meritis 
maledictos, id est in futuro exaltabit, dando immor- 
talitatem. Unde subdit : In omni benedictione spiri- 
tuali, id est exaltabit omnimoda exaltatione, et 
perfecta, qui tota erit spiritualis etiazn in corpo- 
ribus, que tunc habebunt naturam spiritus, quia 
erunt agilia et habilia, cibo non egentia, que spi- 
ritui naturalia sunt. Benedictione dico habita in ca- 
"lestibus, id est in calo. Et hoc fiet, in Christo, id 
est operante Christo. Sicut. Posuit effectum secun- 
die preordinationis, scilicet qua erit de futuro, hic 
ponit primam praordinationem que est de prze- 
senti, tangens effectum ejus ; quasi dicat : Benedi- 
cet nos in futuro; quod etsi videtur ex meritis, ita 
tamen gratis erit, sicut el prima preordinatio gra- 
tuita est, quia merita quie precedunt futuram vi- 
tam ex gratia sunt, et dona Dei sunt. Coronat enim 
in nobis Deus dona sua, non que ex nobis sint 
merito. Et hoc est quod ait : Ita gratis hoc faciet, 
sicut gratis nos elegit, predestinando, et hoc in 
ipso, id est per ipsum Christum. Elegit dico, ante 
mundi constitulionem, id est antequam essemus. Ne 
quis ergo putet animas cum Deo fuisse eternas, et 
tunc aliquid meruisse, juxta errorem illorum qui 


B 


C 


Sed Pelagianus veritati resultans ait : Presciebat 
Deus qui essent futuri sancti et immaculati per li- 
bere voluntatis arbitrium ; et ideo eos in sua pre- 
scienlia quales futuros esse prewscivit elegit. Elegit, 
inquit, antequam essent, predestinans filios quos 
futuros sanctos prescivit : nec fecit, nec se factu- 
rum, sed ipsos facturos esse previdit. Quem con- 
futat Apostolus dicens : ut essemus sancti virlutibus, 
et immaculati, a malis, & crimine ; et hoc ín con- 
spectu ejus, non hominum, id est intus ubi ipse 
conspicit, non extra ubi homines vident. Vel, in 
conspectu ejus, id est ut eum conspiciamus, et hoc 
non fecit ipse meritis nostris, sed in charitate sua. 
Amor enim Dei hoc fecit. [Haimo.] Vel ita dico, ut 
essemus sancti et immaculati, et hoc zn charitafe, 
id est pcr charitatem nostram qua diligimus Deum. 
[Ambrosius] Potest enim intelligi vel de charitate 
Dei qua diligit homines, vel de charitate ipsorum 
hominum qua diligunt Deum. 

Vgns. 5-10. — « Qui predestinavit nos in adop- 
« tionem filiorum per Jesum Christum in ipsum : 
« secundum propositum voluntatis sue in laudepni 
« glorie gratie sue : in qua gratificavit nos in di- 
« lecto Filio suo, in quo habemus redemptionem 
« per sanguinem ejus, remissionem 163 peccato- 
« rum secundum divitias gratie ejus, quae supera- 
bundavit in nobisin omni sapientia et prudentia, 
ut notum faceret nobis sacramentum voluntatis 
«suae, secundum beneplacitum ejus quod propo- 
suit in eo, in dispensatione plenitudinis temporum 
instaurare omnia in Christo que in colis et que 
in terra sunt in ipso. » 
Qui pradestinavit. Posita predestinatione que 
pertinet ad justitiam et sanclitatem vite presentis, 
ponitur hic alia predestinatio pertinens ad vitam 
iternam, eujus effectum supra notavit. Quasi dicat : 
Elegit nos ut hic essemus sancti : ipse utique qui 
praedestinavit nos, id est gratia sola preelegit, id est 
voluntate gratuita, ?n adoptionem filiorum, id est 
ad bona qus filii habituri sunt. Filii autem sunt 
credentes in eum ; ct hoc est quod subdit : Per Je- 
sum. Quasi dicat : quod ipsi filii sunt, hoc non est 
per merita, sed per Jesum Christum. Predestinavit 
nos dico venturos, ín idipsum, id est eadem habitu- 
ros cum Christo. Predestinavit dico, non nostro 


« 


« 


ante hzc visibilia dicunt fuisse quasdam animas [) placito, sed secundum propositum voluntatis suc, id 


sanctas, et ideo tunc fuissc electas ; sed aperte os- 
tendit hoc falsum esse dicegs : Elegit nos anle con- 
Blitutionem (1). Quomodo autem eligeret eos qui 
" nondum erant nisi predestinando? Elegit ergo pre- 
destinans nos: et sicut non elegit eo quod tunc 
sancti essemus, ita nec ideo quia sancti futuri es- 
semus. Sed potius elegit nos ad hoc, ut in tempore 
gratie essemus sancti, per bona opera. Non ergo 
quia futuri eramus elegit, sed ut essemus sancti. 
Ideo quippe tales futuri eramus, quia elegit ipse 


(1) August. De predest. sanct. 


est secundum bonam voluntatem, longe antequam 
impleretur in nobis predestinatio, habitam, vel om- 
nibus palam propositam et ostensam. Predestina- 
vit nos dico et sanctificavit : el hoc in laudem glo- 
ri? graliz: sud, id est ut laudemus gloriosam gra- 
tiam ; quasi dicat : Gloria gratiarum est teterna ad- 
optatio, in qua gratia gratificavit nos, id est gratos nos 
sibi fecit. Hic notatur effectus primas preordinatio- 
nis qua pertinet ad justitiam. Gratificavit, dico, in 
dilecto Filio suo, pro quo nos diligit. Diligens enim 


r13 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


A'14 


suum Unigenitum, etiam illis quos diligit, et quibus A etiam que in terris sunt, cum ipsi homines qui prae- 


vult Filius divina dona largitur, in quo. Ecce hic 
ostendit per quem facti sumus grati, dicens : In quo, 
Filio habemus redemptionem, ut possimus reverti a 
captivitate qua serviebamus diabolo venundati sub 
peccato; habemus, inquam, per sanguinem ejus, qui 
nostre redemptionis est pretium : Et habemus re- 
missionem peccatorum, in baptismo ; duplicem gra- 
tiam ostendit, quia et redemit, et peccata nostra 
non imputavit. Et hoc prestitit nobis, secundum dj- 
rilias gratice ejus, id est secundum divitem et copio- 
sam gratiam suam, quia omnia dimittit, et totum 
jus inimici destruit. Qua» superabundavit. Hactenus 
egit de his quai toti humano generi collata sunt, 
modo agit de his que singulariter apostolis dedit ; 
quasi dicat : Dico divitias gratiae ; que gratia cum 
omnibus abundasset fidelibus, in nobis apostolis 
superabundavit, id est plusquam in aliis abundavit, 
ut verbi gratia in hoc, scilicet in omni sapientia, id 
est in omni de divinis notitia, et prudentia, id est 
providentia temporalium. In omni dico, ita ut notum 
[aceret nobis sacramentum voluntatis sue. Voluntatem 
suam secretam aliis, id est illud quod secreta vo- 
luntate facere volebat. Et quid illud sit supponit, 
scllicet instaurare orania, et hoc non meritis no- 
stris, sed secundum bonum placitum ejus, id est se- 
cundum bonam voluntatem suam ut bona fleret sub- 
veniret. (2) Quod bonum placitum vel sacramentum 
proposuit, id est longe antequam fieret posuit, vel 
omnibus palam obtulit. Illud dico implendum 1»eo, 
Filio, scilicet non in alio, id est in Christo, et non 


in alio tempore implendum, sed in dispensatione ple- C 


Ailudinis temporum, id est in plenitudine temporis 
dispensati a Deo, id est in tempore gratie, quo im- 
plere quae ceteris temporibus promissa et figurata 
sunt, divina providentia rationabiliter dispensavit. 
Si enim ignari penitus essent homines, non pre- 
docti, non reciperent Christum ;et nisi prius de na- 
turali et doctrinali lege essent convicti, superbi par- 
vipenderent Christi adventum. (3) Ne ergo queratur 
cur in hoe tempore potius quam in alio voluerit im- 
plere secretum sue voluntatis, scilicet instaurare, 
id est ad primum statum reducere, omnia, per pec- 
catum destructa, et qu? in calis sunt, id est ange- 
los, et quee in terris sunt, id est homines : non quod 
pro angelis mortuus est, Christus,sed ideo etiam pro 


angelis fit quidquid hominum per ejus mortem re- p 


dimitur et liberatur a malo, quia czm eis quodam- 
modo rediturin gratiam post inimicitias quas inter 
homines et sanctos angelos peccata fecerunt ; etex 
ipsa hominum redemptione ruine illius angelice 
damnum reparatur; et utique noverunt angeli sancti 
docti de Deo, cujus veritatis eterna contemplatione 
beati sunt, quanti numeri supplementum degenere 
bumano integritas illius civitatis exspectet. Instau- 
rantur autem quein colis sunt, cum id quod indece- 
cditin angelis redditur ex hominibus. Instaurantur 


(i2, August. De predest, sanct. 
(3) Id., in Enchir. 


destinati sunt in :eternam veritatem, a corruptionis 
vetustale renovantur. Et est sensus : Voluit instau- 
rare, id est supplere, qua in colis sunt, id est nu- 
merum angelorum diminutum implere, et que in 
terris sunt, id est homines qui per peccatum depra- 
vati erant renovare. Vel, que in colis sunt, id est 
animas sanctorum que jam in ccelis, et que in 
terra, id est sanctos qui adhuc in terra sunt, Et hoc 
in Christo, id est per ipsum Christum. Christi enim 
adventus salus est, et sanctis qui jam cum Christo 
sunt, et illis qui adhuc futuri sunt. 

Vrns. 11-14. — « In quo etiam nos sorte vocati 


'« sumus, predeslinati secundum propositum ejus 


« qui operatur omnia secundum consilium volun- 
« tatis sue, ut simus in laudem glorie ejus nos 
« qui ante speravimus in Christo. In quo et vos, 
« cum audissetis verbum veritatis, Evangelium sa- 
«lutis vestre, in quo et credentes signati estis 
« Spiritu promissionis sancto, qui est pignus he- 
« reditatis nostre in redemptionem acquisitionis 
« in Jaudem glorie ipsius. » 

In quo, etc. Ne apostoli in quibus superabundat 
gralia viderentur meruisse aliis, ostendit eos ita 
gratis vocatos non meritis, sicut, fuerunt alii, di- 
cens: In quo Christo, id est per quem Christum 
eliam nos, upostoli ut vos alii, sumus vocati, por inte- 
riorem gratiam : et hoc non meritis, sed sorte, id est 
divina electione. (4) Sors enim dicitur Dei gratia, 
qua salvi facti sumus : qua bene dicitur sors, quia 
hominis non est electio, sed voluntatis Dei, qui 
nulla nostra merita invenit, sed sorte voluntatis 
sui nos ad salutem vocavit, quia voluit, non quia 
digni fuimus. [Augustinus] Hec est sors unde illa 
tunica Domini desuperlexta, que charitatem signi- 
ficat, sorte super eam missa provenit, quia Dei 
gratia charitas inspiratur, non meritis vocati su- 
mus. Nos dico prius predestinati, id est per gratiam 
preparati et electi : et hoc non secundum merita, 
Sed secundum propositum ejus, qui, etiam in aposto- 
lis, operatur omnia, etiam velle bonum. (5) Ipse ergo 
ut credere incipiamus operatur. Non enim quia cre- 
dimus, sed ut credamus elegit nos et operaturomnia. 
Et hoc secundum consilium voluntatis sw, id est se- 
cundum voluntatem suam, que est ex ratione.Quasi 
dicat: Quare nos magis elegit ad officium predica- 
tionis et apostolatus nescimus, sed tamen consilio 
fecit, non temere. [Augustinus] Et ad hoc vos elegit, 
ut simus in laudem gloriz ejus, id est ut per nos alii 
laudent gloriam ejus, ut exemplo nostro nemo jam 
glorietur in homine. [Ambrosius] Verum est enim 
quod ait : Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Joan. 
xv). Laus autem glorise Dei est, cum multi acquirun- 
tur ad fidem, sicut gloria medici est cum multos 
curat. Simus, inquam, in laudem ejus nos apostoli, 
qui ante omnes alios quibus Christus predicavit, et 
qui per eum conversi sunt, speravimus in Christo, et 

4) Aug. in psalmo cxxx. 
t5 Id., De predest. sanct, 


n5 


PETRI LOMBARDI. 


1'16 


ideo tales esse debemus, per quos alii laudent. In À « clesiam quee est corpus ipsius, et plenitudo cjus 


quo, etc. Expositis his que apostolis collata sunt, 
modo venit ad ea quie dedit Ephesiis. Quasi dicat: 
Speravimus in Christo, in quo Christo, id est iu 
cujus fide, el vos, Ephesii, estis, cum audivissctis, id 
est per hoc quod audivistis ; et postquam audivistis, 
non ante. Cum enim et causam notat hic et tempus. 
Cum audivissetis, dico, verbum veritatis, scilicet 
Evangelium salutis vestre, quod salutem annuntiat, 
et ad salutem vocat. In quo Christo, id est in cu- 
jus operatione, et vos, credentes, signati estis, id est 
divisi a grege diaboli. [Hieronymus] Vel, signati 
estis,imagine Dei reformatain vobis.Unde: signatum 
" eatsupernoslumenvultus tui, Domine (Psal. 1v). Et hoo, 
Spiritu sancto promissionis, id est per Spiritum san- 
ctum qui promissus erat, vel qui promisit heeredita- 
tem, et est arrha ejus. (6) Unde subdit : Qui est pi- 
gnus hareditatis nostrae. Diffusa est enim charitas in 
corda nostra per Spiritum sanctum (Rom. v). Quid est 
enim, si diffusa est charitas ? Ecce jam ex quantu- 
locunque pignore deambulat Deus in nobis, et sic 
pignus accepimus. Quidam tamen codices melius 
habent arrham ; eamdem quippe rem interpretes 
dicere voluerunt. Interest tamen aliquid in loquendi 
usu inter arrham et pignus. Pignus enim quando 
datur, soluto eo pro quo ponitur, aufertur ; arrha 
vero est cum de ipso datur aliquid quod non est au- 
ferendum, sed complendum. Si ergo charitatem 
modo Deus tanquam pignus dedit nobis per spiri- 
tum, qui datus est re promissa reddita, auferendum 
est a nobis pignus? Absit! sed hoc quod dedit im- 


plebit.Ideo melius habetur arrha quam pignus. De- C 


dit nobis spiritum, ad hoc utique, scilicet in redem- 
plionem acquisitionis, id est ad hoc ut sanguine ejus 
redempti a jure inimici, e& ultra non dominetur 
. nobis inimicus. Acquiramus Deum, vel acquiramur 
a& Deo. Ad hoc enim redemit ut habeat, non ut perdat 
nos. Et in laudem glori? ipsius. Quasi dicat : Et ad 
hoc dedit nobis Spiritum, ut laudetur ipse Deus. 

Vzns. 15-23. — « Propterea et ego audiens fidem 
« vestram qua est in Christo Jesu, et dilectionem 
« in omnes sanctos, non cesso gratias agens pro vo- 
« bis, memoriam vestri faciens in orationibus meis, 
« ut Deus Domini nostri Jesu Chrisli, Pater gloria, 
« det vobis spiritum sapientie et revelationis in 
« agnitionem ejus, illuminatos oculos cordis vestri, 
« ut scialis qua sit spes vocationis ejus, et qua divis 
« tie glorie hereditatis ejus in sanctis, et qua sit su- 
« pereminens magnitudo virtulis ejus in nos, qui 
« credimus secundum operationem potentie virtutis 
« ejus, quam operatus 164 est in Christo, suscitans 
« illum a mortuis, cl constituens ad dexteram suam 
« in celestibus supra omnem principatum et pote- 
« 8Statem et virtutem et dominationem, et omne no- 
« men quod nominatur, non solum in hoc seculo, 
« sed etiam in futuro. Et omnia subjecit sub pedi- 
: « nus ejus, et ipsum dedit caput supra omnem Eo- 


(6) Augustinus, in serm. De visione Dei. 
(7) Id., ad Vitalem. 


D 


« qui omnia in omnibus adinpletur. » 

Propterea. Enumeratis beneficiis humano generi 
vel apostolis vel Ephesiis collatis, quid de beneficiis 
Ephesiis datis sentiat Apostolus subdit, scilicet 
quod gratias agit, et rogat superaddi, ne illi super- 
biant, sed ultra, tendant ; quasi dicat : Cum audi- 
vissetis Evangelium, credidistis. Propterea ego au- 
diens fidem vestram, qu est in. Christo Jesu, id est 
qua in Christum creditis sine admissione legis, ef 
dilectionem vestram, id est opera charitatis ostensa, 
in omnes sanctos, non cesso agens pro vobis gratias 
Deo ; quasi dicat : Bene novi quules estis. Et inde 
non vos, sed Deum laudo qui hcc fecit. Ei enim 
qui fecit aguntur gratie. Ideo ait : Non cesso pro 
vobis gratias agens, scilicet de habitis bonis : ego 
eliam fuciens memoriam vestri in. orationibus meis, 
in quibus oro Deum ulteriora vobis implorans. 
Unde congrue pro jam datis premittitur gratiarum 
actio. (7) Qui enim orandus est ut faciat, illi est 
gratiarum actio reddenda cum fecerit. Hoc autem 
in orationibus meia peto, ut Deus Domini nostri Jesu 
Christi et Pater glori-e, id est Christi, det, etc. [(Haimo] 
Distingue, Deus Pater, et Deus Christi est et Pater ; 
sed Deus Christi est secundum humanitatem, quia 
Christus est homo ct natus ex femina. Unde in 
psalmo dicit : De ventre matris mex Deus meus cs tu 
(Psal. «x1). (8) Ostendens Patrem esse Deum suum, 
quia homo factus est : homo enim de ventre matris 
natus, et secundum hominem de virgine natus est 
Deus, ut non solum Pater illi esset qui eum de 
seipso genuit, sed etiam ejus Deus essel quem de 
venire matris hominem creavit. Qui ergo Pater est 
Filio ex utero suo, de ventre matris Deus ejus est, 
non de suo. Unde ipse Dominus ait : Áscendo ad 
Patrem meum et Putrem vestrum, Deum meum et 
Deum vestrum (Joan. xx). Hoc igitur dico, ut Deus 
Christi et Pater det vobis ca que sequuntur. Quasi 
dicat : Ad impetrandum illa non obteido merita, 
sed quod Deus et Pater Christi est. IIoc, inquam, 
precor, u£ det vobis, et si jam sapientes estis, spiri- 
tum sapienti et revelationis in agnilione cjus, id 
est Spiritum sanctum qui det vobis sapientiam de 
colestibus plenius quam modo habeatis ; ita ut 
non obscure, sed clare et sine velo eum agnoscalis, 
scilicet det, id est faciat, illuminatos oculos cordis 
vestri, id est rationis, quz? est imago Dei, in qua 
renovatis in agnitione Dei. In imagine ergo sua co- 
gnosce auctorem ejus qui corporali sepsu non at- 
tingitur. Ne ergo putetis corporeo sensu Deum at- 
tingi, sed oculis mentis ipsum cognoscite, el auri- 
bus mentis ipsum audite. In corpore enim diversa 
membra sunt. Alibi audis, alibi vides; in corde 
autem tuo, ubi diversa membra non inveniuntur, 
ibi audis ubi vides. 

Ad hoc illuminet oculos, ut sciatis, plenius quam 
modo, qua, id est quanta, sil spes vocationis ejus, id. 

(5) ld., contra Max. 


mt 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


118 


est res sperata ad quam vocat e:cdentes. Hoc dieit A promissum est. Simili enim modo extollentur supra 


ut propensiores sint, quia, cum plene sciorint quis 
fructus credentium, propensiores fient circa exco- 
lendamreligionem.[Ambrosius]Deindequod nomine 
spei intellexerit, aperit subdens: Et, sciatis, que 
sint, divitiz, etc. Hec est spes. Spes enim accipit 
rem speratam. Vel ita ut spes propria accipitur, cte. 
Ut sciatis que sit spes vocationis ejus, id est quan- 
tum valet spos vite eterns» ad quam vocat ; et scia- 
lis que sit adimpletio ejus spei: quod ita ait, et 
que sint divitie glorie ejus, hereditatis, id est 
gloriose hereditatis, scilicet eterne  bealitudi- 
nis, que dicitur hereditas, quia firmiter habe- 
bitur que eril in omnibus sanclis communiter. 
E! s:iatis etiam qua sit. superemimens magnitudo 
glorie future in nos apostolos, id est quod nos 
apostoli pra aliis habebimus gloriam, non ut stetis 
el habeatis, sed tendatis ad illud majus quod 
habehimus. Quoddam enim incrementum  glo- 
rie habebunt summi doctores ultra illud quod 
communiterommes habebunt.Habebuntenim oinnes 
eumdem denarium, sed differet stella a stella in 
claritate, et erunt diverse mansiones in domo 
Patris: et inter alios clarius fulgentes, apostoli 
altius sedebunt. Unde in tabernaculo Domini su- 
per mensam facta est corona in terra simul alta 
digitis quatuor et operiens totam mensam, et 
super eam altera corona aureola. Per coronam 
altam digitis quatuor que mensam operiebat, glo- 
ria vile eterne signatur, qua omnes electi fruen- 
tur, que in quatuor libris Evangelii digito Dei, 


celos cum Christo; sicut ipse dicit: Pater volo ut 
ubi ego fuero, et hi mecum sint (Joan. xvi). Quia et 
corpus ejus, quod est Ecclesia, in ipsa dextera, id 
est in ipsa beatitudine, erit. Quamvis enim corpus 
nostrum non ibi sit, lamen spes nostra jam ibi 
est. Ideo et Dominus post resurrectionem jussit 
discipulis suis, piscantibus ut in dexteram partem 
mitterent retia, qui etiam dixit agnos ad dexteram, 
haedos ad sinistram se positurum. 

Velita: constituens, id est stabiliter statuens, 
illum hominem, Christum, ad dexteram suam, id 
est in sede judiciaria, in potestate judicandi. Quia 
enim omne judicium Pater dedit Filio (Joan. v),ideo 
ad dexteram Dei sedere dicitur quasi judex. Unde 
ait Judwis: Amodo videbitis Filium hominis sedere 
ad dexteram Dei, etc. (Matth. xxvi). Et. constituens 
illum in ccelestibus et supra omnem principatum et 
potestatem et vis (ulem et dominationem, id est supra 
dignitatem horum ordinum angelicorum, et non 
solum super hos quatuor, sed etiam super omne 
nomen quod nominatur non solum ín hoc sxculo, sed 
eliam in futuro, id est super omnenominabile quod 
vel jam scitur vel infuturo scietur. Hocdicit propter 
incarnationem Filii Dei, ut etiam homo factus au- 
per omnes colos esse dicatur, et super omnem 
creaturam, habens nomen Dei per naturam, non 
per adoptionem. Et ne videretur preesse onmi 
creature dignitate tantum, et non potestate, subdit 
et omnia. Quasi dicat: Non solum preest omni- 
bus dignitate, sed et sub ea sunt. Et, id est 


id est Spiritu sancto, scriptis annuntiatur: et C quia omnia subjecit Deus Pater sub pedibus ejus, 


erat in terra simul pro diversitate meritorum. Co- 
rona aureola, super illam, est perfectio remunera- 
tionis eorum qui in doctoribus excellunt. Ideo Apo- 
stolus ait, quie sit supereminens magnitudo glorie 
in nos. Que magnitudo est virtulis ejus, id est in 
virtute Dei danda nobis, qui credidimus deilla bea- 
titudine secundum operationem potenti? virtutis ejus. 
quam operalus est in Chrislo, id est secundum quod 
potenter operatus est in Christo cujus membra su- 
mus, ct ideo eamdem cum illo nos habituros credi- 
mus. Operatus; inquam, in Christo, ita, scilicet 
suscitans illnm a mortuis, et. constituens illum ad 
derteram suam, in eterna beatitudine. (9) Non eos 
audiamus qui negant ad dexteram Patris sedere 


Filium, dicentes: Nunquid Deus Pater habet Intus j 


dexterum, vel sinistrum, sicut corpora? Nec nos 
hoc de D.o sentimus. Nulla enim forma corporis 
Deus finitur et concluditur. Sed dextera Dei est bea- 
titudo eterna quae sanctis datur, sicut sinistra 
ejus dicitur miseria perpetua que impiis datur. 
Et est, constituens. illum ad. dexteram | suam, id 
est ostendens hominem Christum eternaliter bea- 
tum, ?n cclestibus, id est in colo. Exemplum au- 
tem glorie sanctorum consistit in resurrectione 
Salvatoris, ut. in ea cognoscant fideles quid eis 


(9) Augustinus, De agone Christianorum. 


et subjecit ei plene, ut per pedes plena subjectio 
noletur: qua omnia merito sunt ei subjecta, quia 
per eum facta sunt. Vel, sub pedibus ejus, id est 
sub humanilate ejus, qua significatur per pedes. 
Quia sicut pes est inferior pars corporis, ita in 
Christo inferior natura est humanitas, quam etiam 
angeli adorant, et ipsi homini Christo omnia &ub- 
sunt. Et ipsum. Postquam commemoravit dignita- 
tatem Christi, redit ad nos, ostendens dignitatem 
ejus ad nos pertinere. Quasi dicat: Ita exaltavit 
Deus Christum, et hecejus exaltatio ad nos pertinet, 
quia ipse talis est caput, et nos corpus ejus, et 
hoc est quod ait; quasi dicat: Hoc quod dixi de 
Christo ad nos pertinet. £t, id est quia, ipsum. qui 
adeo altus est dedit Deus caput, in quo sunt 
omnes spirituales sensus Ecclesie, scilicet dona 
gratie: lllum,inquam,deditessecaput, supra omnem 
Ecclesiam, qui in colo, et que in terra est, dum 
confitentur hunc esse per quem facti sunt. Subji- 
ciuntur enim illi quasi capiti, ex quo trahunt ori- 
ginem. Ab ipso enim facti sunt secundum deitatem, 
et ita secundum deitatem caput est Ecclesia, secun- 
dum quam dedit ei esse caput illum ante omnia 
gignendo. Est etiam et proprie dicitur caput se- 
cundum humanitatem, secundum quam conjungitur 


Vr8 


PETRI LOMBARDI. 


180 


ei Ecclesia, et natura et gratia. Nam in eo pleni- A hoc aere caliginoso, non cumhomtnibus in mundo, 


tudo gratie fuit, de cujus plenitudine nos accepi- 
mus (10). Nullumque majus donum prestare Deus 
posset hominibus, quam ut Verbum per quod con- 
didit omnia, faceret illis caput, et illos ei tanquam 
membra coaptaret, ut esset Filius Dei et filius ho- 
minis, unus, Deus cum Patre, unus homo cum ho- 
minibus. Qua, Ecclesia, est corpus illius, id est 
unita ei gratia et. natura, et plenitudo ejus, id est 
implens eum ut habeat membra omnia. Et vere est 
plenitudo ejus quia ipse est qui adimpletur per eos. 
Cum enim regressi ad confessionem flectunt genu 
Christo adimpletur, quia recedentibus evacuari vi- 
detur. Per eos adimpletur dico, tamen ens omnia 
in omnibus, hic velin futuro, quia membra nibil ei 
conferunt, sed ipse omnia membris. Quod ideo 
dicitur esse omnia in omnibus, quia omnia ab 
ipso sunt in eis, cujus virtute sunt quod sunt. 
CAPUT II. 

, VERS. 4-3. — « Et vos convivificavit cum essetis 
« mortui delictis et peccatis vestris, in quibus ali- 
« quando ambulastis gecundum seculum mundi 
« hujus, secundum principem potestatis aeris hu- 
« jus; spiritus qui nunc operatur in filios diffiden- 
« tie, in quibus et nos omnes aliquando conver- 
« Sati sumus in desideriis carnis nostre, facientes 
« voluntatem carnis et cogitationum: et eramus 
« natura filii ire, sicut caeteri. » 

165 Et vos. Hic commemorat priora, scilicct 
quales fuerint ante fldem, et quid modo per gratiam 
facti sunt, ut inbonisquaenunchabenthumilientur, 
et certum sit quod, siinimicis hec data sunt, ma- 
gis amicis dabuntur ea que Apostolus optat eis, 
scilicet quod Christus est caput omnis Ecclesie et 
nostrum, quia nos convivificavit cum, id est quam- 
vis, essetis mortui delictis et peccatis, etc. Vel ita 
continua, ut a superiori sumas verbum quod subin- 
telligitur, quasi dicat: Nos qui credidimus habemus 
spem hereditatis, et vos, scilicet credidistis, Deus 
&utem convivificavit nos cum, id est quamvis, prius 
essetis mortui. [Ambrosius] Vel ita continua : Deus 
suscitavit Jesum, et vos, id est suscitabit, cum, id 
est quamvis, ossetis, olim ante fidem mortui, scilicet 
nec etiam sentientes mala nostra. Mortui dico, de- 
lictis, scilicet dimittendo que jubentur, et peccatis 
vestris, scilicet agendo prohibita in quibns delictis 


qui ad ista caliginosa de apparatu supernorum an- 
gelorum cum angelis apostatis lapsus est tanquam 
ad carcerem. Caliginosus enim aerinfernus estde- 


' monum usque ad judicium. Unde in canonica Epi- 


stola dicitur: Carceribus caliginis inferni retrusus 
in judieio servaretur perimendus. Spiritum ergo 
erroris dicit principem aeris, quia in hoc aere do- 
minatur. Hanc enim partem sibi usurpavit ad exer- 
cendam dominationem ; et quia ita vicinisuntnobis 
et spiritus invisibiles sunt, magissunt timendi. Qu? 
principes nunc etiam adhuc operantur, quantum 
Deus sinit, zn filiis diffidentizm, id est in eis qui dif- 
fidunt de aeternis, vel de quorum salute nos diffidi- 
mus, et ideo erepti ei sint grati ereptori Christo. 
(11) Qui intravit in domum fortis in suo dominatu 
genus humanum habentis, et prius ipsum alligavit, 
id est ejus coercuit et cohibuit potestatem, potesta- 
tis sua fortioribus vinculis, et sic eripuit vasa ejus 
quacunque predestinavit eripere. Arbitrium eorum 
ab ejus liberans potestate, ut illo non impediente 
credant in istum libera voluntate. Proinde hoc opus 
est gratie quam attulit secundus Adam. non nature 
quam corrupit primus Adam. Filiosautem diffiden- 
tie regit princepsiste, id est diabolus, ad arbitrium 
suum, quod nec ipsum habetliberum ad faciendum. 
sed in maximam malevolentiam suis sceleribus ob- 
duratum. Unde nemo sane fidei credit veldicithos 
apostatas angelos ad pristinam pietatem correcta 
aliquando voluntate converti. Quid autem operatur 
hic princeps in filios diffidentie, nisi operasuama- 


C la? et in primis maximeque ipsam diffidentiam et 


infidelitatem qua sint ininfici fidei, per quam scit 
eos posse mundari? (12) In quam ergo obstinationem 
cum Deus plerumque facere dicitur non instigando 
el inspirando, sed deserendo facit, ut illi, id est 
spiritus maligni, operenturin filiis diffidentie : quod 
Deus debite justeque permittit, i» quibus, peccatis, 
et nos omnes Judei. scilicet. ut gentes, aliquando 
conversati sumus, agentes vitam nostram in destde- 
riis carnis nostrz, id est in malis concupiscentiis 
que ex carne sunt, et etiam facientes actu volunta- 
tes carnis, id est ea in quibus caro delectatur, ut 
est luxuria, et hujusmodi. et voluntatem cogilatio- 
num, vel mentium, id est ea in quibus caro non de- 
Jectatur, sed anima cogitat, ut sunt heretice pra- 


et peccatis aliquando, scilicet ante fidem, longo usu, |) vitates, et alia hujusmodi. Et eramus, nos Judei, 


ambulastis, de alio ad aliud declinantes. Ambulastis 
dico, secundum seculum, id est conversionem et 
speciem, hujus mundi, cujus species nos allicit, et 
secundum principem spiritus, id est spirituum. Poni- 
tur enim singularis genitivus pro plurali. Ille est 
Beelzebub qui est princeps malignorum spirituum. 
Vel intransitive secundum aliam litteram, que est 
secundum príncipem spirituum. Principem dico, po- 
testatis aeris hujus, id est qui habet potestatem in 


t August. in psal. rxxxv. 
11) Id., ad Vitalem. 


- 


sicul el ceeleri, id eat gentiles, filii irz, id est debi- 
tores eterne pons, et hocnatura, id est per patres, 
Adam scilicet et Evam, id est per peccatum originale 
ab eis traductum.(13) Cecitas enimin primo homi- 
ne per peccatum contigit, de quo omnes originem 
duximus, non solum mortis, sed etiam iniquitatis. 
Ideo Apostolus ait: Eramus natura filii ire, id est 
filii vindictae, filii pene, filii gehenne. Quomodo na- 
tura? quia peccante primo homine vitium pro na- 


12) August., in psalmo rxxvi. 
13) Hier., super Joan. de c&co nato. 


151 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. «- IN EP. AD EPHES. 


182 


tura inolevit. (14) Tcnebatur cnim justa damnatione A fectum esset, sic loquitur. Unde cliam subdit : Et 


genus humanum, et erant omnes filii ire, de qua 
ira Dominus dicit : Qui non credit in Filium, non 
habet vitam, sed ira Dei manet super eum (Joan. 1n). 
Non ait venit, sed manet. Cum hac quippeiraomnis 
nzescitur.(15)Ipsa est enim illa ira cum qua omnes 
nati sumus, cui nascendo hesimus, ira de propa- 
gine iniquitatis, de macala peccati. Et nota quod 
ipsa vere ac proprie natura hominis dicitur, qualis 
sine vitio primitus condita est. Translatitio autem 
verbo utimur ut naturam dicarrus etiam quali nas- 
citur homo;secundum quamlocutionem dicitur hic: 
eramus natura filii ire, sicut et ceteri. Ac si dicat: 
Cum hec predicta fuerint in nobis sicut in genti- 
bus, non desperet gentilis quin par Judeis fiat, quia 
nos sicut iili eramus filii ire.In hac ira cumessent 
bomines per originale peccatum, tanto gravius el 
perniciosius,quanto majora vel plura insuper addi- 
derant, necessarius erat mediator, id est reconcilia- 
tor qui hanc iram singularis sacrificii oblatione pla- 
caret. Unde subdit : . 

VEns. 4-10. — « Deus autem qui dives est in mi- 
« sericordia propter nimiam charitatem suam qua 
« dilexit nos, et cum essemus mortui peccatis, con- 
« vivificavit nos in Christo, cujus gratia estis sal- 
« vati, et conresuscitavit et consedcre fecit in ca- 
« lestibus in Christo Jesu, ut ostenderet in seculis 
« supervenientibus abundantes divitias gratie suce 
«in bonitate super nos in Christo Jesu. Gratia enim 
« eslis salvati per fidem, et hoc non ex vobis. Dei 
« enim donum est, non ex operibus, ut ne quis glo- 


consedere fecit, ut judices, nos et vos, in cailestibus, 
non inaniter, sed fideliter jam computat factum 
quod futurum esse non dubitat. [Augustinus] Certe 
enim in calestibus Christus jam sedet, nondum 
autem nos, sed spe cería tenemus. Fecit dico, per 
hoc quod sumus in Christo Jesu, id est in fide 
Christi, ut, etc.; quasi dicat : 1ta hec in spe fecit, 
ut in re compleret in die judicii. Quod ita dicit u£ 
ostenderet, iu re, In sceculis supervenientibus, id est 
in die judicii, abundantes divitias gratize sue, id est 
abundantia dona gratie. |Ambrosius] In futuro 
enim szxculo apparebit donum Deiin remuneratione 
credentium, quod oculus non vidit, nec auris audi- 
vit. Et he sunt abundantes divitie, non tantum 
quantum mens investigare non potest. Vel ita, ut 
de presenti accipiatur, sic quasi dicat : Ideo con- 
vivificavit nos prius mortuos ut ostenderet in seculis 
supervenientibus, id est posteris nostris, sabundan- 
tes divitias gratie sue. id est abundantia dona gra- 
tie qua hic largitur. Deinde utramque sententiam 
progredere simul, quasi dicat : Divitias, dico, datas 
vobis hic vel in futuro, non meritis nostris, sed in 
bonitate Dei, Divitias dico, existentes super nos, id 
est super intellectus nostros, quia plene capere ne- 
quimus. Datas dico, in Christo Jesu, id est per Chri. 
stum. Et benedixi in bonitate, gratiaentm, preeunte, 
id est gratuita Dei voluntate, salvati estis per fidem, 
quia cooperatur fides bona Dei voluntate. [Augusti- 
nus| Et hoc, id est fides, non est ex vobis, id est ex 
vinature vestri,quia donum Dei est pure;mon 


« rietur. Ipsius enim sumus factura creatiin Christo G partim ex operibus, ita ul ne quis, id est nemo glo- 


« Jesu in operibus bonis, qus» preparavit Deus utin 
« illis ambulemus. » 

Deus autem ;quasi dicat: Quamvis essetis mortui, 
Deus tamen convivificavit nos, Deus autem, et non 
alius, et hoc est, Decus aulem qui dives est in miseri- 
coriía, qui actualia et originalia dimittit : ipse, in- 
quam, non propter meritum, sed propter nimiam cha- 
ritatem suam, qua dilexit nos, id est Judaeos et gen- 
tes non modo postquam justi fuimus, sed etiam 
cum essemus mortui peccatis convivificavit nos in 
Christo, id est a simili Christi, quia sicut Christum 
a vetustate pena, ita et nos a vetustate culpe mun- 
davit. [Augustinus] Vel secuudum aliam litteram, 
convivificavit nos, scilicet Judaeos, et hoc in Christo, 
id est per gratiam Christi. Et secundum hoc ita cum 
superioribus jungit litteram, ibi: Deus aulem, quasi 
dicat : Nos aliquando male convorsati sumus, sed 
Deus qui dives, etc., convivificavit nos, Judaeos, in 
Christo, id est per gratiam Christi. Et sicut nos, si- 
militer et vos gentiles convivificavil. Et hoc estquod 
subdit : Cujus Christi gralia, et vos gentiles, estis 
salvati, sicut nos Judei ; et utrosque conresuscitavit, 
id est cum Christo jam suscitavit. (I6) Spe tanquam 
perfectum enuntiat quod futurum est, quiaspe certa 
quod futurum est, jam tenemus: ideo jam velut per- 


a 5) August. in Enchir. 
(15) Id., in psalmo cti. 


D 


rictur, id est extollatur de operibus. 

Non hoc ideo fecit quod opera bona pia cogita- 
tione facta frustrentur, cum Deus reddat cuique 
secundum opera ejus, sitque gloria operanti bonum: 
sed quia opera ex gratia, non ex operibus gratia. 
Bonum est igitur homini ut de viribus liberi arbitrii 
sui non presumat, quia ille qui putavit sine ejus 
adjutorio se posse custodire quod dedit, profectus 
in longinquam, et vivens prodige cuncta consum- 
psit, et miseria attritus, eL in se reversus dixit: ' 
Surgam et ibo ad. patrem meum (Luc. xvin). Quam 
cogitationem bonam non habet, nisi et ipsam illiin 
occulto Pater misericordissimus inspirasset. Ideo 
recte ait : Et hoc non ex vobis, sed Dei donum est, non 
ex operibus, ne forte dicas : Promerui, et ideo ac- 
cepi. (17, Non putes te promerendo accepisse qui 
non promereris, nisi accepisses. Gratia praecessit 
meritum tuum, non gratia ex merito, sed meritum 
ex gratia ; nam si gratiaex merito emistis, non gra- 
tis accepistis : omnia merita precedit gratia, ut dona 
Dei consequantur merita mea. [Augustinus] Et ne 
quis aliter intelligeret, propter arrogantes, et suam 


- justitiam constituere volentes, planius aperit sub- 


dens : Ipsius enim ; quasi dicat : Nemo debet de se 
gloriari, quia nos creati in Christo Jesu, id est in flde 


(16) August. contra Faust. 
(17) Id. jn serm. de ver. Apost. 


183 


PETRI LOMBARDI. 


184 


Christi, etn operibus $66 bonis simusfucturz ipsius, A deis magis sint obnoxii gratie Dei, quasi dicat : 


id est opus Dei. Vel ita : Nos sumus creatifactura, 
id est per facturam ipsius, id cst per operationem 
Dei, in Christo Jesu, id est in fide Christi, et in ope- 
ribus bonis. Vel ita : Nos enmus factura ipsius. 
Nos dico, creati in Christo Jesu, id est per Christum 
Jesum, inoperibus bonis. [Haimo.] Non utique illa 
creatura qua homines facti sumus, sed ea de qua 
ille dicebat,qui jam utique homo erat : Qor mundum 
crea in. me Deus, etc. (Psal. 1.) (18) Hac creatione 
formamur et creamur, in operibus bonis, qna Deus 
praparavit, antequam ad ea surgere possetis. Pre- 
paravit dico, ut in illis ambulemus, proficiendo, non 
ut confisi gratie, deinde otiosi simus. [Haimo] In 
his verbis aperte monstrat Apostolusipsam Dei pre- 
destinationem, ejusdemque effectum, id est gratiam 
que apponitur. (10) Ait enim, creati sumus in 
Christo et in operibus, hoc est gratia. Quod autem 
sequitur, que preparavit, hoc est predestinatio, 
quia predestinatioest gratie preparatio. Gratia vero 
est ipsa donatio, queest ipsius predestinationis ef- 
fectus, que predestinatio sine prescientia nou po- 
test esse; potest aulem esse sine praedestinatione 
prescientia, predestinatione quippe Deus ea pre- 
scivit qua fuerat ipse facturus ; prescire autem po- 
tens est etiam que ipse non facit, sicut quecunque 
peccata, quia etsi sint quedam ita peccata ut sint 
etiam pena peocatorum, unde dictum est: Tradidit 
eos Deus in reprobum sensum (Rom. 1) : non ibi pec- 
catum Dei est, sed judicium. Predestinatio igitur Dei 
in bono est, ejusque elfectus bonus est. Ille itaque 
operatur hominem bonum etcustodit qui incommu- 
tabiliter bonus est, semperque ab illo fieri etporfici 
debemus ei inherentes. 

Vins. 11-18. — « Propter quod memores estote 
«quod aliquando vos qui gentes eratis in carne, qui 
« dicebamini preputium ab ea que diciturcireum- 
«cisio in carne manufacta, qui eratis illo in tem- 
« pore sine Christo alienati a conversatione Israel, 
« e& hospites testamentorum, promissionis spem 
« non habentes, et sine Deo in hoc mundo. Nunc 
« autem in Christo Jesu vos qui aliquando eratis 
« longe, facti estis prope in sanguine Christi. Ipse 
« enim est pax nostra, qui fecit utraque unum, et 
« medium parietem macerie solvens inimicitias in 
« carne sua, legem mandatorum decretis evacuans, 


« ut duos condat in semetipso,in uno novo homine [) 


« faciens pacem, ut reconciliet ambos in uno tem- 
« pore duo per crucem interflciens inimicitias in 
« gemetipso, et veniens evangelizavit pacem vobis 
« qui longe fuistis, et pacem his qui prope, quo- 
« niam per ipsum habemus accessum ambo in uno 
« spiritu ad Patrem » 

Propter quod. Contulerat supra Judwos et gen- 
tes, ostendens quod utrique essent sub peccato, 
nunc ostendit gentes fuisse indigniores, et impro- 
peria Judeorum .perpessas, ut modo «equales Ju- 


(9 August. De grat. et lib. arb. 
19) Id., De predestinatione sanct. 


Predicta bona habetis a Deo, propter quod, id est 
quia hec habetis, et ut sciatia omnia esse a gratia 
Dei, memoree estote. ut magis grati sitis, quod. vos, 
Ephesii, aliquando, id est ante conversionem, era£is 
gentes, id est quales gentes, scilicet veteres pec- 
calores degentes ín carne, id est in carnalibus, qu£ 
dicebamini pra»putium, id est immunditia. Et hoc 
ab ea circumcisione qu? non vere est, sed dicitur 
circumcisio, quia facta est manu humana, non a 
Deo in carne, non in spiritu, et. memores estote 
quod vos, qui nunc tales estis eratis illo tempore 
malo, scilicet sine Christo, id est sine promissione 
Christi, que tunc fiebat Judaeis. Eratis etiam alie- 
nali a conversatione Israel, quibus gentibus, (Am- 
brosius) seilicet non coutebantur Judai. Et si ali- 
quando legem et prophetas accepistis dicebamini, 
vel eratis hospites Lestamentorum, id est adventitii. 
(Haimo) Hospes quasi hoslii pes, eo quod, cum 
suscipiebatur in domo ponebat dominus domus, 
et qui suscipiebatur pedem super ostium, et datis 
dextris, jurabat quod pacificuscjus esset ingressus. 
Eratis etiam non habenies spem promissionis facts 
filis Abrahe, ut de eterna hereditate. Et sine 
Deo,id est sine dei notitia, eratis in hoc mundo,tam 
malo. Nunc autem, scilicet in hoc tempore gratia, 
vos qui aliquando eratis longe, non loco, sed me- 
rito, et a Deo, et ab Israel qualitate conversatio- 
nis, quamvis essetis longe, tamen facti estis prope 
Deo, et non carnalibus, sed spiritualibus Judois, et 
hoc in Chaisto Jesu, id estper Christum, et non 
quoquo modo per Christum, sed zn sanguine Chri- 
$i, in est per sanguinem ejus. In quibusdam codi- 
cibus reperitur esse scriptum Qt, ibi, vos qui 
gentes eratis, ei secundum hoc suspensive legitur, 
usque ibi: Nunc autem, eodem tamen manente 
sensu, hoc modo: Memores eslote quod vos qui 
aliquando genles, etc. : Qui dicebamini, qui eratis, 
ctc. Nunc vos qui aliquando eratis longe, facti estis 
prope, non per vos, sed in Christo Jesu, id est per 
Christum, et per ipsum : non quoquo modo, sed 
in sanguine Christi, et recte dico, in Christo. Ipse 
enim est par nostra, inter nos ipsos, scilicet Ju- 
deos et gentes, et ad Deum qui et duos populos 
inter se pacificavit, et ideo reconciliavit. Unde sub- 
dit : Qui fecit utraqus, scilicet utrumque populum, 
unum in fide et moribus (20). Ipse enim est lapis 
angularis, id quo duo populi tanquam parietes de 
diverso angulo venientes sibimet quasi in pacis 
osculo copulantur, quos per hoc univit, quod 
sequitur : Et, id est quia, est solvens medium pa- 
rietem maceria, id est obstaculum quod erat in- 
ter illos duos populos, hinc ex lege, inde ex ido- 
lolatria solvit, removens legem a Judeis, et ido- 
lolatriam & gentibus : qui paries dicitur maceria, 
quia non erat stabilis neque robustus. Est enim 
maceria congeries lapidum sine oemento, ul fit 


(20) Aug., in lib. Retract. 


185 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


e 


1m 


circa hortos. Paries vero macerie est qui facile A fide Judeis, sicut olim recepti in lege, et adver, 


destruerelur veniente gratia, quim et legem amo- 
vit, et corda gentium ab idololatria convertit. Me- 
dius autem erat ut. neuter populus alteri concor- 
daret. Stante autem hoc pariete erant inimicitim, 
ira, invidieque inter eos, que abolite suut de- 
structo pariete. Ude subdit : Et per hoc est sol- 
vens inimicitias in carne sua, assumpta vel im- 
molata. Legem. Hic exponit parietem quantum ad 
partem Judseorum ; (Haimo] quasi dicat :Ipse dico, 
evacuans legem mandatorum, id est evacuans legem 
vcterem, quantum ad ea que mandabot, id est ad 
carnales observantias, non quanium ad veritatem 
quam presignabat. Evacuans dico, decretis, id est 
preceptis Evangelii qui ex ratione sunt, ideo eva- 
cuavit ut duos populos prius divisos per legem, 
condat in semetipso, id est conjungat in fide ejus. 
[Ambrosius] Ipse dico, faciens pacem, destructis 
inimicitiis. Faciens dico, in uno novo homine, id est 
in se solo a quo non aliunde est aovitas. Et item 
ideo evacuat «£ reconciliet ambos Deo positos in 
uno corpore, Ecclesie ;[Haimo] quasi dicat Sublata 
inimicitia, et lege evacuata, facit pacem inter 
ipsos et ambos reconciliat Deo Patri. [Ambrosius] 
Per hoc autem reconciliat Deo quod pro peccatis 
se obtulit, et per Evangelium illuminavit: quse duo 
consequenter ostendit, subdens : Ipse dico, ínterfi- 
ciens in semetipso inimiciliam,quae erat inter Deum 
et homines, id est peccata dimisit ; in se vero non 
aliter interfecit inimicitiam, quam per crucem, id 
est per mortem. Omnibus enim profecit mors Sal- 


id est extranei a Deo. Sed estis cives sanctofgim, 
non carnalis Israel, id est ejusdem juris et digni- 
tatis in domo Dei cum sanctis et domestici, id est 
familiares, Dei,quibus scilicet arcana relevgt,quasi 
de Babylonia translati estis ad Jerusalem.(31)Duos 
quippe civitates in totomundo faciunt duo amores, 
Jerus»lem facit amor Dei, Babylonia amor seculi. 
Interroget ergo 8o quisque quid amet, et inveniet 
unde sit civis. [Haimo] Nos dico, supercadificati, 
id est innixi, et de bono in melius provecti, super 
fundamentum | apostolorum et. prophetarum, id est 
supor Christum qui est fundamentum,preeter quod 
nemo potest aliud ponere. Dicuntur tamen et apo- 
sloli et prophete fundamentum.Unde ait Propheta 
in psalmo rxxxvr: Fundamenta ejus ín moniibus 
sanctis. Sed Christus est primum et maximum fun- 
damentum : qui sicut aperte dicitur Sanctus san- 
ctorum, sic figurate Fundamentum fundamento- 
torum. Sic ergo sacramenta cogites, Gliristus est 
Sanetus sanctorum; si gregem subditum cogites, 
167 Christus est Pastor psstorum ; $i fabricam 
cogites, Christus est Fundamentum fuündamento- 
rum. |Ambrosius] Vel, super fundamentum, id est 
doctrinam, apostolorum et prophetarum, id est 
super novum Testamentum. Et vere, quia quod 
apostoli predicaverunt, prophete futurum predixe- 
runt. [Augustinus] Et re apostoli vel prophete in 
quibus fundata est civitas Dei tenerent se in se, 
subdit : Ipso summo ungulari exietente — Ghristo 
Jesu. In Christo enim totum innititur primo fun- 


vatoris. Et venicns, id est per assumptam humani- C damento, in quo omnis ista compages ineumbit, ut 


tatem apparens, evangelizavit,et si non in sua per- 
sona, sed in apostolis, vobis, gentilibus, pacem ad 
Deum fieri per se. Vobis dico, qui longe fuistis a 
Deo, qui idololatre et sine lege erant. Non' enim 
regione a Deo longe est quisque,sed affectu. Amas 
Deum, prope es. Odisti Deum, longe es. Et eam- 
dem pacem annuntiavit his qui prope erant, id est 
Judaeis qui unum Deum colebant, et legem a Deo 
acceperant. ' 
Vzens. 19-22. — « Ergo jam non estis hospites et 
« advene, sed estis sives sanctorum et domestici 
« Dei, superedificati super fundamentum aposto- 
« telorum et prophetarum ipse summo angulari la- 
« pide Christo Jesu, in quo omnis :difleatio con- 


nusquam cadat:quod fundamentum insummo est et 
non in imo,ut fabricator porea [f. pareat]: ergo fun- 
damentum et lapis angularis Christus est,et ab imo 
surgens summitatem tenet, qui dicitur lapis pro- 
pter firmitatem, quia firmitatem sustinet, et sum- 
mus, quia consummmst, et angularis, quia duos 
parietes de diverso venientes,Judsorum scilicet, et 
gentium compaginat. [Augustinns] Unde subdit : 
In quo Christo, id est per quem Christum, omis 
&dificutio, tam de Judteis quam gentibus, constru- 
cia in fide, crescit per augmentum virtutum. Nemo 
enim tam perfectus est qui non possit esse perfe- 
ctior. Creseit dico, in templum, id est usquequo sit 
templum Dei, factum, remotione vitioPur, in 


« Structa creacit in templum sanctum in Domino. p Domino, id est, in operatione Domini. Im qto, id 


« In quo et vos coedificamini in tabernaculum Dei 
« in Spiritu sancto. » - 

Ergo jam non estis, etc., quasi dicat : Annuntiavit 
pacem, et etiem fecit, et quod fecerit, effectus in- 
dicat. Quoniam ambo habemus accessum, id est 
facultatem accedendi ad Patrem, et hocin uno spi- 
ritu,jd est per eumdem spiritum qui per Christum 
omnibus datur, et quia gentes accessum habent ad 
Patrem. Ergo, o vos gentiles, jam, id est a tem- 
pore fidei, non estis hospites, id est indigniores in 


(21) Aug., in lib, Sententiarium.  , 


est per quem Cliristum, et vos Ephesi, ut alii coz- 
dificamini, id est ad similitudinem aliorum sedifica- 
mini,in tabernaculum Dei,ut sitis habitaeulum Dei, 
et hoo tn Spiritu operante. 
CAPUT Ili. 

Vgns. 1-12 — « Hujus rei gratia egol'aulus vin- 
« ctus Christi Jesu pro vobis gentibus, si tamen 
« audistis dispensationem gratie Dei que data est 
« mihi ia vobis, quoniam secundum revelationem 
« notum mihi factum est saoramentum,sieut supra 


181 


PETRI LOMBARDI. 


188 


« 8cripsi in brevi,prout potestis legentes intelligere A lium: ita plene sicuti nunc. Vel ita .aliis generatio- 


« prudentiam meamin ministerio Christi,quod aliis 
« generationibus non est agnitum filiis hominum, 
« Sicuti non revelatum est sanctis apostolis ejus 
« et prophetis in spiritu,esse gentes coheredes, et 
« concorporeles. e& comparticipes promissionis in 
« Christo Jesu per Evangelium, cujus factus sum 
« ego minister secundum donum gratie Dei que 
« data est mihisecundum operationem virtutis ejus. 
« Mihi enim omnium sanctorum minimo data est 
« gratia hec in gentibusevangelizare investigabiles 
« divitias Christi, et illuminare omnea quz sit dis- 
« pensatio sacramenti absconditi a seculis in Deo 
« qui omnia creavit, ut innotescat principatibus et 
« potestatibus in celestibus per Ecclesiam multi- 
« formis sapientia Dei, secundum prefinitionem 
« seculorum quam fecit in Christo Jesu Domino 
« nostro, in quo habemus fiducium etaccessum in 
« confidentia per fidem ejus. » 

Hujus rci gratia. Ostenso quod per Christum fa- 
cta est pax et reconcilialio, hio ponit per quem ipsi 
sint coedificati, quia Deus scilicet revelavit Paulo 
galutem ad gentes pertinere, et misi predicare, et 
facit pali pro eis ut magissint Deo grati. Ab ultimo 
autem incipit, dicens : Hujus rei gratia, id est pro 
hac re mihi grata ut vos coedificemini,vel pro gra- 
tia Dei implenda in hac re,ego Paulus, [Haimo] qui 
tantus sum, sum modo Rome, vinctus Ghrisli Jesu, 
id est pro Christo Jesu, et pro vobis gentibus, scili- 
cet quia gentibus predicavi verbum salutis. Pro 
vobis dico, sí. (amen audistis, id est intellexistis, 
dispensationem grati;£? Dei. Quasi dicat:iMihi in vo- 
bis, id est apostolatum dispensatum mihi a Deo, 
qui scit quare me ad hoc oflicium elegit. Per hoc 
vult eos scire,quia Dei judicio a Christo missus est 
predicare gentibus mysterium gratie Dei. Vel, si 
autem dispensationem gratie qu dala est mihi in 
vcbis, id est apostolatum qnem diversis diversa 
pensamus, Quasi dicat : Patet me pro vobis vin- 
ctum esse,si scitis me esse Apostolum vestrum quod 
nemo ignorat, et cum pro apostolatu vinctus sim, 
' tamen id est maxime pro vobis, quoniam ;quasi di- 
cat: Dala est mihi dispensatio in vos, quia muhi 
intimatum est divinum occultum.Et hocest quoniam 
secundum revelationem,id est nonobscure,sed aperte 
notum factum est mihi a Deo sacramentum, id est 


nibus, id est aliis temporibus nonest agnitum filiis 
hominum,ita plene sicuti,id est quam plene, nunc, 
cum impleri videtur, revelatum est in Spiritu,id est 
per Spiritum,sanctis apostolis ejus el. prophetis, no- 
vis qui interpretantur Scripturas,qui explanant le- 
gem. Priores quidem prophete prescierunt olim de 
gentibus quod vocanda essent et future participes 
dono Dei.Hoc enim significaverunt in multis Scrip- 
turelocis; sed hoc latuit eos quod sine lege per 
fidem Christi esset illis, scilicet sine circumcisionc, 
etl Sabbatis nomeniis, et hujusmodi. Hoc est 
autem mysterium quod revelatum est, scilicet gen- 
les esse coharedes, in futuro, in patria coelesti, 
[Haimo] e£. cancorporádles, modo in Ecclesia cum 
Judeis et comparticipes promissionum ejus, Dei, 
quia ad eos pertinet ut ad Jude&os promisaio a Deo 
facta Abrah», de hereditate et concorporatione. 
Et hoc totum factum est in Christo, id est per Chri- 
stum, id est per incarnationem Christi,et per Evan- 
gelium, id est per meam praedicationem. Non enim 
prodest incarnatio nisi preedicetur. Cujus, Evange- 
lii ego sum factus minister ;'non enim est meum,sed 
Dei. Et ita mihi nulli gratie. reddende, sed Deo. 
Factus snm minister, dico, non meis meritis, sed 
secundum donum grati: Dei quz dala est mihi secun- 
dum operationem virtutis ejus. Magua enim virtus 
ejus est, qua fecit quod persecutor sit apostolus. 
Hoc enim est ut quodlibet miraculum.Vel ita: hoc 
est occultum Dei, scilicet gentes esse coheredes, 
et concorporales, et comparticipes promissionis 


C ejus, scilicet Dei Patris:quod donum Deus dedit in 


gentibus in Christo, id est per Christum. Et hoc 
gecundum operationem virtutis ejus, id est per hoc 
quod potenter operatus est suscitando Christum a 
morte: quod cognitum est per Evangelium, id est 
post meam predicationem, cujus factus sum, etc., 
qua non mutantur. [Amhrosius]Per predicationem 
asserit cognitum esse donum Dei quod Deus dat 
gentibus, juxta operationem virtutis. [Augustinus 
Operatio virtutis ejus est, quia suscitavit Jesum 
Christum a mortuis, devicta morte, in quo omnes 
salvi facti sunt sine operibus legis. 

(Ambrosius] Hujus autem gratie magnitudinem 
cum sua comparans parvitate repetit: Mihi,inquam 
omnium sanctorum minimo, humiliat se cum se mi- 


occultum Dei, sicut supra scripsi in. brevi, id est in p mimum dicit,sciens humilitetem profectum habere. 


brevitate ubi dixit, Ipse est pax mostra. [Hieron.] 
Ibi namque mysteriorum sibi revelatorum summam 
permodico sermone perstrinxit, non tam totum 
quod noverat proferens quam ostendens ex modico 
quid taceret. Unde subdit : Prout ;quasi dicat : Et 
si breviter scripsi, tamen aperte prout potestis at- 
lente legentes intelligere. Quid, scilicet prudentiam 
meam, id est scientiam, im agnoscendo mysterio 
Christi, id est in cognoscendo hoc occulto,quo gen- 
tes salvande sunt per Christum. Quod mysterium 
non est agnitum altis generationibus preteritis, sci- 
licet quibuslibet filiis hominum, id est rationabi- 


Non ergo de potestate minimum dicit,sed pro prio- 
ribus humiliorest. Nam tantam gratiam sibi dataui 
dicit,ut donum preteritis seculis ignotam asserat 
sibi concessum manifestare gentibus.Mihi,inquam, 
minimo dala est hzc id est tam magna, gralia,sci- 
licet in gentibus, id est inter gentes, evangelizare 
invesligabiles, vel inestimabiles, divitías, id est 
multa dona Christi que prorsus intelligi vel inves- 
tigari non possunt. Et. illuminare per predicatio- 
nem et miracula, [Haimo] quasi quadam declara- 
tione omnes credere volentes de hac re, scilicet ut 
intelligant qua si4 dispensatio sacrameuti, id esl 


189 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


r9. 


quam mirabilis,et ex quanta dilectione sit fuctaad- À cause omnium rerum que naturaliter fiunt, sicut. 


impletio arcane redemptionis. He sunt divitie in- 
vestigabiles. Idem enim appellat sacramentum quod 
supra divitias. Sed si investigabiles sunt ille di- 
vitie, quomodo Apostolus eas evangelizavit? nam 
invesligabilis res est quie non potest comprehendi. 
Ad quod dicitur, quia in sui natura invesligabiles 
sunt; sed per gratiam et revelationem sancti Spiri- 
tus investigabiles [non] sunt fidelibus. Mysteriidico, 
absconditi aseculis,id est celati ab omnium seculo- 
rum. creaturis, et existentis in Deo, id est in sola 
notitia Dei. Qui omnia creavit uL innotescat. Quasi 
dicat : Datum est mihi evangelizare et illuminare. 
Et videte quantum hoc est, quia per hoc aliquid 
accrevit angelis qui multa secretain his didicerunt. 


Et hoc est quod ait: Evangelizare, dico, ita ut B 


mulliformis sapientia Dei, de reparatione hominum 
innolescat, per Ecclesiam, que dona Dei recipit, id 
est per apostolos in Ecclesia predicantes, principi- 
bus et potestatibus, id est diversis ordiuibus ange- 
lorum, qui sun8in cclestibus, id est in colo, ubi et 
nos erimus. Dicit namque beatus Hieronymus an- 
gelicas dignitates supramemoratum mysterium ad 
purum non intellexisse, donec completa passio Chri- 
sti, et apostolorum predicatio per gentes dilatata. 
Unde in Isaia, angeli admirantes dixerunt: Quis est 
iste qui venit de Edom? (Isa. vxu.) Et. im Psalmo : 
Quis esl iste Rex glorize? (Psal. xxii). (Hieron.] Non 
solum ergo patriarchis et prophetis, sed principa- 
tibus et potestatibus in celestibus multiformis sa- 
pientia per Ecclesiam est revelata. [Haimo] Quie 
recte dicta est multiformis, et in Greco multivaria, 
scilicet non solum varia, sed multa varietate dis- 
tincta. (Hieron.) Videamus quomodo sit multifor- 
mis. Immensus est Christus, sed concipitur ; vagit 
infans presepio, sed ab angelis laudatur in colo ; 
Herodes persequitur, sed magi adorant; ignorant 
Pharisei, sed stella demonstrat ; baptizatur a servo, 
sed vox tonantis Patris auditur; timet pati, sed 
sponte ad passionem venit; vult transferri calicem, 
sed Petrum qui calicem timebat accusat. Quid hac 


A 


veritate districtius? Multiformis ergo diciturDeisa- 


pientia,quasi multiplex multas speciesetformas16$ 
habens, quam principes ct potestates per Ecclesiam 
agnoverunt. Vel ita: que sit dispensatio sacramenti 
Dei, hoc non mutatur. Sacramenti dico, absconditi 


absconditus erat Levi in Inmbis Abrahe, quando. 
decimatus est ; sed in Deo in quo abgcondite sunt 
cause eorum quas per graliam fiunt, sive eorum 
qus ad hec significanda mirabiliter non naturaliter 
fiunt, ut quod de osse viri dormientis mulier facta 
est, et in locum coste non costa, sed caro suppleta 
est. Non habuithoc prima rerum conditio utfeminas 
ex €o sic fieret, sed tantum hoc habuit, quia sicfieri 
posset, ne contra causas quas voluntate instituit, 
mutabili voluntate aliquid faceret. Ideoque abscon- 
ditum erat in Deo quod fieret. Augustinus ]Siccau- 
se omnium qua ad ipsius Christi adventum prae- 
nuntiandum in rerum natura preter usitatum na- 
ture cursum mirabiliter facta sunt in Deo quoe ad- 
ministrantibus angelis facta esse creduntur. Unde 
subdit : Ut innotescat dico, absconditi a seculis in 
Deo, ita tamen u£ sapientia Dei £nnotescat a sxculis, 
scilicet à principio seculorum, principibus et pote- 
statibus, que sunt in celestibus. Non sane indiget 
Deus nuntiis propter inferiorum scientiam, scilicet 
ut hec inferiora ab eis discat qui stabiliter et in- 
commutabiliter novit omnia. Habet autem nuntios 
propter nos et propter ipsos, quia eis bonum est 
Deo assistere ut eum de inferioribus consulant, et 
jussis ejus obediant. Non latuit eos mysterium re- 
gni celorum quod opportumo tempore revelatum 
est pro salute nostra,quo ex hac peregrinatione 
liberati eorum coetui conjnngamur. Sic ergo abscon- 
ditum fuit hoc a seculis iu Deo, ut tamen inno- 
tescat principatibus et potestatibus in coelestibus ef 
sapientia Dei, quia ibi primitus Ecclesia fuit: quo 
post resurrectionem et ista ecclesia congreganda 
est, ut simus equales angelis Dei. Illis ergo a se- 
culis innotuit, quia omnis creatura non antesecula, 
sed a seculis. Ab ipsa enim exorta sunt secula, et 
ipsa a swculis,quia cum eis capit. Filius veroante 
secula, per quem facta sunt secula. Undein persona 
Sapientie: Ante sacula fundavit me (Eccli. xviv). Ad- 
ditur Per ecclesiam multifornis, e& est ordo verbo- 
rum,data est mihi gratia, scilicet illuminare omnes 
per Ecclesiam, id est in Ecclesia, de hac re que sit 
dispensatio sacramenti a seculisin Deo, quod omnia 
creavit. Absconditi dico, it& tamen ut sapientia 
Dei innotescat principibus et potestatibus in cole- 
stibus, qui sapientia. est mulliformis, non in sui 


a seculis, non in seculis, sed in Deo, qui omnia [) natura, sed secumdum pra finitionem szculorum. Quee 


creavit. (22) Habet enim Deus in seipso absconditas 
quorumdam factorum causas, quas rebus conditis 
non inseruit, easque implet non illo opere provi- 
dentie quo natura substituit ut sint, sed eo quo 
illas administrat ubi voluerit, quas ut voluitcondi- 
dit, ibi est et gratia per quam salvi facti sunt pec- 
catores. Non enim per naturam vitio depravatam, 
sed per Dei gratiam restauratur. 

Propterea mysterium gratia absconditum dixit, 
non in mundo in quo abscondit» sunt rationales 


(22) Aug., Super Genesim. 


enim in sui natura simplex est secundum ea que 
aguntur in seculo que Deus prowfinivit,id est pre- 
ordinavit, est multiformis, eum varientur multifor- 
miter. (Haimo) Et ne videantur sibi contradicere 
in preedictis sententiis sacre pagine doctores, ita 
potest determinari quod dictum est, ut illis quima- 
joris dignitatis sunt, et per quorum mysteriumilla 
nuntiata sunt, cognita fuerint ex parte, utpote fa- 
miliaribus nuntiis, illis vero qui minoris dignitatis 
sunt, incognita essent. Quam , prefinitionem fecit 


TOt 


PETRI LOMBARDI. 


104 


Deus Pater, id eet preordinavit complendam » À paternitatis nomen cecis dedit. Vel nominatur, id 


Christo, vel, fecit, id est complevit, in Christo, id 
est Domino nostro id est per Christum, in quo, 
Christo, cum per eum Pater impleverit, habemus 
fiduciam contra tribulationes, vel, fiduciam, id est 
certitudinem future haereditatis, e£ accessum in re 
ips& ad Patrem, Et hoc in confidentia, id est merito 
confldentie habite per fidem ejus. 

Vzns. 13-21. — « Propter quod peto ne deflciatis 
« in tribulationibus meis pro vobis, qua est gloria 
« vestra. Hujus rei gralia flecto genua mea ad Pa- 
« trem Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis 
« paternitas in culis et in terra nominatur, ut det 
« vobis secundum divitias glorie sue virtutem cor- 
« Foboreri per Spiritum ejus in interiori homine 
« Christum habitare per fidem in cordibus vestris 
« in charitate radicati et fundati, ut possitis com- 
« prehendere cum omnibus sanctis quee sit lalitu- 
«do, et longitudo, et sublimitas, et profundum. 
« Scire etiam supereminentem scientie charitatem 
« Cliristi, ut impleamini in omnem plenitudinem 
« Dei. Ei autem qui potens est omnia facere super- 
« abundanter quam petimus, aut. intelligimus se- 
« cundum virtutem que operatur in nobis, ipsi 
« gloria in Ecclesia et in Christo Jesu in omnes ge- 
« nerationes sseculi seculorum. Amen. » 

Propter quod, id est quia habetis necessum etalia 
bona, quee supradicta sunt, peto ne deficiatis, a fide 
et bona operatione, in fribulationibus meis, id est 
propter tribulationes meas, que sunt pro vobis, 
ptpobarndis, qu est gloria vestra, si vos statis in eis 


est nominabilis est, Ab illo enim qui est Pater om- 
nium, et angeli in celo, et homines in terra acce- 
perunt, ut patres aliorum vocarentur. Et nota quod 
ipse etiam Christus Dei Unigenitus per naturam, 
adoptionis beneficio Patrem se significat, dicens: 
Fili, dimittuntur tibé peccata tua (Matfh. ix). Et 
item: Filioli mei, adhuc modicum vobiscum sum 
(Joan. xv). Similiter et Spiritus sanctus per quem 
justi adoptanturin filios. Homo autem dicitur pater, 
vel natura, vel auctoritate exempli, vel ratione be- 
neficii. Ad Patrem igitur Christi flecto genua mea, 
ut det vobis secundum divitias gloriz» sux, id est se- 
cundum copiam majestatis sue, virtulem, id est 
cdnstantiam, id est det vobis ut non deficiatis. Inde 
enim, id est ex virtute erit non deficere, scilicet det 
vobis corroborari in interiori homine, id est det vobis 
virtutem qua sitis roborati in interiori homine, qui 
ab hostibus non potest contingi. Et hoc per spiritum 
ejtis, id est per Spiritum sanctum. Et prius det Chri- 
stum per fidem habuare in cordibus vestris, quod ad 
hoc proficit ut securi de auxilio ejus sitis, dum per 
fidem habitat in vobis, ut cum fidem habemusipsum 
habere videamur. (24) Fides enim in nobis, Chri- 
stus est in nobis. Fides tua de Cnristo, Christus est 
in corde tuo. Non sine causa cum dixerit, det vobis 
virtutem, addit, et det Christum habitare in vobis. 
Sunt enim aliquando fortes heretici, in quibus Chri- 
stus noh habitat. In charitate. Ordo verborum talis 
est: Oro etiam ut £n charitate radicati, id est firmi- 
ter plantati, ad similitudinem arboris, que quanto 


et nom deflcitis (24). Hujus rei gratia. Quasi dicat: C plus terre figitur, tanto plus trahit humorem et 


Vos peto ut non deflciatis, et ideo supplico Deo Pa- 
tri ut gratia cooperetur nobis. Et hoo est quod ait, 
hujus rei gratia, scilicet ne deflciatis a fide, flecto 
genua mea, etc. [Haimo] Attende quod dicens, peto 


ne deficiatis, ostendit eos habere propri: voluntatis | 


arbitrium, sed ne illud sufficere putent, addit, hu- 
jus rei gratià flecto genua mea, id est humilio sen- 
sum mentis mer. [Ambrosius] Velexteriora corporis 
genua flecto, ad Patrem Domini nostri Jesu Christi. 
Iv Greco habetur tantum, ad Patrem. [Haimo]Quod 
auten: inLatinis codicibusadditum est, Domini nostri 
Jesu Ghristi, beno convenit, quia orabat ut merito 
ejus obtineamus. cui proprie et naturaliter est Pa- 
ter, nobis autem adoptive. Ex quo Deo Patre omnis 
paternitas iri coelis et. in lerra. nominatur, id est. ex 
cujus dispositione sunt nobis patres, étin ccelis 
angeli nobis providentes, etin terraprelati. Et nota 
quod non ait, est paternitas, sed nominatur, quia 


neo homo, nec angelus vere est pater, ut Deus qui 


est Pater omnium creatione, et fideliumrecreatione, 
quos adoptavit in filios. Sicut enim Deus qui solus 
vere est, et solas vere bonus essentie et bonitatis 
sue nomen ceteris impartit, ut ipsa quoque esse 
et bona dicantur, ita et ipse qui solus Pater estom- 
nium rerum creatione et fidelium regeneratione, 


23) Aug., in serm. de verb. Apost. 
2) Id.. super Joan. 


crescit, et uberius fructum reddit, et fundali, ad 
similitudinem domus, quia in eis Spiritus sanctus 
habitat, possitis comprehendere, id est perfecte in- 
telligere, cum omnibus sanclis, id est sicut omnes 
sancti. 

(25) Hic est communio divine colestisque rei- 
publice. Hi non sua querunt, sed quie Christi sunt, 
id est non commoda privata sectantur, sed in cotn- 
mune ubi salus omnium estconsultant. Quid possi- 
tis comprehendere? Qua sit, id est quanta esse de- 
bet latitndo charitatis, que debet usque ad inimícos 
exteridi, et cum hilaritate bene operati, quia qui 
tristis dat, perdit quod dat. (26) Opus ergo est lati- 
tudine charitatis, ne pereat quidquid boni facis, 


p sed quia abundante iniquitate refrigescit charitas, 


opus est longitudine. Unde subdit, et qua sit lon- 
gitudo charitatis. Hec est perseverandi longanimitas, 
ubi quodammodo stando perseveratur. Ühde: Qui 
perseveraveriL usque in finem, salvus erit (Matth. x).Et 
qua sit sublimitas charitatis. [Augustinus] Hec est 
que sursum cor dirigit, ut Deusin premium exspe- 
ctetur. Nam si bene operaris ctiam ad inimicos et hi- 
lariter tribuis, habeslatitudinem; etsi in hisusque 
in finem perseveras, habes longitudinem. Sed si 
omnia hec non propter mercedem supériorem vel 


(25) August., de gratia nov. Test. 
(26) Id., de verb. Apost. 


493 


COLLECTANEA IN EPIS'T. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


494 


supernam facis, altitudinem non habes ; et illa jam A gnificatur superiorum exspectatio. Profundum vero: 


nec latitudo erit, neo longitudo. Nam altitudinem 
habere, est cogitare Deum, amare Deum, et gratis 
amare ipsum adjutorem,ipsum conatorem :postre- 
mo ipsum premium deputare, non aliud ab ipso 
quam ipsum exspectare ; si amas,gratias amas; si 
vere amas, ipse sit merces quem amas, Et quid sit 
profundum charitatis, id est possitis intelligere ooc- 
cultum judicium Dei esse, quare isti dat, illi non. 
De profundo enim judiciorum Dei que perscrutari 
contemplarique nequimus, procedit omne quod pos- 
sumus.Quod pessum video,unde possum non video, 
nisi quia novi esse a Deo. Quare illi et non illi dei, 
multum est a me: abyssus, et profundum est.Nunc 
ergo ipsa charitas in bonis operibus exercotur ad 
subveniendum 169 aliis,el usque ad inimicos por- 
rigitur ;et hac latitudo est. (27)Nunc longanimitate 
adversa tolerat; el in eo quod veraciter tenuit, 
perseverat : et hec longitudo est.Hoc autem totum 
propter adipiscendam vitam eternam, facit quae illi 
promittitur in excelso : et hec altitudo est. Existit 
vero ex occulto ista charitas :et hoc est profundum. 
Profundum enim est voluntas Dei, cui cause nou 
investigantur, cujus gralia sumus salvi facti, non 
ex operibus justitia: quz fecimus nos, sed secundum 
ejus misericordiam. Voluntarie quippe genuit nos 
verbo veritatis, et heec voluntas est in abdito, cu- 
jus secreti profunditatem quodammodo Apostolus 
expavescens clamat : O altiludo sapientie et. scien- 
tize Dei (Rom. xi)! hoc est profundum. Altitudo 
enim commune nomen est excelso et profundo; 


est in ea parte ligni, que non apparet, que fixa 
turre occultatur, unde illud surgit,quod profundi- 
tatem significat gratuite gratie, in qua multorum 
ingenia conteruntur id vestigare conantia.(29) Hec 
ergo verba Apostoli sic intelligere soleo,oro ut pos- 
sitis intelligere que sit latitudo charitatis, longi- 
tudo, etc., id est quod sit mysterium crucis. Sa- 
cramento enim crucis, horum verborum intellectus 
coaptatur: ut sit sensus : Que sit latitudo, in ope- 
ribus:charitatis, quz extenditur usque ad inimicos 
diligendos, sicut Christus fecit, qui oravit pro ini- 
micis, quod ostensum in cruce sua fuit, que in la- 
lum tensa est a dextra in sinistram,ubi manus fixe 
per quas opera signantur, que in hilaritate decet 
esse, et que longitudo charitatis, scilicet quod 
usque in finem durare debet.Unde dicitur de Chri- 
sto : Cum dilexisset suos, usque in finem dilezit il- 
los (Joan. xu). Quod signifleatum est per longitu- 
dinem crucis, a sursum usque deorsum. Et quim 
sublimitas, charitatis, id est quo tendat charitas, 
scilicet ad eternam beatitudinem, qui notatur per 
partem crucis superpositam, et, quod profundum, 
charitatis quod totum: portat, ut pars crucis fixa 
in terra, scilicet in abscondito, quod non videtur, 
id est miserieordia Dei, que occulto Dei judicio 
provenit, per quam charitas in nobis longa, lata 
est, scilicet et alta (20*). Ex occulta enim Dei vo- 
luntate vocatur homo ad participationem tanta: 
gratise, alius sic, alius autem sic. Vel profundurg 
charitatis sunt ecclesiastica sacramenta que sunt 


sed cum in excelso dicitur, sublimitatis eminentia C profunda et investigabilia, et sunt. fundamentum 


commendatur ; cum autem in profundo, difficultas 
investigationis et cognitionis. 

Et sciendum quia in his verbis figura et myste- 
rium crucis ostenditur. Qni enim quia voluit mor- 
tuus est, quomodo voluit mortuus est. Non frustra 
igitur mortis tale genus elegit, in quo latitudinis 
hujus, et longitudinis, et altitudinis, et profundita- 
tis magister tibi existeret. Qui dixit: Tolle crucem 
tuam eL scquere me (Malth. xvi. (28) Tollitur crux, 
cum spiritu facla carnis morlificantur ; quandiu 
aulem evacuatur corpus peccati, quandiu exterior 
homo corrumpitur, ut interior renovetur de die in 
diem, tempus est crucis. (28*) In cujus ergo pote- 
State erat mori vel non mori, et sic vel sic mori, 
non frustra crucem elegit, ubi te huic mundo cru- 
cifigeret.-Nam latitudo est incruce transversum li- 
gnum, ubi figuntur mannus, quod ad bona opera 
perünet, quia ibi extenduntur manus. Longitudo 
est in ea parteligni que ab ipso transverso ad ter- 
ram tendit, et ab ipso ligno usque ad terram con- 
spicua est: ibi corpus crucifigitur,et quodammodo 
Slat, el ipsa slalio perseverantiam significat. Alti- 
tudo auiem in illo ligno est, quod ab eodem trans- 
verg0, sursum. versus ad, caput eminet :per quod si- 

(27) August. de gratia nov. Test. 


(28) 1d., ad Januarium. 
(28*) Id., in ser, quodam, 


charitatis, sine quibus non valet charitas. Intelli- 
gentes igitur per mysterium crucis mundo crucifl- 
gamur, extendentes manus in latitudine bonorum 
operum, et 1n longitudine usque in finem perseve- 
rantes,atque habentes cor sursum ubi Christus est, 
totumque hoc non nobis, sed illius misericordie 
tribuentes, cujus pro:unda judicia omnem scruta- 
torem fatigant. Scire. Quasi dicat : Oro ut possitis 
etiam scire,ex parte ut imitemini charitatem Ghristi, 
qua nos dilexit, que nostram superat,supereminen- 
lem scientie humane, id est que supereminet, et 
excedit scientiam humanam, quia plene sciri non 
potest quanta charitate dilexerit. Vel ita, scire 
charitatem Christi,id est que habetur cum scientia 


]) Christi esse supereminens intelligitur, scilicet alii 


charitati. Charitas enim scientie, id est que habe- 
tur cum plena scientia supereminet alii charitati, 
quia quanto melius intelligitur Deus, tanto plus 
diligitur : ideo oro vos scire ista, ut per has scien- 
lias impleamini, bono,eundo in omnem plenitudinem 
Dei, ut hic virtutum, postea beatitudinis habeatis 
plenitudinem. Hanc plenitudinem Dei quidam in 
his verbis sic tntellexerunt, ut putarent nos hoe 
idem futuros quod Deus est, dicentes: Si aliquid 


(20) August. ad Paulinum de videndo Deo. 
(?9*) Id., ibid. 


495 


quomodo implebimurin omnem plenitudinem Dei? 
Sed quoniam implebimur, profecto erimus Deo 
equales. Detestandus est error iste. Non enim sic 
implebuntur ut sint et ipsi plenus Deus, sed ut per- 
fecti sint pleni Deo. Vel ita, oro, ut possitis com- 
prehendere que sit latitudo, longitudo, et sublimi- 
tas et profundum Dei, id est immensum et inesti- 
mabilem cognoscere Deum, omnia excedentem ma- 
jestate virtutis suse. [Ambrosius] Cum autem hoc 
dicit, significat quod sicut in sphera tanta longitudo 
quanta latitudo, et tanta altitudo quantum et pro- 
fundum, ita et in Deo omnia equalia sunt immen- 
sitate infinitatis, imo unum et idem prorsus.Et est 
sensus : Qua sit latitudo, etc.,id est et que sit im- 
mensitas Dei omnia excedens el implens, non in 
eis clausa, sed omnia intra se habens, ut solus 
ineffabilis et infinitus habeatur. Scire, etc., post 
immensitatem Patris vult eos scire charitatem Chri- 
sti esse super scientiam hominum. Et hoc,ut possi- 
lis etiam scire charitatem Christi, esse superemi- 
nentem scientie humane.Nemo enim potest chari- 
tatis ejus magnitudinem colligere, scilicet quod 
Deus factus est homo, quod justus pro impiis, Do- 
minus pro servis, Creator pro creatura mori- 
tur, etc. hujusmodi: ideo volo vos scire ista, ut 
impleamini in omnem plenitudinem Dei, id est ut 
confessione et gratiarum actione, sicut Patri ita et 
Filio honorem exhibeatis, ut sit plena divinitatis 
professio in vobis, quia tunc nihil deest Christiano 
cum Patrem et Filium sic cognoscit: aliter non est 


PETRI LOMBARDI. - 


" minus quam Deus habebimus et minores erimus, À Sit gloria, 


196 


dico, in omnes generationes sm- 
culi seculorum, id est seculi omnia continentis. 
Ámen. 

CAPUT IV. 

Vgns. 1-0. — « Obsecro itaque vos ego vin- 
« ctus in Domino, ut digne ambuletis vocatione 
« qua vocati estis,cum omni humilitate et mansue- 
« tudine, cum patientia supportantes invicem in 
« charitate. Solliciti servare unitatem spiritus in 
« vinculo pacis. Unum corpus et unus spiritus, 
«Sicut vocati estis in una spo vocationis vestra. 
« Unus Dominus, una fides, unum baptisma. Unus 
« Deus et Pater omnium, qui super omnes, et per 
« omnia, et in omnibus nobis. » : 

Obsecro itaque. Hactenus ostendit omnia gratie 
Dei tribuenda : hinc de moribus admonet,usque ad 
finem,et prius communiter omnes,postque singulos 
ordines. Quasi dicat : Quia Deus potest omnia fa- 
cere, vel ut ei sit a. vobis gloria, itaque obsecro vos 
ego Paulus vinctus, cui compatiendum est : vinctus, 
dico,in Domino, id est propter Dominum, ut ambu- 
letis, de bono in melius proficiendo, digne vocatione 
qua vocali estis, id est. ita ambuletis ut conveniat 
mee predicationi ambulatio vestra, [Haimo] ita, 
scilicet cum omni humilitate, id est interiori et exte- 
riori, eL cum mansueludine, ut. tractabiles sitis, et 
cum patientia adversorum, supportantes vos invi- 
cem, si a fratre oritur molestia: vel alter alterius 
onera portate. (30) Et. hoc non flcte, non pro ter- 
reno commodo, sed in charitate.Ipsa est enim actio 
recti itineris, qu& oculos semper ad Deum habet. 


integra professio deitatis, quia fides, nec in solo C Talis actio nec frangitur negotio, nec frigida est, 


Patre integra est, nec in golo Filio perfecta. Ei au- 
lem. Quasi dicat: Hoc oro vobis, ei autem sit glo- 
ria qui potest facere. Et hoc est quod ait, ei autem 
qui potest omnia facere, id est complere in vobis, 
superabundanter quam petimus aut intelligimus, id 
est plusquam nos petere sciamus aut presumamus. 
[Haimo] 1deo dicit: Petimus aut intelligimus, quia 
plus intelligimus quam petamus.Potest hoc in no- 
bis dico, secundum virtutem qua operatur in nobis 
id est ita potest hic in vobis sicut jam fecit in no- 
bis apostolis. Ei, inquam, ipsi, id est soli, non ho- 
mini qui nihil ex se potest, sif gloria, pro his que 
fecit in Ecclesia et in. Christo Jesu, id est pro his 
gloriosus appareat, non solum in presenti, sed 


etiam in omnes generationes &xculi sadculorum. Vel D 


ita lege litteram : Ei autem qui potest omnia, ista 
qua peto facere, id est complere. Potens est, dico, 
secundum virtutem que operatur in nobis, homi- 
nibus bona operatur, dico superabundanter quam 
petimus aut intelligimus.Potens enim est Deus hec 
facere, secundum virtutem que operatur, in qua 
gunt quedam que nemo peteret vel intelligeret, ut 
scilicet Deus homo fleret, et pro hominibus more- 
retur, et hujusmodi alia. Ei, inquam,ipsi sit gloria 
in Ecclesiis etin Christo Jesu: hoc non mutatur. 


(30) August. ad Eudoxium. 


nec turbulenta est ; nec. marcida, nec audax, nec 
fugax, nec preceps, nec jacens. Ita ergo ambulate, 
et sitis solliciti, id est studiosi, cauti, attenti, ser- 
vare, ut sacrosanctum, unitatem spiritus, id est uni- 
tatem ecclesiasticam, quam facit Spiritus sanctus, 
scilicet ut unum corpus sitis opereSpiritus sancti. 
Vos, dico, degentes in vinculo pacis, id est pacem 
servantes : que dicitur vinculum, quia pax ista est 
nutrimentum spiritualis unitatis. Hec autem pax 
est, si bona nostra invicem diligamus, si peccata 
qua sine damno tritici, aut cum spo salutis corri- 
gendorum eradicari non possunt,usque ad messem 
ultimam toleramus ; si etiam perfectionis opera 
quas cum fieri et non fleri licet, neinfirmi scanda- 
lizentur, non facere dispensamus, et hujusmodi. 
Unum, Quasi dicat : Debetis servare unitatem spi- 
ritus, ita ut sitis unum corpus, subveniendo pro- 
ximo, et unus: spiritus, cum Deo idem volendo. 
119 Vel, unus spiritus, cum fratribus cum quibus 
idem velle et idem nolle debetis. Vel ita, debetis 
servare unitatem spiritus, quia unum corpus esse 
debetis multorum adunatione membrorum:potestis, 
quia unus spiritus scilicet habitat in vobis, quo 
unum corpus eflicimur. [(Haimo] Unum corpus 
enim efficimur propter societatem quam facit Spi- 


197 


COLLECTANEA JN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


198 


ritus sanctus, non sine Patre et Filio. (30") Ecclesia À preferre, quia unum habemus creatorem et recrea- 


utique accepit hoc donum, ut in Spiritu sancto 
fiat remissio peccatorum, quam remissionem cum 
Trinitas faciat, proprie tamen ad Spiritum sanctum 
intelligitur pertinere. (31) Ipse est enim Spiritus 
adoptionis filiorum, ipse Patris et Filii amor et 
connexio. Ad ipsum ergo pertinet societas, qua 
efficimur unum corpus unici Filii Dei. Sicut enim 
unum corpus hominis ex multis constat membris, 
et vegetat omnia membra una anima, faciens in 
oculo ut videat, in aure ut audiat, et sic in celeris, 
ita Spiritus sanctus membra corporis Christi quod 
est Ecclesia, continet et vegetat. Et sicut humani 
corporis membrum precisum formam quidem qua 
cognoscitur, retinet, sed nequaquam spiritus sequi- 
tur quo preter unitatem vivat, sic quicunque a 
predicte pacis unitate divisus est, sacramentum 
quidem tanquam formam retinet,sed spiritu preter 
unitatem non vivit. (31*) Frustra ergo foris de forma 
gloriatur, nisi intus spiritu vegetatur. Propter 
hanc societatem illi in quos primitus venit Spiritus 
sanctus, Binguis omnium gentium sunt locuti,quia 
per linguas consocietas humani generis constat, et 
sic per linguas gentium figurabatur ista societas 
membrorum Christi futura in omnibus gentibus, ut 
quemadmodum tunc ille apparebat accepisse Spiri- 
tum sanctum qui loquebatur linguis omnium gen- 
tium, ita nunc ille se cognoscat accepisse Spiritum 
sanctum qui in unitate Ecclesie consistit, qui lin- 
guis omnium loquitur. 

Sicul vos., etc., quasi dicat: Ita debetis esse unum 


corpus, sicut vocati estis. Addidit, scilicet in unam C 


spem vocationis vesira, id est ad unam rem spera- 
tam, qua est elfectus vocationis unus Dominus. 
Quasi dicat: Debetis servare unitatem, quia vobis 
unus Dominus non tres pro quorum diversis volun- 
tatibus vos oporteat discordare. Et una fides de 
Deo. Recole quia fides dicitur, et id quod creditur, 
et id quo creditur. Si ergo fides hic accipitur pro 
eo quod creditur, hic est sensus : Una est fides, id 
est idem jubemini credere, et eodem modo operari, 
quia unum et idem est quod creditur a cunctis 
fidelibus. Unde fides catholica dicitur universalis. 
(32) Vel accipitur hic fldes qua creditur. Aliud 
enim sunt ea qua creduntur, aliud fides qua credi- 
tur. llla quippe in rebus sunt, que vel esse, vel 


torem. Qut Deus est super omnes creaturas, id est 
precedit omnes creaturas ; quasi dicat: Cujus di- 
gnitas vog invitat. Et per omnia diffusus, quia ubi- 
que esL: et ideo timendus cum nusquam possit 
evitari. Et in omnibus nobis. per gratiam, qui uni- 
tatem servamus. Et nota non singulariter de aliqua 
persona, sed communiter de omnibus, id est de 
Trinitate hec accipi, juxta illam que praecessit 
expositionem. (Haimo] Vel potest hoc legi ita ut 
fiat distinctio personarum. Qui, etc. quasi dicat: 
Unus est Deus et Pater, cum sint tamen tres per- 
sons, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, et hoc 
est : Qui, scilicet Pater, est super omnes, quia nulli 
debet quod est, et omnes creaturas excellit, et 
Filius est per omnia, per quem reparatorem omnia 
opera nostra sunt, et per ipsum omnia facta ; et 
Spiritus sanctus est in omnibus nobis fidelibus per 
gratiam, et in omnibus crealuris per essentiam. 
Unde: Spiritus Domini replevit orbem terrrrum 
(Sap. 1.) 

 VEns. 7-10. — « Unicuique autem nostrum data 
« est gratia secundum mensuram donationis Chri- 
« Sti. Propter quod dicit: Ascendens in altum 
« captivam duxit captivitatem, dedit dona homini- 
« bus. Quod autem ascendit quid est, nisi quia et 
« descendit primum in inferiores partes terre? 
« Qui descendit, ipse est et qui ascendit super 
« omnes colos, ut adimpleret omnia. » 

Unicuique autem. Monuit servare unitatem qua 
omnes dicimur unum corpus, et ne unitas tollat 
subjectionem, subdit diversa esse dona in homini- 
bus, quod non est contrarium predicte unitati. 
[Ambrosius] Quod enim diversa dona sunt in ho- 
minibus (32*) non sicut unitati, sed facitquasi unum 
corpus esse debemus. Ünicuique autem nostrum di- 
versa da/a est gratia, id est gratuitum donum, se- 
cundum mensuram donationis Christi, id est secun- 
dum quod dator Christus mensurat, alii hoc, alii 
illud. Christus, cui ad mensuram non dedit Deus, 
quia gratia plenus est,ad mensuram dat hominibus, 
Mensuram est divisio quedam divinorum. Aliud enim 
habet ille,aliud iste: et quod habet iste, non habet 
ille. Propter quod, scilicet ad probandum quod 
Christus homo dat diversa dona, dicit Spiritus sun- 
ctus in Psalmo : Ascendens. (33) Quasi dicat: Vere 


fuiase, vel futura esse creduntur. Hic autem in [) Christus secundum hominem dat dona. Nam Pro- 


animo credentis ei tantum conspicua cujus est, 
quamvis sit et in aliis, non ipsa, sed similis. Una 
est ergo fides, non numero, sed genere, quia similis 
in omnibus : quemadmodum duorum idem volen- 
tium dicitur voluntas una, et duorum simillimorum 
facies una. Et unum baptisma, id est equale a 
quocunque detur, nec potest iterari, et vobis est 
unus Deus, id est creator omnium et Paler, procu- 
rando et gubernando: et ideo nemo potest se alteri 
(30) August., de blasp. 8. 8. 


(31) Id., in ser. de Pentecoste 
(31*) Id., De blaso. S. 8. 


pheta dicit, quod Christus ascendens in altum loco 
et dignitate, captivam duxit captivilatem, id est eos 
quos diabolus captivaverat & paradiso, et proprios 
mundi et inferni fecerat. Iterum captivos fecit 
Christus, dum ad celum reducuntur. Ipsos itaque 
homines appellavit captivitatem, quia captivi tene- 
bantur sub diabolo, sicut militia cum dicitar, intel- 
liguntur qui militant. Eamdem captivitatem a Chri- 
sto captivam dicit, ut sit captivitas felix. Possunt 

(32) 1d., in lib. De Trinit. 

32) Hic aliquid deesse videtur, 

(89) Aug. in psalmo. xxvi, 


199 


PETRI LOMBARDI. 


300 


enim homines ad bonum capi. Unde Petro dictum, À est, non ascenditloco nec descendit, sed secundum 


est: Ex hoc jam eris homines capiens (Luc. v). Ca- 
ptivitali ergo dicunturquia capti, quia subjugati,sub 
leve jugum missi, liberati a peccato, servi facti 
justitia, Et dedit hominibus rationalibus doma, id 
est Spiritusma sanctum. (33*) Notissimum est Domi- 
num, Jesum, eum post resurrectionem ascendisset 
in calum, dedisse Spiritum sanctum, quo impleti 
credentes loquebantur omnibus linguis. In Psalmo 
tamen ita legitur: Accepisti dona in hominibus 
(Psal. uxvui). [Augustinus] Sic enim plures codices 
habent, eti maxime Greci ; et ex Hebreo sic inter- 
pretatum habemus. Dona autem dixit Apostolus 
sicut Propheta, non donum. Sed cum Propheta 
dixerit, accepisti in hominibus, Paulus apostolica 
auctoritate maluit dicere, dedit hominibus, ut ex 
utroque verbo, uno prophetico, altero apostolico, 
quia in utroque est divini sermonis auctoritas, 
sensus plenissimus redderetur. Uirumque enim 
verum est, et quia dedit hominibus,et quia accepit 
in hominibus: dedit hominibus tanquam caput 
membris suis, accepit in hominibus idem ipse uti- 
que in membris suis. Ipse ergo Christus et dedit de 
colo, et accepit in terra, dedit quia Deus cum 
Patre, secundum quod ait, accepit, quia ipse in 
suis est in Ecclesia, in qua accipit. Hoc est in ho- 
IDpinibus aecipere. Nec moveat quod ait dona non 
donum, cui etiam concordat Propheta, procul 
dubio Spiritus. sanctus donum Dei est: de quo 
Dominus ait Samaritane: Si scires donum Dei, elc. 
(Joan- 1v). Sed idee pluraliter dona ambo dixerunt, 


quia per donum quod est Spiritus sanctus, multa à 


dona qua quibusque sint propria, dividuntur. Non 
enim singuli quique habent omnia, sed hi illa, alii 
alia, quamvis ipsum. donum a quo unicuique pro- 
pria dividentur, idem habent, id est Spiritum 
sanctum. Unde alibi : Omnia Ac, inquit, operatur 
unus et idem Spiritus dividens singulis prout vult 
(I Cor. x), ut una anima in omnibus membris agit 
omnia. 

Quod auem, prosequitursuperiorem probationem, 
scilicet quod Christus secundum hominem dat,quia 
Propheta dicit quod ascendens dedit, dixit Propheta 
ascendens. Sed quid est. hoc quod ascendit, id. est 
quod. ascendisse dicitur, nisi quia et. primum de- 
scendit, respectu cujus dixit ascendit. [Haimo.] 
Deseendit dico, in inferiores partes terrz, id est ad 
inferos, cujua probatio premissa, quia duxit capti- 
vitatem quam inde traxit. [Ambrosius] Ex senten- 
tia enim tenebantur apud inferos, qua sententia 
Salvatorem tenere non potuit, quia sine peccato 
fuit. Et est ordo probationis talis : Propheta dicit 
quod ascendens dedit, et ascendere dixit respectu 
descensionis, et ita innuit quod et descendens dedit. 
[Haimo] EL constet quod secundum humanitatem 
Christug descendit, et ascendit, ergo secundum 
humanitatem dedit. Secundum deitatem qui ubique 


(39*) Aug., in lib. xv, De Trinit. 


animam ad inferos descendit, secundum corpus et 
animam ad coelos ascendil ; et ita secundum huma- 
nitatem dedit. Cave quomodo intelligas Christum 
secundum humanitatem dedisse, ne sit contrarium 
predicte auctoritati, ubi dicitur quia secundum 
quod Deus dat. ita ergo distingue : Dat Christus 
secundum humanitatem, id est homo ipse Christus - 
dat, non tamen ex eo, quia homo, sed quia Deus 
qui descendit. Quasi dicat : Et quia ita innuunt 
verba Prophete, ergo ipse qui descendit, est et qui 
ascendit, id est idem est qui descendit ad inferos, 
et qui ascendit super omnes celos. Vel ita ab illo 
loco. Quod autem. Quasi dicat: Christus ascendens, 
quod est secundum humanitatem, dedit dona. Sed 
quid est quod humanitas ascendit, id est quomodo 
humanitas ascendere poterat? Nisi quia, et deitas 
primum descendit in partes terre, que sunt infe- 
riores aere, ut humane nature uniretur. Descen- 
dit quidem divinitas non localiter, sed per inexani- 
tionem : et quia dixerat humanitas ascendit, et 
deitas descendit, ne ideo viderentur duo, subdit: 
Qui descendit, id est Deus, et qui ascendit super 
omnes cclos, id est homo, ipse Christus est, id est 
una et eadem persona est. Unde Dominus : Nemo 
ascendit in. colum, nisi qui descendit de. celo, etc. 
(Joan. 11). [Ambrosius] Ascendit, dico, ut adim- 
pleret omnta, que& de se in lege et prophetis erant 
predicta. (Haimo] Vel implentur omnia donis suis, 
et ita implevit omnia. 

Vgns. 11-14. —« Et ipse dedit quosdam quidem 
« apostolos, quosdam autem prophetas : alios vero 
« evangelistas, alios autem pastores et doctores ad 
« consummationem sanctorum in opus ministerii 
«in sediflcationem corporis Christi, donec occur- 
« ramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii 
« Dei in virum perfectum, in mensuram etatis ple- 
« nitudinis 171 Christi, ut jam non simus parvuli 
« fluctuantes, etcireumferamuromni vento doctrine 
« in nequitia hominum, in astutia ad cireumventio- 
« nem erroris. 

Et ipse dedit quosdam quidem | apostolos, scilicet 
vicarios predicationis sue, quosdam prophetas, qui 
de futuris prophetarunt, vel potius Scripturarum 
interpretes (Ambrosius] In Novo enim Testamento 
prophete dicuntur explanatores Scripturarum; ta- 
men fuerunt quidam primordio fidei futura predi- 
centes, sicut Agabus septemque filie Philippi. (Hai- 
mo] Alios vero evangelistas, ut fuerunt Marcus, et 
Lucas, et septem diaconi sub apostolis. Evangeliste 
enim diaconi sunt, quia et si nou sint sacerdotes, 
tamen evangelizare possunt. Alios aulem pastores 
et doctores, ut episcopos, qui verbo etiam et exem- 
plo docere debent, et ideo conjunxit : quos tanquam 
unum aliquid duobus nominibus complexus est, ut 
intelligerent pastores ad officium suum pertinere 
doctrinam. (34) Pastor enim nen est nisi Habeat 


(34) Id., ad Paulinam. 


201 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


202 


doctrinam, qua pascat gregem. Ecce quomodo alii À ibi nihil erit, sed quidquid futurum erit, hoc dece- 


plus, alii minus dedit.Homrnibus dat ad mensuram; 
ipse Yero non ad mensuram accipit. Hos autem 
omnes dedit in opus ministerii, scilicot ut. quisque 
posset plene facere opus ministrationis sibi cre- 
dit». Si enim unus omnia non perfecte ageret sin- 
gula, et hoc ministerium erat necessarium ad con- 
summationem sanctorum, id est ut consumment qui 
jam sancti sunt, et in aedificationem corporis Christi, 
id est ut edificent eos in corpus Christi qui adhuc 
alieni sunt. Donec omnes, etc. Quasi dicat : Tan- 
diu durabit ista prelatio et ordinatio, donec in die 
judicii nos omnes, qui sumus in unitate fidei, id est 
in una, et non discrepanti fide, et unitate agnitionis 
Filii Dei, id est in una et non differenti agnitione 
Filii Dei. Vel, in unitate agnilionis Filii Dei, id 
est virtutibus quibus agnoscitur F'ilius Dei esse in 
nobis, vel quibus agnoscemus eum in futuro, do- 
nec, inqgnam, nos omnes occurramus nobis invicem 
de diversis partibus mundi, vel ipsi capiti Christo. 
Quasi dicat, desiderio currentes ad gaudium. Et 
donec idem fiat, durabit prelatio, non post, et 
ideo non est graviter ferenda. Nos dico, proticien- 
ter et crescentes ín virum perfectum et in mensuram 


plenitudinis Christi, id est vestram, crescentes, ut : 


unusquisque sit perfectus vir. Omnes autem dicit 
provehendos in virum non sexu, sed perfectione 
virtutis. Hi enim parvuli sunt viribus corporis et 
animi. Et sit unusquisque habens etatem eamdem, 
in qua atate Christus plenitudinem annorum et 
corporis habuit, in qua de hoc mundo exivit ; que 


bit. Resurgent sanctorum igitur corpora sine ullo 
vitio, sine ulla deformitate neque illa terrena ma- 
teries, que discedente anima fit cadaver, ita resur- 
rectione reparabitur, ut ea que dilabuntur, quam- 
vis ad corpus redeant unde dilapsa sunt, ad eas- 
dem quoque corporis partes ubi fuerunt,redire ne- 
cesse sit. Alioquin capillis ct unguibus immoderata 


,et indecens magnitudo redderetur. Vel ita potest 


intelligi, virum perfectum appellet Christum cum 
omni corpore suo, quod non erit perfectum quous- 
que omnes electi compleantur, Completo autem 
numero electorum fiet, quod hic dicitur, donec oc- 
curramus, capiti Christo in virum perfectum, id 
est ita quod nos omnes, scilicet, caput et membra 
simus unus perfectus vir cui nihil desit, et nihil 
plus addendum sit. Ideo perfectus, quia tunc pro- 
ficiemus in mensuram aatis plenitudinis Christi, 
id est quia erit mensura et meta etatis : meta, ut 
nihil prius addatur numero vel viribus ; meusura, 
quia tunc erit plenius Christus omnes habens quo- 
modo per singulos omnes scit, et omnes in eo 
erunt immortales, et beati cum eo, et tunc non erit 
necessaria prelatio. Sed usque ad illud tempus hos 
predictos ministros dedit : ad hoc utique, &u! jam, 
sicut olim, non simus parvuli sensu et fluctuantes,id 
esttitubantes vestra debilitate,etnon circeumferamur, 
alio urgente omni vento doctrina, id est prava do 

ctrina. Doctrina pravorum est quasi ventus et tem- 
pestas. [Ambrosius] Doctrine dico, facte n nequi- 
tía hominum, pro qua creati sunt. Et facte tn as- 


est mensura et meta statis, ultra quam nec accre- C /utia, id est per homines malignos in se, et ad 


scit naturaliter aliquid homini. [Haimo.] Omnes 
enim in eadem state resurgent in qua Christus 
mortuus est et resurrexit, cujuscumque «etatis 
mortui fuerint, Et nomine viri comprehenduntur 
mulieres, cum ait ?n virum perfectum. 

(55) Et quia in eadem aetate omnes resurgent qua 
Christus mortuus est, ideo convenienter non ait, in 
mensuram corporis stature, sed etatis, quia unus- 
quisque recipiet suam mensuram corporis,vel quam 
habuit in juventute eliam, si senex obiit, vel ha- 
buit, vel fuerat habiturus, si ante fuerat mortuus. 
&£las vero erit illa ad quam pervenit ipse Christus, . 
id est juvenis, ut circa xxx annos. Non est autem 
fas dicere quod in resurrectione accedat corpori 
magnitudo quam non habuit, nec majora corpora 
redigenda sunt ad modum Dominici corporis. Peri- 
ret enim multum de illis corporibus cum nec pe- 
riturus sit capillus, sicut Dominus ait : Nec capillus 
de capite vestro peribit (Luc. xx.) (36) Nihil enim de- 
tractum quolibet modode corpore humano periturum 
est, ita enim modificabitur illa in unoquoque cor- 
pore materies, ut aliquid ex ea non pereat, et quod 
alicui defuerit, ille suppleat qui de nihilo fecit 
quod voluit ; et si quid in parte aliqua enormiter 
abundavit, per totum spargetur. Indecorum quippe 


(35) Augus*.. De civit. Dei. 
PATROL. CXCII, 


supplicum deceptionem astutos, qnorum doctrina 
fit ad'circumventionem erroris, ut sub pretextu ve- 
ritatis magis decipiat trahens ad errorem. 

VERS. 15-22. — « Veritatem autem facientes in 
« charitate crescamus in illo per omnia qui est ca- 
« put Christus, ex quo totum corpus compactum 
« et connexum per omnem juncturam subministra- 
« tionis secundum operationem in mensuram 
« uniuscujusque membri augmentum corporis fa- 
« cit, in edificationem sui in charitate. Hoc igitur 
« dico et testiflcor in Domino, ut jam non ambule- 
« tis sicut et gentes ambulant in vanitate sensus 
« sui, tenebris obscuratum habentes intellectum, 
« alienati a vita Dei per ignorantiam quee est in illis 


[ « propter cecitatem cordis ipsorum, qui desperan- 


« tes semetipsos tradiderunt impudicitie in opera- 
« tionem immunditie omnis, in avaritiam. Vos au- 
« tem non ita didicistis Christum, si tamen illum 
« audistis, et in ipso edocti estis sicut est veritas in 
« Jesu. Deponite vos secundum pristinam conversa- 
« tionem veterem hominem qui corrumpitur se- 
« cundum desideria erroris. » 

Veritatem autem. Quasi dicat : Non tales simus, 
sed potius facientes actu, veritatem, id est bona se- 
cundum doctrinam et hoc in charitate, id est non 


(30) Id., in Enchir. 


203 


PETRI LOMBARDI 


204 


ficte, vel ex timore, crescamus, assertione fidei, per A metipsos tradiderunt per voluntatem, ad malitium 


omnia, id est in omni spirituali dono. Et hoc ín 
?ilo, id est illo operante, qui est caput nostrum, id 
est nobis previdens, et Christus, id est regere po- 
lens. Christus enim dicitur unctus, et in veteri te- 
stamento reges ungebantur. Dico, in illo, et bene, 
ex quo, id est per quem, totum corpus, id est Eccle- 
sia, est compactum, per fidem, et connezum, vinculo 
charitatis. Unde subdit : Per omnem juncturam. 
Quasi dicat : Compactum est et co&nexum. Et hoc 
per omnem juncturam subininistrationis, id est per 
fidem et charitatem qus conjungant et faciant sibi 
invicem membra ministrare. Subministrationis 
dico, exhibite, non solum voluntate, sed etiam se- 
cundum operationem facte, in, id est juxta, mensu- 
ram uniuscujusque membri, scilicet quod unum 
quodque membrum potest operari per gratiam sibi 
datam. Et vere,per Christum corpus est compactum 
ei connexum, quia ipse facit. augmentum corporis, 
id est augmentat illos qui jam sunt corpus. Ipse 
dico, tantum Dominus in zdificationem sui, quia il- 
los qui non sunt corpus, edificatin suam civitatem 
vel societatem, et hoc totum facit in chari'ate, id 
est ex dilectionc. Quo peracto erit mensura «tatis. 
Hoc. Hic admonet Ephesios ut caveant sibi a con- 
suetudine antique gentilitatis. Quasi dicat : Quia 
Deus tot auxilia dedit ad custodiem unitatis, et 
quia crescere potestis et ei occurretis, ergo dico, 
non obsecro, ut superius, sed dico, et testificor in 
Domino, id est precipio sub testimenio Domini, 
hoc scilicet ut. jam, scilicet a tempore fidei, non 
ambuletis, id est vivatis, sicut gentes ambulant, quae 
scilicet ambulant £n vanitate sensus sui, quia transi- 
toria amant : que sensualitas suggerit. 

Habentes intellectum naturalem obscuratum a tene- 
bris,idest non parum obscurum.Etideominus mirum 
est si in vanitate ambulant, quam de vobis qui estis 
illuminati, et spiritum vite habetis.(37) Omnis qui 
intelligit quadam luce interiore, illustratur. Est 
ergo quedam lux intrus, quam non habent qui non 
intelligunt. Gentiles, dico, alienati a fide Dei, id 
est sine spe immortalitatis. Vel a vita Dei, id est 
et a Deo qui est anime vita, quia Deus deserit 
eos. (38) Due quippe sunt vite, una corporis, al- 
lera anims : et sicut vita corporis est anima, sic 
anime vita est Deus : et quomodo si anima deserat, 


liberam, impudicitice, id est fornicationi. Et deinde 
tradiderunt se in operationem immunditize. omnis, ut 
nihil omnino quod immundum sit, pretermiserunt. 
[Hieronymus.] Et hoc in avaritia, id est vehe- 
menti et insatiabili desiderio, quia nunquam luxu- 
riando, satiantur, qnorum voluptas termino ca- 
ret, ut etiam ultra concessos nuptiarum fines 
turpitudinem operentur, Vel, sicut alii dicunt, 
et avaritizz, vel in avaritia, e& accipitur perse de 
alio vitio, ut sit. sensus : Tradiderunt semetipsos 
in operationem omnis immunditie, 124b et 
iradiderunt se avaritie. Vel ita: Ipsi dico de- 
gentes in avaritia, vos autem. Quasi dicat : Gen- 
tes ita ambulant, vos autem non didicistis Chri- 
$stum ita esse imitandum : sed tamen illud au- 
distis, id est ejus predicationem  intellexistis, vel 
eum interius loquentem audistis, et in illo docti &&- 
tis, id est si illum ita audistis quod in illo veritatem 
edocti esti vel sitis, sicut veritas est in Jesu. [Am- 
brosius] Hoc ideo dicit, quia sunt quidam in Ec- 
clesia qui sub nomine Christi non sequuntur veri- 
tatem Christi quam docuit, scilicet hanc deponere, 
id est ut deponatis vos, etc. Vel secundum aliam 
litteram. Quasi dicat : Haec est veritas quam docuit 
ut deponatis vos. Et ideo deponite vos, non secun- 
dum substantiam corporis vel anime,sed secundum 
pristinam eonversationem, scilicet deponite veterem 
hominem qui corrumpitur, et si delectetur. Corrum- 
pitur, dico, secundum desideria, non solum secun- 
dum opera. Et ideo deponite etiam desideria que 


C sunt erroris, id est ab errore veniunt, vel ad erro- 


rem ducunt. Nonnulli putant quod vetus homo cor- 
pus sit,'et novus anima. Sed corpus, exterior homo 
est : anima, interior, et interiori agitur hec novitas 
et vetustas. Cum ergo dicit, deponite vos, etc., non 
hoo jubet ut corpus deponatur,sed ut vita in melius 
commutetur. Homo itaque si vitia pristina sequi- 
tur, vetus dicitur : si autem in novitate vite ambulat 
alienus a seculi errore, novus dicitur : eo igitur qui 
corrumpitur, veterascit. Ideo ait, deponite veterem 
hominem, id est vetustatem, quia hoc interior fit 
vetus et corrumpitur. Unde addit, quia et si delec- 
tetur, tamen corrumpitur secundum interiorem,per 
desideria erroris, hec est vetustas. Hanc igitur ve- 
tustatem quatenus vobis datur deponite. 


moritur corpus ; sicanima moritursi deserat Deus. [)  VERs. 23-27: — « Renovamini autem spiritu 


Anima rccedens a luce jutitie quanto magis que- 
rit quid inveniat contra justitiam, tanto plus re- 
pellitur a lumine veritatis, et in tonebrosa demer- 
gitur. [Ambrosius] Alienati dico, per ignorantiam, 
id est quia ignorant vitam Doi quz ignorantia est 
permanens 7n illis, propter cz:cilaten vel duritiam 
cordis ipsorum, quia prwedicationi oculos cordis 
clauserunt, qui etiam pro sua turpitudine desperan- 
tes de futura vita. Vel, indolorii, alia littera quae ex 
Gr&co trahitur, id est ex peccato non dolentes se- 


(37) Aug., in psalmo rxi. 


« mentis vestre, et induite novum hominem qui se- 
« cundum Deum creatus est in justitia et sanctitate 
« veritatis. Propter quod deponentes mendacium, 
« loquimini veritatem unusquisque cum proximo 
« Suo, quonIam sumus invicem membra. Irascimini 
« et nolite peccare. Sol non occidat super iracun- 
« diam vestram. Nolite locum dare diabolo. » 
Renovamini autem quotidie spiritu mentis vestrae, 
[Haimo.] id est per Spiritum sanctum qui ducit ad 
rationem. Vel, per spiritum, id est mente vestra, 


(38) Id., in lib, Sentent. 


203 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


206 


id est in mente spirituali. Vel, per spiritum mentis A veritatem, quoniam sumus membra, alter alterius 


vestra, id est spiritu qui est mens, vel ratio, vel 
intelligentia, vel si quo alio vocabulo commodius 
appellatur. (39) Imago Dei est qua preest homo 
celeris animalibus, que creata in agnitione Dei, 
postquam peccato desipuit in eadem renovatur, ut 
incipiat illa imago ab illo reformari,a quo formata 
est. (30) Non enim reformare seipsam potest, sicut 
potuit deformare : qus in ipsa agnitione Dei creata 
est antequam delicto veterasceret, sed post lapsum 
peccati in eadem reformatur. (44)Satis ergo osten- 
ditur ubi homo sit creatus ad imaginem Dei, scilicet 
non in corporis lineamentis, sed forma quadam in- 
telligibili mentis illuminate. (42) Cum ergo dicit, 
spiritu mentis vestre, non ibi duas res intelligi vo- 
luit, quasi aliud sit mens, aliud spiritus mentis,sed 
quia mens spiritus est.Simile dictum est in exspo- 
liatione corporis carnis, id est carnis que corpus 
est. Et induite opere novum hominem. [Haimo.] id 
est assumite similitudinem novi hominis, id est 
Christi, de quo alibi: Induimini Jesum Christum 
(Rom., xir). [Ambrosius] Quo vere induitur qui- 
cunque mentis informatione ei conformatur.Christo 
enim induitur qui per fidem in Christo renascitur, 
vite &emulus quam tradidit Christus. Qui, novus 
homo, scilicet Christus, est ereatus secundum Deum, 
id est non humananatura,sed Dei potentia.[Haimo.] 
Conceptus enim in utero virginali opere Spiritus 
sancti de semine mulieris, sine semine viri. Hoc 
novum fuit. Unde Jeremias : Novum facict Dominus 
super terram.Mulier circumdabit virum gremio uteri 


sui (Jer., xxxi). Creatus est, dico, in justitia, sci- C 


licet in communi operatione ef sanctitate perfecta, 
veritatis, ut hypocrisis,sed quia justus est,commu- 
niter omnibus bona prestanda. Et vere sanctus ut 
sit etiam ipsa sanctitas,sicut justitia et veritas.Vel 
ita, qui secundum Deum, quasi dicat : Renovamini 
spiritu, qui spiritus creatus est secundum Deum, 
id est ad imaginem Dei,in justitia scilicet,et verita- 
tis; sed peccando justitiam et sanctitatem veritatis 
amisit.Propter quod hec imago deformis et decolor 
facta est, sed formam recipit cum formatur et reno- 
vatur.Propter quod,exsequitur per partes veteris et 
novi hominis. [Augustinus] Propter quod,quia sci- 
licet vetus homo deponendus et novus induendus, 
vos deponentes mendacium,quod est pars vetustatis, 


loquimini veritatem, que est pars novitatis, unus- |) 


quisque cum proximo suo, id est cum quovis ho- 
mine,etiam cum gentili vel Judco ; quia omnis ho- 
mo proximus conditione prime nativitatis, vel spe 
conversionis omnis homo antequam sit Christianus 
debet putari proximus. Si enim nosti qualis sit fu- 
turus apud Deum, forte qui modo Judeus est, vel 
paganus, vel hereticus, per misericordiam Dei ita 
convertetur ad Deum, ut inter sanctos recumbat. 
Quoniam sumus, etc. Quasi dicat: Decet loqui 


^0) Aug. super Genesim. 
40) Id., De civit. Dei. 
(41) 1d., super Genesim. 


invicem, subserviendo.Deinde multas veteris homi- 
nis a quibus dehortatur, et econtrario multas novi 
ad quas hortatur, partes enumerat, dicens : Irasci- 
mini eL nolite peccare. Quasi dicat: Invitus tolero 
quod vitari non potest, scilicet de ira ne veniatis ad 
actum peccandi.Si ergo surgit motus animi quijam 
propter ponam peccati non est in potestute nostra, 
saltem ei non consentiat ratio. Permittit quidem 
Apostolus irasci quod est humana tentatio,sed pro- 
hibet iram ad effectum deducere. [Haimo.] Vel ita, 
irascimini, contra peccantes, quod est naturalis 
motus animi qui solet ad profectum pertinere delin- 
quentium. Ideo irascendum esse dicit, ostendens 
hanc iram esse bonam,sed monet ne modum exce- 
dendo peccent, subdens: Nolite peccare, asperius 
arguendo et onerando peccantem. Unde Salomon : 


' Noli nimis justus esse, quia. est. qui perit in justitia 


sua (Eccle. vii). Temperanda est ergo justitia ut 
imitemur Deum qui suffert iniquos, ut aliqui ex eis 
corrigantur. Et sol non occidat super iracundiam 
vestram, id est ipsa ira non duret ad occasum solis, 
Intelligiturquidem simpliciter etsecundum tempus, 
quia si ex ipsa infirmitate quam portamus subrepit 
ira Christiano,non debet diu teneri et fleri pridiana: 
ejicienda est de corde antequam occidat lux ista in- 
visibilis. [Ambrosius] Vult ergo Apostolus ut ira 
non duret, quia si durat, daturoccasio diabolo.Ira- 
tus enim male cogitat, et sic diabolus se inserit ut 
mala peragat. Unde subdit: Nolíte locum. Velita 
melius, sol, id est splendor rationis ; vel, Christus, 
non occidat super iracundiam vestram, id est non 
per iram, quasi per montem interpositum obscure- 
tur vobis. Noster sol justitie et veritatis Christus 
est,cujus veritate anima illustratur cum in homine 
habitat per fidem. Ideo ait, 80] non occidat super 
iracundiam vestram, id est cavete ne Christus, qui 
est sol justitie, per iracundiam mentem vestram 
deserat, qui cum ira nunquam habitat. Et si quis 
etiam vos irritat, quod est tentatio diaboli, nolite 
locum dare diabolo, perseverando in ira. [Augusti- 
nus] Vel ita, ut et de bona ira intelligatur. Irasci- 
mini vobismetipsis de preteritis peccatis quod est 
penitentie, et nolite peccare, id est ulterius pec- 
care desinite. Quasi dicat: Volo vos irasci ut non 
peccetis, Ut. autem non peccetis quibus habetis 
irasci, nisi vobis ? Quid est enim homo poenitens, 
nisi homo sibi ut accipiat veniam, de seipso exigit 
poenam ?Et est sensus :Irascimini et nolite peccare, 
id est indignamini vobisipsis tanta vehementia ut 
peccare desistatis, quia super hanc iram non occi- 
dit sol justitiz», sed potius illi irradiat. Undc sub- 
dit: Sol non occidat super iracundiam vestram, 
id est sol non occidet super iracundiam vestram, 
et nolite locum, etiam intrandi ad vos, dare dia- 
bolo, per malam cupiditatem,vel timorem.(43)Duee 
42) Id., De Trinit, 
3) Aug., in psalmo cLxr, 


201 


PETRI LOMBARDI. 


208 


^ 


enim sunt porte per quas diabolus intrat, sci- A mus. Velita, nolite contristare Spiritum sanctum 


licet cupiditas et timor. Si cupis aliquid terrenum, 
hac intrat diabolus ; si times aliquid terrenum, et 


" hac intrat : eisdem in contrario versis,Deus intrat. 


Si enim cupis regnum colorum,et times ignem goe- 
hennae, aperis valvas Christo, et intrat Christus. 
Illi ergo sunt claudende, isti aperiende. 

Vgns. 28-32. — «Qui furabatur jam non furetur, 
« magis autem laboret operando manibus suis quod 
« bonum est, ut habeat unde tribuat necessitatem 
« patienti. Omnis sermo malus ex ore vestro non 
« procedat, sed si quis bonus ad aedificationem fi- 
« dei, ut det gratiam audientibus. Et nolite contri- 
« Stare Spiritum sanctum Dei, in quo signati estia 
« in die redemptionis. Omnis amaritudo, et ira, et 


« indignatio, et clamor,et blasphemia tollatur a vo- B 


« bis, cum omni malitia. Estote autem invicem 
« benigni, misericordes, donantes invicem,sicut et 
« Deus in Christo donavit vobis. » 

Qui furabatur, quod item pars est veteris homi- 
nis, jam non furetur, id est non aliquo dolo quid 
auferat :magis autem laboret unusquisque operando, 
non solum per servos, sed etiam manibus suis. 
Operando dico, non prava opera lucri, sed quod 
bonum est, ut habeat, non. tantum unde juvet, sed 
etiam unde tribuat necessitalem patienti. Omnis 
sermo malus non procedat de ore vestro, etsi fuerit 
corde conceptus. In Dei namque servo omnia bona 
debent videri,nec ex aliqua parte puritas ejus debet 


" maculari. Sed si quis. Quasi dicat: Malus sermo 


non debet procedere de ore, sed nec etiam sermo 


bonus inutiliter dicendus est, et hoc est quod ait, 
sed si quis sermo bonus est valens ad. cdificationem 
fidei, ita optime et cireumscripte procedat uf det 
gratiam, id est ut sit gratus audientibus. Et nolite 
contristare per inobedientiam Spiritum sanctum Dei, 
id est predicatorem veritatis, quod est Spi- 
ritum sanctum contristare, quantum ad vos. (44) 
Nam Spiritus sancti substantia qua est quidquid 
ipse est, non potest contristari cum ipsa sit eterna 
el incommutabilis beatitudo; sed quodam locu- 
tionis 18? 8 tropo usus est Apostolus, quo ea que 
non accidunt Deo tanquam illi accidant,loquimur, 
figurantes eum facere ut nobis accidant. Non ergo 
tenendum est aliquid tale accidere Spiritui sancto, 
qui in se immutabilis est, sed insanctis habitat,ut 


eos impleat charitate,qua facit eos gaudere de pro- [) 


fectibus aliorum, et contristari de lapsibus vel pec- 
catis eorum, de quorum fide et pietate gaudebant : 
que tristitia laudabilis, quia veuit ex charitate, 
quam infundit Spiritussanctus. Et ideo dicitur con- 
tristari,quia hoc facit in suis, cujus dono tam boni 
sunt ut eos mostificen! mali,et hi maxime quos bo- 
nos fuisse vel noverunt, vel crediderunt. Hoc locu- 
tionis modo dicitur Deus scire, quando nos scire fa- 
cit, et quiescere ab operibus, quas valde fecerat 
bona, quia nos facit requiescere cum bona feceri- 


(A4) Aug., super. Genesim: 


Dei, id est a vobisper mala opera fugare :Cum bene 
agimus gaudet in nobis Spiritus sanctus,datus no- 
bis,videns monita sua proficere utilitatibus nostris. 
Gaudet ergo,id est habitator manet in nobis, si de 
eo proficimus. Aliter tristatur, id est deserit nos. 
Non enim sic tristatur ut patiatur, cum impassibilis 
sit, sed tristari dicitur, quia a nobis recedit. Sicut 
contristatur homo cum de propria domo expellitur 
quam sibi edificavit, ita Spiritus sanclus contri- 
stari dicitur cum de homine quem sibi mundavit 
in baptismo,per prava opora ejicitur, in quo. Quasi 
dicat : Nolite contristare Spiritum sanctum, quod 
non debetis, quia ipse est in quo, id est cujus gra- 
tin vos, estis signati, quasi dicat: Cera in sigillo 
ejus imagine vobis relicta,id est forma novitatisim- 
pressa vobis. [Haimo, Ambrosius]Vel, estis signati. 
id est discreti a malis. Et hoc in die redemptionis, 
id est baptismi. (45)Oimnis eliam amaritudo, in di- 
clis vel in factis mordacibus, et ira, id est subitus 
furor, et índignatio, que est si minor sublimatur : 
hec de ira venit, et clamor, id est contentio, que 
venit de indignatione, et est vox quasi insani : ef 
blasphemia, quas fit in Deum vel in sanctos : blas- 
phemia est per quam de Deo falsa dicuntur. Hec, 
inquam, omnia tollantur a vobis, quia perniciem 
possunt prestare, nisi amoveantur. Hec etiam, si 
fiant accidentibus causis, tamen temperanda sunt. 
Et quia illis pressis poterat malum in corde retineri, 
addit, tollantur eum omni malitia cordis. Estote. 
Item partem novi hominis hic ostendit. Quasi dicat : 


C Illa tollantur a vobis, esfote invicem benigni, id est 


largi de facultatibus vestris, et misericordes,atfectu 
et compassione mentis. Etsi non est quod detur,et 
donantes invicem, in vos commissa, scilicet si alter 
in alterum peccet condonate, alioquin Deus repetit 
remissa. Si enim in his contemptus fuerit,sine du- 
bio revocabit sententiam, per quam misericordiam 
dederat, sicut in Evangelio de nequam servo legi- 
tur, qui in conservum suum impius deprebensus 
est. 
CAPUT V. 

Vgns. 1-0.— « Estote ergo imitatores Dei sicut 
« filii charissimi, et ambulate in dilectione sicut et 
« Christus, dilexit nos, et tradidit semetipsum pro 
« nobis oblationem et hostiam Deo in odorem sua- 
« vitatis.Fornicatio antem et omnis immunditia aut 
« avaritia nec nominetur in vobis, sicut decet san- 
« ctos, aut turpitudo, aut stultiloquium, aut scur- 
«rilitas qu: ad rem non pertinet, sed magis gra- 
« tiarum actio.Hoc enim scitote intelligentes, quod 
« omnis fornicator,aut immundus,aut avarus,quod 
« est idolorum servitus, non habet hereditatem in 
« regno Christi et Dei. Nemo vos seducat inanibus 
« verbis; propter hzc enim venit ira Dei in filios 
« diffidentise. 

Estote ergo, donantes invicem dico,sicut et Deus 


(45) Aug., in lib. contra mendacium. 


209 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


210 


in Christo, id est per Christum, donavit: nobis et À et alia predicta vitia, venit ira Dei in filios diffidentia, 


quia donavit, estote igitur imitatores Dei, invicem 
vobis donando. Et tunc eritis sicut filii charissimi. 
Et non solum condonate, sed etiam amhulate, opo- 
rum exhibitione, in dilectione, ponentes animas pro 
fratribus, si opus est. Et hoc ita sincere, sicut Chri- 
stus dilexit nos, et tradidit semelipsum pro nobis obla- 
tionem Deo, dum injuriatus est spulis, colaphis oet 
hujusmodi ; et hostiam, dum occisus est in cruce. 
Et illa hostia non figuraliter sicut legalia sacrificia, 
sed vere est Deo in odorem suavitatis. Verbo Megis 
alludit, quia hic est de quo dicebatur in lege. Non 
enim propter se ille hostie dicebantur offerri in 
odorem suavitatis,sed quia illum significabant, qui 
vere offertur in odorem suavitatis, quia pro justitia 
est occisus quam exsequebatur, et usque ad mor- 
tem conservavit. [Ambrosius] Sed si mors Christi 
Deo fuit odor suavis, ergo mortem ejus libenter ac- 
cepit. Non ergo peccaverunt qui illum crucifixerunt. 
Sed non est ita, quia injuste justum occiderunt,qui 
in Patris et sua voluntate occisus oblatus est, (46) 
sicut et Judas quid habet nisi peccatum in tradendo 
Christum ? nisi tamen se traderet Christus, nec eum 
traderet Judas. Tradidit Judas Christum, tradidit 
se Christus, sed ille agebat negotium sue venditio- 
nis, iste nostre redemptionis. Ideo ille impie deli- 
quit, hic misericorditer egit. Fornicatio autem, qum 
est cum liberis a viro, et omnis immunditia, scilicet 
incontinentia pertinens ad libididem quocunque 
modo fiat, aut avaritia, id est immoderata cupiditas 
habendi, rec nominetur tn vobis, id est nec etiam su- 
spicio sit de vobis probabilis, sicut decet sanctos, 
aut turpitudo, ut in osculis et in amplexibus, aut 
stultiloguium, ut plana verba, aut scurrilitas, que a 
stultis curialitas dicitur, id est jocularitas qus so- 
let risum movere, qua ad rem, id est ad utilitatem, 
gon pertinet, quamvis magno labore agatur. Sed ma- 
gis nominetur in vobis actio gratiarum. Nec debent 
illa nominari. Hoc enim scitote mentis ratione, et 
etiam intelligentes quod Scripture inde dicuntur,quod 
omnis fornicator, aut immundus, aut avarus non ha- 
bet hzreditatem in regno Christi et Dei, id est in re- 
gno celorum quod est Patris et Filii. Sed attende 
quod dicens, avarus, adjunxit, quod esi idolorum ser- 
vtlus, equans avaritiam idololatrie, quia illum ava- 
rum significat, cujus Deus nummus. Vel ideo avari- 


id est diaboli de quibus diffidimus. Vel quia diffidi- 
tur de vita eterna. 

VEns. 7-17. — «Nolite ergo effici participes eo- 
« rum. Eratis enim aliquando tenebre,nunc autem 
« lux in Domino. Ut filii lucis ambulate, Fructus 
« enim lucis est in omni bonitate et justitia et ve- 
« ritate, probantes quod sit beneplacitum Deo. Et 
« nolite communicare operibus infructuosis tene- 
« brarum, magis autem redarguite. Qua enim in 
« occulto fiunt ab ipsis, turpe est et dicere. Omnia 
« autem que arguuntur, a lumine manifestantur. 
« Omneenim quod manifestatur lumen est. Propter 
« quod dicit : Surge, qui dormis, et exsurge a mor- 
« tuis, et illuminabit te Christus. Videte itaque fra- 
« tres quod caute ambuletis, non quasi insipientes, 
« Sed ut sapientes, redimentes tempus, quoniam 
« dies mali sunt. Propterea nolite fieri imprudentes, 
« sed intelligentes que sit voluntas Dei. » 

Nolite ergo effici participes, id est similes eorum, 
scilicet imitando opera illorum, quia si fueritis socii 
in opere, eritis et in pena. Nec debetis esse. Era- 
Lis enim aliquando tenebra, id cst per ignorantiam 
peccantes, et filii diaboli, principis tenebrarum, et 
ideo non mirum, si tunc in nobis hec mala erant. 
Nunc autem estis [ux, id est ex discretione bene 
operantes et justificati per fidem et baptismum. Et 
filii Dei, per adoptionem, qui est lux vera. Et hoc, 
in Domino, in vobis. Tenebre quidem fuistisin vo- 
bis, lux autem estis in Domino, qui illuminat om- 
nem hominem venientem in hunc mundum (Joan. 1). 


C Ideo non addidit in Domino, cum ait fuistis tene- 


bre, sed cum ait, nunc autem lux et quia lux estis 
in Domino, ideo ambulate bono operum gressu, ut 
filii lucis, id est vivite ut filii Dei, scilicet sancte et 
immaculate. Hic enim fructus lucis est, id est heo 
sunt opera lucis, scilicet vivere, in omni bonitate, ut 
boni in vobis sitis et justitia, ut proximis quod ju- 
stum est faciatis, el veritate, ut vera loquamini. Vel 
bonitatem per partes exponit. Justitia enim et ve- 
ritas sunt partes bonitatis. Et est sensus, in omni 
bonitate, et per idem, justitia et veritate, scilicet 
juste vivatis et vera loquamini, probantes, quasi di- 
cat : Ambulate dico, prius probantes, et ratione di- 
scernentes quod vel quid sit beneplacitum Deo. Quasi 
dicat : Omnia opera vestra ita sint cireumspecta,ut 


tia equata est idololatrie, quia sicut idololatra Dei [) 'beneplaceant Deo. Nolite, quasi dicat : Ut filii lucis 


honorificentiam usurpat et sibi vindicat, ita avarus 
res Dei quas vult servari indigentibus,usurpat sibi 
et recondit. Vel avarus hic accipitur adulter qui sibi 
res alienas usurpat, id est alienam uxorem. Nemo, 
quasi dicat : Dico quod tales non habebunt regnum 
Dei, et contra hoc quod doceo, nemo vos seducat. 
promittens impunitatem ex misericordia Dei, vel 
praedicans naturalia Seducat dico inanibus verbis, 
omnes eorum rationes sunt inania verba. (|Haimo.] 
Propter hoc, vel propter hac, scilicet fornicationem 


(46) Aug., super Joannem. 


ambulate. Et nolite communicare operibus infructuo- 
sis tenebrarum scilicet malorum hominum, id est a 
malis corde semper disjungamini.(47) Ad tempus ca- 
vete, copulamini corpore, tolerate paleam in tritura, 
tolerate in area: quod enim toleretis in horreo non 
habebitis, veniet ventilator qui dividet bonos a ma- 
lis,eritque corporalis separatio, quam debetspiritua- 
lis pr:ecedere. Ideo ait, nolite communicare operi- 
bus infructuosis, id est mulis ut cum bonis sit pars 
malorum. Magis autem redarguite, id est non sitis 


(47) August., De verb. Apost. 


git 


PETRI LOMBARDI 


219 


negligentes in corrigendis vestris, ad curam scilicet A mali homines. (49) Dies mali dicuntur pro duabus 


vestram, quoquomodo pertinentibus, tamen leni 
' animo, ut ait alibi Apostolus, hoc agite ut foris ter- 
ribiliter personet interpretatio, et intus lenitatis 
teneatur dilectio. Attende quod duo conjungit, ut sci- 
licet non communicent consentiendo, et redarguant. 
(48) His enim duobus modis non te maculat malus, 
scilicet si non consenseris et redarguis, utrumque 
complexus apostolus dicit: Nolite communicare, id 
est nolite consentire, laudare et approbare, et quia 
144 parum est non consentire, addit, magis au- 
tem redarguite, id est reprehendite, corripite, coer- 
cete. |Ambrosiu: | Et est sensus : Non sitis consen- 
tientes malis approbando, neque negligentes non ar- 
guendo, neque superbientes insultanter arrogando. 
Qu &utem, vel enim. Quusi dicat : Dico non com- 
municate, neque debetis, autem, id est, quia turpe 
est non solum facere, sed etiam dicere, qu ab cis 
fiunt in occulto loco, id est non palam, sed occulte, 
et in hoc apparet quod turpia sunt. Vel, in occulto, 
id est in cogitatione. Ümnia autem, vel enim, quasi 
dicat : Turpe est dicere qua faciunt, sed tamen re- 
darguenda sunt, quia sic manifestantur sepe per 
confessionem, et hoc est, omnia aulem qui arguun- 
tur a lumine, id est & bonis et sanctis hominibus 
qui sunt filii lucis, sepe manifestantur per confes- 
sionem et ponitentiam, et ideo redarguendum est. 
Omne enim malum quod. sic manifestatur, id est per 
confessionem et poenitentiam, lumen est, id est in 
lumen vertitur, quia bonum est ut peccatum per 
confessionem et penitentiam manifestetur. [Haimo.] 


Vel, lumen est, id est non est ambiguum, nec po- C 


test excusari quod palam dictum est. Vel ita: Om- 
nia enim, quasidicat: Ideo arguite, omnia enim que 
arguuntur a sanctis, id est illi mali cum arguuntur 
a sanctis, manifestantur, sibiipsis qui mali sunt. 
[Ambrosius] Tunc enim videntur sibi et aliis pec- 
catores cum objurgantur, et ideo arguendi sunt, 
quià sic incipiunt esse lurpen. Unde subdit: omne 
autem vel enim, quod manifestatur, id est malus, 
cum sibi innotescat esse malus, lumen est, id est 
per ponitentiam incipit converti ab bonum. (Haimo, 
Augustinus] Propter quod, scilicet quia sit lumen, 
dicit Spiritus sanctus per me: O tu, qui dormis, id 
est qui torpes in peccato jacendo, et nescis te esse 
in pecoatis oblitus Dei, surge, per confessionem, et 
exsurge, per satisfactionem a mortuis, id est a fu- 
tura damnatione, et illuminabit te, hic per fidem et 
spem, et in futuro per speciem, Christus, qui est 
80l justiti;e. Et quia prodest redarguere, 

: Videte itaque, fratres, quomodo, id est quodam 
moderamine, caute ambuletis, vivendo et redar- 
guendo, non quasi insipientes, id est indiscreti, sed 
ul sapientes, scilicel omnibus providentes. Vos dico 
redimentes tempus, id est preparantes vobis oppor- 
tunitatem serviendi Deo et vacandi divinis: quod 
necesse est, quia dies mali sunt, id est hodie sunt 


(48) August., de verb. Evang. 


D 


rebus, scilicet pro malitia et miseria hominum 
Ceterum dies isti, quantum pertinet ad spatia ho- 
rarum ordinati sunt. Ducunt enim vices, agunt 
tempora. Oritur cnim sol et occidit, transeunt tem- 
pora, cui molesta sunt tempora si homines sibi non 
gunt molestie. Dies ergo dicuntur mali, ut dixi,pro- 
pter malitiam hominum et miseriam ; sed miseria 
hominis communis est, non debet malitia esse com- 
munis. Ex quo enim lapsus Ádam de paradiso ex- 
pulsus, nunquam dies nisi mali: quod ostendit 
puer qui nascitur, quia a ploratu incipit, nec ri- 
dere potest: statim natus plorat, propheta scilicet 
sue calamitatis: lacrym«e enim testes sunt miseris; 
nondum loquitur, et jam prophetizat. Quid? in la- 
bore 8e futurum, vel timere etiam, si justus fuerit, 
in mediis certe tribulationibus positus semper ti- 
mebit. Redimamus ergo tempus. Quid est tempus 
redimere? Redimit ille tempus qui perdit, id est 
dat de suo ut vacet Deo non litibus, quasi det num- 
mum pro vitio. Das enim nummum et emis panem 
vel vinum, vel aliquid aliud ; das et accipis, aliquid 
amittis et aliquid acquiris. Sicut ergo perdis num- 
mos ut emas tibi aliquid ; 8ic perdas de tuo, ut emas 
tibi quietem, hoc est tempus redimere. Unde Do- 
minus ait: Si quis vult judicio tecum contendere, et 
tunicam tollere, dimtlte ei et pallium, ut. haheas 
quietum cor, ne perdas tempus vacandi Deo tuo, a 
quo vult te avocare damno et litibus. Vel ita sitis 
redimentes tempus, id est quod minus fecisti in uno 
tempore, restituite in alio, dimidiantes dies quos 
impii non dimidiant. Alia enim dimidiant, alii im- 
plent dies, alii nec incipiunt, id est alii moriuntur 
in /Egxpto, alii in terra sancta, nec mirum si mi- 
nus fecistis, quoniam dies mali sunt, id est, in hac 
vita multa occurrunt impedimenta, nec possunt agi 
pro libito. Propterea, scilicet, quia mali sunt dies, 
nolite fieri. imprudentes, id est considerantes, sed 
potius estote, intelligentes que sit voluntas Dei, id 
est quod Deo placeat. Querite cui placet, ut omnia 
provide et cum modestia agantur,nihil pertubate et 
cum s8trepitu.Et vos qui huic prudentiae operam datis, 

Vgns. 18-28. — « Et nolite inebriairi vino, in quo 
« est luxuria, sed implemini Spiritu sancto, loquen- 
« tes vobismetipsis in psalmis, hymnis et canticis 
« spiritalibus, cantantes et psallentes in cgrdibus 
« vestris Domino, gratias agentes semper pro om- 
« nibus in nomine Domini nostri Jesu Christi Deo 
« et Patri. Subjecti invicem in timore Christi. Mu- 
« lieres viris suis subdite sint sicut Domino, quo- 
« niam vir caput est mulieris, sicut Christus caput 
« est Ecclesie, ipse salvator corporis ejus. Sed sic- 
« ut Ecclesia subjecta est Christo, et mulieres vi- 
« ris suis in omnibus. Viri, diligite uxores vestras 
« Sicut et Christus dilexit Ecclesiam, et. seipsum 
« tradidit pro ea, ut illam sanctificaret, mundans 
« eam lavacro aquae in verbo vite, ut exhiberet 


(49) August., in serm. de vgrb. Evangelii. 


213 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 


214 


« ipse sibi gloriosam Ecclesiam non habentem ma- À vir mulieris. Sed u!, quasi dicat: Christus est 


« culam aut rugam aut aliquid hujusmodi ; sed ut 
« Sit sancta etimmaculata. Itaet viridebent diligere 
« uxores suas, ut corpora sua. Qui suam uxorem 
« diligit, seipsum diligit. » 

Nolite inebriari vino. Nihil enim est quo minus 
conveniaL alios arguendi quam inebriari vino, [Am- 
brosius. ] in quo est luxuria, id est ex quo procedit 
malus motus, unde tolliturauctor:tas arguendi, So- 
brii enim possunt habere fiduciam arguendi, quia 
bona conversatio terrorem incutit delinquenti. Ideo 
temperandum est a vino in quo est luxuria, et 
ebrietas cavenda, quia venter &stuans vino cito de- 
spumat in libidinem. [Hierony.] Sed impleamini 
Spirifu sancto, id est donis Spiritus sancti, lo- 
quentes- Quasi dicat: Hoc modo poteritis impleri 
Spiritu sancto, si vos estis loquentes vobismetipsis, 
iC est si vos intelligitis, et si vos intus instruitis 
de his que dicitis, ?n psalmis, qui ad bonam opera- 
tionem commonent, et hymnis, que de Deilaudibus 
dicunt, et canticis spiritualibus, que de eternogau- 
dio sunt. Et ideo spiritualiter intelliganda sunt, 
quia spiritualia sunt que docent, et implenda sunt 
opere. Unde subdit: Cantantes. Quasi dicat: Debe- 
tis loqui vobis, id est instruere vos de his. Et post 
locutionem horum, estote ipso actu, cantantes, id 
est Deum laudantes, et de eternis exsultantes, sicut 
hymnus et canticum docent, et psallentes, bono ope- 
re, ut psalmus docet : et hoc, incordibus vestris,id est 
spontanea voluntate. Et hoc totum facite Domino, 
id est ad honorem Domini. [Ambrosius.] Et estote 
gralias semper agentes pro omnibus donis, vel pro 
omnibus, scilicet prosperis etadversis Deo et Patris 
id est Deo, quia Deus creando, et quia Pater est 
Christi natura, nobis adoptionis gratia: et hoc, 
exsullando in nomine Domini nostri Jesu Christi, 
per quem nos adoptavit, id est filius ejus proprius, 
per quem cognovimus eum. [Haimo.]Et estote sub- 
jectí invicem, non. solum auditores prelatis, sed 
etiam prielati subditis, in charitateeis serviendo, et 
humiliter curam gerendo ; nam et si dignitas ma- 
jor,administratoria tamen est. Unde Apostolus: 
Ümaium me servum feci (1. Cor. 1x). Est ergo majo- 
rum salva tamen dignitate servire, sicut minorum 
est obedire. Hxc autem tam minorum quam majo- 
rum ordinata subjectio debet esse in casto (imore 


Salvator Ecclesie. quod non vir est mulieris: Sed 
tamen ut Ecclesia. subjecta est. Christo, ita et mu- 
lieres subjecta sint viris suis in omnibus, qua non 
sunt contra Deum: Vos autem viri,diligite wxores 
vestras, quarum caput estis, sicut et Christus dilexit 
Ecclesiam, cujus caput est: e£. adeo dilexit, quod 
tradidit scmelipsum pro ea, ita et vos pro uxoribus 
vestris facite, si sitopus. Tradidit dico ut sanctifica- 
ret illam, justitia bons vite, prius mundans eam 
& peccatis; [Haimo.]et hoc, lavacro aqux sanctifi- 
cate in verbo vitz id est quo datur vita: quo acce- 
dente ad elementum, fit sacramentum, quo sancti- 
ficatus homo accipit vitam eternam. Quod utique 
fecit Christus ut ipse per hoc exhiberet sibi in futuro 
Ecclesiam gloriosam id est in animo et corpore ru- 
tilantem gemina stola decoram. Ecclesiam dico non 
habentem, vel nunc vel tunc, maculam, id est ali- 
quod criminale peccatum, neque rugam, id est pec- 
catum mortale intus latens sicut est dolus. [Am- 
brosius] Duplicitas enim ruga dicitur, et est sen- 
sus: Non habens maculam neque rugam, id est 
mundam et simplicem. Vel, non habens maculam 
neque rugam, quia per actionem bonam munda est 
a macula, et per spem tensa ad superiora. Proinde 
vestis ejus in monte tanquam nix dealbata effulsit, 
qui significabat Ecclesiam omni macula peccati 
mundatam, que per Christi in ligno crucis exten- 
gionem extensa est a ruga, et desiderio ad celestia. 
Aut, non habentem, aliquid hujusmodi, id est pec- 
catum aliquod pro quo sit damnabilis. Sed ut, 
quasi dicat: Dico exhiberet sibi Ecclesiam non 
habentem maculam neque rugam, sed, potius talem, 
ul sil sancta, hic per bona opera, et immaculata, id 
est abstinentia mali. Vel de futuro. ut tunc sitsan- 
cta 1335 per gloriam fruetur, et immaculata, per 
corruptionis remotionem. Sicut ergo Christus fudit 
sanguinem ut lavaret maculam Ecclesie, et exten- 
dit se in cruce, ut tolleret rugam, sic et viri, si 
opus est, debent mori pro salvandis uxoribus, et 
verbo vite eas instruere, ut exhibeant eas Deo. 
Item, ifa ctiam debent viri diligere uxores suas, ut 
corpora sua, id est seipsos, quia ambo una caro 
sunt, et mulier portio corporis viri est. Bene dixi, 
ut diligant uxores sicut sua corpora, quia qui diligit 
uxorem suam, diligit seipsum, quia uxor corpus viri 


Christi, qui humilitatem mandavit. Mulieres. [Am- [) est, et vir caput uxoris. 


brosius.] Hucusque communiter de omnibus egit, 
nunc singulis ordinibus suadet. Quasi dicat: Huc- 
usque communiter monui, et preiler communia 
specialiter dico, ut mulieres viris suis sint subdit, 
sicut Domino, id est ea simplicitate qua Dominosub- 
jecte sunt, sicut Sara subdita erat viro, que domi- 
num vocabat Abraham. Et bene utique debent esse 
subjecte, quoniam vir caput mulieris, id est rector 
et auctor, aquo mulier sumpsit initium, sicut Chri- 
stus caput Ecclesie, qui est rector et auctor Eccle- 
six: quod plus est, ipse Christus etiam est salvator 
corporis ejus Christi, id est Ecclesie, quod non est 


VEns. 20 23. — « Nemo enim unquam carnem 
« suam odio habuit, sed nutrit et fovet eam sicut 
« et Christus Ecclesiam, quia membra sumus cor- 
« poris ejus de carne ejus et de ossibus ejus. Pro- 
« pter hoc relinquet bomo patremet matrem suam, 
« et adhaerebit uxori sue, et erunt duoincarne una. 
« Sacramentum hoc magnum est. Ego autem dico, 
« in Christo etin Ecclesia. Verumtamen, et vos 
« singuli, unusquisque uxorem suam sicul seipsum 
« diligat ; uxor autem timeat virum suum. » 

Nemo cnim. Quasi dicat: Vere debet diligere 
uxorem suam quia caro sua est. Nemo enim unquam 


g15 


PETRI LOMBARDI 


216 


carnem suam odío habuit quia et si sanctus mace- À nem ex nobis, in qua moreretur pronobis (55). Dor- 


rat carnem non eam odit, sed peccatum quod in ea 
est. Qui ergo mavult esse sine corpore, non corpus, 
sed corruptiones ejus et pondus odit (50). Non ita- 
que nullum corpus, sed incorruptum et celeberri- 
mum corpus vult habere. Qui ergocontinentia qua- 
dam et laboribus persequitur corpus suum, non id 
agit ut non habeat, sed subjugatum et paratum ad 
opera necessaria. Nemo odit carnem suam dico 
sed nutrit eam, cibo et potu, et fovet indumentis: 
[Ambrosius] ita et uxorem suam non debet vir odio 
habere sed fovere, quia caro ejus est, et de cor- 
pore suo facta. Sicut. Quasi dicat: Ita diligatet nu- 
trist vir uxorem suam, sicul et. Christus nutrit et 
diligit Ecclesiam, ut carnem suam. Et est sensus: 
Ita debet vir facere de uxore, que caro ejus est, 
quia sic Christus nutrit Ecclesiam ut carnem suam 
cibo corporis sui, et fovet eam spiritualibus indu- 
mentis preceptorum, virtutum, bonorum operum 
[Haimo, Augustinus]: et bene Christus diligit et 
nutrit Ecclesiam ut carnem suam, quia corpus 
ejus est. et hujus corporis sumus membra omnes, fi- 
deles et alii dc carne ejus, id est infirmi qui indi- 
gent sustentarifortibus utcarosustentatur ossibus, 
et alii: de ossibus cjus, id est perfecti et fortes. In 
cujus rei figura Adam qui erat forma futuri.cum de 
costa suam factam mulierem vidisset, in Genesi 
dixit: Hoc os de ossibus meis, et caro de carne mca 
(Gen. 11). Sicut enim Eva ab Adam facta traxit ab 
eo carnem et o8s8, ita nos & Christo instituti, alii 
sumus ut ossa, scilicet robusti, alii ut caro, scilicet 
infirmi. Et ideo ait, ex carne ejus, id est infirmi 
sumus a simili infirmitatis ejus quam habuit in ho- 
mine. Propter hoc ostendendum, scilicet quantum 
Christus dilexit Ecclesiam, est scriptum in Genesi: 
Relinquet Cbristus homo patrem, formam servi acci- 
piendo (51). Non enim ideo hec dicit quiaChristus 
deseruerit, ct recesserit a Patre, sed quia nonin ea 
forma apparuit hominibus in qua equalis est Patri; 
et matrem suam, id est Synagogam, de qua secun- 
dum carnem natus est, et adharebit uxori, id est 
sociabit se Ecclesie, et duo, scilicet Christus et Ec- 
clesia erunt in carne una, id est una voluntate (52). 
Et una utique caro sunt Christus et Ecclesia, quia 
qui Deus erat apud Patrem, a quo et facti sumus, 
factus est per carnem particeps nostri, ut illius ca- 
pitis corpus essemus (53). Et utique, si caput est, 
habet corpus; corpus ejus est sancta Ecclesia quz 
conjux ejus est, cui dicit Apostolus: Vos autem 
estis corpus Christi et membra (I Cor, xi1). 

(54) Totus itaque Christusest caput etcorpus tan- 
quam integer vir, quia et femina de viro facta est, 
et ad virum pertinet, ita Christusut essemus unum 
cum illo caput nostrum esse voluit accipiendo car- 


90) August., De doct. Chr. 
91) Id., super Joan. 

52) Id., contra Faust. 

ES Id., in psal. cxxxvii. 


94) Id., De verb. Evangelii. 


mit Adam ut fiat Eva, moritur Christus ut fiat Ec- 
clesia. Dormiendo Adam fit Eva de latere, mortuo 
Christo lancea percutitur latus ut profluant sacra- 
menta quibus formetur Ecclesia (56). Reliquitergo, 
Christus Patrem, quia non in eadem dignitate appa- 
ruit hominibus in qua est apud Patrem (57). Et 
sciendum quia hac primi hominis fuisse scriptura 
Genesis testatur. Christus vero in Evangelio Dei 
verba declarat esse dicens: Num legistis, quia qui 
fecit ab iuitio mascalumet feminam fecit eos. et dixit, 
propter hoc relinquet homo, etc. (Matth. xix). Ut 
Scias per exstasim soporis qui precessit in Adam, 
in qua angelice interfuit, ingressus in sanctuarium 
Dei ut intelligeret in novissima, hoc eum divinitus 
tanquam prophetam dicere potuisse. Et ut ostende- 
ret quid in his verbis quereremus, ut non conje- 
cturisnostris aliquid ausi dicere videamur, subdit et 
exponit : Sacramentum hoc magnum est. Etne aliquis 
putaret in viro esse et uxore secundum utriusque 
naturalis sexus copulationem, corporalemque mi- 
sturam, addit: Ego dico, in Christo et Eccletia. [Au- 
gustinus] Secundum hoc ergo quod in Christo et 
Ecclesia accipitur quod dictum est, non jam duo 
sed una caro sunt ; et quomodo sponsus et sponsa 
dicuntur, sic caput et corpus. Sive ergo dicam ca- 
put et corpus, sive sponsuset sponsa. unum intelli- 
gite (58). Fit enim ex duobus quasi una quedam 
persona, scilicet ex capite et corpore, ex sponso et 
Sponsa: quam unitatem miram et excellentem com- 
mendat Isaias, in quo Christus loquens ait: Sicut 


C. sponso alligavit mihi mitram,et sicut sponsam ornavit 


me ornamento (Isa ixi). Hujus spiritualis unitatis sa- 
cramentum fuit illud quod in Genesi de unione con- 
jugii, ad litteram dicitur [Haimo?. Unde et quod hic 
ad litteram dicitur, ad litteram potest accipi, sic, 
quasi dicat: Quia diligit vir uxorem suam, propter 
hoc, id est propter hanc dilectionem, relinquet 
homo patrem et matrem, et adherebit uxori su:e. 
Ita ad litteram sepe fit, et erunt duo in carne una, 
id est carnali commercio, scilicet quando simul 
miscentur carnali conjunctione. Hoc Moyses ad lit- 
teram de unione conjugii dixit quod est signum mo- 
gno rci, scilicet signum conjunctionis Christi, et 
Ecclesi», Unde subdit, sacramentum hoc magnum 
est, ego dico in Christo et in Ecclesia, id est conju- 


p galis copula signum spiritualis unitatis Christi et 


Ecclesie. Verumtamen. Quasi dicat: Etsi hoc non 
solum ad litteram dicitur,sed est signum alteriusrei, 
verumtamen cl vos singuli, scilicet unusquisque vir. 
secundum litteram, diligat uxoremsuamsicul seipsum 
sequens moralitatem historie. Uxor autem, non so- 
lum diligat, sed etiam tímeat eirum, id est subdita 
sit viro. 


95) Id., super Joan. 

56) Id., contra Manich. 
(57) Id., super Genesim. 
(65) Id., in psalm. xxx. 


211 


CAPUT VI 

Vzns. 1-15. — « Filii. obedite parentibus vestris 
« in Domino:hoc enim justum est. Honora patrem 
« tuum et matrem tuam, quod est mandatum pri- 
« mum in promissione, ut bere sit tibi, et sis lon- 
« gevus super terram. Et vos, patres, nolite ad ira- 
« cundiam provocare filios vestros, sed educate il- 
«los in disciplina et correptione Domini. Servi, 
« obedite dominis carnalibus cum timore et tremo- 
« re, in simplicitate cordis vestri sicut Christo, non 
« ad oculum servientes quasi hominibus placentes, 
« sed ut servi Christi faciontes voluntatem Dei ex 
« animo cum bona voluntate, servientes sicut Domi- 
« no, et nonhominibus,scientes quoniam unusquis- 
« que quodcunque fecerit bonum, hoc recipieta Do- 


«mino, sive servus sive liber. Et vos domini, eadem B 


« facite illis, remittentes minas, scientes quia et illo- 
« rum vester Dominus est in celis et personarum 
« acceptio non est apud Deum. De cetero, fratres, 
« confortamini Domino, et in potentia virtutis ejus. 
« Induite vos armaturam Doi, ut possitis stare ad- 
« versus insidias diaboli, quoniam non est nobis 
« colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed 
« adversus principes et potestates, adversusmundi 
« rectores tenebrarum harum, contraspiritualia ne- 
« quitie in codestibus. Propterea accipite armatu- 
« ram Dei, ut poseitis resistere in die malo, et in 
« omnibus perfecti stare. State ergo succincti lum- 
« bos vestros in veritate, et induti loricam justiticw, 
« et calceati pedes in preparalionem Evangelii pa- 
« cis. » 

Vos autem filii, obedite. tanquam subjecti paren- 
libus vestris carnalibus : et hoc, ín Domino, id est 
secundum fidem Domini et justitiam. Et debetishoc 
facere. Hoc enim justum est, quia preceptum legisest 
in qua Dominus hoc praecipit dicens: Honora patrem 
tuum, et matrem tuam. Illonorare patrem est ei re- 
verenliam exhibere, et necessaria subministrare. 
Qaod mandatum est primum, inter mandata qna ad 
hominem pertinentia scripta sunt in secunda ta- 
bula. (59) Ad duo namque precepta charitatis, sci- 
licet dilectionis Dei et proximi pertinet Decalogus. 
Ad primum preceptum, scilicet dilectionis Deitres 
chorde pertinent, id est tria mandata, quia Deus 
trinitas est. Ad alterum vero preceptum, scilicet 
proximi,septem chorda, id est septem mandata, et 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD EPHES. 
À scit 179 quid sit utile. Sed educate illos, dum 


218 


pueri gunt, ne legem contemnant, in disciplina ver- 
borum et correctione verberum, ut proficiant in re- 
bus Domini. Vos autem servi, obedite dominis, non 
solum spiritualibus et bonis, sed etiam carnalibus. 
Servitus ccpit ex peccato ; prima enim servitutis 
causa peccatum est, ut homo homini vinculiscondi- 
tionis subderetur: quod non fuit nisi Deojudicante, 
apud quem non est iniquitas; et novit diversas po- 
nas meritis distribuere delinquentium. (60) Obedite 
inquam, cum timore, id est cum reverentia ; quod 
faciunt filii ; et tremore, quod servorum. Et hoc ftn 
simplicitate cordis vestri, ut sicut ostenditis extra, 
eic sit in voluntate vestra, ut si non potestis a do- 
mino liberi fleri, libere serviatis, liberam enim 
quodammodo facit servitutem qui servit non timore 
subdolo, sed fideli dilectione, donec transeat ini- 
quitas, et omnis evacuetur potestas. Ita simpliciter 
obedite, sicut obedire debetis CAristo, quia ipsehoo 
precipit ad conservationem humilitatis, obedite 
dico, non servientes ad oculum, scilicet dum vide- 
mini, quasi hominibus placentes, sicut illi faciunt qui 
quaerunt hominibus placere, sed ut servi Christi. 
Cum enim Christo jubente servis. non tantum sci- 
licet homini servis, sed Christo. Facientes volunta- 
tem Dei ex animo, ita scilicet vos dico cum bona vo- 
luntate servientes dominis vestris, sicut Domino, id 
est ita ut in eo putetis vos servire Deoet non homi- 
fibus. Tantum vos dico scientes quos unusquisque, 
quodcunque bonum fecerit, hoc percipiet a Domino, 
sive liber sit, sive servus, non enim minus recipiet 
servus, quam liber. Et vos Domini, facite illis, servis 
vestris, eadem, id est similia in bona voluntate, re- 
mittentes illis, si quando peccant, non solum ver- 
bera, sed etiam minas, scientes quod Dominus :l- 
lorum et vester est in calis, ot quia personarum ac- 


. ceptio non est apud Deum; Dominus enim justus ju- 


dex causas discernit, non personas. Ideo in qua 
mensura quis mensuraverit, remetietur illi. 

De catero. Post specialia precepta quibus admo- 
nuit singulos ordines in communi admonetomnes. 
[Ambrosius] Quasi dicat : Hucusque juvi vos in 
verbo et opere; et jam de caetero, id est deinceps 
in futuro, in reliquo tempore, o fratres, in fide et 
dilectione, confortamini, contra belleum diaboli, in 
Domino, id est in auxilio Domini, et in potentia vir- 


illa tria mandata ad Deum pertinentia in prima, et D tutis ejus, quia ipse dat potentem virtutem pugnare 


alia septemad proximum,in secunda scripta erant, 
inter quae hoc merito primum est, quia sicut Deus 
principaliter principium est hominis, sic pater se- 
cundario cujus mandati additur promissio, quod 
non est in aliis. Unde subdit, et hoc mandatum est 
in promissione, hac scilicet ut in presenti bene sit 
tibi, in carnalibus et spiritualibus. Et sis longevus, 
in vita eterna fundatus, super terram viventium. 
Et vos patres nolite provocarc filios ad iracundium, 
quia sic legem non custodienl. In ira enim agno- 


($9) August., De decem chord. 


volentibus : et utiquo ita debetis confortari. Indutue 
vos armaturam Dei, id est virtutes, u£ possitis. s(are 
firmi adversus insidias diaboli, quia ex occulto mo- 
litur mala. (Haimo.] Et necesse est ut stetis, quo- 
niam est nobis colluctatio, quasi vicinum est bellum, 
et de prope, et non est adversus carnem et sangui- 
nem tantum, id est non csntra hostes qui visibiles 
sunt et fragiles, vel contra vitia tantum que sunt 
ex carne et sanguine, sed adversus principes, id est 
demones, qui principantur aliis, et. potestates, id 


(60) Id., De civ, Dei. 


219 


PETRI LOMBARDI. 


230 


est contra eos, qui etiam super hos possunt, qui À qui sunt principes malitie, et quorum instinctu 


aliis presunt, Certum est enim quia exitia famulis 
Dei & diabolo irrogantur, sivo per sesive per mi- 
nistros, cujus altitudo grandis est. Dico quod col- 
luctatio est vobis adversus demones, qui ilaque 
timendi sunt, quia mundanos regunt. (61) Unde 
exponendo quod dixerat, subdit, scilicet : Adversus 
rectores mundi,id est adversus diabolum et angelos 
ejus quos rectores mundi dicit, quia ipsi regunt 
dilectores mundi. Non enim regunt mundum qui 
constat ex collo et terra, sed mundum peccatores 
dicit. De quo alibi : Ef mnndus eum non cognovit 
(Joan. 1). Talem mundum illi regunt contra quos 
habemus perpetuas inimicitias, quia et qui paliun- 
tur homines importunos, illi faciunt ; instigant 
enim et inflammant homines, et tanquam vasa sua 
movent, et velut organa tangunt, contra eos habe- 
mus occultam luctam, ad quam nos armat Aposto- 
lus. Et ne putarentur hunc. mundum visibilem 
regere, subdit, quid mundi nomine intellexit, sci- 
licet tenebrarum vectores, id est peccatorum, harum, 
scilicet tam malarum, id est rectores sunt eorum 
quos precipitant in tenebrose. opera. Quasi dicat: 
Non dominantur demones mundo qui constat ex 
ccelo et terra, sed peccatoribus. Et adhuc specialius 
determinat, scilicet contra spiritualia nequiliz, id 
est contra spirituales et nequam hostes. Quare 
timendi sunt hostes, contra quos bellum habemus, 
quia spirituales et invisibiles ; et quia nequam, et 
non pro parva re pugnant nobiscum,sed in cceles- 
tibus, id est pro celestibus, scilicet pro c«lestihe- 


reditate tollenda. Vel colestia dicit virtutes in qui- C 


bus pugnam patimur demonum. Et est :Lucta est 
nobis contra nequam spiritus, quorum certamen 
patimur in celestibus, id est in virtutibus. Vel 
coelestia dicit hunccaliginosum aerem. [Augustinus, 
Ambrosius] Et est sensus : Est nobis colluctatio 
contra spiritus nequam, id est contra demones 
nequam, qui spiritus nequam snnt in colestibus, id 
est in hoc inferiori aere, unde dicitur, aves cali. 
Adversus tales nobis est lucta qui sunt rectores, 
quia quomodo eos qui sunt lux Christus gubernat 
et regit, sic eos qui tenebre sunt ad omne malum 
diabolus precipitat et instigat, (62) Hoc ergo nos 
hortatur Apostolus, ut non contra hominem malum, 
imo pro illo, sed contra diabolum qui cum illo 


vitia carnis contra nos seviunt, tunc facile supe- 
rare poterimus omnes ministros illorum. Superato 
enim principe exercitus facile fugatur, sicut ex li- 
bro Judith ostenditur, ubinarraturquod Holopherne 
principe militie interempto, multitudo exercituum 
in fugam versa [est], et a Judaeis facile superata. Ut 
autem vincere valeamus, spiritualis armatura assu- 
menda est. Propterea, etc., quasi dicat : Quia tales 
hostes habemus et de tanta re, proplerea accipite 
contra eos arma(uram Dei, id est qua Deus suos 
armat, et ideo accipite, ut possitis resistere malis et 
spiritualibus nequitiis im die malo, id est in hac 
vita, ubi est tentatio. Aliter enim non possetis re- 
sistere, nisi habita armature virtutum, et ut perfecti 


p virtutibus possitis slare in omnibus, scilicet pros- 


peris et adversis, et quia armatura Dei necessaria 
est. Siate ergo viriliter, quoties provocamini, 
succincti lumbos vestros, id est carnales concupis- 
centias, cingulo castitatis, succingentes vel frenan- 
ies, et hoc non in simulatione, sed in veritate, ut 
vere propter Christum luxuriam refrenetis, que in 
Jumbis maxime viget. Vel, in charitate, hoc facite, 
id est per charitatem. Et estote induti lorica justitize, 
id est justitia sit vobislorica cuique secundumjus fa- 
ciendo, ne pateat locus hosti : et estote calceati pedes, 
id est affectiones vestre sint munita virtutibus, ne a 
vitiis pungantur : et hoc, in praparatione Evangelii, 
uLsitisita preparati ad predicandum Evangelium vel 
ad complendum precepta Evangelii. Evangeliidico, 
pacis, scilicet quod nuntiat pacem inter Deum et 
homines. Calceamenta hec virtutum debent habere 
praedicatores, ne ille qui predicat pede mentis tere 
ram tangat, id est pro terrenis faciat. (64) Hao si- 
gnificatione Marcus dicit, sandaliis vel soleis calceari, 
ut neque pes sit tectus neque nudus ad terram, id 
est nec occultetur Evangelium,nec errenisinnitatur. 

Vzgns. 46-24. — « In omnibus sumentes scutum 
« fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea 
« exstinguere : et galeam salutis assumite, et gla- 
« dium spiritus quod est verbum Dei, per omnem 
« orationem et obsecrationem orantes omni tem- 
« pore in spiritu, et in ipso vigilantes in omni 
« instantia et obsecratione pro omnibus sanctis, et 
«pro me ut detur mihi sermo in apertione oris mei 
« cum fiducia notum facere mysterium Evangelii, 


operatur et in illo, oremus ; et quidquid possu- [) « pro quo legatione fungor"In catena ista ; ita utin 


mus faciamus, ut diabolusexpellatur et angeli ejus, 
et homines liberentur. Ipsi enim demones quasi 
equites pugnant in suis equis, hominibus, scilicet. 
(63) Equites ergo occidamus et equos possideamus. 
Ergo bellumgerimus adversus rectores tenebrarum, 
id est infidelium, hoc unum prelium est. (Haimo.] 
Alterum autem. cuique in seipso est, et hoo grave 
bellum et molestius, in quo quisquis victor exsti- 
terit, illos quos videt inimicos, id est principes 
mundi continuo superabit; et si illos vicerimus 


(61) August,, in psal. xxvi. 
(62) Id., De verb. Apost. 


«ipso audeam, prout oportet, me loqui. Ut autem 
« et vos sciatis que circame sunt, quid agam omnia 
« vobis nota faciet Tychicus charissimus frater et 
« fidelis minister in Domino, quem misi ad vos in 
« hoc ipsum ut cognoscatis qua circa nos sunt, et 
« consoletur corda vestra. Pax fratribus, et chari- 
« tas cum fide a Deo Patre nostro, et Domino Jesu 
« Christo. Gratiacum omnibus qui diliguntDominum 
«nostrum Jesum Christum in incorruptione. Amen.» 

Vos dico, in omnibus prelis snmenles scutum 


(63) Id., in psalmo crxir. 
(04) Id., De consensu evang. 


221 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD GALAT. 


222 


fidei, id est fidem rerum, quas non vidimus, que À instantia, ut scilicet omnibus virtutibus instent, et 


excipitinimicorum tela, et repellit tanquam scutum. 
Fides enim scutum est, sub qua vel quo justitia 
qua interiora transfigi non sinit, tuta est, sicut sub 
munimine omnium virtutum quod protenditur ante 
omnia arma, quod prius impugnat diabolus. Unde, 
prima petit campum dubia sub sorte duelli, pugna- 
turo fides. Hane igitur sumite ut. scutum, in quo 
possitis exstinguere omnia tela, id est assultus, ne- 
quissimi, diaboli. Tela, dico, ignea, quia de vitio in 
vitium incendunt. Et assumite galeam salutis, spe 
superne salutis gaudentes. Galea enim est salus 
eterna, cujus memoria et species mentem obvolvit, 
ne deflciat, et talibus armis splendidissimis, id est 
spiritualibus et insuperabilibus armari, hosti non 
ceditis. Ad ipsum enim hostem feriendum et fugan- 
dum assumite etiam gladium spiritus, id est quem 
dat Spiritus sanctus. (65) Quod verbum Dei est. 
Est enim verbum Dei gladius bis acutus, docens 
de temporalibus et de eternis : illorum consolatio- 
nem in Veteri, istorum in Novo Testamento promit- 
tens. 47 4 Quod enim temporaliter nobis promis- 
sum est, ad unam partem gladii; quod vero in 
sempiternum, ad alteram partem gladii pertinet. 
Nam et ideo duo testamenta dicuntur, quia vetus 
terrena promittit, novum aeterna. De hoc gladio 
Dominus ait : Non veni mittere pacem, sed gladium 
(Matth. x). Iste gladius vere acutus est, quia eum 
quem ferit & mundo dividit. Et quia armatura hec 
non esi nisi a gratia, subdit. Per omnem, etc. 
Quasi dicat : State in bello, et in eo siffs orantes 


per omnem orationem et obsecrationem, id est per C 


emnia qua oranda sunt, sine adjuralione, et per 
omni& que cum adjuratione petenda sunt. Orantes 
dico, non horarie, sed omni tempore, et non verbo 
tenus, &ed in spiritu, id est in mente. [Ambrosius] 
In spiritu orat, qui munda conscientia et integra 
fide orat. In carne enim oret qui polluta mente 
precatur, iterum peccaturus non casu, non subre- 
ptione, sed de proposito. Et in ipso spiritu sitis vi- 
gilantes, id est solliciti, et non remisse, sed in omni 


(65) August., in psal. cxix. 


sitis vigilantes im obsecratione facta pro omnibus 
sanctis et pro me, scilicet ut detur mihi sermo a Deo, 
quem tribulatio non obtundat. Detur, inquam, in. 
aperttone oris mei, id est verbi mei, id est ut aperte 
valeam reserare mysterium Evangelii, id est se- 
creta inearnalionis et passionis, ne pressura tribu- 
lationum ipsa formidine acumen doctrins obtun- 
dat, it4, ut cum fiducia, scilicet libere absque im- 
pedimento possim notum facere illud mysterium 
Evangelii, pro quo mysterio Evangelii, fungor lega- 
tione, nunc Rome etiam ?n calena positus, quia 
non pro catenis cesso a legatione. Dico possim cum 
fiducia notum facere Evangelium, et cum fiducia, 
ut in ipso Evangelio predicando, audeam loqui, in- 
ter mala omnia, prout oportet me loqui. Et ne audi- 
tis tribulationibus moverentur, dicit Tychicum 
omnia eis notificare, subdens : Ut autem et vos scia- 
tis ea qua circa me sunt. Hoc, quia multe ei erant 
tribulationes qua quasi eum cireumdabant, vel ideo 
dicit circa, quia interiora non tangebant, ut, inquam, 
illa sciatis, et quid agam, id est, quam constans 
eim inter illa omnia, omnia nota vobis faciet Tychi- 
cus frater meus in fide charissimus, ut libenter et 
bene audiant verba Tychici hunc commendat. Unde 
etiam subdit : Et est fidelis minister in Domino, id 
est in his que sunt Domini, et ideo audite eum, 
quem misi ad vos, in hoc ipsum, id est. propter hoc 
ipsum u£ cognoscatis per eum qu circa nos sunt, et 
consoletur corda vesira. Et ut predicta sicut docui 
fiant, pax sit fratribus et charitas cum fide. Pacem 
optat eis que est janua dilectionis, quia per pacem 
manebunt in charitate que est in fide. Et hoc, a 
Deo Patre nostro et Domino Jesu Christo, et gratia 
sit vobis, cum omnibus, id est et omnibus, qui dili- 
gunt Dominum nostrum, id est Christum. Diligunt 
dico, ín incorruptione. id est in integritate fidei, ad 
similitudinem sponse que non admittit corrupto- 
rem, Vel, gratia sit vobis in incorruptione, id est 
in vita eterna, cum, id est et omnibus, qui diligunt 
Dominum nostrum, id est Christum. 





IN EPISTOLAM AD PHILIPPENSES 


ARGUMENTUM. 


Philippenses sunt Macedones. Hi accepto verbo 
veritatis perstiterunt in flde, neo receperunt falsos 
apostolos. Hos collaudat Apostolus, scribens eis a 
Roma de carcere per Epaphroditum. 


CAPUT PRIMUM. 


VgRs. 1-6. — « Paulus et Timotheus servi Jesu 
« Cbristi, omnibus sanctis. in Christe Jesu, qui sunt 
« Philippis cum episcopis et diaconibus. Gratia 


D « vobis et pax & Deo Patre nostro et Domino Jesu 


« Christo. Gratias ago Deo meo in omni memoria 
« vestri semper in cunctis orationibus meis pro 
« omnibus vobis cum gaudio deprecationem faciens 
« Super communicatione vestra in Evangelio Christi 
« a prima die usque nunc, confidens hoc ipsum, 
« quia qui cepit in vobis opus bonum, perficiet 
« usque in diem Christi Jesu. » 

Paulus et Timotheus. Hanc Epistolam scribit 
Afostolus Pailippensibus. Philippenses autem sunt 


233 


PETRI LOMBARDI 


224 


Macedones, qui accepto verbo predicationis ab Apo- A Scribunt sanctis et episcopis, et diaconibus, id est 


stolo firmi in fide fuerunt, nec pseudoapostolos re- 
ceperunt. Unde eos laudat Apostolus. [Ambrosius]Hi 
Paulo per Epaphroditum aliquam substantiam Ro- 
mam miserant : quem cum hac remisit Epistola, in 
qua, cum presens non potest, munit eos conira 
duplex bellum, scilicet tribulatorum et pseudopra- 
dicatorum, ut omnia adversa pro Christo susti- 
neant, e£ cum humilitate, sicut et Christus fecit 
et legalia a pseudoapostolis nunquam recipiant. Is 
nec se Apostolum nominat, quia nunquam de eo 
minus vel coutra eum senserant. Ideo ergo dignita- 
tem suppriinit, quia de eo recte sentiebant. Et est 
intentio Apostoli in hac Epistola cohortari Philip- 
penses ad patientiam contra tribulationes, et ad 
constantiam contra pseudopradicatores. Modus ta- 
lis : More solito salutationem premittit, deinde gra- 
tias agit Dco pro eis, implorans eis majora bona, ut 
virtutibus crescentes ad perfectionem perveniant. 
Deinde ad patientiam tribulationum monet exem- 
plo suo et Christi, et postea ut sibi caveant a ver- 
sutiis pseudoapostolorum, tandera moralem admo- 
nitionem interserit, et prope finem de gratia quam 
sibi Romam per Epaphroditum miserant gaudere se 
dicit, Premittens ergo salutationem ait : Paulus et 
Timotheus. Timotheum apponit, quia hunc erat ad 
eos missurus, per hoc eum quodammodo commen- 
dans, ut eadem que scribit ab eo bene accipiant. 
Servi Jesu Christi. Nomen dignitatis tacet quod est 
Apostolus, quia non erat opus auctoritate cum de 
illo recta sentirent. Conditionem fatetur, quia casto 


timore Christo subditi vere liberi sunt. (1) Sicut Q 


enim duo sunt timores qui faciunt duo genera ti- 
mentium, sic dus servitutes que faciunt duo ge- 
nera servorum. Est enim timor quem perfecta cha- 
ritas foras mittit. Est etiam servitus simul cum eo 
foras mittenda. Et alius timor castus permanens in 
seculum seculi : cui adjuncta est alia servitus, 
qua miro et ineffabli modo, sed tamen vero sic 
gervi sumus, ut liberi simus servi, scilicet timore 
casto, ad quem pertinet servitus intrans in gaudium 
Domihi sui, non servi, timorem foras mittendo, ad 
quem pertinet servitus, non manens in eternum in 
domo. Servos igitur dixit, ut et ipsi quibus scribit 
pro Domino ferant dura, Christi, ut contra pseudo 
stent. Scribit hanc Epistolam omnibüs sanctis, id 


minoribus et majoribus. Quia premittit minores, 
ad humilitatem invitat; et quia hos subnectit, os- 
tendit non esse aliquem a Deo perfectum qui non 
indigeat hac admonitione. Vel Paulus scribit et Ti- 
motheus, omnibus sanctis, qui sunt Philippis, scri- 
bit dico, cum episcopis et diaconibus, quia eorum 
bonum pariter optabant, et in scribendo premitti- 
tur salutatio, in hunc modum. Gratia, scilicet re- 
missio peocatorum sit vobis et paz, scilicet tran- 
quilitas mentis et reconciliatio ad Deum, a Deo 
Patre nostro et Domino Jesu Christo. 

Gratias, etc. 

Primum agit gratias Deo cujus nutu omnia bona 
omnibus accidunt. Quasi dicat : Agite qui agitis 
quia talia sunt. Unde : Gratias ago Deo omnium meo, 
privato beneficio, id est inde laudo Deum qui mihi 
facit quod in vobis volo, ago dico, in omni memoria 
vestri, id est quoties memor vestri flo. Quod utique 
sum, in omnibus orationibus meis, habitis semper, 
congruis temporibus. Gratias dico, pro omnibus 
vobis, scilicet prelatis et subditis. Et hoc cum gau- 
dio, non tristis de culpa vera, ego dico, faciens de- 
precationem, id est deprecans ut stetis. Gaudio dico 
habito super, id est de communione vestra, qua est 
in evangelio Christi, id est quia vos communicastis 
in fide et operibus Evangelii. Vel vestra communia 
fecistis in Evangelio exaltando, et hoc a primo die 
conversionis vestre usque nunc. Et ideo amodo 
magis standum est, confidens. Quasi dicat : Deprc- 
cor ut steis, et sum confidens, id est confido hoc 
ipsum fieri a vobis quod precor, et non aliud, videte 
ne frustra. Confido dico, non in vobis, sed in Deo, 
quia Deus operans cepit in vobis opus bonum, coo- 
perans perficiet. Cooperando enim, id est cum Deus 
ia nobis perficit : Quod operando incipit, quia ipse 
ut velimus operatur incipiens, qui volentibus coo- 
peratur perficiens, Ut ergo velimus, operatur: 
cum inde volumus, et sic volumus ut faciamus, 
nobis cooperatur: tamen sine illo vel operante ut 
velimus, vel cooperante cum volumus, ad bona pie- 
tatis opera nihil valemus. Perficiet dico, usque ín 
diem Christi Jesu, id est usque ad finem quo Deus 
videbitur. Vel, perficiet in nobis, per successio- 
nem, usque in diem Jesu Christi, id est usque ad 
communem judicii diem. 


est in baptismate sanctificatis, qui sunt Philippis, [) . 848 Vrns. 7-11. — « Sicut est mihi justum hoc 


qua est civitas Grecie quam edificavit Philippus 
pater Alexandri adoptivus, vocans eam Philippis a 
nomine suo. Sanctis dico, tn Christo Jesu, id est 
operante Christo Jesu, vel fundatis in Christo, id 
est in fide Christi, scilicet qui credunt etiam homi- 
nem esse. Scribunt sanctis dico, cum id est et epi- 
scoris et diaconibus. Episcopos etiam presbyteros 
dicit. Non enim plures episcopi in una civitate es- 
sent, neque presbyleros intermitteret, ut ad diaco- 
nos descenderet ; et significat per episcopos et dia- 
conos majores, per sanctos minores. Et est sensus: 
(1) Aug., super Joannem. 


« sentire pro omnibus vobis, eo quod habeam vos 
« in corde et in vinculis meis et in defensione et 
« confirmatione Evangelii, socios gaudii mei ommes 
« vos esse. Testis enim mihi est Deus quomodo cu- 
« piam omnes vos esse in visceribus Jesu Chrisli. 
« Et hoc oro, ut charitas vestra magis ac magis ab- 
« undet in omni scientia, et in omni sensu, ut pro- 
« betis potiora, ut sitis sinceri et sine offensa in 
« diem Christi, repleti fructu justitie per Jesum 
« Christum in gloriam et laudem Dei. » 

Sicut, e c. Quasi dicat : Ita gratias ago et depre- 


335 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 


220 


cor, et confido de vobis, sicut est mihi jusium hoc A laus Dei, ut pro vobis, scilicet dicatur : Mirabilis 


sentire pro omnibus vobis, id est. sicut justum est 
me ita velle de vobis. Aliud enim non debui sentire 
de tam bonis. Et exponit causam, eo quod habeam 
rós, non in solis labiis, sed in corde, id est in in- 
timo affectu charitatis, qua desidero vos omnes, 
eliam minores, in futuro esse socios, id est ut in 
futuro sitis socii gaudii mei, id est remunerationis 
vit :terna. Et hoc desidero, dum laboro, in vinculis 
meis et in defensione Evangelii,contra impugnatorcs 
et confirmatione infirmorum in doctrina Evangelii. 
E' est sensus : Memor vestri sum, et bonum vobis 
desidero, sive sum vinctus, sciens quoque vos esse 
vinctos ; sive sim defendens Evangelium, quod et 
vos facitis ; sive confirmen infirmos in Evangelio. 
Testis enim mihi est Deus, etc. Ideo pro omnibus 
precor, quia cupio vos omnes esse in visceribus 
Christi, scilicet ut a Christo diligamini quasi ejus 
viscera. Et inde testis est mihi Deus. Et hoc est 
quod ait: testis enim mihi est Deus quomodo, id 
est quanto affectu,cupiam vos omnesesse in visceribus 
Chrisli, id est ia. intimo Christi amore, ut ab co 
perfecte diligamini.Vel eo affectu diligatis Deum et 
proximum quo Christus, qui animam suam pro fra- 
fribus posuit. Vel refertur ad illud quod supradixit, 
cum dixit se desiderare illos esse socios gaudii sui, 
et determinat hic quomodo desiderat, scilicet non 
humana cupiditate, non carnis affectu, sed Christi 
amore, Et hoc est quod ait : Testis enim mihi est 
Deus quomodo vos omnes esse participes gau- 
dii eterni. Cupium, dico, non carnali affectu, sed 


in visceribus Christi, id est in amore Christi, dicit C 


se desiderare amoreChristi non humano,ut eos par- 
licipes habeat in Domino. Et hoc etiam oro, ut cha- 
ritas vestra magis ac magis abundet, id est crescat, et 
hoc in scientia et in omni sensu, scilicet ut sciant in 
quibus Deum et proximum diligere debeant,et cum 
scierint habeant sensum et memoriam et adversio- 
nem in omnibus redus, ita ut abundet, id est in 
tantum crescat charitas vestra in scientia, u£ pro- 
betis, id est ut probare et discernere sciatis non so- 


lum qua sunt bona et que mala, sed etiam inter 


bona que sunt potiora, ut post probationem et dis- 
cretionem, sitís sinceri in vobis, id est sine operi- 
bus corruptionis ; e£, quantum ad proximum, sine 
offensa : et hoc perseveranter, usque in diem Christi, 


Deus in sanctis suis (Psal. ,xvn,) 

Vxss. 12-18. — « Scire autem volo vos, fratres, 
« quia qua circa me sunt, magis ad profectum ve- 
« nerunt Evangelii, ita ut vincula mea manifesta 
« fierent in Christo in omni protorio et in. ceteris 
« omnibus, ut plures e fratribus in Domino confl- 
« dentes in vinculis meis, abundantius auderent 
« sine timore verbum Dei loqui. Quidam quidem et 
« propter invidiam et contentionem ; quidam autem 
« etpropter bonam voluntatemChristum praedicant; 
« quidam ex charitate, scientes quoniam in defen- 
« sione Evungelii positus sum. Quidam aütem cx 
« contentione Christum annuntiant, non sincere, 
« existimantes pressuram se suscitare vinculis meis. 
« Quid enim ? Dum omnimodo sive peroccasionem. 
« sive per veritatem Christus annuntietur, et in hoc 
« gaudeo, sed et gaudebo. » 

Scire antem. lHlactenus communiter locutus est 
ostendens suam erga illos charitatem,inde speciali- 
ter ea qu» tolerantiam suadent. [Ambrosius] Et 
quia superius dixit se cupere hos fore participes 
gaudii sui, ideo quod profecerit superedificatio ejus 
insinuaL eis quasi charis, et gratias agens, precatur 
hoc eis confideus : Vos autem, fratres, volo scire, 
quia dixi vos socios gaudii mei, hoc scilicet quia ea 
qu circa me sunt, id est exterior undique me cir- 
cumdans abundantia passionum. Vel ideo ait circa 
me, quia non ad interiora pertinguut,magis venerunt 
ad profectum Evangelii, quam ad detrimentum ut 
mali intenderunt ad profectum. Venerunt dico ita ut 
vincula mea fierent manifesla in. Christo, id est utili- 
tas vinculorum appareret in Christo, qui propter 
vincula plus annuntiatur. [Haimo.] Vel vincula mea 
fierent in Christo, id est, manifestum fleret quod 
vincula ipsa mihi essent in Christo, id est pro Chri- 
sto, id est quod propter eum vinctus essem non pro 
aliquocrimine,quia namque patienter quzlibet mala 
sustineo, patet non esse scelus falsitatis, quod in 
me justa vindicta procellat ; sed quandam verita- 
tem, quam sustinendi fortitudo magniflcat[Hieron.] 
Manifesta fierent dico in omni praetorio, quo majores 
conveniunt ; et in cateris omnibus locis. Cum enim 
Apostolus Rome vinctus retrusus esset in carcere 
in domo imperatoris, et doceret Evangelium,et in- 
firmos curaret, multaque miracula patraret,et multi 


id est usque ad finem vite. Et quia non sufficit [) Per eum crederent, in tantum ut domum persecuto- 


abstinere a malo nisi fiat quod bonum est, addit : 
repleti. Quasi dicat : Non solum sitis sine malis, 
sed etiam sitis repleti fructu justiliv, id est bonis 
operibus que sunt fructus, quz est habitus animi. 
Repleti dico non viribus vestris, sed per Jesum 
Christum. Vos dico per hoc transituri in gloriam et 
laudem Dei, id est gloriam eternam unde laudetis 
Deum. Vel ita, repledi, quasi dicat: Oro ut abundet 
charitas vestra et sinceritas, ut per hec sitis repleti 
hic et in futuro, fructu, id est mercede justitis : et 
hoc per Jesum Christum.Et adeo sitis repleti ut sitis 
in gloriam et laudem Dei, id est. ut sitis gloria et 


ris Ecclesiam faceret redemptoris; et tunc mani- 
festum est in pretorio et in omnibus locis, id est 
imperatori et omnibus consulibus et principibus et 
minoribus, propter Christum talia sustinere.Ita pro 
Evangelio ea sustineo u plures e fratribus, non in 
se, sed in Domino confidentes vinculis meis, id est 
in consideratione vinculorum meorum, abundantius 
quam ante auderent contra pugnantes loqui verbum 
Dei sine timore. Quasi dicat : Meo exemplo audent 
confidenter predicare ita dicentes : Si vinctus lo- 
quitur, cur non potius nos? Coustantia enim ejus 
multos animavit, ut non timerent evangelizare.Alii 


221 


PETRI LOMBARDI 


228 


autem, quidam diversi a prioribus quia mali sunt, À caste Deum querit. Tres invenimus personas, si 


praedicant quidem Christum. Ei boc faciunt, propter 
invidiam el contentionem, id est quia invident mei 
apostolatus glorie, et contendunt habere. Quidam 
autem, ab his diversi quia cum boni sint predicant 
Christum, et hoc propter bonam voluntatem, scilicet 
ut alios salvent, id est pro dilectioneDei et proximi, 
et exemplo mes bona voluntatis. Quídam non di- 
versi ab his, quia et hi boni sunt, praedicant Chri- 
sium. Et hoc ex charitate privata ad Apostolorum,ut 
vicem ejus vincti supplerent, scientes quoniam posi- 
tus sum in vinculis in defensione,id est pro defensione 
Evangelii. Vel positus, id est firmus et stabilis sum 
in defensione Evangelii.Quidam autem, ab his di- 
versi quia mali,annuntiant Christum ex contentione, 
id est ex privato odio,quia aliquando mecum con- 
tenderunt et confutati sunt. Et ne viderentur cor- 
recti,áddit,non sincere, id est non puro animo, sed 
existimantes suscitare pressuram vinculis meis, id est 
existimantes hoc, utsi quis de predicalione eos ac- 
cuset in me auctorem ejus vindicent. Astutia ergo 
simulationis isti Christum annutiabant, ut possent 
seditiones excitare Apostolo, quasi auctori,qui mul- 
tos aggregaverat suo collegio. (Augustinus) Ecce 
quator species doctorum distinxit, duas bonorum, 
et duas malorum, qui omnes annuntiant Christum, 
sed non eodem animo. Mali autem non simplici 
. nec veraci unimo Christum annuntiabant, boni vero 
puro animo et fide sincera : omnes tamen Evange- 
lio proficiebant. Unde malos tolerandos dicit, sub- 
dens : Quid enim. Quasi dicat : Non solum ergo et 
alii veri doctores laboramus ad profectum Evangelii, 
ged etiam mali. Qui non bono animo predicant sunt 
ad profectum, et ideo tolerandi. Quid enim refert 
qua intentione predicent, dum omnimodo, sive per 
occasionem terrenam, sive per verilatem, id est vero 
animo ut boni faciunt, Christus, id est veritas Chri- 
sti, non falsitas, annuntietur, Veritatem quippe an- 
nuntiabant quidam etiam si non veritate, id est non 
vero animo. (2) Terrenia enim cupiditatibus consu- 
lentes regem celorum annuntiabant, habentes in 
lingua veritatem, sed non in pectore castitatem,qui 
sunt utiles eis quos instruit Dominus. (3) Unde ait : 
Qua dicunt facite, que aulem faciunt nolite facere 
(Matth. xxu.) Ex occasione enim evangelizant que- 
rentes ab hominibus suacommoda, vel pecuniarum, 


vel honoris, vel laudis humane, quoslibet volentes ]) 


accipere munera, non tam salutem ejus querentes 
eui annuntiatur commodum suum. Qui vero audit 
salutem, siin illum crediderit quem illi annuntiant, 
qui annuntiat habebit detrimentum cui annuntiatur 
habebi* lucrum,quia annuntiat Evangelium, scilicet 
rectam fidem, sed non recte. Et ideo non est rectus: 
quod annuntiatur rectum est, sed qui annuntiat 
non est rectus. Quare? quia aliud querit in Eccle- 
sià quam Deum : 8i Deum quereret, esset, castus. 
Quisquis à Deo preter Deum aliquid querit, non 


(2) Aug., in psalm. xc. 


C 


verba Evangelii diligenter investigamus, pastoris, 
mercenarii, furis. Pastor veritate, veritatem annun- 
tiat) Mercenarius vero occasione veritatem annun- 
tiat, aliud querens, et tamen ille Christum annun- 
tiat. Et ille fur et latro, veritatem negat et tollit. 
Diligendus est ergo pastor, tolerandus est mercena- 
rius, cavendus 179 latro. Ideo Apostolus non pro- 
hibet mercenarios, sed permittit, quia etipsi utiles 
&ad aliqua. Et in hoc gaudeo, nunc quod Christus an- 
nuntiatur per occasionem, non solum per veritatem, 
id est de hoc nunc gaudeo quod veritas Christi pre- 
dicatur, quecumque sit preedicantium intentio. Et 
non solum nunc, sed et post gaudebo, scilicet in fu- 
turo. Velita : Supra dixit tribulationes suas esse ad 
profectum Evangelii, hic dicit sibi esse ad gaudium. 
Quasi dicat : Non solum aliis est profectus de ma- 
lis, sed et mihi est gaudium. Et hoc est quod ait ; Et 
in hoc gaudeo, scilicet quod tribulationes sustineo 
pro Christo, sed et gaudeo. [deo de malis meis gau- 
deo, vel pro profectu Evangelii, quia inde mihi sa- 
jus. Et hoc est quod ait : 

Vzns. 19-30. — « Scio enim quia hoc mihi pro- 
« veniet ad salutem, per vestram orationem et sub- 
« ministrationem spiritus Jesu Christi secundum 
« exspectationem et spem meam, quia in nullo 
« confundar, sed in omni flducia sicut semper et 
« nunc magnificabitur Christus in corpore meo, 
« Sive per vitam, sive per mortem. Mihi enim vivere 
« Christus est, ét mori lucrum. Quia si vivere in 
« carne, hic mihi fructus operis est, et quid eligam 
« ignoro, coarctor autem e duobus desiderium ha- 
« bens dissolvi et esse cum Christo, multo magis 
« melius permanere autem in carne, necessarium 
« propter vos. Et hoc confidens scio quia manebo 
« et permanebo omnibus vobis ad profectum ve- 
« girum et gaudium fidei, ut gratulatio vestra abun- 
« det in Christo Jesu in me, per meum adventum 
« iterum ad vos. Tantum digne Evangelio Christi 
« conversamini, ut sive cum venero et videro vos, 
« Sive absens audiam de vobis, quia statis in uno 
« Spiritu unanimes, collaborantes fidei Evangelii : 
«et in nullo terreamini ab adversariis que est 
« illis causa perditionis, vobis autem salutis. Et hoc 
« & Deo, quia vobis donatum est pro Christo non 
« solum ut in eum credatis, scd ut etiam pro illo 
« patiamini, idem certamen habentes quale et vi- 
e distis in me, et nunc audistis de me. » 

Scio enim quia hoc, (Ambrosius) scilicet pati pro 
Christo vel Evangelii ex mea predicatione profectus, 
veniet mihi in futuroin salutem eternam,quod illi pu- 
tantad mortem.Proveniet dico nonsolum meomerito, 
sed etiam per vestram orationem, id est adjuvante me 
vestra oratione, et per subministrationem spiritus Jesu 
Christi, (Haimo.) id est per Spiritum sanctum qui 
sua me quasi ruiturum columna fulcit, id est auxi- 
lium prebente et subministrante mihi Spiritu san- 


(3) 1d., De verbis Evang. 


220 


clo. Proveniet mihi, dico, in salutem qua salus erit, A cum Christo multo melius est. Apparet enim eum 


secundum exspectationem eL spem meam, id est erit 
tanta quantam salutem exspecto, et in presenti 
spero. Et hoc firmiter spero, quia in nullo statu, sci- 
licet prosperis et adversisconfundar, ut aliquo modo 
cedam a predicalione. [Ambrosius] In nullo dicit 
se confundi, quia et spes promissionis magna est, 
et res vera et honesta. Non confundar dico, sed in 
omni fiducia, que sicut semper a tempore conversjo- 
nis fuit, ita et nunc est, dum in vinculis laboro, 
Christus, id est fama et gloria Christi, magnificabitur 
apud gentes, et in corpore meo ; quod fragilius est. 
Magnificabitur dico, sive per vitam, qua mihi con- 
cessa eum predicabo, sive per mortem, qua perse- 
verandi in eo, et pro eo moriendi famam dabo. Et 
est sensus : Magnificabo Christum, si vixero, do- 
cendo ; sl moriar, exemplum relinquendo. Mihi enim. 
Quasi dicat: Recte per vitam magnificabo, quia 
Christus est mihi vivere, quia causa ejus vivo, ut 
eum magnificem non ob aliud, per mortem meam 
magnificabitur: et recte,quia mori est mihi lucrum, 
quia Cbristus mortis mes premium est. Vel, ipsum 
mori, est mihi lucrum, quia per mortem ab his 
miseriis liberatur, et ad beatitudinem transit, et 
per mortem multos lucratur Deo. 

Quod si. Quasi dicat : Christus est mihi vivere ut 
eum magnificem. Quia sí vivere, hic mihi fructus 
operis, id est tam dignus fructus de meo opere, 
scilicet magniflicare Christum, quod opus facio dum 
mihi datur vivere in carne: 8i, inquam, hoc est, ecce 
ignoro, id est nescio quid eligam nedum appetam, 


scilicet mori an vivere, Quasi dicat : Nisi hic fru- C 


ctus esset, non est dubium quin mori eligerem,niei 
Christum haberem premium, et ideo ne dubitetis, 
Philippenses, mori pro Christo. Vel ita, mihi vivere. 
Quasi dicat: Merilo magnifico Christum, sive vita 
sive morte, quia Christus est mihi vivere, id est 
mihi vita hic et in futuro : hic per fidem et spem,in 
futuro per speciem : pro hac vita mortale corpus 
tradit, ut recipiat ipsum immortale in etornum. 
Unde subdit : Mori pro Christo est mihi lucrum. 
Quia si. Quasi dicat : Christus est mihi vita hic et 
in futuro: quod utique est per bona opera. Quia, 
id est sed, si vivere, id est bene operari in carne : 
quod mirum videtur, cum in carne non habitet nisi 
peccatum, est mihi fructus operis, id cst mihi tam 


fructuosum opus, per quod scilicet Christus sit 


mihi vita hic et in futuro. Ecce ignoro quid eligam, 
mori scilicet an vivere. Coarctor enim vel autem. 
Quasi dicat: Non solum ignoro quid eligam de duo- 
bns, sed etiam coarctor de duobus. Vel ita junge: 
Ideo ignoro, quia coarctor de duobus, id est ex de- 
siderio dissolvendi et neccssitate vivendi. (4) Non 
enimita distinguendum ut dicatur,coarctor,et postea 
sequatur, e duobus desiderium habens, scilicet dis- 
solvendi et in carne manendi, quia ex ipso sermonis 
textu dijudicatur, quoniam sequitur dissolvi et esse 


(4) August., De dootr. Christ. 
(5) Id., super Joannem, 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 330 


et 


ejus quod optimum est dicere se habere concupi- 
scentiam, ut cum e duobus compellatur, alterius 
tantum hoc habeat concupiscentiam, alterius neces- 
sitatem. Sic ergo distinguendum est: Coarctor vel 
compellor e duobus. Deinde sequitur, ego dico, de- 
siderium habens, vel concupiscentiam dissolvendi, 
&b his miseriis quibus quasi compedibus vinctus 
sum et cum Christo esse presentialiter. Et quasi 
quis quaeret: Quare hujus rei potius habeat concu- 
piscentiam ? subdit: quia multo melius est quantum 
ad me. Et quasi iterum diceretur: Cur ergo e duo- 
bus compelleris? subdit, quia est manendi necessi- 
tas, dicens : Permanere aulem in carne necessarium 
est propter vos, non propter me. Quasi dicat : Illud 
est mihi melius, hoc necessarium vobis. Ideo 
illud cupio, hoc non recuso. (5) Sunt quidam homi- 
nes imperfecti, qui cum patientia moriuntur ; et 
gunt quidam perfecti, qui cum patientia vivunt.Qui 
adhuc desiderat vitam istam, cum illi venerit dies 
mortis, patienter tolerat mortem. Luctatur adver- 
sum se ut sequatur voluntatem Dei, et hoc potius 
agit animo quod elegit Deus, non quod elegit volun- 
tas humana, et ex desiderio vite presentis fit lucta 
cum morte, et adhibet patientiam et fortitudinem 
u'& equo animo moriatur, iste patienter moritur. 
Qui vero desiderat sicut Apostolus dissolvi et esse 
cum Christo, non patienter moritur, sed patienter 
vivit, delectabiliter moritur. Vide Apostolum patien- 
ter viventem, id est cum patientia: hic non amare 
vitam, sed tolerare. Unde ait: Cupio dissolvi, et 
esse cum Christo multo melius est. (6) Tedium 
enim illi erat manere in carne, et ex duobus patie- 
batur angorem. Alterum optimum ducebat, unie 
passioni appropinquans vehementius glorificaba- 
tur, dicens : Bonum certamen cer'avi, de reliquo re- 
posita est mihi corona, eto. (II Tim. 1v). 

Vel ita potest distingui: Quid eligam ignoro: co- 
arctor enim desiderium habens e duobus,id est di- 
solvendi et in carne manendi, et hoc est habens de- 
giderium, etc., id est quia desiderium et esse cum 
Christo multo melius est, sed manere in carne ne- 
cessarium est propter vos. Et ego confidens in hoc, 
scilicet quia necessarium est me manere propter 
vos, scio quod manebo, etc. [Ambrosius] Ecce sciens 
melius esse et esse cum Christo, sed necessarium 
esse ut. maneret in carne propter instructionem 
credentium et profectum fidelium, non quod sibi 
tutius est elegit, sed quod multis expedit, ostendens 
quantum affectum habeat circa eos, hoc secutus 
quod proficeret per charitatem quam anteposuit 
omnibus. Vel ita, et ego scio, non dubie, sed confi- 
dens in misericordia Dei, hoc scilicet quia manebo, 
id est non parum quidem, sed diu permanebo omni- 
bus vob's minoribus et majoribus, scilicet ad profe- 
ctum vestrum, ut crescatis per bona et ad gaudium 
fidei, ut scilicet de flde vestra gaudeamus, vel ut 


(6) Id., in psal. xci. 


241 


PETRI LOMBARDI 


232 


vos de fide gaudeatis in ea proficientes, que non À quia pati est donum Dei, et quia patior et quia utile 


est nisi ubi munda est conscientia. [Haimo.] Et ita 
gaudeatis ut proficiatis, u£ gratulatio vestra abundet 
in Christo Jesu, qui benefecit vobis, qui me vobis 
incolumem reddidit et liberatum a vinculis, id est 
ut abundanter agatis gratias Christo cum gaudio. 
Ín me, id est pro me liberato et servato vobis, scili- 
cet per meum adventum iterum futurum ad vos con- 
firmandos, el veniam utique ad vos, si tantum- 
modo digne conversamini Evangelio Christi, id est 
disciplina Dominica, quia secundum meritum ve- 
strum dabitur mihi vita ad opus vestrum. Et ita di- 
gne ut sive cum venero et videro vos, sive cum absens 
fuero audiam de vobis hoc, scilicet quod statis in fide 
et devotione contra adversarios, et hoc in uno Spi- 
ritu sancto, cui non heret contrarius spiritus, et 
sicut ipse unus ita et vos unanimes esse dobetis. 
Unde subdit : Vos dico unanimes voluntate, et col- 
laborantes, actu fidei Evangelii, id est totis viribus 
laborantes ad implendu ea qua tides Christi exigit. 
Omnis enim pugna unanimiter aggressa victoriam 
parit. Et post hac, in nullo terreamini ab adversariis 
qui vos terrent per aspera qua est illis causa perdi- 
tionis eterna, vobis aulem causa salutis eterne. E/ 
hoc etiam quod patimini non a vobis est, sed a Deo, 
quia pro merito Christi qui Patri obedivit hec inter 
alias gratias data est vobis. Unde subdit: quia do- 
natum est vobis quasi premium, pro Christo quem 
diligitis. Quid ? hoc scilicet, non solum ut in cum 
credatis, sed pro illo patiamini. (7) Unde major glo- 
ria erit. Utrumque ergo ad Dei gratiam pertinet,et 
fides credentium et tolerantia patientium, quia 
utrumquedixit esse donatum.Vos dico habentes idem 
certamen, contra hostes quale et vidistis in me, dum 
apud vos presens fui, quando verberatus sum nu- 
dus pro muliere pythonissa, a qua spiritum mali- 
gnum exclusi que magnum quasstum praebebat, vel 
stabat dominis suis ; quale nunc audistis de me, dum 
absens sum vobis. Quasi dicat : Non hortor vos ad 
id quod ipse horream, sed quod in me impleo. 
180 CAPUT II. 

Vgns. 1-8. — « 8i qua ergo consolatio in Christo, 
« 8i quod solatium charitatis, si qua societas spiri- 
« tus, si qua viscera miserationis, implete gaudium 
« meum, ut idem sapiatis, eamdem cbaritatem ha- 
« bentes, unanimes, idipsum sentientes. Nihil per 
« contentionem neque per inanem gloriam, sed in 
« humanitate superiores sibi invicem arbitrantes, 
« non que sue sunt singuli considerantes, sed ea 
« qua aliorum. Hoc enim sentite in vobis quod et 
« in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset, non 
« rapinam arbitratus est esse se equalem Deo, sed 
« semetipsum exinanivit formam servi accipiens in 
« similitudinem hominum factus,et habitu inventus 
« ut homo ; humiliavit semetipsum factus obediens 
« usque ad mortem, mortem autem crucis. » 

Sí qua ergo. A predictis infert. Quasi dicat: Et 


(7) August., De gratia et libero arbitrio, 


D 


C 


D 


est, ut supradictum est, ergo qui jàm me fecistis 
gaudere de communione vestra in Evangelio Christi, 

implele gaudium meum addita sustinentia tribula- 
tionis et czeteris quz& sequuntur, et hoc est, quod 
ait: Sí qua ergo consolatio est in vobis in Christo, 
id est si vultis habere consolationem in rebus Chri- 
Bti, id est remissione peccatorum, et ia aliis donis, 
vel si consolari me vultis,si quod solatium charitatis, 
id est si vu'tis ut charitas Ecclesiarum qui» orant 
et bona agunt pro fratribus si vobis solatium et 
confortatio in adversitatibus vestris ; (8) et sí qua so- 
cietas Spiritus sancti est vobis, id est si vultis ha- 
bere unionem quam facit Spiritus sanctus : in om- 
nibus fidelibus, propter hanc societatem illi in quos 
venit primitus Spiritus sanctus linguis omnium 
gentium loquebantur ; et si qua viscera miserationis 
sunt in vobis, id est si pius affectus est in vobis de 
quo procedat miseratio, implete gaudium meum. 
Gavisus quidem de fide vestra, et implete gaudium 
ut constanter patiamini. [Ambrosius] Vel, secun- 
dum aliam litterum, si qua ergo exhortatio est in 
Christo, id est si vera exhortatio spei in Christo 
apud vos qua nos invicem consolamur : et sí quod 
solatium cha:itatis communis est vobis ; et sí qua 
societas spiritus sancti est vobis per quam jungimur 
in uno novo corpore ; et si qua sunt viscera misera- 
tionis, id est affectus pietatis erga me, id est si in 
animo vestro sum, sicut vos in mep ; implete gau- 
dium. Tunc illa vera sunt si hoc fit: Haec qus su- 
pra numeravit, tunc vera probando significant, si 
ista que subter mandat fuerint servata : in quibus 
non videntur probati, si non sit quod subdit scilicet 
non impleant gaudium et cetera servent. Implete 
gaudium dico, ita ut non modo patiamini, sed ut 
idem sapiatis, non diversa in fide. Habentes camdem 
charitatem ad omnes, wmanimes, unius voluntatis, 
idipsum sentientes, ut mala cujusque sint omnium, 
nihil per contentionem agentes, ut alius alii conten- 
dant preponi. Nota quosdam contentiosos fuisse 
inter eos. Vel, nihil per contentionem, ut bona di- 
cant, non contentiosis verbis loquantur; ut nihil 
agentes, per inanem gloriam, id est propter famum 
seculi que inanis est. Sic eos constringit, ut si 
hec non custodiant, nec in predictis probati vi- 
deantur, quia in illis nolent se improbatos videri, 
ista quoque servent ut perfecti sint. Sine dubio 
enim aliqui erant inter eos dissentientes, inquieti, 
inanis glorie causa contendentes, pacem Ecclesie 
rumpentes. Sed in humilitate sitis degentes, ut de 
vobis humilia sentiatis. Et sint arbitrantes,id estin 
cordibus suis dijudicantes alios,sibi esse superiores, 
id est digniores apud Deum, et hoc, invicem, alter 
scilicet alterum reputet digniorem.Non ita hoc de- 
bemus estimare ut nos estimare fingamus,sed vere 
existimemus posse aliquid esse occultum in alio, 
quo nobis superior sit, etsi bonum nostrum quo 


(8) August., De blasp. 8. Spir. 


333 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP, 


234 


illo videmur superiores esse, non sit occultum. À eratinfectus secundum formam Dei, factus, inquam, 


Non quz sua. (9) Hic docet quomodo vitent con. 
tentionem, et inanem gloriam, et quomodo arbi- 
trentur alios superiores, scilicet si consideraverint 
non su& bona, sed al/orwm. Quasi dicat: Ut haec 
predicta faciant, mon sint consideranles, singuli 


quam sua sunt bona vel mala,sed qua aliorum sunt. 


Illa enim predicta possunt illi facere qui non sua 
tantum attendunt, sed que aliorum sunt, ut Chri- 
stus qui pro aliis tanta tulit ;neque ulla res officio- 
sum istud obsequium facit libenter impendi, nisi 
cum cogitamus quanta pro nobis tulerit Dominus. 
Unde admonens subdit: Hoc ením sentite in vobis. 
Quasi dicat: Ad patientiam et humilitatem vos invito, 
et ut quaratis que aliorum sunt, non vestra, et ut 
hoc servetis, exemplum Christi assumite. Hoc enim 
sentite in vobis, id est debetis sentire in vobis, quod 
el in Christo Jesu. fuit, (10) ut sicut Christus non 
attendit quee sua sunt,sed vestra,in eo quod carnem 
assumpsit,et sine peccato cum esset,peccata nostra 
suscepit, ita et nos ad ejus imitationem invicem 
enera nostra portemus. Qui cum in, etc. Hic osten- 
ditin quo Christum imitari debemus, scilicet in 
humilitate ;sed antequam humilitatem Christi osten- 
dat,praemittit alta de Christo,ut hi in quibus locus 
estabjectionis non dedignenturhumiliari, cum Chri- 
stus adeo altus tantum sit humiliatus.Cujus altitu- 
dinem ostendit dicens: Qui Christus cum, non dico 
accepisset, sed essel in. forma Dei Patris, id est in 
plena essentia et equalitate Patris, arbitratus est, 
id est certissime scivit, se esse aequalem Deo Patri, 


in. similitudinem hominis,id est mortalis et passibi- 
lis ut alii homines. (14) Per hoc ergo quod homo 
factus est,et in similitudinem hominum se exinani- 
vit, ipse est Christus, et factor et factus. (15) Vide 
factorem ; omnia per ipsum [acta suut (Joan. 1). Vide 
factum, in similitudinem hominum factus. 
Videmus ergo Christum Jesum, et Deum et ho- 
minem, el factorem rerum, et factum in rebus ; ef, 
Creatorem hominis, et creatum hominem. Deus 
Christus equalis est Patri,tantus est quantus ille ; 
talis est qualis ille: hoc est q' od ille, non hic esf 
qui ille :quia ille Pater, hic Filius. Sed hoo est quod 
ille, quia ille Deus et ille; ille omnipotens, et ille ; 
illo immutabilis,et ille. Ideo non rapina erat equa- 
lis Deo, quia natura erat natus et semper natus, 
sicut est natus eL semper natus: et aicut. semper 
natus, ita semper equalis. Non itaque inequalem 
genuit, vel equalitatem jam nato addidit, sed 
gignendo eam dedit, quia &equalem, non imparem 
genuit. (16) Non igitur immerito Scriptura utrum- 
que dicit, scilicet et. equalem Patri Filium, et Pa- 
trem majorem Filio,illud propter formaro Dei, hoc 
propter formam servi. Propter quam non tantum 
Patre, sed etiam seipso et Spiritu sancto minor 
factus est, et etiam minoratus est paulo minus ab 
angelis (Hebr. 11). Ergo et homo factus est et per- 
manens Deus. Homo enim assumptus est a Deo,non 
in homine consumptus est Deus.Ideo valide rationa- 
biliter, et Patre minor est homo Christus, et Patri 
equalis est idem ipse Deus Christus. (17) Christus 


pon faciens rapinam, id est non usurpando quod C enim Dei Filius et Deus est homo :Deus ab eterno, 


non saum esset, ut diabolus fecit, et. primus ho- 
mo. (14) Sed Christus non usurpavit qualitatem 
Dei, quia vere erat equalis per naturam.[In ea erat 
equalitate, in qua natus erat. (12) Erat enim Chri- 
stus equalis Patri, natus,non factus. [deo non erat 
illa rapina, quia natura erat illi equalis à quo ge- 
nitus est. Vel, non est arbitratus esse se equalem 
Deo, secundum humanitatem, scilicet quod esset 
facere rapinam, id est non suum presumere. Sed 
semetipsum. Ostensa altitudine subdiLde humilitate. 
Quasi dicat: /Equalis erat Deo Patri, sed, quamvis 
esset in. forma Pairis, manens utique quod orat 
ezinanivit semetipsum. Quomodo ? non substantiam 
evacuans, non formam deitatis mutans, sed for- 


homo in seculo: Deus, quia Dei Verbum ; homo, 
quia in unitate persone accessit Verbo anima 
rationalisetcaro. Cum enim esset unicusDei Filius, 
non gratia,sed natura, ut esset etiam plenus gratia 
factus est et hominis filius, unus Dei Filius, idem- 
que hominis filius :non duo filii Dei,Deus et homo, 
sed unus Dei Filius: Deus sine initio, homo a 
certo initio. Sicut enim non augetur numerus per- 
sonarum cum caro accedit anime, ut sit unus 
homo, sic non augetur numerus personarum cum 
homo accedit Verbo ut sit unus Christus. Legitur 
itaque Deus homo, ut intelligamus hujus persone 
singularitatem,non ut suspicemur in carnem muta- 
tam divinitatem. (18) Non enim in illa susceptione 


mam servi accipiens, non formam Dei amittens.(13) ) alterum eorum in alterum conversum et mutatum 


Forma servi accessit, non forma Doi discessit. 
Exinanivisse se ergo ab invisibilitatis sue magni- 
tudine,se visibilem demonsíirasse,per formam servi 
susceptam ,quasi enim dignitate se exuit, dum for- 
main servi sibi univit forma Dei. Et ne putares for- 
mam servi in eo, acilicet Christo, fieri immortalem 
addit: Factus est, secundum formam servi qui 


(9) August.. De 83 Quest. 

(10) Id., in eodem. 

11) 1d., super Joannem. 

12) Id., in psalmo cxxx. . 
(13) Id., super Joan. 


PaTROL. CXCII. 


est ; nec divinitas quippe in creaturam mutata est, 
ut desisteret esse divinitas, nec creatura in divini- 
tatem mutata est, ut desisteret esse creatura. Ef 
habitu.Quasi dicat :Factus est in similitudinem ho- 
minum, et ctiam suo habitu, id est sua conversa- 
tione inventus est alicui volenti experiri, ut alius 
homo, quia comedit, bibit, sedit, etc. Vel ita: Ha- 


uod. 
vang. 


14) Id., in serm, 
15) Id., De verb. 
(16) Id., De Trinit. 
A7) Id., in Enchir. 
8) Id., De Trinit, 


38 mE 


PETRI LOMBARDI 


936 


habitus in ea re dicitur,que ut habeatur acccdit vel A alapas, flagella, usque ad mortem. Et si parum est 


accidit. Verumtamen hoc interest, quia quedam eo- 
rum que accidunt ut habitum faciant non mutan- 
tur, sed ipsa mutant in se integra et inconcussa 
manentia,sicut sapientia accidens homini, non ipsa 
mutatur, sed hominem mutat, quem de stulto sa- 
pientem facit. Quedam vero sic accidunt ut mu- 
tent et mutentur, ut cibus qui amittens suam spe- 
ciem in corpus vertitur,et exilitatem atque languo- 
rem in robur atque valentiam commutat. Tertium 
genus est cum ea qua accidunt nec mutant ea qui- 
bus accidunt nec ab eis ipsa mutantur, sicut an- 
nulus in digito positus, quod genus rarissime in- 
venitur.Quartum genus cum ea que accidunt mu- 
tantur non a suf natura,sed quodammodo forman- 
tur, et aliam speciem et formam accipiunt, ut eat 
vestis qus dejecta atque deposita non habet eam 
formam quam sumit induta. Induta enim membris 
accipit formam quum non habet exuta.Quod genus 
congruit huic operationi. Deus enim Filius semet- 
ipsum exinanivit, non formam suam mutans, sed 
formam servi accipiens :neque conversus aut trans- 
mutatus in hominem,amissa incommutabili stabi- 
litate,et in similitudinem 3818 hominum factus est 
ipse susceptor verum hominem suscipiendo [Haimo] 
Hic enim similitudo veritatem exprimit. 

Et habitu inventus ut homo,id est habendo homi- 
nom, inventus est ut homo eis quibus in homine 
apparuit.Quod dicit ut homo,tale est,quale et illud, 
quasi Unigeniti a Patre. (Joan. 1.) Veritatem enim 
exprimit. Habitus autem iste non est ex primo ge- 
nere [Augustinus.] Non enim manens in se natura 
hominis,naturam Dei mutavit,nec ex secundo. Non 
enim mutavit homo Deum, et mutatus est ab illo, 
nec ex tertio. Non enim sic assumptus est homo,ut 
nec ipse mutaret Deum,nec ac ipso mutaretur ;sed 
potius ex quarto. Sic enim assumptus est, ut com- 
mutaretur ineffabiliter et excellentius atque conjun- 
ctius,quam vestis cum ab homine induitur.Nomine 
ergo habitus satis significavit qualiter dixit, in si- 
militudinem hominum fuctus,quia non transmigra- 
tione in hominem,sed habitu factus est, cum indu- 
tus est hominem, quem sibi uniens quodammodo 
atque conformans immiortalitati eternitatique con- 
sociaret. (19) Non ergo oportet intelligi Verbum mu- 
tatum esse susceptione hominis, sicut nec membra 


veste induta mutantur, quamvis susceptio illa inef- p 


fabiliter susceptum suscipienti copularet. Habitus 
ergoestsusceptio hominis,quasi vestis que non mu- 
tat,quod vestitur ad commendationem majoris hu- 
militatis, et ait : et humiliavit semetipsum, tam al- 
tum, factus obediens Patri, non solum sustinendo 
convicia etopprobria, sed etiam usquead mortem.(20) 
Quanta humilitas ! humiliavit se Christus usque ad 
incarnationem, usque ad mortalitatis humane par- 
ticipationem, usque ad diaboli tentationem, usque 
&d populi irrisionem, usque ad sputa et vincula, et 


(19) August., De Trinit. 


hoc, aliquid de genere mortis addendum est. Mor- 
tem autem, non quamlibet,sed crucis,queignomi- 
niosior est. [Augustinus] Eece habemus humilitatis 
exemplum, superbie medicamentum.Quid ergo in- 
tumescis, homo ?O pellis morticina,quid tenderis? 
O sanies fetida, quid inflaris? Princeps tuus hu- 
milis, et tu superbus ? Caput est. humile, et mem- 
brum superbum ? Absit !Propter quod. Ostendit hu- 
militatem Christi que maximein passionc apparuit, 
nunc incipit de claritate ejus secundum hominem 
quaabejus resurrectione sumpsit exordium.Utenim 
Christus resurrectione clarificaretur, prius humilia- 
tus est passione ;humilitas, claritatis est meritum ; 
claritas, humilitatis est, premium ; sed hoc totum 
factum est in forma servi. In forma enim Dei sem- 
per fuit, et erit claritas. [Ambrosius] Quid ergo in 
quantum humilitas mereatur,ostendit hic ut magis 
hanc appeteremus calcata jactantia. 

Vrns. 9-11. — « Propter quod et Deus exaltavit 
« illum, et donavit illi nomen quod est superomne 
« nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur 
« ccelestium, terrrestrium ei infernorum, et omnis 
« lingua confiteatur quia Dominus Jesus Christus 
« in gloria est Dei Patris. » 

Propter quod,scilicet quia tam humiliter Christus 
passus est moriendo, et Deus Pater exaltavit illum, 
donando immortalitatem,impassibilitatem. Exalta- 
vit ergo secundum humanam naturam,qu » glorio- 
sior facta est in resurrectione, in quo et natura di- 
vina potest dici exaltata secundum ostensionem, 


C quia copit sciri quod erat. Sicut in assumptione 


infirmitatis dicitur exinanita, quia non appa- 
ruit quod erat. [Augustinus] Et denavit, per gra- 
tiam illi, homini Christo nomen quod est super 
omne nomen, id est bonorificentiam, seilicet quod 
vocatur Deus. Hoc et ante resurreclionem ha- 
buit,sed post resurrectionem quod erat, in eviden- 
ti positum est ut scirent homines et demones; et 
tunc res dicitur fleri quando innotescit. Quod ergo 
a conceptione acceperat, dicitur ei donatum post 
resurrectionem propter manifestationem. Sed quae- 
ritur cui donaverit,utrum homini,an Deo.Homini do- 
navit nomen quod est super omne nomen, non Deo, 
neque enim cum in forma Dei esset, non excelsus 
erat ; aut non ei genua flectebant, coelestia, terre- 
na et inferna, Sed cum dicitur propter quod illum 
exaltavit,satis apparet propter quid exaltaverit, id 
est propter obedientiam usque ad mortem crucis. 
In qua ergo foriba Christus crucifixus est, ipsa ex- 
altata est ; ipsi donatum est nomen quod est super 
omne nomen, ut cum ipsa forma servi, neminetur 
unigenitus Dei Filius.Hoc ergo illi datum est ut ho- 
mini secundum quem factus est Filius obediens us- 
que ad mortem, quod jam habebat idem ipse Dei 
Filius, Deus de Deo natus equalis Patri, Nunquid 
enim antequam resurgeret, imo etiam antequam 


(20) Id., in serm. quodam. 


331 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 


$38 


homo fleret, non erat altus Dei Filius,Dei Verbum, A dem in fine ;omnis lingua bonorum et malorum con- 


Deus apud Deum?[Augustinus] Donavit ergo secun- 
dum hominem Christo, secundum carnem mortuo, 
resurgenti, ascendenti : Ut in nomine Jesu omne ge- 
nu flectatur, ceelestium, terrestrium, et infernorum, 
id est ut imperio ejus subjici fateantur Angeli et 
bomines et demones. Sedet enim Christus ad dex- 
teram Patris post resurrectionem et ascensionem. 
Factum est hoc jam, nec videmus, sed credimus et 
legimus. Unde et eo ipso quo erat filius David Chri- 
stus,factus est Dominus David. Illud enim quod na- 
tum est ex David,ita honoratum est ut esset Domi- 
nus David. Ergo in carne quam accepit in qua mor- 
tuus est, in qua et ascendit, et sedet ad dexteram 
Patris ; in eadem ipsa sic honorata, sic clarificata, 
etin celestem habitum mutata ; et Filius est Da- 
vid, et Dominus David,qui est Dominus celestium, 
terrestrium et infernorum. | Ambrosius) 

Vel ita quibusdam videtur,homini datum est no- 
men quod est super omne nomen,quod nullo gene- 
re, nulla rationc convenit. Hoc est enim donum Pa- 
l»is, scilicet esse Filium ; et nomen ejus super om- 
ne nomen, hoc est esse Deum, quod non per solam 
appellationem, sed per naturam est super omne 
nomen :Hoc nomen non est datum homini. Si enim 
secundum quod homo erat hoc accepit, tunc ipse Dei 
Filius Deus sibi dedit hoc nomen. Quare ergo Pater 
dicitur dedisse quod divinitas Filii poterat homini 
prestare ? Sed forte dicetur quia a Deo Patre sunt 
omnia, ideo ipse dicitur dedisse. Si ergo a Patre 
omnia, quare nondicatur cuncta Filio suo per gene- 
rationem dedisse, cum sibi equalem genuit? Item 
donatum illi significat qui se exinanivit, qui for- 
mani servi accepit.Sed nunquid poterat eeexinanis- 
se homo res infirma? (Augustinus|Nunquid in for- 
ma Dei erat ante incarnationem ? Quod si non erat, 
non accepit formam servi, nec se exinanivit ; quia 
qui erat in forma Dei, se exinanivit formam servi 
accipiens.Ergo homini non est donatnm nomen Dei, 
sed ei qui equalis est Patri qui se exinanivit, cujus 
suntomnia aPatre. llli donavit Deus Pater nomen 
quod est superomne nomen,id estesse Deum perna- 
turam,quando ab eo plenus Deus natusest. Quomodo 
ergo dicit Apostolus, propter quod exaltavit et do- 
navit illi nomen, quia post crucem manifestatur 
quidaPatre cum generaretur accepit.Cum autem a 
creatura coepit sciri illius majestas, illius divinitas 
post crucem,passionem,et resurrectionem revelata 
est hominibus.Ut in nomine Jesu omne genu flecta- 
tur, celestium, terrestrium et infernorum. Hic 
aperit cui datum sit nomen Dei. Cui omnis creatura 
flectit genua,id est Deo. Sed forte dicitur quod ho- 
mo adoptione Deus fsset, et sic. Christus ex parte 
verus Deus, et ex parte adoptivus erit. Adoptivo au- 
lem Deo non flectit genua creature, sed Deo vero 
causa creature. Constat autem Christum verum 
Deum esse,cui flectitur genu, non adoptivum. Tan- 


(24) Aug. De hono persev. 


C 


fiteatur sponte vel invite, quia Dominus noster Je- 
sus Christus in gloria Dei Patris, id est equalis Pa- 
tri, quod hic quidam negant. Quomodo potest fieri 
ut homo sit in gloria Dei Patris, etiam si adoptivus 
Deus sit,homo in gloria Dei Patris non potest esse: 
Nam hoc ei competit qui natus est de Deo, quia in 
gloria Dei Patris esse,est nihil defferre ab eo, ut una 
gloria sit Patris et Filii per naturam, per commu- 
nem substantiam ct virtutem. Cave qualiter intelli- 
gas virorum illustrium,Ambrosii et Augustini verba 
premissa, ne sibi contraire putentur. Scitote ergo 
quia est donatio naturalis et est donatio gratuita. 
Naturali donatione dedit Pater aomen quod est super 
omne nomen Deo filio non homini, id est Christo, 
secundum quod Deus, non secundum quod homo; 
nec fuit aliud dare, quam sibi equalem generare. 
Gratuita vero donatione dedit homini Christo, non 
Deo quia Christus non inquantum Deus,sed in quan- 
tumhomo pergratiam accepit nomen Dei,nec pergra- 
tiam adoptionis,sed pergratiam unionis,utnon sit ad 
optivus Deus, sed verus Deuscui flectituromne genu. 

Vrns. 12-18. — « Itaque, charissimi mei, sicut 
« semper obedistis, non in presentia mes tantum, 
« sed multo magisnuncin absentia mea cum metu, 
« et tremore vestram salutem operamini. Deus est 
« enim qui operatur in vobis et velle et perficére 
« pro bona voluntate.Omnia autem facite sine mur- 
« murationibus et hesitationibus,ut sitis sine que- 
« rela, et simplices filii Dei sine reprehensione in 
« medio nationis prave et perverse, inter quos lu- 
« cetis sicut luminaria in mundo verbum vite con- 
« tinentes ad gloriam meam in die Christi,quia non 
« in vacuum cucurri,neque in vacuum laboravi.Sed 
« et siimmolor suprasacrificium et obsequium fidei 
« vestre,gaudeoot congratulor omnibus vobis. Idi- 
«psum autem et vosgaudete,et congratulaminimihi.» 

Itaque, etc. [Haimo.] Quasi dicat: Quia Christus 
bumilis,ita perobedientiam exaltatus est.lfaque, fra- 
tres m:i,in fideet dilectione,sicut semper obedistis Do- 
mino et mihi,itanunc obedite, non in prasentia mea 
tantum servientes, sed multo magis nunc in absentia 
mea,quia minus subvenio vobis, et operamini,id est 
operibus mereamini,et preparatevestram salutem,id 
est vitam 889? eternam. Et hoc cum metu animi et 
tremore corporis,id est magno et manifesto timore, 


p non presumptione. Vel cum metu, id est cum 


humilitate non superbe, quia qui timet semper hu- 
milis est ne cadat, et tremore manifesto. Deus entm. 
Quasi dicat: Ideo timendum est, quia non vos sed 
Deus operatur. Et hoc, Deus enim est qui operatur 
fn vobis, et velle bonum, et perficere bonum quod 
vultis. ÉL hoc pro bona votuntate sua, non pro me- 
ritis nostris. (21) Nos ergo volumus, sed Deus ope- 
ratur in nobis et velle ; nos operamur, sed Deus in 
nobis operatur et operari : hoc nos expedit et cre- 
dere et dicere, quia pium est et verum, ut sit hu- 


239 


PETRI LOMBARDI 


210 


milis confessio,ettotum detur Deo.(22) Perproprium Á « animo sim cognitis qua circa vos sunt.Neminem 


énim arbitrium nisi Dei gratia adjuvetur, nec ipsa 
bona voluntas in homine esse potest.Ümnia autem. 
Adjungit hic patientiam humilitati. Quasi dicat : 
Non solum cum metu operamini, sed etiam omnia 
facite sine murmuratione, id est, non negligenter et 
indevote ; et sine lhaesitationibus, ut non  hesitelis 
pati pro Christo, sed prompti sitis.Ita omnia facite 
ut sitis sine querela, quantum ad proximum, ut sci- 
licet proximus de vobis non possit conqueri ; et 
quantum ad vos, sitis simplices, non duplices ut 
qui duobus dominis servire volunt. Contra quod 
dictum est: Non potestis Dco servire et mammonz 
(Matth. v1). Simplices, dico, sicut filii Dei. (Haimo] 
Sicut Deus simplex est, ita et filii ejus puro ac sim- 
plici animo debent incedere; et etiam quantum ad 
exleroós estote sine reprehensione,ut non sit in vobis 
quod pateat reprehensioni. Et hoc ideo hortor,quia 
estis in medio prava» nationis, per opera el perverse 
per diversas sectas, id est malorum,qui rectum or- 
dinem depravant et pervertunt: qui dicuntur na- 
tio,quia non sunt renati ex aqua et Spiritu sancto. 
Inter quas lucetis, id est lucere debetis doctrina et 
vita, id est ad hoc estis constituti ut luceatis. Et 
ideo decet vos esse sine reprehensione. Lucctis, 
dico. Sicut luminaria fixa in celo lucet ín. mundo, 
gic et vos so] mundi estis quos illuminat lux vera. 
Et hoc ideo quia estis continentes verbum vitz, id 
ést quia estis vasa Evangelii, sicut illa dicuntur 
continere rationem vite animalis. Luminaribus 
bene sahctos comparat. Sicut enim stellas collinon 
exstinguit nox, sic mentes fidelium adherentes 
eclo sacra Scripture non obscurat mundana ini- 
quitas. (23) Et sicut illa quidquid agutur in terra 
etiam si quid mentiantur de ipsis, suos tamen in 
colo cursus non obliquant nec tardant : ita sancti, 
quorum conversatio in colis est (Philipp. 11), pro- 
pter mala mundi que despiciunt; vel falsa qua 
éonfingdntur in ipsos, lucem verbi et vit» exem- 
plum nullo modo interpolant. Ita facite ut dixi, 
quod utique erit ad gloriam meam, nedum vestram 
futuram, in die Christi, id est quando videbitur Chri- 
Stus.Et vere gloriam habeo, quia non. in vanum, id 
est sine fructu, cucurri, in facile conversis ; neque 
ín vanum laboravi, in difficile conversis. Et non so- 
Jum tunc habebo gloriam, sed etiam modo gaudebo 


« enim habeo tam unanimem qui sincera affeclioné 
« pro vobis sollicitus sit.Ümnes enim que sua snnt 
« querunt, non que Jesu Christi. Experimentum 
« autem ejus cognoscite, quoniam sicut patri filius 
« mecum servivit in Evangelio. Hunc igitur spero 
me mittere ad vos, mox ut videro qui circa me 
« sunt. Confido autem in Domino, quoniam et ipse 
« veniam ad vos cito. Necessarium autem existi- 
« mavi Epaphroditum, fratrem et cooperatorem et 
« cor:militonem meum,vestrum autem apostolum, 
« et ministrum necessitalis mee, mittere ad vos, 
« quoniam quidem omnes vos desiderabat, et mo- 
« Stus erat, proplere& quod audieratis illum infir- 
« matum. Nam et infirmatus est usque ad mortem, 
« sed Deus misertus est ejus. Non solum autem 
« ejus, verumeliam ot mei, ne tristitiam super tri- 
« stitiam haberem. Festinantius ergo misi illum, 
« ut. viso illo iterum gaudeatis, et ego sine tristitia 
« sim. Excipite itaque illum cum omni gaudio in 
« Domino, et ejusmodi cum honore habetote, 
« quoniam propter opus Christi usque ad mortem 
« accessit, tradens animam suam, ut impleret id 
« quod ex vobis deerat erga meum obsequium. » 

$pero autem. Quasi dicat: Non solum litteris 
hoc moneo, sed etiam spero in Domino Jesu, id est 
per misericordiam Domini Jesu Timotheum mc mit- 
tere ad vos. Et hoc cito, adeo necessarium est ut 
veniat. Et adeo attentus est erga vos. Mittere, dico, 
ut et ego bono animo sin, his cognitis quz circa vos 
sunt, sicut vos eritis bono animo cognitis his que 


* 


C circa me sunt. Ideo illum et aon alium volo mit- 


tere. Etenim, id est quia neminem habeo nunc tam 
unanimem, id est qui ita concordet mee voluntati 
in hoc negotio, qui, ita sincera affectione pro vobis 
sollicitus sit. Hop enim tempore multi cum Apo- 
stolo mercenarii erant ; filii vero vel pastores nulli, 
nisi Timotheus. Et vere. Omnes enim quaerunt in 
vobis quz sua sunt,non quz sunt Jesu Chrisli.[Am- 
brosius] Negligentes enim erant de disciplina et 
conversatione fratrum.Non enim devoto animo pre- 
dicabant, sed propter propria lucra. Hi sunt mer- 
cenarii qui sunl. tolerandi, quia cadem habent in 
ore qua et pastores, qui utique sunt diligendi.Fu- 
res vero -et latrones qui occidunt, sunt cavendi. 
Experimentum autem. Quasi ,dicat: Hunc. mittam 


intus, in mente, quia certa me manet merces ; el [) ad vos, vos autem cognoscite in vita et doctrina, 


congralulur, id est gratias ago vobis omnibus, etiam 
si immolor super sacrificium et obsequium fidei ve- 
stra. Quasi dicat: Jam obtuli Deo fidem et opcra 
vestra, sed etiam si ipse pro vobis offeror, gaudeo, 
ita et vos, si pro me immolamini gaudete. Et hoc 
est quod subdit : Propter idipsum autem et vos gau- 
dete et congratulamini, id est gratias agite mihi, si- 
cut ego vobis, si immolor pro vobis. 

Vrns. 19-30. — «Spero autem in Domino Jesu 


« Timotheum me cito mittere ad vos, utet ego bono 


(22) August., ad Julianum. 


experimentum cjus, id est ipsum quem nos experti 
sumus et bonum cognovimus, quoniam, ipse obe- 
diens mihi sicut filius patri mecum servivit Deo in 
Evangelio in quo potui experiri eum. Et quia ex- 
pertus sum,Aunc igitur spero ne mitleread vos,mox 
ul videro quem exitum sint habitura qua circa me 
sunt. Confido autem in Domino, quoniam et ipse cito 
veniam ad vos. [Haimo] Hec manifesta sunt,apertà 
perstringamus ut in obscuris immorcmur. Interim 
autem existimavi necessarium fore mittere ad vos 


(23) Id., ex lib. Sentent. Prosperi. 


24] 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN ED. AD PHILIDD. 


912 


Epaphroditum fratrem meum in fide, et cooperatorem À exhortatus est eos, de cetero contra pseudoapos- 


in praedicatione, et commilitonem in adversis, vestrum 
autem apostolum, id est doctorem, ef ministrum ne- 
cessilatis mex, qui mihi necessaria ministravit, et 
ideo mittere volui. Sunt etiam alie caus, scilicet 
quoniam quidem desiderabat vos omnes videre, et 
m«cestus erat, non de se, sed de vobis pro eo dolen- 
tibus. Et hoc est quod subdit : Propterea quod au- 
dieratis eum. infirmatum, id est verberatum mini- 
stratione, unde dolebatis. Nam, etc. Quasi quis di- 
ceret : Cur moestus erat quia audierant illum infir- 
matum, scilicet cum possent decipi ? Respondetur. 
Quia non solum fama, sed etiam in ipsa re infirma- 
tus est, et ita confirmaretur auditus eorum magis 
ac magis, et dolor augeretur,nisi cito ad eos voni- 
ret. Et hoc est quod subdit : Nam et infirmatus | est, 
non utique ex verberatione, sed ex egritudine. Et 
hoc usqne ad mortem, id est ad mortis periculum. 
Sed Deus misertus est ejus, sanando eum, non solum 
aulem ejus, verumetiam et mei vel nostri quibus 
eum servavit. [Ambrosius] In hoc misertusest mei 
ne haberem tristitiam de morte super tristitiam de 
infirmitate, que noccbat vobis. Et qnia Deus mi- 
serius est ejus et nostri, ergo festinantius quam 
esset propositum mist illum ad vos, ut viso illo ite- 
rum gaudeatis, pro cujus absentia tristari vos novi, 
et ego sine tristitia sn, quam habebam de vobis 
tristibus. Et quia misi eum, ilaque excipile illum 
cum gratia, ut per bona opera ostendatis vos gau- 
dere de eo. Gaudio, dico, quod fit in Domino, id 
est quod sit spirituale, et, quia ejusmodi est, cum 


tolos monet ne legalia ah eis recipiant, sed fidem 
Christi solam sufficere credant. Et incipit hic agere 
de sinceritate fidei quasi de tolerantia et quibusdam. 
aliis. Hucusque monui. 183 De cztero, id est 
deinceps, o fratres mei, in fide, dico, gaudete in Do- 
mino, id est gaudium omnis boni habeatis in Do- 
mino, non in carnalibus observantiis. Hoc quidem 
presens dixi vobis, sed eadem scribere vobis, que 
presens dixi, scilicet ut in Domino tantum gau- 
deatis, mihi absenti quidem non est pigrum vobis 
aulem necessarium est, conira instantes pseudo. 
Ideo dicit necessarium scribere que presens dixe- 
rat, quia scriptura diutius manet quam prolatio (24) 
Videte, e& ut in Domino gaudeatis, videte, id est 
cognoscite illos esse canes, non ratione, sed con- 
suetudine contra insolitam veritatem latrantes. (25) 
Hac est enim canum natura ut eum quibus habent 
consuetudinem, sive boni, sive mali sint, non ad 
eos latrent ;insolitorum autem personis visis etiam 
innocentibus irritentnr. Bene ergo comparat cani- 
bus, quia sicut canes magis sequuntur consuetu- 
dinom quam rationem, ita pseudoapostoli consue- 
tudinem legis tenent, et contra veritatem irratio- 
nabiliter latrant et mordent. Et videte, id est co- 
gnoscite illos esse malos operarios. Mali operarii 
sunt qui zizania errorum superserunt generoso 8e- 
mini Evangelii, quibus frumenta enecant. Videte, 
id estcognosciteillos esse, non dico circumcisionem, 
ged concistonem, concisi sunt, quia & Christo cesj 
sunt : et alios cedunt, id est separant. Nos enim. 


omni honore habetote. Absoluta sunt hec, nec egent. C Quasi dicat : Bene hos nomino concisionem et non 


interpretatione. Et debetis, quoniam propter opus 
Christi, id est ut faceret opus quod Christus docuit 
et fecit qui venit ministrare et non minislrari, ac- 
cessit usque ad morlem, id est periculo mortis ; non 
coactus, sed ex voluntaria deliberatione, tradens 
animam, id est vitam suam ut impleret id quod 
er vobis deerat erga. meum officium. Rem quippe 
dedistis, sed qui mihi ferret de vobis, non 
erat. 
GAPUT Ill. 

Vrns. 1-6. — « De cetero, fratres mei, gaudete 
« in Domino. Eadem vos scribere mihi quidem non 
« pigrum, vobis autem necessarium. Videte canes, 
« videte malos operarios, videte concisionem. Nos 


circumcisionem, nos enim, fideles tantum sumus, 
vere cireumcisio. Credentes enim circumoidunt cor 
suum, ut amputata erroris nebula aspiciant et co- 
gnoscant Deum creatnrz». Nos, inquam, qui, scilicet 
ea servitute que grece Latria dicitur, servimus 
Deo, et hoc non in carne, sed spiritu, id est ratione 
ab omnibus expedita, quia spiritus regit, oaro 
domatur. Carne enim servit Deo, qui de rebus 
carnalibus sperat placere Deo. [Awgustinus] Cum 
vero caro ipsa ad bona opera spiritui gubditur, spi- 
ritu servimus Deo qui carnem domamus ut spiritus 
obtemperet Deo. Spiritus enim regit, caro regitur; 
nec spiritus bene regtt, si non regatur. In nonnullis 
codicibus invenimus scriptum ita, qui Spiritui Deo 


« enim sumus circumcisio qui spiritu servimus [) servimus. Per hoc notat Spiritum sanctum esse cui 


« Deo, et gloriamur in Christo Jesu et non in carne 
« fiduciam habentes, quamquam et ego habeam con- 
« fidentiam in carne. Si quis alius videtur confi- 
« dere in carne, ego magis circumoeisus octava die 
« ex genere Israel de tribu Benjamini, Hebreus ex 
« Hebraeis, secundum legem Phariseus, secun- 
« dum emulationem persequons Ecclesiam Dei, 
« secundum justitiam qua in lege est conversatus 
« sine querela. » 

De cetero. Hucusque contra tritulationes maxime 


24) August., De grat. nov. Test. 
25) Id.. De Trinit. . 


latria exhibetur, scilicet servitus soli Creatori ex- 
hibenda. Alia est servitus qua per charitatem jube- 
mur servire invicem, qua Grece dicitur dulia. (26) 
In pluribus etiam codicibus Latinis, in Grecis vero 
omnibus vel pene omnibus, reperitur ita scriptum, 
qui spiritui Dei servimus. Attende etiam cum non 
dixerit, nos habemus cireumcisionem, sed nos su- 
mus circumcisio, sic accipi. Hoc voluit signifi- 
care Apostolus: Nos sumus justitia ; circumcisio 
enim justitia est. Magis autem commendat quod 


(26) Id., in serm. quodam. 


243 


PETRI LOMBARDI 


214 


dicit, dicendo nos esse circumcisionem, id est ju- A Paulus, id est modicus dicitur. ELsecundum Justi- 


stitiam, quod dicendo mos esse circumcisos, id est 
justos : sic tamen ut cum justitiam dicit, esse, ju- 
Blos esse intelligamus. 

[Haimo.] Et gloriamur in Christo Jesu, maxime, 
quia nostr& gloria tantum Chrlstus est. Et nos su- 
mus habentes fiduciam,id est spem salutis, tn carne, 
Ad est in carnali circumcisione, vel in genere. (27) 
Respexit quosdam in carne fidentes. Ipsi erant qui 
decircumcisione carnis etaliis carnalibus observan- 
liis, nec non etiam de genere gloriabantur. Et ne 
videatur Apostolus non posse fiderein carne et con- 
temnere quod non habet, subdit : Quanquam ego 
habeam, id est habere possim confidentiam in carne. 
Bi qua esset. Et vere possim, quia plus aliis, ethoc 
est quam subdit: Si quis alius a me qui vos decipit, 
videtur confidere in carne, quasi inde justus sit, ego 
magis videor, debere confidere quam illi pseudo, 
quia ego sum circumcisus octava die, a nativitate 
mea. Quasi dicat: Non major circumcisus sum, 
sed habeo circumcisionem octava die, ut lex Moysi 
precipit hominem, scilicet octava die circumcidi 
cultello petrino. Innuens quod post tempus, vii die- 
rum in octavo, id est eterno die & Christo petra 
perfecte circeumcidemur ab omni corruptione pone 
et culpe. Et sum ez genere Israel, id est non pro- 
selytus, non advena ad populum Dci, sed a paren- 
tibus natus Judeis ; el sum non de minori tribu, 
sed de tribu Benjamin, que non fuit de concubinis, 
que tribus adhaesit non recedens & templo quando 
facta est separatio in servo Salomonis. Tunc enim 


tribus Juda que erat regia, et tribus Benjamin, et C 


tribus Levi que erat sacerdotalis remanserunt si- 
mul non recedentes a Jerusalem et a templo ; et 
ego natus ez hebrzis parentibus sum Hebrzus. 
Quasi dicat : Non deviavi a gente mea. Nota quod 
Hebreei dicuntur pro Abraheimutata littera ab Abra- 
bam, unde origo trahitur, non ab Heber. Hocautem 
Augustinus retractat ita, dicens : Quod dixi ex 
Abraham cepisse gentem eorum, est quidem et 
hoc credibile, ut Hebrei velut Abrahei dicti esse 
videantur. Sed ex illo verius intelligantur appellari 
qui vocabatur Heber, tanquam Hebraei. Et sum se- 
cundum legem ; in qua egregius fui. Phariszus, id 
est non contemptibili plebi admistus, sed nobilitate 
ab aliis segregatus atque primarius. Primarii enim 


tiam, non veram, sed qua in lege est, quie manus 
comprimit, non animum, qua timore, non amore 
servire facit. Conversatus sum sine querela, id est 
sine clamore de me facto. [Augustinus] Nota quod 
dicit se secundum justitiam legis conversatum : 
idem tamen alibi ait : In quibus et nos ambulavimus 
aliquando in desideriis carnis, facientes voluntatem 
carnis, eL eramus natura. fii ire (Ephes. n). Talis 
justus erat secundum legem. Malum erat talem ju- 
stitiam sectari, quia quod in eo fuit sine querela ; 
hoc de illo magnam faciebat querelam. 

Vgns, 7 12. — « Sed que mihi fuerant lucra, hec 
« arbitratus sum propter Christum detrimenta. Ve- 
« rumtamen existimo omnia detrimentum esse pro- 
« pter eminentem scientiam Jesu Christi Domini 
« mei, propter quem omnia detrimentum feci, et 
« arbitror ut stercora ut Christum lucrifaciam, ut 
« et inveniar in illo non habens meam justitiam 
« qua ex lege est, sed illam que ex fideest Christi 
« Jesu, que ex Deo est jusiitia in fide ad cogno- 
« scendum illum, et virtutem resurrectionis ejus, 
« et societatem passionis illius, configuratus morti 
« ejus, si quo modo occurram ad resurrectionem 
« qua est ex mortuis, non quod jam acceperim, 
« aut jam perfectus sim. » 

Sed quz mihi, etc. Hec omnia predicte habui, 
sed qu mihi fuerunt, ante Christum, lucra ut signa 
veritatis, Ac sum arbitratus, si post veritatem 8e- 
querer, esse detrimenta, scilicet. quidquid boni est 
deterentia. [Ambbrosius] Et hoc propter Christum, 
Scilicet neadventum Christi ostenderem, vel nondum 
factum esse, vel superfluum. Inaniaenim erant hec 
omnia et impedimenta ne accederetur ad gratiam. 
Verumtamen. Quasi dicat : Non solum propter Chri- 
Btum habendum,ita arbitratus sum, verumtamen, id 
est sed etiam si ipsum non possem assequi, azstimo 
omnia detrimentum esse propter hoc. solum, scilicet 
propter scientiam Domini nostri Jesu Ghristi, id. est 
quam de Christo habemus eminenlem, caeteris 
scientiis, vel que eminet in eo plusquam in aliis. 
Vel ad eumdem sensum potest heec littera jungi, 
cum priori versu. Quasi dicat: hec omnia predicta 
legis habeo, verumtamen. id est sed tamen non par- 
tim, sed omnia existimo esse detrimenta, et hoc, 
propter eminentem scientiam id est Christi Domini. 


quidam, etquasi ad nobilitatem Judaicam segregati p Hoc non mutatur, Propter quem, Christum, hono- 


erant, non contemptibili plebi misti, qui dicebantur 
Pharissei. Nam dicitur hoc verbum quasi segrega- 
lionem interpretari : quisicut Latineegregius dicitur, 
quasi & grege separatus. Et fui secundum cmulatio- 
nem, id est dilectionem legis, persequens Ecclesiam 
Dei.Quidquid enim erat quod legi mee adversarium 
videretur impatienter ferebam, acriter insequebar. 
Hec apud Judaeos erat nobilitas, ged apud Christum 
quaeritur humilitas. Ideo ibi isle Saulus dicebatur. 
& Sa&ule cujus érat procera statura hic autem 


(27) August., in serm. quod. 


randum, in est propter Jesu Christi dilectionem et 
honorem, non solum estimo ea detrimenta, sed 
etiam feci, docendo et spiritualiier vivendo, ut aliis 
appareret omnia esse detrimentum : et quod plus est, 
arbitror illa legalia non tantum esse detrimenta 
bonorum, sed etiam ut stercora, quia inquinant jam 
observantem. Et hoc ideo u£ in futuro Chistum 
lucrifacerem, id est Christum habeam premium :Et 
hic inveniar, rationabiliter attendenti membrum ín 
illo capite, id est sim membrum illius ei charitate 


245 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 


946 


copulatus: quod aliter nequit fleri, niei illa existi- À illum, scilicet cur natus, cur passus. Et ad cogno- 


ment ut stercora. Quomodo autem potest in illo es- 
se u£ membrum, subdit, inveniar, dico, non habens 
meam justitiam, que ex lege est. Illa est justitia 
qna quis penas timet, non amat justitiam. Quis- 
quis enim timuerit, et suis viribus legem implere 
putaverit, et. fecerit quod jubet lex non amando 
justitiam, sed timendo ponam, fit quidem secun- 
dum justitiam, qua» ex lege est justus. De qua justi- 
tia alibi dicitur: Suam volentes justitiam constituere, 
justitig Dei, id est gralie mon sunt. subjecti. (Rom. 
vii). Sed si ex lege justitia est, quomodo est tua? 
Nunquid tu tibi imposuisti legem? (Haimo.] Deus 
legem dedit et imposuit, Deus te legi sue obtem- 
perare precepit. [Augustinus] Sed et tua est, quia 
de lege presumis tua voluntate te legem posse im- 
plere, existimans quia illa legalia manibus operaris. 
Von habens meam, dico, sed illam justitiam qua est 
ez fle Christi, qu». impetrat a Deo, que tollit ti- 
morem et dat amorem, quam Deus solus operatur 
in nobis. Melius est enim justum esse quam homi- 
nem esse. Si ergo hominem te fecit Deus, etjustum 
te facit quod melius est; non tute, sedsine Le fecit 
te? non enim adhibuisti aliquem sensum ut te fa- 
ecrel. Qui ergo fecit te sine te, non te justificat 
sine te. Fecit te nescientem, volentem justificat; et 
cum justitia vera sit ex fide, quid ergo opus est 
lege? Omnimo tollenda est secundum verbum lega- 
lium figuratum, Quo justitia ex fide est ex Deo, non 
est ex nobis. Et si fides nostra sit et justitia, hzc 
scilicet ens in fide. Sicut enim ex fide nata est, 
18.4 ita existere non habet nisi in flde. 

Deinde subdit commendatiouem fidei per multa 
qua facit. Facit enim et in alia vita cognoscere 
Deum perfecte qui hic fide creditur, et habere re- 
surrectionem, qua nostra resurrectio est virtus et 
efficacia resurrectionis Christi, et in hacvita habere 
societatem Christi in patiendo; nisi enim per fidem 
nemotanta pateretur.Et configurationem mortisejus 
ul, scilicet moriatur pro Christo, si opus fuerit, 
sicut ipse pro nobis. Et hoc est quod ait, fide, dico, 
valente ud. cognoscendum illum perfecte in futuro. 
Hoc videtur dicere de fide non habente tempus ope- 
randi, qua tantum ad hoc valet. Et valente ad virtu- 
tem resurrectionis ejus, id est ad veram resurrectio- 
nis efficientiam, qua est virtus et effectus resur- 


scendum virtutem resurrectionis ejus, id est ut 
agnoscam qua est virtus resurrectionis sum, scili- 
cet justificatio credentium. Ex illius enim resurre- 
ctione justificamur, tanquam enim a petra circum- 
cidamur. Resurrexit enim Christus, propter justi- 
ficationem nostram, id est ut justos nos faciat. Et 
agnoscam socios passionis ejus, id est fructum qu 

venit ex societate passionum ejus. Illam ergo bene 
noscit, qui per eam adcoali gaudia pervenire credit. 
Ego dico, configuratus morti ejus. Hoc non mutatur. 
Si quomodo. Quasi dicat: quero justificari ex fide, 
et configurari morti ejusChristi. Ego, dico, tentans, 
si quomodo, hoc ideo dicit, quia difficile est, occur- 
ram Deo, retribuens ei quod mihi retribuit, scilicet 
calicem passionis. Unde propheta: Quid retribuam 
Domino pro omnibus, etc. (Psal. cxv). Ego, dico, 
pro hoc venturus ad resurrectionem, veram et glo- 
riosam. Vel tentans, si quomodo, etc. In aera Chri- 
slo, in judicio quod tantum sanctorum est prius 
veniens ad resurrectionem veram que est, non 
inter mortuos, sed longe ex mortuis. Quiautem licet 
omnes resurgant in die judicii, soli tamen justi 
gloriose mutabuntur, et occurrent Domino in aera 
deportati ab angelis, Impii vero manebunt in terra, 
quousque percipiant terribilem sententiam judicis. 
Et ne videatur superfluum Apostolum tot pati, cum 
fidem et alia bona habeat, subdit: Non quod, quasi 
dicat: Merito jam pro illa gloria tantum laboro, 
quia non dico quod jam acceperim aliquid glorie, 
quia si aliquid glorie accepi, nihil est ad compara- 
tionem future, aut si quid jam accepi de cognitione 
Christi, non dico quod in illa jam perfectus sim, et 
8i ita est de me, quid de aliis? Hoc dicit de se, ne 
illi quos in hac Epistola laudat et in quorum fido 
et devotione se gaudere testatur, ut homines infla- 
tione extollantur; sed laborent addere ut ipse facit, 
qui tantus est. Si enim ipse qui tanta preditus est 
dignitate adhuc dcesse sibi ad perfectionem confite- 
tur, quanto magis hi elaborandum esse sibi intelli- 
gere debent, ut justificationum merita et perfectio- 
nis mclam adipiscantur. Nemo ergo fidelium, etsi 
profecerit, dicat: Sufficit mihi. (28) Qui enim hoc 
dixit, hesit in via ante finem, quem currens intue- 
batur Apostolus, et de sua imperfectione confiteba- 
tur, aliud in se intuens, aliud alibi querens. Per 


rectionis Christi. Et in hac vita valet ad. societatem [) fidem enim anibulat, non perspeciem. Vel ita quasi 


passionum ejus, id est ad hoc ut socii simus Christ; 
in patiendo. Qui societas est ex charitate, hoc di- 
cit de fide habente tempus operandi. Inveniar dico 
in illo, ego dico configuratus morli ejus, ut scilicet 
moriar pro illo, si opus sit, imitator mortis ejus et 
passionis. Vel ita, in fide ad cognoscendum. Quasi 
dicat : Qui in lege putat se justificari, non agnoscit 
Christum, sed ego volo justificari in justitia que ex 
fide est, qui ex Deo est, que est in fide. Ad quid? 
Ad cognoscendum illum, id est ut ego agnoscam 


(28) Aug., ex lib. Sentent. Prosperi. 


dicat: ldeo tenlo, si quomodo occurram ad resur- 
rectionem, quia non est verum quod acceperim jam 
virtutem resurrectionis, aut quod jam perfectus 
sim in, in cognitione Dei. 

Vgns. 12-14. — « Sequor autem, si quo modo 
« comprehendam in quo et comprehensus sum a 
« Christo Jesu. Fratres ego me non arbitror com- 
« prehendisse. Unumautem, quequidem retro sunt 
« obliviscens; ad ea vero qui suni priora exten- 
« dens meipsum ad destinatum persequor ad bra- 


gi 


PETRI LOMBARDI 


28 


« vium superne vocationis Dei in Christo Jesu. » À mur unde jam transilivimus, nec remaneamus in 


Sequor autem. Quasi dicat : Nou accepi, nec per- 
fectus sum, sed sequor, non passibus corporis, sed 
mnentis affectibus et vite moribus, nt possim esse 
perfectus justitie possessor,qui, recto itinere de 
die in diem spirituali renovatione proficiens, jam 
perfectus sum factus ejusdem justitie viator; per- 
fcotus entm erat viator, sed nondum ipsius itineris 
perfectione perventor. Ideo ait: sequor, proficiende, 
tentans si quomodo comprehendam, id est si aliquo 
modo potero perfecte cognoscere Christum qui est 
summa beatitudo. Ecce quanta est fides que tam 
grande petit. Comprehendam, dico, in eo modo co- 
gnitionis in quo deprehensus sum a. Christo Jesu, ut 
scilicet videam eum sicut est, sicut ipse me videt 
sicut sum. (Ambrosius] Vel ifa; Comprehendam, 
dico, non merito meo, 8ed in eo in quo comprehen- 
$us sum a Domino, id est per misericordiam Dei 
per quam a prescientia Dei requisitus inventus 
sum. Vel ita. Quasi dicat: Comprehendam, dico, in 
eo modo videndi, in quo, etiamnunc comprehensus 
sum a Domino Jesu, ut scilicet videam eum in ea 
claritate in qua mihi apparuit in via, quando me 
comprehendit. Fratres, etc. Illud quod dixerat, 
evidentius aperit. Et quid illud sit quod nondum 
comprehendit, sed sequitur ut comprehendat, de- 
terminat. Et quasi mirantibus illis quid dicat, cum 
ait, non accepi, nondum perfectussum, ait, fratres. 
Quasi dicat: Recte dico, sequor ut comprehendam, 
quia ego, qui melius novi quam vos, vel alii, non 
arbitror me comprehendisse, quidquid alii putent de 


illis in que jam venimus ; curramus, intendamus. 
In via enim sumus, non respiciamus retro; sed in 
anteriora extendamus intentione et desiderio. (29) 
Vita enim Christiani boni, secundum desiderium 
est. Quod autem desideras, nondum vides; sed de- 
siderando capax efficiaris, ut cum venerit quod de- 
sideras, implearis. Sicut enim si velles implere ali- 
quem sinum, et nosti quam magnum est quod da- 
bitur, extendes sinum vel sacci, vel utris, vel ali- 
cujus rei, et extendendo facis capaciorem :sic Deus 
differendo rem, extendit desiderium ; desiderando, 
extendit animum; extendendo, facit capacem. De- 
sideremus ergo quia implendi sumus. Hec est vita 
nostra ut desiderando exerceamur: tantum autem 
nos exercet desiderium sanctum, quantum deside- 
ría nostra amputabimus ab amore seculi. (30) Ideo 
dicit, obliviscens que retro sunt, id est cuncta 
temporalia, et extendens meipsum ad ea que sunt 
priora appetens eterna, Extensio enim illa est ap- 
petitio terrenorum. [Ambrosius] Vel ita, obliviscens 
que retro sunt, id est merita jam preterita priora, 
scilicet acta, non quia mala sint, sed quia parva ad 
meritum collocandum, sed ad potiora extensus est, 
ut semper proficiat in melius. [Augustinus] Unde 
subdit: Ad ea vero qua sunt priora meipsum ex- 
tendens, id est priora mala; ad ea vero que sunt 
priora meipsum extendens, id estad promissa bona. 
Preterita enim mala post tergum oportet ponere, 
ut in ea que nobis promittuntur intendamus. Ergo 
nec ex preterita vila, nec ex presenti delectari de- 


me. [Augustinus] Ego non arbitror de me compre- C bemus: revocandus est animus a recordandis cum 


* hendisse, unumscilicet multa quidem habeo, unum 
autem nondum habeo, hoc unum. Una etiam dici- 
tur in psalmo: Unam petii a Domino (Psal. xxvi). 
Et quasi diceretur: Quid ergo agis, Apostole? non- 
dum apprehendisti? nondum perfectuses?Quid ergo 
agis? Quid mihi imitandum proponis? inquit- Que 
quidem retro sunt. Vel ita, non arbitror me com- 
prehendisse. Hic distingue, non comprehendi. Unum 
autem de me vobis assero, quod ego obliviscens ea 
quidem qua retro sunt, ad ea vero qua priora sunt 
me extendens, el persequor, etc. Vel ita, ab illoloco; 
fratres. Quasi dicat: Non comprehendi. Et vere, 
quia. o fratres, necarbitror me comprehendisse, sed 
persequor, non utique tria velduo,sed unum, sum- 


mum bonum: quod vere estunum,in quosuntomnia [ 


bona. Hoc est illud unum de quo Philippus ait, Do- 
mine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis (Joan. xiv). 

Persequor, dico, qualiter? hoc modo, obliviscens 
quidem, id est dans oblivioni, qwuv retro sunt, id 
est terrena que rcliqui ad ea vero quz sunt priora, 
id est ad colestia qux terrenis priora sunt, ezten- 
dens me, tota intentione et. desiderio rondum ha- 
bite rei. Extendebat enim se ad caestia secundum 
intentionem, non secundum perventionem, non se- 
cundum apprehensionem. Sic et nos non rclaba- 


(29) August., in lib. Conf. 
(80) Id., in pselmo rxxx. 


quadam delectatione preteritis malis, et cum qua- 
dam concupiscentia fruendi ne redeamus corde in 
JEgyptum. Vitam igitur preteritam malam oblivi- 
scere, si te delectavit aliquando vanitas, non modo 
te delectet. Persequor, dico, eo usque donec veniam 
ad destinatum premium, scilicet ad bravium, id est 
ad premium quod est mihi destinatum et promis- 
sum a Deo, vel ad quod proposui me currere. Bra- 
vium, dico, superna vocationis Dei, in. Christo Jesu, 


id est eterne vite, ad quam in supernis dandam 


vocat me Deus per Filium suurg Jesum Christumet 
ideo digna est reg et certa. 

VrEss. 15-160. — « Quicunque ergo perfecti su- 
« mus hoc sentiamus, etsi quid aliter sapitis, et 
« hoc vobis Deus revelabit. Verumtamen ad quod 
« pervenimus, ut idem sapiamus, et ineadem per- 
« maneamus regula. » 

Quicunque ergo. Quasi dicat: Et quia ego ita 
curro, et ita de me sentio, scilicet quod adhuc per- 
fectus sum ; ergo, et vos Philippenses, hoc sentite, 
sed se eis enumerat, dicens: Quicunque ergo sumus 
perfecti, (34) cursores vel viatores comparatione alio- 
rum, Aoc sentiamus. Quasi dicat: Non loquor im- 
perfeciis, quibus non valeo loqui sapientiam, qui 
adhuc lacte potantur, non solido cibo pascun- 


(31) August., in psal, cxxx. 


24g 


COLLEGOTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 


250 


tur ; 185 sed illis dico, qui jam dicuntur esse per- À sentite, ut dixi, et si quid aliter sapilis quam s&- 


fecti ; qui mauducant solidum cibum, quia intelli- 
gunt equalitatem Verbi cum Patre : sed non sic 
vident adhuc, quomodo videndum est facie ad fa- 
ciem. Certa enim fides uteumque inchoat cognitio- 
nem. Cognitio enim perfecta non perficitur, nisi post 
hanc vitam, cum videbimus facie ad faciem. Hoc 
ergo sapiamus ut noverimus tutiorem esse affectum 
vera quarendi, quam incognita pro cognitis presu- 
mendi. (32) Sic ergo queramus tanquam inventuri, 
et sic inveniamus tanquam quesituri. De credendis, 
nulla infidelitate dubitemus ; de intelligendis,nulla 
temeritate affirmemus, In illis auctoritas tenenda 
est, in his veritas exsquirenda. Et sciendum quod 
justitia qua justus ea fide vivit, nunc vera justitia 
est. (33) Quelicet non immmerito in aliquibus justis 
pro hojus vite capacitate perfecta dicatur, tamen 
est parva ad illam magnam quam ceperit equalitas 
angelorum. Quam qui nondum habebat, et propter 
illam que jam inerat, perfectum ; et propter istam 
quie adhuc deerat, imperfectum se esse dicebat ; 
minor ista justitia facit meritum. major illa, prz- 
mium. 1deo qui istam non sequitur, illam non asse- 
quitur. (34) Unde ait : Quicumque perfecti sumus, 
id est perfecti currimus. Hvc sentite, quod nondum 
perfecti sumus ut illic perficiamur, quo perfecte ad- 
huc currimus, ut, cum venerit quod perfectum est, 
destruatur quod ex parte est (I Cor., xi1,) id. est 
jam non ex parte sit, sed ex toto, quia fidei et spei 
res ipsa que videatur succedet. Charitas vero qua 
in his tribus major est non auferetur,sed augebitur 
et implebitur. In qua plenitudine. illum preceptum 
charitatis implebitur : Diliges Dominum Deum tuum 
ex toto corde tuo, et ex. tota anima tua, etc. (Matth., 
xxit.) Nam cum est adhuc aliquid carnalis concu- 
piscentie, non omnino ex tota anima diligitur Deus. 
Caro autem non dicitur concupiscere, nisi quia car- 
naliter anima cuscupiscit. Tuno vero erit intus sine 
omni peccaío, quia ulla lex erit in membris repu- 
gnans legi mentis. 'Tunc prorsus toto corde, tota 
anima, tota mente diliget Deum, quod est summum 
preceptum. Cur ergo non precipitur homini ista 
perfectio, quamvis eam in hac vita nemo habeat ? 
Non enim recte curritur, in quo currendum est ne- 
sciatur. Quomodo autem sciretur, in nullis precep- 
tis ostenderetur? 


piendum sit, ut parvuli sensu, id est si perfectam 
eognitionem de Christo vos habere putatis, si gub- 
repit vobis quod aliquid magni sitis : et hoc idem 
male vos sapere per misericordiam suam vobis re- 
velabit Deus, similiter et de aliis erroribus. (35) 
Probata vita vos liberabit, non statim eternum bra- 
vium dabit. Hoc, inquam, faciet, si humiliter sapio- 
tis, et de vobis senseritis, qui enim in pace Catho- 
lica manet. Et si quid aliter sapitis quam oportet, 
Deus humili revelabit. Si autem illud superbus de- 
fendit et partinaciter astruit contra pacem Ecclesie, 
Deus abjicit, quia superbis resistit Deus,humilibug 
dat gratiam (I Petr. v.) Verumtamen, modo. Quasi 
dicat : Imperfecti sumus, aliter sapimus modo ; sed 
tamen, necesse est uf omnes de illo idem sapiamus, 
credendo ad quod pervenimus fide et scientia, et 
etiam opere compleamus. Unde subdit : Ut in eadem 
regula, id est rectitudine vivendi permaneamus, et 
sic revelabitDeus quod aliter sapimus. [Ambrosius]. 
Vel ita, ab, illo loco, et si quid,quasi dicat : Ita sen- 
tite, ut dixi. Et si quid aliter sapitis, id est si quid 
melius ad cultum Dei excogitaveritis, et hoc donum 
Dei esse sciatis, quia hec revelabit Deus vobis. Sed 
ne qua presumptio inde oriretur subdit : Verumta- 
men. Quasi dicat: Et si aliter sapitis, verumtamen, 
teneamus id ad quod pervenimus, ut scilieet idem 
sapiamus, etin eadem regula fidei, et doctrine et 
vite permaneamus. Hoc cst non extra rogulam di- 
acipline sapere, sed quod commune sit et modestum 
in evangelica veritate, et in his, scilicet fide et re- 


C gula vivendi. 


Vgnas. 17-21. — « Imitatores mihi estote, fra- 
« tres et observate eos qui ita ambulant.sicut ha- 
« betis formam nostram. Multi enim ambulant quos 
« sepe dicebam vobis, nunc autem et flens dico, 
« inimicos crucis Christi, quorum finis interitus, 
« quorum Deus venter est, et gloria in confusione 
« ipsorum qui terrena sapiunt. Nostra autem con- 
« versaiio in colis est. Unde etiam salvatorem .ex- 
« spectamus Dorninum nostrum Jesum Christum, 
« qui reformabit csrpus humilitatis nostre conflgu- 
« ratum corpori claritatis sue, secundum operatio- 
« nem virtutis sue qua etiam possit subjicere. sibi 
« omnia. » 


Et si quid. Quasi dicat : Ita sentite sicut dixi ; et p) — Estote imitatores, o fratres, tHaimo] et fide et di- 


si hoc feceritis, hoc vobis dabit Deus. Quod sí quid 
modo atiter sapitis quam sapiendum sit, in futuro, 


quia modo per speculum videtis. Et hoc revelabit' 


vobis Deus, quia clare faciet cognoscere, et se et 
alia omnia qua obscure modo videtis. Vel ita, quasi 
dicat, ita sentite ut dixi, et si quid aliter sapitis,id 
est imperfecte de Deo et aliis. Et hoc, quod modo 
aliter sapitis, et de Deo, et de omnibus, id est etiam 
hanc imperfectam cognitionem vobis Deus, per Spi- 
ritum sanctum revelavit. Vel ita, quasi dicat : Ita 

(32) August., de Trinit. 

(33) Id.. in lib. Sentent. Prosperi. 


lectione, ut, sicut ego credo, operor et doceo, ita et 
vos faciatis. Et si me presentem non habetis, obser- 
vale, id est diligenter inspicite et imitamini eos qui 
ita ambulant sicut. habetis formam nostram, id est 
imaginem vite nostre, scilicet qui ita credunt, vi- 
vunt, docent.Sicut ego, id est mihi similes imita- 
mini. (Ambrosius] Vult illos esse sollicilos, ne pra- 
vorum hominum subtilitate eapiantur. Et notent 
quemcunque qualiter conversetur et doceat, ut his 
jungantur in quibus sensus magistrisui agnoverunt 

34) Id., De perfecta jutitia hominis 

35) Id., in psalmo axxx. 


851 


PETRI LOMBARDI 


253 


Multi enim, etc. Quasi dicat : Dicout eos observetis À « desideratissimi, gaudium meum et corona mea, 


qui ita ambulant. Multi enim sunt, qui aliter ambu- 
lant, non sentientes nobiscum de legis abolitione, 
sed legem cum Evangelio tenendam esse predican- 
tes, quos sepe, dum presens eram apud vos, dice- 
bam inimicos crucis Christi. Nunc autem idem dico 
et flens, tum pro illorum perditione, tum pro sim- 
plicium subversione. Illos inimicos crucis esse dicit, 
quia qui carnales observantias inducunt, crucem 
superfluam asserunt. Quorum finis est elernus tnte- 
ritus, id est in fine eorum, erit eis wterna poena, 
quorum deus est ipsc venter eorum.Quidquid faciunt, 
pro ventre faciunt, quasi ipsum ventrem colentes. 
(36) Hoc enim ab homine colitur, quod ceteris plus 
diligitur. Unde quia Deus major est in omnibus re- 
bus et melior, plus omnibus diligendus est ut cola- 
tur. (Ambrosius] Illi autem ventrem Deum faciunt, 
qui ita laborant de edendis, quasi in esca eis sit sa- 
lus, vel venter Deus sit. Ef. gloria alia littera est, 
in pudendis ipsorum id est ipsi gloriantur in puden- 
dis circumcisis. Qui tales sapiunt. Hoc est enim ter- 
rena sapere, scilicet in talibus gloriari. Qui autem 
spiritualia sapit, in fide, et spe et charitate gloria- 
tur. Vel ita, quorum deus venter est, id est escas 
que ventri sunt, deum faciunt, dum eas justificare 
homines dicunt ; et gloria eorum est ín confusione 
ipsorum, id est in talibus, unde confundi et erube- 
scere possunt, dum per animalia se justificari cre- 
dunt. Vel, gloria eorum, temporalis est in confu- 
sione ipsorum, [Haimo] id est perducet eos ad con- 
fusionem eternam, qui terrena sapiunt, quia in ter- 
renis ni] nisi quod vident intelligunt, legalia, non 
spiritualiter, sed terrena intelligentes. Nostra au- 
lem conversatio. [Ambrosius] Quasi dicat : Illi ita 
prave ambulant, sed nostra conversatio, et si ad- 
huc simus in terra, est in calis, ubi est spes vera, 
id est vivendo et intelligendo similes angelis. Pro- 
pter quod preter commoda que jam habemus, 
Deum exspectamus. Et hoc est quod subdit : Unde 
etiam Domínum nostrum Jesum Christum salvatorem, 
animarum jam, et quandoquecorporum exspectamus 
venturum. Qui, cum venerit, reformabit. Quasi di- 
cat : Hoc de eo exspectamus, quod sicut jam refor- 
mavit animas, ita reformabit corpus humililatis, 
[Haimo] id est dejeclionis nostrae, quod per mortem 
in pulverem et vermes humiliamur. Reformabit, 


C 


« gic state in Domino charissimi. Euchodiam rogo 
« et Synticen deprecor idipsum sapere in Domino. 
« Etiam rogo et te, Germane compar, adjuva illas 
« que mecum laboraverunt in Evangelio eum Cle- 
« mente, et oeteris adjutoribus meis, quorum no- 
« mina sunt in libro vit». Gaudete in Domino sem- 
« per, iterum dico gaudete.Modestia vestra nota sit 
« omnibus hominibus. Dominus enim prope est. 
« Nihil solliciti sitis, sed in omni oratione et obse- 
« cratione cum gratiarum aetione petitiones vestre 
« innotescant apud Deum. Et pax Dei qua exsupe- 
« rat omnem sensum, custodiat corda vestra et in 
« telligentias vestras in Christo Jesu. » 

1580 l/aque, fratres mei charissimi et desideratissimi 
id est quos videte multum desidero. Vel,desideratis, 
id est qui me valde videre desideratis, qui estis 
gaudium meum, scilicet de quorum flde et opere 
gaudeo, et corona mea, in futuro, id est per quos 
etiam, in presentiletiflcor, et in futuro coronabor. 
[Ambrosius] Discipulus enim in agone victoribus, 
dignus erit corona magisiri. ic state in Domino, si- 
cut me et mihi similes stare scitis, vel' sicut estis 
modo, et tunc eritis, charissimi. Euchodiam, etc. 
Quasi dicat : Omnes moneo, sed specialiter Eucho- 
diam rogo et Syntichem deprecor, quia plus de ea ti- 
meo, sapere idipsum quod dico, non aliud. Quia il- 
lud quod dico est £n Domino, id est secundum Do- 
minum. Has etiam mulieres specialiter rogat, quia 
ha religiose predicatores suscipere solebant. Et, 
o Germane, proprium nomen, qui es compar, id est 
coadjutor mcus in Evangelio predicando, etiam te 
ergo, adjuva, confortando illas prememoratas mu - 
lieres, ne deficiant. Que ín Evangelio mecum labo- 
raverunt, mihi ministrando necessaria. Et etiam cum 
Clemente et ceteris coadjutoribus meis laboraverunt 
ministrando etiam eis necessaria. (Quorum nomina, 
id est merita et premia qui veritatem tenent, sunt 
scripta in libro vitz, id est in predestinatione Dei, 
quia si discreti sunt meritis, diversas mansiones ha- 
bebunt in eterna domo pro diversitate meritorum. 
Unde : In domo Patris fnei mansiones multz sunt 
(Joan. xiv.) Liber vite est predestinatio Dei, in quo 
omnes salvandi prescripti sunt. [Haimo] Et est sen- 
sus, nolite, o Philippenses, graviter ferre quod 
omnes vos in Epistola singulatim non nominavi, 


dico, ita quod erit configuratum corpori claritatis p) quia etsi in ea non estis scripti, in libro tamen vite 


ejus, id est assimilabitur corpori ipsius in claritate 
quam habuit in transfiguratione, vel in resurrec- 
tione.Quod utique facere potest secundum operatio- 
ncm, id est potentiam operandi qua posssit, non so- 
lum corpus reformare, sed etiam subjicere sibi om- 
nia, id est hoc potest facere secundum potentiam 
operandi, qua sibi subjecit omnia, et quia reforma- 
bit corpus nostrum. 
CAPUT IV. 
Vzns. 1-7. — « Itaque, fratres mei charissimi et 


(30) Aug., in lib. Sentent, Prosperi. 


continemini, Gaudete in Domino semper. Letatus in 
fide et in operibus eorum Apostolus, ut alacriores 
sint, optat eos in hoc studio proflcientes, gaudere in 
Domino semper. Et ideo iterat ut se in eis vera af- 
fectione gaudere ostendat. Quasi dicat : Nomina eo- 
rum sunt in libro vite. [Augustinus] Et ut idem esse 
vobis certissime credatur, gaudete, non ad horam, 
sed semper, non in seculo, sed in Domino, id est 
omne unde gaudendum est, statuite in Domino, 
non extra. (37) Sicut enim homo non potest duobus 


(37) Id., de verb. Evang. 


253 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILIPP. 


954 " 


dominis servire,sic nemo potest inseculogaudere et À qui sunt apud Deum, ut quodammodo eas offerant 


in Domino. Amicus enim hujus mundi,inimicus Dei 
reputabitur. Multam inter se hec duo genera diffe- 
runt gaudiorum : suntque omnino contraria nec 
simul in eodem esse possunt. Vincat ergo gaudium 
in Domino, doneo finiatur gaudium in seculo. Illud 
semper augeatur, hoc semper minuatur, donec fi- 
niatur. Quid est seculi gaudium? breviter dico, se- 
culi letitia est impunita nequitia, scilicet luxuriari, 
in spectaculis nugari ; ebriositate ingurgitari,turpi- 
tudine fetere, nihil mali pati. Ecce gaudium szculi, 
nec castigari fame, vel belli timore, vel morbo, vel 
aliqua adversitate; sed omnia in rerum abundantia, 
in pace carnis, in securitate mentis malc agere.Ecce 
gaudium saeculi. Magna ergo misericordiw est, ne- 
quitiam impunitam non relinquere, ne gaudium sit 
in seculo ; et ne cogatur in extremo gehennae dam- 
nare, modo flagello dignatur castigare : bonum est 
nobis ut subveniat castigando. Ergo gaudete in Do- 
mino, non in szculo, id est in veritate, non iniqui- 
tate, in spe eternitatis, non in flore vanitatis.Et hoc 
adeo nobis est necessarium, quod íferum dico ; gau- 
dete in Domino, non ut quedam alia semel. 

Ideo hoc facite, quia haec est modeslia, et rectus 
modus ut in Domino sit omne gaudium. Et hsec 
modestia sit vestra, et per vos sit nota omnibus ho- 
minibus, ut per vos alii. discant hoc. [Ambrosius] 
Vel ita, gaudete, dico, et vestra modestia, morum, 
id est rationabilis conversatio sit omnibus homini- 
bus, scilicet fidelibus et infidelibus ; fidelibus, ut 
imitentur; infidelibus, ne possint reprehendere et 
aliqui cónvertantur. Exemplo eorum vult alios ac- 
quiri. Cum enim lucebunt opera illorum, non dee- 
runt qui imitentur bonum illorum ; et debetis fa- 
cere quod monui, quia Dominus prope est, id est pa- 
ratus dare quidquid opus est in spiritualibus vel 
temporalibus. Et ideo nihil, id est de nulla re sol- 
liciti sitis, id est timidi, id est seposita mundi sol- 
licitudine, promissa Dei pre oculis habete. Sed in 
omni oratione et. obsecratione, id est in prece que 
communiter fit pro quibuslibet hominibus, et de 
quibuslibet rebus, vel simpliciter, vel cum adjura- 
tione, petitiones vestrz», de rebus necessariis quas 
vultis impetrare, facite cum gratiarum actione. Qui 
enim vult aliquid impetrare, gratus debet esse de 
preteritis. Et ille, inquam, petitiones innotescant 


apud Deum, id est ita sint vehementes, non tepide, D 


ut ad Deum perveniant, id est compleantur. Di- 
stingue. Oratio et obsecratio communiter fiunt ab 
aliquibus pro se vel aliis, et de quibuslibet rebus. 
Petitio est de rebus nominatis necessariis. Vel ita, 
petitiones vestre innotescant, vobis esse apud Deum, 
per tolerantiam, non apud homines per jactantiam. 
(38) Non enim sic est accipiendum tanquam Deo in- 
notescant esse apud Deum. Hec notitia fit assidui- 
tate orationis et vigilie. Vel, innotescant, angelis 


(38) Augustinus, ad Probam, in lib. De orando 


eo. 
(39) Id., in eodem. 


Deo, et de his consulatur, et quod Deo jubente im- 
plendum esse cognoverint, hoc nobis vel evidenter, 
vel latenter reportent. Unde et angelus loquens ho- 
minibus, ait: Cum oraretis, orationem vestram obtuli 
Deo (Tob. xi). Ad omnia quippe scienda sufficit Deo 
sua perfectio. Habet tamen nuntios, id est angelos, 
non qui ei quod nescit annuntient; non enim sunt 
ulla qua nesciat, sed bonum eorum est de operibus 
suis ejus consulere voluntatem. Et hoc est quod di- 
cuntur nonnulla nuntiare, non ut ipse ab eis di- 
scat, sed ut ab illo hic per verbum ejus sine corpo- 
rali sono nuntient, etiam quod voluerint ab eco 
missi ad quos voluerit, (39) totum ab illo per illud 
verbum ejus audientes, id est in ejus veritate inve- 
nientes quid sibi faciendum, quid, quibus, et quan- 
do nuntiandum sit. (40) Non ergo diciturangeluaora- 
liones istas nostras offerre Deo, quasi Deus tunc 
noverit quid velimus, vel quo indigeamus, qui om- 
nia antequam fiant, sicut et. postquam facta sunt 
novit. Sed quia necesse habet rationabilis creatura 
obtemperans Deo, temporales causas ad eternam 
veritatem referre, sive petendo quid erga se fiat, 
sive consulendo quid faciat : in quo et contestatur 
quod non sibi ipsa sit bonum quo beata fiat, sed in- 
commutabile, cujus participatione etiam sapiens ef- 
ficitur. Et pax Dei. Quasi dicat: Vos moneo ut pe- 
tatisetDominum,sine quo humanuslabor inutilisest, 
oratio ut prestet effectum, et hoc estquod ait: Etpaz 
Dei quz exsuperat omnem sensum, id est intellectum, 
et utique nostrum.non eorum qui semper vident fa- 
ciem Patris, id est angelorum. Vel si necipsos ex- 
cepisse intelligitur angelos, ita dictum esse acce- 
pimus, quia pacem Dei qua ipseDeus pacatusest,si- 
cut eam Deus novit, nec nos sic eam possumus 
nosse, nec ulli angeli, superat enim omnem intelle- 
ctum preter suum. (41) Et est sensus: Pax Dei que 
exsuperatomnem sensum,id est Deusquiestsumma 
pax, quz nec cogitari potcest,et ideo extra eum nullo 
opus est. Custodiat corda vestra, et tntelligentias ve- 
stras in Ghristo Jesu, id est voluntates et intelle- 
ctus vestros, ita ut extra ipsum nihil intelligatis vel 
appetatis. Nota quod premisit de assiduitate et vigi- 
lantia orationis. Et post subdit de custodia pacis, 
quia adhibita assiduitate orationis, tunc demum pax 
custodit corda in Cbristo. Hoc ideo dicit, qui cum 
Deo habent pacem, non timent mentem adversam. 

Vgns. 8-[4. — « De cetero, fratres, quecunque 
« 8unt vera, quecunque pudica, quecunque justa, 
« quecunque sancta, quecunque amabilis, quae- 
« cunque bone fame; si qua virtus, si qua laus 
« discipline hec cogitate, que et didicistis, et ac 
« cepistis, et audistis, et vidistis in me. Hec agi- 
« te, et Deus pacis erit vobiscum. Gavisus sum au- 
« tem in Domino vehementer, quoniam tandem ali- 
« quando refloruistis pro me sentire, sicut et sentie- 

40) Id., De 

m ld., in 


at. nov. Test. 
nchir. 


255 


PETRI LOMBARDI 


256 


& batis. Occnpati autem eratis. Non quasi propter À ut ostenderetis vossentire,misericordicompassione, 


« penuriam dico.Ego enim didici in quibus sum suf- 
« ficiens esse. Scio et humiliari, scio et abundare. 
« Ubique et in omnibus inagtitutus sum, et satiari, 
« et esurire, et abundare, et penuriam pati. Omnia 
« possum, in eo qui me confortat. Verumtamen bene 
« fecistis, communicantes tribulationi mea. » 
De catero. Hactenus contra persecutores, et pseu- 
dopredicatores monuit. In conclusione que ad per- 
fectionem sunt exponit. Qu 8i dicat: Hucusque mo- 
nui sd tolerantiam et ad cautelam. De caetero autem, 
o fratres, monco vàs ad hoc. Cogitate, id est in me- 
moria versate, hec, quae ad perfectionem pertinent, 
ecilicctquazeunque sunt vera ,quzcunque pudica,id est 
quacunque ad veram sunt fidem, tum quia in eis est 
veritas, tum quia per ea pudicitia cum Deo serva- 
tiur;quazcunque, sunt justa, ad proximum ; quzcun- 
ue sunt 4ancta, in propria vita,et ut minus dicatur 
qwzaunque gunt amabilia, id est digna amari,ut mo- 
destus incessus, humilis sermo, et hujusmodi ; et 
guacnnque sunt bone fama, quia ita decet illos san- 
ctos eBse. et justos ; et ut de eis non habeatur mala 
epinio, sed bona, ut prosint aliis. (42) Nobis enim 
nostra vita necessaria est, aliis fama nostra. Pro- 
inde quisquis a criminibus flagitiorum vitam suam 
custodit, sibi bene facit. Quisquis autem etiam fa- 
mai in alios,misericorgost. Que bone fame sunt, 
dico, sí qua tamen virtus est in eis, vel sí qua laus 
discipline Christiane. Non enim curanda est bona 
fama de viribus, vol de scientia mundi, vel de aliis 
.Becularibus. Vel ita distingue, ut hoc, sí qua laus 


referatur ad famam ; et hoc, sí gua virtus referatur C 


.&d. alia predicta,hoc modo: Cogitate quecunque sunt 

vera, etc., 8i qua virtus est in eis, et cogitate qua- 
cunque bone fame, si qua laus discipline est in 
gis : hoc, inquam, cogitate quz omnia didicistis,me 
.vos docente, et. accepistis, ut digna teneri. Item 
huec ideo cogitanda gunt, quia et audistis, ab aliis, 
1854 et audistis per vos esse in me. 

Hoc igitur agite, non solum cogitate,sed actu im- 
.plete. Deus dator pacis erit vobiscum, id est adju- 
:vans vos bec facere. Gavisus autem, hic comme- 
morat quod sibi sepe necessaria miserunt. [Ambro- 
gius] Unde alacritatem suam propensiorem factam 
ostendit, quia in quo negligentes facti fuerant ad- 
hibita solertia iteraeverunt, ut memores facti apog- 


quod pungebat me,sicut et olim sentiehatis. Sentire, 
dico, pro me, id est ad meam humilitatem, quia 
mihi prodest nostra compassio. H:ec commemorare 
valet ad incitationem. Ne autem viderentur aliqua 
mala causa intermisisse, addit: Occupati autem. 
Quasi dicat : Modo refloruistis, sed ante eratis occu- 
pati, id estimpediti aliquibus adversis. Quod autem 
gavisus sum, non quasi dico propter penuríam,id est 
quasi pro rebus meam penuriam consolantibus, 
scilicet ut de penuria tristis, de ipsius gaudeam 
supplemento. Ostendit quod non sui causa in hoc 
opere eorum gaudet, sed propter profectum eorum. 
Nam de hujusmodi nec tristari solet, nec gaudere. 
Unde subdit :. Ego enim didici, id ost in consuetu- 
dine habui, sufficiens esse semper, id est contentus 
his in quibus sum, quia.scio hümiliari, quia inde 
non frangor ; et abundare, quia inde non erigor. Et 
institutus sum a Deo,.non per me, qualiter debeam 
me habere. Ubique, id estin omni loco coram plin- 
cipibus, vel quibuslibet, et im omnibus, id.est in 
omni genere rerum ; id est institutus sum satiatus, 
ita ut non noceat satietas, et esurire, ita no defi- 
ciam, et penuriam pati, quia nec de penuria .con- 
tristor, nec de abundantia exsulto,scieng quia abun- 
dantia frequenter extollit, et penuria .tolerata 
divitias celestes acquirit. Omnia, etc. Quasi dicat : 
Non solum scio ista, sed etiam possum exsequi eo 
confortante qui me docuit. Et hoc. est quoj ait: 


omnía possum facere ineo, id est per ejus auxilium, 
qui me confortat, id est in Christo qui mihi possi- 


bilitatem tribuit. vcrumtamen. Quasi dicat : Pro 
rebus datis non gaudeo quibus carere possem. (43) 
Veruintamen bene fecistis, quantum ad vos, quid- 
quid justum est facitis ;.et communicantes vestra 


.bona tribulationi snex. Inde gaudet, inde pascitur, 


quia illi bene fecerunt, non quia ejus angustia rela- 


.xata est. 


— VERS. 15-20. — « Scitis autem, et vos Philip- 
« penses, quod in principio Evangelii quando pro- 
« fectus sum a Macedonia, nulla mihi Ecclesia com- 
« municavit in ratione dati et accepti, nisi vos soli, 
« quia et Thessalonicam semelet bis in unum mihi 
« misistis. Non quia quero datum, sed requiro 
« fructum abundantem in retione vestra. Habeo 
« autem omnia et abundo. Repletus sum acceptis 


toli sui fructus ei mitterent in horreo coelesti con- ]) « ab Epapbrodito, que misistis in odorem. suavita- 


dendos. Quasi dicat: Ad futura vos hortor. De pre- 
teritis autem gavisus sum vehementer, et hoc in 
Domino, non in dono propter donum. Unde ; Quo- 
niam tandem post scilicet post multa tempora, A/i- 
quando scilicet in aliquo tempore, quia non omni 
potuerant, refloruistis, id est iterum sicut olim flo- 
ruistis ministrando mihi necessaria : que minis- 
tratio dicitur flos, qui in fructus eterne vite evenit. 
Vel, repullulestis, a simili arborum, quia sterilitate 
aruerant, et quia marcuerant. Refloruistis, dico, ita 


Aug., ad Julianum. 


« tis, hostiam acceptam, placentem Deo. Deus au- 
« ter. meus impleat omne desiderium vestrum se- 
« cundum divitias suas in gloria in Chrigto Jegu. 
« Deo autem ct Patri nostro, gloria in secula smou- 
« lorum. Amen. Salutate omnem sanctum in Chrigto 
« Jesu. Salutant vos qui mecum sunt fratres. Salu- 
« tant vos omnes sancti, maxime autem qui de Cae- 
« saris domo sunt. Gratia Domini nostri Jesu Ghris- 
« ti cum spiritu yestro.- Amen. 

Scitis autem, vos mihi communicavistis, sed alii 


(43) Id., in lib. Confess. 


31 


COLLECTANEA IN ÉPIST. D. PAULI. — IN EP. AD COLOSS. 





258 


non. Et hoe ést quod ait : Scitis autem, ét vos Phi- À in ratione vestra, id est ut fructus justitie vestre 


lippenses, quod in principio Evangelii quando profec-' 
lus sum in Macedoniam nulla mihi Ecclesia commu- 
nicavit temporalia, nisi vos soli. [Ambrosius] Hac 
memorat ut talibus operibus, quasi laude dignis 
magis studeant. Non communicavit, dico, in ratione 
dati et accepti, ut scilicet rationabiliter considera- 
ret quod deberent dare carnalia qui accipiebant spi- 
ritualia, nisi vos soli, dico, qui non solum quando 
vobis predicavi mihi cómmunicavistis ; sed etiam 
Thessalonicam mihi semel et bis misistis necessaria 
in usum, preter quem nihil querendum est. Non 
quia. Quasi dicat : Dico vos bene fecisse, non ut 
ego impleáf, sed ut vos inanes non sitis. (44) Et hoc 
est quod ait : Non ideo dico hoe, quia quaro da- 
lum, id est ut explear datis rebus, sed requiro fruc- 
(um, id est bonam et rectam voluntatem bone ope- 
rationi adjunctam. Non enim tam gaudet subven- 
tum esse sua necessltati, quam illorum gratulatur 
fecundifati. (45) Discerne inter datum et fructum : 
datum est res ipsa que datur, ut nummus, potus, 
cibus et hujusmodi. Fructus autem, opera bona et 
recta voluntas datoris, Unde Dominus in Evangelio 
non ait simpliciter : Qui recipit justum vel prophe- 
tam ; sed addit, in nomine justi vél prophete (Matth. 
x), suscipere prophetam vel justum, datum est in 
nomine justi, vel prophete ; hoc facere, fructus est. 
Eliam pavisse leguntur corvus et vidua; sed per 
corvum qui non in nomine justi, dato pascebatur ; 
per viduam fructu, qua sciebat quod hominem Doi 
pasceret et propter hoc pasceret. Non igitur quaro 


datum, sed fructum donationis, abundantem in ra- C 


tione vestra, ut scilicet pro opere misericordie, ra- 
tio vestra habeat gratiam Spiritus sancti. Abun- 
dantem, vero dicit, quia hoc est bonum, unde bona 
proveniunt. Vel ita, requiro [ructum abundantem 


(44) Aug., De Pastoribus. 








abundans sit, cum rationem Deo reddetis de factis 
vestris. Habeo autem, quasi dicat : Non quaero da- 
tum, sed (amen habeo omnia, qus misistis, el 
abundo, nonin uno ut salio egeam, sed repletus sum 
acceptis Epaphrodito muneribus, qug misistis mihi 
in odorem suavitatis, quia ista qua misistis placent 
Deo, ut odor suavissimus. Comparatur enim ora- 
tioni, que est incensum Dei. Unde dicitur, Date 
eleemosynam, et ipsa orabit pro vobis ad Dominum. 


"Misistis illa, dico, scilicet hostiam acceptam, placen- 


tem Deo, quia hec est hostia, qua datur vobis vin- 
cere hostes, quam accepit Deus placide. [Ambro- 
gius] Deus autem, quasi dicat : Vos me replevistis ; 
Deus aulem mcus impleat omne desiderium vestrum. 
Quasi dicat: Ut mihi fecistis, ita sit vobis. Impleat, 
dico, secundum divitias suas, id est secundum quod 
dives est ; et plus potest dare, quam quis mereatür, 
Impleat, dico, non in terrenis, sed in gloria eterna, 
et hoc ín Christo Jesu, per quem omnia. Vel ita, 
impleat, dico, quod est in gloria, que est in Christo 
Jesu, id est in gloria Christi. Gloria enim Christi 
est implere desideria suorum. Deo autem, quasi 
dicat, Deus impleat. Inde autem ei gratie agantur. 
Et hoc est quod ait : Deo autem et Patri nostro, sif 
gloria, usque in sz:cula saculorum. Amen. Salutate 
omnem sanctum. Sanctum, dico, im Christo Jesu. 
Quasi dicat : Quod sanctum est a Christo Jesu. 
Salutant vos qui *fhecum sunt fratres, salutant omnes 
sancli, maxime autem qui de domo Casaris sunt. 
Omnes significat propensiorem affectum habere 
circa illos. Gratia Domini nostri Jesu Christi sit 
cum spiritu. vestro, id est cum ratione vestra, ut 
sana sit semper, eti in spiritualibus abundet. 
Amen. 


(45) Id., in lib. Confess. 


IN EPISTOLAM AD COLOSSENSES 


ARGUMENTUM. 

Colossenses, et hi sicut Laodicenses sunt Asiani, 
el ipsi pfeventi erant a pseudoapostolis. Nec ad 
hos aecessit ipse Apostolus, sed et hos per Episto- 
lam corrigit. Áudierant enim verbum ab Archippo, 
qui el ministerium in eos accepit. Ergo Apostolus 
jam ligatus scribit eis ab Epheso per Tychicum dia- 
conem, et Ónesimum acolythum. 

| CAPUT PRIMUM. 

Vxns. 1. — « Paulus apostolus Jesu Christi per 
« voluntatem Dei, et Timotheus frater, his qui sunt 


« Gratias agimus Deo ét Patri Domini nostri Jesu 
« Chrisli semper pro vobis orantes, audientes fldem 


« vestram in Christo Jesu, et dilectionem quam ha- 
« belis in sanctos omnes propter spem que repo- 
« sita est vobis in celis, quam audistis in verlo 
« veritatis Evangelii quod pervenit ad vos sicut ef 
«in universo mundo est, et fructificat ct. crescit, 
« sicut in vobis ex ea die qua audistis et cognovis- 
« tis gratiam Dei in veritate, sicut didicistis ab Epa- 
« phra charissimo tonservo nostro, qui est fidelis 
« pro vobis 888 minister Christi Jesu. Qui etiam 
« manifestavit nobis dilectionem vestram in spiritu. » 

Paulus aposlolus. Hanc Epistolam scribit apos- 
tolus Colossensibus. Colossenses autem sunt Ásiani, 
quibus non ipse Apostolus predicavit, sed ejus dis- 
cipüli Archippus et Epaphras. Árchippus vero in 
eos ministerium acceperat; Epaphrag autem ab eig 


989 


PETII1 LOMBARDI 


260 


oriundus ab Apostolo instructus, doctrinam Ar- A sed propter spem, id est rem speratam, quz, tamen 


chippi confirmaverat. Archippo ergo predicante, et 
predicationem ejus Epaphra confirmante, gratiam 
Christi didicerant. [Ambrosius] Supervenerunt au- 
tem pseudoapostoli qui eos evertere nitebantur, car- 
nales observantias predicantes et philosophicis dis- 
putationibus simplicitatem eorum irretire conantes. 
His igitur supervenientibus, et carnales observan- 
tias predicantibus, in dubium illia venerat, quibus 
potius credendum esset. Unde Paulus, cujus aucto- 
ritas celebris erat, quasi medius judicat que potius 
sint tenenda, scribens eis ab Epheso. Describit au- 
tem Christum et ejus beneficia, ostendens quomodo 
sufficiens est ad omnia. Carnalia vero prorsus im- 
probat, ut deinceps sincere fidem Christi teneant. 
Instruit etiam illos moraliter, confirmans quidquid 
illi, scilicet Archippus et Epaphras docuerant Et 
est intentio ejus in hac Epistola confirmare Colos- 
genses in eadem fide et doctrina, quam a discipulis 
ejus acceperant, et non in aliquo preter Christum 
spem ponendam esse docere. Modus tractandi talis 
est : Solito more salutationem praemittit : qua prae- 
missa, de bonis eorum gratias agit, et fidem et di- 
lectionem eorum commendans, orat ut perficiantur 
in Christo, cujus beneficia et primatum secundum 
utramque naturam commendat. Deinde sui minis- 
terii dignitatem commemorans, monet ne per phi- 
losophiam vellegis cserimonias seducti, a Christo 
recedant. Tandem et omnes simuket separatim se- 
cundum «etates, et sexus et conditiones moraliter 
instruit. In fine Archippum commonet, sollicitum 


fore suscepti ministerii. Premittens autem saluta- C 


tionem, ait: Paulus, cognito omnibus nomine, apos- 
tolus Jesu Christi : Nota omnibus dignitate. Recte 
hic Apostolum se nominat, quia etiam his Aposto- 
lus erat, quibus per discipulos suos predicaverat. 
Ecce auctoritas dicendorum. Apostolus dico, non 
per iram, sed per voluntatem Dei, quod non pseudo 
sunt. Et Timotheus frater, qui est vir magne aucto- 
ritatis hec scripsit, his fratribus qui sunt. Colossis, 
et sanctis, el fidelibus, id est et majoribus et mino- 
ribus. Et quod ipsi sunt sancti et fldeles, hoo est 
ín Christo Jesu, id est per gratiam Christi, non vi 
legis. Et in scribendo prius salutat, hoc modo, 
gratia sit vobis, id est remissio peccatorum, et pax 
mentis et reconciliatio ad Deum. A Deo Patre nostro. 
Gratias, etc. Ostendit bona esse qua receperunt dum 
gratias pro eis agit, dicens : Gratias agimus Deo Pa- 
tri, quia enim Deus et Pater est, et potest, et vult. 
Patri, dico, Domini nostri Jesu Christi, per quem 
nobis omnia bona prestantur. Nos, dico, etiam 
semper orantes pro vobis, ut crescatis in melius, au- 
dientes. Ecce hic ostendit unde gratias agit. Et est 
ordo. Gratias agimus audientes fidem vestram esse 
in Christo Jesu, qua creditis Christum Deum et ho- 
minem esse ; et audientes dilectionem quam habetis, 
non utique otiosam, sed operis exhibitione prove- 
nientis ex ea ostensam ín omnes sanctos, et hoc non 
pro bumana laude, vel pro terreno emolumento, 


modo non apparet, sed reposita est vobis, ab eterno 
reddenda tn calis. Et quasi quereretur : Quomodo 
ergo tam latens speratur ? subdit, Quam, ut certam 
haberetis, in verbo audistís, quod utique tenefidum 
est, quia est verbum veritatis Evangelii, id est et 
plene verum, et bonum nuntium. Ne ergo alibi illam 
spem queratis, quam prius intellexistis : Quod Evan- 
gelium, non vos primi habuistis, sed per alios perve- 
nil ad vos, nec soli habetis. Unde subdit, Sicut, etc. 
Quasi dicat : Pervenit ad vos, dico, ita pure et vere 
sicut per me et alios venit in universum mundum, 
et adhuc est mancns zn universo mundo. Quasi dicat 
non est vobis minus factum, quam aliis Ecclesiis. 
Et, cum sit in mundo Evangelium, fructificat ibi, id 
est homines fructiflcare facit per bona opera, et 
crescit, id est excrescere facit augmento scientie, et 
numero fidelium, et non id facit per hoc quod alii 
plus habeant quam vos, sed ita& hoc facit sicut est 
in vobis, et ideo nil debetis superaddere. Est in 
vobis, dico, ex ea die, qua primum per Árchippum 
audistis, credendo, et cognovistis, discernendo ; quas; 
dicat. Non supervenientes, scilicet pseudo audistis 
et cognovistis ; sed per primos, scilicet per Archip- 
pum et Epaphram. Quid audistis ? scilicet gratiam 
Dei in veritate, id est quod totum sit vere ex Deo. 
Sicut, etc. quasi dicat : Ita a prima die audistis ve- 
ritatem ab Archippo, sicut postea didicistts verita- 
tem esse ab Epaphra, predicationem Archippi con- 
firmante, ut in ore duorum vel trium, etc. (Deut. 
xIx.) Epaphra, dico, charissimo conservo nostro, quia 
nobiscum predicalor est. Qui est fidelis minister 
Christi Jesu, id est a Christo electus, vel qui dona 
Christi ministrat, vel Christo offert bonorum ope- 
rum vestrorum sacrificia. Et hoc non pro rebus ves- 
tris, sed pro vobis, id est pro salute vestra; quia 
salutem vestram desiderans, copit adjuvare Archip- 
pum. Qui etiam manifestavit nobis dilectionem ves- 
tram, habitam ad Deum et ad proximum, fundatam 
esse in spiritu, non in carne, quia pro spiritualibus 
non pro carnalibus diligitis. 

Vrns. 9-12. — « Ideo et nos ex qua die audivimus, 
« non cessamus pro vobis orantes, et postulantes ut 
« impleamini agnitione voluntatis ejus in omni sa- 
« pientia et intellectu spiritali, ut ambuletis digne 
« Deo per omnia placentes, in omni opere bono fruc- 
« tificantes et crescentes in scientia Dei, in omni 
« virtute confortati secundum potentiam claritatis 
« ejus, in omni patientia et longanimitate cum gau- 
« dio gratias agentes Deo et Patri, qui dignos nos 
« fecit in partem sortis sanctorum in lumine. » 

Ideo et nos. Supra dixit se orare pro illis. Ecce 
hic ostendit quid orat. Quasi dicat : Quia tales estis, 
ideo et nos ex qua die audivimus, hoc de vobis non 
cessamus pro vobis orantes et postulantes, quasi pro 
meritis que pro vobis exhibemus, ut impleamini in 
agnitione voluntatis ejus, id est plene cognoscatis 
quid Deus velit, et quid non, et hoc per parteg exso- 
quitur, scilicet impleamini in omni sapientig rerum 


261 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD COLOSS. 


. 262 


que sunt active vits, et intellectu spirituali, id est À « bilis, primogenitus omnis creature : quoniam in 


cognitione spiritualium rerum quae sunt contem- 
plativs vite.Et magnum est utiqueplene scire quid 
Deus velit in omnibus rebus active vel contempla- 
tive vite. Impleamini,dico, ita ut postea ambuletis 
bene operando, id est agatis o-era bona, digne Deo 
id est ita ut istis digni eo premio, ita, scilicet am- 
buletis per omnia negolia active vite, et contem- 
plativs, placentes Deo, et in omni bono opere [ruc- 
lificantes, in. majus ; et per hanc vite puritatem 
crescentes in scientia Dei ; id est in. coguitione dei- 
tatis [Ambrosius] Incrementum operum eorum cum 
scientia fieri vult ut non ignorent fidei sue spem, 
id est rem speratam quam crederent.Tuncenim fir- 
mi et stabiles erunt, si advertant que pro fide pro- 
missa sunt. In omni, etc.Oramus ut ita impleamini 
et promoveamini. el post hanc promotionem ora- 
mus ne relabamini. Vos dico, conforiati a Deo in 
omni virlute, id esl in castitate et ceteris. Confor- 
tati, dico secundum potentiam claritatis ejus, id est 
ab eo qui vos illuminare potuit. Vel ita, confortati, 
dico, secundum potentiam clarilatis ejus, id est se- 
cundum quod ile bene potest vosconfortare qui est 
claritas Patris, id est Filius ; vel secundum, quod 
vobis claram cognitionem dedit. Vos,dico, manen- 
tes ín omni patientia, contra adversa habita, et in 
longanimitate diutini laboris.Et hoo non ex tristitia, 
vel ex necessitate, sed cum gaudio gratias,etc. Hac- 
tenus dixit unde gratias egit,et quid orat eis. Hic 
jam incipit ostendere quod lex non prodest,sed no- 
cet, et Christus sufficit ad omnia bona ; quod pos- 
sunt scire ex eo, quia ip e et alii apostoli qui in 
legalibus fuerant,eis dimissis ad Christum eonfuge- 
rant,quasi dicat:Pro vobis oramus. Vos, dico, gra- 
tias agentes Deo et Patri, qui solus potest recreare, 
quia Deus ; et vult,quia Pater; quia etiam vos,gen. 
tiles, sicut nos Judeos fecit dignos in partem sortis 
sanctorum, id est in participationem bzreditatis, 
qua sorte datur sanctis,id est divina voluntate(1) 
Voluntas enim Dei in humano genere sorsest,apud 
quem non estiniquitas,sed omnia facit per justitiam, 
etsi occultam: per quam hereditas eterna datur, 
quibus vult.Unde et ipsa hereditas sors dieitur,qua 
non meritis, sed electione divina datur sanctis,sci- 
licet patriarchis et prophetis, et ideo per gratiam 
non per legem quaerenda est. [Ambrosius] Per gra- 


tiam enim dignatus est advocareet inducere gentes p 


in promissionem Judeorum.Dico quod nos fecit di- 
gnos ; et hoc non in lege,sed in lumine, id est per 
eum qui est lumen de lumine,cujus gratia illumi- 
nantur quod lex non potuit prestare. Vel, dignos 
nos fecit, ponendo nos in lumine, in clara cogni- 
tione, a qua devians cadit in tenebras. 

Vzns. 43-20. — « Qui eripuit nos de potestate 
« Lenebrarum, et transtulit in regnum fllii dilec- 
« tionis sue, in quo habemus rdemptionem et re- 
« missionem peceatorum.Qui est imago Dei invisi- 

(1) August., in psal. xxx. 

(2) 1d., in psal. v. 


C 


« ipso condita sunt universa in colis, et in terra 
« visibilia et invisibilia. Sive throni, sive domina- 
« tiones, sive principatus, sive potestates, omnia 
« per ipsum et in ipso constant. Et ipse 189 est 
« ante omnes, et omnia in ipso constant. Et ipse 
« est caput corporis Ecclesie qui est principium 
« primogenitus ex mortuis, ut si in omnibus ipse 
« primatum tenens.Quia in ipsocomplacuitomnem 
« plenitudinem inhabitare,et per eum reconciliari 
« omnia in ipsum,pacificans per sanguinem crucis 
« ejus, sive que in terris, sive quz in colis sunt. 

Qui eripuit nos, etc. Quasi dicat : Qui ita dignos 
noS fecit,quod in baptismo eripuit nos, similiter et 
vos, de potestate tenebrarum, id est ighorantime pec- 
catorum, demonum qui vere dominabantur nobis. 
Diabolus enim et angeli ejus captivaverant predes- 
tianatos ad Dei gloriam,a Redemptore autem nostro 
foras missi qui dominari infidelibus solebant intrin- 
secus,fideles oppugnant extrinseeus,sed non expug- 
nant.(2) Et transtulitnos de mundo in regnum Filii, 
id est ut essemns regnum filii, De quo ipse dicit : 
Regnum meum non est de hoc mundo (Joan. xvii.) 
Non ait non est hic.sed non est hinc,quia peregri- 
natur quidem in mundo ; sed est in mundo.Regno 
enim suo dicit :De mundo non estis (Joan. vir), sed. 
ego elegi vos de mundo (Joan. xv). Erant de mundo 
quando ad mundi principem pertinebant.(3)Vel ita: 
Eripuit nos de potestate tenebrarum, id est de in- 
ferno in quo tenebamur a diabolo tam ex proprio 
quam ex delicto Ade ; et transtulit nos in regnum, 
scilicet quando attollens nos de imo tartari,induxit 
in celum cum vero Filio suo. Jam enim credentes 
qui flxa mente devoti sunt exeunt: de tioulo,duoe 
dextre Patris angelo, inducuntur in colum. Filii. 
dico, dilectionis sux, quus scilicet diligit.Ita et nos 
per eum diliget: sine eo odiosi erimus. (4) Atten- 
de diligenter quod dicit, filii charitatis sue. Si cha- 
ritas qua Pater diligit Filium, et Patrem diligit 
Filius. ineffabiliter communiouem demonstrat am- 
borum, quid convenientius, quam ut ille proprie 
dicatur charitas, qui spiritus est communis ambo- 
bus ? Alioquin si in illa Trinitate solus Spiritus est 
charitas, profecto et Filius non solius Patris, sed 
etiam Spiritussancti Filiusinvenitur.Nonenim dixit 
Filii sui, quod si diceret verissime diceret. Sed ait, 
filii charitatis sue. Filius ergo est etiam Spiritus 
sancti, si non est in illa Trinitate charitas Dei, nisi 
Spiritus sanctus : quod cum sit absurdissimum, 
restat ut non solumibisit charitas Spiritus sanctus, 
sed propter illa de quibus satis disserui,propriesio 
vocetur.Quod vero dictum est, fllii charitatis sue, 
nihil aliud intelligatur quam Filii sui dilecti, quam 
Filii substantie sue. Charitas enim Patris ejus 
natura atque substantia est, ut sepe diximus. Et 
ideo Filius charitatis ejus, nullus et alius quam 
qui de substantia ejus est genitus. [n quo habemts, 


(3) Id., super Joannem. 
n Id. , in 1. xv De ciyit. Dei. 


263 


PETRI LOMBARDI 


264 


eic. Quasi dicat :Transtulit nos in regnum Filii per À anima totum corpusnóstrum anitnat ef vivificat sed 


quem et redemit nos. Et hoc est quod ait : ín. quo 
Filio nos Judaei habemus redemptionem. Aliter non 
'iremus in celum.Redemptio est,destructa potestate 
diaboli, facultas libertatis, que vobis est duta fuso 
illius sanguire qui nullum habuit peceatum.(5) Ut, 
quia dabolus illos merito tenebat quos peccati reos 
conditione mortis obstrinxit, hos per eum merito 
dimitteret, quem nullius peccati reum immerito 
pena mortis affecit. Hac justitia victus, et hoovin- 
culo vinctus est fortis. Et ideo non est opus aliis 
hostiis,quia per eum,habemus redemptionem . et re- 
missionem peccatorum. Quotidie Si peccámus,et non 
est opus aliis, et bene hec per eum fuit, quia ipse 
est, qui est imago, Dei Patris, id est plene similis 
Patri, et de Patre. (0) Imago ergo Patris est, quia 
de ipso est, et nihil distat ab ipso.Non ita homoest 
imago Dei.Homo enim est imago Domini imitando, 
scd non qualis imago est Filius. Aliter enim est 
imago Dei in fllio, aliter in homine; sicut aliter 
est imago regis in nummo, aliter in Filio.Nos su- 
mus nummus, in quibus imago Dei est; Christus 
est Filius, qui hoc est quod Pater. Nulla imago Dei 
eoli debet, nisi ille que hoc est quod ille; nec illa 
pro illo, sed cum illo.(7)Imago Dei, dico,invisibilis, 
id est incomprehensíibilis, nec cepit cum creatura. 
imo ipse primogenitus omnis creatur, id est ipse 
solus, et ante omnem creaturam est genitus. Alia 
sunt creatura ante que omnia ipse est genitus.Hic 
ostenditur costernus Patri.Et vere genitus est ante 


omnem creaturam, quia in ipso, id est per ipsum, . 
C generantur virtute divinitatis et misericordie sum 


universa condita sunt. Ecce hic ostenditur coomni- 
potens Patri, et ita in nullo Filius minor est Patre. 
Unfrorgsa dico,qu:» sunt in celis et in terra visibilia, 
ut 90l et luna, et ínvisibilia, ut angeli et anime. 
Sive throni, sive domtnationes sive principatus, sive 
potestates.Etiam hec altissima,per eum facta sunt. 
Omnia prorsus per eum creata sunt,quia etiam ele- 
menta. Unde omnia, et in ipso sunt,id est ipso au- 
etore vivunt. Vel, omnia per ipsum creata sunt, et 
ita per ipsum, quod ante erant vita in ipso. Vel 
ita per ipsum omnia creata sunt et omnia in ipso 
sunt, id est eum non excedunt,quia immensus est, 
et ideo extra substantiam ejus esse non possunt.Et 
ipse, non modo sternitate et potentia, sed etiam 
dignitate, est ante omnes, nullus est ei equalis 
etiam secundum quod homo est. 

Et sicut omnia creavit, ita et ipso constant omnia 
qni omnibus secundum divinitatem infusus omnia 
sustinet et regit. Et cum talis sit. ipse secundum 
ettam hominis naturam,est caput corporis sui, sci- 
licet Ecclesite que unita est Christo gratia et natura 
ut capiti. Dum igitur dicitur caput corporis, id est 
Ecclesie, quia ita se habet ad Ecclesiam, sicut ca- 
put ad corpus. (8) Providet enim Ecclesie, et regit 
earm,et in ipso sunt omnes spiritualessensus Eccle- 
git*,uti in eapite omnes sensus corporis.Siout enim 
5) August., de Trinit. 

D Id., De decem chordis, 


in capite omnibus sensibus sentit, ideoque capiti 
cuncta subjecta sunt ad operandum ; illud autem 
supra locatum estad consulendum,quiaipsiusanime 
que consulit corpori, quodammodo personam gerit 
caput.Ibi enim omnis sensus apparet, sic in uni- 
verso populo omnium sanctorum,tanquam uni cor- 
pori, caput est homo Christus, quos omnes ab Abel 
usque ad ultimum justum Sapientia Dei illuminat, 
que plenius fuit in Christo. Aliter enim ceteri sa- 
pientes sunt, aliter homo Christus, qui ipsius Sa- 
pienti& per quam fiunt sapientes quicunque homi- 
nes,non solum beneficium habet,sed etiam personam 
gerit, veritate ipsius et gratia plenus: et ideo om- 
nium qui de plenitudine ejus accipiunt, caput est. 
Ex quo apparet quod Sapientia Dei, id est Verbum 
non sic assumpait illum hominem ut ceeteros, sed 
multo excellentius, multoque sublimius, quomodo 
ipsum solum assumi oportuit,in quo Sapientia ho- 
minibus appareret, sicut eam visibiliter deoebat os- 
tendi.De caeteris enim sapientibus recte dici, quod 
habeant in se verbum Dei per quod facta suntomnia ; 


. Sed de nullo eorum recte dici potest, Verbum caro 


factum est (Joan. 1.Homo ergo excellentius assump- 
tus, quasi personam Sapientis Dei gerit, ut caput, 
in quo omnes sensus,personam anime que totum 
corpus vivificat.8ed cum Ecclesia ab Abel ocperit, 
quomodo homo Christus caput est eorum qui tuac 
fuerunt?Bene,quia ipse qui est principium Ecolesise, 
secundum divini*atem,id est 'undator Ecclesim,quia 
omnes justos qui abAbel usque ad ultimum justuin 


dono illuminavit.Secundum humanitatem eti&m po. 
test dici principium Ecclesie,quia super fidem hu- 
manitatis ejus fundata est. Et bene. Ipse est caput 
et principium, id est rector et fundator, quia ipse 
est primogenitus ex mortuis, primus mortuorum ad 
immortalitatem resurgens. [Ambrosius] Sicut enim 
natus est ante omnia de Deo,ut omnia crearet, sie 
iterum de virgine natus homo primus resurrexit,ut 
quod creaverat restauraret,ut semper sit primus et 
princeps. Unde subdit : Ut per hoo sit tpse in omni 
bus. tam prioribus quam sequentibus, tenens prima- 
tum, id est dominium, quia potest alios suscitare. 
Et bene, primatum habet,non solnm quia primoge- 
nitus est,sed etiam quiacomplacuit Trinitati omnem 


] Plenitudinem inhabitare,et per eum reconciliari omnia, 


id est placuit Trinitati, quod in ipso omnis pleni- 
tudo scientie et virtutum non modo esset,sed habi- 
taret.Et reconciliaret omnia,id est Judeos et gen- 
tes.Attende quod plenitudo recte dicitur in ipso esse 
et manere,quia omnia potest per se,ut nihil excep- 
tum, sit qnod per eum non possit prestari. Unde 
ait : Sicut Pater vitam habel in. se, sic dedit el Filio 
vilam habere in semelipso (Joan. v). Sicut enim sus- 
citaà mortuos et vivificat sic et Filtus. quos vult vivi- 
ficat (ibid.) et sic ostenditur perfectus Deus esse 


Id., ad Januarium. 
(8) Id., De agone Christianorum. , 


263 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULT.— IN EP. AD COLOSS. 


206 


Qinnia, dico, tendentia in ipsum, qui est lumen ve- À quo diffidendum non est. Si enim mortalis et mor- 


rum et eternum, id est veterna veritas. Vel recon- 
ciliari in ipso, oblato Deo placuit per ipsum recon- 
ciliari omnia. Et ipse est, pacifi cns, id est pacifi- 
cavit non gratis, non per aliam hostiam, sed per 
sanguinem crucis ejus, id est. per mortem crucis 
ejus qua est turpior mors. Pacificavit dico, sive 
quta in calis, sive in Lerris sunt, id est. caelestia et 
terrestria, quia patet homini introitns in colum. 
Vel, qui in calis sunt, id estsanctoa, qui jam sunt 
iu colo.; et qua in terris, id est sanctos, qui adhuc 
in ista vita sunt. 

Vrns. 21-29. — « Et vos cum essetis aliquando 

« alienati, et inimici sensu in operibus malis, nunc 
« aulem reconciliavii in corpore carnis ejus poer 
« mortem, exhibere vos sanctos et immaculatos et 
« irreprehensibiles coram ipso, si tamen permanetis 
« in fidelundantietstabiles et immobilesa spe Evan- 
« gelii quod audistis, quod praedicatum est in uni- 
« versa creatura quesubcoalo est, cujus factus sum 
« ego Paulus minister, qui nunc gaudeo in posses- 
« sionibus pro vobis, et adimpleo ea qua dosunt 
« passionum Christi in carne mea pro corpore ejus 
« quod est Ecclesia; cujus factussum ego minister 
« Secundum dispensationem Dei, qua data est mihi 
« in vobis, utimpleam verbum Dei : mysterium quod 
« absconditum fuitaseculisetgenerationibus, nunc 
« autem manifestatum 190 est sanctis ejus, quibus 
« voluit Deus notasfacere divitiasgloric» sacramenti 
« hujus in gentibus, quod estChristusin vobisspes 
« glorie, quem nos annuntiavimuscorripientes om- 
« nem hominem, et docentes in omni sapientia ut 
« exhibeamusomnem hominem perfectum in Christo 
« Jesu: in quo laboro certando secundum operatio- 
« nem ejus, quam operatur in me in virtute. » 

Et vos cum, etc. Quasi dicat: Et ut specialiter lo- 
quar, e/ vos, o Colossenses, pacificavitet reconcilia- 
vit Deo, cum, id est quamvis, essclisaliquando alie- 
vali a Deo, id est nihil cum Deo habentes, et íni- 
migi, contradicendo. Et hoc sensu, quia putabatis 
bene agere. Vel secundum aliam litteram potest 
legi, quod idem valet. Cum essetis aliquando et ini- 
mici, sensus, id est consilii ejus, quia non recepe- 
runt qui& per Moysen mandavit Deus devotis idolis 
suis, vos, dico, degentes actu in operibus mulis. 
Nunc autem. Quasi dicat: Aliquando tales eratis, 
nunc aulem, et in hoc tempore gratie, non in alio, 
reconciliavit vos remissione pecca'orum, in corpore 
carnis ejus, id est fragilitatis ejus,id estin corpore 
suo passibili et mortali. Et hoc, per mortem cjus. 
Heconciliavit dico, ezhibere vos, ad hoc, id est tan- 
dem exhibeat, id est representet vos sanctos virtu- 
tibus, et immaculatos a peccatis, etusqueadeoquod 
irreprehensibiles,quia tunc nihil mali eratin eis.Irre- 
prehenaibiles dico, coram ipso, quia omnia videt. 
Vel representet, coram ipso, qui tunc ei presentes 
eritis, videntes eum sicuti est facie ad faciem, de 


(9) August., in psal. rxr. 
PATROL. CXCII. 


4 


D 


tuus potest reconciliare, jam immortalis potest om- 
nia facere. Sí 'amen, etc. Hic monet quod in fide 
Christi et spe perseverent. Ideo enim tot et tanta dixe- 
rat de Christo, ut ponant spemin eo solo, in quoom- 
nia bona sunt, non alicui elementorum, velangelo- 
rum se subjiciendos putent. Hic enim solus colen- 
dus, et ad hunc non est estimandus quisquam. 
Quasi dicat: Exhibeat vos dico, tamen hac condi- 
tione, si permanetis in fide fundati, id est firmi, 
non fluctuantes, et stabiles, ut per vos non receda- 
tis ; et immobiles, alio impellentea spe Evangelii, id 
est si estis stabiles in spe premii, et ab ea immo- 
biles, quie promittitur in Evangelio. Si hec fece- 
rint, exhibebnnt eos Deo. Aliter enim non prodest 
eis Christus. [Ambrosius.] Quod Evangelium tenere 
debetis, quia audistis, id est intellexistis. Et prius 
est reverti. Melius est viam veritatis aon agnoscere, 
quam post agnitam retroire. Quod Evangelium pre- 
dicatum est, et manet. in uuéversa creatura qua sub 
calo est, id est in universis bominibus qui sunt nova 
creatura, quotquot ubicunque sunt, Vel ita, predi- 
catum est in universa creatura nova. Hoc non mu- 
tatur. Que tamen nova creatura modo est subceelo, 
adhuc peregrina, sed tandem perveniet ad.gloriam. 
Cujus, Evangelii predicandi, ego Paulus factus sum 
minister. Et ita potestis scire quod verum est; Qui 
nunc Ephesi positus in carcere pro Evangelio, gau- 
dco in passionibus, quia non credentes proficiunt. 
Quas sustinco, pro vobis, confirmandis in veritate 
Evangelii,et adimpleo ea passionum Ghristi que de- 
sunt. Suas passiones dicit esse Christi; quia nostre 
passiones, qui sumus Christi membra, Christi sunt, 
Quasi enim unus homo una persona est caput cum 
corpore,id estsalvatorcum salvandis.Siergo in mem- 
bris Christi es, quidquid pateris ab eisqui nonsunt 
in membris Christi, deerat passionibus Christi (9). 
Ideo additur, quia deerat, mensuram implens, non 
superfundens. Tantum pateris, quantum ex passio- 
nibus tuis inferendum erat universe passioni Chri- 
sti, qui passus estin capite nostro, et patitur in 
membris suis. | 

Ad communem hanc quasi rempublicam nostram 
quisquis pro modulo suo exsolvit quod debet, et pro 
possessione virium nostrarum quasi canonem pas- 
sionum inferimus paratoria plenaria nostra passio- 
num non erit, nisi cum seculum finitum erit, Vel, 
ea passionum Christi, idest que Christussustinuit, 
vel qu: me sustinere precepit. Qui adhuc, desunt 
adimpleo, id cst paratus sum pati. Et hoc non in 
meis, sed in carne mea, Vel, desunt non in carne 
ipsius Christi, sed in carne mea. Et hec patior, pro 
corpore ejus, multiplicando,quod est Ecclesia.Quasi 
dicat: Non de alio corpore dico nisi de illo quod 
est Ecclesia, cujus corporis ego factus summinister, 
ut ei ministrem spiritualia. Minister dico, secundum 
dispensationem Dei, qua data est mihiin vohis, id eat 


261 


PETRI LOMBARDI. 


268 


ad hoc factussum minister, uLeidemum dispensem AÀ in omni supientia, non sumus ceci ut. pseudo, sed 


actu per gratiam apostolatus mihi crediti a Deo in 
vobis. Vel ita, cujus Evangelii ego factus sum mi- 
nister, secundum dispensationem Dei, id est sc- 
cundum gratiam apostolatus mihia Deo dispensati. 
Quz data est mihi ín vobis. Tantumest enim quoda 
meis discipulis predicatum est vobis, quantum si 
a me ipso. Ministrum Evangelii inter gentes, a Deo 
per Christum factum se esse dicit. Ad quid autem? 
Ostendit, scilicetut mysterium,a Deosusceptum per 
idoneum servitium, impleatur, quod ignotum cum a 
seculis fuit, scilicet mysterium nativitatisex Deo, et 
nativitatis ex Maria, et salvationisgentium et totius 
operis Christi. Undesubdit, ut impleatur .Quasi dicat: 
Data est mihi dispensatio ad hoc, ut impleatur. Et 
impletum ostendam, verbum,id est dispositionem vel 
ordinationem Dei, id est quod Deus preordinavitde 
vobis gentibus, vos scilicet per Christi incarnatio- 
nem salvari. Hoc dicit, ne videatur salus non esse 
promissa gentibus. Quod verbum est mysterium, id 
e:t occultum. (10) Quia si erat notum : In principio 
erat Verbum (Joan. 1), nusquam erat lectum: Ver- 
bum caro factum est, etc. (Ibid.). Quse ad sacramen- 
tum incarnationis pertinent. Unde: Abcondisti hac 
a sapientibus et revelasti ea parvulis (Matth. x1). 
Quosdam enim Platonicorum libros ex Greca lingua 
in Latinam versos vidi, et ibi legi, non quidem his 
verbis, sed hic quidem omnino multis et multipli- 
cibus suaderi rationibus, quod in, ríincipioerat Ver- 
bum, et Verbum crat apud Deum; sed quod Verbum 
caro factum est, non legi. Indagavi quippe in libris 


B 


varie dictum, quod Filius sit in forma Patris; sed C 


quod exinanivit se, non habetur in illis, Recte ergo 
illud verbum dicitur mysterium, id est occultum. 
Quod absconditum fuit a seculis, id est & principio 
seculorum : et absconditum fuit generationibus om- 
nibus non cuidam parti tantum, nisi cui per Spiri- 
tum sanctum revelavit. Nunc autem, id est in tem- 
pore gratie, manifestatum est, non omnibus, sed 
sanctis ejus, humilitate parvulis. Nec his omnibus 
"plene innotuit, sed his tantum, quibus voluit Deus, 
ez sola gratianotas facerc divitias glorie sacramenti 
hujus, id est copiosam gloriam tam digni sacramen- 
ti, in quo sunt multa, scilicet fides, remissio, justi- 
tia, dona Spiritus sancti, futura beatitudo. Et ideo 
dicit divitias, sacramenti dico, existentis; in genti- 


bus: quod, sacramentum cst Christus in vobis, genti- 


bus, id est illud sacramentum est Christi incarnatio 
per quam salvantur gentes. Ita est in vobis, ut sit 
spes gloria, id est ut per cumaperetis gloriam sine 
lege. Quem, id est qualem Christum, nos apostoli 
annuntiamus, quod sinelege salvatgentes. Nos dico, 
corripientes, id est arguentes, non solum vos, sed 
omnem hominem, qui deviat a veritate quam novit, 
Et docentes omnem hominem, scilicet eos qui igno- 
rant veritatem. Vel contrudicertes corripimus et 
convincimus, etobedientes docemus. Docentes dico, 


(09 August., in lib. Confess. 


docemus, in omni sapientia. Vera sapientia est in 
disciplina Dominica, scilicet cum Christus agnosci- 
tur: quod Apostolus magna cum diligentia agere 
testatur, ut erudiens hominem in hac sapientia, 
consummatum exhibeat eum Deo. Unde subdit : Ut 
exhibeumus, id est. offeramus Deo in sacrificium, 
omnem hominem, tam Judeum quam Gentilem,per- 
fectum non in lege, sed ín Christo Jesu, id est in 
intellectu mysterii Christi, in quo, id estin quare, 
ecilicet ut omnis sit perfectus in Christo, et luboro 
cerlando contra rebelles, secundum operationem ejus, 
quam operatur in me virtute, miraculorum, id est 
certo contra perfidos adjuvantibus me signis virtu- 
tum, per qua vita infidelitatis comprimitur, ut qui 
verbis contradicunt, virtuti cedant. Quasi dicat: 
Labori meo adjungit Deus miraculaad confirmatio- 
nem. . 
CAPUT II. 

VEns, 1-3. — « Volo enim vos scire qualem sol- 
« licitudinem habeam pro vobis, et pro hisquisunt 
« Laodicia, etquicunque non viderunt faciem meam 
« in carne, ut consolentur corda ipsorum, instructi 
« in charitate, et in omnes divitias plenitudinis in- 
« tellectus in agnitione mysterii Dei Patris et Chri- 
« Sli Jesu, in quo sunt omncs thesauri sapientie et 
« scientie abscondili. » 

Volo enim. Quasi dicat: Ideo hoc refero de me 
vobis, quia volo vos scire qualem sollicitudinem ha- 
beam pro vobis, ut ea intellecta queratis in Christo 
perfecti fleri Et recte ait, pro vobis. Non enim mi- 
nus pro his quos non vidil sollicitus erat, quam pro 
his quibus presens praedicavit; nec minori affectu 
diligebat quos non viderat, quam caeteros apud quos 
erat. Et non solum pro vobis, sed etiam pro his qui 
sunt Laodicie, quia et hi a pseudoapostolis pre- 
venti erant. Et pro his adjacentibus vobis, quicunque 
non viderunt faciem meam in carne, celsi scientiam 
audierunt. Et ad hoc intendo uf, ipsi vobiscum con- 
solentur corda sua. Ipsi, dico, instructi tn charitate, 
quam Deus ad nos habuit, qui pronobisFilium tra- 
didit. Hoc si quis attendit, potest se in hac miseria 
consolari, quia perpendit calcata superbia, per bu- 
militatem, ad patriam posse reverti. (11) Vitiorum 
namque omnium, superbia causa est. Ad hanccon. 
vincendam atque auferendam talis medicina coelitus 
venit; ad elatum hominem persuperbiam Deus hu- 
milis descendit per misericordiam, gratiam claram 
manifestamque commendans in ipso homine. Quem 
tanta pre participibus 191 suis charitatesuscepit. 
Nequeenim ipseita verbo Dei conjunctus, utipsacon- 
junctione unus Filius Dei, et idem ipse unus Filius 
hominis fieret, precedentibus sue voluntatis meritis 
fecit. Unum enimillumesseoportebat ; essent autem 
plures, si hoc fieri posset, non per Dei proprium 
donum, sed per hominis liberum arbitrium . Hoc 
ergo precipue ad humilitatem nobis commendatur. 


(11) August., De spir. et litt. 


269 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. —IN EP. AD COLOSS. 


210 


Et instructi n agnitione Dei. Instructi dico, per hoc À in Christo, id est in aznitionem Christi, in quo est 


Lentando,in omnes divitias plenitudinis et intellectus, 
id est in omnes copias intellectus plenitudinis, ut 
perfecte de divinis et humanis intellectum habeant, 
ul de anima, et de supernis spiritibus. Aliter enim 
ad cognitionem Dei nemo ascendit. Ideo dicit, divi- 
tias, ut deomnibus intellectum plene habeant. Dico, 
instructi in agnitione Dei, non dico quantum ad 
opera, sed in agnitione suysl/erii Dei, ut sciatis, sci- 
licet quod est secretum a paucis cognitum, de 
essentia Dei. Dei, dico, Patris Chris!i Jesu, utscia- 
tis, scilicet quod alia persona est Pater a Filio, 
quamvis unum et idem sit in substantia cum illo. 
Ad quam cognitionem si tenditis,ad Christum tan- 
lum recurrite, quia ipse est in quo sunt omnes 
thesauri, id est omnes copiz, Sapienfix de divinis, 
et scienti», de humanis. Sed absconditi. Et ideo ne 
miremini si in Christo estis, et eas nondum invenis- 
tis, quia non omnibus patent, nisi his qui petunt 
et pulsant. Vel aliis non mutatis, ita potest legi 
illud : Gonsolentur corda sua, dico, instructi iu 
charitale, et in omnibus divitiis, alia littera, pleni, 
intellectus. Ad quid? ad cognoscendum, Christi, quia 
est in Christo. (12) Alia littera id est Verbum caro 
factum, per quod humiliatum superbi redimuntur 
et cum lego, Verbum caro factum est (Joan. l), in 
Verbo intelligo verum Dei Filium, in:carne agnosco 
verum hominis Filium, et utrumque simul Deum et 
hominem unam personam ineffabilis gratie largi- 
tate conjunctum :(13) et ideo Verbum caro factum, 
quod est Christus Jesus, habet thesauros sapientia 
et scientie. Unde subdit, in quo suntomnes thesauri 
sapienti: et scientie absconditi. 

Hac duo inter se ita distant ut sapientia de divi- 
nis, scientia de humanis accipiatur. Utrumque in 
Christo agnosco. Et sapientiam in eo quod Verbum 
est apud Deum, et scientiam in eo quod nobiscum 
homo est. Omnia enim que pro nobis Verbum caro 
factum temporaliter fecit et pertulit, ad scientiam 
pertinent quod autem Verbum est sine tempere et 
loco, Pati coelernum, et ubique totum, ad 
sapientiam refertur. Scientia ergo nostra Christus 
est; sapientia noslra, idem Christus est. Unde : 
Plenum gratiz et ceritatis. (Ibid.) Aliter totum 
secundum aliam litteram, que est. Ut consola- 
tionein accipiant corda eorum, cum fuerint instructi 
in charitate in omnes divitius plenitudinis intel- 
lectus, ad agnitionem mysterii Dei in Christo Jesu. 
In quo, etc. Vult Apostolus animos eorum fovere in 
charitate, et ut prompti fierent per Epistolam agni- 
tionem recipere sacramenti Dei, in Christo adver- 
tentes has esse sapienlie et scientie divitias, si 
agnoscatur Christus, in deitatis sue plenitudine 
adorandus. Et est ordo: Ad hoc tendo, ut corda 
ipsorum consolationem accipiant : quod erit, cum 
fuerint instructi in charitate Dei et proximi ; et 
cum fuerint instructi, ad cognitionem mysterii Dei 


(12) August., de Trinit. 


omne mysterium. Omneenim mysterium sacramenti 
Dei in Christo est, ut qui eum cognoscit, omnium 
notitiam etiam habere videatur. Unde addit : Ipsi 
dico per hoc tendentes, in omnes divitias plenitudi- 
nis intellectus. Divitie enim sapientie et scientia 
sunt, si Christus agnoscatur, quia omnium poten- 
tiurum virtus in eo est. Ex coenim habent omnes, 
quare et caput omnium dicitur, ut per ipsum omnes 
subsistere videantur. Unde recte subditur, in quo 
sunt omnes thesauri sapientie et scientie abscon- 
diti. Omnis enim ratio scientie totius creature su- 
pernz2 vel terrene in eo est qui caput et auctor 
omnium coelestium et terrestrium, ut qui hunc 
novit, nihil ultra quarat, nec sapientiam nec virtu- 
tem, quia agnovit eum in quo perfecta virtus est, 
perfectaque sapientia. Quidquid alibi queritur, 
hic perfecte invenitur. Nam quid sapientius Salo- 
mone, quid prudentius Daniele, quibus ideo pre 
cmteris Deus sapientiam dedit, ut in Daniele et 
Salomone ostenderet infidelibus, se auctorem esse 
sapientie totius? Quod infideles non putant, quia 
non legunt in evangeliis ct prophetis astrologiam, 
geometriam, et hujusmodi. Que ideo despecta 
sunt a nostris, quia nihil ad salutem pertinent, sed 
magis mittunt in errorem, et a Deo avocant, ut 
dum his student disputationum ratiocinationibus 
curam onime sue non agant. Qui vero Christum 
novit, thesaurum sapientia et scientie invenit, quia 
id novit quod utile est. 

Vgns. 4, 8. — « Hoc autem dico, ut. nemo vos 
« decipiat in sublimitate sermonum. Nam etsi cor- 
« pore absens sum, sed spiritu vobiseum sum 
« gaudens et vidensordinem vestrum, et flrmamen- 
« tum ejus qua in Christo est fidei vestre. Sicut 
« ergo accepistis Jesum Christum Dominum no- 
« strum, in ipso ambulate, radicati et. superedifi- 
« cati in ipso, et confirmati in fide, sicut et didi- 
« cistis, abundantes in illo in gratiarum actione. 
« Videte ne quis vos decipiat per philosophiam etl 
« inanem fallaciam secundum traditionem homi- 
« num, secundum elementa mundi, et non sccun- 
« dum Christum. » 

Hoc autem, etc. Commendata sui mysterii digni- 
tate, monet eos ne malorum colloquiis et astutia 
iniquitatis sensus eorum recederet a Christo; quasl 


] dicat: Volo ut sitis instructi, hoc autem dico ut non 


solum tendatis ad ea que nondum habetis, sed uf 
nemo, quantumcunque a&apiens, vos decipiat, in su- 
blimitate, ut videtur : que subtilitas vel sublimitas 
non est, nisi sermonum, id est nisi in verbis. Quia 
sapientes mundi arte quadam, minutiis disputatio- 
num irretire gestiunt animas simplicium, ut tradi- 
tione mundanarum rerum abstrahant eosa spe qua 
est in Christo. Nam elsi, quasi dicat : Ne decipiat, 
dico, et recte : video enim spiritu, quod apud vos 
geritur. [Ambrosius] Et hoc est quod ait; Nam 


(43) Id., De homine assumpto. 


9 


PETRI L::0MBARDI. | g19 


etsi, a vobis corpore absens sum, sed tamen, vobis- À Pater. Vel dum ait, secundum elementa, illos tan- 


cum sun spiritu, sicut et. spiritus Elisei fuit cum 
Giezi in via cunctis ad Naaman Syrum, ut acciperet 
sub nomineque ipse non mandaverat. Quanto magis 
Apostolus ea quae dixit poterat videre in spiritu! 
Major enim gratia fuit in apostolis quam in pro- 
phetis. Ideo ait, spiritu vohisceum sum. Sanoltis 
enim datum est in spiritu videre remota. Ergo si 
caveant illi quorum actus magistrum non latent. 
Vobiscum sum dico, gaudens et videns, id est quia 
video, ordinem vestrum, id est quoniam unusquis- 
que vestrum secundum ordinem suum, vivit. Et 
videns. firmamentum, id est stabilitatem ejus fidei 
vestrz quao in Chrislo est, non in lege. Per hoc 
promptiores eos facit cirea Evangelium, quia gau- 
dere se dicit in dispositione conversationis illorum 
et fidei stabilitate, ut scientes unde placeatur Deo, 
in eo fierent firmiores. Et quandoquidem bene sta- 
tis, sicut. ergo fidei fundamento accepistis, bona 
enim fuit acceptio, accepistis, inquam, Jesum Chri- 
stum Dominum nosirum, ita. ambulate, id est. profi- 
cite non extra eum, sed in ipso ambulate, dico, vos 
minores, radicati in activa vita, ut arborum ad fruc- 
tificandum, et vos majores qui in contemplatione 
estis, super alios, aedificati et hoc in ipso, id est in 
templo Dei. Unde, scilicet aliisloquatur, et ambulate 
ín actione gratiarum confirmati in fide, ambulate, 
dico, sicut et didicistis, id est sicut accepistis, non 
aliter, et didicistis, cognitione, et habetis materiam 
gratiarum. 

Vos dico, abundantes, donis in illo, qui solus dat 
incrementum. Et in hac ambulatione, videte ne quis 
vos decipiat per philosophiam [Ambrosius] terrenam, 
per quam solent seduci, qui cupiunt prudentes ju- 
dicariin mundo.Et eamdem significationem subdens, 
perinanem fallaciam. Terrena enim philosophia argu- 
tiisetsubtilitate minutiarum componitur, et decipit, 
dum verisimilibus causis et commentitiis rebus nil 

gam verum estimantquam quod conspicitur,etintelli- 
giturinelementis,quaterrena philosophia,secundum 
traditiomem homimum, (14) agentium secundum ele- 
menla mundi, et non secundvm Christum, in: aliqua 
parte, id est non est a Deo ordinata, sed ab homi- 
bus tradita. Tradiderunt enim philosophi, quos ho- 
mines vocat, Deum non posse fieri creaturam, homi- 
nem non posse nasci de Virgine, vel mortuum rcvi- 


git, qui quasi prudentius exponunt idola dicentes: 
Juno est aer, Neptunus est mare. Ideo cum diceret, 
secundum philosophiam, et inanem fallaciam, 
addit, secundum elementa mundi, qnasi admonens 
non qualescunque adoratores simulacrorum, sed 
quasi doctioros interpretatores signorum, cavendos 
esse. Vel fallaciam appellat quod de lege dicunt 
pseudopredicatores, et illa dicitur inanis, quia 
in hac falsitate nulla est utilitas ; quod solet esse 
aliquando in falsis. Philosophiam dicit ea quibus 
hoc probare volunt, quod asserunt. Et est sensus 
Videte ne quis vos decipiat, tradendo adlegisobser- 
vantias, per prophetiam,id est per rationes conqui- 
sitas ad probandum vel improbandum : quod de 
lege dicitur;et per inanem fallaciam, scilicet per 
illud quod probatur. Ne quis decipiat dico, agens 
secundum traditiones hominum, id est legalia; post 
exhibitam 197? enim veritatem, lex non est tradi- 
tio Dei sed hominum, et agens secundum elementa 
mundi, id est secundum litteralem sensum, quiet de 
mundanis est, et non secundum Christum. 

Vgns. 9-14. — « Quia in ipso inhabitat omnis 
« plenitudo divinitatis corporaliter, et estis in illo 
« repleti qui est caput omnis principatus cet potes- 
« tatis. In quo et circumcisi estis circumcisione 
: non manufacta in exspoliatione corporis carnis, 
« ged in circumcisione Christi, consepulti ei in 
« baptismo, ib quo et resurrexistis per fidem ope- 
« rationis Dei qui suscitavit illum a mortuis. Et 
« vos cum mortui essetis in delictis et preputio 
« carnis vestre convivificavit cum illo, donans vo- 
« bis omnia delicta, delens quod adversus nos erat 
« chirographum decreti, quod erat contrarium 
« nobis. » 

Quia in ipso, Christo, inhabilal plenitudo divinilatis 
omnis id est omnino inhabitandi, ut etiam persona- 
litersiteiunitusquod non est in aliqua creatura. (15) 
Deus quidem ubique praesens est, et ubique totus 
presens,nec tamen ubique habitans, sed'in templo 
suo tantum et capitur habitans ab aliis amplius ab 
aliis minus, sed de solo capite nostro dicitur: quia 
in ipso inhabitat plenitudo divinitatis, et hoc, cor- 
poraliter, non hoc ideo dicit, quia corporeus sit 
Deus, sed verbo translato usus est quia in templo 
manufacto olim non corporaliler, sed umbratiliter 


vere considerentes elementa, id est has creaturas [) habitavit, idest preefigurantibussignis. Omnesautem 


visibiles,in quibus ex commistione seminis anima- 
lia generantur, et quod moritur non iterum vivit. 
Ideo monet traditionemistam cavere velut inanem, 
et fallacem. Philosophiam dicit non a Deo ordina- 
tam, sed ab imbecillitate ratiocinationis humane 
qui? potentiam Dei iutra conscientium suam coarctat, 
non aliter credens facere vel posse quam carnalis 
ratio suadet, quz: omnino cavenda est, quia mundi 
cultrix est non Dei, et à Christo retrahit in quo 
perfectio divinitatis est, quia omnia habet quam 


T Aug., in serm, quodam. 
15) Id., ad Dardanum. 


ille observantie umbre fuerunt futurorum. (16) 
Non ergo quia divinitas corpus sit, sed propterum- 
brarum comparationem legalium, dixit corporali- 
ter, id est completive, quia in illo implentur om- 
nia, ut quodammodo sit corpus et impletio umbra- 
rum legis, id est signifieationum illarum ipse sit 
veritas. SicnL ergo ipsa figure translative non pro- 
prie dicte sunt umbre; ita cum ait plenitudinem 
divinitatis in Christo habitare corporaliter, trans- 
lato verbo usus est. Qui ergo dicit carnales obser- 


(0) Id., super Genesim. ' 


213 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD COLOSS. 


214 


vantias necessarias, dicit Christum non esse corpus À littera, carnis, quia ibi, scilicet in carnali cireum« 


umbrarum, nec Deum ad omnia sufficientem. Vel 
certe ideo dicit, corporaliter, quia in Christi cor- 
pore quod sumpsit de Virgine tanquam in templo 
habitat Deus. (17) Quid ergo interest inter caput et 
membra caetera, que etiam templu:n ejus sunt, quia 
in capite nostro habitat omnis plenitudo divini- 
tatis, ita quod omni gratia plenus est, sed non ita 
babitat in sanctis, sicut et in nostro corpore inest 
sensus singulis membris, sed non quantum in ca- 
pite. Ibi enim auditus, visus est, et olfactus, et 
gustus, et tactus, in ceteris auterh solus est tactus, 
ta in Christo habitat omnis plenitudo divinitatis, 
quia ille est caput, in quo sunt sensus, in sanctis 
vero quasi solus tactus est, quibus datus Spiritus 
ad mensuram. Preterea est aliud quo intersit plane 
inter illud caput, et cujuslibet membri excellentiam, 
quia singulari quadam susceptione hominis factus 
est homo ille una persona cum Verbo. De nullo 
enim sanctorum dici potuit vel potest, vel poterit : 
Verbum caro factum est (Joan. 1). Nullus sanctorum 
qualibet presentia gratie Unigeniti nomen accepit 
(ibid.). Ut quod est ipsum Verbum ante secula, hoc 
simul cum assumpto homine diceretur, et est 
summa omnis intelligentis talis : In ipso inhabitat 
omnis plenitudo divinitatis corporaliter, id est vera- 
citer et solide. 

Et estis. Quasi dicat : 1n eo habitat divinitatis ple- 
nitudo. 'E£ in illo qui ita plenus est, vos estis repleti, 
donis Spirvitus sancti, quod non sunt elementa. In 
credentibus enim Spiritus sanctus habitat, quod 


elementis concedi non potuit, quia indignum erat C 


invisibilem et incorporeum habitare in substantia 
visibili et invisibili. Audiant ergo et veniant cultores 
elementorum et credant in Christum ut fiant ma- 
jores eorum quos nune colunt. Ideo ait, in illo re- 
pleti estis, qui creditis in Christo omnem plenitu- 
dinem habitare : quod negantes contra Christum 
sunt. Qui Christus est caput, non modo hominum, 
sed etiain principatus et potestatis angelice. Et vos 
ergo replere potest, qui supernos cives replet. In 
quo. Monuit ne per prophetiam a Christo recedant, 
nunc monet ne a pseudoapostolis seducti ceremo- 
nias legis recipiant. Quasi dicat, Estis repleti in 
illo, in quo, non solum donis repleti estis, sed etiam 
estis circumcisi, id est purificati ab errore et mundo. 


cisione nihil fit nisi quod cutis aufertur. In eodem 
sensu potest legi littera nostra sic, non manufacta ; 
in exspoliatione corporis carnis, id est corporis quod 
est caro. (18) Non igiturduasresintelligi voluit,quasi 
aliud sit caro, aliud corpus carnis ; sed quia corpus 
multarum rerum nomen est, quarum nulla caro 
est, quia non omne corpus caro est. Non inquam 
tali cireumcisione circumcisi estis, sed in circumci- 
stone Jesu Christi, id est, circumcisione spiritali, 
ubi omnia vitia amputata sunt, quia solus Christus 
facit. Consepulti. Item ; hoo in Christo consecuti 
estis, quia estis consepulti in baptismo, id est ad si- 
militudinem sepulture ejus, baptizati scilicet ut 
jam non videantur quod fuerunt, scilicet veteres 
peccatores, sed novi justi ; sicut. Christus in se- 
pulero positus non videbatur. /n quo Christo et re- 
surre;ristis, in novitate vite ambulando. Et hoc non 
per aliud, sed per fiulem operationis Dei, id est quam 
Deus operatur in eis. Vel, per fidem operationis 
Dei, id est per fidem Dei, de quo credunt quod 
exemplo Christi, suscitabit illos. Unde subdit, qu£ 
suscitavit illum, id est Christum, a mortuis. Hoc pre- 
mittit ad probandum quod resurgent illi etiam im- 
mortales. Unde subdit : Et, per hoc vos etiam Gen- 
tiles, jam certitudine spei, convivificavit, id est se- 
cundum corpus et animam vivificavit, cum illo, 
Christo, id est ad similitudinem ejus. Conviviflcavit 
dico, cum, id est quamvis prius, essetis mortui in 
delictis, non sentientes mala vestra. Delicta dicit, 
quod reliquerunt legem nature. Et mortui, in prz- 
putio carnis vestra, id est in originali peccato ; quod 
significat preputium. Vel, preputium vocat delicta 
carnalia, et ponit preeputium pro eo quod aignifi- 
cat, id est delicta carnalia a quibus exspoliandi su- 
mus. [Augustinus] Mortuos vivificavit dico, condo- 
nans vobis, gratis omnia delicta, et originalia et su- 
peraddita ; quod siguum est quod et poenam tollet. 
EK non solum vobis gentibus donavit delicta, sed: 
etiam nobis Judeis prevaricationem, quae fuit ex 
lege, dimisit. Et hoc est, ipse dico, delens chirogra- 
phum decreti, scilicet legis, id est memoriam trans- 
gressionis qua erat ex decreto, id est ex lege, quod, 
chirographum erat adversum mos, et conscientia. 
enim nostra, et diabolus ad aceusandum non erat 
memor transgressionis illius, et ita hec memoria 


Cireuincisi, dico, circumcisione non manufacta, id [) erat adversum nos scilicet nocens nobis, et nos cru- 


est opere humano : vos dico manentes, in exspolia- 
tione corporis carnis id est exspoliati a corpore secun- 
dum quod erat carnis, id est carni subjectum, car- 
nis serviens desideriis ; sed modo secundumque 
spiritus, spiritale, spiritui serviendo, id est in spi- 
ritu estis servientes non in carne, a terrenis ad cc- 
bestia, ab humanis ad divina, ab errore ad divini- 
tatem conversi. Vel ita : Estis cireumcisi, circum- 
cisione non manufacta, sicut fiebat legalis circum- 
cisio scilicet non facta, in exspoliationt cutis, alia 


(17) August., ad Dardanum. 


cians. Sed et hoc in baptismo abluto et deleto, nec 
conscientia nostra timet, neo diabolus quod obji- 
ciat habet. Et non solum chirographum decreti erat 
adversum nos, sed etiam ipsum decretum id est 
vetus lex. Unde subdit, quod erat. Quasi dicat chi- 
rographum decreti, dico quod, etiam decretum, id 
est lex erat. contrarium nobis, cum non adjuvaret, 
sed amplius reos faceret. 

VEnS. 14-17. — « Et ipsum tulit de medio affi- 
« gens illud cruci,et exspolians principatus et potes- 


(18) Id., De Trinit. 


$75 


PETRI LOMBARDI. 


216 


« tates, traduxit confidenter palam triumphans illos À dum occiditur, reos illos facit a quibus occiditur ; 


« in seipso. Nemo ergo vos judicet in cibo aut in 
« potu, aut in parte diei festi aut neomenie, aut 
« Sabbatorum qua sunt umbra futurorum, corpus 
« autem Christi. » 

Et ipsum chirographum, vel decretum, tulit de 
medio omnium, id est de communi, ut nullus cre- 
dentium vel chirographum timeret, vel ultra legem 
observaret. Tulit dico, affigens illud decretum cruci, 
ut jam cesset cum omnia sacrificia legis carnalia 
in oblatione veri Agni sunt adimpleta. Quis ergo 
illud restituit ? quasi dicat : Nullus debet illud res- 
tituere, et sicut nos a lege et a legis prevaricatione 
liberavit, sic et patres antiquos ab inferno liberavit, 
ne quis pulet eos per legem salvatos. Et hoc est 
quod subdit, et ipse exspolians principatus, infer- 
nales. EL potestates, auferendo Abraham, Isaac et 
ceteros justos, traduxit, suos, id est longe ab hoc 
regno ad celos duxit, ipse dico, prius confidenter, 
id est cum magna fiducia, cum spe victorie, ut 
Deus homo sine peccato, triumphans, id est expug- 
nans t/los in cruce, scilicet infernales principes, 
quod non est in abscondito, sed pala. Si quis enim 
perfectionem Ecclesie respicit, aperte videtur anti- 
quus hostis victus. Triumphans, dico in semetipso 
oblato, non alio sacrificio. (19) Morte sua quippe 
uno verissimo sacrificio pro nobis oblato, quidquid 
culparum, unde nos principatus et potestates ad 
luenda supplicia jure detinebant, exstinxit. Unde 
ergo accepit diabolus exterius potestatem Dominice 
carnis occidende, inde interior qua nos tenebat 


potestas ejus occisa est. Vel ita, ab illo loco, Delens, C 


etc., quasi dicat : Vobis gentibus condonavit omnia 
delicta, ipse dico, delens, etiam chirographum de- 
creti quod erat adversus nos. Decretum Dei fuit 
quod Ade precepit, scilicet : De ligno scientia boni 
et mali ne comedas (Gen. 11). Hujus decreti violati 
chirographum, id est memoriam, delevit Deus 
quando peccatum primi parentis per sanguinem 
abluit, et. illa memoria erat contraria nobis, sed 
ipsam tulit de medio affigens cruci. Vel chirogra- 
phum dicit peccatum Ads, quod quasi cautionem 
198 contra nos tenebat diabolus. Decretum est 
sententia omnibus bominibus adversa, qua scilicet 
dictum est : Morte Moriemini (ibid.). Sed illud chi- 
rographum Dominus tulit. Et hoc est, condonavit 


nobis omnia delicta. Ipse, dico, delens chirographum D 


quod erat contrarium nobis id est peccatum Adae, 
cujus rei eramus. Chirographum dico, decreti quod 
erat contrarium nobis id est de quo data est senten- 
tia cunctis bominibus contraria. Et ipsum chiro- 
graphum tulit de medio affigens illud cruci, non 
solum alia. Nisi boc et alia tolleret, non liberare- 
mur a morte, vel inferno. Dum innocens occiditur, 
peccatum crucifigitur,id est mortificatuvr. Crux enim 
non Salvatoris mors est, sed peccati. Innocens enim 
(19) August., De Trinitate. 


(20) Id., contra Faust. 
(21) 1d., De agone Christianorum. 


sed peccatum humani generis occidit, per quod 
et principatus et potestates exspoliat. Unde sub- 
dit : Et exspoltans principatus et potestates ani- 
mabus quas tenebant captivas, quibus eos exspo- 
liavit illarum abluendo peccata. Et exspolians, in- 
quam, traduxit, principatus et potestates, id esL ab 
Eeclesia exterminavit, ne fidelibus nocere possent, 
ut ante. Ipse dico post crucis triumphum, confiden- 
ter et palam, scilicet cum angelicis legionibus ad 
inferna descendens. Et triumphans, id est vincens, 
illos, scilicet principes inferni, in semetipso id est 
presentia sue majestatis. (20) Vel secundum litte- 
ram : Exuens se carne, principatus et potestates 
exemplavit fiducialiter triumphans eos in semetip- 
so. Nomine carnis hoc loco mortalitas intelligitur, 
juxta illud, caro et sanguis non possidebunt regnum 
Dei (I Cor. xv). Per hanc mortalitatem nobis invidz 
potestates dominabant. 

Hac igitur mortalitate Christus in resurrectione 
se exuens, diabolicas potestates que per hanc mor- 
talitatem dominabantur dicitur exemplasse, quia in 
seipso capite nostro prebuitexemplum, quod in toto 
corpore ejus, id est Ecclesia ex diaboli potestate 
liberanda, in ultima resurrectione complectitur. (21) 
In ipso quoque vincuntur inimica nobis invisibiles 
potestates, ubi vincuntur invisibiles cupiditates. 
Fuso enim sanguine sine culpa, omnium culparum 
chirographa deleta sunt, quibus debitores qui in 
eum credunt a diabolo antea tenebantur. (22) Unde: 
Qui pro multis effundetur. Et quia hec omnia in 
Christo nobis donata sunt, ergo deinceps nemo vos 
judicet, id est damnabiles faciat in cibo aut in potu, 
gumpto vel non sumpto ritu Judaeorum, aut in parte 
diei festi, non celebrata cum lex przecipiat celebrari, 
id est nemo vos damnet, de hoc quod nullam par- 
tem diei festi observetis, verbi gratia, scilicet aut 
neomeniz aul sabbatorum, qua omnia sunt, umbra 
futurorum, id est aliqua signa a re pendentia, que 
in figura futurorum tunc flebant, et erat peccatum 
non observare quie precipiebantur, et unum solum 
non observatum tunc damnabat. (23) Nunc autem 
non est peccatum, quia tunc erant precepta, nunc : 
testimonia. Illud enim erat tempus significandi ; 
hoc, manifestandi. Ergo ipsa Scriptura que tunc 
fuit exactrix operum signiflcantium, nunc testis est 
rcrum significatarum : et qu: tunc observabatur ad 
prenuntiationem,nuncrecitatur ad confirmationem. 
Ergo non manducare azymum per statutos vit dies, 
tempore illo peccatum fuit; tempore autem isto, 
non est peccatum ; sic et de ceteris. Tunc enim 
fuerunt iata preecepta.nuncautem,testimoniaet con- 
firmatio veritatis. Hec omnia fuerunt umbra. Corpus 
autem, id cst veritas hujus umbre, est Christi, id 
est ad Christum pertinet, quia per eum impleta. Vel 
ista omnia sunt corpus Christi, id est significant cor- 

22) Id., De baptism. parv. 

fo) Id., contra Faust. 


TT 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULT. — IN EP. AD COLOSS. 


278 


pus Christi, vel quod sumpsit de Virgine,vel quod À mundo,id est ut Judei qui mundovivunt,et non Deo, 


est Ecclesia. Et quia sunt umbra. 

Vzns. 18-23. — «Nemo vos seducat volens in hu- 
« militate et religione angelorum qua non vidit, 
« ambulans frustra inflatus sensu carnis sue, et 
« non tenens caput ex quo totem corpus per nexus 
« et conjunctiones subministratum et constructum 
« crescit in augmentum Dei. Si ergo mortui estis 
« cum Christo ab elementis hujus mundi,quid ad- 
« huc tanquam viventes mundo decernitis ! Ne teti- 
« geritis,neque gustaveritis, neque contrectaveri- 
« tis : que sunt omnia in interitu ipso usu secun. 
« dum precepta et doctrinas hominum, qua sunt 
« rationem quidem habentia sapienti: in supersti- 
« tione et humilitate, et nonad parcendum corpori, 
« non in honore aliquo ad saturitatem carnis8. » 

Nemo vos seducat volens, id est amans snadere 
vobis ea qui non vidit, id est que non intellexit, 
scilicet legis ceremonias,quarum rationem ignorat. 
Seducat, dico in humilitate et religione angelorum, 
quia videntur quasi nuntii Dei per speciem et hu- 
militatem religionis. Et hec sunt quibus possunt 
homines facile seduci. Et ille qui hoc facit, est am- 
bulans frustra, quia quidquid agit perdit, quia sine 
Christo rectore est.Ipse dico, inflatus, id est super- 
bus sensu non rationis, sed carnis sud, id est sen- 
sualitatis,quia non intelligit aliud quod sensualitas 
capit. Unde erubescendum est, non tumcndum. Et 
est, non lenens Christum veritate et gratia plenum 
omnium Scripturarurr, caput, contra quod dicunt 
qui legem predicant.Ex quo,capite, id est de cujus 


plenitudine accipienda, fotum corpus, id est Eccle- C 


sia, per nexus charitatis, et per conjunctiones fidei, 
spei et operum,in quibus fideles conjuncti sunt, et 
similes, submiwistratum est, et constructum. Distin- 
gue,et redde singula singulis,Constructumin unum 
per conjunctiones, scilicet quia idem credunt, et 
eadem operantur,et subministratum,in subservien- 
do:per nexus, id est per charitatem sinequa mem- 
bra non coherent,non invicem serviunt nec vivunt. 
Et sicut crescit virtutibus et membris. Et hoc, in 
augmentum Dei,id est quantum Deus providit.[Am- 
brosius] Vel, in augmentum Dei dicit, quia quasi 


augetur Deus,hominibus ab erroreredeuntibus,sic- 


ut minuebatur deserentibus. Qui enim per errorem 
deseruerant Deum, minuebant copias divitiarum 
ejus negando se esse ejus. Cumvero redeunt,incre- 
mentum faciunt Deo, quia ex perditis acquiruntur. 
Si ergo,vel autem.Hactenus monuit stantes ne sedu- 
cerentur a pseudo ; nunc aggreditur illos qui aliqua 
de lege servabant, sub increpationis forma dehor- 
tans eos a lege, quasi dicat: Vos stantes videte ne 
seducamini,sed vos alii qui legulia recepistis, dicite, 
quare legem servatis ? Et hoc est quod ait : Si ante 
mortui estis,non misera a Chrislo, sed felici morte 
ab elementis mundi, id est separati a lege, que est 
institutio puerorum qui mundana petunt, mortui 
dico, per hoc quod estis cum Christo, quid adhuc, 
scilicet veritate nota et recepta,t(anquam viventes in 


dercernitis,servanda legalia.Decernitis dico,dicentes 

alii aliis, ista ne tetigeritis, etc. Vel ita, si ergo.. 
Elementa dicit creaturas hujus mundi,quasi dicat: 

Quia Christus omnia delicta delevit, ergo per hoc 

quod vos estis cum Christo,idost quia fidem Christi 

&ccepistis, mortui estis, id est ex toto separati & 

peccato, et ab elementis mundi,id est ab omni su- 

perstitione et ábstinentia creaturarum mundi. 

Vel ita potest accipi, cum Christo, id est sicut 
Christus ; ut sit. sensus: Si, inquit mortui eatis & 
peccato, et ab elementis cum Christo, id est sicut 
Christus, quid adhuc tanquam viventes mundo de- 
cernitis, a quibusdam superstitiose abstinendum! 
quia si prius dum eratis ignari hoc faciebatis, cur 
veritate propalata idem facitis? [Ambrosius.] De- 
cernitis dico, dicentes, ista ne tetigeritis, ut cada- 
ver, vel locum in quo sederit mulier menstruata ; 
neque gustaverilis, ut porcum,vel pisces non haben- 
tes squamas ; neque contrectaveritis,quodam studio, 
et delectatione, quasi dicat non debetis hoc decer- . 
nere. Qua omnia sunt ducentia in interitum, id est 
ducunt in mortcm ; tn ipso usu,id est si quis utatur 
eis judaice, ut ab his abstineat,illis utatur,credens 
inde justificari. Ista dico jam existentia, secundum 
precepta et doctrinas hominum, non. Dei. Postquam 
enim Veritas venit, jam non precipit Deus hac ser- 
vari, sed Pharisaei et auctoritate hec precipiunt, et 
rationibus docent. Non ergo ideo dicuntur esse in 
interitum, quod verum sit ea esse mala,secundum 
quod & Deo precepta sunt;sed ideo usus illorum et 
cultura interimit, quia sunt precepta et doctrina 
hominum,non Dei exhibita veritate. Qua» sunt quid 
habentia rationem, id est speciem sapientie, quia 
pretendunt superstitionem et humilitatem. Unde 
subdit, in superstitione. Quasi dicat Per hoc habent 
speciem sapientie,quiasunt in superstitione, id est 
in religione que supramodum est,et quia sunt ín 
humilitate, quia humiles se ostendunt qui illa ob- 
servant. Et quia sunl non ad parcendum corpori, 
quia dicunt se non parcere corpori, ef sunt non in 
honore aliquo, quia dicuntse non curare de honore 
humano.Et quia non suntad saturitatem carnis,quia 
multa sibi subtrahunt,alios gulosos dicunt.[Hieron.] 
Vel ita, que sunt quidem hebentiasapientie ratio- 
nem.Hec legalia habent rationem sapientie, non in 


[ veritate,sed in superstitione, id est in falsitate quie 


est superabundans ubi nulla utilitas est,scilicet per 
mundanam sapientiam. Et sunt in humilitate, non 
illa qua virtus est, sed sicut ex Greco intelligitnr, 
quia mens sentit humilia,id est vilia et terrena, id 
est in dilectione anime sunt.Etsunt non ad parcen- 
dum corpori,quia et in illis observationibus multus 
labor est, qui est inanis. Et non sunt in aliquo ho- 
nore, Dei scilicet cujus consilium irritum dicitur, 
nec sanctorum, quorum fides destruitur. Et non 
sunt ad saturitatem carnis, quia multa eis subtra- 
huntur. Vel ita ;quesunt quidemhabentiarationem 
sapientim,id est putant se habere rationem sapien- 


919- te 


. PETRI LOMBAHDI. 


280 


tie qui illa tradunt.Ideo quia illa traditione sunt;in À Patre Deum videatis, func et vos, vobis et aliis ap- - 


superstitione,id est in simulata religione,quia tradi- 
tioni humane nomen religionis applicant,ut religio 
appelletur, 184 cum sit sacrilegium,quia quod con- 
traauctorem est,sacrilega mente inventum est.Simu- 
lata ergo ibiest religio ut videanlur veza qua falsa 
sunt.Et illa traditio vel religio est in humilitate,quia 
mentes in terra humiliat, ne erigantur ad superna. 
Et est non ad parcendum corpori, id est obest cor- 
pori, cujus caput est Christus, id est Ecclesie. Et 
non est in honore aliquo illis quia truncati sunt a 
capite Christo toto se dantes mundo, et explentes 
sensum carnis. Unde subdit : et est ad saturitatem 
carnis. Sagina enim carnalis sensus est, traditio 
humana qus hoc dicit sufficere quod carnis tradit 
prudentia. 
: CAPUT III. 

Vzns. 1-2. — «Igitur si consurrexistis cum Chri- 
«.Sto, qua sursum sunt quarite, ubi Christus est 
«in dextera Dei sedens, qua& sursum sunt sapite, 
« non que super terram. Mortui enim estis,tunc et 
«- vita vestra abscondita est cum Christo in Deo.Cum 
« autem Christus apparuerit vita vesira, tunc et 
« vos apparebitis cum ipso in gloria. Mortificate 
« ergo membra vestra qua sunt super terram, for- 
« nicationem, immundatiam, libidinem, concupis- 
« centiam malam, eti avaritiam, que, est simula- 
« crorum servitus. » 

Igitur, etc.,quasi dicat: Quia mortui estis ab ele- 
mentis, et qui hec non valent igitur sz, jam con- 
surrexistis, id est animo et corpore resurrexistis : 
animo, in re;corpore, in spe, et hoc,cum Christo, 
id est à simili Christi. Quacrife, et cogitate, non 
carnalia ; qua? signantur per carnales observantias, 
ged qup sursum sunt,non loco sed merito excellen- 
tie sue /24).ne in hujus mundi parte figamus ani- 
mum, quo universo nos exuero debemus,ideo dicit, 
quaerite quee sursum sunt, scilicet spiritualia quie 
gunt, vel gloria eterna, vel que ad eam ducunt, 
que sursum sunt dico, ubi Ghristus est. sedens in 
deatera Dei,id est regnans in equalitate Patris, et 
ite,in summa est excellentia,el pro hoc cortum est, 
quod per eum ad excelsa pervenire potestis.Queerite 
dico,que sursum sunt ; inventa autem jucunda ha- 
bete. Et hoc est quod subdit : Sapite intelligentia 
et charitate que sursum sunt; non qu super ter- 


parebilis stantes cum ipso in gloria. Atlende in his 
verbis Apostoli explicari illa duo que in Evangel:o 
Dominus ait, Tempus amatorum mundi, dicens, 
semper esse paratum, tempus vero suum et suo- 
rum moadum esse paratum.(25)Tempus autem glo- 
ri? nostre nondum venit,quia nondum venit estas, 
id.est Christi adventus, ubi discernantur arbores 
fructuosa a sterilibus ;scd gloria amatorum mundi 
semper est parata. Ideo apostolus ait vita vestra 
abscondita est,hoc est,tempus vestrum nondum ad- 
venit, sed tempus terrena amantium semper est pa^ 
ratum. Et addit, cum autem Christus apparuerit. 
Ac si diceret : Hoc est tempus vestrum. Cum ergo 
nobis insultant amatores seculi, dicamus, quod 


B Christus dixit, quia propter nos et ipse dignatus 


est hoc dicere : Tempus vestrum semper est para- 
tum, lempus meum nondum advenit (Joan. vii). 
Morlificate. Post rationes de plenitudine Christi 
ostensas, generalis exhortatio ad omnes de mori- 
bus subditur, nbi monet ne ad priorem consuetu- 
dinem redeant. Quasi dicat: Apparebitis cum Chri- 
sto in gloria. Ut hoc sit : Ergo mortificate membra 
vestra, id est partes veteris hominis, scilicet pec- 
cata. Omnia peccata simul sunt quasi unum cor- 
pus; singula,sunt membra. [Ambrosius] Vel mem- 
bra, id est membrorum concupiscentias, que sunt 
super lerram,id est terrenis et carnalibus dominan- 
tur, scilicet, fornicationem, etc. Describit delicta, 
quiz membra appellat, ut. post acceptam veritatis 
rationem bone vil: operam darent. Multum enim 


C obest scire rationem veri, et non eam factis exse- 


qui.Qui enim scit vdluntatem domini sui,et non fa- 
cit, vapulabit multis, Fornicatio est omnis concu- 
bilus pr:eter legitimum connubium : zmmunditiam, 
qua est contra naturam ; libidinem, scilicet ardo- 
sem, per qualisbet turpitudines discurrentem ; 
concupiscentiam malam de aliena uxore, vel de 
alia re; et avaritiam, qua si non corpus, tamen 
animam contaminat, qux est idolorum servitus, id 
est tam fugienda sicutidololatria, cui simile et par 
vilium est, quia rebus.etium pro Deo servit. Sub 
uno aulem nomine duo pessima et impia vitia pro- 
hibet, idololatriam et avaritiam.Et recte idololatric 
comparat avaritiam, quc& non est dispar malitia, 
quia radix est omnium malorum, et pene uno ex- 


ram sunt, id est non que fundantur in terra, quia p) plentur opere ; quia sicut idololatria uni Deo niti- 


ab his mortui estis. Unde subdit : Mortui enim 
quasi dicat : Ideo que sursum sunt quaerite non 
que supra terram, quia Mortui estis, mundanis et 
caducis. Et vita vestra modo abscondila est. omni- 
bus hic peregrinantibus, sed maxime carnalibus, 
atque terrenis, et ideo queranda' est. [Ambrosius] 
Abscondita est dico, cum Christo, qui est vita ve- 
Stra, qua vita est, in Deo, Patre, cum quo Christus 
idem est. Cum autem Chrislus, qui est. vita nostra 
apparuerit,id est revelabitur vobis,ut eumdeni cum 


(24) August., De 83 quest. 


iur auferre gloriam, nec solus nomen deitatis ha- 
beat,ita avarus in Dei res se extendit,ut solus usur- 
pet que Deus omnibus fecit. Utraque igitur Deo 
inimica sunt,quia negant Deo que ejus sunt. 
Vrns. 0-17. — «Propter qua venit ira Dei super 
« filios incredulitatis, in quibus ambulastis ali- 
« quando, cum viveretis in illis.Nunc autem depo- 
« nite et vos omnia, iram, indignationem, muli- 
tiam, blasphemiam, turpem sermonem de ore ve- 
« Stro. Nolite mentiri invicem, exspoliantes vos 


(25) Id., per Joannem. 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP, AD COLOSS. 


982- 


« yeterem: hominem cum actibus suis,et induentes À fit secundum imaginem, id est in. imagine illius, id 


« novun: eum qui renovatur in agnitionem Dei se- 
« cundum imaginem ejus qui creavit eum, ubi non 
« est gentilis et Judaeus,ecircumcisio et preputium, 
« Barbarus et Scytha, servus et liber,sed omnia et 
« jn omnibus Christus.Induite vos ergo sicut electi 
« Dei sancli et dilecti viscera misericordie, beni- 
« gnitatem, humilitatem, modestiam, patientiam, 
« Bupportantes invicem et. donantes vobismetipsis 
« Si quis adversus aliquem habet querelam, sicut 
« et Dominus donavit vobis, ita et vos. Super om- 
« nia autem hec, charitatem habete quod est vin- 
« culum perfectionis,et pax Christi exsultet in cor- 
« dibus vestris, in qua et vocati estis in uno cor- 
« pore,et grati eslote. Verbum Christi habitet in 


« vobis abundanter: in omni sapientia docentes ct n 


« commonentes vosmetipsos in psalmis et hymnis 
« e£ canticis spiritalibus in gratia cantantes in cor- 
« dibus vestris Deo. Omne quodcunque facitis in 
« verbo aut in opere, omnia in nomine Domini no- 
« siri Jesu Christi, gratias agentes Deo et Patri per 
« ipsum. » 

Propter qua,scilicet predicta mula, venit ira Dei 
in filios diffidentis, id est incredulitatis. Quid ergo 
erit de eisquos ignorantia nonexcusat ? quasi dicat : 
Gravius punientur ;in quibus,vitiis,et vos aliquando, 
ut alii amóbulastis, et ideo turpius est, si modo re- 
ditis ad eadem. [Ambrosius] Ambulastis dico, cum 
vineretis, id est cum vitam esse putaáretis, in illis. 
Hac memorat ut se evasisse gaudeant, et de cetero 
sibi caveant. Unde subdit :Nunc autem,quasi dicat : 
Olim ambulastis in illis, nunc autem, cum Chri- 
stum recepistis et vos, ut omnes alii fideles, depo- 
nite, non solum supradicta grandia vitia,sed etiam 
omnia alia, scilicet íram, quae est subitus animi 
motus.Post majora, prohibet minora, ne videantur 
hac non esse periculosa ; addit, indignationem, de 
aljo sublimato; malitiam, effectum ire, scilicet in- 
dignationis.Malitia autem est qua quis molitur dam- 
num alicui, blasphemiam, in fratrem vel Deum ; 
turpem sermonem vel turpiloquium, deponite de 
ore ves(ro, etsi in corde sit conceptus. Quid per 
singula? Nolite mentiri invicem, scilicet alii aliis. 
Bunt qui non habent consuetudinem ebrietatis,qui 
tamen aliquando inebriantur; sicut sunt qui non 
habent consuetudinem mentiendi, et tamen ali- 


C 


quando mentiuntur,sic et in aliis fit. Prohibet ergo p) 


aliquando mentiri,et precipue mentiri assidue.(20) 
Dico, nolite mentiri :vos dico, exspoliantes vos vete- 
rem hominem,id est habitum peccatorum,cum acti- 
bus suis, ut nec actus peccati interdum adsit. Homo 
enim vetus nihil est aliud quam vita vetus,que estin 
peccato, in quo secundum Adam vivitur.Et induen- 
tcs babitu virtutum, qui non caret actibus, novum 
hominem, id est rationalem mentem. Qui novus 
homo renovatur ín agnilione Dei, magis et magis 
crescit et acquirit cognitionem Dei et illa renovatio 


(26) August, conira Faust. 


A 


est in ratione que est imago Dei, qu£ creavit eum, 
scilicet novum hominem in agnitionem sui.(27) Sa- 

tis ostendit ubi homo sit creatus ad imaginem Dei, 

quia non corporeis lineamentis, sad forma quadam 

intelligibilis mentis. Sicut enim post lapsum pec-- 
cati homo in agnitionem Dei renovatur secundum 
imaginem ejus qui creavit eum ; ita in ipsa agni- 
tione creatus est, antequam delicto veterasceret. 
Unde rursus in eadem agnitione renovatur. Unde 
supra renovamini spiritu mentis vestre. Si ergo 
spir'tu mentis renovamur, et ipse est novus homo 
qui renovatur in agnitione Dei, nulli dubium est, 
non secundum corpus, nec secundum quamlibet 
partem animi, sod secundum rationalem mentem, 
ubi est aguitio Dei, hominem esze imaginem Dei, 
vel factum ad imaginem Dei. Ista autem reno- 
vatio reformatioque mentis dicitur fieri, vel secun- 
dum Deum, vel secundum imaginem Dei; sed 
ideo dicilur secundum Deum,sicut in Epistola 395 
ad Ephesios legitur, ne secundum aliam creaturam 
putetur fieri, secundum imaginem Dei, ideo, ut in 
ea re intelligatur fieri. 

:Hac renovatio ubi est imago Dei, id est in 
mento non quod sit alia imago secundum quam sit, 
alia que renovatur, sed ipsa, sicut dicimus aliquem 
fidelem qui de corpore abscedit, mortuum esse se- 
cundum corpus non secundum spiritum, quia cor- 
pore vel in corpore mortuus est, non anima vel in 
anima. Sic aliquis dicitur pulcher vel fortis secun- 
dum corpus, non secundum animam. Et nota quod 
alia est imago ista que renovatur in agnitionem 
Dei,alia est imago illa,ad quam factus est primus 
homo non mulier. Unde supra ad Corinthios : Pír 
est imago Dei et gloria, mulier autem gloria viri 
(I Cor. xi). llla imago, scilicet est, ut quomode ex 
uno Deo omnia,ita ex uno homine omnes homines 
essent. H»c autem imago quam de agnitione Dei 
di^it creari, et in femina est sicut in viro. Vel ita, 
secundum imaginem. Quasi dicat : Dico ut exspo- 
lietis veterem hominem, et induatis novum, et hoc 
quod dico, est secundum imaginem ejus, qui crea- 
vit eum,scilicet novum hominem, id est secundum 
rstionem, quae est imago Dei. Quasi dicat : Aliud 
non moneo vos nisi quod ratio vestra suadet. Htec 
est imago ad'quam Deus creavit hominem, scilicet 
ut rationalis esset,et codestia semper diligeret.Ubi, 
scilicet in quo novo homine. [Augustinus] Non est 
mas et femina, id est discretio masculi et feminm. 
Secundum corpus enim sunt masculi et femine, 
sed secundum spiritum mentis,non in quo renova- 
mur, secundum imaginem Creatóris, et in eo non 
est gentilis, et Judzus, id est exceptio vel acceptio 
gentilis vel Judaei. Nullus enim ut indignus excipi- 
tur, nec aliquibus oifieit vel proficit apud Deum, 
quod dé his vel illis nati sunt. Neque ibi est, cir- 
cwncisio et praxputium,id est non aliqui ibi suntdi- 


(27) Id., super Genesim. 


$83 


PETRI LOMBARDI. 


284 


gniores eo quod ipsi hec habeant, vel eo minas di- A tris causa exsultationis, quod utique erit, si habea- 


gni quia non habent.Et ibi non est barbarus et Scy- 
tha, servus, et liber, id est non propter ista aliquis 
ibi dignior est, vel minus dignus. Et est sensus: 
in novo homine nulla exterior diversitas alicui pre- 
judicat, scilicel ncc sexuum, nec nationum, nec 
observationum, nec linguarum, nec conditionum ; 
scd Christus est omnia, id est omnes partes novi 
hominis, suut opera Christi, et, ipse Christus est 
in omnibus fidelibus, qui per eum novi sunt. /n- 
duite ergo. Quasi dicat :Et quia Christus est omniu 
et in omnibus, vos ergo, o Colossenses qui estis si- 
cut, id est vcre, eiecti Dei, scilicet quos Deus ab 
eterno elegit, e£ sancti, sacramentorum participa- 
tione, et dilecti a Deo, id est quia jam sancti estis, 
et quia dilexit Deus vos, induite viscera misericor- 
dix, id est affectum pietatis, erga omnes. Deinde 
subditur exsecutio misericordie cum additur, be- 
nignitatem animi ad benefaciendum parati, et hu- 
militatem, ut sitie, humiles corde et habitu,et mo- 
destiai,ut in omnibusmodum servetis, et palien- 
tiam in adversis tolerandis, supportantcs invicem, 
ut alter alterius onera portet, et donantes vobisme- 
tipsis,si quis adversus aliquem habet quzrelam, id 
est si alter alterum offendit,non solum non judicet, 
sed et donet. Sicut et Dominus donabit vobis, ita 
integre et pure c/ vos condonate aliis (28). In cujus 
rei sacramento lavit Christus pedes discipulorum, 
et dixit: Exemplum dedi vobis ut et vos similiter 
faciatis (Joan. xiu). Invicem itaque nobis delicta 
donemus, et pro nostris delictis invicem oremus, 


atque ita quodammodo invicem pedes nostros lave- C 


mus. [Ambrosius] Et nota quia ut lucrum possint 
habere ad hac eos facienda monet, quia meritum 
collocant apud Deum. Ab illicitis abstinere facit ti- 
mor ; veretur enim ne mala faciens poenis subda- 
tur. Hec qu& nunc facienda monet ad profectum 
meritorum pertinent : ex voluntate enim fiuut non 
ex necessitate. Qui ergo ab illicitis abstinet,luudem 
habet: qui vero a licitis se temperat, laudem ha- 
bet et premium. 

Super omnia aulem. Quasi dicat: Hec omnia 
servate.Super omnia autem hzc charitatem habete, 
id est studiosius omnibus aliis petite charitatem. 
Magis enim est studendum ei virtuti, que major 
omnibus est. Vel,babete charitatem, que est super 


tur charitas, que veram habet pacem, quam puro 
corde custodit. [Ambrosius] Pax enim dici potest, 
etsi non habet charitatem. Charitas vero semper 
secum habet pacem,quam facit ; /n qua pace vocati 
estis, per eam positi £n uno corpore Ecclesie. Pax 
enim necessaria est ad unitatem corporis quam facit 
charitas. Et de his omnibus grati estole Deo do- 
centes, et vos et alios quem ignoratis per vos. Et 
commonentes vosmetipsos de scitis, ut. doctrina fiat 
illis qui nesciunt, et commonitio illis qui sciunt, 
sed pigri sunt. Docentes, dico, et. commonentes de 
his que continentur in psalmis qui de moribns 
agunt, et in hymnis, qui de laudibus Dei agunt, 
et canticis spiritualibus, qui sunt de eterno bono,et 
his docti et commoniti, estote cantantes Domino, id 
est ad honorem Domini. Et hoc non solum labiis, 
ged in cordibus vestris, id est cum intellectu, vel at- 
tente. Et hoc, in. gratia, id est in consideralione 
beneficiorum Dei. Per quid autem hec possint, in 
serie premisit, dicens: Verbum, etc. Quasi dicat : 
Ut prudenter doceatis, et commoneatis, verbum 
Christi habitel in. vobis abundanter, scilicet in omni 
sapientia,scilicet ut omnium Scripturarum intellec- 
tum habeatis. Omne, etc. Quia precepit supra 
Deum laudari! et verbis nunc et faotis no- 
men Dei laudari et exaltari hortatur, ut sic verba 
nostra et opera careant reprehensione, ut magnifi- 
cetur Dominus, cujus magisterio invituperabiles 
gunt discipuli. Quasi dicat: Docete et commonete. 
Et preterea, omne quodcunque facitis in verbo aut 
tn opere facite, in nomine Domini nostri Jesu Christi, 
id est ad gloriam Christi, non vestram : et non so- 
lum qua facitis verbo vel opere, sed etiam omnia 
sint ad gloriam Christi, id est etiam cogitationes, 
et si alia aliqua sint. Vel ita, quodcunque facitis in 
verbo aut in opore, facite. Omne, id est perfectum, 
Deo, attribuendo, et hoc est quod aperit subdens, 
facientes, omnia in nomine Domini Jesu Christi,id 
est ad gloriam Christi, vos dico tunc vere agentes 
gratias,non legi, sed Deo et. Patri per ipsum, Chri- 
stum, per quem dedit Deus omnia. Tunc enim agi- 
mus gratias Deo per Christum, si modum prece- 
ptorum ejus custodiamus. 

VEns. 8-25. — « Mulieres, subite estote viris 
« Sicut oportet in Domino. Viri diligite uxores ve- 


omnia hec.Ipsa est enim eminentior via que super- D « 8tras, et nolite amari esse ad illas. Filii, obedite 


eminet scientie et omnibus preceptis (29). Hec est 
vestis Domini inconsutilis desuper contexta.1ncon- 
sutilis,ne aliquando dissuatur que ad unum perve- 
nit, quia charitas, in unum omnes colligit. Habete 
charitatem dico, quod donum, scilicet charitas, est 
vinculum perfectionis. Czetera enim perfectum fa- 
ciunt,charitas etiam omnia ligat,ne abeant. Et pax 
Christijid est quam Christus habuitin se,et haberi 
precepit, vel quam inter Deum et hominem fecit, 
exsullet incordibus vestris, id est sit in cordibus ves- 


/9Q) Augustinus, super Joannem. 


« parentibus per omnia, hoc enim placitum est in 
« Domino. Patres, nolite ad indignationem provo- 
« care filios vestros, ut non pusillo animo fiant. 
« Servi, obedite per omnia dominis carnalibus,non 
« ad oculum servientes,quasi hominibus placentes, 
« Sed in simplicitate cordis timentes Deum. Quod- 
« cunque facitis, ex animo operamini, sicut Do- 
« mino et non hominibus, scientes quod & Domino 
« accipietis retributionem hereditatis. Domino 
t Christo servite. Qui enim injuriam facit, recipiet 


(29) 1d., ibid. 


235 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD COLOSS. 


2£6 


« id quod inique gessit, et non est personarum ac- À « equum servis prastate, scientes quia et vos Do- 


« ceptio apud Deum. » 

Mulieres. De moribus omnes monuit hucusque 
communiter, nunc transit ad singularia precepta 
monens diversos separatim, ut invicem sibi ser- 
viant, non solum obediendo ut mulieres viris, et fi- 
lii parentibus, et scrvi dominis, sed etiam consu- 
lendo ut viri mulieribus, patres filiis, Domini ser- 
vis (30). Hec est pax domestica, et cohabitantium 
ordinata a Deo concordia, et clara justitia, ut sci- 
licet qui excellunt ratione, excellant dominatione 
(31). Hanc concordiam docet dicens : Mulieres sub- 
dite estote viris, sicut oportet, id est tam perfecte 
sicut Deus mandavit, et hoc in Domino, non contra 
Dominum. [Ambrosius] Et vos viri, diligite uxores 
vestras,et nolite esse amari, id est acerbi, ad illas. 
Per hoc rigorem dominii emollit, ut potestate qua 
prevalet quis in dominatu uxoris, non nimis severe 
utatur. Et vos filii, obedite parentibus per omnia ; 
hoc enim placitum est, id est placet Deo si per 
omnia obeditis, ita tamen, si in Domino obeditis. 
Et vos, patres nolite provocare filios vestros adl tndig- 
nationem contra vos. Vel, ad iracundiam, alia litte- 
ra : u£ non pusillo animo vel pusillanimes fiant, 
scilicet non potentes diutius pati. Modestos prmci- 
pit patres filiis, ne coarctati ab illis delinquant in 
illos, et Deum offendant (32). Ira enim inconside- 
rata res est, ita ut aliquando nece sibi parcat qui 
irascitur. Et vos, servi, obedite per omnia, sed non 
contra Dominum, dominis, non dico spiritualibus 
tantum, sed etiam carnalibus, qui secundum carnem 


dominantur. Vos dico, non ad oculum servientes, C 


quasi hominibus, non Deo placentes, id est placere 
nolentes; sed servite, in simplicitate cordis, id est 
pura intentione, ut quales estis in corde, tales extra 
sitis. Vos dico, timentes Deum, quem non potestis 
fallere. Et quodcunque facitis, operamini, non quasi 
timentes penam ex Deo, sed ex animo, id est ex 
voluntate, sicut Domino, serviretis et non homini- 
bus. Eam enim Deus innocentiam probat, qua homo 
non metu pene fit innocens, sed amore justitiae. 
Nam qui tantum timore non peccat, quamvis non 
noceat aliis, sibi tamen plurimum nocet ; simulata 
innocentia, non est innocentia ; simulata equitas 
non est equitas: sed duplicatum peccatum, in quo 
est et iniquitas et simulatio. Operamini, dico, scientes 
quod pro hac humiliatione recipietis a Domino retri- 
butionem haredilatis eterne, et propter alios domi- 
nos 4396 Domino dominantium, scilicet Christo 
servite, in his quae jubet. Qui enim. Quasi dicat : 
Ita est serviendum ut dixi, non pro crudelitate do- 
minorum dimittendum, quia quí facit injuriam, sive 
dominus sit, sive eervus, recipiet id quod inique ges- 
sit. Et hoc ideo, quía non cst. personarum acceptio 
apud Deum, nulli parcetur pro majoritate sua. 
. CAPUT IV. 
Vgns. 1-18. — « Domini, quod justum est et 


e) August., in.lib. Sentent. Prosperi. 
1* Id., super Genesim. 


« minum habetis in ccelo. Orationi instate vigilan- 
« tes in ea, in gratiarum actione orantes simul et 
« pro nobis, ut Deus aperiat nobis ostium sermo- 
« nis ad loquendum mysterium Christi, propter 
« quod etiam vinctus sum, ut manifestem illud ita 
« ut oportet me loqui. In sapientia ambulate ad eos 
« qui foris sunt, tempus redimentes. Sermo vester 
« semper in gratia sale sit conditus, ut sciatis quo- 
« modo oporteat vos unicuique respondere. Quae 
« circa me sunt omnia vobis nota faciet Tychicus 
« charissimus frater, et fidelis minister, et conser- 
« vus in Domino, quem misi ad vos ad hoc ipsum, 
« ut cognoscat qua circa vos sunt, et consoletur 
« corda vestra cum Onesimo charissimo et fideli 


A 


p* fratre, qui ex vobis est, qui omnia qua hic agun- 


« tur nota facient vobis. Salutat vos Aristarchus 
« concaptivus meus, et Marcus consobrinus Bar- 
« nabe, de quo accepistis mandata. Si venerit ad 
« vos, suscipite illum. Et Jesus qui dicitur Justus, 
« qui sunt ex circumcisione. Hi soli sunt adjutores 
« mei in regno Dei, qui mihi fuerunt solatio. Sa- 
« lutat vos Epaphras, qui ex vobis est servus Jesu 
« Christi, semper sollicitus pro vobis in orationi- 
« bus, ut stetis perfecti et pleni in omni voluntate 
« Dei. Testimonium enim illi perhibeo qui habet 
« multum laborem pro vobis, et pro his qui sunt 
« Laodicie, et qui Hierapoli. Salutat vos Lucas 
« medicus charissimus, et Demas. Salutate fratres 
« qui sunt Laodicie et Nympham, et qua in domo 
« ejus est Ecclesiam. Et cum lecta luerit apud vos 
« Epistola hec, facite ut et in Laodicensium Ecclesia 
« legatur, et ea que Laodicensium est, vobis legatur. 
« Et dicite Archippo: Vide ministerium quod accepisti 
« in Domino, ut illud impleas. Salutatio mea manu 
« Pauli. Memores estote vinculorum meorum. Gratia 
« Domini nostri Jesu Christi vobiscum. Amen. » 
Domini, quod justum, etc. Quasi dicat : Et vos 
domini, prastate servis quod justum est, pro servitio, 
el equum per naturam, ut scilicet homines repu- 
tetis, scientes quoniam et vos Dominum habetis in calo, 
quasi non impotentem, et ideo talia exigite qualia 
vultis a vobis exigi, ita faciunt viri justi (33). Boni 
enim ex fide viventes, etiam adhuo ab illa civitate 
peregrinantes, qui imperant, serviunt eis, quibus 
videntur imperare, quia non cupiditate imperant 


[|] dominandi, sed officio consulendi, cet beneficia 


providendi. Orationt. Quasi dicat : Singulatim di- 
versos monui, communiter autem omnes vos moneo, 
instate orationi vigilantes in ea. Quasi dicat : Etiam 
nocte instate, vel vigilantes, id est non pigri, in 
ea oratione facta de futuris. Vos dico manentes 
ín actione gratiarum de praeteritis ; ?nsíate, dico, 
orantes simul et pro mobis, ul. Deus aperiat nobis 
ostium sermonis, id est os meum faciat. apertum 
quod ad hoc datum est ut inde prodeat verbum. 
Os autem apertum est, quoniam multa et magna 


(32) Id., in lib. Sent. Prosp. 
es] Id., De verb. Evang. 


287 


PETRI LOMBARDI. 


288 


dicit. Et ad quid velit slbi aperiri os, ostendit di- A Hi soli de Judaeis, sunt modo adjutores mei in regno 


cens : 8cilicet ad. loquendum myslerium Christi, id 
est ad exponendum illud, quod est secretum de 
Christo, id est nativitatem, passionem, etc. Propter 
quod opus, scilicet quia Christi secreta exponuo, 
vinctus sum. Dico aperiat mihi os ad loquendum 
mysterium, et ita loquendum ut manifestem, aperte 
illud quod absconditum est infidelibus ?/a, constan. 
ter et discrete, ut oportet me, qui Apostolus sum, 
loqui. Vos etiam ipsi, in sapientia Dei, quam habetis, 
ambulate, id est. proficite usque ad eos illuminan- 
dos, qui sunt [vris, id est extra Ecclesiam. Caute 
conversandum est inter perfidos ne scandalizentur, 
ne fiat eis occasio blasphemandi, et ne incitentur 
ad persequendum. Sapienter ambulate dico. non 
impedientes, sed redimentes tempus, id esL aliquibus 
modis preparantes opportunitatem predicandi eis: 
et habito tempore, sermo vester semper sit in gratia, 
id est talis ut gratus sit auditoribus. Vel, in gratia, 
predicanda, non in lege, et sit conditus sale sapien- 
tie, ita, uL sciatis quomodo oporteat vos respondere 
unicuique, quia aliter idiote, aliter litterato, et 
aliis personis aliter et aliter respondendum est. 
Ümnia autem qua circa me sunt, id est tribulationes 
que undique sunt, vel que non pertingunt usque 
ad animam, nota füciel, et ideo non fuerit opus 
scribi, Tychicus (per hunc creditur misisse Episto- 
lam) charissimus frater, in fide, et fidelis minister, 
ín predicatione, et conservus in adversis, et hoc, in 
Domino, id est propter Dominum. Quem ego misi 
ad vos ad hoc ipsum, id est ad simile aliquid,scilicet 


Dei predicando, qui mihi, posito in tribulatione, 
sunt solatio, vicem meam supplendo. Salu£at. vos 
Epaphras qui ex vobis est servus Ghristi. Jesu, non 
legis, semper sollicitus pro vobis in orationibus, in 
quibus pro vobis orat, u£ stelis, id est perseveretis, 
per[ecli et pleni in omni voluntate Dei, scilicet velitis 
omnia que Deus vult, et nihil adjungatis preterea 
qus Deus vult. Et vere sollicitus est pro vobis. 
Testimonium enim illi perhibeo, quod habet. multum 
laborem pro vobis,non solum orando, sed etiam 
aliis modis. Estote ergo et vos pro nobis solliciti, 
et non solum pro nobis, sed etiam pro his qui sunt 
Laodicie, et qui sunt. Hierapoli. Salutat vos Lucas, 
evangelista, medicus charissimus, et Demas. Salu- 


late fratres qui sunt. Laodiciz, et specialiter Nym- 
pham, quae predicatores recipit et sustentat, et- 


qua in domo ejas est. Ecclesiam, id est familiam. Et 
cum fuerit lecta apud vos hxc. Epistola, facite wt et 
in Laodicensium Ecclesia legatur, et vobis legatur 
ea, vel vos legatis eam quia Laodicensium | est, id. 
est quam ego illis misi, vel quam ipsi mihi nmfise- 
runt, ut videatis hic esse responsum questionibus 
illis. Ex hoc loco intelligimus quod generales sunt 
instructiones Apostoli, et ad hominum profectum 
Scripte sunt Epistole. Et, ipsi vos qui spiritu 
errastis olim, dzcíte Archippo : Vide ministerium, 
id est esto sollicitus circa ministerium, quod acce- 
pisti in Domino, id est in his rebus que sunt Do- 
mini, u£ illud impleas, ut sicut per inobedientiam 
istorum cessavit, ita per correctionem accingatur. 


ut cognoscat quz? circa vos sunt. [Ambrosius] Cavete G Et nota quod prepositum eorum per eos ipsos 


ergo vobis, magis sibi cavere debet quum se videt 
cognosci. Misi dico, cum Ünesimo charissimo nostro 
et fideli fratre qui est ex vobis, qui scilicet, et Tychi- 
cus, omnia nota facient vobis qua hic aguntur. Salu- 
tat vos Aristarchus concaptivus meus, id est parti- 
ceps, et socius laborum meorum ; et Marcus conso- 
brinus Barnaba, de quo, Marco vel Barnaba, acce-. 
pistis mandata, ista, scilicet quod discessisset a me, 
et ideo non reciperetis illum ; sed 5i modo venerit 
ad vos, ercipile ilum. Vel, accepistis mandata, 
Scilicet quod rediit ad me et ideo, si venerit ad vos 
excipite illum. Et Jesus salutat vos, qui dicilur 
Justus ; qui, scilicet isti predicti, sunt ex circumci- 
sione, et idem tamen mecum asserunt de gratia. 





commonet, ut qui regendam Ecclesiam eorum 
accepit sit sollicitus de eis, et quia plebis causa 
scribitur Epistola, ideo non ad rectorem destina- 
tur, sed ad Ecclesiam. Salutatio. Quasi dicat : Ut 
sciatis a me missam Epistolam, salutatio mea manu 
Pauli scripta est. Et antequam salutationem ponat, 
premittit exhortationem dicens : Memores estote 
vinculorum meorum, id est in mente hebete qua 
causa patiar, scilicet quia solam fidem predico. Hoc 
dicit ut tales se prebeant, pro quibus non egre 
ferat ae pati injurias, ut simpliciter patiantur, vel 
utproeoorent ut necessaria ministrent. Qus autem 
sit salutatio, ostendit addens : Cralia Domini Jesu 
sit vobiscum. Amen. 


IN EPISTOLAM I AD THESSALONICENSES 


197 ARGUMENTUM. 
Thessalonicenses sunt Macedones, qui accepto 
verbo veritatis perstiterunt in fide, etiam in perse- 
cutione civium suorum. Preterea nec receperunt 
falsos apostolos, nec ea que a falsis apostolis di- 
cobantur. Hos collaudat Apostolus scribens eis ab 


Athenis, per Tychicum diaconem, et Onesimum 
acolythum. 
CAPUT PRIMUM. 
Vzns. 1-3. — « Paulus et Silvanus, et Timotheus, 
« Ecclesie Thessalonicensium in Deo Patre nostro 
« et Domino nostro Jesu Christo, gratia vobis et 


289 


Ld 


« vobis, memoriam vestri facientes in orationibus 
nostris sine intermissione, memores operis fidei 
vestre, et laboris, et charitatis, et sustinentíe 
spei Domini nostri Jesu Christi, ante Deum et 
Patrem nostrum. » 

Paulus et Silvanus, etc. [HRimo.] llanc Epistolam 
scribit Apostolus Thessalonicensibus. Thessalonica 
metropolis est Macedonis, quie est provincia Grie- 
corum. Thessalonicenses ergo sunt Macedones, qui 
facile ab Apostolo conversi, nec per tribulationes, 
nec per pseudopredicatores potuerunt moveri a fi- 
dei veritate. [Ambrosius.] Hos collaudat Apostolus, 
eo quod in accepta gratia permanentes ad profectum 
premii virtutibus aucti sunt meliora sectando. 
Tante enim fidei imbiberant spiritum, ut spe fu- 
turorum etiam a civibus suis non credentibus, pe- 
ricula devoto animo pro nomine Christi sustine- 
rent. Erant tamen inter eos aliqui otiosi et curiosi ; 
aliqui etiam de resurrectione minus sentientes, et 
ideo nimis temere de morte amicorum dolentes ; 
aliqui etiam eorum erant fornicatores. Hos ergo in 
hac Epistola corrigit Apostolus, et perfectos monet 
non cedere adversis pseudoapostolis, et. ut alios 
corrigant. [Haimo.] Scripsit autem ab Athenis. Et 
est intentio. Apostoli in hac Epis:ola pravos et in- 
correctos corrigere, el. bonos ad perseverantium 
aliorumque correctionem cohortari. Modus talis 
est : De more suo salutationem premittit : qua 
premissa de bonis eorum gratias agit, commemo- 
rans non solum fidem et opera, sed etiam conver- 


* * X 3X 


COLLECTANEA IN EPIS'T. D. PAULI. — IN EP. I AD THESS. 


pax. Gratias agimus Deo semper pro omnibus À enim opus fidei est confessio, el laboris vestri quem 


200 


habuerunt pro se et pro proximis, et charitatis ha- 
bite in Deum et proximum, et sustinentize habit» 
contra mala, qua sustinentia est spei, quia eam 
facit spes glorie. Non enim tanta mala possent 
sustinere, nisi spes eos confirmaret ques spes non 
frustratur, quia est Domini nostri Jesu Christi, qui 
bene potest et vult implere ; spei, dico, existentis 
ante. Deum et Patrem nostrum, quia ita certi estis, 
ac si jam videatis eum, et. ita eos animat. Vel, 
ante Deum existit, quia ei bene placet, non ad as- 
pectum hominum, et co auctore est. 

VERS. 4-10. — « Scientes, fratres dilecti a Deo, 
« electionem vestram, quia Evangelium nostrum 
« non fuit ad vos in sermone lantum, sed et in vir. 
« tute et Spiritu sancto, et in plenitudine mulla, 
« Sicut scitis quales fueri mus in vobis propter vos. 
« Et vos imitatores nostri facti estis et Domini, 
« excipientes verbum in tribulatione multa cum 
« gaudio Spiritus sancti, ita ut facli sitis forma 
« omnibus credentibus in Macedonia et in Achaia. 
« À vobis enim diffamatus est sermo Domini, non 
« Solum in Macedonia et in Achaia, sed et in omni 
« loco fides vestra quae est ad Deum profecta est, 
« ita ut non sit nobis necesse quidquam loqui. Ipsi 
« enim de nobis annuntiant qualem introitum ha- 
« buerimus ad vos, et quomodo conversi eslis ad 
« Deum a simulacris servire Deo vivo et vero, ex- 
« Spectare Filium ejus de colis quem suscitavit ex 
« mortuis Jesum, qui eripuit nos ab ira ventura. » 

Scientes. Quasi dicat : De his agimus gratias Deo, 


sionis modum et malorum sustinentiam. Et ut ad C quia scimus quod dilexit vos, et elegit sola gratia. 


perseverandum magis eos provocet, de suis quoque 
laboribus, et Evangelii veritate, et. prudenti inter 
eos conversatione, et quanto aífectu eos desideret 
videre, interserit. Deinde pravos, uta luxuria, et 
otio et curiositate contineant, obsecrat ; et mortuos 
resurrecturos conflrmat. Circa finem moralis est 
instructio. Premittit autem salutationem, dicens : 
Paulus, et. Silvanus, et. Timotheus. Hi coadjutores 
fuerunt Apostoli in illis instruendis, et in profectu 
illorum pariter gaudebant. Et ideo nominibus illo- 
rum preseribitur salutatio, sed sensus et verba 
Epistole solius Apostoli sunt. Hi, inquam, scri- 
bunt Ecclesie  Thessalonicensium, congregate in 
Deo Patre et Domino Jesu Christo. Quasi dicat . 
Quod est Ecclesia in unitate fldei congregata est, 
Deo Patre operante, et Christo ejus Filio. Et ante 
alia salutant in hunc moduni ; Gratia sit vobis et 
par. Exposita ne exponas, ne actum agas. [Am- 
brosius.] Post salutationem primum confirmat 
bonos, de profectu illorum referens gratias Deo a 
quo sunt omnia bona, hoo modo: Gratias agimus 
Deo semper pro omnibus vobis, quia sunt bona que 
in vobis sunt, et & Deo sunt. Nos dico, facientes 
memoriam vestri ?n- orationibus nostris, ut perstetis 
in bono. Orationibus, dico, habitis síne íntermis- 
sione certarum horarum. Unde autem gratias 
agat, ostendit, subdens : Nos, dico, memores ope- 
ris, id est confessionis, fidei vestre, prop 


Et hoc est quod ait : Agimus gratias Deo, scientes, 
o fratres dilecti a. Deo, electionem vestram, id est 
quod dilecti et electi estis a Deo : quod per hoc sci- 
mus, quia Evangelium nostrum non [fuit ad vos in 
sermone tantum, |Haimo.] id est in ostensione ver- 
borum, sed in virtute miraculorum, quia multa fecit 
apud eos miracula, doctrinam ejus confirmantia, 
el in Spiritu sancto, quia per me recepistis dona 
Spiritus sancti : Et non parce, sed ín plenitudine 
multa. Hoc ideo dicit ut in nullo videantur sibi mi- 
nores Ecclesiis Judeorum, et gaudeant in dono Dei 
qui participes illos facere dignatus est promissio- 
nis Abrahe. Sicut, elc. Quasi dicat : Ita istud divi- 
num scimus, scilicet quod estis a Deo electi, sicut 
vos scitis, istud visibile, scilicet quales, id est 
quam afflicti fuerimus in v0bis, id est inter vos, et 
hoc propter vos, id est pro vestra salute. Quasi di- 
cat: Per hoc etiam quod non passi sumus; in 
exemplum vobis patet quod Deus et vos dilexit et 
elegit. [Ambrosius.] E£ vos. Quasi dicat : Nos passi 
sumus in exemplum vobis, et vos facti estis imila- 
tores nostri et. Domini, qui sustinuit crucem. Pro- 
bra enim et injurias a civibus suis tolerarunt spe 
futurorum. Unde emuli dicuntur apostolorum et 
ipsius Domini, quia et Dominus eadem a Judeis 
passus est, et Apostoli Dominum sequentes perse- 
cutiones passi sunt gaudentes, quia habiti suut 
digni pro nomine Domini contumelias pati. V. 


291 


"PETRI LOMBARDI. 


292 


dico, exctpientes verbum in. !ribulatione multa no- À « in medio vestrum, tanquam si nutrix foveat filios 


slra, scilicet et vestra, quia tribulatio non fecit vos 
dimittere verbum. (Haimo.] Excipientes, dico, cum 
gaudio Spiritus sancti, quod, scilicet fecit in vobis 
Spiritus sanctus, imitatores nostri facti estis, ita 
ul silis facti forma, id est exemplum confessionis et 
doctrinc: omnibus credentibus, qui sunt in. Macedonia 
eL Achaia, qui exemplo vestro non timent confiteri. 
Et vere forma facti estis omnibus. À vobis enim 
diffamatus, id est divulgatus est, sermo Domini, id 
est ab exemplo patientie vestre hoc processit, 
quod alii verbum Dei aperte predicant. [Ambrosius]. 
Divulgatus est, dico, quia non solum in Macedonia 
et in. Achaia, sed in. omni loco, adjacenti vobis et 
vicino, non solum sermo, sed fides vestra, id est 


profectio fidei, profecla est, id est processit, qua B 


fides est, ad Deum tantum ut est in martyribus 
quod non est fides, est minus perfectorum qui et 
quae mundi sunt, cogitant. Processit, dico, tia ut 
non necesse sit mobis quidquam loqui de vobis ad 
alios incitandos. Ipsi enim de vobis, id est. omnes 
alii aununtiunt qualem introitum habuerimus ad vos, 
id est quam afflicti fuerimus quando venimus ad 
vos ; e£ tamen quomodo, id est quam vehementer 
conversi estis, licet nos afflicti fuerimus, dico, ad 
Deum a simulacris. ad veritatem a simulatione, ad 
unum a multis. Conversi estis, dico, servire Deo 
vivo et vero, eL serviendo exspectare Filium ejus 
venturum de calis, id est a Deo conversi estis ut 
scrviatis Deo ita pure, ut. convenit servire vivo et 
vero, qui in veritate est Deus, et, vivit eternaliter, 
et in hae servitute exspectelis videre Filium Dei 
quando veniet, el non aliud desideretis dari vobis 
quam videre Christum secundum divinitatem quem 
mali non videbunt. Unde dicit Scriptura : Tollatur 
impius, ne videat Filium Dei. Quem Filium suscita- 
vit Pater ex morluis. Ipsum, dico, per hoc factum 
suis Dominum Jesum, id est regem et salvatorem 
suorum. Qui, Filius, eripuit nos ab ira ventura, 
quia et in baptismo dimittit peccatum, et in futuro 
liberabit & poena. 
198 CAPUT II. 

Vzns. 1-8. — « Nam et ipsi scitis, fratres, introi- 
«tum nostrum ad vos, quia non inanis fuit, sed 
« ante passi multa et contumeliis affecti, sicut sci- 
« tis in Philippis, fiduciam habuimus in Deo nostro 


« loqui ad vos Evangelium Dei in multa sollicitu- [ 


« dine. Exhortatio enim.nostra non de errore, ne- 
« que de immunditia, neque in dolo; sed sicut pro- 
« bati sumus a Deo ut crederetur nobis Evangelium 
« ita loquimur, non quasi hominibus placentes, ged 
« Deo qui probat corda nostra. Neque enim ali- 
« quando fuimus in sermone adulationis sicut sci- 
« tis, neque in occasione avaritie, Deus testis est : 
« nec quaerentes ab hominibus gloriam, neque a 
« vobis, neque ab aliis, cum possemus vobis oneri 
« esse ut Christi Apostoli. Sed facti sumus parvuli 


. (4) Aug., in lib. Sentent. Prosperi. 


« 8uos, ita desiderantes vos cupide, volebamus tra- 
« dere vobis, non solum Evangelium Dei, sed etiam 
« animas nostras, quoniam charissimi nobis facti 
« eatis. » 

Nam ipsi. Hic de laboribus suis commemorat. 
Quasi dicat : Ideo dico qualem introitum habueri- 
mus, et ojus qualitatem non expono, quia non est 
necesse. Naim vos ipsi, o fratres, scitis introitum no- 
strum ad vos, hoc de illo scitis quia non fuit inanis, 
id est facilis, id est non fuit in prosperitate secu- 
lari, que inanis est ; sed" fuit :n multa sollicitudine 
pro adversis qua» sustinuimus. Et propterea habui- 
mus fiduciam, non in adversis qui fragiles sumus, 
sed in Deo nostro loqui ad vos Evangelium Dei, sic et 
vos facite. Confidite, scilicet in Deo non in vobis. 
Nos dico, antequam, ad vos veniremus passi multa, 
el contumeliis affecti in. Philippis sicut scitis. Ecce 
anlequam veniremus ad vos et post passi sumus,ut 
non liceret confidere in nobis, et ita esset labor 
noater inanis. [Ambrosius] Hanc pressuram quam 
nunc memorat passus est in Philippis propter spi- 
ritum pytbonem quem a puella dejecerat. Vel ita : 
Hoc de introitu modo scitis, quia non fuit inanis,id 
est propter nulla mala cessavi loqui verbum Dei, 
quod est signum devoti et fidelis predicatoris, sci- 
licet ne in pressura loqui verbum Dei timeat.Inanis 
enim est ille qui terrore presenti, formidinem pa- 
titur predicandi. Non fuit inanis, dico, sed, licet 
ante, essemus passi et contumeliis affecti in Phi- 
lippis, sicut scitis, et apud vos in multa sollicitu- ' 


C dine, id est multum solliciti : nec tamen extimui- 


mus, sed habuimus fiduciam in Deo nostro loqui ad 
vos Evangelium Dei. Per hec de se relata, et per 
illorum bene cepta monet illos permanere in pa- 
tientia. Exhortatio enim. Hic contra pseudoaposto- 
los videlur incipere, commemorans de Evangelii 
veritate. [Haimo.] Deinde de sua inter eos prudenti 
conversatione. Quasi dicat : Merito habuimus fidu- 
ciam in Domino, quia exhoríatio nostra, id est pre- 
dicatio qua exhortamur alios, mon est de errore, id 
est de mendacio, sed de veritate, neque de immun- 
ditia sicut sunt carnales observantie post Christum, 
vel usus mulierum, et quorumdam aliorum : que 
quidam preedicabant ; neque in dolo, id est in fraude, 
et astuta hypocrisi : etinm veritas est quandoque 
in dolo, quando, scilicet non amore veritatis et 
utilitate auditorum predicatur, sed ut gloria vel 
quod lucrum acquiratur. Non in dolo, dico, sed po- 
tius ia vere et pura intenlione loquimur, sicut pro- 
bati et electi sumus a Deo, ad hoc ut crederetur no- 
bis, sicut fidelibus, Evangelium. 

(1) Loquimur, dico, non quasi hominibus placentes, 
id est placere querentes, quia nec speciem placentis 
habemus, sed placentes Deo, quod probat corda 
nostra, id est probata facit, ut sibi non hominibus 
placeamus, quod nisi ipse operetur in nobis, vitare 


293 


COLLECTANEA IN EÉPIST. D. PAULI. — IN ED. I AD THESS. 


294 


nequimus. Quas enim vires nocendi haberelL humane À « tis a nobis verbum auditus Dei, accepistis illud 


glorie amor non sentit, nisi qui eibellumindixerit, 
quia ot si cuique facile est laudem non cupere, 
dum negatur, difficile est tamen ea non delectari 


* 
cum offertur, et vere nonquerohominibus placere. 


Nec enim aliquando fuimusin sermone adulationis, 
per quod aliii placent hominibus, sicul scitis. Et vere 
non est in dolo predicatio nostra, quia neque in oc- 
casione avaritice, non dico in avaritia, sed nec feci, 
nec dixi etiam in quo esset occasio avaritie. Et 
inde Deus testis est mihi qui novit corda. Hoc enim 
non ita patet. Avaritiam nonsectamur, nec gloriam, 
et hoc est, neque etiam suinus quarentes gloriam ab 
hominibus, neque a vobis, neque ab. aliis, sed a Deo 
tantum. [Ambrosius] In hoctangit pseudoapostolos, 
qui se potius quam doctrinam Domini commendari 
volebant. Apostolus autem quigloriam non ad prz- 
sens, sed in futuro quaerebat, se humilem faciebat, 
ut Dei predicatio exaltaretur. Cum possemus. Quasi 
dicat: Dico quod non in occasione avaritie predi- 
cavimus, cum, id est qaamvis possemus, quod non 
pseudo, esse vobis oneri, ut nobis ministrarelis ne- 
cessaria. Possemus, dico, ut Christi apostoli. [Am- 
brosius] In tantum gravat pseudo causam, ut se 
abnuere dicat, cum liceret illi subsidia requirere ad 
comprimendum illos, quibus non facultas erat, nec 
pudor poscendi. Apostolice autem potestatis debi- 
tum vocat onus, propter pseudoapostolos, qui illud 
indebite usurpantes importune a plebibus exige- 
bat Sed facti. Quasi dicat: Nihil horum quzrimus, 
sed polius facli sumus parvuli, id est humiles, in 


« non ut verbum hominum, sed sicut cst vere ver- 
« bum Dei, qui operatur in vobis qui credidistis. 
« Vos enim imitatores facti estis, fratres, Ecclesia- 
« rum Dei qux» sunt in Judea in Christo Jesu, quia 
« eadem passi estis, et vos a contribulibus vestris, 
« sicut et ipsi a Judeis qui et Dominum occiderunt 
« Jesum et prophetas, etnos persecuti sunt, et 
« Deo non placent, etomnibus hominibus adversan- 
« tur, prohibentes nos gentibus loqui ut salvi flant, 
« ut impleant peccata sua semper. Pervenit enim 
« ira Dei super illos usque in finem. Nos autem, 
« fratres, desolati & vobis ad tempus horse, aspectu 
« non corde abundantius festinavimus faciem ve- 
« Stram videre cum multo desiderio, quoniam vo- 
« luimus venire ad vos, ego quidem Paulus et semel 
« el iterum, sed impedivit nos Satanas. Que est 
« enim nostra spes, aut gaudium, aut corona glo- 
« rie ? Nonne vos ante Dominum nostrum Jesum 
« Christum estis in adventu ejus? Vos enim estis 
« gloria nostra ct gaudium. » 

Memores enim estis, o fratres, laboris nostri et 
fatigationis. Hoc addidit, quia est labor sine fatiga- 
tone. Et, recte dixi fatigationis et laboris, quia 
pradicavimus vobisEvangelium Dei operantes mani- 
bus nostris nocle et die, nequem vestrum gravaremus, 
accipiendo aliquid ab eo. Hoc etiam faciebat ut 
preudo repelleret a predicatione. Vos enim. Quasi 
dicat: Ita ante conversionem nos habuimus erga 
vos sicut et post conversionem. Vos estis enim, et 
lestis est Deus quam sancte, quantum ad vos, et 


medio vestrum, id est communiter ad omnes vos. C juste, quantum ad proximum, faciendo debita, ef 


[(Haimo.] Et hoc pro bono; et ita sollicite fecimus 
tanquam si nutrix foveat filios suos, non alienos. 
Alienos enim quandoque nutrit mulier pro mercede, 
non ex amore; proprios vero ex dilectione. Ideo 
congrue ait, tanquam si nutrix foveat filios suos. 
In hoc enim notatur labor, et humiliatio,et dilectio, 
quia non pro mercede fi. Hoc autern ad intelligen- 
dam charitatem suam erga eos se dixisse significat, 
dicens : £a nos in toto labore nostro desiderantes, 
non vesira, sed vos, id est vestram salutem cupide 
volebamus tradere vobis non solum Evangelium 
Dei, sed et elium animas nostras, pro assertione 
Evangelii. Et hoc ideo quoniam charissiminobis facti 
estis, fidem Dei recipiendo, et vos bene nobis ap- 
plicando. Et recte dico quod facti sumus parvuli, 
sicut nutrix. 

Vzns, 9-20. — « Memores enim facti estis, fra- 
« tres, laboris nostri et fatigationis, nocte et die 
« operantes, ne quem vestrum gravaremus, predi- 
« cavimus in vobis Evangelium Dei. Vostestes estis 
« et Deus, quam sancte et justeet sinequerela vobis 
« qui credidistis affuimus, sicut scitis quuliter 
« unumquemque vestrum sicut pater filios suos de- 
« precantes vos et consolantes, testificati sumus ut 
« ambularetis digne Deo qui vocavit vos in suum 
« regnum et gloriam. Ideo et nos gratias agimus 
« Deo sine Intermissione, quoniam cum accepisse- 


sine querela, scilicet nonfaciendo indebita, affuimus 
vobis qui credidistis, quando adhuc erant educandi. 
Et ita hoc scitis sicut scitis hoc aliud, scilicet. qua- 
liter vos deprecantes unumquemque vestrum, depre- 
cantes, dico, tanquam pater filios suos, id est tanto 
affectu, quanto pater filios, et consolantes vos, si 
quis vestrum de peccato, vel de alio sollicitus erat. 
Teslificati sumus, id est sub testimonio ipsorum 
sanctorum adjuravimus, utambularetis, proficiendo, 
digne Deo, sequentes in operibus voluntatem ejus. 
Quod utique debetis, quia ipse est qui vocavit, vo- 
catione que est secundum propositum. (Augusti- 
nus] Vos, cum essetisadversi in suumregnum etglo- 
riam, scilicet ut essetis de regno suo quos hic re- 


D geret, et post in gloria coronaret. 


199 Ideo, scilicet quia vocavit nos, e£ nos, non 
solum vos, agimus gratias Deo, quia hoc fecit Deus, 
agimus, dico, sine inlermissione. Vocavit, dico, 
quia vos cilo et firmiter recepistis. Quod ita ait: 
Quoniam cum accepisselis a nobis verbum auditus 
Dei, id est cum  accepissetis solo auditu ver- 
bum quod, de Deo est. Vel, verbum auditus Dei, 
id est quod audivimus a Deo loquente in no- 
bis, vel, in quo auditur Deus. Cum, inquam» 
accepistis illud, non ut. verbum hominum, scilice' 
puasi a.sapientibus essot, sed sicut verbum Dei, « 
vere est. [Ambrosius] Tanta enim devotione susQe« 


* 993 


PETRI LOMBARDI. 


296 


perunt verbum ut probarent se intellexisse Dei esse À, aspectus cessant, quia vos alloqui non possum, 


docirinam. Qui Deus operatur in vobis, quotidie 
operu bona, qui credülistis, venturi per fidem in 
idipsum, quod credidistis. Vos entm. Multa dixit 
contra pseudo : hic jam monet ne pro sua vel apos- 
tolorum tribulatione moveantur. Quasi dicat: Ín 
vobis operatur, et hoc effectus indicat: vos enim, 
o fratres, facti estis imitatores Ecclesiarum Dei qua 
sunt in Judza, edificatee in. Christo Jesu, id est in 
fide et institutione ipsius Christi, imitatores facti 
estis in hoc utique quia eadem passi estis, et vos 
a contribulibus vestris, sicut el 1psi, qui in Judea 
sunt, passi sunt a. Judlais, qui, Judei adeo asperi 
fuerunt, quod et Christum Dominum occiderunt, et 
prophetas ; et uos apostolos Christi persecuti sunt. 
Nos dico, in quo putant, se obsequi et placereDeo. 
Et tamen Deo non. placent, et omnibus, hominibus, id 
est saluli omnium hominum adversantur prohibentes 


nos loqui gentibus,ut salve fiant. 1deo hoc faciunt 


ut semper impleant peccala sua, id est ut in peccatis 
permanendo ipsa peccata sua et parentum consum- 
ment, secundum illud: Qui tn sordibus est, sordescat 
adhuc (Apoc xxuj;, et vindictam peccatis suis et 
parentum debitam in se provocent. 

Quadraginta quidem annos post passionem Do- 
mini dedit Dcus Judzis ad penitentiam. Illistrans- 
actis cum nollent credere, completa sunt peccata 
eorum. Unde dixit eis Dominus: Implete mensuram 
patrum vestrorum (Matth, xxii). Quando autem 
hec dixit Apostolus, Jerusalem necdum erant im- 
pleta peccata, sed completa sunt venientibus Roma- 


nis. Unde subdit: Pervenit enim, quasi dicat: Quod C 


impleverunt peccata, effectus indicat, quia pervenit 
ira Dei, id est vindicta Dei, super illos, scilicet 
opprimens illos usque in finem. Ira Dei est adventus 
Romanorum, quando perditi sunt gladio, fame, 
pestilentia, captivitate, quz ira durat eis usque in 
finem seculi, quia semper erunt captivi. Vel sicut 
quidam codices habent, prawenit ira Dei, id est 
vindicta Dei ante venit in hoc ss»culo snper illos, 
quie durabit usque in finem, que ideo dicitur pre- 
venire, quia vindictam futuri judicii in qua illi 
eternaliter puniantur, prevenit hec temporalis 
poena, et post sequitur eterna. Vel de vindicta in- 
teriori agit, qua Deus punivit eos excecando. Quasi 
dicat: Ideo implent, id est consummant peccata, 


quia pervenit ira, id est vindicta cecitalis super ]) 


illos opprimens illos ut excecentur: et hoc usque 
in finem, id est usque in eternam ponam, vel, 
usque in finem seculi, quia in fine seculi,conver- 
tentur Judei, quando Abraham revertetur ad pueros 
exspectantes cum asino. Nos autem. Hic comme- 
morat quanto affectu cos videre desideraverit. 
Quasi dicat: Vos multa passi estis. Nos autem, o 
fratres desolati a vobis, id est, causa vestra, non 
nostra, ad tempus, id est antequam sciremus con- 
stantiam vestram. Nos dico, remotia vobis, ore, id 
est sermone, aspeclu, id est presentia corporis; non 
, corde, id est dilectionis affectu. Quasi dicat: Os et 


nec videre; sed cordis affectus et sollicitudo nun- 
quam cessat. Nos, dico, desolati abundantius, quam 
si nihil pateremini, festinavimus, et ideo state, videre 
faciem vestram, propter majorem instructionem, 
ut plene vos instruam, in quo vobis mala fierent. 
Festinavimus videre, dico, cum multo desiderio, 
exhortandi vos. Et vere festinavimus, quoniam qui- 
dem, nos omnes voluimus venire ad vos. Ego quidem 
Paulus, qui plus aliis curo, e! semel et iterum, volui 
venire, sed Satanas, qui saluti adversatur, impedi- 
vit nos. Ideo magis cavete et timete, quod Deus per- 
misit Apostolum impediri, ne veniret ad eos. Ad 
majorem istorum est, si steterint eo absente. (uc 
enim. Quasi dicat: Ideo venire volui, vel ideo 8a- 
tanas impedivit, quia qua estspes mostra, hic in 
presenti, aut in futuro quod erat, gaudium, scilicet 
premium, quod erit commune omnium bonorum, 
aut corona gloriam, scilicet premium quod tantum 
erit victorum? Nonne vos, 8i steteritis ante Domi- 
num nostrum Jesum Christum. id est in. beneplacito 
Dei. Vel quia vos estis ante Dominum nostrum, bene 
firmati. Nonne, inquam, estis, id est eritis, corona 
nostra ?n adventu ejus, id est quando Dominus ve- 
nerit. Quasi dicat: Eritis. Manifestum enim est 
quod perfectio discipulorum gaudium et corona est 
magistrorum. [Ambrosius] Hi suntenim qui labores 
fructuum suorum edituri sunt. Fructus enim ma- 
gistri est obedientia discipuli, cujus bona conver- 
satio, coronam dat mvgistro judice Christo. Et vere 
tunc erilis corona nostra. Enim, id est quia et 
modo vos estis gloría nostra, apud alias Ecclesias, 
et estis gaudium nostrum apud nos. Et si modo 
gloria nobis estis, quid eritis nobis apud verum 
judicem? 
CAPUT Ill. 

Vgrs. 1-13. — « Propter quod non sustinentes 
« amplius, placuit nobis remanere Athenis solis, et 
« misimns Timotheum fratrem nostrum et minis- 
« trum Dei in Evangelio Christi, ad confirmandos 
« vos et exhortaados pro fide vesira, ut nemo mo- 
« veatur in tribulationibus istis. Ipsi enim scitis 
« quod in hoc positi sumus. Nam et cum apud vos 
« essemus, predicebamus vobis pussuros nos tribu- 
« lationes, sicut et factum est, et scitis. Propterea 
« et ego amplius non sustinens nisi ad cognoscen- 
« dum fidem vestram. ne torte tentaverit vobis qui 
« tentat, et inanis fiat labor noster. Nunc autem 
« veniente Timotheo ad nos & vobis, etannuntiante 
« nobis fidem et charitatem vestram ; et quia me- 
« moriam nostri habetis bonam, semper desideran- 
« tes nos videre, sicut et nos quoque vos: ideo 
« consolati sumus, fratres, in vobis, in omni ne- 
« cessitate et tribulatione nostra per fidem vestram, 
« quoniam nunc vivimus, si vos estis in Domino. 
« Quam enim gratiarum actionem possumus Deo 
« retribuere pro vobisin omni gaudioquo gaudemus 
« propter vos ante Deum nostrum, noote ac die 
« abundantius orantes, ut videamus faciem vestram, 


291 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD THESS. . 


298 


« et compleamus ea que desunt fidei vestríe ? Ipse A est 09 in fide Domini. Quam enim. Quasi dicat : 


« autem Deus, et Pater noster, et Dominus Jesus 
« Christus dirigat viam nostram ad vos. Vos autem 
« Dominus multiplicet et abundare faciat charita- 
« lem vestram in invicem et in omnes, quemadmo- 
«dum et nos in vobis ad confirmanda corda vestra 
« sine querela in sanctitate ante Deum, et. Patrem 
«B0strum in adventu Domini nostri Jesu Christi 
« eum omnibus sanctis ejus. Amen. » 

Propter quod, scilicet quia estis gloria nostra, 
vel quia sumus desolati pro vobis, non sustinentes 
amplius, ignorare statum vestrum, quia quasi pon- 
dus etat, dum nescirem deconstantia vestra, placuit 
nobis solis, scilicet mihi et Silvano remanere Athe- 
nis et misimus Timotheum fratrem. nostrum. et mi- 
nistrum Dei in Evangelio Christi, predicando, ad 
confirmandos vos addendo, si quid deerat vobis, el 
erhortandos vos, ut in quibus eratis bonis, staretis, 
et hoc pro fide vestra, defendenda, ut nemo vestrum 
moveatur ab integritate fidei in. tribulationibus istis 
transitorii&. Jpsi enim. Quasi dicat : Nemo debet 
mori propter tribulationes, quia ad hoc destinati 
sumus, quod ita ait: Jpsi enim scitis quod in hoc, id 
est in ferendis tribulationibus positi sumus, a Christo, 
id est destinati. Vel,in hoc,id estin tribulationibus 
positi, stabiles sumus: et vere in hoc positisumus, 
nam cum quod apud vos essemus, praedicebamus vobis nos 
passuros iribulationes, sicut patct, et. factum est. et 
scitis, si nos prescivimus et non fugimus, tunc et 
vos patimini qui hec scitis. [Ambrosius] Propterea, 
scilicet quia et nos passi sumus, ne pro nobis ter- 
reamini, non solum propter.alia que supra dixi, 
el ego amplius non sustinens nescire quid ageretur 
apud vos, misi Timotheum, creatum ab apostolo 
episcopum ad cognoscendum fidem vestram, ne forie 
is gui tentat, id est cujus officium est tentare, sci- 
licet diabolus £en£et vos, id est deceperit : hoc de 
infirmis timendum erat; e£ ne inanis fiat labor vester 
id est quidquid boni hucusque fecistis. Nunc autem, 
quasi dicat : Misi Timotheum ad cognoscendum 
fidem vestram. Nunc autem veniente Timotheo a 
vobis ad nos, et annuntiante nobis fidem et charita- 
lem vesiram, in adversis, scilicet quod non pro 
vestris nec pro meis tribulationibus moli estis a 
fide et charitate Dei, et quia habetis bonam, id est 
vobis utilem, memoriam nostri, scilicet quod pro 


tribulationibus non viluimus. Vos dico, semper [) 


desiderantes videre nos pro exemplo, et ut de vobis 
gratularer, sicut nos quoque, desideramus videre 
vos. Ideo, scilicet. quia annunliavit hec non pro 
presentia ejus, nos qui prius eramus desolati, con- 
solati sumus, id est consolationem accepimus, o 
[ratres in vobis, id est pro vobis, in omni necessitate, 
id est penuria, et tribulatione nostra, e& quomodo 
dixerit pro vobis, exponit, subdens, scilicet per 
fidem vestram quam audivimus flrmam. Vel, per 
fidem vestram, juro, consolati sumus, dico, et vere, 
quoniam nunc in hac miserir vivimus, quasiincolo 
essemus. $7 vos statis, reeti eb firmi in. Dotnino, id 


PaTROt. CXCII. 


Vere consolati sumus; nam adeo, quod non dignas 
grates agere possumus, et hoc est quod ait, quam 
enim gratiarum actionem possumus Deo retribuere 
pro vobis? Nihil enim est tam dignum quod suflti- 
cere possit ad compensationem acquisite salutis 
gentium. Nos, dico, positi in omn? gaudio quo gau- 
demus, quasi dicat : Quod non cito transit. Propter 
vos, stantes ante Deum nosirum, id est in benepla- 
cito Dei. Nos, dico, nocte eL die orantes, ut videamus 
[«ciem vestram, et compleamus ea qux» desunt fidei 
vestra, que olim non potuimus docere vos, quia 
eratis parvuli. Orantes, dico, abundantius quam 
antea, quia modo plus posset addere eis. Nos ora- 
mus videre vos. Ipse autem Deus, qui potest, et 
Pater vester, qui vult bonum, et Dominus Jesus 
Christus, per quem omnia facit Pater, dirigat, id est 
faciat direclam, et ab impedimentis liberam viam 
nostram ad vos. Sive autem, venerimus sive ' non, 
Dominus multiplicet vos in numero fidelium et virtu- 
tum, et abundare faciat. charitatem, vel veritatem 
ves ram invicem, inter vos, et. in omnes etiam ini- 
micos, ita perfecte, quemadmodum et nos $n vobis, 
abundamus charitate. Dico ut faciam charitatem 
vestram abundare, ad hoc, scilicet ad confirmanda 
corda vestra., ita ut sitis siue querela, scilicet ne vog 
de malis conqueramini. Vel ita, innocentes sitis, ne 
quis de vobis possit conqueri, et ut sitis ín sanc- 
Litate, id est in virtutum consummatione. Per hoc 
existentes ante Deum et Patrem nostrum, id est in 
beneplacito Dei, non ad aspectum hominum. Vos, 


C dico, positi mente in adventu Domini nostri Jesu 


Christi cnm. omnibus sanctis, id est sicut faciunt 
oranes sancli. Vel existentesante Dominum nostrum, 
id est in beneplacito Dei, usque ín adventu Domini 
nostri Jesu Christi, qui erit cum omnibus sanctis, id 
est cum quibus veniet ad judicium. Amen. Quasi 
dicat : Hoc vere erit. - 
CAPUT 1V. 

Vena. 1-11. — « De cetero ergo, fratres rogamus 
« vos et obsecramus in Domino Jesu, ut quemad- 
« modum aceepistis'a nobis quomodo oporteat vos 
«ambulare et placere Deo ; sic et ambuletis, ut 
« abundetis magis. Scitis enim que precepta 
«dederim vobis per Dominum Jesum. Hec est 
« enim voluntas Dei sanctiflcatio vestra, ut ab- 
« stineatis vos a fornicatione, ut sciat unus- 
« quisque vestrum vas suum possidere in sanotiflca- 
« tione et honore, non in passione desiderii, sicut 
« et gentes qui ignorant Deum. Et ne quis super- 
« grediatur neque circumveniat in negotio fratremi 
« suum, quoniam vindex est Dominus de his om- 
« nibus, sicut. prediximus vobis, et testificati su- 
« mus. Non enim vocavit nos Deus in immundi- 
« tiam, sed in sanctificationem. Itaque qui h&c 
« Spernit, non hominem spernit; sed Deum, qui 
« etiam dedit &piritum suum sanctum in nobis. De 
« charitate autem fraternitatis, non necesse ha- 
« buimus scribere vobis. Ipsi enim vos a Deo di- 


i) 


299 


PETII LOMBARDI. 


300 


« dicistis, ut diligatis, invicem. Etenim illud facitis A precepta dedi ne quis, violentia supergrediatur ne- 


« in omnes fratres, in universa Macedonia. Roga- 
« mus autem vos, fratres, ut abundetis magis, et 
« operam detis ut quieti sitis, et ut vestrum nego- 
« tium agatis, et operemini manibus vestris sicut 
e precepimus vobis, et ut. honeste ambuletis ad 
« eos qui foris sunt, et nullius aliquid desideretis. » 
De cattero ergo. Hactenus patientiam perfectis in 
sua vel illorum tribulatione suasit, nunc de mun- 
ditia minoribus suadet, exhortans eos ad continen- 
tiam, [Haimo] Quasi dicat : Quia abundamus cha- 
ritate in vobis, de caetero ergo, o fratres rogamus et 
obsecramus. Consuetudo est Apostoli ut verba du- 
plicet vel triplicet unum habentia intellectum, sic- 
ut hic, Rogamus, dico, in Domino Jesu, id est si 
eum amatis, ul, scilicet, ambuletis, perseverando 
in bono, ut etiam abundetis magis, id est magis ac 
magis crescatis in fide et bonis operibus. Ambule- 
tis, dico, sic, utique, quemadmodum accepistis a 
nobis quomodo oporteat vos ambulare, id est vivere, 
et.hujus vite cursum perducere, in his sine quibus 
non est salus, et placere Dco, in his que consilio 
perfectionis adduntur. llle enim placet Deo qui 
fidem rectam, quam exsecutione virtutum et perfe- 
ct» operationis decorat. (Ambrosius, Haimo] Vel se- 
cundum aliam litteram que est, sicut et ambulalis 
ul abundetis magis. Et est ordo : Rogamus ut 
ambuletis ; subaudi, quemodmodum accepistis, au- 
* diendo et intelligendo, a nobis, id est a& me, et a 
Silvano, quomodo oporteat eos ambulare et pla- 
cere Deo, sicut et ambulatis, recte conversando: 
et rogamus ut abundetis magis. Hoc non mutatur. 
Scilis enim. Quasi dicat : Ideo moneo vos abundare 
eL placere Deo, quia scitis qua» praecepta, id est 
quam honesta et quam utilia dederint vobis. ll1a, dico 
hominibus ostensa per Dominum Jesum. Auctor ipse 
commendat ea, et vere bona sunt. Hec est enim 
voluntas Dei, hoc est preceptum Dei, hoc est quod 
Deus vult, quia vobis prodest, non ipsi, scilicet 
sanctificatio vestra, id est ut vos sanctificetis bene 
operando, et ut abstinealis, quasi dicat : Longe re- 
moti, vos,qui Christi estis, a fornicatione omni, sci- 
licet carnali et spirituali : ita abstineatis, wu£ sciat 
ünusquisque vestruumsuum vas, scilicet co-rpussuum, 
quod est vas anime, possidere, coercendo, in. san- 
clificatione virtutum, et honore, ne inhonoretur ali- 
qua turpitudine ; sed sicut studet officiorum suo- 
rum vasa munda servare, ita membrorum suo- 
rum officinas studeat per continentiam honorabiles 
exhibere. Vel ita : uf sciat. Quasi dicat : Ita ab illi- 
cito abstinete, ut nec licito abutamini : sed sciat 
unusquisque vestrum possidere vas, id est uxo- 
rem dominando ei : et hoc, in sanctificatione, 
scilicet abstinendo a coitu, et honore, scilicet non 
turpiter abutendo. Ea possideat in sanctificatione, 
dico, et non in passione deswlerii, ut nec saltem 
desiderium sit quod est passio et lesio anime ; sic- 
ut et gentes faciunt, quibus non debetis esse sgi- 
mjles ; qnia ipse sunt quz ignorant Deum. Et heo 


vo 


D 


que dolo circumveniat fratrem suum in. negotio pri- 
vato uxoris, vel in quolibet negotio. Ideo abstinete 
ab his, quoniam vindex est Dominus de his omni- 
bus, id est de fornicatione, desiderio, adulterio, vel 
fraude. Vindex est, dico, sicut praediximus vobis, et 
testificali sumus, id est sub testimonio Scripturarum 
probavimus. Non enim, quasi dicat : Ideo ab istis 
abstinendum est, quia non vocavit nos Deus in im- 
munditiam, scilicet ut immunditie serviamus, sed 
in sanctificationem, id est ut sancte vivamus. Et quia 
Deus vocavit non in immunditiam, itaque qui haec 
spernit, que prediximus, non hominem solum sper- 
nil sed Deum: cujus precepta sunt, qui loquitur 
per os meum. qui etiam ad hec peragenda, dedit 
Spirilum suum sanctum in nobis. [Ambrosius] Ne 
ergo tantum auditorem spernatis, qui in corpora 
subdito peccatis non habitat. Vel : dedit Spiritum 
suum sanctum in nobis, apostolis, ut major esset 
nobis auctoritas arguendi : contra cujus auctorita- 
tem agi, non est tutum. De charitate autem. Quasi 
dicat : De his predictis fuit opus ut scriberem vo- 
bis ; sed de charitate fraternitatis, qua fratres dili- 
galis, non hahuimus necesse scribere vobis. Ideo non 
fuit necesse scribere enim id est quia, vos ipsi di- 
dicistis a Deo, id est precepto ipsius Christi, di- 
centis, maadatum novum do vobis (Joan. xim, ut 
diligatis invicem. Vel : didicistis a Deo, per inspira- 
tionem, vel per effectum, quia ipse misertus est 
nobis. Et, ideo etiam non fuit necesse, enim, id 
est quia vos facitis illud, scilicet opus dilectionis 
in omnes fratres, qui sunt. im universa Macedonia. 
Rogamus aulem. Quasi dicat : facitis opus dilectio- 
nis, sed tamen rogamus vos, o fratres, ut magis 
abundetis, in charitate, et operam detis, ut. quieti 
sitis a curiositate. Et nota quod ait, operam detis. 
Quasi dicat: Difficile est dimittere consuetudinem; 
sed cogite vos etiam tl vestrum negolium agatis, 
dimissis alienis, quod nobis utile est in emenda- 
tione vite vestre. Et operemini manibus vestris, 
quod adjuvat vos quietos esse, illud enim malum 
ex otio venit. Et hec faciatis ita, sicut. praecipimus 
vobis, et ideo operemini manibus, uf honeste am- 
buletis ad eos qui foris sunt ; et nullius aliquid desi- 
deretis. Quasi dicat: [deo opus est agendum non 
otiandum, quia et honestum est, ei quasi lux ad 
infideles. Et non desiderabilis rem alterius, nedum 
rogetis vel tollatis aliquid. 

VtEns. 12-17. — « Nolumus autem vos ignorare, 
« fratres, de dormientibus, ut non contristemini 
«sicut deceteri qui spem non habent.Si enim cre- 
« dimus quod Jesus mortuus est et resurrexit, ita 
« et Deus eos qui dormierunt per Jesum adducet 
« cum eo. Hoc enim vobis dicimus in verbo Domi- 
« ni quia nos qui vivimus. qui residui sumus in 
« adventu Domini non preveniemus eos qui dor- 
« mierunt. Quoniam ipse Dominus in jussn et in 
e voce archangeli, et in tuba Dei descendet de 
« colo, et mortui qui in Christo sunt, resurgent 


301 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD THESS. 


302 


« primi. Deinde nos qui vivimus, qui relinquimur, A sumptuosa diligentia sepulture, monumentorum 


« simul rapiemur cum illis in nubibus obviam 
« Christo in aera, et sic semper cum Domino eri- 
» mus.Itaque consolamini invicem in verbis istis.» 
?t?Ol Nolumus autem vos, etc. Post exhortatio- 
nem de continentia, et post correctionem a curio- 
sitate mortuos resurrecturos confirmat, et per 
Christi resurrectionem, et sua auctoritate. Quasi 
dicat : Non solum hec predicta volumus vos scire, 
sed etiam nolumus vos ignorarejam dedormientibus, 
id est de mortuis, quia resurrecturi sunt. [Haimo] 
Unde et mortuos recte dormientes appellat, quia 
quasi dormientes integri, et cito de somno mortis 
resurgent, ut non  contristemini, inconsolabiliter de 
morte amicorum, sicut et caeteri, id. est infideles, 
qui spem non habent, resurrectionis et. incorruptio- 
"nis eterne. Admonet nos Apostolus, ut de mortuis 
charissimis nostris non contristemur, sicut et ce- 
teri qni spem non habent.Non ait tantum, ut non 
contristemini,sed addit, sicul et ceteri qui spem 
non habent, id est resurrectionis.Necesce est enim 
ut contristeris, sed ubi contristaris, consoletur te 
spes; non ideo et dormientes eos appellat Scri- 
pturze consuetudo verissima, ut cum dormientes 
audimus,evigilaturos minime desperemus.Est ergo 
de mortuis eis qui diligunturquedam tristitia quo- 
dammodo naturalis. Mortem quippe horretnatura, 
neo mors homini accideret, nisi ex culpa prece- 
denti. Hinc igitur necesse est ut tristes simus, 
quando nos morientes deserunt quos amanus.Quia 
et si in eternum novimus eos non relinquere nos 
mansuros, sed aliquantulum precedere secuturos, 
tamen mors ipsa quam natura refugit cum occupat 
dilectum, contristat in nobis ipsius dilectionis af- 
fectum. Contristamur ergo in nostrorum mortibus 
necessitate amittendi, sed cum spe recipiendi.Inde 
angimur,hinc consolamur ; indeinfirmitasanimum 
afficit, hinc fides reflcit ; inde dolet humana condi- 
tio, hinc sanat divina promissio.Movere autem po- 
test quomodo Dominus flebat mortuum, continuo 
eo jubente victurum ;non mortuum flebatquam ipse 
suscitavit, sed mortem quam homo peccando con- 
traxit. Si enim peccatum non precessisset, sine 
dubio mors non subsecuta fuisset. Secuta est ergo 
el mors corporis, quam precessit mors anime. 
Mors anime praecessit deserendo Deum, et mors 
corporis secuta est deserente anima. Hac deseruit 
Deum volens, hac coacta est deserere corpus no- 
lens. Ac si illi diceretur : recessisti ab eo quem di- 
ligere debuisti, recede ab eo quod dilexisti. Quis 
enim vult mori prorsus ? Nemo,et ita nemo ut Pe- 
tro diceretur : Altus te cinget, et. ducet quo tu non 
vis (Joan. xxi.) Si nulla esset mortis amaritudo, 
nulla esset martyrum fortitudo. Ideo non ait tan- 
tum, ut non contristemini,sed addidit, sicut et ce- 
teri qui spem non habent. 
Proinde pompa funeris, agmina exsequiarum, 


(2) August., in lib. De bapt. parv. 


opulenta constructio vivorum sunt qualiacunque so- 
latia, non adjutoria mortuorum. Orationibus vero 
sancie Ecclesie,et sacrificio salutari, et eleemosy- 
nis que pro eorum spiritibus erogantur,non est du- 
bitandum mortuos juvari,ut cum eis misericordius 
agatur a Domino quam meruerunt eorum peccata. 
Hoc enim a Patribus traditum universa observat 
Ecclesia,ut pro eis qui in oratione corporis et san- 
guinis Domini defuncti sunt, eum ad ipsum sacri- 
ficium loco suo commemorantur oretur, ac pro 
illis quoque id offerri commemoretur. Cum vero 
eorum commendandarum causa opera misericordie 
celebrentur, quis eis dubitet suffragari, pro quibus 
orationes Deo non inaniter erogantur? Non est am- 
bigendum ista prodesse defunctis, sed talibus qui 
ita vixerunt ante mortem,ut possint eis heo utilia 
esse post mortem. Nam qui sine flde operante per 
dilectionem, ejusque sacramentis de corporibus 
exierunt,frustra illis a suis hujusmodi pietatis im- 
penduntur officia,cujus dum hic essent fidei pignore 
caruerunt, non misericordiam sibi thesaurizantes, 
sed iram. Non ergo mortuis nova merita compa- 
rantur,cum pro eis boni aliquid operantur sui, sed 
eorum precedentibus meritis consequentia ista red- 
duntur. Non enim actum est, nisi cum: vivere hic 
destitissent : et ideo istam flniens quisque vitam, 
nisi quod meruerit in ipsa,non poterit habere post 
ipsam: Permittantur itaque pia corda de suorum 
charorum mortibus contristari dolore sanabili, et 
consolabiles lacrymas fundant conditione mortali, 


C quas tamen reprimat fidei gaudium,qua creduntur 


D 


fideles quando moriuntur,aliquando tandem a no- 
bis abire, et ad meliora transire. Sit pro viribus 
cura sepeliendi et sepulcra construendi, qui hec 
in Scripturis inter opera bona deputata sunt: neo 
solum in corporibus patriarcharum et aliorum san- 
ctorum,sed etiam in ipsius Domini corpore laudati 
sunt qui ista fecerunt.Impleant igitur haeo homines 
erga suos officia postremi muneris, et sui humanj 
lenimenta mororis.Verum illa que adjuvant spiri- 
tus defunctorum, scilicet oblationes, erogationes 
eleemosynarum multo pro eis observantius abun- 
dantiusque impendant.(2) Poterat enim .Deus hec 
donare credentibus, ut nec istius experirentur cor- 
poris mortem : sed si hoc fecisset, carni quedam 


felicitas adderetur, minueretur autem fidei forti- - 


tudo. Sic enim homines mortem istam timerent,ut 
non ob aliud felices dicerent esse Christianos, nisi 
quod omnino mori non possunt. Àc per hoc nemo 
propter vitam futuram ad Christi gloriam festinaret, 
sed propter mortis molestiam removendam : et sic 
delicale quodammodo crederetur in Christum. Plug 
ergo gratie prestitit fidelibus suis. Quid enim ma- 
gnum esset videndo non mori eos qui crederent, 
credere et se non moriturum ? Quanto majus est, 
qnanto fortius,quanto laudabilius ita credere, ut & 


L] 


303 


PETRI LOMDARDI. 


304 


gperet moriturum, quià sine fine victurum? Unde A timis ideo commemorat,quia cum eis unum corpus 


et chari ejus superstites consolari queunt in tri- 
stitia mortis amici.(3) Qnid enim mirum si contri- 
Blaris,ubi corpus quod vivit ex anima, fit examine 
discedente anima? Qui ambulabat, jacet; qui lo- 
quebatur, tacet ; clausi oculi, lucem non capiunt ; 
aures nulla vooe patescunt; omnia membrorum of- 
ficia conqnieverunt ; non est qui moveat gressus ad 
ambulandum,manus ad. operandum,sensus ad per- 
eipiendum.Nonne ista est domus quam nescio quis 
invisibilis habitator ornabat ? Discessit qui non vi- 
. detur, remansit quod cum dolore videatur ; ista est 
causa tristilie, sed hujus tristitie sit consolatio, 
quod sequitur : 

Si enim, etc. Quasi dicat : Non inconsolabiliter 
debetis contristari,eenim id est quia credimus quod 
Jesus mortuus ést.Hoc videlur obesse resurrectioni, 
sed attende quod sequitur: Et. resurrexit.Et si hoc 
est, debemus credore quod sicut Christus mortuus 
est et resurrexit, tí(a et Deus eos qui dormierunt 
morte, per Jesum adducet, id est in fide Jesu. Vel, 
per Jesum, semper euntes, id est qui eum se- 
quendo venerunt ad somnum mortis. Quasi dicat : 
Non solum illos qui vivi invenientur, sed etiam 
mortuos de quibus dubitatis,non solum suscitabit, 
ged etiam adducet : et si incinerati sunt, tamen 
adducet, ut sint cum eo, immortales, et in eadem 
beatitudine. [Haimo] Miram rem ait Apostolus, 
"Christum enim qui jam vivit, et resurgens a mor- 
tuis, jam hon moritur, dicit mortuum ; et electos 
mortuos dicit dormientes. Christum ergo appellat 
mortuum, ut dum audimus illum mortuum fuisse, 
'et resurrexisse,nes quoque speremus resurrecturos 
per virtutem divinitatis ejus. Electos autem ideo 
dicit dormientes, quia nemo tam facile potest so- 
cium excitare a somno, quam facile omnes cexcita- 
buntur & somno mortis. Hoc enim.Quasi dicat : Et 
vere adducét,nam hoc ordine quod vivi reperti, non 
prevenient mortuos, et ai illos magis putatis cum 
Jesu abducendos : et hoc est quod ait, hos entm di- 
címus vobis in verbo Domini, quia hoc Deus nos do- 
cuit, quia nos qui vivimus el qui residui sumus in 
adventu Domini non praweniemus, resurgendo, eos 
qui dormierunt longo tempore, id est illi de nobis 
qui vivi invenientur, et qui omnibus precedenti- 
bus sanctis, vel qui erünt residui tormentis Anti- 


christi, unde sunt dignissimi,non prevenient mor- D 


tuos : adeo erit festinata resurrectio mortuorum. 
Et nota quod ait:nos qui vivimus. Sic enim viden- 
tur hac verba Apostoli sonare, quasi Apostolus suo 
-lempore demonstraverit diem judicii venturum. 
Quocirca et Thessalonicenses legentes hanc Episto- 
lam;pulaverunt tempore Apostoli diem judicii ven- 
"turum. Unde et alia scribitur Epistola,ubi hortatur 
*€os ne terreantur,quasi instet dies Domini. 1n per- 
«80na ergo electorum loquitur qui vivi in corpore, 
inveniendi sunt in adventu Domini ; et se illis ul- 


3) August., in serm, de verb. Apost. 
4) Id., De civit. Dei. 


€ 


est et Apostoli illis ultimis similes sunt in passio- 
nibus. Et vere viri reperti non prevenient mortuog 
in resurrectione,quin potius sew-riui qui in Chrislo 
sunt, id est qui in Christo iterum quiescunt, primi 
resurgent, quod poterit Christus facere, quoniam 
ipse Dominus est, et ipse descendet, in propria per- 
sona de celo, localiter, vel de ccelo, id est de oo- 
culto. Descendet, dico, non humilis, ut prius, sed 
ín jussu, id est imperio, id est jubens ut Dominus, 
et in voce, qua dicet: Surgite mortui. Voce, dico, 
archangeli, scilicet sui ipsius archangeli, vel ange- 
lorum, que faciet resurgere mortuos: de qua voce 
addit, et in (tuba, Vhuba namque erit magna vox an- 
gelorum qua dicitur tube,quia manifesta erit ; vel 
ideo in.tuba dicitur descendere,quia manifeste ve- 
niet. Unde : Videbit omnis caro salutare Dei (Luc. 
in). [Ambrosius] Vel ideo ait, in tuba, quia quasi 
ad bellum veniet sicut tuba in bellis sunat, quia 
tunc inimicos debellabit ; et sicut tuba infeslis so- 
nat, sic amicos ád solemnitatem eterne glorie in- 
vitabit. 

Vox ergo illa erit quasi tube suos excitans, et 
malos terrens : que tuba erit Dei, id est Christi. 
Vel Dei erit, quia ei Deus dabit efficaciam. Dico 
quod mortui resurgent primi,deinde nos qui vivi- 
mus, et gui relinquimur, id est ili qui de 
nobis vivi erunt, et residui Antichristo, rapie- 
mur 208 ab angelis símul cum illis, (Haimo] qui 
nos praecesserunt ad requiem ín nubibus, quia nu- 
bes suscipient eos, vel nos ut Christum in ascen- 
sione nubes susccpit. [Ambrosius Unde alius inter- 
pres dicit,rapiemur bajulis nubibus. Rapiemur, di- 
co, obviam Christo in aera, in ipso autem raptu 
mors erit eorum et resurrectio,ut quasi anima per 
soporem egressa de corporc, eidem in momento 
reddatur. [Augustinus] Videtur tamen Apostolus, 
quantum ad verba pertinet, asserere quosdam in 
fine seculi adveniente Christo cum futura est re- 
surreclio mortuorum, non esse morituros, sed vi- 
vos repertos in immortalitatem repente mutan4os ; 
sed vellem de his verbis potius audire doctiores. 
(4) Quseri enim solet utrum illi quos vivos inveniet 
Christus, nunquam omnino morituri sint, an ipso 
temporis puncto quo rapientur obviam Christo ad 
immortalitatem mira celeritate sint transituri. Non 
cnim dicendum est fieri non posse ut superaera in 
sublime portentur iu illo spatio,et moriantur et re- 
viviscant.(5) Ad hunc autem sensum quo estime- 
mus illos quos hic vivos inveuturus est Dominus in 
ipso parvo spatio, et passuros mortem,et acceptu- 
ros immortalitatem, Apostolus nos urgere videtur, 
ubi dicit : In Christo omnes vivificabimur (1 Cor. 
rv). Et alibi : Quod seminas mon vivificatur, nisi 
prius moriatur (ibid). Cur autem nobis incredibile 
videatur illam multitudinem corporum in aere quo- 
dammodo seminare,etque ibi protinus immortaliter 


(5; Id., in eod. 


$05 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1 AD THESS. 


3060: 


et incorruptibiliter reviviscere, cum crelamus in & De temporibus au'ei. [Haimo] Quasi dicat: Do 


ictu oculi futuram resurrectionem, et in mcmbra 
sine fine victura tanta subtilitate, tanquam ineesti- 
mabili velocitate rediturum antiquissimorum cada- 
verum pulverem? Necabilla sententia illos arbitra- 
mur futuros immunes qua dictum est, ferra cs, et 
£n lerram ibis (Gen. 11), id est in hoc ibis amissa 
Yita, quod eras antequam sumeres vitam. Hoc eris 
exanimatus. quod erasantequam esscsanimatus.Nos 
ergo electi, rapiemur obvium Christo in aera et sic, 
id est immortales facti, semper cttm Domino erimus. 
Ouod entm ait, et sic semper cum Domino erimus, 
non ita accipiendum est, quasi in aere nos dixerit, 
cum Domino semper mansuros, quia nec ipse ibi 
nmranebit; sed ita, el sic, id est habéntes corpora 
sempiterna, sempererimuscum Dornino, ubicunque 
cum illo fuerimus, (6) Habontautem omnes anime, 
cum de sculoexierint, diversas receptiones; habcnt 
gaudium bone, tormenta male; sedcum facta fue- 
rit resurrectio, et bonorum gaudium amplius erit, 
et malorum tormenta graviora, quando cum cor- 
pore torquebuntur. I(aque, etc. Quasi dicat: Quia 
omnes resurgemus, et cum Christo erimus. lfaque 
consolamini, de morle amicorum, invícem, alter al- 
terum fn verbis istis tant spei. Pereat contristutio, 
übi est tantaconsolatio. Detergaturluctus ex animo, 
fides expellat dolorem. In tanta spe non decet esse 
triste templum Dei; ibi habitat bonus consolator, 
ibi qui non fallit promissor. Quid enim mortuum diu 
plangimus? inquies, quia mors amara est, sed per 
illam irinsivtt et Dominus. Consolemur ergo nos. 


Sed dices: Potest non condolere cor humanum, de- C 


functo charissimo? Imo melius cum dolet, sanatur 
eor humanum, quam non dolendo sit inhumanum. 
Maria enim Dominum quaerebat, et mortuum fra- 
trem delebat. 
) CAPUT V. 

Vuns. 1-11. — « De temporibus autem et mo- 
« mentis, fratres, nor indigetis utscribamus vobis. 
« Ipsi enim diligenter scitis quia dies Domini sicut 
« fur in nocte ita veniet. Cum enim dixerint: pax 
« et securitas. tunc repentinus eis superveniet inte- 
« ritus, aicut dolor in utero habentis, et non effu- 
« gient. Vos autem, fratres, non estis in tenebris, 
« tt vos dies ille tanquam fur comprehendat. Om- 
« nea enim vos fllii lucis estis, et filii diei. Non su- 


resurrectione indiguistis ut scriberem vobis, sed do 
temporibus, id estadventusDomini,id est an estate, 
vel hieme, an die, vel nocte, et de momentis, scili- 
cet qua hora diei vel noctis venturus sit Christus, 
non indigetis, o fratres, ut scribam vobis, quia nihil 
scriberem, nisi quod s^itis,reilicet clam venturum. 
Et hoc est quod ait: Vos entia ipsi,diligenter,inqui- 
rendo Scripturas, scitis quia dies Domini, id est 
tempus adventus Domini, quod dicitur dies, non. 
pro tempore diei, sed quia tuncomniaapertaerunüt; 
et dicitur Domini, quia hic est dies hominum pro 
libitu suo agentium, sed tunc erit Dei in virtute 
judicantis. Dies, inquam, ille ita improvisus veniet, 
malis: tunc. quod eliam in obitu cujusquefit, sicut 


B fur, venit: non dico die, sed ínnocte, cum latentius 


venit, et homines dormiunt: tuncomnia subripit, ut 
qui divitem se putabat dormiens, evigilans nihilin- 
veniat. (7) Ita multi bene securi, nihil boni se ha- 
bere tunc invenient. Propter hoc copit agere de 
temporibus ut moneret cavere sibi ne itadeprehen- 
dantur. Non ergo post quantum temporis hoc futu- 
rum 8it, sed quomodo futurum sit, opus est scire, 
ut curent filiii lucis esse, et parato corde vigilare, 
qui nolunt ab illa hora sicut & nocturuo fure com- 
prehendi. Nam si ad cavendum hoc malum, id est 
ne hora Domini tanquam fur inveniat imparatum, 
opus esset nosse temporum spatia, non diceret Apo- 
8tolus non esseopus ut hocscriberet, sed hoc potius 
sa^»ribendum esse judicaret. Nunc autem non illis 
esse opus monstravit, quibus sufficiebat ut scirent 
imparatis atque dormientibus horam Domini sicut 
furem esse venturam, atque hoc sciendo vigilarent, 
Cum cnin, (Augustinus) quasi dicat: Vere sicut 
fur venit, quia incautus veniet: et hoc est quod 
ait, cwm ením, carnales, non erescentes pre timore 
et exspectatione, sed madescentes pre libidine, 
dizerint, paz est nobis, nuncin presenti, e£ securi- 
tas de fuluro, (unc repen/ inus eis superveniet inte- 
ritus, id estsubitancea perditio diei judicii. Nam, sic- 
ut in verbis prophete Danielis invenitur, regnabit 
Antichristus et ministriejus tribusanniset dimidio, 
et interficientur ab illo Elias etEnoch, sicut in Apo- 
calypsi habetur. Tune erit talis tribulatio, qualis 
&nte non fuit, nec post erit; et postea interflcietur 
Antichristus a Michaele, et maxima pars suorum. 


« mius noctis nequetenebrarum. Igitur nondormia- [j Post mortem vero Antichristi, quadraginta dies 


« mus sicut et ceteri, scd vigilemus et sobrii si- 
« mus. Qui enim dormiunt, nocte dormiunt; et qui 
« ebrii sunt, nocte ebrii sunt. Nos autem qui diei 
« Sumus, sobrii simus ; induti loricam fidei et cha- 
« ritatis, el galeam spem salutis, quoniam non po- 
« guit nos Deus in iram, sed in acquisitionem sa- 
« lutis per Dominum nostrum Jesum Christum qui 
« Inortuus est pro nobis, ut sive vigilemus, sivo 
« dormiamüs,simulcum illovivamus. Propter quod 
« eonsolamini invicem, etaediticate alterutrum, sic- 
« ut et facilis. » 
(7) August., super Joannem. 


concedentur bonis ad penitentiam qui titubaverunt 
in persecutione illa. Ministriautem Antichristi gau- 
debunt illis diebus ducentes uxores, et conviviace- 
lebrantes, et joca diversi generis exercentes ac di- 
centes: Licet princeps noster mortuus sit, modo 
habemus pacem et securitatem. Et cum talia dixe- 
rint, superveniet eis interitus ita gravis et subitus, 
sicut est dolor mulieris, vel mulieri habentis, vel 
habenti in utero. Pus tamen evadit, sed illi non ef- 
fugient penam eternam. 

Vos autem. (Ambrosius) Quasi dicat: Illiseritim- 

(7) August., in epist. ad Hesychium. 


901 , 


PETRI LOMBARDI. 


308: 


e £ 


providus dies Domini, sed vobis non, quia vos, o À terutrum, scilicet alius alium, sicut et facitis, ut. 


fratres, non cstís intencbris ignorantie et infidelita- 
tis, ut vos díes ilIu tanquam fur comprehendat, ad 
mortem «eternam. (Haimo) Et verc non eslis in te- 
nebris, omnes enim vos estis filii (ucis, id est fidei, 
et filii Dei, id est virtutum. Fides est lux quafacit 
diem, id est habitum virtutum: contra, tenebre 
gunt infidelitatis; nox est habitus vitiorum. Unde 
subdit: Et non estis filii noctis neque tenebrarum. 
Hoo addidit, ne quis putet partim posse esse diei, 
et partim noctis. Nemo enim duobus dominis servire 
potest (Matth. v1). (Ambrosius) Igitur non dormia- 
sius, etc. Commonet ne, securi de nomine Salvato- 
ris, negligenter agamus. Ideoque tribusnos propu- 
"gnaculis, id est fidei, et spei et charitatis munit. 
Quasi dicat: Et quando non sumus filii mortis, 
igitur non dormiamus,id est in presentibus torpea- 
mus, sicut coteri, carnalibus dediti: sed vigilemus 
et sobrii simus, id est vigilel mens nostra attendens 
hec caduca, et sobrie eis utamur, non quasi bonis 
nostris, sed ad sustentationem datis Qué enin, quasi 
dicat :: Vere.nos, qui non sumus filii noctis, non de- 
bemus dormire, quia illi qui dorminnt carnis tor- 
pore, "nocte, id est pernoctem, dormiunt, id est vitia 
et peccata sua traxeruut eos ad hoc, ut obliti vite 
eterne in istis quiescant. Et qui ebrii sunt, his 
temporibus immoderate utendo, nocte ebrii sunt, id 
est ex nocte vitiorum hec habent, illi per noctem 
hec habent. Nos autem quidiei sumus, id est virtu- 


tibus lucentes, non solum vigilemus, sed sobrii si-. 


mus, moderate his utentes, ct ad pugam contra 


non minus post, quam modo faciatis. 

VeRR. 12-22. — « Rogamus autem vos, fratres, ut 
« noveritis eis qui loborant inter vos, et presunt 
« vobis in Domino, et monent vos, ut habeatis illos. 
« abundantius in charitate propter opus illorum, et 
« pacem habete cum eis. Rogamus autem vos, fra- 
« tres, corripite inquietos, consolamini pusillani- 
» mes, suscipite infirmos, patientes estotead omnes. 
« Videte ne quis malum pro malo alicui reddat, sed, 
« semper quod bonum est, sectamini in invicem,et. 
« in omnes, Semper gaudete, sine intermissione 
« orate, in omnibus gratias agite. Hac est enim vo- 
« luntas Dei in Christo Jesu in omnibus vobis. Spi- 
« ritum nolite exstinguere, prophetias nolite sper- 
« nere. Omnia autem probate, quod bonum est te- 
« nete, ab omni specie mala abstinete vos. » 

Rogamus autem. Hucusque communiter ad omnes, 
locutus est, aunc ad subditos specialiter, moraliter 
eos instruens de honorificentia prelatis exhibenda. 
[Haimo] Quasi dicat: Omnes hoc facite quod dixi, 
vos aulem, minores. fratres, etsi subditi sitis, roga- 
mus ut noveritis, id est ostendatis vosnosseeos qui 
laborant inter vos, id est in regimine vestro et do- 
ctrina, et przsunt vobis dignitate : ethocén Domino, 
id est ordinatione Domini, et sui officii debito mo- 
nent vos, ut pares ad recta ita noveritis eos, u^ ha- 
bealis illos in charitate abundantius ceteris. Vult ut 
ex charitate honorent presbyteros necessaria eis mi- 
nistrando, et reverentiam dignitati exhibendo. [Am- 
brosius] Quid enim prodest honorem sine fructu 


hostes parati. Per hoc simus sobrii, quia sumus in- C habere? Sicut divitis negligentiam pariunt salutis, 


duti loricam fidei et charitatis, et galeam spem sa- 
lutis. Recte lorice fidem comparat etcharitatem, et 
galee spem. Sicut enimlorica munit vitalia, ita fides 
et charitas vos muniunt contra appetitum terreno- 
rum, Si enim attendimus quod Christus pro nobis 
passus est, et resurrexit, etnobisvitam paravit, qui 
sunt quasi coherentes hami fidei, si et charitati in- 
sistimus, nunquam mentes nostras vincet tempora- 
lis appetitus; sed etiam spes eterne salutis ad su- 
perna tendens ut galea mentem obvolvit, non le- 
detur 2908 temporali appetitu. Quoniam non, quasi 
dicat: Vere per spem veniemus ad salutem, quo- 
niam non posuit nos Deus in iram, sed in acquisilzo- 
nem salutis, id est non posuit nos Deus in fide et 


ita egestas, dum saturari querit, ajustitia declinat. 
Ideo in alia Epistola precipit presbytoros duplici ho- 
nore esse houorandos. Et, si quandoquegraviterin- 
crepant, vel puniunt, habete pacem cum eis proptcr 
opus illorum, id est scientes opus illorum hoc exi- 
gere quod faciunt, Rogamus. Hic admonet prelatos 
utsubjectorumimprobitatemetimpatientiampatien: 
ter ferant, dum in aliquo contra eos murmurant. 
Quasi dicat: Hec minores debent majoribus facere, 
vos autem, prelatos et inajores tamen fratres roga-. 
sius, hoc: Inquielos, id est curiosos, et gyrovagos, 
corripite. 4 quo qui cessat, ne perdat quod illi dare 
solebant, mercenarius est. Etconsolamini pusillani-, 
"ies, conlra adversa, vel desperantes pro peccatis ; 


spe, ut habeamus iram, id est poenam eternam, sed [) e infirmos in fide suscipite, ut medici ad salvan- 


ut acquiramus salutem bene operando. Non enim 
otiosis dabitur salus, et hoc per Dominum nostrum 
Jesum Chrislum, sine quo, nec spes, nec salus, nec 
aliud nos juvaret, (Haimo) Qui Christus morfuus 
est pro nobis, ut sive dormiamus, id est si mortui 
fuerimus, sive vigilemus, in carne vivamus, simul 
cum illo, id est ad similitudinem ejus juncti viva- 
mus. Propter quod, id est quia hec spes est nobis, 
consolamini vos in hac miseria invicem, alii alios de 
morte suorum dolentes, et edificate nescientes al- 


(8) Augustinus, De cor, et grat. 


dum. Et si in hoc officio aliquid vobis infertur, pa- 
Lientes estote ad omnes, et non solum patiamini, sed 
etiam videte ne quis malum pro malo alicui reddat, 
Quasi dicat: Nec bonum pro malo subtrahatis, ut 
negligatis corripere.(8) Tunc enim malum pro malo 
redditur, si corripiendus non corripitur, sed prava 
disimulatione negligitur. Sed semper, scilicet in 
prosperis et in adversis, sectamini quod bonum cst, 
id est utile. Sectamini, dico, inter vos invicem ct in 
omnes, eliam non credentes ; et non modo patiam:- 


9309 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. -- IN EP. 1 AD THESS. 


.8t0 


ni, sed etiam semper gaudete, quidquid flat vobis. À « nostri Jesu Christi servetur. Fidelis est qui voca- 


Unde alibi: In tribulatione gaudentes (Rom. x). 
Vel hoc ad omnes generaliter dicit :Senper gaudete 
Bpo, et sine intermissione certarum horarum orate, 
etiam pro persequentibus. [Haimo] Vel, sine inter- 
missione orate,id est semper juste vivite,et eterna 
desiderate.Justius enim nunquam desinit orare, nisi 
desinat justus esse. (9) Semper orat, qui semper 
bene agit. Ipsum enim desiderium bonum, oratio 
est ; et si continuum est desiderium,continua est et 
oratio. Etin omnibus, etiam in adversis gratias agite 
Deo. Hxc enim omnia facere est voluntas Dei, id est 
placet Deo. Voluntas dico, ostensa in Christo Jesu, 
quia hoc docuit Deus per Christum. Vel in Christo 
est ostensa hwc voluntas Dei, quia h»c fuerunt in 
Christo Jesu,in quo nihil displicuit per Jesum Chri- 
stum. Non tautum hic est ostensum, scd etiam fa- 
ctum, in omnibus vobis, scilicet majoribus et mino- 
ribus. Et quia voluntas Dei est facere hec omnia, 
ideo,vos majores,qui per Spiritum sanctum habetis 
donum intelligentiz, nolite exstinguere spiritum, id 
est donum abscondere Spiritus sancti quo merito et 
vos illud perderetis. Huic sensui concordat alia lit- 
tera, scilicet gratiam nolite celare. Et vos subditi, 
nolite spernere illorum praphetias. Ecce quid dixit, 
Spiritum. [Ambrosius] Vel, spiritum nolite exstin- 
guere, id est sicut Spiritus sanclus ad horam quid 
revelat, nolite probibere loqui quod sentit, Haimo] 
quia Deus qui os asine aperuit,revelat $&»epe minori 
quod melius est. [Augustinus] Vel, Spiritum san- 
ctum nolite exstinguere,id est malis operibus a vo- 


bis excludere. (10) Non hoc ideo dicit, quod Spiri- C 


tus sanctus, qui unius substantie est cum Patre et 
Filio exstingui possit, sed quantum in ipsis est,ex- 
stinctores ejus merito vocantur qui sic agnnt ut ex- 
stinctum velint. Spiritum ergo sanctum qui datus 
est nobis, non quantum in se est, sed in nobis ex- 
stinguimus,dum peccando a nobis fugamus.Et pro- 
phetias nolite spernere,[Haimo] id est si quis dicta 
prophetarum explanat,et ad edificationem predicat, 
nolitecum despicere, neque contemnere :non tamen 
omnia indiscrete recipiatis. Sed probate, id est ra- 
tione discutite omnia probanda; sed certa enim 
non egent discussione,et quod bonum cst, id est quod 
bonum esse invenitur, tenete, et abstinete vos ab 
omni specie mala, id est, ab omni re qui speciem 


« vit vos,qui etiam faciet. Fratres, orate pro nobis. 
« Salutate fratres omnes in osculo sancto. Adjuro 
« vos per Dominum ut legatur Epistola hec omni- 
« bus sanctis fratribus. Gratia Domini nostri Jesu 
« Christi vobiscum. Amen. » 

lpse autem.Quasi dicat : Ego prelatoset subditos 
ita moneo,?pse autem Deus,dator pacis,[Haimo]quasi 
dicat :Qui potest inquietudinem removere, sanctificet 
vos per omnia, que docui, ita,scilicet u/ spiritus ve- 
ster, de quo alibi : Renovamíni spiritu mentis vestrae 
(Ephes 1v), qui scilicet est mens que servit legi 
Dei, servetur integer, id est ratio vestra servetur in- 
tegra, non consentiendo carni : et hoc usque in ad- 
ventum Domini nostri Jesu Christi, id est, usque ad 
finem vitz: vestra. Et anima, id est sensualitas ser- 
vetur integra, serviendo rationi, et. corpus servetur 
sine querela, ut,scilicet nihil agatis ejus ministerio, 
unde aliquis conqueratur. [Ambrosius] Hec tria 
ideo posuit,ut totus homo sit perfectus. Aliquando 
enim inquinatur anima per cogitationem malam,et 
est mundum totum corpus.:ideoque spiritum in ho- 
mine mundum dicit esse debere; si autem mala 
vita vel cogitatio intercedat, non erit integer spiri- 
tus. (11) Et nota quod ait, sine querela, non sine 
peccaio. Aliud est enim esse sine peccato, quod de 
solo in hac vita Unigenito dictum est ;aliud esse sine 
querela,quod de multis justisetiam in hac vita dici 
potuit, quia est quidam modus bone vile, de quo 
etiarn in ista conversatione justa querela esse non 
possit. Quis enim queritur juste de hornine qui ne- 
mini malum vult, et quibus fidenter consulit? nec 
contra cujusquam injurias tenet libidinem vindi- 
candi ? ut veraciter dicat : Dimitte nobis, sicut el nos 
Jimiltimus debitoribus nostris (Malth. v1). (12) Et ta- 
men eo ipso quod hic dicit, sine peccato se non 
esse declamat.In mnitis enim offendimus omnes (Jac. 
r1). Item, nota quod tria possit quibus homo con- 
sal, id est spiritum, animam et corpus, scilicet il- 
lud quo intelligimus, et illud quo vivimus, et illud 
quo visibiles et contractabiles sumus : quie rursus 
duo dicuntur, quia sepe anima cum spiritu nomi- 
natur. [Haimo] Vel spiritus ponitur hic pro donis 
Spiritus sancti. Et esi sensus: Ita sanctificet 
vos, ut spiritus vester sit inleger, id est ut gra- 
tia Spiritus sancti, qua:e data est vobis in baptismo, 


mali pretendit,ut a prava expositione-Quasi dicat: [) servetur integra et incorrupta,ne vestro vitio et im- 


Si quis speciem mali pretendit, etai non sit ma- 
lum, nolite precipitanter agere. [Ambrosius] Solet 
enim spiritus mundi fallaciter dicere bona, et in- 
ter hec subinducere prava, ut per hec quae bona 
sunt, accipiantur et mala. Ideo monet omnia pro- 
bare, et quidquid sobrie et. bene dictum fuerit re- 
tinere. 

Vrns. 23 28. — « Ipse autem Deus pacis sancti- 
« ficet vos per omnia,ut integer spiritus vester et 
« anima et corpus sine querela in adventu Domini 


(9) August., in psal. xxxii. 
(10) Id., ad Bonif. 


munditia corrumpatur, vcl minuatur, vel fugetur. 
[Ambrosius] Nam dum agit homo que odit Spiritus 
ganctus, recedit ab eo ejus gratia penitus, vel mi- 
nuitur. Et anima servetur munda, et corpus sine 
querela usque in adventum Domini nostri Jesu Chri- 
sli fidelis. Quasi dicat : Oro ut sanctificet, et san- 
ctificatos servet ;necinde dubitandum est quia Deus 
est. fidelis, id est verus in promissis, quz vocavit vos 
ad vitam, qui etiam faciet in vobis, id est percflciet 
opus gratie implendo promissa. Fratres, orate pro 


11) Id. in lib. De perfect. 
12) Id., in serm. symboli, 


9i 


PETRI LOMBARDI. 


92 


nobis. Salule ex nosira parte fratres omnes in A est in baptismate sanelificatis. Vel, sanctis, id est 


osculo sancto, non simulato, sed sancto, quod est 


perfectis, ut inde proficiant,et ut in bonis operibus 


signum dilectionis. Salutate, dico, et Epistolam proficiatis. Gratia Domini nostri Jesu Christi sit vo- 


ostendite. Et inde adjuro vos per Dominum scilicet 
ut legatur Epistola hz omnibus fratribus sanctis, id 


biscum. Amen. 





*04 IN EPISTOLAM II AD THESSALONICENSES 


ARGUMENTUM. 

Ad Thessalonicenses secundam scribit Epistolam 
Apostolus, et notum facit eis de temporibus novis- 
simis et de adversarii dejectione. Scribit hanc Epi- 
Btolam ab Athenis per Titum diaconem et Onesi- 
mum acolythum. 

. CAPUT PRIMUM. 

Vrns. 1-19.— « Paulus,et Silvanus,et Timotheus, 
« Ecclesise Thessalonicensium in Deo Patre nostro et 
« Domino Jesu Christo, gratia vobis et pax a Deo 
« Patre nostro et Domino Jesu Christo. Gratias 
« agere debemus semper Deo pro vobis, fratres,ita 
« ut dignum est,quoniam supercrescit fides vestra, 
« et abundat charitas uniuscujusque vestrum in 
« invicem, ita ut et nos ipsi in vobis gloriemur in 
« Ecclegiis Dei pro patientia vesira, et fide, et in 
«operibus, et persecutionibus vestris, et tribula- 
« tionibus quas sustinetis in exemplum justi judicii 
« Dei, ut digne habeamini in regno Dei pro qno et 
« patimini, si tamen justum est apud Deum retri- 
« buere retributionem his qui vos tribulant, et vo- 
bis qui tribulamini requiem nobiscum in revela - 
« tione Domini Jesu de calo cum angelis virtutis 
« ejus inflamma ignis,dantis vindictam his qui non 
« noverunt Deum, et qui non obediunt Evangelio 
« Domini nostri Jesu Christi. Qui penas dabunt in 
« interitu eternas a facie Domini, et a gloria virtu- 
« tis ejug, cum venerit glorificari in sanctis suis, et 
« admirabilis fleri in omnibusqui crediderunt,quia 
« creditumesttestimonium nostrum super vos in die 
« illo. In quo etiam oramus semper pro vobis ut 
« dignetur vos vocatione sua Deus, et impleat om- 
« nem voluntatem bonitatis sue, et opus fidei in 
« virtute, ut clariflcetur nomen Domini nostri Jesu 
« Christi in vobis, et vos in illo,secundum gratiam 
« Dei nostri et Domini Jesu Christi. » 


Paulus et Silvanus,etc. Hanc epistolam item scri; D 


bit Apostolus Thessalonicensibus. Orja.enim apud 
Grecos graviori tribulatione item monet eos ad pa- 
tientiam, ostendens justum Dei judicium ul boni 
gloriam consequantur, et mali paeenam.| Ambrosius] 
Et quia in prima epistola quedam dixitde adventu 
Domini, de resurrectione mortuoruin,unde putaba- 
tur dies Domini instare, nunc aliam scribit episto- 
am in qua idem significat, licetobscure. Nec enim 


(1) August., De grat. et lib. arbit, 


C 


aperte potest de abolitione Romani regni, et de An- 
tichristi apparentia et damnatione, et de quorum- 
dam fratrum inquietudine.Scribit etiam non instare 
diem Domini, sicut occasione prioris Epistole vi- 
debatur.[Haimo] Cum enim Thessalonicenses prio- 
rem Epistolam legendo pervenissent ad illum lo- 
cum, ubi dicit Apostolus : Mortui in Christo in ad- 
ventu ejus resurgent primi ; deinde nos qui vivimus, 


qui resuscitati sumus, simul rapiemur cum illis, con- 


turbati suntnimiumque perterriti,putantes vicinum 
esse diem Domini,et timentes ne damnarenturcum 
diabolo, co quod tarde ad fidem venientes imper- 
fecti essent. Ideoque hoc comperto scripsit eis non 
imminere diem judicii suo tempore,ne Apostolus in 
hoc mentitus per omnia reprobaretur, vel ne dia- 
bolus hoc exspectantibus aliqua fraude illuderet. 
Corrigit etiam asperius inquietos. Et est intentio 
Apostoli in hac Epistola bonos et quietos ad patien- 
tiam monere, et inquietos corrigere,et quae obscure 
in precedenti Epistola dixerat hic aliquatenus ape- 
rire. Modus talis: primum salutat, deinde gratias 
agit de bonis eorum,postea monet ad patientium et 
ad constantiam.Inde asserit quod adventuim Christi 
Antichristus prevenit, et aliqua adventus Christi 
gigna licet obscura denuntiat, agens de abolitione 
Romani regni et de interfectione Antichristi ; circa 
finem vero ut curiosos atque otiosos corripiant ob- 
secrat. Premittit autem salutationem dicens :Pau- 
lus, et Silvanus, et. Timotheus. [Ambrosius] Isti tres 
sunt quorum nomine scribitur hzc et prima epi- 
stola, scribunt Eccles&kr Thessalonicensium, existenti 
ín Deo Patre.et Domino Jesu Christo. Et ante alia sa- 
lutat more solito : Gratia sit vobis et pax a Deo Pa- 
tre nostro el Domino Jesu Christo. Hic supra expo- 
sita sunt. (1) Gratias. Hic agit gratias Deco de bonis 
eorum, ne forte de tanto bono eorum quod ex Deo 
habebant, extollerentur, tanquam a seipsis haben- 
tes. Quasi dicat : Quod tenetis tenete, quia bonum 
est; de quo debemus semper gratias agere Deo, et 
nunquam solvere possumus ut dignum est. Et hoc 
est quod ait: Fratres, semper debemus pro vobis gra- 
tias agere Deo, a quo hec bona sunt, non a vobis. 
Agere dico, ilu ut dignum est,quia pro magnis bonis 
magna grati: agendz sunt. Inde debemus gratias 
agere Deo, quoniam fides vestra supercrescit, id est 


$i3 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD THESS. 


ui 


super hoc quod olim fuit crescit magis ac magis, A habeamini in regno Dei pro quo et patimini. Hoc 


non decrescit in tribulationibus. Et charitas untus- 
cujusque vesirum abundat in vos invicem, ut, scilicet 
et qui diligitur diligat alios, et mutuis obsequiis 
charitatem ostendat. Crescit, dico, et ifa, id est in 
tantum crescit, ut nosipi apostoli qni non de parvo 
gloriaremur, in, id est de vobis gloriemur in Ecclesiis 
Dei, quibus de vobis damus exemplum. Vide ne 
sitis exempla defectus. De vobis gloriamur, dico, et 
maxime pro patientia vestra et fide, servata in omni- 
bus persecutionibus, que sunt de loco ad locum, et 
tribulationibus, id est tormentis, quas tribulationes 
et persecutiones sustinetis in exemplum justi judicii 
Dei, id est qua tribulationes ostendunt, qui in ju- 
dicio futuro patientibus et inferentibus sit dandum. 


Si enim tam severe punit Deus peccatain peniten-,p 


tibus, quid faciet induratis ? (2) Ideo dicit pressuras 
justorum exemplum esse justi judicii Dei, ut intelli- 
gatur quod non parcet impiis tanquam sarmentis 
precisis ad combustionem, qui non parcit justis 
propter perficiendam purgationem. Unde Petrus 
ait: Si inittum a nobis, quis finis erit eis qui non cre- 
dent ? Et si justus vix salvabitur, peccator et. impius 
ubi parebunt? (I Petr. 1v.) 

Sustinetis, dico, ideo ut digni habeamini, id est 
inter alios gloriosi in rcgno Dei, id est eterna beati- 
tudine, vel in Ecclesia presenti quam hic regit. 
[Haimo] Et ideo dicitur regnum Dei, pro quo, sci- 
licet ut digni sitis, non solum operamini bona, sed 
etam patimini mala. Justi judicii, dico, sí tamen 
justum est, eic., quod constat esse. [Ambrosius] 
Non enim ponitur hic, si tamen pro dubitatione, 
sed pro afflIrmatione. Quasi dicat: Quoniam justum 
est. Unde alius interpres ait : Si quidem justum est. 
Quasi dicat : Bene dico justi judicii, sí quidem justum 
est apud. Dcum, id est in simplici et pura natura 
justitie Dei, hoc scilicet retribuere tribulationem 
his qui vos tribulant et vobis qui tribulaméini cum no- 
bis requiem, id estiequalem nobis. Quid enim justius 
quam ut qui in seculo bonos deprimunt et persecu- 
tionibus affligunt, in futuro patiantur eadem que 
faciunt? Illi autem sint in requie, qui magnam tri- 
bulationem passi sunt pro regno eterno ? Vel ita : 
quas sustinetis, et agit dejudicio presenti, quo si- 
nit Deus malos affligere bonos et prosperari ; bonos 
vero facit adversa pati. Quasi dicat: Gloriamur pro 
patientia tribulationum quas sustinetis in exem- 
plum justi judicii Dei, id est ideo gloriamur, quia 
gustinetis ita utsitis exemplum et documentum aliis, 
quod juste judicat Deus, dum suos permittit affligi 
et malos prosperari. Vident enim vos ex malis in 
melius proficere, illos ex prosperis deteriores esse ; 
et ita estis eis exemplum ne fatigentur, dum corri. 
piuntur a Deo qui flagellat omnem filium quem reci- 
pit (Hebr. xit) apud quem est justum ut incipiat a 
domo ejus judicium. Unde Petrus ait: Tempus est 
ul incipiat. judicium a domo Dei (ibid), ut digni 


(2) August., contra Faust. 


'C 


non mutatur. Si tamen, quasi dicat: Justi judicii 
dico, quod et respectu presentium videri potest, 
dum boni meliores, mali deteriores efficiuntur : ta- 
men hac conditione, dico, justi judicii. Si tamen 
justum est apud Deum retribuere tribulationem his 
qui vos tribulant, et vobis qui tribulamini requiem 
nobiscum. Quasi dicat: Justum apparet judicium 
quo in presenti judicat Deus, si attendatur judicium 
futurum, ubi manifeste omnibus patet justitia Dei, 
dum reddet singulis secundum merita, per quod et 
presentia justa esse probantur finaliter, scilicet si 
justnm est dari his penam, vobis requiem. Si quis 
enim finem hunc attendit, non injustum dicit esse 
bonos purgari, malos sordescere, sicut utrique ex 
vita sua meruere. Simile huic dicit David : Existi- 
mabam ut cognoscerem hoc, labor est ante me doneo 
intrem in sanctuarium Dei, et intelligam in novissi- 
mis eorum (Psal. 1xxu), sed tamen ex presentibus 
videri potest. Unde subdit: Verumtamen propter 
dolos posuisti eis,dejecisti eos dum allevarentur (ibid.). 
In revelatione. Wic incipit ostendere quam horri- 
bilis tribulatio illis, et quam jocunda requies istis 
futura sit. [Haimo] Quasi dicat: Justum est illis 
dare penam, vobis requiem : quod utique flet in re- 
velatione, id est in manifestatione Domini Jesu ve- 
nientis de colo ad judicium cum angelis virtutis ejus, 
id est quorum ministerio virtus Dei apparebit, dum 
bonos eligent, malos foras mittent; et tunc gloria 
his et terror illis erit. Domini Jesu, dico, venientis 
in flamma ignis, non quod sit flamma circumdatus, 
sed per effectum, quia inimicos $900 exuret. Vel ideo 
dicit, in flamma ignis,quia ignis erit in mundo qui 
precedet eum tantum spatium aeris occupans, 
quantum occupavit aqua in diluvio : qui ardebit 
terram et crassitudinem ejus et purgabit electos. 
Domini Jesu, dico, dantis, id est inferentis vindi- 
ctam, his quinon noverunt Deum, id est qui fidem non 
receperunt,ut pagani, et his qui non obediunt Evange- 
lio: cui esset obediendum,quia est Domini nostrí Jesu 
Christi, 1d est his qui non exsequuntur que recepe- 
runt, ut heretici, et falsi Christiani. (Haimo] Alii 
enim sunt qui nesciunt legem, alii qui sciunt. De- 
inde aggravat poenas eorum, subdens: (Qui, utrique 
scilicet scientes et nescientes, dabunt penas, id est 
sustinebunt. Dare enim ponitur aliquando pro susti- 


D nere, ita et hoc, et congrue. Qui enim patitur dat ei 


quem offendit poenas quasi gratas. Dabunt ponas, 
dico, non corporis et anime dissolutione terminabi- 
les, sed cternas in interitu, quia semper sentient 
ponas, non tamen penitus deficient. Ipsi dico tunc 
remoti, a facie Domini et. a gloria virtutis ejus, ne 
scilicet videant eum et gloriam, quam scilicet virtus 
gua dabit sanctis. Et hxc predicta flent, cum venerit 
Christus glorificari in sanctis suis, ita enim eos glo- 
rificabit quod gloriosus in eis apparebit. Ecce quie 
est gloria sanctorum. Et cum venerit. adniirabilis 


- 9465 


PETRI LOMBARDI. 


M6 


feri in omnibus, etiam minoribus, qui crediderunt, à die judicii, obsecrans eos ne leviter et facile de ad- 


etsi tempus operandi non habuerunt.Ipse enim cla- 
rus et mirabilis videturin credentibus ; severus au- 
tem apparebit in incredulos, cum eos ponis aeternis 
coarctabit. Et est horum verborum brevis sensus. 
Veniet punire malos, et glorificare bonos, quia cre- 
ditum. Quasi dicat : Ideo vobis tribulatis dabit re- 
quiem nobiscum, quía testimonium nosirum in die, 
id est. de die illo revelationis Domini creditum est, 
id est quidquid diximns credidistis de illo die judioii, 
et gloria bonoru:n. et poena malorum. [Haimo] Vel, 
testimonium nostrum creditum in die illo, id est 
propter illum diem, ut tunc liberemini. Creditum est 
dico, super vos, id quamvis super humanum sensum 
essot. Vel creditum est ita, quod erat super vos, id 
est vobis dominans, non querentibus rationem. In 
. quo eliam. Ordo verborum talis est: in quo die, uf 
dignetur vos vocalione sua Deus noster, id est ut 
dignos vos judicet Deus quos vocet ad regnum per 
gratiam. Oramus eliam semper pro vobis. Vel ita : in 
quo, id est pro cujus diei periculo vitando, etiam 
oramus semper pro vobis, pro vitando enim peri- 
culo illius diei semper est orandum, et oramus, u£ 
dignetur vos vocatione sua Deus noster. Hoc non mu- 
tatur. Et etiam oramus u/ hio interim impleat om- 
nem voluntatem bonitatis, id est ut plene faciat vos 
velle omne bonum : et impleat in vobis opns fidei, 
id est confessionem qu: proprie est opus fidei. 
Impleat in vobis dico, et hoc ín virtute constantis, 
ut scilicet det constantiam, qua habita a confes- 
sione nullo modo flecti possunt. Vel, opus fidei,est 


omne bonum quod fides exigit. Et est, impleat opus C 


fidei, id est omnia bona sine quibus fides mortua 
est. Et hoc, in virtute, perseverantiw, ut scilicet 
det vobis perseverantiam usque in finem. lta im- 
pleatur, ut clarificetur in vobis, in hac vita, nomen 
Domini Jesu Christi, celebri fama et honore, e( vos 
in futuro clarificemini in illo, et hoc non secundum 
merita vestra, sed secundum graliam Domini nostri 
Jesu Christi, id est plusquam digni, vel sicut homo 
Christus clarificatus. 
CAPUT II. 

Vxns. 1 5. — « Rogamus autem vos, fratres, per 
« adventum Domini nostri Jesu Christi, et nostre 
« congregationis in ipsum, ut non cito moveamini 
« & vestro sensu, neque terreamini neque per spiri- 


ventu Domini quasi imminenti opinionem recipiant, 
vel terreantur. [Haime] Quasi dicat: Non solum 
pro vobis oramus, sed etiam rogamus vos, o fra- 
tres, per adventum Domini nostri Jesu Christi, ad ju- 
dicium, id est si vultis ut vobis prosit adventus 
Christi venturus ; et per adventum nostrz congrega- 
tionis, scilicet omnium sanctorum, id est si vultis 
esse in nostra congregatione. Congregationis dico, 
venture vel tendentis in idipsum, id est ad Chri- 
stum, ut ad corpus congregentur aquile. Vel, in : 
idipsum, id est in identitatem, ut mente et corpore 
uniamur qui modo in diversum tendimus. Quid ro- 
gamus? uf non cito moveamini a veslro sensu, id est 
& puro intellectu, quasi dicat: Neo parum etiam 
titubetis. Si enim moveamini cito, est quia nihil 
vobis, infertur quod diu duret, quia tempus prope 
est. Neque terreamini. Quasi dicat: Pro vicino peri- 
culo, id est quasi instet dies Domini. Non terrea- 
mini dico, neque per spiritum malignum, acilicet si 
malignus spiritus quasi angelus lucis apparens in 
visione hoc vobis persuadeat, vel si quis dicat se 
per Spiritum sanctum revelantem hoo cognovisse 
quod dies judicii immineat, nolite credere, neque 
ierreamini, per sermonem alicujus pseudoapostoli 
qui hoc exponat de Scripturis, neque per Epistolam 
tanquam per nos missam, id est sub nomine meo 
missam. [Ambrosius] Solent enim tergiversatores, 
ut fallant, sub nomine alicujus clari viri Epistolam 
fingere, ut auctoritas nominis possit, commendare 
quod per seipsum recipi non posset. Quid per sin- 
gula ? Ne quis vos seducat ullo modo, alio etiam a 
predictis terrefaciens vos, quasi instet dies Domini. 
(2*) Non quin velit illos esse paratos, ut habeant 
succinctos lumbos, et lucernas ardentes in manibus, 
expectantes quando revertatur Dominus a nuptiis. 
In quo enim quemque invenerit suus novissimus 
dies, in hoc eum comprehendet mundi novissimus 
dies, quia qualis in die isto quisque moritur, talis 
in die illo judicabitur. Et ideo vigilare debet omnis 
Christianus neimparatum eum inveniat Domini ad- 
ventus. Imparatum autem inveniet dies ille, quem 
imparatum inveniet vite hujus dies ultimus. [Am- 
brosius] Et ideo non ait, ne terreamini, vel sedu- 
cemini, sed addit, quasi instet dies Domini. Hoc 
dicit, ne ipsa perturbatione dum incauti inveniren- 


« tum neque per sermonem, neque per Epistolam p tur currant ad orandum diabolum: qui hec ideo 


« tanquam per nos missam, quasi instet dies Do- 
« mini. Ne quis vos seducat ullo modo. Quoniam 
« nisi venerit dissensio primum, et revelatus fuerit 
« Lomo peccati filius perditionis, qui adversatur et 
« extollitur supra omne quod dicitur Deus, aut 
« quod colitur, ita ut in templo Dei, gedeat, osten- 
« dens setanquam sit Deus. Non retinetis quod cum 
« adhuc essem apud vos, hec dicebam vobis. » 
Rogamus autem vos. [Ambrosius] Hucusque dixit 
8e pro eis gratias agere et orare : hic determinat de 


(2*) Augustinus ad Hesychium. 


agebat, ut sub Christi nomine apparens, faceret se 
adorari, quod ut non possit facere im pudentissimus 
Satanas. Tempus et signa adventus Domini Aposto- 
lus reacribit, quia non prius veniet Dominus quam 
regni Romani defectio fiat, et appareat Antichristus. 
[Augustinus] Et hoc est quod subdit : 

Quoniam nisi. Quasi dicat: Quidam volunt vos 
seducere quasi instet dies Domini, sed non instat 
dies Domini. (Haimo] Quoniam non veniet Dominus 
ad judicium, nisi primum venerit discessio, id est 


91T: 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD THESS. 


318. 


nisi prius gens a Romano discedat imperio : non À cum adhuc essem apud vos, presenti sermone, di-. 


quod statim post veniat Dominus. Occulte loquitur 
de destructione Romani imperii, ne forte si aperte. 
hoc diceret, incitaret eos ad persecutionem Eccle- 
sie. Vel hoc dicit de spirituali imperio Romanas 
Ecclesiz. (3) Vel de discessione a fide. Et est sen- 
sus : Non veniet Dominus ad judicium, nisi prius 
venerit discessio Ecclesiarum a spirituali obedientia 
Romane Ecclesie, vel hominum a fide, (Haimo] 
Quidam codices habent : Nisi venerit refuga primum, 
quod nulli dubium est de Antichristo eum dixisse 
quem refugam vocat utique & Domino Deo. Si enim 
hoc de omnibus impiis merito dici potest, quanto 
magis de isto. quem etiam describens subdit: et, 
nisi revelatus, id est manifestatus, fuerit, cujus spes 
jam precedit homo, non Deus totus,peccati, servus, 
auctor et fons, id est Antichristus qui est filius per- 
ditionis, id est diaboli qui perdit homines, per quem 
perditio venit in mundum, cujus filius dicitur Anti- 
christus ; non per naturam, sed per imitationem. 
Vel, filius perditionis dicitur quia ipse perdendus 
est, et alios perdens. Qui adversafur Christo et 
membris ejus ; unde Antichristus dicitur ; eteztolli- 
tur. id est effert se, super omne quod dicitur Deus, 
vel falsa opinione, ut dii gentium ; vel beneficii gra- 
tia, ut sancti. Aut quod colitur, ut Deus Trinitas. 
Extollitur dico, ita, ut sedeat iu templo Dci, id est in 
Ecclesia. Vel, in templo, a Romanis destructo,quod 
Judzi tunc reedificabunt. Nascetur quidem Anti- 
christus in Babylone de tribu Dan, juxta quod Ja- 
cob ait : Fiat Dan. coluber in via, et cerastes in se- 
mita (Gen. xux) : et cum venerit Jerosolymam, cir- 
cumcidet se dicens Judsis : Ego sum Christus pro- 
missus. Tunc confluent ad eum omnes Judei, et 
rezdificabunt templum a Romanis destructum, se- 
debitque ibi dicens se esse Deum. Vel ita : Nonnulli 
non ipsum principem tantum, sed universum cor- 
pus ejus, id est ad eum pertinentem hominum mul- 
titudinem simul cum ipso principe suo,hoc loco in- 
telligi volunt : rectiusque dici putant, sicut et in 
Greco est non in templo,sed in templumbDei sedeat, 
id est quasi ipse cum suis sit templum Dei quod est 
Ecclesia, sicut dicitur, sedet in amicum, id est ut 
amicus. Sedeat dico, ostendens se tanquam ipse sit 
Deus. Nam sicut in Christo omnis plenitudo divini- 
tatis habitavit, ita in Antichristo plenitudo malitise 


B 


cebam vobis de adventu Antichristi, et de die judi-- 
cii. Et quid. Quasi dicat: hsc retinetis : Et etiam. 
quid nunc detineat Antechristum, id est quid sit in 

mora ejus, qua sit causa dilationis ejus, quare non- 

dum veniat, scitis, scilicet quia nondum est disces- 

sio. Detineat, dico, ita tamen tt reveletur, id est ut 

manifestus flat ín tempore suo, id est sibi congruo, 

et a Deo disposito, scilicet postquam facta fuerit 

discessio. [Hlaimo] Et ideo recte ait, suo tempore.. 
[Berengar.] Completa enim accessione ad Romanum 

imperium, et ad Romane Ecclesie obedientiam ade- 

rit discessio ab utroque imperio, qua impleta aderit 

iniquus, id est Antichristus. Similiter impleto tem- 

pore misericordie, quo plenitudo gentium intrat ad 
fidem, revelabitur discessio a fide quando refrige- 

scet charitas multorum etabundahitiniquitas,et tunc 

veniet Antichristus, et sic instabit dies Domini. 

Nam mysterium. Quasi dicat ; Vere revelabitur in 

suo tempore, quia jam in tion suo myslerium iniqui- 
tatis, id est secreta iniquitas operatur, id est mali 

et ficti qui sunt in Ecclesia. [Augustinus] Quasi di- 

cat : Jam in ipsis initiis accessionis invenitur ini-. 
quitas, sed mystica, id est pietatis nomine palliata, 

ut velint haberi ministri Cbristi, cum sint pseudo. 

Vel ita : Vere revoelabitur. Nam, diabolus jam ope- 

ratur mysterium iniquitatis. [(Haimo] Mysterium 

Grece, Latine dicitur occultum et. secretum [Augu- 

stinus] Mysterium ergo iniquitatis appellat interfe- 

ctionem sanctorum et persecutionem, quam infere- 

bat Nero et princeps ejus fidelibus Christi, quorum 

jam factum quasi Antichristi videbatur. [Haimo] 

Quod ideo appellatur mysterium,quia jam tunc dia- 

bolus occulte per Neronem et alios operabatur oc-. 
cidendo martyres, sicut tunc aperte operaturus est 

per Antichristum interficiendoEliam et Enoch alios- 

qneplurimos [Ambrosius] Istud mystericum iniqui- 

tatis ceptum est a Nerone,qui instigante patre suo 

diabolo, zelo idolorum interfecit apostolos. Et sunt 

Nero et alii umbra futuri, acilicet Antichristi, sicut 

Abel et David fuerunt figura Christi. 

Tantum ut qui tenet, etc. (4) Quia illos scire di- 
xit quid detineat, aperte non exponit. Et ideo nos 
qui nescimus quod illi sciebant, pervenire cum .]a- 
bore ad id quod senserat Apostolus, cupimus nec 
valemus, presertim quia et illa que addidit huna 


et omnis iniquitas habitabit, quia in ipso eritcaput [) sensum faciunt obscuriorem. Quid enim est: Jam 


omnium malorum, scilicet diabolus, qui est rex 
super omnes filios superbie (Job. xr1). 

Vzgns. 6, 7. — « Et nunc quid detineat scitis ut re- 
« veletur in suo tempore.Nam mysterium jam ope- 
« Tatur iniquitatis, tantum ut qui tenet nunc te- 
« neat, donec de medio flat. » 

*1?206 Nonne, etc. Quasi dicet : Ita debetis credere 
ut scribo vobis, quia olim vobis idem dixi. Et hoc 
est quod dicit sub interrogatione, nonne retinetis ? 
quod hac eadem qua nunc vobis in Epistola scribo, 


(3) August., De civit. Dei. 


mysterium operatur iniquitatis tantum, ut qui. tenet 
nunc teneat, donec de medio fiat? Ergo prorsus quid 
dixerit me fateor ignorare ; suspiciones tamen ho- 
minum. quas legere vel audire potui non tacebo, 
Quidam suspicantur hoc de imperio dictum fuisse 
Romano, et ideo Apostolum non id aperte scribere 
voluisse, ne calumniam, scilicet incurret quod 
Romano imperio male optaverit, cum speraretur 
eternum, ut hoc quod dicit, jam enim mysterium 
operatur iniquitatis, Neronem voluit intelligi, cujus 


(4) Id., de civit. Dei. 


919 


PETRI LOMBARDI. 


$20 


jam facta velut Antichristi videbantur. Unde non- A « flerent. Ideo mittet illis Deus operationem erroris 


nulli ipsum resurrecturum et futurum Ántichristum 
suspicantur. Alii vero nec occisum putant, sed po- 
tius subtractum, ut puteratur occisus, et vivum oc- 
cultari, in vigore ipsius etatis in qua fuit cum cre- 
deretur exstinctus, donec tempore suo reveletur et 
restituatur in regnum. Sed multum mira mihi est 
liec opinantium tanta presumptio.Illud tamen quod 
ait, ut qui tenet, etc., non absurde de Romano im- 
perio creditur dictum donec tollatur, ut sil sensus : 
Tantum hoc restat antequam reveletur iniquus ille, 
ut qui tenet nunc Tth manum imperium teneat,id est 
qui modo imperat imperet, donec de medio fiat, id 
egt de medio mundi tollatur illa potestas,quia om- 
nes updique Romam quasi ad caput confluebant. 
Vel ita, tantum hoc restat, ut qui tenet nunc, fidem, 
teneat, donec ipsa de medio fiat,id est donec ipsa re- 
frigescat. Vel ita, tantum hoc restat, ut. qui nuno 
tenet, id detinet illum, scilicet accessio ad fidem te 
neat, id est detineat, donec de medio flat, id est 
donec ipsa tollatur de medio. Vel ita, tantum hoc 
restat, ut qui tenet nunc, id est detinot illum, sci- 
licet iniquitas que nunc occulta est, teneat, id est 
detineat, donec iniquitas que modo est mystica flat 
de medio, id est aliquid de communibus, ut non 
' erubescat homo adulterari, furari,et alia hujusmodi 
facere, sicut nec ambulare, nec loqui. (2) Vel ita : 
Quidam putant hoc esse dictum de malis et. fictis 
qui sunt in Ecclesia, tandiu donec perveniant ad 
tantum numerum qui Antichristo magnum faciant 
populum. Et hoc dictum esse mysterium iniquitatis, 
quia videtur occultum, et de hoc dictum esse, quid 
detineat scitis, etc., ait, ut qui tenet non teneat. 
Dicunt Apostolum hortari fideles ut in fide quam te- 
nent tenaciter perseverent, donec exeat de medio 
Ecclesie mysterium iniquitatis, quod nunc occul- 
tum est. Et est sensus : Tantum hoc superest agen- 
dum, ut qui tenet nunc fidem teneat, id est firmi- 
ter in ea perseveret, donec mysterium iniquitatis 
de medio fiat, id ost donec qui modo in Ecclesia 
ficti sunt ab eadem manifeste recedant. Dc qualibus 
jesus ait : De nobis exierunt, sed ex nobis non erant 
(1 Joan. 11.) Dicut ergo ante fidem exierunt multi he- 
retici de medio Ecclesie, ita nunc aperte inde ex- 
ibunt omnes qui non ad Chrirtum, sed ad illum Án- 
tichristum novissimum pertinebunt. Vel ita,tantum 
hoc restat, ut qui tenet nunc, id est detinet illum, 
scilicet discessio que nondum facta est, teneat id 
est detineat, donec ipsa discessio flat de medio, id 
est manifeste appareat. 

Vans. 8-16. — « Et nunc revelabitur ille i iniquus, 
« quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris sui, et 
« destruet illustratione adventus sui, eum cujus est 
« adventus secundum operationem Satane in omni 
« virtute, et signis, et prodigiis mendacibus, et in 
« omni seductione iniquitatis his qui pereunt, eo 
« quod charitatem veritatis non receperunt ut salvi 


(5) August., in cod. 


« ut credant mendacia, ut judicentur omnes qui non 
« erediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati. 
« Nos autem debemus gratias agere Deo semper 
« pro vobis, fratres dilecti a Deo, quod elegerit nos 
« Deus primitias in salutem in sanctificatione spi- 
« ritus et in flde veritatis, in qua et vocavit vos per 
« Evangelium nostrum in acquisitione glorie Do- 
« mini nostri Jesu Christi. Itaque, fratres, state, et 
« tenete traditiones quas didicistis, sive per sermo- 
« nem, 8ive per Epistolam nostram. Ipse autem Do- 
« minus noster Jesus Christus et Deus et Pater no- 
« ster qui dilexit nos, et dedit consolationem ster- 
« nam et spem bonam in gratia, exhortetur corda 
« vestra, et confirmet in omni opere et sermone 
« bono. » 

Et tunc, scilicet jam revelata discessione a Deo 
vero, et refrigerata multorum charitate, ex abun- 
dantia iniquitatis quasi parata sibi sede, revelabitur, 
id est manifestabitur, ille iniquus, scilicet Antichri- 
stus, qui nec modo nec tunc est timendus, quia se- 
quitur : Quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris 
sui id est virtute Spiritus sancti qui dicitur spiritus 
oris sui quiaab eo procedit. Vel,interflciet eumspiritu 
oris sui id est precepto et virtute, scilicet poten- 
tia jussionis suse, sive per se occideret eum sive 
per Michaelem. tHaimo] Occidetur antem ut docto- 
res tradunt in monte Oliveti in papilione, et in so- 


. lio suo, in ille loco contra quem Domirius ascendit 


D 


ad coelos. Illo autem interjecto non statim veniet 
Christus, sed ut ex libro Danielis intelligitur, con- 


C cedentur electis ad poenitentiam dies x,v quantum 


Dominus post futurus sit penitus ignoratur.Et quo- 
modo tenebre solis fugantur presentia, ita et Do- 
minus, destruet eum seilicet Antichristum cum om- 
nibus membris suis dicens : /te, maledicti, in ignem 
&lernum (Matth. xxiv.) Destruet dico, illustratione 
adventus sui, id est in claro adventu suo, cujus An- 
tichristi adventus est, secundum operationem  Sata- 
nz. Quia diabolo instigante et cooperante qui illud 
possidebit totum faciet, non tamen sine sensu ut 
phrenetici qui culpam: non habent de malis, ita si 
vexaretur a diabolo tanquam phreneticus non ei im- 
putaretur quidquid ageret. Et illias adventus erit 
in omni virtute humans potestatis et divitiarum.Et 
signis minoribus, et prodigiis majorib us, sed men- 
dacibus. Quia per magicam artem rion veram faciet 
illa, et per phantasiam delubet homirnes, sicut 8i- 
mon Magus delusitillum.qui putans eum occidere 
arietem deocollavit pro &o.(6)Et ideo etiam mendacia 
dicuntur, quia mendacia, confirmant, scilicet iilum 
esse Deum.Ambigi ergo solet utrum vel ideo dicta 
sint mendacia, quia non vera ut videntur sed phan- 
tastica erunt, id est quia mortales sensus per phan- 
tesmata decepturus est, ut quod non facit, facere 
videatur ; vel ideo, quia et si vera sint Dei permis- 


*Sione, ad mendacium trahent. [Augustinus] Tune 


(0) Id. De civit. Dei. 


9g 


COLLECTANEA IN EbI8T. D. PAULL — IN EP. II AD THESS. 


329 


enirn solvetur Satanas,et per illum Antichristus in À qui dilezit nos dando filium suum pro nobis. Unde 


omni sna virtute mirabiliter quidem,sed mendaci- 
ter operabitur. Et erit adventus illius in omni sedu- 
dione iniquilatis his qui pereunt, quia minis, blan- 
ditiis, et omnibus aliis modis seducet eos qui per- 
ditioni dediti sunt. 

Eo,id est ideo, quod non receperunt charitatem ve- 
ritatis, id est Christi, in quo implentur promissa 
omnia id est ideo quia non receperunt Christum, 
qui charitatem omnibus ostendit, et veritatem im- 
plevit. [Haimo] Non receperunt charitatem dico, ut 
salvi ferent, id est qua salvarentur recepta, 

i Augustinue] Et ideo,seilicet quia non receperunt 
veritaterr, mület illis Deus, id est permittet venire 
ad eos, operationem erroris, id est eum qui est ipsa 
malitia, quia est pater omnis militie et iniquita- 
tis, ut credant mendacio, &cilicet quod Antichri- 
stus sit Deus; yt omnes qui non crediderunt veritati, 
id est Ghristo qui vere Deus est, sed consense- 
run£ iniquitati, Antichristi tandem aperte, judi- 
centur. qui interim occulte judicantur. Unde ait, 
, $03 mittet illis Deus,etc.Quia Deua diabolum ista 
facere permittit, justo ipse judicio, quamvis faciat 
ille iniquo et maligno consilio, proinde judicati se- 
ducentur, et seducti judicabuntur ; sed judicati ju- 
dicio Doi occulte justo et juste occulto,seducentur. 
Seducti autem jdiciabuntur novissimo manifesto- 
que judicio per Christumjustissime judicaturum et 
justissime judicatum. Nos autem. Quasi dicat : De 
ilis ita flet : vos autem venietis ad salutem, quia 
recepislis veritatem. Unde gratias agimus Deo. Et 


hoc est quod ait : Nos autem fratres dilecti a Deo C 


debemus agere gralias Deo semper pro vobis eo quod 
ab esterno Deus elegit nos et vos primitias fidei, ut 
scilicet non in periculoso tempore ultimo, sed in 
primitiva Ecclesia crederemus in Christum atque 
fidem eonfiteremur. [Haimo] Elegit dico in salutem 
elernam. Vel, elegit nos apostolos, primitias om- 
nium credentium,quia apostoli primum crediderunt. 
Et hoc,in salutem omnium gentium. Nos et vos dico 
positos,in sanctificatione Spirilus sancti, quia Spi- 
ritus sanctus in baptismo sanctificat, ef in fide ve- 
ritatis, id est Christi,per quid autem ad fidem ve- 
nerint,subdit dicens : In quam fldem, sicut gratis 
elegit nos ab eterno, ita et gratis, vocavit, nos 
aversos, per Evangelium nosirum. Vocavit dico, ím 
acquisitionem Domini nostri Jesu Christi, id est ut 
per fidem acquiratis gloriam quam habet Christus. 
Vel,in acquisitionem Domini nostri Jesu Christi,id 
est ut sitis acquisitio in qua Christus glorificetur. 
ltaque, quasi dicat : Qui hec bona sunt nobis, et 
non instat dies Domini itaque fratres, state immo- 
biles in fide. Et ut stetis tenete traditiones quas a 
nobis didicistis usque ad intellectum, sive per ser- 
tonem presentem, sive per epistolam nostram. lpse 
autem, quasi dicat: Ego moneo vos. Sed ipse Deus 
nosler Jesus Christus et Deus Pater, ejus et noster, 
qui dicitur Deus,potentia qua Creator est universo- 
rum ; et Pater, affectu, id est dulcedine charitatis, 


subdit : Ef dedit consolationem xternam,id est Chri- 
Slum, qui est consolatio nobis contra miseriam 
hujus saeculi, et in futuro.Vel, dedit consolationem 
eternam promittendo regnum celorum. Et dedit 
spem bonam,scilicet quod de istoexsilio ad patriam 
veniemus. Et hoc,in gratia,id est per gratiam, quam 
dedit, speramus. Vel hec omnia dedit non merito 
nostro, sed in gratia sua. Ipse inquam qui jam tot 
lecit, exhortelur corda vestra, id est voluntates, et 
affirmet, contra impugnatores in omni opere bono et 
sermone bono. 
CAPUT Ill. 

Vgns. 4-18. — « De cetero, fratros, orete pro 
« nobis ut sermo Dei currat, et elarificetur sicut et 
« apud vos,et ut. liberemur ab importunis et malis 
« hominibus. Non enim omnium est fides. Fidelig 
« autem Dominus est,qui con'irmabit vos et eusto- 
« diet a malo. Confidimus autem de vobis, fratres 
« in Domino, quoniam quaecunque precipimus et 
« facitis, et facietis. Dominus autem dirigat corda 
« vestra in charitate Dei et patientia Christi.Denun- 
« tiamus autem vobis, fratres, in nomine Domini 
« nostri Jesu Christi, ut subtrahatis vos ab omni 
« fratre ambulante inordinate, et non secundum " 
« traditionem quam acceperunt a nobis. Ipse enim 
« Scitis quemadmodum oporteat imitari nos, quo- 
« niam non inquieli fuimus inter voe, neque gratia 
« panem manducavimus ab aliquo, sed in labore et 
« fatigatione noote et dia operantes, ne quem ve- 
« strum gravaremus. Non quasi nom habuerimus 
« potestatem, sed ut nosmetipsos formam daremus 
« vobis ad imitandum nos. Nam et cum essemus 
« apud vos hoc denuntiabamus vobiB, quoniam si 
« quia non vult operari, nec manducet. Audivimus 
« enim inter voa quosdam ambulantes inquieto, ni- 
« hil operantes, sed curiose agentes. His autem qui 
« ejusmodi sunt denuntiamuset obsecramus in Do- 
« mino Jesu Christo, ut cum silentio operantes, 
« suum panem manducent. Vos autem,fratres, no- 
« lite deficere benefaeientes. Quod si quia non obe- 
« dierit verbo nostro per Epistolam, huno netate, 
« et non commisceamini cum illo ut confundatus. 
« Et nolitequasi inimicum exiatimare,sed corripite, 
« ut fratrem.Ipse autem Deus pacis det vobis pa- 
« cem sempiternam in omni loco.Domiuus sit cum 
« omnibus vobis.Salutatio mea manu Pauli, quod 
« est signum jn omni Epistola. Ita acribo. Gratia 
« Domini nostri Jesu Christi cum omnibus vobia. 


.« Àmen.» 


De caetero, fratres orale pro nobis, ut sermo Dei, 
id est Evangelium quod dedit Deus nobis,vel quod 
de Deo agit, currat, sine impedimento ad omnes 
gentes ut multi velociter convertantur, e£ clarifice- 
tur, id est clarus et intelligibilis fit hominibus. 
Curat dico,sicut et apud vos, cucurrit. [Ambrosius] 
Orandum esse hortatur ut dignetur Deus doctrinam 
suam infatigabili cursu dirigere et trangfundere per 
ora apostolorurg in aures audientium. [Heimo] et 


"333 


PETRI LOMBARDI. 


324 


ab auribus in corda ut compesceret et sedaret se- À id est aliter quam ordo nature exigit,et ambulante 


ditiones malorum hominum. Unde subdit : Et ut li- 
beremur ab hominibus, scilicet & pseudo ne nos se- 
ducant, vel, nobis insidias tendant. Importunis, id 
est improbis, in disputando, et malis, quia falsa 
predicant. Vel,ut liberemur ab importunis homini- 
bus,id est infidelibus,qui resistunt verbo veritatis, 
nec Stant in portu quietis, et malis scilicet qui 
persequuntur fideles. Ideo dico liberemur, enim, id 
est quia non omnium est fides,id est nondum acce- 
perunt omnes fidem per me qui accepturi sunt. Vel 
ita,vere importuni sunt et mali. Non enim omnium 
illorum est fides,id est omnis importuninon habent 
fidem, quia eorum nullus fidem habet,sed est error 
quod tenent,sed vos qui babetis fldem confirmabit 
Deus. Unde subdit : Fidelis autem. (7) Vel ita, non 
enim quasi dicat : Ideo hortor vos orare ut sermo 
Dei currat et clarificetur, quia nec, etiam vobis 
orantibus,omnium est fides, id est non omnes sunt 
credituri,sed tantum preordinati in vitam eternam, 
predestinati in adoptionem filiorum. Ideo autem 
:Deus per orationes credentium, nondum credentes 
credere facit, ut ostendat quia ipse facit. Nemo est 
enim tam imperitus, tam ingenio tardus, qui non 
videat Deum quod rogari se precipit, ut faciat. (8) 
Et sciendum quia posse habere fldem sicut posse 
habere charitatem natura est hominum;habere au- 
tem fidem sicut charitatem,gratia est fldelium.Sed 
cum voluntas credendi aliis preparatur a Deo,dis- 
cernendum est quid veniat de misericordia ejus 
et quid de judicio.Universe vie dicuntur misericor- 
dia et veritas. (Psal. xxiv). Investigabiles igitur 
gunt, et misericordia,qua gratis liberat, et veritas, 
qua juste judicat.Fidelis autem,quasi dicat : Orate 
ut liberemur.Deus autem qui fidelis est, id est ve- 
rus in promissis, confirmabit vos, ne importuni de- 
cipiant, et a malo custodiet vos. Confidimus autem. 
"Quasi dicat : Hec omnia vobis diximus non puto 
frustra. sed confidimus de vobis, o fratres, in Do- 
-mino,qui in vobis operabitur, quoniam quacunque 
pracipimus vobis, facitis et. facietis. Ut autem hoc 
sit, Dominus dirigat corda vestra,id est voluntates, 
id est si quid turpitudinis in vobis est, auferat. 
Voluntates dico dirigat,ut existant in charitate Dei, 
scilicet quam Deus dat, vel ut Deum diligatis, et 
patientia Christi, scilicet ut patientes sitis sicut et 
Christus fuit. 

Denuntiamus autem. Incipit hic de curiosis et 
otiosis, monens bonos ut eos corripiant. Quasi di- 
cat :Quod precipimus facietis, sed qui noluer;t fa- 
cere excommunicetur. Et hoc est quod dicit ; De- 
nuritiamus autem vobis, o fratres in. nomine Domini 
nostri Jesu Christi, id est per Jesu' Christi auctori- 
tatem precipimus, vel in honore Christi, quia ho- 
nor Christi est si morbida ovis excluditur, ut sub- 
trahatis vos ab omni fratre ambulante inordinate, id 
'est non communicetis eis qui ambulant inordinate, 
— (7) August. ad Vitalem. 

- * (8 )Id., in lib. Sentent. Prosperi, 


4 


non sccundum traditionem quam acceperunt a nobis, 
id est non secundum doctrinam qua tradidimus eis. 
Ipsi enimQuasi dicat:ldeo debetis vos subtrahere, 
quia vos tpsi scitis quemadmodum, id est in quibus 
oporteat imilari nos , et cum illi hec non faciant, 
debetis vitare eos.Et vere oportet imitari nos, quia 
boni sumus : quod ita ait : Quoniam non inquieti 
fuimus inter vos neque gratis, id est sine labore 
proprio, manducavimus panem sumptum ab aliquo. 
Vel ita, ipsi enim scitis, Quasi dicat : Vere non am- 
bulant gecundum traditionem nostram. Ipsi enim 
scitis quemadmodum oporteat imitari nos, id est 
quomodo me habui in quo imitandus sum,quod in 
illis non videtis. Quasi dicat : Non est ut exponam 
vobis eam traditionem, quia eam scitis, scilicet 
quoniam, id est quod non inquietus fui inter vos, 
ut illi qui aliena negotia curant vagantes hac et 
illac. Nec gratia panem manducavimus sumptum 
ab aliquo : sed fuimus in labore contra gratis et fa- 
tigatione. Quasi dicat: Ille labor fuit usque ad füti- 
getionem. Nos dico, nocte et. die operantes,, contra 
hoc quod supra dixit ab aliquo. Operantes dico, ne 
quem vestrum gruvaremus, et ne quis diceret eum 
ideo non accepisse, quia non haberet potestatem, 
aubdit : Non ideo non accepimus, quasi non habui- 
mus potestatem accipiendi,cum isti multo magis de- 
bent vivere de labore suo qui non habent hanc po- 
testatem. Non ideo, inquam, non accepimus, sed, 
ipeo ut daremus nosmetipsos formam vobis ad imi- 
tandum nos, id est ut imitaremini nos, et otium di- 
mitleritis. Ecce pro alia $68 causa hic, qu&m 
apud Corinthios abstinuit. Hic enim pro exemplo 
dando abstinuit, ibi pro repellendis pseudo. 
[Ambrosius] Et notandum quia non solum verbis 
docebat, sed hortabatur et factis. Idonei enim ma- 
gistri est ea qui verbis docet operibus implere. Et 
si enim manifesta vera esse non ignorantur que 
docentur, tamen si negligi coperint a magistro, 
non facile proficient audientibus.Magis enim opera 
suadent quam verba : ideoque megnis preconiis 
remunerandi sunt qui negligentibus magistris de 
solis verbis proficiunt. Apostolus ergo forma erat 
his qui tenues erant substantia in plebe, ut disce- 
rent libertatem suam non amittere. Unde et Salo- 
mon : Raro, inquit, inferes pedem ad amicum tuum, 


]) »e satiatus tui oderit te (Prov. xxv). Qui enim fre- 


quenter ad alienam mensam convenerit otio dedi- 
tus, aduletur necesse est pascenti se, cum religio 
nostra ad libertatem hominesadvocet.Unde subdit: 
Nam,etc. Quasi dicat : Operabar inter vos ad exem- 
plum vestrum. Et vere, sic enim faciendum doce- 
bam. Et hoc est quod ait: Nam et cum essemus apud 
vos, hec denuntiabamus vobis : Quoniam si quis non 
vult operari, non manducet. (9) Dicunt quidam de 
operibus spiritualibus hoc Apostolum precepisse. 
Alioquin si de corporali opere hoc diceret, in quo 
(9) Id. de operi monac. 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD TIM. 


396 


vel agricoli vel opifices laborant, videretur sentire À operentur, possunt tamen nonnullis indigere. Et 


adversus Dominum qui in Evangelio ait : Nolite sol- 
liciti esse, quid. manducetis (Matth. v1). Sed. super- 
flue conanturet sibi et ceteris caliginem obduccere, 
ut quod utiliter charitas monet, non solum facere 
nolint, sed nec intelligere : cum multis aliis locis 
epistolarum suarum quid hino sentiat Apostolus 
apertissime doceat. Vult enim servos Dei corpora- 
liter operari, unde vivant, ut non compellantur 
egestate necesgaria petere, nec est contra illud 
quod predictum est : Nolite solliciti essequid man- 
ducetis. Non enim hoc ideo dictum est ut ista non 
procurent quantum necessitati sat est, unde ho- 
neste potuerint, sed ut non ista intueantur, et non 
propter ista faciant quidquid in Evangelii preconio 
facere jubentur. Audivimus enim. Hic ostenditur 
ratio, cur laboris sui mentionem fecerit. Quasi di- 
cat : Hoo ideo precipio, quia audivimus enim inter 
vos quosdam  ambulaxtes. inquiete, nihil operantes, 
sed de alienis, curiose agentes. Hoc modo merentur 
pasci, quod factum abhorret disciplina Dominica. 
[Ambr*sius] Eorum enim Deus venter est qui feda 
cura necessaria sibi provident. [Augustinus] His 
autem qui ejusmodi sunt denuntiamus, et. obsecramus 
in Domino Jesu Christo, ut cum silentio, scilicet non 
rumorosi, operantes manducent. panem suum, id est 
proprii laboris ; ne autem hac occasione ministrare 
cessarent pauperibus, addidit : vos autem, fratres, 
nolite deficere benefacientes pauperibus quia et si 


ideo monet ne illi qui habebant undeservis Dei ne- 
cessaria preberent, hac occasione pigrescerent. 
Non enim in reprehensionem venitqui humanus est 
in largiendo, sed hic qui cum possit laborem ferre, 
otiose vult vitam agere. (uod si quis. Quasi dicat : 
Precipimus ut operentur, etc. (Quod, id est sed, sí 
quis non obedierit, huic verbo nostro, mandato vobis, 
per Epistolam hune notate, id est qui sit mihi ei- 
gnificate. Vel, notate, id est reprehendite. Vel ita: 
si quis non obedierit verbo nostro per Epistolam 
vestram, hunc notate nobis, et nos aspere increpa- 
bimus illum, ef non commisceamini cum illo ut con- 
fundatur, id est erubescat abjectus ab omnibus, ut 
sic se subjiciat preceptis Apostoli. Et tamen nolite 
cstimare eum, quasi. inimicum, ut odio habeatis 
eum, sed ex dilectione corripite eum 4t fratrem. 
[Haimo] Ipse autem Deus pacis det vobis, hic et in 
futuro, pacem sempiternam in omni loco, scilicet et 
apud domesticos et apud extraneos. Et ut pacem 
habeatis, Deus sit cum omnibus vobis! Salutatio 
mea manu Pauli, scripta est, quod est signum in 
omni epistola [Ambrosius] Ita scribo, quomodo ? 
Gratia Domini nostri Jesu Chrtsti sit cum. omnibus 
vobis. Amen. Propter adulteratores Scripturarum 
manu 8ua in fine omnium Epistolarum salutatio- 
nem se subscribere testatur, ut sub nomine ejus 
Epistola nulla accipiatur, que non fuerit manuejus 
subscripta. 








IN EPISTOLAM I AD TIMOTH/EUM 





ARGUMENTUM. 

Timotheum instruit et docet de ordinatione epi- 
scopatus et diaconii et omnis ecclesiastice disci- 
plinz : scribens ei a Laodicia per Tychicum dia- 
conem. 

CAPUT PRIMUM. 

VrEns. 1-5. — « Paulus apostolus Jesu Christi 
« secundum imperium Dei Salvatoris nostri, et 
« Christi Jesu spei nostre, Timotheo dilecto filio 
« in fide, gratia et misericordia et pax a Doo Patre 
« et Jesu Christo Domino nostro. Sicut rogavi te ut 
« remaneres Ephesi cum irem in Macedoniam, ut 
« denuntiares quibusdam ne aliter docerent, neque 
« intenderent fabulis et genealogiis interminatis 
« qu& questiones prestant magis quam ediflcatio- 
« nem Dei que est in fide. Finis autem precepti 
« 6st Charitas de corde puro et conscientia bona, et 
« fide non flota. » 

Paulus, etc. [Hieron.] Hanc Epistolam scribit 
Apostolus Timotheo. Timotheus autem iste fuit fl- 
lius mulieris fidelis, patre gentili procreatus : et 
cum non esset circumcisus, et esset ipse gentilis, 
huie dabant bonum testimonium fratres qui erant 


C Lystris et Iconii. Hunc voluit Haulus proficisci se-- 


cum, et ideo circumcidit propter Judeos qui erant 
in illis locis. (Haimo] Eratque eruditus tam divinis 
Scripturis quam liberalibus artibus. [Ambrosius] 
Hunc Apostolus creavit episcopum, et ideoeum com- 
monet ut sollicitus sit in ecclesiastica ordinatione. 
Timotheo enim in Asia relicto episcoposcribit Pau- 
lus de episcopali officio, scilicct quomodo pseudo- 
apostolis resistat, et quomodo Ecclesiam instruat, 
quales presbyteros et diacones ordinet, quales vi- 
duas honoret, quomodo in Ecclesia ge habeat, vel 
quomodo eam regat. Et est intentio Apostoli in hac 
Epistola instruere Timotheum de episcopalis digni- 
tatis officio. Modus talis : Primo salutat eum, de- 
inde monet, ut pseudoapostolis resistat, postea in- 
struit de episcopali officio docens quales debeat or- 
dinare presbyteros et diacones, et quales debeant 
esse mulieres eorum ; deinde quales viduagrecipere 
debeat ; postea de modo correctionis instruit eum. 
In fine autem monet ut vitet profanas novitates, 
premittit vero salutationem dicens : Paulus Aposto- 
lus Christi Jesu. Nomen dignitatis preponit, ut hac 
auctoritate Timotheus munitug, resistat pseudoapos 


32T 


PETRI LOMBARDI. 


stolis. (Haimo] Apostolus dico, sccunndum imperium À Profanas ct ailes fabulas devita (I Tim.1v). Quis ita. 


id est secundum jussiorniem et. voluntatem Dei Pa- 
tris Salvatoris nostri et Jesu Christi, et. spei nostra, 
scilicet pee quem speramus gloriam. Qui ergo Apo- 
stolo resisitit, imperio Dei Patris qui salvat, et Chri- 
sto ex quo est, spes glorie, repugnat. Salutem au- 
tem refert ad Patrem et spem nostram ad Christum; 
ideoquia Pater dedit nobissalutem per Filium suum, 
quem dignatus est mittere nobis, et per Spiritum 
sanctum quem nobis tribuit in baptismo et aliis sa- 
cramentis. Per Christum vero habemus spem, id 
est exspectationem futurorum bonorum :quia sicut 
ille resurrexit a mortuis, et ascendit ad colos, ita 
per ipsum speramus resurrectionem, et ad gloriam 
eterne beatitudinis ascensionem. Paulus, inquam 
soribit Timotheo dilecto filio suo in fide, ei ante 
alia salutat in hunc modum :Gratía et misericordia 
et pag sit tibi a Deo Patre et Christo Jesu Domino 
nostro. Attende quod in hac salutatione tria ponit 
qua ei optat, cum in aliis tantum duo posuerit. Mi- 
serioordia hic accipitur quod in aliis Epistolis dici- 
tur gratia, id est remissio peccatorum. Pax est 
tranquilitas a&nimi et prelibatio eterne pacis. Hanc 
communiter omnibus optare solet ; gratia vero 
quam hie addit episcopis optatur, id est donatio 
Spiritus sancti, quo ministri Dei armantur. 

Sicut rogavi te. Postsalutationem prius de pseudo 
repcllendis incipit hic, legem adhuc tenendum do- 
centlibus. (Ambrosius] Quasi dicat : O Timothee, 
ita, scilicet fac sicut rogavi te,quasicomparem,non 
dico precepti quasi minori : quod facit Apostolus 


niei hereticus multum caecus erraret ! Curergoipse 
idem fecit, si heo esse aniles fabulas indicavit? Cur 
dicit : Abrahum duos filios habuit (Gal. ww), et alia 
hujusmodi? Sed melius dicitur quod Judei, preter 
legitimas Scripturas, habent trdditiones suas non 
scriptas, quas memoriter tenent, et alter in alterum 
loquendo transfundit, quas Deuterosin vocant, ubi 
dicunt duas uxores Deum primo homini oreasse, 
ex quibus texunt genealogias infinitas, parientes 
infructuosissimas quaestiones. [Haimo] Illas au- 
tem dicit fabulas, id est fictiones et excogitationes, 
ad quas etiam pertinebantilla de quibus Dominus 
ait : Irrifwm fecistis prece, tum Dei, ut traditionem 
vestram servetis (Marc. vi), | Augustinus] ubi arguit 
Judieos quod de parentibus non honorandis impie- 
tatem docerent filios suos. Moses autem dicit : Ho- 
nora patrem (uum, et matrem tuam. Vos autein di- 
cilis : Si dixzeril homo patri vel matri corban,quod 
estdonum quodcunque est ez me tibi profuerit, et ultra 
non dimittitis eum quidquam facere patri suo vel 
matri,rescindentes verbum Dei per traditiondfn ve- 

stram, et hujusmodi mul(a facitis (ibid.). Ubi evi- 

denter Christus ostendit et illam Dei esse legem 

quam profanus iste blasphemat, et Judaeos habere 
suas iraditiones a libris propheticis et legitimis 

alienas, quasappellgsse Apostolum fabulas profanas 

et genealogias interminatas non hereticus, sed Ca- 

tholicus lector intelligit. Quae fabula, snagis parant 

quationes,id est lites. quam zdificationem justitie 

Dci, id est non edificant homines in justitia Doi, 


propter affectum charitatis, et ut formam humilita- C quz edificatiojustitie est in fide. Finis autem, vel, 


tis illi ostenderet. Ita ergo et non minus quam ro- 
gavi facito. Quid rogavi ? uw remaneres Ephesi, 
ad ordinandam Ecclesiam. [Haimo] Ephesus est 
civitas metropolis Asie. Cum irem in Maccdo- 
niam, ideo rogavi le ibi remanere, ut denun- 
tiares quibusdam discretis a Catholica fide, tam 
dectoribus quam minoribus me doctores aliter do- 
cerent quam nos : neque subditi inmtenderent. fa- 
bulis Judeorum, qui dicunt duas mulieres fuisse 
4269 primo homini. Evam et alteram ex qua di- 
cunt multos filios esse natos, quod nunquam sacra 
pegina narrant. Vel fabulashioc dicit doctrinam illo- 
rum qui legem cum gratia predicant essenecessa- 
riam. Quod enim dicunt de lege fabula est, non res. 
[Ambrosius] Ideo episcopus coepiscopum suorum 
obsecrat, ne pateretur Judeos judaizantes aliter do- 
cere populum quam ipse tradiderat ; nec subditos, 
intendere fabulis eorum ct genealogiis, quibus nar- 
rani se esse de genere Abrahe et David, quasi eis 
salus debeatur ; vel quibus narrant Christum non 
esse de David. Genealogiis dico, infermínatis, id 
est qua sine termino gunt, vel prohibitisaDeo. [Au- 
gustinus] Hereticus quidem inimicus legis et pro- 
phetarum, existimat Apostolum hoc loco divina 
eloquia fabulas appellasse, sicut et alibi cum ait: 


(1) August., De doct. Christ, 


enim. Quasi dicat ; Vere est in fide edificatio ju- 
stitie Dei, quia ex fide est spes, et inde est cha- 
ritas, que est adimpletio legis. Et hoc est quod 
dicit, finis enim, etc., vel ita, finis autem, quasi 
dicat : Docent et intendunt fabulis et genealogiis, 
scd finis et adimpletio legis est charitas. Quare 
non est opus aliis. Et hoc est quod dicit, finis au- 
tem pracepti, id est impletio et consummatio, est 
charitas. Finis dicitur terminus. Finisetiam dicitur 
consumptio. [Haimo] Finis quoque diciturimpletio 
et consummatio. Aliter enim dicitur, finitur panis, 
aliter finitur tunica, aliter finitur hic vel ibi ager. 
Finitur panis manducando, finitur tunica texendo, 
et ibi sonat finis et illic ; sed panis finitur ut con- 
sumatur, et tunica ut consummetur ; panis finitur 
ut non sit, tunica ut perfecta eit. 

Sic ergo charitas est finis, id est perfectio pre- 
cepti, id est praeceptorum omnium, quorum imple- 
tio est dilectio, et ea gemina est, scilicet Dei et 
groximi. (1) Totam enim magnitudinem et amplitu- 
dinem divinorum eloquiorum secura possidet cha- 
ritas, qua Deum proximumque diligimus, que 
radix est omnium bonorum. Unde : In his duobus 
maaudatis tota lex. pendet el prophete (Matth. xxi). 
Si ergo non vacat omnes paginas sanctas persoru- 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1 AD TIM. 


330 


tari, omnia involuor& sermonum evolvere, omnia À « neque de quibus affirmant. Scimus autem quia 


Scriptararum secreta penetrare, tene charitatem 
ubi pendent omnia, quia finis omnium est dilectio 
Dei et preximi, nullum rerum diligendarum genus 
in bis duobus preceptis pretermissum est. Cum 
enim precurrat dilectio Dei, et sequatur dilectio 
proximi, de dilectione tua nihil dictum videtur. Sed 
cum dictum est: Diliges proximum tuum sicut te- 
ipswm (ibid.). simulet tuiabstedilectio pretermissa 
non est. Ille autem sancte et juste vivit quiordina- 
tam babet dilectionem, ne a£ diligat quod non est 
diligendum, aut non diligat quod est diligendum: 
aut eque diligat quod minus vel amplius diligen- 
dum est, aut minus vel amplius diligat quod eque 
diligendum est. Omnis homo in quantum peccator 
est, non diligendus; in quantum vero homo est, di- 
ligendus propter Deum est. Deus vero propter se- 
ipsum, et Deum quisque amplius debet diligere 
quam seipsum. Item amplius alius homodiligendus 
est quam corpus nostrum, quia propter Deum omnia 
ista diligenda sunt; sed cum omnibus prodesse 
non possis, his potissimum consulendum est, qui 
pro locorum et temporum vel quarumlibet rerum 


opportunitalibus constrictius tibi quasi quadam. 


sorte junguntur. Omnium igitur hec summa est 
ut intelligatur legis et omnium divinarum Scriptu- 
rarum plenitudo, essedilectiorei qua fruendum est, 
et rei que nobiscum ea re frui potest, id est Dei 
et proximi. Precipiturenim Deus diligi et proximus, 
ut autem quisque se diligat alio speciali precepto 
non est opus. Charitas ista amor Dei et proximi 


est. (2) Amor hujus seculi cupiditas dicitur, mi- € 


nuitur cupiditas charitate crescente ; cupiditas ergo 
refrenetur, charitas excitetur. Quia charitas est 
finis precepti, id est ad charitatem refertur omne 
preceptum, quod vero timore pone, vel aliquain- 
tentione carnali fit, ut non referatur adcharitatem, 
nondum fit quemadmodum fieri oportet, quamvis 
fieri videatur. Tunc ergo et precepta et consilia 
recte fiunt cum referuntur ad diligendum Deum, et 
proximum prcpter Deum. De corde, etc. Hic definit 
charitatem et non alibi, ut nec ubiquenec nusquam 
definita sit, Quasi dical : Charitas estfinis precepti. 
Qualis charitas? procedens de corde puro, idest de 
puro intellectu, ut nihil nisi Deus diligatur. Et de 
conscientia, id est spe, bona. Conscientia hic ponitur 


« bona est lex, si quis ea legitime utatur, scientes 
« hoc quia lex justo non est posita, sed injustis, et 
« non subditis, impiis et peccatoribus, sceleratis, 
« et contaminatis, parricidis et matricidis, homici- 
« dis, fornicariis, masculorum concubitoribus, pla- 
« giariis, mendacibus, et perjuris, et si quid aliud 
« sanae doctrine adversatur, que est secundum 
« Evangelium glorie beati Dei quod creditum est 
« mihi. Gratias ago ei qui meconfortavit in Christo 
« Jesu Domino nostro, quia fidelem me existimavit 
« ponens in ministerio. Qui prius blasphemus fui 
« et persecutor et contumeliosus, sed misericor- 
« diam Dei consecutus sum, quia ignorane feci in 
« incredulitate. Superabundavit autem gratia Do- 
« mini nostri cum fide et dilectione, que est in 
« Christo Jesu. Fidelis sermo, et omni acceptione 
« dignus, quia ChristusJesus venitin hunc mundum 
« peccatores salvos facere, quorum primus ego 
« sum. Sed ideo misericordiam consecutus sum, ut 
« in me primo ostenderet Christus Jesus omnem 
« patientiam ad informationem eorum qui credituri 
« sunt illi in vitam eternam. Regi autem swculo- 
« rum imoortali, invisibili, soli Deo hono et gloria 
« in secula seculorum. Amen. » 

A quibus. Improbat hic adversarios qui legalia 
tradebant dicens: A quibus, scilicet flde, spe et 
charitate, quidam aberrantes conversi sunt ín va- 
niloquium de legalibus putantes ea servari debere 
post Christum, nescientes mysterium legis et pro- 
phetarum, scilicet quod usque ad Christum servari 
debent. Illi, dico, volentes esse doctores legis, quod 
deterius est. Nox intelligentesneque ea quzloquum- 
tur, id est que affirmant, neque eadequibus, idest 
per que affirmant, ut sint testimonia propheta- 
rum, (4) Vel econverso, scilicet non intelligentes 
nequeque loquuntur, ad probandum queintendunt, 
neque de quibus ea affirmant, id est que probare 
intendunt. Si quando enim de prava et falsa opi- 
nione sua reprehendi et convinci ceperint, ad de- 
fendendum id quod levissima temeritate et apertis- 
sima íalsitate dixerunt, de sanctis libris multa 
verba pronuntiant volentes esse legis doctores, 
cum tamen non intelligant que loquuntur, vel dé 
quibus Et ne videretur legem incusare, addit, sci- 
mus autem. Quasi dicat: Illi non intelligunt, nos 


pro spe. Ille enimse ad id quod diligit perventurum [) aufem intelligimus, namut hocinaliquoostendatur, 


esse desperat, cui male conscientie scrupulus in- 
est. Ille enim sperat qui bonam conscieutiam gerit, 
quem vero pungit mala conscientia retrahit se a 
spe. Addit: Et de fide non ficta, id est simulata, in 
qua scilicel quis non sibi quaelibet flngit, sed Ca- 
tholíca. Vel, fide non ficta, id est fictili et fragili, 
sed contra adversa forti (3). 

Vrss. 0-17. — « À quibus quidam aberrantes 
« conversi sunt in vaniloquium volentes esse legis 
« doctores, non intelligentes neque qne loquuntur, 

(2) Aug., in psalmo xxxi. 

(3) Id., in psal. xxxr. 


PaTROL, CXCII. 


scimus quia lez bona est; secundum eos vero qui 
carnaliter tantum intelligunt non est bona, quia 
bona tantum est, sí quis, justus vel injustus, utatur 
ea legitime, id est spiritualitersicut ipsa docet, ut, 
scilicet per eam agnoscat. morbum, et querat me- 
dicum. [Ambrosius] Legitime etiam utitur, qui scit 
eam ad tempus datam, et sub Christo deseri. Nam 
justis per remissionem non est opus lege a qua li- 
beri sunt per Christum. Et ne iterum videatur eam 
inducere subdit inde: Scientes etiam hac, quod non 


(4) Aug., super Genesim. 


u 


331 PETRI LOMBARDI 332 


illi sciunt, scilicet quod justo non est lex posita, id A resurrectione et spe predicabatur: sed corrobora- 


est imposita, ut supra eum sit, ut ei dominetur. 
In illa enim potius quam sub ipsa et cum ipsa, 
quia amicus justitia est, cujus inimicus est qui 
pone timore non peccat, Amicus vero qui ejus 
amore non peccat, et tunc vero timet peccare. 
4210 Vel, non est lex posita justo, id est data pro 
justo, quia non ex ea justus est sed ex fide, et cum 
justus sit ex fide, quid ei est. necessaria lex ? sed 
ideo data est, vel ut reum puniret, vel peccare vo- 
lentem coerceret; justus tamen et si ea non egeret, 
utitur, ut sic. esset in auctoritate aliis, et. futura 
altestaretur factis. (5) Quomodo autem bona estlex. 
8i non justo est posita? Sed sciendum quia jam 
justus non eget pedagogo, sed injustus ut fiat ju- 
stus. Et lege legitime utendi multiplex est modus, 
ut secundum aliud justus, et secundum aliud inju- 
stus recte dicatur legitime uti lege. Injustus enim 
lege legitime utitur cum intelligens quare sit data, 
ejus comminatio ne tanquam predagogo perducitur 
ad gratiam per quam justus fiat. Justus vero etiam 
ea legitime ntitur, cum eam tenendo imponit inju- 
gtis, ut cum in ipsis cepit inolite concupiscentia 
morbus incentivo prohibitionis, et cumülo prevari- 
cationis augeri, confugiant ad justificantem gratiam, 
et per eam suavitate justiti:e deleetati ponam lit- 
lere minantis evadant. Ita non sunt contraria nec 
inter se repugnant hac duo, scilioet quod lex bona 
est eaque legitime utitur justus, et tamen justo po- 
sita non est, quia non ex ea justificatus est, sed ex 
lege fidei. Lex non est imposita justo, dico, sed in- 


vit me adeo ut. hec credam, et ut. nec mors nec 
vita separet me a Christo. Confortavit, dico, in 
Christo Jesu Domino nostro. Inde gratias ago quia 
certa prescientia, existimavit, id est previdit, 
me fidelem in ipso, cum sub lege fuissem infidelis. 
Ipse, dico, ponens me in ministerio preedicandi Evan- 
gelium. Sed utrum haec fuerunt mihi per legem? 
non, quia ego sum, qui prius, scilicet dum essem 
sub lege, fui blasphemus in Deum, et persecutor 
sanctorum, et contumeliosus comprehensis inferens 
contumeliam. Sed conseculus sum misericordiam 
Dei, id est remissionem per Dei misericordiam, non 
per merita mea de eo, scilicet quod ignor«ans feci, id 
est de peccato quod ignoranter commisi. (6) Vel ita 
ut causa notetur. Quasi dicat: Misericordiam con- 
secutus sum, eo facilius quia ignorans feci. Conse- 
quuntur misericordiam Dei et qui scienter peccant 
ut David, et quiignoranterquod faciliusignoscitur. 
Ego dico degens, inincredulitate, dumsub legeeram 
Sub lege enim ignorantia erat, et ideoincredulitas, 
modo contra, scilicet fides et cognitio veritatis, 
Ecce patet quia non ex levitate dimisit priora. 
Superabundavit aatem, quasi dicat: Non solum mi- 
gericordiam remissionis consecutus sum, sed fidem 
et dilectionem et gratiam diversorum donorum. Et 
hocest quod dicit: Superabundavit autem gratia 
Domini nostri Jesu Christi, qua dona diversa dedit, 
cum fide et dilectione, id est cum perfectione fidei 
et dilectionis. Non enim sine fide et dilectione mi- 
sericordiam consecutus est, quia nulli datur remis- 


justis, qui contra legem nature agunt, et non sub- C si peccatorum sine fide et dilectione. Superabun- 


ditis Deo, cum bene monerentur a ratione. Qui au- 
tem sint injusti et non subditi, per partes exponit 
dicens, scilicet impiis, contra Deum, et peccetori- 
bus, in se et in proximum, et sceleratis, quihus sce- 
lus per se placet, et contaminatis, qui vel favore 
aliquo vel timore consentiunt. Vel, peccatoribus in 
ge, sceleratis et contaminatis, in proximum; parri- 
cidis et matricidis, quia lex nature in his obsole- 
verat, litteris est reformata eis coercendis, ethomi- 
cidis, et fornicariis, et masculorum  concubitoribus, 
plagiariis, qui plagas cujuslibet generis inferunt 
proximis, mendacibus, perjuris, et si quid aliud. est, 
quod adversatur sana doctrinam, scilicet morali et 
legi naturali. Que sana doctrina est non contra sed 
secundum Evangelium. Omnis enim veritas concor- 
dat Evangelio. Evangelium, dico, gloria beati Dei,id 
est quod pr:edicat, vel dat gloriam. Quod Evange- 
lium creditum est mihi, ut fideli. 

(zratias ago. Hic osteadit mala sibi fuissein lege, 
bona vero ea dimissa, scilicet quod fidelis est, et 
positus est in ministerio. Unde fortis est. Quasi 
dicat: Credltum est mihi Evangelium. Unde: Gra- 
[ias ago ei qui me confortavit, id est qui mentem 
meam roboravit qua prius impossibile putabat esse 
quod de Domini potestate et gemina nativitate et 

5) Augustinus, De sp. et lit. 

( Aug. in psalmo L. 


davit autem dicit, quia majora bona fuerunt que 
olim mala. Vel ita, superabundavit gratia Domini 
nostri Jesu Christi, cum, id est in fide et dilectione 
qua est in Christo Jesu, non in lege; id est quia non 
solum peccata dimisit, sed etiam fldem et dilectio- 
nem dedit de quibus nulli est ambiguum, quia 
Christus Jesus venil in hunc mundum, tam miserum, 
quasi passibilis cum aliis. (7) Ad quid? Salvos fa- 
cere peceatores quoscunque, etiam parvulos, quia 
etsi a baptizatis nati sunt, carne tamen nati sunt 
non spiritu, non eo quod renovatur. Nulla causa 
veniendi fuit Christo Domino, nisi peccatores sal- 
vos facere. Tolle morbos, tolle vulnera, et nulla 
causa est medicine. Si venit de celo magnus medi- 


] cus, magnus per totum orbem terre jacebat egro- 


tus. Ipse egrotus genus humanum est,quod totum 
perierat, ex quo peccavit unus, in quo erat totum; 
Sed venit unus sine peccato, qui salvos faceret a 
peccato. Venit enim filius hominis quarere et sal- 
vare quod perierat (Luc. xix). Venit per quod homo 
erat. Nam per quod Deus erat semper hic erat, qui 
dixit: Calum et terram ego impleo (Jer. xxi). Ergo 
et in mundo erat et venit. Hic erat per divinam 
majestatem, venit perhumanaminflrmitatem. Quare 
venit? peccatores salvos facere. Non eum de colo 


(7) August. De verbo Apost. 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD TÍM. 


334 


ad terram merita nostra. sed peccata traxerunt. À invisibiles. Et ideo dictum est invisibili Deo. (10) 


Unde: Et vocabis nomen ejus Jesum (Matth. 1). 
Quare? Audi: lpse enim salvabit populum suum 
(ibid.). Unde? a peccatis eorum (ibZd.). Nunquid ad 
istum populum pertinent parvuli? pertinent plane. 
Sic credite cum ista fideparvulosad gratiam Cnristi 
portare. Quid mihi dicis: sanus est; non habet vi- 
tium; quare cum illo curris ad medicum, si non 
habet vitium ? Si sanus esset non clamaret Jesus: 
Sinile parvulos venirs ad me (Marc. x), qui venit 
peccatores salvos facere. 

Kt sermo isie est fidelis, id est verus, et dignus 
acceptione, id est acceptabilis, quia utilis est: et 
non una tantum, sed omni, quia hic et in futuro 
salvat corpus et animam; sed corpus in futuro, 
animam hic et in futuro. (8) Vel sermo, iste est 
humanus, alia littera, ut non dicam divinus, quia 
si homo qui hospitio suscipit hominem humanus 
dicitur, quanto magis humanus est qui in seipso 
suscipit hominem. Et ideo sacramenti hujus sermo 
quamvis sit divinus, recte tamen dicitur esse hu- 
manus. Fidelis, inquam, vel humanus sermo est 
iste, scilicet quia Jesus venit inhunc mundum tam 
miserum. peccatores salvos facere, quorum, id est 
inter quos, ego, qui in lege fueram, sum primus, id 
est maximus, pejor enim omnibus sum, quia perse- 
cutor quo non erat pejor. Nemo enim acrior inter 
persecutores. Ergo nemo pejor inter peccatores. 
Primus ergo erat non ordine temporis, sed magni- 
tudine iniquitatis. Sed ideo miscricordiam  conse- 
tus sum ut Jesus ostenderet in me primo, id est ma- 
ximo peccatore. Vel, primum,id est maxime osten- 
deret in me. Vel, primum, idest anteostenderet in 
me quam in aliis persecutoribus. Quid? Omnem, id 
est perfectam, patientiam, qua sustinuit tantum, et 
in posterum nullam reservat iram, sicut impiis 
quos diu patitur. Ostenderet, dico, ad informationem 
eorum qui credituri sunt illi, id est ut mei exempli 
forma prebita, nullus desperet de immanitate sce- 
leris qui oredit illi, Quid enim faciet amico, qui 
hoc fecit inimico? Credituri sunt dico, tendentes 
in vitam aternam, id est uthabeant vitam eternam. 
Regi autem seculorum. Quasi dicat: Predicta fecit 
nobis Deus, sed pro predictis sithonor a creaturis, 
et gloria, in essentia. Cui? (9) Regi seculorum, id 
est Trinitati, tmmortali, id estimmutabili, invisibili, 
id est incomprehensibili, soli Deo, id est qui solus 
est Deus natura, et solus creat, quod de ipsa Tri- 
nitate intelligitur, pon de solo Paire, ut quidam 
volunt, quia non ait, soli Patri, sed soli Deo. Unus 
enim et solus Deus nobis predicatur, ipsa Trinitas 
et Unigenitus: quippe secundum quod est Deus 
apud Deum, et Spiritus sanctus in sua natura est 
immortalis et invisibilis. Et nota quia de solo 
Deo qui est ipsa Trinitas, non est dictum soli 
invisibili, cum sint etiam quaedam creatura invi- 
gibiles. Sed invisibili sali Deo, quia sunt dii falsi 


(8) Augustin., De verbo Apost. 
(9) Id., contra Meximi:.um., 


C 


Est enim quedam creatura invisibilis, non tamen 
Deus est nobia: etideodictum est, invisibili soli Deo, 
ut sit ordo : sit honor et gloria soli Deo invisibili, 
id est qui solus Deus est invisibilis. non qui solus 
est invisibilis, Invisibilis ab hominibus est Deus in 
natura, secundum illud: Deum nemo vidit unquam: 
quod de ipsa substantia summa summeque di- 
vina et incommutabili ubi Pater et Filius et Spi- 
ritus sanctus unuset solus Deus est, per sanam 
fidem intelligitur. Visiones autem ille Patribus ex- 
hibit: per creaturam commutabilem, Deo incom- 
mutabili subditam facte sunt non proprie sicut est, 
sed significative, sicut pro rerum causis et tem- 
poribus oportuit. Videtur enim Deus cum vult et 
sicut vult, non sicut est, sed quali specie vult ap- 
parere, In futuro autem videbunt eum sicut est, id 
est sanctam "Trinitatem que est unus verusque 
Deus immortalis, invisibilis in sua substantia. Pa- 
ter igitur et Filius et Spiritus sanctus unus Deus 
est, et Rex seculorum omnium, scilicet preterito- 
rum, presentium et futurorum, homo vero assum- 
ptua a verbo ex eo tempore rexestfuturorum ex quo 
assumptus est &a verbo; nam preteritorum ssculo- 
rum non fuerat rex ille homo quia non erat. Sit 
honor, inquam, et gloria im secula sxculorum. 
Amen. 

VrERs. 18-20. — « Hoc preceptum commendo 
« tibi, fili Timothee, secundum precedentes in te 
« prophetias, ut milites in illis bonam militiam, 
« habens fidem et bonam conscientiam quam qui- 
« dam repellentes circa fidem naufragaverunt, ex 
« quibus est Hymeneus et Alexander, quos tradidi 
« Satane, ut discant non blasphemare. » 

?11 Hoc praeceptum. Postquam demonstravit 
qu& et quanta sint beneficia Dei Patris et Christi 
erga peccatores, quomodo populum imbuat disci- 
plina ecclesiastica ostendit. Quasi dicat: Quia om- 
nis salus est a Christo, non ex lege, ideo, o Ttmo- 
thee, tibi, quasi ituro ad bellum, h»c praeceptum 
commendo, quasi non licet tibi dissimulare, com- 
mendo dico secundum praecedentes in. te prophetias, 
id est secundum scientiam Prophetarum que in te 
fuitantequam ordinatus episcopus esses. Vel se- 
cundum quod Spiritus sanctus ostendit mihi de te. 
Quid precipio? uf milites, actu, id est in tllis, pro- 


] phetiis exponendis et opere implendis, bonam, id 


est utilem multis, militiam, id est. consuetudinem 
docendo te et alios, et perficiendo opere quod pre- 
dicas ore, qui bene potes hoc facere. Tu dico, ha- 
bens fidem rectam, et bonam conscientiam, nedocens 
erubescat male vite conscius. Erubescibile enim 
est aliud agere, etaliud predicare. Quam, con- 
scientiam bonam, quidam flagitiis, repellentes nau- 
fragaverunt, alios, et secum jungentes circa fldem, 
scilicet prope, sed non intra, id est etiam fidem 
perdiderunt. (Haimo] Naufragium dicitur navis 


(40) 1d., De Trinit, 


335 


PETRI LOMBARDI 


336 


fractio. Et sicut ille substantiam suam perdit qui A hzc verba dirigens in illo omni Ecclesie formam 


naufragium patitur, et insuper ipse perit, ita, qui 
bonam conscientiam repellunt, fidei veritatem per- 
dunt, et insuper pereunt eternaliter. Ex quibus, 
scilicet pseudodoctoribus qui fidem perdiderunt, 
est Hymenzeus et Alexander. Nomina propria ponit 
ut ambiguum secet. Quos tradidi Satana, id est 
utrumque excommunicavi, sic el tu excommunica. 
Et nota quod ait tradidi Satane, quia illo ad cor- 
ruptionem hominam utebatur illa potestas aposto- 
lica. Prievaricatores enim angeli cum principe suo 
diabolo recte dicuntur procuratores vel actores di- 
vine providentie. Et diabolus magistratus hujus 
mundi dicitur, sed magistratus sub tanto impera- 
tore non faeit, nisi quantum illi permittitur; et 
procuratores actoresque hujus mundi nihil faciunt 
nisi quantum Dominus sinit. Ideo ait: Tradidi Sa- 
tane vexandos, quia nihil potest Satanas, nisi per- 
missus qui vexat sibi datos, Tante autem potestatis 
erat Apostolus, tantamque gratiam habebat, ut re- 
cedentes a fide solo verbo traderet diabolo. Tradi- 
tio autem hec est, quia commotus Apostolus 
blasphemiiseorum, sententiam protuli$ in eos. Dia- 
bolus autem qui ad hoc paratus est, ut aversos a 
Deo accipiat in potestatem, audita sententia corri- 
pit eos. Quod ideo fecit Apostolus, non ut pereant, 
Bed u£ gic, correcti, discant non blasphemare, et in- 
telligant se ideo penis astringi, quia blasphemave- 
runt. Unde in Evangelio Dominus dicit inter ce- 
tera, jam noli peccare ne deterius tibi contingat 
(Joan. x), ostendens causam peccati, aliquando in- 


firmitates inferri corporibus, et quia ministro dia- 6 


bolo fiunt. declaravit Dominus dicens inter multa: 
Hc autem cum sit fita. Abrabae quam alligavit Sa- 
- f&nas decem et octo annis, nonne oportuit solvi a vin- 
culo dwe. Svbbati? (Luc. xu) Ideo Apostolus ait; 
quos tradidi Satane, ut, per hoc, discant non 
blasphemare, ut hoc modo excludatur a Satana re- 
gnum Satane. [Augustinus] Nulla enim creatura 
est, eiue quee in veritate manet dons gloriam Deo, 
sive que in veritate non stetit querens gloriam 
suam, que velit nolit, divine providentie non ser- 
viat; sed volena, facit cum ea quod bonum est. De 
illa vero que hoc non vult, fit quod justum est, 
nec tamen ei rependitur quod de ipsa juste flt, sed 
quo animo ipsa facit, quia neque liberam volunta- 
tem rationali creature Dcus negavit, et tamen pote- 
Slatem qua injustos juste ordinat, sibi retinuit. 
CAPUT II. 

VrnS. 1, 2. — « Obsecro igitur primum omnium 
« fieri obsecrationes, orationes. postulationes, gra- 
« liarum actiones pro omnibus hominibus. pro re- 
« gibus et omnibus qui in sublimate constituti 
« Sunt, ut quietam et tranquillam vitam agamus 
« in omni pietate et castitate. » 

Obsecro igitur. |Haimo] Hactenus egit de pseu- 
doapostolis, hic de orationibue, atque Timotheo 


(11) August., ad Paulinum. 


tradidit, quomodo debeat missarum solemnia cele- 
brare, et pro omnibus supplicare. Quasi dicat: Quia 
Christus venit salvare peccatores, et quia in hoo 
militare debes, igitur doce orare ut impetretur 
quod faciendum est. [Ambrosius] Et hoc est quod 
ait: Obsecro igitur; [Augustinus] vel exhortor pri- 
mo omnium, id est ante omnia, fieri obsecrationes, 
vel precationes, orationes, postulationes, vel inter- 
pellationes, gratiarum actiones. Ordo misse: hic 
ostenditur, quod est speciale genus orationis. Obse- 
crationes vel precationes sunt omnia illa que fiunt 
juxta et ante consecrationem, [Haimo id est. quid- 
quid precedit in missarum solemniis usquead illum 
locum ubi incipit sacerdos consecrare mysteria 


p corporis et sanguinis Domini. (11) Obsecrationes 


igitur vel precationes accipimus quas facimus in 
celebratione sacramentorum, antequam illud quod 
est in Domini mensa incipiat benedici. [Haimo] 
Orationes sunt quas fundit sacerdos in ipsa conse- 
cratione Eucharistie, id est cum benedicitur et 
sanctificatur quod est in Domini mensa. [Augusti- 
nus]Postulationes vel interpellationes sunt; cum 
populus benedicitur ab episcopo, qui super eum in- 
vocat nomen Domiui: quod tractum est ex Veteri 
Testamento. Per Moysen enim dicit Dominus sa- 
cerdotibus: Invocabitis nomen meum super filiós Is- 
rael, et ego benedicam eis (Num. v1). Vel postulatio- 
nes sunt, quando quasi debito aliquid postulatur, 
ut quod hic geritur in eterna vita perficiatur. Gra- 
tiarum actio est de peractis, que totum concludit 
quasi totum sit a Deo, ut: Benedicamus Domino. 
Vel obsecrationes sunt adjurationes pro rebus di- 
ficilibus, ut pro csnversione impii et pro removen- 
dis malis. Orationes sunt, ut quando jam conversis 
virtutes et bona orantur. Gratiarum actiones sunt 
de omnibus. Haec, inquam, fieri odsecro pro omni- 
bus, generaliter ut sequamur clementiam Dei, qua 
vult, id est consulit, et hortatur omnes salvos fleri, 
et si secundum justitiam quosdam reprobat. Unde 
Hieronymus ait: In his qui pereunt ostendit judi- 
cium, ut salvatis misericordiam. Vel pro omnibus 
hominibus, id est pro hominibus omnis generis, et 
specialiter pro regibus, et si mali sint, et pro omni- 
bus qui constituti sunt in sublimitate, ut ducibus et 
comitibus, et si mali sint, quia ex omni genere ho- 
minum colligenda est Ecclesia, et de his qui fastu 
et superbia seculari a flde et humilitate videntur 
oberrare. Quare autem pro regibus et sublimibus 
orare velit, reddit causam subdens: Ut quietam. 
Quasi dicat: Ideo pro principibus etiam malis vo- 
lo fieri orationes, quia hoc etiam nobis proderit, ad 
hoc, u£ agamus vilam quietam, & persecutione: et 
tranquillam, id est sine inquietatione aliqua quod 
prodest teneris in Ecclesia. Agamus dico, ín omni 
pietate, id est in cultu et religione divina: et castíi- 


831 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD TIM. 


938 


faie, id est in integritate fldei. Ad hoc enim nobis À acceptum, id est gratum, coram Deo, cam membra 


necessaria est pax illorum.(12)Utimur et pace Baby- 
lonis quandiu permiste sunt ambe civitates, sci- 
licet Jerusalem et Babylonia, ex qua ita per fidem 
populus Dei liberatur, ut apud eam interim pere- 
grinetur.Ideo Apostolus admonuit Ecclesiam orare 
pro regibus et omnibus sublimitus eodem Spiritu 
sancto afflatus, quo et Jeremias qui misit Episto- 
lam Judeis qui erant in Babylone, ut orarent pro 
vita regis Nabuchodonosor filiorumque ejus,et pro 
pace civitatis, inquiens: quia in pace illorum erit 
paz vestra (Jer. xxix). (13) Hoc. autem figurate si- 
gnificabat Ecclesiam in omnibus sanotis ejus qui 
sunt cives celestis Jerusalem servituram sub le- 
gibus seculi hujus. [Augustinus] Ideoque Aposto- 
lus eam monet pro eis orare ut quietam vitam 
agant.In pace enim principum quies et regimen 
servatur Ecclesiarum. Nam in bellis tranquillitas 
dissipatur, tepescit pietas, districtio solvitur: qua 
goluta, infirmorum castitas violatur.(14)In pace Ba- 
bylonis pax nostra est,utique temporalis que bonis 
et malis communis est,dum inter Babylonios tene- 
mur captivi, quibus et servire jubemur et tributa 
reddero, sicut filii Israel sub Babylonis regibus 
&eerviebant. Pax autem nostra propria, et hoo est 
cum Deo per fidem,et in eternum erit cum illo per 
speciem. Et ne quis putaret hec non esse facienda 
pro his per quos patitur Ecclesia, addit : 

Vgns. 3-45. — « Hoc enim bonum est et acce- 
« ptum coram Salvatore nostro Deo,qui omnes ho- 
« mincs vult salvos fleri,et ad agnitionem veritatis 


Christi ex omni genere hominum sint colligenda. Et 
ut tolleret disparationem, addidit, Salvatore nostro, 
qui vult omnes homines, sicut et nos, salvos fieri, et 
venire ad agnitionem verilatis, id est Christi qui est 
via, veritas, et vita (Joan. xiv). [Ambrosius] 8i 
Deus qui omnipotens dicitur omnes homines vult 
saivos fleri, cur non impletur hec ejus voluntas? 
sed in hac locutione sensus et conditio latet. Unde 
Petrus ait: Omnis scriptura indiget interpretatione. 
Vult ergo Deus omnes salvos fleri, si accedant ad 
eum. Non enim sic vult ut nolentes salventur, sed 
vult eos salvari, si et ipsi velint. Aliter non ullum 
excepit & salute et cognilione.(15)Vel ita, cum legi- 
tur quod vult omnes homines salvos fleri, quamvis 
certum sit nobis non omnes salvos fleri :non tamen 
ideo debemus omnipotentissim: Dei voluntati ali- 
quid derogare.Non est enim credendus Omnipotens 
aliquid voluisse fleri quod factum non sit. Sed ita 
intelligere debemus quod scriptum est. Vult omnes 
homines salvos fieri, id est nullus sit salvus, nisi 
quem vult,non quod nullus hominum sit nisi quem 
salvum fleri velit, sed quod nullus salvus flat nisi 
quem velit: et ideo rogandus ut velit,quia necesse 
est fieri, si ipse voluerit. Sic etiam intelligimus et 
illud : Qui illuminat omnes homines (Joan. 1), non 
quod omnes illuminet, sed quia nullus illuminatur 
nisi à Deo. Et illud similiter intelligitur : Omnes 
ín Christo vivificantur (I Cor. xv), quia sine eo 
nulli viviicantur. Vel ita, qui vult. omnes salvos 
fieri, non quod nullus hominum egset quem salvum 


« venire. Unus enim Deus, unus et mediator Dei et C fieri nollet, qui virtutes miraculorum facere noluit, 


« hominum homo Christus Jesus, qui dedit redem- 
« ptionem semetipsum pro omnibus. Cujus testi- 
« monium temporibus suis confirmatum est, in 
« quo positus. sum ego predicator et Apostolua.Ve- 
« ritatem dico, non mentior, doctor gentium in fide 
« et veritate. Volo ergo viros orare in omni loco, 
« levantes puras manus sine ira et disceptatione. 
« Similiter et mulieres in habitu ornato, cum ve- 
« recundia et sobrietate ornantes se, et non in tor- 
« tis crinibus, aut auro, aut, margaritis, vel veste 
« pretiosa, sed, quod decet mulieres, promittentes 
« pietatem per opera bona. 4$??? Mulier in silentio 
« discat cum omni subjectione. Docere autem mu- 
« lieri non permitto, neque dominari in virum,sed 


apud eos quos dicit acturos fuisse penitentiam, si 
fecisset, sed ut omnes homines omne genus homi- 
num intelligamus,per quascunque differentias dig- 
tributum. Et est sensus: Vult omnes homines sal- 
vos fleri, id est de omni genere hominym,quia Ju- 
deos, gentes, reges, privatos, divites, pauperes, 
doctos, indoctos, et si quid aliud differentiarum est 
in hominibus colligit Ecclesia.Isto locutionis modo 
Dominus usus est, ubi ait Phariseis: Decimatis 
mentham, et rutam, et anelhum et omne olus (Luc.x1), 
id est omne olerum genus. (16) Potest etiam sio in- 
telligi : vult omnes salvos fieri, id est facit omnes 
velle, et quocunque alio modo intelligi potest,dum 
modo ercdere non cogamur aliquid omnipotentem 


« esse in silentio. Adam enim primus formatus est, p) voluisse fleri,(17) factumque non esse, quia omni- 


« deinde Eva, et Adam non est seductus ; mulier 
« autem seducta in prevaricatione fuit. Salvabitur 
« &utem per filiorum generationem, si permanserit 
« in fide ct dilectione et sanctificatione cum so- 
« brietate. » 

.— Hoc enim bonum est, etc. Quasi dicat: Ideo mo- 
neo orare pro illis omnibus, quia Aoc scilicet pro 
omnibus orare, est bonum, id est utile Ecclesie, et 


(42) Id., De civit. Dei. 
(43) Id., De catechizandis rudibus. 
14) Id., De civit Dei. 

45) August. in Enchirid. 


potens velle inaniter non potest, quodcunque vo- 
luerit essentie suc voluntate. (18) Vel ita, vult per 
misericordiam, id est consulit, hortatur et jubet, 
omnes homines salvos flori, et si reprobet quosdam 
per justitiam. Et ne quis putaret bonam vitam et 
cultum unius Dei esse salutem sine participatione 


corporis et sanguinis Christi : 


Unus, inquit, Deus unus medialor, etc. Ut omnes 


(16) Id., De cor. ct grat. 
17) Id., in Ench. 
18) Id., Ad Paulinum. 


939 


PETRI LOMBARDI 


340 


homines salvari nunquam fiat, nisi per mediato- A stolus autem nomen dignitatis. Et in his, scilicet 


rem, non Beum Verbum quod semper erat, sed 
carnem factum. Insiste littere, et junge sic : unus 
Deus enim. Quasi dicat: Vere omnes homines vult 
Balvos fleri, quia unus est Deus, creator omnium 
Scilicet sancta 'Trinitas ; et unus est mediator Dei 
et hominum,id estad componendaim pacem quasi me- 
dius arbiter, scilicet Christus Jesus, pro omnibus 
factus homo, ut sic esset mediator. Non enim ali- 
ter quam per hominem mediat. Hic est arbiter ille 
quem Job desiderat dicens,uter esset nobis arbiter. 
Mediator autem inter Deum et homines oportebat 
ut haberet aliquid simile Deo,et aliquid simile ho- 
minibus, ne per omina hominibus similis, longe 
esset a Deo,aut per omnia Deo similis longe esset ab 
hominibus,atque ita mediator non esset.(40) Verax 
itaque mediator Christus inter mortales peccatores 
et immortalem justum apparuit mortalis cum homi- 
nibus, justus cum Deo: et ideo Christus mediator 
Dei et hominis dictus est, quia inter Deum immor- 
talem et hominem mortalem est Deus homo recon- 
cilians hominem Deo, in tantum mediator in quan- 
tum homo est. In quantum autem Verbnm non 
medius est, quia equalis Deo,et Deus apud Deum, 
et similis unus Deus. Unde dicit Augustinus :Hujus 
medii beata mortalitas interveniendo perducat, 
quem neque non fleri mortalem oportebat neque 
permanere mortalem. Mortalis quippe factus est 
non infirmata Verbi divinitate, scd carnis suscepta 
infirmitate.Boni autem angeli inter miseros morta- 
les et beatum immortalem medii esse non possunt, 
quia ita sunt ipsi beati et immortales cum Deo, ut 
non sint mortales vel miseri cum hominibus. Mali 
autem angeli quodam modo medii sunt, quia im- 
mortales sunt cum Deo, miseri cum hominibus ; 
sed non veri et boni medii, quia ad hoc se inter- 
ponit malus angelus medius immortalis et miser, 
ut ad beatam immortalitatem transire non sinat. 
Cui contrarius est bonus Mediator, qui et mortalis 
ad tempus esse voluit, et beatus in eternitate per- 
sistere potuit, qui non se interposuit ut ad beatam 
immortalitatem transire non sineret, sed ad hoc se 
interposuit mortalis et beatus,ut, mortalitate trans- 
acta,ex mortuis immortales,et ex miseris;beatos'fa- 
ceret. Alius est ergo medius malus qui separat ami- 
cos8, alius bonus qui reconciliat inimicos, id est 


quod Christus dedit se, et quod ego sum apostolus, 
veritatem dico, et non mentior, in aliqua parte cui 
credi oportet, quia sum doctor gentium in fide et ve- 
ritate,preceptorum Dei, quia fidem docebat, et pre- 
cepta Dei vera. (20) Vel in veritate futura, que est 
res et merces fidei.Queris mercedem ?fides precedat. 
Credimus enim ut cognoscamus, non cognoscimus 
ut credamus.Quid est enim fides nisi credere quod 
non vides ? Fides ergo est quod non vides credere, 
veritas quod credidisti videre. 
Volo. Quasi dicat : Quia sum doctor gratiam, vel 
quI&a bonum est orare, ergo volo viros orare in omni 
loco, scilicet ubicunque sint, non solum in ecclesia 
non deprimentes ad terrena, sed levantes ad eterna 
puras manus, lid est bonum affectum cordis qui 
Deum amat. Et hoc, sine ira, id est. odio alicujus, 
et disceptatione, id est hesitatione. Ubi est enim 
tempestas ire vel hesitatio, non placet Deo. Dis- 
tingue : ira est ad preximum :disceplatio ad Deum. 
Similiter et mulieres, volo ut orent et manuslevent 
sine ira et disceptatione existentes,in habitu ornato, 
scilicet religionem earum ornante. Eas mulieres 
dico, ornantes se, aliis virtutibus cum verecundia 
vultus, ut non sint attrite frontis ut meretrices ; 
et sobrietate mentis ; et non ornantes se, in crinibus 
tortis, id est crispis, et non ornantes se aut auro 
aut margaritis, vel veste pretiosa. Vel ita, non or- 
nantes se, in crinibus tortis aut auro, aut. margu- 
ritis, ut crinibus hec intorta sint. Vel non ornan- 
les se,veste pretiosa, ut his omnibus ultra persone 
sue moqulum et mores, occasione movende concu- 
piscentie studeant: sed, potius per omnia bona 
opera, sint promitfentes et indicantes extra, pieta- 
lem animi, quod decet mulieres. [Ambrosius]Vel ita, 
sed sint ornantes se per omnia bona, quia decet 
mulieres, promittentes pietatem. Que enim vult 
audiri inclinare se debet amot& a se pompa, ut mi- 
sericordiam Dei provocet. Habitus enim superbus 
nec impetrat, nec recta de se facit credi. Mulier, 
etc, Orandi officium dixit convenire omnibus et 
exposuit, et qualiter, et pro quibus, et quare, et 
quod ubique orandum sit ;nunc dicit quod docendi 
efficium solis viris conveniat, et quales ad illud- 
debeant ordinari, determinat. Quasi dicat: Orare 
cum viria est commune mulieribus, sed non loqui: 


Christus,qui dedit semetipsum redemptionem, in hoc ] potius mulier in silentio, scilicet nil interrogans dis- 


indicatur omnes velle salvare. Dedit, dico, pro om- 
nibus, nullum excepit qui velit.Cujusrei testimonium 
temporibus suis confirmatam est ; id est hac res te- 
8tibus approbata est, scilicet angelis et apostolis. 
Vel ita,cujus rei,testimonium temporibus suis con- 
firmatum est,id est cujus rei et testes precesserunt, 
scilicet prophete, et congruo tempore totum com- 
pletum est. In quo, id. est in qua re pradicanda, 
positus sum ego a Deo praedicator et apostolus ; quod 
plus est. Predicator enim nomen est actus ; 8po- 


(19) Aug. in lib. Confess. 


cat quod ignorat, cum omni subjectione, id est non 
erecta, et hujusmodi. Docere autem virum in Eccle- 
sia, mulierem non permitto. Si enim loquitur magis 
irritat ad luxuriam, et irritatur. Neque permitto 
mulieri dominari aliqua prelatione spirituali in 
virum, etsi in suo sexu, sed esse silentio, ut non 
confabuletur cum vicina. Ecce non solum habitum 
humilem et honestum habere mulierem docuit, 
ve'um etiam docendi auctoritatem ei negavit, et 
su bjiciendam viro precepit ut tam habitu quam 


(20) Aug. super Joannem. 


841 


COLLECTANEA 1N EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD TIM. 


343 


obsequiis sub potestate sit viri, ex quo trahit origi- À nens, sed etiam nupta, et si nunquam ab opere 


nem. Adam enim. Cur mulier subjecta sit. causam 
reddit, quia scilicet posterior est facta, et prior 
fuit in culpa. Quasi dicat: Non permitto mulieri 
dominari in virum, sed precipio subjici. Et hoc 
ordo creationis ostendit, scilicet quod mulier viro 
subsit. Adam enim primum formatus est, deinde Eva, 
et Adam non est seductus, prior scilicet et eo modo 
quo Eva: mulier autem seducla viro consensu fuit 
in przvaricatione, id est fecit virum prevaricari 
actu. (21) Hzc si dominaretur, facilius seduceretur. 
Nota quod ait Adam non estseductus cum eum pre- 
varicatorem Apostolus dicat in similitudinem pre- 
varicationis Ade, seductum tamen negat. Unde ot 
interrogatus non ait: mulier seduxit me, sed dedit 


mihi et comedi (Gen. 11). Mulier vero ait: serpens B 


seduxit me (ibid.). Hanc autem seductionem proprie 
appellavit Aapostolus,per quam id quod suadebatur 
cum falsum esset verum putatum est, scilicet quod 
Deus lignum illud ideo tangere prohibuerit quod 
sciebat eos si tetigissent, sicut deos futuros, 
?13 tanquam eis divinitatem invideret qui eos ho- 
mines fecerat; sed etiam si virum propter aliquam 
mentis elationem que Deum internorum scrutato- 
rem latere non poterat, sollicitavit aliqua experiendi 
cupiditas, cum mulierem videret accepta illa esca 
non esse mortuam : non tamen eum arbitror si jam 
spirituali mente preeditus erat, ullo modo credidisse 
quod diabolus suggerebat. Ideo ait, Adam non est 
seductus prior, scilicet nec in eo in quo mulier, ut 
scilicet illud crederet esse verum : Eritís sicut. dii 
(£bid.), sed putavit utrumque posse fleri, ut et uxori 
morcm gereret, et per paenitentiam veniam haberet. 
Minus ergo peccavit qui de penitentia et misericor- 
diaDei cogitavit.Postquam enim mulierseducta man- 
ducavit, eique dedit ut simul ederent, noluit eam 
contristare, quam credebat sine suo solatio conta- 
bescere, el a se alienatam omnino interire. Non 
quidem carnali victus concupiscentia quam nondum 
senserat, sed amicali quadam benevolentia, qua 
plerumque fit ut offendatur Deus, ne offendatur ami- 
cus : quod eum facere non debuisse divine senten- 
tie justus exitus indicavit : Ergo alio quodammodo 
etiam ipse deceptus est. Inexpertus enim divine 
severitatis in eo falli potuit, ut veniale crederet esse 
commissum ; &ed dolo illo serpentino quo mulier se- 


ducta est, nullo modo illum arbitror potuisse seduci. j) 


Salvabitur autem. Quasi dioat : In Ecclesia non 
debet mulier docere; sed tamen salvabitur per fi- 
liorum generationem, si permanserint in fido, [Hajmo] 
id est augmentum salutis habet, si fllios generat 
Deo quotidie instruendo, ut maneant in fide et di- 
lectione Dci et proximi ; et sanctificatione, quam in 
baptismo perceperunt, cum sobrietate, id est. tem- 
perantia contra estum vitiorum. Vel ita, salvabitur 
autem. Quasi dicat : Et si mulier fuerit causa pec- 
cati, tamen salvabitur, non solum virgo et conti- 


21) Aug. super Genesim. 
22) August., De civit. Dei. 


C 


nuptiarum cessans, sed per generationem flliorum, 
incedens, ab hoc mundo exierit. Salvabitur, dico, 
si, tamen permanserit in fide et dilectione et san- 
ctificatione, ut preter proprium virum alterum non 
cognoscat, cum sobrietate, id est temperantia, ut 
proprio viro etiam temperate utatur. Vel ita, salva- 
bitur autem, etc. (22) Videtur autem ex his verbis 
obesse mulieri, si vel filios non habuerit; vel si 
quos habuerit, et in bonis moribus permanere vo- 
luerint: sed alibi dicit Apostolus : Beatior erit,sive 
virgo, sive vidua, si sjc permanserit (I Cor. vri). 
Unde potest intelligi, cum ait, salvabitur mulier per 
generationem filiorum, occulte rei mysterium figu- 
rasse; sed filii mulieris sunt opera carnis, que 
maxime in officiis misericordie frequentari solent; 
opera vero misericordie nihil prosunt, sive paga- 
nis, sive Judaeis qui Christo non credunt, sive qui- 
buscunque hereticis vel schismaticis, ubi fides, et 
dilectio et sobria sanctificatio non invenitur. Et 
ideo addit, si permanserint. Alioquin si ad litteram 
accipiatur, quasi inane est quod ait, salvabitur mu- 
lier per generationem filiorum. Nonne magis et 
continens ? Nonne magis virgo Dci? (23) Sed mulier 
typus est carnis, Adam rationis, qux» pennis virtu- 
tum volat ad Deum, ut passer ad domum. Unde 
Propheta : Passer invenit sibi domum et turtur ni 
dum, ubi reponat pullos suos (Psal. vxxxi).. [Au- 
gustinus] Passer est ratio, turtur est caro, qu: ge- 
nerat filios, id esL opcra bona, que tamen non 
prosunt paganis, et hujusmodi, non tantum in flde 
et dilectione. H»c est turtur que pullos reponit in 
nido, non abjicit eos ubicunque, id est opera bona 
facit; sed in nido, id cst unitate Ecclesie in fide 
catholica. H»c est qu» prima eedueitur, et sedu- 
cit virum, quasi per carnem seducitur ratio, sicut 
per Evam seductus est Adam. Sed, tamen salvabi- 
tur caro per spiritualem generationem filiorum, id 
est bonorum operum, si, tamen, filii, id est opcra, 
permanserint in fidc, et dilectione, et sanctificatione 
cum sobrietate. 
CAPUT III. 

Vrns. 1-4. — « Fidelis sermo: Si quis episcopa- 
« tum desiderat, bonum opus desiderat. Oportet 
« enim episcopum irreprehensibilem esse, unius 
« uxoris virum, sobrium, ornatum, prudentem, pu- 
« dicum, hospitalem, doctorem, non vinolentum, 
« non percussorem, scd modestum, non litigiosum, 
« non cupidum, sed sux domui bene prepositum, 
« filios habentem subditos cum omni castitate. » 

Fidelis, id est verus, sermo est iste quem dixi, et 
quem dicturus sum : Siquis, etc. Dixit quod vir po- 
test peeesse et determinat quis, scilicet qui deside- 
rat operari et prodesse multis, non superbe domi- 
nari, sed qui sit irreprehensibilis. Et hoc est quod 
ait: Si quis desiderat episcopatum, bonum opus de- 
siderat, [Hierouymus] opus vero, non dignitatem ; 


(23) Id., in psal. xxxiv.: 


PETRI LOMBARDI 


844 


laborem, non delicias; non crescere fastigio, sed À titiam sacerdotum. Ornatum virtutibus, vel motu, 


humilitate decrescere; ut flat servus et minister 
hominum propter Christum, ut etiam intermissa 
Rachele decora facie, sed non relicta cum Jacob 
intret ad Liam, oculis lippam, et de. monte cum 
Moyse descendat ad campos,id est de otio contem- 
plationis ad laborem actionis. (24) Non enim sio 
esse debet quisque otiosus, ut in eodem otio utili- 
tatem non cogitet proximi ; nec sic actuosus, ut 
contemplationem non requirat Dei. In otio non iners 
vocatio delectare debet, sed vel inquisitio, vel in- 
ventio veritatis, ut in ea quisque proflciat, et quod 
invenerit alteri non invideat. In actione vero non 
amandus est honor in hac vita sive potentia, quia 
omnia vana sunt sub sole, sed opus ipsum quod per 
eumdem honorem vel potentiam fit, si recte et uti- 
liter fit, scilicet ut valeat ad salutem subditorum. 
Ideo ait, si quis episcopatum desiderat, bonum 
opus desiderat. (25) Exponere voluit quid sit episco- 
patus, quia nomen est operis non honoris.Grecum 
enim est, et inde ductum vocabulum: quod ille qui 
preficitur illis quibus preflcitur superintendit cu- 
ram eorum scilicet gerens. Scopos enim intentio 
est, inde episcopus Latine superintendens dicitur, 
ut intelligat se non esse episcopum qui preesse di- 
lexerit, non prodesse. Episcopatus enim est super 
suam et aliorum vitam intentio. Itaque a studio 
cognoscende veritatis nemo prohibetur quod ad 
leudabile pertinet otium. Locus vero superior sine 
quo regi populus non potest, et si ita teneatur et 
administretur ut decet, tamen indecenter appetitur. 


et incessu, et habitu, et sermone communi. Pudi- 
cum, id est verecundum. Hospitalem, scilicet qui 
in hoc ante consuevit. Doctorem, scilicet qui habet 
gratiam docendi, quia innocens absque sermone 
conversatio quantum exemplo prodest, tantum si- 
lentio nocet ; nam latratu canum et baculo, lupi 
arcendi sunt. Unde: Maledictus canis non valens 
latrare. Non vinolentum, qui hoc frequenter agat, 
quia venter estuans mero cito despumat in libidi- 
nem. Noe ebrietate nudavit femora sua, Lot quem 
Sodoma non vicit, vina vicerunt. Non percussorem, 
id est ita irascibilem et perturbati sensus, ut per- 
cutiat qui debet esse patiens, ut eum sequatur qui 
posuit dorsum ad flagella,id est Christum. Sed mo- 
destum, qui modum animi servet. Non litigiosum, 
scilicet qui hoc soleat facere. Nihil enim impuden- 
tius est arrogantia rusticorum, qui garrulitatem au- 
ctoritatem putant, et parati ad lites in subjectos 
tumide intonant. Non cupidum, ut apostoli qui 
preter victum et vestitum nihil querebant. [Haimo] 
Morbo cupiditatis pene omnes laborant, ideo preci- 
pit episcopum non esse cupidum, quia íacile & 
justo deviaret. Domui su, id est familie, bene 


prapositum, non ut opes augeat, vel hujusmodi alia 


faciat, sed ut quod populis precepturus est: prius 
autem domesticis exigat sic, scilicet filios habentem 
subditos in. omni castilate, ne imitentur filios Heli 
qui in vestibulo templi cum mulieribus dormiebant, 
et religionem predam putantes quod in hostiis erat, 
in suas delicias convertébant. 


Ideo otium sanctum queerit charitas veritatis, nego- C  Vzrns. 5, 6. — « 8i quis autem domui sue pre- 


tium justum suscepit necessitas charitatis, quam 
sarcinam si nullus imponit, percipiende atque in- 
tuende) vacandum est veritati; si autem imponitur, 
Buscipienda est propter charitatis necessitatem ; 
sed neo sic deserenda est delectatio veritatis, ne 
Bubtrahatur ipsa suavitas, et opprimat ista necessi- 
fas. [Augustinus] Qualis autem episcopus debeat 
esse, describit subdens: Oportet. Quasi dicat: 
Opus est quod quis in episcopatu desiderat, ut au- 
tem bene operari possit, oportet episcopum, id est 
eum qui eligitur ordinandus, irreprehensibilem esse. 
Idem est quod ad Titum dicit, sine crimine esse. 
[Hieron]. Res pene contra naturam est, ut aliquis 
Bit sine peccato ; sed hoc ita vult intelligi, irrepre- 


hensibilem, id est non obnoxium reprehensioni, ut D 


talis eligatur cujus comparatione ceteri grex dican- 
tur. Untus uxoris virum, id est monogamum post 
baptismum, si enim et ante baptismum conjugem 
habuit que obierit, non ei imputatur cui prorsus 
novo nec stupra, nec aliqua que ante fuerunt ob- 
sunt. Sobrium. Nam ei ministri templi prohiben- 
tur vinum et siceram bibere, ne ebrietate graventur 
corda eorum. Et ut sensus vigeat scmper et tenuis 
sit. Prudentem in omnibus agendis. Hoc dicit con- 
tra eos qui sub nomine simplicitatis excusant stul- 


(24) August. de civ. Dei. 


« esse nescit, quomodo Ecclesie Dei diligentiam 
« habebit? Non neophytum, ne in superbiam cla- 
« tus, in judicium excidat diaboli.Oportet autem et 
« illum testimonium habere bonum ab his qui foris 
« Sunt, ut nonin opprobrium incidat, et in laqueum 
« diaboli. Diacones similiter pudicos, non bilingues, 
« non multo vino deditos, non turpe lucrum se- 
« ctantes : habentes mysterium fidei in conscientia 
« pura. Et hi autem probentur primum, et sic mi- 
« nistrent, nullum crimen habentes. Mulieres simi- 
« liter pudicas, non detrahentes. sobrias, fideles in 
« 914 omnibus. Diacones sint unius uxoris viri, 
« qui filiis suis bene presint, et suis domibus. Qui 
« enim bene ministraverint,gradum bonum sibi ac- 
« quirent, et multam fiduciam in fide que est in 
« Christo Jesu. Hec tibi scribo, fili Timothee, spe- 
« rans me ad te venire cito. Si autem tardavero, 
« ut scias quomodo oporteat te in domo Dei con- 
« versari, quz est Ecclesia Dei vivi, columna et 
« firmamentum veritatis. Et manifeste magnum est 
« pietatis sacramentum, quod manifestatum est in 
« carne justiflcatum est in spiritu, apparuit ange- 
«lis, predicatum est gentibus, creditum est in 
« mundo, assumptum est in gloria. » 

Si quis aulem. Quasi dicat : Oportet domui sue 


(25) Id., in Enchir. 


943 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI, — IN EP. I AD TIM. 


* 


3140 


esse bene prepositum. Sí quis autem praesse nescit À in inflmo gradu sunt, vultessesine crimineut mun- 


domui su? minori, de qua et familior cura sit,quo- 
modo habebit diligentiam Ecclesie Dei, que major 
est ubi tot et alieni sunt? nullo modo,[Haimo] Non 
neophytum, id est rudem noviter renatum, noviter 
conversum.Hoc tam manifestum testimonium pauci 
custodiunt. [Hieron.] Nam heri cathecumenus, ho- 
die pontifex est : heri in theatro,hodie in Ecclesia ; 
vespere in circo, hodie in altari ; dudum fautor hi- 
strionum, nunc consecrator virginum,[ Ambrosius] 
Quare autem non néophytum, supponit. Ne ela- 
tus in superbiam,pre ceteris dlgniorem seputans no- 
vitate potestatis inflatus, quasi eo indigeat religio, 
incidat in judicium diaboli, id est ruat per arrogan- 
liam sicut diabolus. ]Hieron.] Nescit enim momen- 
taneus sacerdos humilitatem et modos personarum, 
vel seipsum continere : non jejunavit, non flevit, 
non se correrit,non pauperibus erogavit. In arro- 
gentiam quz est ruina diaboli incidunt, qui puncto 
hore necdum discipuli fiunt magistri.Üportetautem 
illum testimonium habere,non soluma fidelibus, sed 
etiam ab his qui foris sunt,id est ab infidelibus.Haec 
clausula congruit principio,scilicet irreprehensibi- 
lem eum esse oportet,non solum a domesticis, sed 
etiam ab alienis scilicet Judeis, gentilibus, here- 
ticis, ut qui religioni detrahunt,ejusvitze detrahere 
non audeant. Qualis ergo descriptus estoportet epi- 
scopum esse,ut non tncidat in opprobrium, id est in 
contemptum apud infideles vel fideles,et,sicincidat 
in laqueum diaboli, id est in odium,et in alios dia- 
boli laqueos.Diacones, etc. Hic describit quales de- 
beant esse diacones. De presbyteris tacere videtur, 
sed nomine episcopi eos comprehendit.( Haimo/Nisi 
enim episcópos pro presbyteris acciperel, non de 
eis dimitteret, descendens ad diacones, de quibus 
ait : Diacones oporlet esse pudicos non bilingues, ut 
qui seminant discordias, non mullo vino deditos, id 
est ebriosos, non turpe lucrum sectantes, ut qui fre- 
quenter hoc agunt. [Ambrosius] Turpe lucrum est 
emere, et pluris vendere. Turpe est huic professioni 
questibus studere. Habentes mysterium fidei, scili- 
cet ut sciant quod de fide aliis est occultum. Illos, 
dico,manentes tn conscientia pura Et. hi autem pro- 
bentur primum,quia non simpliciter ait hi,sed ait, 
ct hi. In hoc innuit episcopos probandos esse. E! 
sic, id est tales inventi, scilicet nullum crimen ha- 


bentes ministrent. Mulieres, loquens de diaconis in- [) 


terserit de mulieribus ordinandorum, docens qua- 
les debeant esse. Ait ergo : Mulieres ordinandorum, 
similiter oportet esse pudicas,mente et corpore, non 
detrahentes,ut sepe faciunt mulieres, sobrias, fideles 
ín omnibus dictis et factis, quia si male sunt, viri 
eis regendis necessarii non sunt tollendi. Et nota 
quod cumsanctum precepit creari episcopumet dia- 
conum, utique plebem non vult disparemesse,juxta 
id quod Dominus ait : Sancti estote, quoniam ego 
sanctus sum (Lev. xi). Ideoque etiam mulieres que 


(20) August., super Genesim. 


C 


da sit Ecclesia. Sed Cataphryge occasione horum 
verborum, quia scilicet ubi de diaconis agit, de 
mulieribus loquitur, dicunt diaconas debere ordi- 
nari : quod contra auctoritatem est. Diacones, post 
interpositionem de mulieribus, iterum de diaconis 
dicit : Diacones sint viri unius uxoris, quam Deus 
decrevit homini, cum qua benedicitur, non cum 
secunda.Quí bene prasent filiis suis el domibus | suis, 
id est familiis,quia tales bene ministrabunt in Eccle- 
sia, quod utique magnum est. Qui enim bene mini- 
siraverent acquirent sibi gradum excellentiorem, sci- 
licet ut episcopi fiant, bonum, scilicet utilem sibi et 
aliis hominibus,et multam fiduciam, eterne glorie. 
Et hoc in fide,id est perfidem,quest in ChristoJesu. 
Hzc tibi scribo, fili Timcthee, sperans me cito ve- 
nire ad te. Tamen hec que scribo adeo sunt ne- 
cessaria, Si autem tardavero, &cribo hec, uf scias 
quomodo oporteat te conversari,secundum diversita- 
tes singulorum,in domo Dei, ideo caute in ea agen- 
dum est, quia domus Dei est, que est Ecclesia, &ci- 
licet multorum convocatio ad unius Dei cultum : 
tanto cautius in ea agendumest,quiaubi multi sunt. 
Ecclesia, dico, Dei vivi,et ita inillis est vita,que est 
golumna veritatis,gcilicet in se bene sustinens veri- 
tatem ne corruat, licet tribuletur, et firmamentum, 
id est fulcimentum jam nutentibus et ruituris.[Hai- 
mo]Quod patet, qui pro Christo tot sustinet. Et 
in Ecclesia sacramentum, id est Christus secundum 
deitatem occultus. Sacramentum enim dicitur res 
occulta, id est mysterium. Sacramentum ergo hic 
appellatur Verbum Patris, quod in natura divinita- 
tis in qua Patri est equale invisibile manet.Et hoc 
sacramentum est causa pietatis,id est totius sancta 
religionis, et vere culture:etideo cautius servanda 
est Ecclesia. Et hoc sacramentum est magnum,quia 
magnitudinis ejus non est finis,etmanifeste magnum, 
quia apparuit per predicationem,et per multa mira- 
cula. Quod sacramentum, etsit invisibile in se, 
manifestum est Ecclesie. [Ambrosius] Ne ergo sis 
ei negligens pro qua tantum fecit. Manifestatum, 
dico, in carne assumpta. Sacramentum quod est 
Christus in carne, dicit manifsstatum. Natus enim 
homo Filius Dei, qui in secreto erat apud Deum, 
opere et, predicatione declaravit se creature. Et 
est sensus : Manifestum est in carne, id est operi- 
bus et virtute in carne, ostensis claruit quis esset 
qui erat in carne, et justificatum est Spiritus, id est 
sanctus et justus ostensus est, quia de Spiritu 
sancto conceptus est. Quod etiam apparuit angelis, 
qui ex eo profecerunt,quod hic factum est. (26)Non 
enimin Deo tantum innotescit angelis quod abscon- 
ditum est, verum etiam hic eis apparet cum efflci- 
tur atque propalatur. [Ambrosius] Ideo dicitur ap- 
paruisse angelis homo Christus,non jam in forma 
humilitatis, sed in potestate ;qui enim prius humi- 
lis visus est per carnem,devicta morte in majestate 


941 


PETRI LOMBARDI 


948 


apparuit,qui natus ut homo nonerat tantum homo, À Prohibentium. Quasi dicat: Loquentium menda- 


ut agnoscentes angeli mysterium quod prius latuit 
declaratum in carne, genu illi flectentes,quasi gra- 
tias agant, quia veritatem didicerunt. Pra»dicatum 
est gentibus. Ecce item magum. Et creditum est; 
manens £n mundo,ut perfidia mundi veniam erroris 
mereri non possit,sicut Dominus dicit de Judzis : 
Si non venissem el loculus eis fuissem, peccatum non 
haberent : nunc autem excusationem non habent. de 
peccatis (Joan.xv). Et assumptum est, de hac morta- 
litate in gloria, n* sit super omnem creaturam ha- 
bens nomen quod est super omne nomen, cui flec- 
titur omne genu (Philipp. i1). 
CAPUT IV. 

Vgns, 1-8. — « Spiritus autem manifeste dicit, 
« quia in novissimis temporibus discedent quidam 
« a fide, attendentes spiritibus erroris et doctrinis 
« demoniorumin hypocrisi,loquentium mendacium 
« et cauteriatam habentium suam conscientiam, 
« prohibentium nubere,abstinere a cibis quos Deus 
« creavit ad percipiendum cum gratiarum actione 
« fidelibus, et his qui cognoverunt veritatem. Quia 
« omnis creatura Dei bona est,et nihil rejiciendum 
« quod enm gratiarum actione percipitur. Sanctt- 
« ficatur enim per verbum Dei et orationem. H»c 
« proponens fratribus, bonus eris minister Christ 
« Jesu,enutritus verbis fideiet bon» doctrinequam 
« assecutus es. Ineptas autem et aniles fabulas de- 
« vita Exerce auiem teipsum ad pietatem. Nam 
« corporalis exercitatio ad modicum utilitis est.Pie- 
« tas autem ad omnia utilis est. promissionem ha- 
« bens vite qui nunc est, et future. 

Spiritus aulem. [Ambrosius] Que sibi Spiritus 
sanctus revelaverit ad instructionem et cautelam 
Ecclesie non tacet,dicens futuros pestifere doctri- 
ne viros ut premonita Ecclesie sit sollicita ne ab 
hujusmodi hominibus circumveniatur.Quasi dicat: 
Ita digna est domus Dei,sed Spiritussanetus mani- 
feste dicit, mihi 1n corde : Quia in novissimis tem- 
poribus, contra que modo amplius vigilandum est, 
quidam, scilicet notabiles, díscedent a fide, unde 
Bupra : nisi venerit discessio primum, et ideo curam 
domus Dei ne deponas, cum adeo sit sublimis, ut 
supra dictum est. (IIaimo] Discedent quidam,dico, 
attendentes, quasi cupide, spíritibus erroris, quia in 
illis magni spiritus loquuntur, e£ doctrinis, non 
quidem hominum, sed demoniorum, ie est homi- 
num demonia habentium. Hominum, dico, loquen- 
tium mendacium in hypocrisi, id est in simulata re- 
ligione ut magis decipiant, et habentium suam con- 
scientiam cauteriatam, id est corruptam prava co- 
gitatione, et adustam igne mala concupiscenties,et 
Bigno mendacii aperte notabilem,ut omnes caveant. 
215 Est enim cauterium vel cautere, ferrum, a 
cavando dictum, quo corrumpitur et uritur cutis. 
Et ut de multis mendaciis qua in hypocrisi locu- 
turi sunt, aliqua exempli causa ponantur, subdit ; 


(27) August., eontra Faust. 


cium, dico, ut hoc, scilicet prohibentium nubere, 
id est nuptias celebrare,quasi dicuntesse institutas 
a malo auctore, et precipientium abstinere a cibis, 
quasi immundis:non causacastigationis corporum, 
ged ut videantur abstinentes et boni. (27) Quos ci- 
bos, non ut illi mentiuntur principes tenebrarum 
cavere, sed Deus creavit. Hec doctrina Dei est, 
illa demonorium est.Creavit, dico, ad percipiendum 
cum gratiarum actione,id est ut homo propter quem 
omnia creata sunt, perciperet, et inde gratias age- 
ret.Creavit ad. percipiendum, dico, fidelibus et his qui 
noverunt veritatem, id est, his qui beue credunt de 
cibis, et qui quod credunt intelligunt, quod non 
omnes. Veritatem, dico, hanc scilicet quia omnis 
creatura Dei bona est, in sui natura et nihtl rejicien- 
dum est quod percipitur, id est quod solet percipi, 
cum actione gratiarum. Testamento Veteri ubi cibi 
quidam carnium prohibentur,non est contraria ista 
sententia. Ibienim quedam animalia dicta fuerunt 
immunda, non natura, sed signiflcatioue, ut verbi 
gratia, si de porco et agno requiratur, utrumque 
natura mundum est, quia omnis creatura Dei bona 
est.Omnia quippe que naturaliasuntin ordine suo 
bona sunt; quadam .tamen significatione agnus 
mundus, et porcus immundus dicitur. 

Et vere nihil rejiciendum est. Sanctificatur enini 
cibus, ne diabolus per eum noceat, id est sanctus 
sit cibus et salubris,non noxius anime vel corpori. 
per verbum Dei, id est per Filium,per quem creavit 
Pater, et orationem. Verbum enim sanotiflcat, et 
oratio impetrat. Diabolus vero per cibum tentat. 
Hac, que dixi de creaturis et de nuptiis, przpo- 
nens, id est anteponens. Vel preponens, id est 
publice ponens, fratribus, bonus eris, re et opinione 
minisler Christi Jesu, qui bene potes hoc facere. 
Tu, dico enutritus ab aliis verbis fidei et bonz do- 
cirínav, in moribus quam etiam tuo studio assecu- 
lus es ab infantia. Hec prepone. Ineptas autem 
fabulas, (Haimo] ubi nec aptitudo est, et inanes, 
Scilicet que sunt sine fructu, et si ibi videatur 
esse ratio ut in legaiibus. Vel, aniles, scilicct quas 
solent anus narrare juvenculis, devita. Et quia non 
sufficit illa vitare,nisi vera confirmet,addit : Exerce 
autem. Quasi dicat : Illa prepone fratribus, sed 
exerce teipsum ad pietatem, id est ad cultum et ad 


D religionem omnipotentis, et ad opera misericordie. 


Nam, eic. Quasi dicat: ideo de pietate moneo, quia 
corporalis exercitatio, in qua te fatigas, jejunando. 
vigilando. abstinendo, que sunt frena carnis, ad 
modicum est ulilis, nisi huic addatur pietas. [Am- 
brosius] Ad hoc enim tantum valet, ut quedam 
faciat vitari vitia, quibus vitatis careat poena illis 
debita sed non omni. Pietas autem que operatur 
bona fratribus, valet ad promerendum Deum. Om- 
nis ennim summa discipline Christiane in pietale 
et misericordia est,quam aliquis sequens si lubri- 


949 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1 AD TIM. 


350 


cum carnis patitur, sine dubio vapulabit, sed non ÁÀ ceant. Et doce, nescientes ut similiter faciant, et 


tamen peribit. Si quis autem solum exercitum cor- 
poris habuerit, perennes penas patietur.Nota quia 
ex his verbis datur intelligi quod vigiliis, jejuniis, 
et operationibus, Timotheus exercebat se, non 
adeo intentus bperibus misericordie. Pietas autem. 
Quasi dicat : Exercitio corporis parum utilis est, 
sed pietas, qua scilicet aliquis salutis omnium stu- 
det, est utilis ad omnia, in hoc scilicet quem, 
habens,id est quia habet pietas, promissionem vite 
qua nunc est, ut hic bonis abundet spiritualibus, et 
temporalium sufficientiam habeat, et futura, ut in 
futuro vitam habeat eternam. (28). Unde Dominus 
in Evangelio ait: 4ccipient in hoc seculo septies 
tantum, id est multiplicationem divitiarum, et glo- 
rie, et tin futuro szculo vitam aternam (Matth. xix). 
Nen enim nos deserit etiam in temporalibus neces- 
sariis, sicut ipse ait : Primum quarite regnum Dei : 
et hxc omnia adjicientur vobis (Matth. vi). Ideo 
ait, habens promissionem vite, que nunc est, et 
future, scilicet habens hic divitias et gloriam, et 
in futuro vitam eternam. Unde Salomon in Can- 
ticis : Leva ejus sub capite meo, et dextera illius 
amplezabitur me (Cant. 11). Unde etiam alibi de ipsa 
Sapientia idem ait : In dextera ejus anni vitz, et. in 
sinistra ejus divitize et honor (Prov. v1). 

Vxns.9-16. — « Fidelis sermo et omni acceptione 
« dignus. In hoc enim laboramus et maledicimur, 
« quia speramus in Deum vivum qui est Salvator 
« omnium hominum, maxime fldelium. Precipe 
« hac et doce. Nemo adolescentiam tuam contem- 
« nat; sed exemplum esto fidelium in verbo, in 
« conversione, in charitate, in fide, in castitate. 
« Dum venio, attende lectioni, exhortationi, et do- 
« ctrine. Noli negligere gratiam quee in te est,quie 
« data est tibi per prophetiam cum impositione 
« mannum presbyterii. Hec meditare, in his esto, 
« ut profectus tu' s manifestus sit omnibus.Attende 
« enim tibi et doctrine, insta in illis. Hoc enim 
« faciens, et teipsum salvum facies, et eos qui te 
« audiunt. » 

Fidelis. Quasi dicat : Pietas habet promissionem 
vite hujus et future, et iste sermo, de pietate, est 
fidelis, id est verax, et omni acceptione dignus, quia 
utilis est quod in me ostendo. In hoc enim, vel, 
autem,intendentes quod pietas habet promissionem 


h&c ita mature fac, quod nemo contemnat odolescen- 
tiam tuam, sed. esto .exemplum fidelium, ut videntes 
tuam conversationem exemplo tui proflciant. Esto 
exemplum, dico, ín verbo, ut tuo exemplo caute 
loquantur, et in conversatione honesta inter alios 
in. charitate Dei et proximi, in fide et castitate, men- 
tis et corporis.[Ambrosius]Monet eum ut profectus 
ejus per omnia exemplum esset aliis, ut in adole- 
&cente mirabilis videretur et gravis disciplina, ut 
actus ejus excusarent etatem, et non quasi juve- 
nis, sed quasi senior haberetur, et erubescerent 
majores natu, si non se exhiberent juxta formam 
hujus conversatione et moribus graves. Ut autem 
hec possis servare, dum venio, altende lectioni, ut 
Scripturas intelligas, ef, post lectionem attende 
exhortationi jam volentium,et doctrine nescientium. 
[Haimo] Quod debes, quia ad hoc constitutus es. 
Et noli negligere gratiam, episcopatus, qua tm te, 
qua libi dala est per prophetiam, id est sanctorum 
electione,in qua ex preteritis videntur dicere qua- 
lis futurus sit [Ambrosius] Prophetia ergo est qua 
eligitur quasi doctor futurus idoneus. Ne ergo 
facias eam irritam, ne inobediens sis his quibus 
caput inclinasti. [(Haimo] Vel prophetiam hic vocat 
inspirationem Spiritus sancti,per quam presciebat 
quid de hoc et de ceteris esset acturus. Ideo ait : 
que data est tibi per prophetiam, quia prophetia 
spiritu revelante cognovit Apostolus Timotheum 
esse dignum episeopali honore. Data est per pro- 
phetiam, dico, cum impositione manuum presbyteri, 
pro, presbyterorum. Singulare pro plurali posuit, 
quia minns tribus esge non possunt, et vocat pre- 
sbyterum episcopum. Vel ideo singulariter dicit 
presbyteri, quia unus imponit manum, ceeteris 
assentientibus. Manus autem impositiones sunt 
quibus adduntur verba mystica,quibus confirmatur 
ad hoc opus electus auctoritatem accipiens, teste 
conscientia sua, ut. audeat vice Domini sacrificia 
Deo offerre. Vel secundum aliam litteram, cum ims 
positione manuum presbyterii, quia presbyterium est 
causa cur manus imponant. Vel quia impositio 
manuum dat presbyterium ordinato. Et hec prewe- 
dicta ad officium tuum pertinentia meditare, quia 
ad hec electus es, in his esto, id est hec exsequere 
assiduo actu, ita, scilicet ut profectus tuus man:- 


vitz hujus et future, laboramus et maledicimur, in [) festus sit omnibus, id est ut nullus ignoret te omni- 


est opprobria patimur, scilicet quia speramus in 
Deum vivum,id est sicut Deus promisit qui dat vi- 
tam, qui est Salvator omnium hominum; cum ju- 
mentis enim salvat carnales corporali salute, qui 
solem suum facit oriri super bonos et malos 
(Matth. v). Salvator est, omnium, dico, et maxime 
fidelium, quos salvat hic, et in futuro secundum 
corpus et animam. Przcipe. Quasi dicat : Fabulas 
devita, exerce te ad pietatem,et precipe scientibus 
haec eadem, scilicet ut fabulas vitent, et se exer- 


(28) Aug. in psalmo crxiv 


bus proficere. Et ut proficias, attende, non dico 


doctrine et tibi,sed tibi et doctrina»,id est primum, 


qualiter vivas,et deinde qualiter doceas. Et insta in 
tllis, que tibi et aliis valent. Hc enim faciens et 
teipsum salvum facies, et eos qui te audiunt. 
CAPUT V. 

Vzns. 1-10. — « Seniorem ne increpaveris, sed 
« obsecra ut patrem, juvenes ut fratres, anus ut 
« matres, juvenculas ut sorores iri omni castitate. 
« Viduas honora, que vere vidue sunt. Si qua au- 

poeToctm 


IUD Per J| 


851 


PETRI LOMBARDI 


952 


« tem vidua filios aut nepotes habet, discat primo À gubernaverit,justum est et necesse ut propinqui gui 


« domum suam regere, et mutuam vicem reddere 
« parentibus. Hoc enim acceptum est coram Deo. 
« Que autem vere vidua est et desolata speret in 
« Deum, et instet obsecrationibus, et orationibus 
« nocte et die. Nam quse in deliciis est, vivens 
« mortua est. Et hoc precipe ut irreprehensibiles 
« Sint. Si quis autem suorum et maxime domesti- 
« corum curam non babet, fidem negavit, et est 
« infideli deterior. Vidua eligatur non minus sexa- 
« ginta annorum. que fuerit unius viri uxor, in 
« operibus bonis testimonium habens, si filioe 
« educavit, ?19 ei hospitio recepit, si sanctorum 
« pddes lavit, si tribulationem patientibus submi- 
« nistravit, si omne opus bonum subsecuta est. » 
Seniorem. Quasi dicat : Et si instandum sit, ta- 
men cum discretione. Et qualiter seniorem? scilicet 
tetate vel moribus. Ne increpaveris proprietatis ho- 
norem, ne indigne ferens se & juniore correctum 
magis exasperetur, quam proficiat. Sed obsecra ut 
patrem,[Ambrosius] ut facilius suscipiat admonitio- 
nem. [Heimo] Potest enim commonitus veteri ne 
postea corripiatur : quod turpe est seniori. Senior 
tamen stultus, ut ait beatus Gregorius,vehementer 
est increpandus. [Ambrosius] Juvenes obsera ut 
fratres, scilicet cum affectu dilectionis, ut videntes 
&moris causa.se commoneri, facilius se corrigant; 
anus ut maires, ut cum miti sermone doceantur, et 
Sic honorifice proficiant; juvenculas ut sorores, ut 
prompte possint bone conversationis suscipere di- 
ciplinam. Et hec fac in omni castitate, ut nec nu- 
ius contra eas fiat.In alloquio juvenculorum recte 
juvenis de castitate monetur. Viduas qu: tamen 
vere vidus sunt, id est sicut a viro it& & mundi 
amore destitute, honora, sumptibus Ecclesie sus- 
tentando, et solatiis fovendo. Si qua autem. Quasi 
dicat : Veras viduas honora, non lamen omnes ve- 
ras,Sed potius si qua vera vidua habet filios aut. ne- 
potes, primum discal regere domum suam, in quo 
sprobabitur,ut tunc demum digna sit vidua Ecclesie 
nuncupari. Preire enim debent merita, ut debitus 
honor tribui videatur. Et mutuam vicem reddere pa- 
rentibus, qui eam aluerunt. Ideo debet hoc faccre, 
id est quia hoc, scilicet parvulos regere, non solum 
in Ecclesia servire, acceptum est coram Deo. Que 
autem. Quasi dicat : Quae habet filios, eos regat. 


ei necessaria ministrent. Si vero desolata est et 
vera vidua, suscipi debet in Ecclesie. Que autem 
véra vidua sit describit, et hec est difflnitio vere 
vidue. Quasi dicat : Veram viduam recipe, hec 
autem,vera est, que vere vidua est et desolata spe- 
rat in Deum, et instat obsecrationibus et orationi- 
bus nocte et die. Vere vidua et desolata, vel a suis 
contempta sperat in Deo. Videns enim se ex nulla& 
parte habere suffragium toto animo devota Deo, de 
quo solo sperat auxilium vite et salutis. Nam, etc. 
Quasi dicat : Illa que sperat et instat, vera vidua 
est, nam alia non. Et hoc est quod ait,Nam qua in 


deliciis, hujus mundi est, vivens, communi vita 


mortua, estin anima. Viduam talem es8se debere 
significat,ut ostendat se ideo Becundas nuptias con- 
tempsisse ut instaret discipline Dominice. Si enim 
sub nomine vidue deliciis vel luxurie vacet, vivens 
mortua habenda est,quia genus impostureest hono- 
rem vidue habere velle,et non obsequi Deo,et aliud 
agere,et aliud profiteri,cum profiteatur religionem. 

Et his viduis pracipe, hoc ut non sint in deliciis, 
et ut sint irreprehensibiles, quia non est eis occasio 
mundi tantam diligentiam actuum vel morum. Vi- 
duam vult habere, ut reprehendi non possit.Amota 
enim a spe mundane conversationis et corporis cu- 
randi officio, ad Deum se contulit, ut probabilem 
agat vitam. Sublatis enim occasionibus mundi qua 
aditus solent aperire peccatis, potest bona conver- 
satio incolumis permanere. 5i quis aulem. Quasi 
dicat : Vera vidua,si domum habet, eam regat; si 
autem hoc negligit, infideli deterior est : et hocest 
quod ait : Sí quis autem non habet curam suorum et 
maxime domesticorum, ut sunt patres, et fratres,et 
hujusmodi,fidem denegavit, operibus, et si non ver- 
bis, quia proximum non diligit, et est. deterior infi- 
deli, quia hio nondum veritatem novit vel promi- 
sit (20). Et nota quod ait, domesticorum, qui tam 
domestici cuique sunt ut parentes filiis, vel paren- 
tibus filii. Ideo ipse magister sanctorum insinuans 
quod a piis filiis cura impendenda est parentibus, 
de seipso exemplum constituit,quando de cruce ma- 
trem Joanni commendavit, et alterum pro se quo- 
dammodo filium ei providit (Joan. xix). Vidua ut 
jam dictum est vera et desolata, eligatur, que Ec- 
clesie pascatur alimoniis. Et si hujus etatis sit, 


Qua autem vera vidua est et desolata, id est non est D Bcilicet non minus quam sexaginía annarum, in qua 


habens domum, speret, id est sperare debet,in Deo, 
id est recipi debet in Ecclesia. Et instet, id est in- 
Stare debet obsecrationibus,que sunt pro remotione 
totius mali, et orationibus, qus sunt pro adeptione 
bonorum, nocte ac die. Nam si aliter facit, mortua 
est. Unde subdit : Nam, etc. Et debet esse irrepre- 
hensibilis tantum, et. addidit, et hoc przcipe, etc. 
Vel ita, que autem. Viduam filios vel nepotes ha- 
bentem non facile admittendam ad stipendia Eccle- 
si docuit, quia et si pie et sollicite domum suam 


(29) Aug., super Joannem. 


elate exstinctus est fomes libinis, et quz fuerit 
uror unius viri, propter supradictum sacramentum 
ín operibus bonis testimonium habens, si filios educa- 
vit fideliter, sí hospilio recepit pauperes, si lavit 
pedes sanctorum predicatorum, quos tunc suscipere 
periculosum erat. Faciamus hoc invicem humiles, 
quod humiliter fecit Excelsus. Magna est in hoo 
commendatio humilitatis.Et faciunt hoc sibi invicem 
fratres etiam in ipso opere visibili : et qui manu 


.non faciunt, corde faciunt, multo etiam melius est 


353 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1 AD TIM. 


354 


ut etiam manibus fiat, nec dedignetur quod feeit A sed simul cum predictis malis, et otiose discunt 


Christus facere Christianus. Qui enim ad pedes fra- 
trum inclinatur, ei in cordevelexcitatur, vel si jam 
inerat confirmatur hunrilitatis affectus. Et si sub- 
ministravit patientibus tribulationem in carcere, vel 
hujusmodi. Quid per singula? Sí omne opus bonum 
subsecula est humiliter. 

Vrns. 11-18. — « Adolescentiores autem viduas 
« devita. Cum enim luxuriate fuerint, in Christo 
« nubere volunt, habentes damnationem, quia pri- 
« mam fidem irritam fecerunt. Simul autem et 
« otiose discunt circuiredomos; non solum otiose, 
e Sed et verbose et curiose, loquentes que non 
« oportet. Volo autem juniores nubere, filios pro- 
« creare, matres familias esse, nullam occasionem 
« dare adversario maledicti gratia. Jam enim que- 
« dam converse sunt retro post Satanam. Si quis 
« fidelis habet viduas,'subministretillis, ut non gra- 
« vetur Ecclesia, ut his que vere vidue sunt suffi- 
« ciat. Qui bene presunt presbyteri duplici honore 
«digni habeantur,maxime quilaborantin verbo et do- 
« ctrina. Dicit enim Scriptura : Nonalligabia os bovi 
« trituranti. Et dignus est operarius mercedesua. » 

Adolescentiores autem. viduas, quarum sanguis 
fervet, devita, id est nota castitates earum, non us- 
que adeo cures ut eas Ecclesie alimoniissustentan- 
das suscipias. [Ambrosius] Prohibet adolescentulas 
viduas in hac suscipi professione: lubrice enim 
etali facile credi non debet. Cum enim. Quasi di- 
cat: Ideo devita, quia hoc sepecontingit, quod cum 
luxuriatz fueriul, idestcum post votum continentis 
luxuriose vixerint in cibis et in aliis, id estcum in 
deliciis egerint vitam, in Christo, non dico, nubunt, 


sed nubere volunt. Quasi dicat: Tunc non sit pecca- 


tum nubere. Ipse dico, habentes damnationem, pro 
fracta fide voti. [Augustinus] Unde subdit: Quia 
primam fidem, id est votum, vel in voto violato ba- 
ptismi fidem, scilicet quam in baptismo professe 
sunt, irritam fecerunt volendo etiam nubere. (30) 
In conjugali quippe vinculo, si pudicitia servatur, 
damnatio non timetuu; sed in vidualicontinentia et 


virginali excellentia virtus muneris amplioris expe- 


titur: qua expetita. et electa, et voto oblata, jam 
non solum capessere nuptias, sed etiam si non nu- 
bat, nubere velle damnabile est. Voventibus enim 
virginitatem vel viduitatem, non solum nubere sed 


C 


circuire domos, non solum otiose, sed et. verbosc et 
curiose, loquentes quz? non. oportel, scilicet turpia, 
religioni nocentia. Ne ergo hec mala contingant, 
volo juniores viduas nubere; quod bonum est, et 
filios procreare ; et hoc item bonum est: et maires 
familias esse; et hoc item bonum est. [Ambrosius] 
Et quare hoc dixerit, pandit, subdens : et sicnullam 
occasionem maledicli, id est maledicendi, dare ad- 
versario, idest infideli, quod est eiin gratia, id 
est quod adversario gratum est. Eienim gratum est 
de nobis male loqui, et non sine causa volo ita. (31) 
Jam enim quadam, tales post votum continentie, 
conversa sunt reiro post Satanam , id est ab excel- 
lenti illo vidualis vel virginalis castitatis proposito, 
in posteriora respiciendo ceciderunt, et interierunt, 
et ideo hujusmodi non sunt recipienda. Sed ei quis 
fidelis habet viduas juvenes in domo sua, subministret 
illis que necessaria sunt, ut non gravetur Ecclesia 
Quasi dicat: Si aliunde non haberent, Ecclesia 
daret eis, non tamen reciperentur in Ecclesia. Non 
gravetur, dico, Ecclesia, ut his qui verg vidue sunt 
sufficiat illud quod habet Ecclesia. Qui bene, de ho- 
nore preabyterorum hic agit. Quasi dicat: lllud 
quod dixi de viduis, observa, et hoc otiam preecipere 
de presbyteris, ut presbyteri qui beneprassuntvita et 
doctrina, dignihabeantur a subditis, duplici honore,ut 
scilicet spiritualiter eis obediant, etexteriora mini- 
Birent. [Ambrosius] Boni enim dispensatores et fi- 
deles, non solum honore sublimi preveniri debent, 
ged et terreno, ut non contristenturindigentiasum- 
ptuum, et gaudeantobedientiaspiritualium. Instan- 
tior enim fit $137 si non humilietur inopia, et 
crescit in illo auctoritas, cum videt seetiam in pre- 
genti laboris sui fructum percipere ; non ut abundet 
ged ut non deficiat. Tanta enim merces debet esse 
evangelizanti regnum Dei, ut non contristetur, nec 
extollatur. Necessitatis ergo est accipere unde vivi- 
tur, charitatis est prebere: non tamen venale est 
Evangelium ut pro his predicetur. Si enim sic vetr- 
dunt, magnam rem vilipendunt. Accipiant ergo 
sustentationem necessitatis a populo, mercedem 
dispensationis a Domino. Non enim a populo red- 
ditur quasi morces illis quisibiin incharitate Evan- 
gelii serviunt, sed tanquam stipendium datur: quo 
ut possint laborare, pascantur, etille duplex honor 


etiam velle damnpabile est. Quod ut demonstraret D exhibendus est quidem omnibus presbyteris, sed 


Apostolus, non ait, cum luxuriate fuerintin Christo 
nubunt, seu nubere volunt. Habentes, inquit, dam- 
nationem; et quare, subdit, quia primam fidem irri- 
tam fecerunt, et si non nubendo, tamen volendo ut 
voluntatem qu& a proposito cecidit appareat esse 
damnatam, sive sequantur nuptie, sive desint. 
Damnatur enim propositi fraus, damnatur fracta 
voti fides; damnantur tales, quia continentie pri- 
mam fidem irriiam fecerunt, et omnis hujusmodi 
similes sunt uxori Lot, que retro aspexit. Simul 
autem. Quasi dicat: Non solum retro respiciunt, 

(30) Aug., contra Julianum, De sancta viduitate, 


maxime his qui laborant in. verbo, id est in exhor- 
tatione scientium, et doctrina nescientium. Deinde 
de exteriori honore probat auctoritate Scripture, 
subdens: Dicit enim Scriptura: Non alligabis os, 
vel infrenabis bovi trituranti, sbilicet predicato- 
ribus, id est prohibebis predicatoribus sumere ne- 
cessaria. Et, ut Dominus in Evangelio dicit: Dignus 
est operarius mercede sua (I Tim. v). Unde vires re- 
paret in labore. 

Vxns. 19-25. —— « Adversus presbyterum accusa- 
« tionem noli recipere, nisi sub duobus aut tribusg 

(31) Aug., ad Julianum. 


- 


$355 


PETRI LOMBARDI 


856 


« testibus, Peccantes corani omnibus argue, ut et À post haeo omnia, manus nemini cito imposueris, id 


«celeri timorem habeant. Testor coram Deo et 
« Christo Jesu et electis angelis, ut hec custodias 
« Bine prejudicio, nihil faciens in alteram partem 


« declinando. Manus cito nemini imposueris, neque 


« communicaveris peccatis alienis. Teipsum castum 
« custodi. Noli adhuc aquam bibere, sed modico vino 
« utere propter stomachumtuum, et frequentestuas 
« infirmitates. Quorundam hominum peccata mani- 
« festa sunt precedentia adjudicium, quosdam au- 
« tem subsequuntur.Similiteret facta bona manifesta 
e«gunt,et quee aliter se habent, abscondi non possunt.» 

Adversus autem. Quia solet qui corripit non amari, 
et ideo habita occasione facile accusatur, contra hoc 
monet dicens : Aeversus autem presbyterum noli 


accipere accusationem, nisi sub duobus aut. tribus te- B 


stibus. Duo sufficiunt, sia Deo probata sunt. Hocideo 
dicit, quia non facileest accusanda persona tam alti 
ordinis, ut sit vice Christi. Peccuntes autem, id est 


hoc testimonio, scilicet duorum vel trium convictos 


peccasse. Vel, peccantes, qui manifesti sunt, argue 
coram omnibus ut cateri, scilicet presbyteri vel sub- 
diti timorem habeant. (32) Christum Dominum, et 
Paulum servum ejus audiamus. Dominus dicit in 
Evangelio: Si peccaverit in le frater tuus, corripe il- 
lum inter te et ipsum solum (Matth. xvii). Apostolus 
dicit : Peccantes, coram omnibus argue. Controversia 
hic videtur. Apostolo suo contrarium locutus esse 
videtur Dominus, sed nonest, quiaet in illoipselo- 
cutus est, Christus ergo utrumque dixit, unum ore 
suo alterum ore sui preconis. Verum ergo est ali- 


quando illud esse faciendum, aliquando illud. Sed C 


discernere debemus quando illud, et quandoillud. 
Aliquando enim debes corripere peccantem interte 
et ipsum solum, ut Dominus in Evangelio ait ; ali- 
quando coram omnibus, ut ceteri timeant illud. 
Et si aliquando illud, aliquandoillud fecerimus con- 
cordiam Scripturarum tenebimus, atquein faciendo 
non errabimus. Sed dicit mihi aliquis: Quando fa- 
ciam illud, quando illud? Intendite et videte quid 
quando facere debeamus, sed utinam facere pigri 
non simus: quando in te peccaverit, corripe eum 
inter te et ipsum solum. Quare? quia in te peccavit. 
Quid est in te peccavit? Tu scis quod peccavit. 
Quando ergo in te peccavit, id est quando tu scis 
quod peccavit, tunc secreto argue, ne si publice ar- 


est non cito ordines, sed sepe proba, et si sapiens, 
et 8i religiosus videatur, etsiinconsiderate ordinas. 
Neque communicaveris consensu peccatis alienis, qua 
post ordinationem facit. Firmissima veritas hoc ha- 
bet quod non nisi consensione intelligenda est com- 
munio peccatorum quam vetat Apostolus, qua quis 
peccatis communicat, si ea palpat, et cum possitcor- 
rigere et corripere negligit. Etteipsum, qui aliosju- 
dicas, castum custodi. Noli, quia decastitate monuit 
hac occasione immoderatam abstinentiam prohibet 
quam ipse inierat, quasi dicat: Dico, ut te castum 
custodias, tamen nolit adhucsicut priusaquam bibere, 
sed utere modico vino; sic enim non nocet castitati. 
Utere, dico, propter tuum stomachum, ubi sedes 
egritudinis, et frequentes infirmitates scilicet ipsos 
accessus. Nunc speciale ei consilium dat, ut eum 


, salubri doctrina regat. [Ambrosius] Prudenterenim 


Deus sibi serviri vult, non ut nimietate debiles fiant, 
et post medicorum suffragia requirant. Temperan- 
dum est enim,ut si fieri potest ceptum obsequium 
gradatim provehatur,potius quam per inconsideran- 
tiam minuatur.Quorumdam hominum .Quia dixerat;si- 
ne prejudicio nihil facias, determinat ubi prejudi- 
cium sit necessarium ,et ubi non,dividens bona et ma- 
lain manifestaetocculta; quasi dicat: Ideo opus est 
examinatione, quia sicut sunt quedam manifesta 
qua non oportet examinari, ita quedam sunt oc- 
culta, de quibus sine preexaminatione non potest 
fleri judicium. Et hoc est quod ait, quorumdam ho- 
minum, etc. Velita continua: Ideo bibe vinum, quia 
et si non mox claruerittua bonaintentio, non tamen 
poterit abscondi, sicut et in malis. (33) Nam quo- 
rumdam hominum peccata manifesta sunt. Manifesta 
dicit ea, de quibus claram est quo animo fiant. Et 
hec sunt precedentia ad judicium, quia si ista se- 
quitur, judicium non est temerarium. Quorumdam 
autem peccata, et subsequuntur. [Augustinus] Vel, 
subsequuntur ad judicium. Subsequuntur illa que 
occulta sunt, quia nec ipsa latebunt suo tempore, 
sed palam fient in die judicii, sic et debonis factis 
intelligendum est. Undesubjungit: Similiter et facta 
bona quedam manifesta sunt, eti non est opus pro- 
bari, et illa bona qua aliterse habent, id es&nonsunt 
nota, non póssunt abscondi suo tempore. De mani- 
festis ergo judicemus. Occulta vero Dei judicio re- 


gueris, non sis correetor, sed proditor, ut justus J) linquamus, quia et ipsa abscondi non possunt, sive 


Joseph de Maria fecit solus suscipans adulterium. 
Quandoautem palam peccatur,palam arguendum est 
ut autem presbyter non accusetur. Testor coram Deo, 
Patre et Christo Jesu, qui judicabit e£. angelis ejus 
electis, ad hoc ut separent bonos amalis, ut hac cu- 
slodias que precepi. et que sequuntur; et stne pra- 
judicio, id est pre examinatione nihil facias a justi- 
tia declinando in aliam partem. Quasi dicat: Ante- 
quam aliquid facias preexamina, etab examinatione 
non declines in aliud qua examinatio invenit, et 


(92) Aug. in serm. Evang. 


bona, sive malasint, cumtempus advenerit quo ma- 
nifestentur, Vel ita: Et agit tantum de presentiju- 
dicio hominnm quod dicitur discussio.Quasi dicat: 
Ideo opus est examinatione, quia sicut. quedam 
facta sunt manifesta, ita quedam occulta; et hoc 
est quod dicit, quorumdam hominum peccata mani- 
festa sunt, et hi non sunt probandi precedentia ad 
judicium, id est ante nota quam veniant ad discus- 
sionem ; quorumdam autem peccata, specie religio- 
nis tecta sunt. Et subsequuntur judicium, quia per 


(33) Aug. in lib. De ser. Dei, 


351 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. 1 AD TIM. 


358 


discussionam apparent. Similiter autem et facta A Discite a me,quia mitis sumet humilis corde (Matth. 


bona, quedam manifesta sunt,et non est opus pro- 
bari. Et illa bona que aliter se habent, id est non 
sunt nota, abscondi non possunt in discussione et 
hec probanda sunt. 

CAPUT VI. 

Vxns. 1-10. — « Quicunque sunt sub jugo servi 
«dominos suos omni honore dignos arbitrentur, ne 
« nomen Domini et doctrina blasphemetur. Quiau- 
« tem fideles habent dominos, non contemnant, quia 
e« fratres sunt, sed magis serviant, quia fideles sunt 
« et dilecti, quia beneflcii participes suut. Hac doce, 
« et exhortare. Si quis aliter docet, et non acquie- 
« Scit sanis sermonibus Domini nostri Jesu Christi, 
«et ei que secundum pietatem est doctrine, super- 
« bus est nihil sciens, sed languens circa qu stio- 
« nes et pugnas verborum, ex quibus oriuntur in- 
« vidie, contentiones, blasphemie, suspiciones ma- 
« le,conflictationes hominum mente corruptorum, 
« et qui veritate privati sunt, existimantium quas- 
« stum esse pietatem. Est autem quaestus magnus, 
« pietas cum sufficientia. Nihil enim intulimns in 
« hunc mundum ; haud dubium quia nec auforre 
« quid possumus. Habentes autem alimenta et qui- 
« bus tegamur, his contenti simus. Nam qui volunt 
« divites fieri, incidunt intentationemetin laqueum 
« diaboli, et desideria multa inutilia et nociva, que 
« mergunt homines in interitum et perditionem. 
« Radix enim omnium malorum est éupiditas: Quam 
« quidam appetentes erraverunt a fide, et inserue- 
« runt se doloribus multis. » 

218 Quicunque. Monet servos non contemnere, 
sed revereri dominos suos, dicens : Et quicunque, 
el si sint justi, et si sapientes sint, servi sub jugo 
infidelium, quibus videntur superiores, arbitrentur 
dominos dignos omni honore, bene serviendo eis-(34) 
Sciendum est quosdam predicasse communem 
omnibus in Christo esse libertatem, quod de spiri- 
tuali libertate utique verum est, non de carnali, ut 
ili intelligebant : ideo contra eos loquitur hic 
Apostolus jubens servos dominis esse subditos. Non 
ergo exigant servi Christiani quod de Hebraeis 
dicitur: Sex annis serviaut, et. gratis dimittantur 
liberi (Exod. xxi), quod mysticum est. Et quare 
hoc precipiat Apostolus, subdit : Ne blasphemetur 
nomen Domini, quasi aliena invadentis, et doctrina 


Christiana, quasi injusta, et contra leges predicet, 


sed potius per obsequia servorum fidelium Domini 
infideles convertantur. Qui autem habent fideles 
dominos non contemnant eos, ideo quia fratres. sunt, 
id est in Christo pares. sed magisserviunt, quia fide- 
les suni et dilecli Deo, qui domini sunt participes 
beneficii servorum presentis vel futuri. Hzc de 
servis doce nescientes, et exhortare scientes. Si quis 
autem aliter docet, scilicet ut omnes sint liberi, et 
^on acquiescit sanis sermonibus -Domini nostri Jesu 
Christi, dum ei objicitur Christum dixisse : Reddite 
Cxsari qu» sunt Casaris (Matth. xxi). Et item ; 
(34) Aug. in lib. Quest. Exodi. 


C 


xi). Et non acquiescit ez doctrine nostre, quz. est 
secundum pietatem, scilicet quae non facit odiosam 
Christianitatem, iste talis est superbus, superbia 
non ratio ducit eum. Et ideo elatus est non patiens 
Be vinci, quippe cum ad favorem quaerendum in 
confliclum prorumpit, quod a mansuetis et bonis 
vitatur. Et est nihil sciens, de his que veritashabet, 
et non est efficax, sed languens circa quaestiones et 
pugnas verborum,id est inexpeditus ad solvendum, 
sed semper circa. Unde recte ait, languens : non 
enim recusando finem penitus moritur, nec ad 
veritatis scientiam  convalescit, sed quasi repetitis 
accessionibus languet circa questiones et pugnas 
verborum. Questio enim erat an aliquis esset ser- 
vus, cum omnes ex eisdem patribus sint orti, et 
omnes Christusredemit. ltem, verborum pugne vide- 
bantur,quia Dominus dicit : Si fiiius vos liberavit, 
vere liberi eritis(Joan. vi). Heec enim verba videntur 
repugnare verbis Apostoli, sed sensus concordat. 

Ez quibus, scilicet pugnis et quetionibus,oriun- 
tur invidiz et contentiones, quia qui servos habent, 
invident et contendunt : et bluspheiiz in Deum, 
quia aliena tollit sibi ; et suspiciones malz, quasi 
hanc libertatem finxerimus ad lucrum, et conflictio- 
nes pseudopredicatorum contra alios, scilicet 
hominum mente corruptorum, quorum, scilicet ratio 
corrupta est, et qui privati sunt a veritate, id est a 
vera rerum cognitione, et Scripturarum intelligen- 
tia. Hominum, dico, exéstimuntium quaestum esse 
pietatem,[Haimo]id estqui ideo opus pietatis faciunt, 
id est predicant ut lucrum temporale ab auditori- 
bus accipiant, quia pro quaestu praedicant, non pro 
futuris. Est autem. Quasi dicat : Putuntquod pietas 
sit quaslus, sed pietas est longe alius questus, 
quia est. quaxstus magnus, scilicet &eternus, pietas 
cum sufficientia, quam habet ille cui sua parva suf- 
ficiunt, quando homo plus non desiderat habere 
quam necesse est: quod decet. Nihil enim nascendo 
intulimus in hunc mundum, haud id est nec dubium 
est, quia nec moriendo possumus auferre quid, id 
est aliquid de mundo. Unde Job : Nudus exivi de 
ulero matris mez, nudus revertar, etc. (Job. 1), 
Habentes. [Ambrosius] Quasi dicat : Et si nihil in- 
tulerimus, vel ablaturi simus, non tamen omnino 
abjicienda sunt hxc temporalia, sed Aabentes ali- 
menta et indumenta quibns tegamur hia. contenti 
simus, quia qui ultra tendit, malum invonit. Unde 
subdit : Nam qui volunt divites fieri, [Augustinus) 
Non, dico, qui sunt divites, sed qui volunt esse, 
incidunt in tentationem et in laqueum diaboli, ipso 
actu. Non est enim genus mali quod non ex cupidi- 
tate aliquando proveniat, quia radix est omnium 
malorum. (35) Et nota quod hoc dicitur his qui 
volunt divites esse, et non sunt. Illis autemqui jam 
divites sunt, aliud dicitur in sequenti, scilicet non 
superbe sapere, sed dare pauperibus, et addit : Et 
incidunt in desideria multa, que divitie nutriunt, 

(35) Aug. in psalmo cxxxvi. 


299 


PETRI LOMBARDI 


960 


inutilia et nociva: quod pejus est. Et quomodo A in miseriis fleri dives, nec pluris est ei mundus 


nocent ostendit subdens, : Qua desideria mergunt 
homines in interitum corporum, et perditionem ani- 
marum. (36) Radiz enim generalis omnium malorum 
est cupiditas plus habendi quam oportet. Hacetdia- 
bolus cecidit, et primi homines. Aliqui libri habent: 
Radiz omnium malorum est avaritia, que proprie est 
amor pecun&i. Unde etin Greco habetur philar- 
gia. Si ergo avaritia habetur in libro, quae proprie 
est pecunie amor, cum radix omnium malorum 
dicatur, species ponitur pro genere quod est cupi- 
ditas. Et alibi dicit Scriptura quod superbia est 
radix omnium malorum (Eccli. x). Que non viden- 
tur convenire. Sciendum vero utrumquevere dictum 
esse, si peccalorum genera attendantur. Nullum 
enim genus peccati est quod aliquando non prove- 
niat ex superbia, nullum quod aliquando non pro- 
veniat ex cupiditate. Et est utique aliquis homo 
qui ex cupiditate sit superbus,et aliquis est qui ex 
superbia sit cupidus. [Augustiuus] Est enim homo 
qui non esset amator pecunie, nisi per hoc putaret 
se excellentiorem esse : eL est qui non amaret ex- 
cellere,nisi putaret per hoc majores divitias babere. 
Quam cupiditatem quidam appelentes, qui enim 
pecuniam appetit, cupere appetit, erraverunt a fide, 
omnino Christum deserontes, et inseruerunt se dolo- 
ribus multis. Hoc constat in avaris qui tanto plures 
gollicitudinum cruciatus sustinent, quanto amplius 
desiderant, vel que habitu transeunt, vel quae 
habere non possunt, 

VEens. 11-16. — « Tu autem, o homo Dei, hec 
« fuge. Sectare vero justitiam, pietatem, fidem, 
« charitatem, patienliam, mansuetudinem. Certa 
«bonum certamen fidei, apprehende vitam eternam, 
« in qua vocatus es et confessus bonam confessio- 
« nem coram multis testibus. Precipio tibi coram 
« Deo qui vivificat omnia et Christo Jesu, qui testi- 
« monium reddidit snb Pontio Pilato bonam con- 
«fessionem, ut serves mandatum sine macula, 
«irreprehensibile usque inadventum Domininostri 
« Jesu Christi, quem suis temporibus ostendet 
« beatus et solus potens Rex regum, et Dominus 
« dominantium, qui solus habet immortalitàtem, et 
« lucem habitat inaccessibilem, quem nullushomi- 
« num vidit, sed nec videre potest. Cui honor et 
« imperium sempiternum. Ámen. » 

Tu autem,o Timothee, quia Aomo cs, id est ratió- 
nalis, et quia Dei es, fuge hac. [Ambrosius] Nihil 
enim tam asperum, tamque perniciosum, quam si 
virecclesiasticus, maximequi sublimem tenetlocum, 
divitiis hujus seculi studeat ; quia non solum sibi 
ipsi, Sed et ceteris obest, quibus contrariam dat 
formam. Sectare vero justitiam, faciendo unicuique 
quod jus exigit quod non cupidus facit ; pietatem, 
ut egenti condescendas, quod non cupidus; fidem, 
veram, Qui veram fidem de Deo habet, non cupit 


Ee Id., super Genesim. 
(37) Augustinus, contra Maximinum, 


quam Deus. Charitatem Dei et proximi qua penitus 
caret cupidus; patientiam, mansuetudinem, quibus 
caret cupidus, quia nec patienter fert adversa, nec 
alii est mansuetus. Certa. Quasi dicat : Hec in te 
habe pro aliis, ante- certa certamen, quasi dicat : 
Assidue certa. Certamen, dico, bonum, scilicet quod 
prodest aliis, quasi dicat : Certamen tale certa, ut 
prosit aliis cum discretione factum. Certamen, dico, 
fidei, scilicet quod pro fide fit, et pro his omnibus. 
Apprehende vitam aeternam, id est non queras nisi 


.vitam eternam : quod debes, quia in eam vocatus 


es, et non in aliud. Et hoc est quod subdit : In 
quam habendam vocatus es, et, eliam ideo debes, 
quia confessus es jam coram multis testibus, vel in 
ordinatione, vel in predicatione, bonam confessio- 
nem, id est illud quod fides exigit. Precipio tibi. 
Precepta dat rectori Ecclesie magna vigilantia 
atque providentia. [Haimo] In Timotheo enim 
omnibus successoribus prospector loquitur, quasi 
dicat: Non solum exhortor, sed etiam precipio tibi 
coram Deo Patre, qui vivificavit omnia, in quibus 
vita est, ita et te, et coram Jesu Christo, ut eum 
imiteris, qui cum esset sub Pontio Pilato reddidit 
testimonium, scilicet. bonam confessionem, id est 
imminente morte non negavit veritatem, sed quod 
dixerat affirmavit, scilicet se consilium Dei, que 
fuit bona et honesta confessio. Precipio, inquam, 
ut serves mandatum, id est illud quod Deus et ego 
tibi mandavimus, quod est sine macula et irrepre- 
hensibile,quialex Domini est Ymmaculata, necetiam 


C habilis est reprehendi. Serves, dico, usque in ad- 


ventum Domini nostri Jesu Christi, id est donec tibi 
adveniat Christus in morte. (uem adventum Christi, 
suis, id est congruis, temporibus ostendet, sanctis 
quibuscunque beatus et solus potens ; (37) hoc. non 
de Patre tantum intelligendum est, sed de Deo qui 
est ipsa Trinitas, quecunque Pater facit haec.-et 
Filius, similiter facit, et Spiritus sanctus. Deusergo 
trinus intelligitur, cum ait; beatus et solus potens, 
solus enim ipse beatus est et potens in se, qui etiam 
suos faciet bonos et potentes, et regessui et dominos 
imperiorum. Unde subdit: Rex regum et Dominus 
dominantium, qui solus per naturam habet immorta- 
litatem, id est immutabilitatem, et dabit suis per 
gratiam ; e£ habitat lucem. Per simile hoc dicit, 


p 939 id est ipse est lux cujus sui participes 


erunt. Lucem, dico, fnacessabilem, quia nullus eam 
accedet ex se, sed cui datur dono ejus: quod in- 
telligebat Propheta, dicens : Accedite ad eum et illu- 
minabil (Ephes. v). Et ita inaccessibilis est lux illa, 
quia ipse est quem nemo hominum vidil ex se, sed 
Deus factus videt, cum deluce ageret. Nunc de 
ipso Deo loquitur, quia idem est ipse et lux ; sed 
nec videre potest homo in hac vita ; post autem vi- 
debit. (38) Nihil hic dictum est quod non conveniat 


(88) Id., ibid. 


361 . 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. I AD TIM. 


385 


Trinitati, quia secundum veritatem Trinitas unus A4 plenus. Et ne spem perdidisse arbitrentur, quia 


Deus est. Beatus est solus potens rex regum et Do- 
minusdominantium qui solushabetimmortalitatem, 
quia solus per naturam est immutabilis, quia nec 
cujusquam gratia, sed natura sua nec potuit, rrec 
potest aliqua conversatione mutari, nec potuit, nec 
poterit aliqua mutatione peccare. Cuicunque vero 
ereature rationali prestatur ut peccare non possit, 
non est hoc proprie nature, sed Dei gratie. (39) 
Solus ergo Deus habet immortalitatem, et lucem 
habitat incessabilem, quam nec homo videt, nec 
videre potest, nec inde separatum Filium oportet 
intelligi, quia Filius vita tierna est cum Patre. 
[Augustinus] Et ideo reete intelligitur quem secun- 
dum naturam qua Deus est nemo vidit, nec videre 
potest, sed poterit aliquando, si de illis est de qui- 
bus dicitur:Beati mundo corde, quoníam ipsi Deum 
videbant (Matth. v). Cui Deo, id est Patri, et Filío, 
et Spiritui sancto est honor, a creaturis, et gloria 
Tn se, et imperium, quia omnia potest,et hec etiam 
suis dabit : et hoo in sempiternum. Amen. 

Vzns. 17-21. — « Divitibus hujus seculi precipe 
« non sublime sapere,neque sperare in incerto di- 
vitiarum, eed in Deo vivo qui prestat nobis om- 
« nia abunde ad fruendum,bene ngere,divites fieri 
« in bonis operibus, facile tribuere, communicare, 
thesaurizare sibi fundamentum bonum in futu- 
« rum, ut apprebendant veram vitam.O Timothee, 
« depositum custodi, devitans profanas vocum no- 
« vitates, et oppositiones falsi nominis scientie : 
« quam quidam promittentes circa fidem excide- 
« runt. Gratia teoum. Amen. » 

Divitibus. Supra egit de his qui volunt divites 
fieri,dicens eos incidere in tentationern et laqueum 
diaboli.Hic agit de his quidivitessunt, monens non 
eperare in divitiis ; et quia dixit mala venire ex cu. 
piditate, et contra suasit,ne viderentur divites om- 
nino abjecti determinat ; quasi dicat : Licet cupidi 
incidant in laqueum diaboli, tamen non sunt peni- 
tus abjiciendi divites, sed potius practpe divitibus 
hujus saculi, quia sunt et spirituales divites id est 
his qui in hoc &tculo abundant pecunia. Quid?nor 
divites non esse, sed non sublíme sapere, mec 
sperare in incerto diviliarum,id est non inde super- 
bire,et in eis spem non habere, quia incerte sunt. 
Et ideo non est superbiendum inde, sed timen- 
dum. (40) Nota quod non expavit Apostolus divi- 
tias,sed morbum divitiarum,id est superbiam, que 
est vermis divitum. Grandis animus est qui inter 
divitias isto morbo non tentatur, magnus est qui 
non se ideo magnum putat quia dives est. Qui au- 
tem idco se magnum putat, superbusetegenus est, 
in earne orepat, in corde mendicat,inflatus est non 

(39) Aug., de Trinit. 

(40, Id., in serm. De verbis Evang. 

(41] Id., super Joannem. 


« 


« 


ParROL. CXOCII. 


D 


dixerat,neque sperare, in incerto divitiarum, adje- 
cit : Sed, precipe'sperare in Deo vivo qui prostat 
nobis omnia abunde, scilicet sine diminutione, ad 
fruendum in elernitate, non modo ad utendum in 
bac vita. [Augustinus] Temporalia enim dat ad 
utendum, eterna ad fruendum : illa,unde bona fa- 
ciamus ; ista unde boni efficiamur. Si vero quid 
faciant de suis dIvitiis querant, precipe divites 
bene agere, et divites fieri in operibus bonis, 1d. est 
precipe illos bene operari, ita ut divites sihi ih 
operibus. Et precipe illis tribuere sua : et hoc fa- 
cile etiam,vel ita, et ad hoc sint faciles. Et precipe 
illis communicare, id est communia putdre quse h&- 
bent, et thesaurixare sibi fundamentum bonum, id 
est virtutes firmas, non tantum operá : et hoe i 
futurum, id est in opus,non alicujus presentis,Sed 
futuri boni,ad quod divitie premittuntur, hof per- 
duntur : ita hec precipe facere, ut,id est curi, ap: 
prehendant veram vitam, scilicet eternam, que not 
est fugitiva et vana ut hec vita. Quid plura? 0 
Timoihee,per nomen admonet proprium reddens eur 


attentum, custodi depositum, scilicet quod Deus et 


ego tibi commendavimus, derifans, wt. possis illud 
custodire novitates vocum, non onines,sed profanas. 
qua sunt contra religionem, ut est hypostasis, que 
vox habet se ad personam et ad substantiam.Undé 
et heretici sub hujus vocis multiplioitate inducer8 
volebant tres esse substantias. Alie vero novitated 
non sunt vitanda. (41) Sunt enim dectrine religio: 
nis congruentes verborum quedam novitates,sicut 


C ipsum nomen Christianum quod quando dici ecpe: 


rit scriptnm est. In Antiochia enim primum posf 
Ascensionem Domini appellati samt Christtani,sicut 
legitur in Actibus apostolorum .Y42) Adversus etiafe 
impietatem Arianorum novum nomen patres ho- 
mouüsion condiderunt, sed non rem nováàm talt no- 

mine signiflcaverunt.Hoc enim vocatur homousiot, 

quod est unius ejusdemque substantis. Nam si om- 

nis novitas profana esset, non a Domino diceretur: 

Mandatum novum do vobis (Joan. xm), ut testa- 
mentum appellatur novum, nec cantaret universa 
Ecclesia canticum novum. E( devitans etiam oppo- 

sSitiones scienli? falsi nominis, id est que falso 

nomine scientia dicitur. Quam scientiam quidam 

promittentes, qui fidem quasi imperitiam rident,ex- 

ciderunt & fide, semper manentes circa fldem, ef 
nunquam intus.(43)Nihil enim sic amant isti quam 
seientíam promittere,et fidem rerum verarum quam 
parvuli credere precipiuntur, velut imperitiam de- 
ridere. Et ut hec custodias, gratia sit tecum. 
Amen. 


T Id., in eod. 


Id., in eod. 


à 


363 





PETRI LOMBARDI 


IN EPISTOLAM II AD TIMOTHEUM 





ARGUMENTUM. 

Item Timotheo scribit de exhortatione martyrii, 
et omni regula veritatis, et quid futurum sit tem- 
poribus novissimis, et de sua passione, scribens ei 
&b urbe Roma. 

CAPUT PRIMUM. 

VzgRS. 1-5. — « Paulus apostolus Jesu Christi 
« per voluntatem Dei secundum promissionem vite 
« que est in Christo Jesu, Timotheo charissimo 
« filio, gratia el misericordia, et pax a Deo Patre 
« nostro et Christo Jesu Domino nostro. Gratias 
« ago Deo meo, cui servio a progenitoribus meis in 
« conscientia pura,quod sine intermissione habeam 
« tui memoriam in orationibus meis nocte ac die, 
« desiderans te videre,memor lacrymarum tuarum 
« ut gaudio implear, recordationem accipiens ejus 
« fidei que est in te non ficta, que et habitavit 
« primum in avia tua Loide et matre tua Euticie : 
« certus sum autem quod et in te. » 

Paulus apostolus. Paulus jam a mundo transitu- 
rus hanc secundam Epistolam item scribit a Boma 
de carcere Timotheo infirmitatibus et adversitati- 
bus jam fatigato, ut constanter laboret in Dei gra- 
lia sibi credita, exhortans eum ad martyrium mul- 
tis modis, et ut perseveret in officio recte predica- 
tionis et sancta operatione, et preedicens quod fu- 
turum sit novissimis temporibus,et de suo obitu. 
[Haimo] Et est intentio Apostoli in hac Epistoja 
exhortari Timotheum ad sui officii diligentem exse- 
cutionem, et ad palmam martyrii, et quedam ad- 
huc addere de episcopali officio.Modus talis:Primo 


salutat deinde gratias agit de bono quod habet ubi C 


guum videndi eum desiderium ostendit. Postea mo- 
net eum ad praedicandum, et ad patientiam marty- 
rii, suo et aliis modis. Inde dicit, quales futuri 
sunt in novissimis diebus,tandem detempore reso- 
lutionissue instanti.Premittit autem salutationem, 
dicens : Paulus apostolus Christi Jesu, cujus officii 
tu es particeps. Perfice ergo debitum officii opus. 
Apostolus, dico, per voluntatem Dei, non meis me- 
ritis. Quasi dicat:Et tu similiter gratis missus es, 
el ideo predicande gratie magia es obnoxius.Apo- 
stolus sum, dico, nec sine spe premii, imo secun- 
dum promissionem vil2, non hujus, sed quc est 
ín Jesu, pro hace promissione legitime certo. 
Hanc meis sequacibus promitto. Paulus, inquam, 


27220 scribit Epistolam Tímotheo charissimo filio, |) 


et ante alia salutat in hunc modum : gratia, scili- 
cet donatio Spriritus sancti quaministri armantur, 
et misericordia, scilicet. remissio peccatorum ; et 
paz, scilicet tranquilitas mentis, et prelibatio eter- 
ne vite,sit tibi a Deo Patre et Jesu Christo Domino 
nostro. Gratias ago. Agit gratias de bono ejus, com- 


À mendans fidei gratiam qua in ipso est. Ait ergo. 


Gratias ago Deo meo,de hoc quod sine intermissione 
habeo memoriam tui in orationibus meis,scilicet orans 
tibi majora dona, id est de hoc gratias ago quod 
tam bonus fuisti cujus semper sim memor.Hec est 
sapiens exhortatio ad ulteriora. Deo meo, dico, cui 
servio, quem et tu sequere. Servio, dico, edoctus a 
progenitoribus meis, id est ab antiquis patribus,sci- 
licet Abraham, Isaac, et Jacob, et aliis qui unum 
Deum vera fide coluerunt, quia una fides est utro- 
rumque,scilicet antiquorum et modernorum justo- 
rum. Servio, dico, in conscientia pura, sic sit et 
tua. Ego, dico, nocte ac die desiderans videre te, 
qui&a meus visus esset tua confirmatio, et sic qui 
gaudeo de te bono, implerer gaudio de te perfecto. 
Unde subdit : Ut gaudio, quasi dicat:Ideo desidero 
te videre, ut implear gaudio, de tua perfectione, et 
ideo quia memor sum lacrymarum tuarum. Flevit 
enim Timotheus & Paulo dimissus, paratus cum eo 
ire ad omnia pericula. Quod ergo presens habuit, 
&bsens teneat. Ego, dico, accipiens,id est etiam ha- 
bens recordationem ejus fidei que est in te non ficta, 
fd est non inventitia vel fragilis, que etiam com- 
moneat te, cum etiam in feminis fuerit (firma. Un- 
de sequitur : quz fidos et habitavit. primum in avie 
tua Loide, et matre tua Euticie. [Ambrosius] Paren- 
tum ejus sinceritatem fidei memorat, ut fortiorem 
homo faceret. [Haimo] Certus sum autem quod et 
in te habitat eadem fides, et ideo ferveat. 

Vgn8. 6-18. — « Propter quam causam admoheo 
« te ut resuscites gratiam Dei que est in te per im- 
« positionem manuum mearum.Non enim dedit no- 
« bis Deus spiritum timoris,sed virtutis,et dilectio- 
« nis, et sobrietatis. Noli itaque erubescere testi- 
« monium Domini nostri, neque me vinctum ejus, 
« sed collabora Evangelio secundum virtutem Dei 
« qui nos liberavit et vocavit vocatione sua sancta, 
« non secundum opera nosítra,sed secundum propo 
« situm suum et gretiam, quae data est nobis in 
« Christo Jesu ante temporalia secula. Manifestata 
« est autem nunc per illuminationem Salvatoris no- 
« stri Jesu Christi, qui destruxit quidem mortem, 
« illuminavit autem vitam et incorruptionem per 
« Evangelium, in quo positus sum ego predicator, 
« et Apostolus, et magister gentium. Ob quam cau- 
« sam etiam heo patior, sed non confundor. Scio 
«enim cui credidi, et certus sum quia potens est 
« depositum meum servare in illum diem, formam 
« habens sanorum verborum que ameaudistiin fide 
« et dilectione in Christo Jesu. Bonum depositum 
« custodi per Spiritum sanctum,quihabitat in nobis. 
« Scis enim hoc quod aversi sunt a me omnes qui 
« in Asia sunt, ex quibus et Phyletus et Hermoge- 


365 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD TIM. 


366 


« nes. Det misericordiam Dominus Onesiphori do- A sed secundum propositum suum et gratiam, id est se- 


« mui, quia sepe me refrigeravit, et catenam meam 
«non erubuit, sed cum Romam venisset sollicite 
« me quesivit, et invenit. Det illi Dominus invenire 
« misericordiam a Deo in illa die. Et quanta Ephesi 
« ministravit mihi, tu melius nosti. » 

Propter quam causam. Commendata fide illius, ad 
eam sine timore et. erubescentia predicandam ex- 
hortatur. Quasi dicat : Propter quam causam, sci- 
licet quia fidem habes, et fuisti talis, et tam boni 
parentes tui fuerunt, admoneo le ut resuscites gra- 
tiam Dei, scilicet gratiam episcopalem timore quasi 
sopitam a Deo tibi collatam, qua est in te per ím- 
positionem manuum mearum, qua te mihi admonet 
obedire. Non enim. Quasi dicat : Moneo ut resusci- 
tes gratiam Dei, quod utique potes. Dedit enim no- 
bis Deus spiritum virtutis et dilectionis. (1) Et hoc 
est quod ait, non enim dedit nobis, tibi ut mihi, spi- 
ritum timoris, quo turbatus Petrus negavit Christum. 
Hunc enim potius auferri voluit a nobis, cum dixit : 
Nolite limere eos qui occidunt corpus (Matth. x). Hujus 
timoris non accepimus spiritum, sed illius de quo 
Dominus ait : Eum timete qui poles corpus et ani- 
mam perdere im gehennam (ibid.). Spiritus enim 
sanctus dat timorem, non mundi, sed Dei qui po- 
test perdere in gehennam. Non dedit, inquam, spi- 
ritum timoris, sed virtutis, id est fortitudinis contra 
adversa, qua timorem pellat,que venit ex dilectione 
Dei et proximi, de qua addit, et dilectionis, quam 
sobrietas praecedit, de qua subdit, et sobrietatis, id 
est discretionis. Ecce a summo dono, id est a dile- 


ctione, ad unum descendit, id est ad sobrietatem. C 


Noli itaque. Prius monuit non timere, ad quod va- 
let virtus. Hic monet non erubescere, ad quod valet 
dilectio et discretio. Quasi dicat : Quia dedit spiri- 
tum dilectionis et discretionis, noli itaque erubesce- 
re testimonium Dominí nostri, id est non erubescas 
testari hominibus Dominum esse crucifixum, quia 
surrexit. [Ambrosius] Constantiam habendam docet, 
nec erubescendum esse in professione. Non estenim 
unde erubescatur in ea, quia si visus est homo Chri. 
stus, gestis tamen apparuit Deus, et si crucifixus 
est, resurrexit tamen & mortuis, et mullis videnti- 
bus suscipiente eum nube, in celum ascendit. Ubi 
ergo putatur imbecillitas, ibi apparet potentia. Ne- 
que, erubescas, me vinctum, pro predicatione Evan- 


cundum quod per gratiam quidem previderat. Que 
gralia dala est nobis in Christo Jesu, id est previsa 
est dari nobis per Christum, ante tempora szcula- 
ria. Manifestata est autem nunc id completione per 
tlluminationem Salvatoris nostri Jesu Christi, id est 
per predicationem Christi illuminantem auditores. 
Que vero sit illa gratia aperit, subdens : Qui Chri- 
slus destruxit quidem mortem, utramque, anime et 
corporis. Hec est illa gratia, scilicet destructio 
mortis. Et ideo mors non est timenda pro fide 
Christi. Illuminavit autem, id est in luce posuit, vi- 
tam et incorruptionem, id est vitam incorruptibilem. 
Et hoc per Evangelium, id est per praedicationem 
Evangelii. Ecce quam necessarium est Evangelium, 
in quo, scilicet Evangelio, ego positus sum, quasi im- 
mobilis pravdicator, nomen actus, et apostolus, ha- 
bens potestatem apostolicam, et magister gentium, 
scilicet quotidie docens gentes. 0b quam causam, 
scilicet quia predico, et Axzc patior, que modo Re- 
me sustineo, sed non confundor, id est deficio vel 
erubesco. Securus quia pro tribulationibus magna 
ei promissa merces est, non confunditur sed gloria- 
tur in pressuris. Quo autem hsc spectent, ibi aperit]: 
Formam habens, eic. 

Scio enim. [Haimo] Quasi dicat : Ideo non confun- 
dor, quia scio quod Deus est ille cui credidi. [Au- 
gustinus] Vel, scio cui credidi, id est cui mea com- 
misi, scilicet, Christo. Et certus sum.quia potens est 
servare depositum meum, id est salutem meam quam 
ei commendavi, scilicet in spe et fide illius colloca- 
vi. [Ambrosius] In illo die, scilicet. judicii. Spe et 
magnificentia Salvatoris securus est, quia quod com- 
mendat illi, id tuto est. Illi auteni commendat salu- 
tem suam, ut hic pro illo patiens, salutem inveniat 
penes illum cum coperit judicare, ut puniens infi- 
deles istum dignum «terna vita pronuntiet. Vel, 
potens est servare depositum meum, id est Evan- 
gelium quod mihi commendavit, vel quod ei com- 
misj servandum usque in illum diem, decessus 
mei. Formam. Hic ostendit quo de se predicta: 
spectent. Quasi dicat: Ita laboro et insto officio 
mihi credito, similiter et tu habens formam sanorum 
verborum qu a me, non a quocunque, audisti, ha- 
bens, dico, £n fide et. dilectione, id est habens bona 
verba cum fide et dilectione, que est in Chrislo 


| gelii ejus, quia nec in hoc rubor est, sed collabora p) Jesu, id est sicut, Christus instituit. Hec, inquam, 


mihi in predicando Evangelio crucis. [Haimo] Vel, 
collabora mecum Evangelio, id est ad honorem Evan- 
gelii, quod potes secundum virtulem Dei; et debes, 
quia ipse qui liberavit nos, pretio sanguinis sui. 
[Ambrosius] Vicem ergo reddere liberanti conve- 
nit, cujus beneficiis cum digne respondere non va- 
leamus, vel legationem ejus fideliter et instanter 
agamus. Et vocavit nos vocatione interiori sua, id 
est sibi soli convenienti ; et sancía, quia ad &eancta 
vocat. Vocavit, dico, non secundum opera nostra, 


(1) August., De grat, et lib, arb, 


habens per que potes custodire. Cuslodi diligenti 
exsecutione. Bonum depositum, id est officium tibi 
commisaum, quod potes per Spiritum sanctum qui 
habitat in nobis, scilicet in te ut in me. [Haimo] Qui- 
dam libri habent, formam habe. Secundum hoc sic 
continuo litteram, quasi dicat: Collabora Evange- 
lio, quod ut recte facias, habe formam sanorum ver- 
borum, etc., non mutatur sententia. Et custodi bo- 
num depositum, nec hic mutatur sensus. Scis enim 
hoc ; Quasi dicat: Ideo opus est ut custodias, quia, 


- Lr NN l 


PETRI LOMBARDI 


3608 


tu seis hoc quod. omnes illi qui aversi sunt a. me, id À bens Timotheo, ne forte cum indigeret Timotheus, 


est qui recesserunt a me, modo sunt im Asia, ex 
quibus est Phwletus et Hermogenes, a quibus tibi ma- 
ximo eavendum est. [Ambrosius] Hi quos memorat 
simulatione pleni erant, simulate enim fuerant cum 
Apostolo, ut addiscerent unde calumniam illi faee- 
rent, sed postquam viderunt se manifestatos,reces- 
gerunt ab eo. Det. ete. Quasi dicat : Hli reeeeserunt 
a& me, sed det Dominus misericordiam domui, id est 
familie, Onesiphori, Asiani, quta saepe me refrigeravit, 
ministrando mihi necessaria. Hunc imitare tu. Et 
catenam meam non erubuit, sicut hi qui recesserunt 
a me, sed cum venisset Romam sollicite me quaeswit, 
ut ei liceret ad me ingredi, et invenit me, et ideo de£ 
dli Deus Pater invenire misericordiam a Domino, id 
est a Filio, in '$:S& illo die judicii ; et non solum 
Rom, Séd etiam Ephesi, multa sínistravit mihi, et 
quanta ty qui aderas, nosti melius, aliis pluribus. 
Vel, meliue quam bec. : 
CAPUT 1I. 
Yxns. 1-9. — « Tu ergo, fili mi, confortare in gra- 
« tia quo est in Christo Jesu, e$ que audisti a me 
« per multos testes, hec commenda fidelibus homi- 
« nibus, qui idonei erunt et alios docere. Labora 
« Bicut bonus miles Christi Jesu. Nemo militans 
« Deo implicat se negotiis secularibus, ut ei placeat 
« €ui se probavit. Nam et qui certat in agone, non 
. « eoronabitur, nisi legitime certaverit. Laborantem 
« agricolam oportet primum de fructibus accipere. 
« Intellige qua dico : dabit enim tibi Dominus in 
« omnibus intellectum. Memor esto Dominum Je- 


et nollet viciu quotidiano ab eis eustentari quibus 
Evangelium ministrabat, nec in opere corporali la- 
berare posset, aliqua negotia sibi quereret quibus 
animi ejus implicarentur. Nam et illa negotia sunt 
secularia, cum animus occupatur colligende cura 
pecunie sine labore corporis, ut faciunt negotiato- 
res, et hujusmodi. Cura enim non manibus ope- 
rantur, ideeque ipsum animum suum oceupant ha- 
bendi solicitudine. Quod ne iste jaceret, quia in- 
firmus laberare non poterat, prohibet, dicens, nemo. 
militans Deo implicat se negotiis secularibus, ut 
placeat ei, scilicet Deo. Cu se probavit, id est devo- 
vit, et per preterita in electione probabilem osten- 
dit. Nam et qui. Quasi dicat : Ideo labora sieut bo- 
nus miles, vel ideo nemo se implicet secularibus 
negotiis, quia aliter non datur corona nisi legitime 
militet, ut in agone sit. Nam et ille qui cerint in agone 
quolibet, non coronabitur, nisi legitime certaverit, id 
eet prout expetit lex agonis, quod nemo potest 
nisi ab omnibus qus illum agonem impedire pos- 
sun£ abstineat. Et quasi ille quereret : Unde ergo 
vivam, cum fodere non possim, et mendicare con- 
fundar? subdit : Laborantem agricolam. Quasi di- 
cat : Etsi nen impfices te negotiis, est tamen unde 
potes vivete, quia eportet laborantem agricolam. Vel 
ita eontinua : dico, labora, e£ quamvis ita moneam 
te laborare, non tamen vivas de opere tuo, quia 
infirmus es, et minus sufficiens verbo Dei, quia 
oportet laborantem agricolam, [Haimo] scilicet pre- 
dicatorem qui im agro Ecclesie ligone verbi Dei 


« sum Christum resurrexisse à mortuis, ex semine G exocolit corda auditorum, primum percipere, id. es& 


« David, secundum Evangelium meum in quo ]a- 
« boro usque ad vineula, quasi male operans, sed 
« verbum Dei non est alligatum. » 

Tw ergo Quasi dicat : Quia illi sunt aversi, et ex- 
emplum habes illius Onesiphori, tu ergo, fili mi, 
conforiare, eà magis exemplo Onesiphori, in gralia 
fidei et sapientie in te servanda, et aliis annun- 
tianda, quar data est in Ghristo Jesu, et etiam cqad- 
jutores oonstitue. Unde subdit : E qu» audisti a 
mé confirmata per $ulios Lestes, scilicet per prophe- 
tas, hee commenda hominibus fidelibus, id est sane 
fidei, qui idenei erunt, vita et scientia et facundia, 
et alios docere. llis enim debet committi preedicatio 
Dei qui apti sunt illii offlcio. Et tu ipse, labora in 
praedicando Evangelio contra hostes fidei, sicut bo- 
nus miles Christi. Si autem bonug miles egse via, 
non implioes te seoularibus negotiis, quia nemo in 
spiritualibus militans Deo, qui non potest dividi 
duobus contrariis servis, sicut nemo potest servire 
duobus dominis, implicat se sadcularibus negotiis 
quibuslibet. Vel specialiter negotium seculare ap- 
pellat, ut quasi mercatum faciens quis de spiritua- 
libus carnalia querens. Et est hec diffinitio boni 
militis : ut ergo sit bonus miles non implicet se sme- 
cularibus negotiis. (2) Hoc ideo dieit Apostolus seri- 


(2) Aug., in lib. De op. mon. 


sumere, de fructibus, id est necessaria ab auditori- 
bus, quia dignus est operarius mercede sua (Luc. x). 
Ut agrieola vel vinitor primos fructus laboris sui 
degustat, ita Apostolus prius jubet eum sumere 
qut primus est, et sic cteteris distribuere. [Ambro- 
sius] Primum enim debet ille suam necessitatem 
implere ex his qus accipit, et post aliis de his 
que supersunt ministrare. (Haimo) Castum iteque 
eyangelistam non ad hoo evangelizantem, ut Evan- 
gelium vendat, securum facit ; et vult ut intelligat 
quod necessaria sibt sumere ab eis in quibus Dee 
reilitat, (3) et quos tanquam cultor vineam exercet, 
vel tenquam gregem paseit, non est mendicitas, 
ged potestas. Timotheus autem tante abstinentie 
fuit, quod etiam a licitis se temperans volebat de 
labore manuum vivere, cum Dominus decreverit 
ut qui Evangelium annuntiat de Evangelio vivat, 
Intellige. Quasi dicat : Dioo ut accipias, necessaria 
a subditis. Et in hoc si videer contraria, et contra 
hoc quod ipse ego facio, dicere, intellige qua dico, 
id est discerne quid quare dicitur. Ideo enim 
dico, ut accipias, quia tu infirmus es. Ideo ego 
&abstineo quia mihi de aeceptione scandalum est, 
Intellige dioo quod potes. Debit enim tibi Deus in 
omnibus iniellectum, non solum inm his. Memor 


(3) Aug., in eod, 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD "MM. 410 


[Haimo.] Quasi dicat : Certans legitime coronabi- À minibus, et ipse negabit vos, coram Patre dicens : 


tur, ct ut legitime certes, memor esto Dominum no- 
strum Jesum Ghristum resurrexisse a mortuis, natum 
ex semine David, id est de progenie David. (Ambro- 
srus] Et hoo, secundum evangelium meum, id est se- 
cundum praedicationem meam, etsi perversi ne- 
gent. Hec non propter Timotheum memorat, sed 
propter haereticos quoa praevidit futuros et ista ne- 
gaturos, in quo Evangelio predicando, laboro «sque 
ad vincula, sic et tu facias : ego dico habitus, quasi 
mule operans. Hic contumeliem notat quis ei inge- 
rebatur. Sed verbum Dei non est alligatum in me, et- 
si corpus, id est licet ego sim alligatus corpore, 
tamen verbum Dei non est alligatum, quia et ser- 
mone presentes et litteris absentes docere non cesso. 

VEns. 10-18. — « Ideo omnia sustineo propter 
« electos, ut et ipsi salutera consequantur, que ést 
« in Christo Jesu cum gloria celesti. Fidelis sermo. 
« Nam si commortui sumus, et. convivemusm ; si 
« sustinebimus, et conregnabimus ; si negaverimus, 
« et ille negabit nos; si non eredimus, ille fidelis 
« permanet ; negare seipsum non potest. Hec eom- 
« mone feslificans coram Deo. Noli contendere ver- 
« bis; ad nihil onim utile est, nisi ad subversionem 
« audientium. Sollioite autem cüra teipsum proha- 
« bilem exhibere Deo operarium, inconfusibiiem, 
« recte tractantem verbum veritatis. Profana autem 
« et inaniloquia devita. Multum enim proficiunt ad 
« impietatem, et sermo eorum ut cahcer serpit. Ex 
« quibus est. Hymeneus et Philetus, qui a veritate 
« exciderunt, dicentes reeurree' oném esse jam fa- 
« ctam, et subverterunt quorürtidam fidem. » 

Et ideo, id est pro Evangelio, vel quia memor $um 
Christum resurrexisse, sustineo omnia, incommoda 
mexime, propter electos, et si omnibus non prosim, 
ui et ipsi mecum consequantur, hio. salutem animi 
qua est in Christo Jesu, id est per Christum patra- 
tur. Et hoc, cum gloria calesti, qui post hano vi- 
tam gloria dabitur. Quasi dicat : Hic consequantur 
salutem justificationis et post hane vitam gloriam 
calestem. Et Kdelis, id est verus, sermo, est iste, 
scilicet quia consequentur electi salutern ct glo- 
riam, et vere : nam et mortui mundo sgidut Christus 
veteri homini, et sustinentes, id est martyres, con- 
sequentur salutem. Et heo est quod ait : Nam si 
"os sumus commort(ui, id est si nos sumus mortui 


Nescio vos (Matth. xxrv). Hoc est contrarium illi 
quod ipse ait : Qui me confessus fuerit coram homi- 
nibus, confitebor et egoeum coram Patre meo (Matth. 
x). Et si nos non credimus quod puniat malos, stulte 
confisi de misericordia ejus, $//e tamen, scilicet 
Ghristus, permanet fidelis in dictis suis etin eo etiam 
quod dixit : Qui non crediderit condemnabitur. Et 
vere fidelis est, quia non potest negare seipsum, qui 
est veritas, quod faceret si dicta sua non impleret. 
Hoc autet quod seipsurh negare non potest laus 
est divise volüntatis, sie quod quidam non possunt 
credere culpa est voluntatis humans. (4) Hxc au- 
tem, predicta, scilicet ut patiari&, etc., commoneo 
testificaus. Vel secundum aliant litteram, Acc com- 
mone, alios tibi commissos festifcans coram Deo, 
id est testem Deum invoeáns. Nol, Quasi dicat : 
Hoc fac, sed noli contendere verbis. Ad nihil enim 
ut lle est nisi ad subversionem audiettium,quia con- 
tentio nil potest nisi subvertere audientes, dum 
verbosus par vel superior videtur Catholico. Con- 
tentio minus stabilitis sepe generat scrupulum. So- 
lerit enim in contentione falia opponi elimato malé- 
volenti& atgumento, ut moveant animos insipien- 
tium fratrum. Nec potest esse quin contentio extor- 
queat aliquid quod dicatur cotitra conscientiam, 
uf intus im animo perdat, e£ foris victor accedat. 
Némo enini petitur sb vinci, licet. sciat vera esso 
que audit. Collatio ergo inter Dei servos esse de- 
bet, non altercatio. Sollicite atem cura exhibere 
teipsum | Deo, hoc propter te, probabilem, id est 


C probatum et laudabilem in conspectu tuotum, hoc 


propter preximum, operariwm, tn operibus vite 
agendis, ?ntonl'usíbilem, scilicet qui non erubescat 
Evangélium, vel non deficiat, recte tractantem ver- 
bum verilatis, scilicet sccundum competentiam sin- 
gulorüm, ut altis spiritualia, lac distribuat parvu- 
Iis, »rofana, que verba ut hereses, et inaniloquia, 
seilicet que sine fructu sunt, et si non ita mala 
4? sint, dcvità, quia aliquibus'hocent. Unde sub- 


dit : Multum cnim proficiiint, id est efficacia sunt, 


ad impietatem, id est contra cultum Dei. Et sermo 
eorum, id est hereticorum, ut cancer serptt, id est 
& parvo usque àd majus paulatim tendit, que sana 
stint corrumpendo, et ita ad impietatem trahendo. 
Ex quibus est Hymenzus et Philetus. Horum prodit 


mundo vel peccatis in baptismo, sicut, Christus ) nomina ut ab his specialiter caveat ; quos et profa- 


veteri homini, utique et conviventus, id. est. cutn 
illo vivemus in sterna vita. Et sí. sustinemus pro 
Christo tribulationes et passiones, ef conregnabi- 
snus cum illo in eterna beatitudine. Vel ita : Fide- 
lis sermo, nam si; it& ordina litteram et continua, 
quia ut sustineas memor esto Chrislum resür- 
rexisse, nam si commortui sumus Christo in ipsa 
morte, et convivemus et si sustinemus, in ipsa pas- 
sione, et conregnabimus, in gloria cum eo. Et iste 
sermo fidelis est. Et sí negaverimts eum coram ho- 


(4) August., Buper Joannem, 


nos et impios designat, et errantes a veritate.Unde 
subdit : Qitt exciderunt d veritate, in qua olim fue- 
runt ; ideo adliuc eis creditur : unde etiam magis 
noxii sunt ; sed ab ea exciderunt, décentes resurre- 
ctionem corporum jum factam esse, ut non speretur 
alia: quod dicebant occasione verborum illorum : 
qua in Evangelio continentur: scilicet, muita cor- 
pora sanctorum qui dormierant surrexerunt (Matth. 
xxvir). Et negabant resurrectionem generalem que 
adhuc futura est. Vel ita, ut de resurrectione ani- 


91t 


PETRI LOMBARDI 


313 


mee accipiatur. Duc enim sunt resurrectiones,prima À in occulto intus sunt, id est quos novit Dominus, 


est que fit in anima, qu» per fidem et baptismum 


vivificatur. Unde : Qui crediderit in me transibit de. 


morte ad vitam. Altera erit corporum, qua erit in 


die judícii. De illa resurrectione qus fit in anima: 


per fidem loquitur hic Apostolus cum ait : Dicentes 
resurrectionem mentium, jam esse factam, in ba- 
ptismo et fide, et nullam corporum resurrectionem 


futuram. (5) Omnes enig secte que aliquam reli-. 


gionem promittunt concedunt resurrectionem men- 
tium in fide. Aliter enim non videntur audiendi. 
Volentes ergo credi sibi, omnes etiam qui institue- 
runt alicujus false religionis sectam negare istam 
resurrectionem mentium non potuerunt, omnes de 
illa consenserunt; sed corporum resurrectionem 
multi negaverunt, sicut isti quos nominat Aposto- 
lus. Et subverterunt fidem quorumdam, et ideo magis 
vitandi sunt. . 
Vzns. 19-20. .— « Sed firmum fundamentum Dei 
« Stat habens signaculum hoc. Cognovit Dominus 
« qui sunt ejus, et discedat ab iniquitate omnis 
« qui invocat nomen Domini. In. magna autem 
« domo non solum sunt vasa aurea et argentea, sed 
« et lignea et fictilia, et quedam quidem in hono- 
« rem quedam autem in contumeliam. » 
Sed, ideo non pro eis desperandum est, quia fir- 
mum stat fundamentum Dei, id est illi quos elegit 
Deus et immobiliter in fide fundavit ; qui perit, 
inde non erat. Fundamentum, dico, habens hoc 
signaculum, id est habens hoc in signum amicis et 
inimicis. Amicis, ut accedant ; inimicis, ut territi 
fugiant. Vel, habens hoc signaculum, id est hoc 
habet menti impressum, scilicet quod novit Domi- 
nus qui sunt ejus, id est amat et defendit prescitos 
suos;in quo prescientia notatur, qua quos pre- 
Bcivit futuros esse conformes imaginis Filii sui, 
predestinavit, vocavit, justificavit, glorificavit. (6) 
Numerus talium est hortus conclusus, fons signa- 
tus, puleus aque vive, paradisus cum pomorum 
fructibus. Et hoc numero qvidam spiritualiter vi- 
vunt, et supereminentem viam charitatis ingre- 
diuntur. Quldam vero adhuc carnales suos pro- 
vectus instanter exercent; et ut ad cibos spiritua- 
lium fiant idonei, sanctorum -mysticorum lacte nu- 
triuntur ; et que in pravis moribus populari etiam 
judicio manifesta sunt, in Dei timore vitant ; et 
regulam fidei diligenter inquisitam firmiter tenent, 
et si ab ea devient, cito auctoritate catholica corri- 
guntur, quamvis in ejus verbis pro sensu carnali 
variis adhuc phantasmatum concursibus fluctuent. 
Sunt eliam ex eo numero quidam qui adhuc ne- 
quiter vivunt, aut etiam in haeresibus vel in genti- 
lium superstitionibus jacent, et tamen etiam illic 
novit Dominus qui sunt ejus. Nam in illa ineffabili 
prescientia Dei multi qui foris videntur, intus sunt, 
et multi qui intus videntur, foris sunt. (7) Ex illis 
ergo omnibus qui, ut ita dicam, intrinsecus et 


(5) Aug., super Joannem. 
(6) Id., De baptismo. 


nemo in eternam damnationem seducitur, quia no- 
vit Deus qui sunt ejus, nondum apparuit judicium, 
sed jam factum est in notitia Dei, Novit enim qui 
permaneant ad coronam, et qui ad flammam novit 
triticum et paleam. Deinde alteram partem signa- 
culi ponit de libro Iseie subdens : disceda/ ab ini- 
quitate, et si non ab iniquis hominibus quibus ad- 
mistus est in corpore. Omnis qui vere nominat vel 
tnvocat nomen Domini. Nota quod ait discedat. Isaias 
enim videns in homine liberum 'arbitrium, ita ad- 
monet discedere ab iniquitate dicens : Discedat, etc., 
et per hec dico, scilicet quod homo libero arbitrio 
discedit ab iniquitate, et quod Deus prescitum mu- 
nit, apparet hostibus et amicis quod ipse sit Dei, 
hoc est signaculum. | mE 

In. magna autem. Quasi dicat : Quidam sunt sub- 
versi, quidam sunt signati: et non mirum, quia 
in magna domo, id estin Ecclesia sunt simul modo, 
non solum vasa aurea et argentea, scilicet boni Dei 
dispensatores recipientes, sed et lignea et fictilia, id 
ost 1nali : qui etsi ad contumeliam sint, utilia tamen' 
sunt honestis ad purgationem. Unde subdit : Et 
quadam quidem sunt. in. honorem, scilicet boni qui 
purgantur per malos; qu autem in contumeliam, 
id est mali qui sunt purgatorium bonorum. Sicut' 
enim vasa lignea et fictilia valent, ut purgentur ar- 
gentea et aurea; sic mali prosunt ad profectum 
bonorum. (8) Magna ergo domus est Ecclesia in 
quo sunt vasa aurea et argentea, id est boni et fi- 
deles et sancti Dei servi ubique dispersi et spiri- 


C tuali unitate devincti, in eadem communione sacra- 


mentorum degentes; et vasa lignea et fictilia, id 
est illi qui ita sunt in domo, ut non sint in com- 
page domus, nec in societate pacifica, et tamen ad- 
huc corpore simul sunt cum bonis. Nam ante tem- 
pus ultime separationis nullo modo propter com- 
mistionem malorum recedendum est ab unitate: 
Ecclesie, ut ante ventilationem ares simul sint 
triticum et zizania, grana et palea, quia non con- 
cessit Dominus apostolis zizania a tritico separare. 
[Haimo.] Quis ergo hzc audeat? Ecce per vasa au- 
rea et argentea boni et electi et ipsi idem sunt. 
Vasa in honorem, quia ad honorem et ad gloriam 
patrie coelestis sublevantur per vasa lignea, et sic 
intelliguntur ficti et reprobi, et ipsi idem sunt. 


[ Vasa in contumeliam, quia demerguntur in suppli- 


cium damnationis. Vel per vasa aurea et argentca 
intelliguntur omnes boni, sive perseverantes per 
vasa lignea, et sic intelliguntur omnes mali, sive qui 
ad tempus mali sunt sive pertinaces, et de utrisque 
quzdam sunt im honorem, quia de bonis et malis 
quidam electi sunt ad gloriam, et similiter de utris- . 
que quzdam sunt in contumeliam, quia et de bonis: 
et de malis quidam sunt reprobi. 

Vgns. 21-26. — « Si quis ergo emundaverit se ab 
istis, erit vas in honorem sanctilicatum, et utile 


(7) August., De civ. Dei. 
(8) Id., De baptismo. 


319 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD TIM. 


915 


« Domino ad omne opus bonum paratum Juveni- À lectat hominem aliorum existimatio quam justitia, 


« lia autem desideria fuge, sectare vero justitiam, 
« fidem, spem, et oharitatem, et pacem cum his qui 
« invocant Dominum de corde puro. Stultas autem 
« et sine disciplina questiones devita, sciens quia 
« generant lites. Servum autem Domini non opor- 
« tet litigare, sed mansuelum esse ad omnes, do- 
« cibilem, patientem, cum modestia corripientem 
« eos qui resistunt veritati: ne quando Deus det 
«illis penitentiam ad cognoscendam veritatem, 
« et resipiscant a diaboli laqueis, a quo captivi te- 
« nentur ad ipsius voluntatem. » - 

Si quis ergo. Quasi dicat : quedam sunt in hono- 
rem, quedam in contumeliam : et quia alterum 
horum est, si quisergo ab istis,qui sunt in contume- 
liam, emundavit se, recedendo ab iniquitate eorum, 
non ab eis, erit vas in. honorem sanctificatum fide et 
operibus ; vel sanctificatum, id est mundum, ef 
utile, acquirendo alios. Domino et ad omne opus 
bonum paratum.Quasi dicat : Non perit propter hoc 
quod cum illis est corpore. Juvenilia autem. Quasi 
dicat : Aliorum profana et inaniloquia devita, in 
te autem juvenilia desideria fuge, luxuriam et im- 
munditiam, et alia hujusmodi. Sectare vero justi- 
tiam, in judicio, fidem veram, charitatem, Dei et 
proximi: vel castitatem, pacem, id est quietem 
cum his qui invocant Dominum de corde puro, id est 
cum fidelibus. Vel ita, cum his, quasi dicat: Hac 
omnia sectare, cum his, id est sicut hi, qui in- 
vocant Dominum de corde puro, id est pura con- 
scientia. Hec sectare. Stullas autem  qucstiones, 


id est inutiles, et qua sine disciplina sunt, id est in C 


quibus non est proventus scientie, etsi non stulte 
sint, devia. Non omnes questiones vitande sunt, 
sed inutiles. Et sine disciplina. Devita dico, sciens 
quia generant tites, non. zdificationem. Servum autem 
Domini non oportet litigare.id est tempus litibus ex- 
pendere. Satis obstrepunt contradicentes. Ne ergo 
servus Dei sibi obstrepat studio altercandi, et con- 
tendendi ait :Servum Domini non opertet litigare, sed 
mansuetum esse : id esttractabilem ad omnes, etiam 
&d malos, ut attrahat eos ; docibilem, scilicet qui fa- 
cile doceat vel doceatur si opusest in aliquo; patien- 
tem quaelibet adversa cum modestia,id est mentis le- 
nitate ;corripientem eos qui resistunl veritati,quia non 
est cessandum a correctione erroris alterius.(0) Ecce 


qua se quisque humiliat ponitendo. Ideoque non 
sclum cum agitur penitentia, 223 verum etiam 
ut agatur Dei misericordia necessaria est, ut enim 
Petrus amare fleret, respexit eum Dominus (Luc., 
xxir). (Haimo] Et ideo Apostolus hic dicit : det illis 
Deus penitentiam ad cognoscendam veritatem, quam. 
modo impugnant,et ea cognita resipiscant a laqueis 
diaboli, id est recedant ab erroribus diaboli quibus 
illaqueati tenentur,et redeant ad bonum ut sapiant 
veritatem. (Augustinus] Nam resipere est quasi re 
sapere. A quo, scilicet diabolo, non modo ligantur. 
sed etiam captivi tenen(ur, quasi extra patriam ad 
ipsius voluntalem exsequendam. 
CAPUT III. | 

Vzns. 4-9. — « Hoc autem scito, quia in novissi- 
« mis diebus instabunt tempora periculosa,et erunt. 
« homines seipsos amantes, cupidi, elati, superbi, 
« blasphemi, parentibus non obedientes, ingrati, 
« 8célesti, sine affectione, sine pace, criminatores, 
« incontinentes, immites, sine benignitate, prodito- 
« res, protervi, tumidi, et voluptatum amatores 
«magis quam Dei,habentes speciem quidem pietatis, 
« virtutem autem ejus abnegantes. Et hos devita. 
« Ex his enim sunt qui penetrant domos, et capti-- 
«vas ducunt mulierculas oneratas peccatis, quae 
« ducuntur variis desideriis, semper discentes, et: 
« nunquam ad scientiam veritatis pervenientes. 
« Quemadmodum autem Jannes et Mambres resti- 
« terunt Moysi, ita et hi resistunt veritati, homines 
« corrupti mente, reprobi circa fidem, sed ultra' 
« non proficient. » | 

Hoc autem. Quasi dicat: Dixi : profana et stulta 
devita : ad ipsa autem vitanda, scito quoniam ín no- 
vissimis diebus ínstabunt sanctis tempora periculosa, 
vel seva. [Augustinus] Hxc est. autem causa peri- 
culi, et, id est quia erunt. homines amantes seipsos, 
non Deum,ut Petrus qui ter interrogatus a Domino, 
ter confessus est se eum diligere, dicens: Tu scis 
quia amo te (Joan. xxi). Unde et. Dominus oves ei" 
pascendas tradidit, quia in pascendis ovibus vera 
mohstratur dilectio si qvis ibi non querit sua, sed 
que Jesu Christi sunt. Ex eo autem quod seipsos, 
non Deum amant,quasi ex radice heec que sequuntur 
mala oriuntur, [Haimo, Augustinus] scilicet quod 
eruntcupidi pecunie ;elati ad Dominum ;superbi de 


patet quia nec deesse voluit nos factum correctioni, [) honoribus sibi impensis a subditis ; blasphemi in 


nec studere certamini. Multi enim homines cum a 
somno excilantur,litigare volunt,aut rursus dormire 
cum litigare prohibentur.Gorripientem dico, quia ad 
hoc correctio utique,nequando, id est ut aliquando, 
det, etc., vel tunc valet correetio. Nequando, id est 
si aliquando, Deus det illis paenitentiam (10), aliter 
non prodest correctio, nisi supernus medicus re- 
spiciat, id est nisi faciat ut. peccati sui quemque 
peniteat, que poenitentia pudore et timore dis- 
plicendi aliis interdum impeditur, dum plus de- 


(9) Aug., De serm. in monte. 


Deum per haereses ; non obedientes parentibus, car- 
nalibus vel spiritualibus ; ingrati de bonis, ut qui 
corrigentibus mala pro bonis reddunt ; sceles'i, in 
gravibus perpetrandis, ut quando modum peccandi 
transcendunt, scilicet suas vel aliorum animas in- 
terflcientes ; sine affectione ad aliquem, sine qua 
sunt non compatiendo infirmis ; s?ne pace,id est in- 
quietantes alios ; crimiuatores, id. est crimina aliis 
imponentes, vel detractores famam sanctorum ma- 
culare conantes ; incontinentes gule vel libidinis, 


(10) August., De cor. et grat. 


d 


PETRI LOMBARDI 


376. 


non refrenando malas oupiditates ; »mmüles, id est A quibus hoc sumitur.Hi autem restiterunt Moysi ug- 


crudeles, exercendo lites ;síne benignitate, id est lar- 
gitate, dum nesciunt subvenire aliis ; proditores ge- 
cretorum ajierius, dum indicant inimiois piorum 
qua oceultanda noverunt ;protervi vel procaces,ha- 
hitu vel verbis pudorem non servantes, sed huma- 
nam verecundiam inverecunde agitantes ;tumidi in- 
flato corde ; (411) ceci, non intelligentes quz loguun- 
tur, neque de quibus agunt. Voluptatum quarumlibet 
qumatores agis quam Dei, id est carnales letitias 
&piritualibus preponentes, habentes quidem speciem 
pietatis, id est religionis, quia eadem sacramenta 
habent cum piis, et ideo periculosi sunt. Virtutem 
autem cjus, pietatis, id est charitatem, abnegantes 
factis. Virtus pietatis est charitas de corde puro et 
conscientia bona,et de fide non ficta,haeoc est virtus 
quam nihil vincit, nullus ignis,nulli fluctus seculi, 
nulla flumina tentationis eam exstinguunt. (42) De 
hac dieitur: Fontis est u£ mors. dilectio (Cant. viu). 
Sicut enim mers quando venit eiresisti non potest, 
ajo conira violentiam charitatis nihil potest mundus. 
Econirario data est similttudo.Quomodo enim mors 
ad auferendum violentissima est, sic charitas ad 
galvandum violenta est. Vel secundum aliam litte- 
ram, veritatem autem ejus, id est rem pietatis, 
&bnegant, idem seneus. Et hos tales devita. Ecce 
quare incepit de novissimis temporibus. 

Ez his enim. Quasi dicat: Bene dico ut tales de- 
vites, quia jam horum prenuntii quidam sunt;plu- 
res autem in fine futuri sunt. [Haimo] Et hoc est 
quod ait: Ex his enim sunt qui penetrant domos. Ad 
litteram. 1ngrediebantur enim in domos mulierum, 
ei decipiebant eas.Unde subdit : Et captivas ducunt, 


[Ambrosius] id est subdolis et versutis verbis sedu- : 


cunt, mulierculas prius, et per eas viros earum, ut 
diabolus pr:us Evam seduxit,et per eam Adam. Vel, 
penetrant domos, id est rimantur proprietatem cu- 
jueque, et quod idoneos inveniunt ducunt captivos, 
Unde swbdit: Et. imulierculas ducunt captivas, id 
est viros seduetiles, quasi mulieres seducunt. Mu- 
lierculas,dioo, oneratas peccalis,et ideo erant digne 
seduci. Unde subdit: Quz seducuntur variis desi- 
. deriis, quia semper nova desideriis sunt. Semper di- 
scentcs et nunquam. ad scientiam veritalis pervenien- 
les, quia semper ambulant etnunquam adeam viam 
perveniunt, (13) Nos autem semper ambulemus in 
via doneo e9 veniamus quo ducit via; nusquam in 
illa nemaneamus, donec perducat ubi maneamus, 
atque ita et quaerendo tendimus, et inveniendo ad 
aliquid pervenimue. Quemadmodum autem. Quasi 
djcat: Tales seducunt: veritati autem semper re- 
sistunt. Et hoc est quod ait: Quemadmodum autem 
Jannes et Mambres restiterunt. Moysi, ita et hi resi- 
stynt veritati. Jannes et Mambres duo fratres fue- 
runt magi Pharaonis ; horum nomina non invenit 
Apostolus in divinis libris, sed in apocryphis de 
(11) Aug., contra Faust. 


(12) Id., 1n psalmo xrvi. 
(13) Id., super Joannem. 


que ad tertium signum, in quo defecerunt dicentes : 
Digitus Dei est hic. Et sicut illi restiterunt Moysi, 
ita et hi, scilicet heretici, restiterunt veritali, ho- 
mines corrupti mente, id est corrupte rationis, et 
reprobi, operibus Bemper existentes, crea fidem, 
et nunquam in fide, sed ultra, scilicet post bec 
presentia, non proficient, seducendo, quia in brevi 
deficient superati & Catholicis. 

. VEns. 9-17. — « Insipientia enim corum roauni- 
« festa erit omnibus, sicut et illorum fuit. Tu au- 
« lem assecutus es meam doctrinam,institutionem, 
« propositum, fidem, longanimitatem, dilectiouem, 
« patientiam, persecutiones, passiones,qualia mibi 
« facta sunt Antiochiae, Iconii, Lystris, quales per- 
« secutiones sustinui,eL ex omnibus eripuit me Do- 
« minus. Et omnes qui pie volunt vivere in Christo 
« Jesu, persecutionem patientur.Mali autnm homi- 
« nes et seductores proficient in pejus, errentes et 
« in errorem mittentes.Tu vero permane in hisque 
« didieisti, et credita sunt tibt, scienga quo didíice- 
« rig, et quia ab infantia tua sacras litteras. nosti, 
« qua te possunt instruere ad salutem per fidem 
«.qua est in Christo Jesu. Omnis enim Scriptura 
«divinitus inspirata, utilis esí ad docendum, ad ar- 
« guendum, ad corripiendum, ad erudiendum, in 
« justitia, ut perfectus sit homo Dei ad omne opus 
« bonum instructus. » 

Insipientiu enim eorum, quie modo putatur sa- 
pientia, omnibus erit manifesta, per bonos, preser- 
tim per Joannem apostolum, per quem in Asia de- 


C struendos hereticos predicit hic. Manifesta erit, 


dico, sictK et in presenti ttlorum magorum fuit ini- 
quitas manifesta per Moysen.(44)Nota quod animo- 
Bias hereticorum semper inquieta est, quos mago- 
rum Pharaonis habere conatum declarat hic Apo- 
stolus comparans eos magis Pharaonis. (15) Quos 
Jeremias perdici insipienti avicule comparat dicens: 
Clamavit perdix, congregavit que non peperit, fecit di- 
vitias, non cum judicio :in medio dierum ejus derelin- 
quent eam, et in novissimis suis erit insipiens (Jer. 
xvil). Perdix contentiosum animal est.: similiter et 
heretici sunt contentiosi qui non &mant disputare, 
sed quoquomodo superare impudentiseima pervica- 
cia. Et sicut perdix clamat, et congregat que non 
peperit, ita et hereticus Christianos jam per Christi 


D Evangelium natos invenit, et illos divitias suas fa- 


cit,non sano cum judicio, sed cum temeritate in- 
considerata. Non enim intelligit ibi esse veram et 
salubrem et quodammodo germanam atque radica- 
lem Christianam societatem. Unde istos separavit 
quos ad suas divitias congregavit ; sed postea dere- 
linquitur, et est insipiens,quia qui primo per polli- 
citationem el ostentationem excellentis sapientie 
soducebat,erit insipiens, id est apparebit insipiens. 
Eis enim quibus primo sapiens erat, tunc erit inai- 

(14) Aug. ad Januarium, 

(15) 1d., contra Faust. 


41 


COLLECTANEA 1N EPI8T. D. PAULI. — IN EP. Il AD TIM. 


918" 


piens, cum apparebit, quia dementia ejus nota erit À a Deo vel a me; et credita sunt tibi, at fideli &ispen- 


omnibus, ut hic dicitur. Sed ultra non proficient. 
Insipientia enim eorum manifesta erit omnibus. Tu 
autem. Quasi dicat: Illi contradicunt veritati. Tw 
autem assecutus es meam doctrinam, id est habes 
scientiam per meam doctrinam. Et idco potes illis 
resistere; et institutionem bonorum operum, et pro- 
positum meum quia tendis quo ego ; et fidem invisi- 
bilium, et loggaminitatem, in exspectatione promis- 
sorum, et dilectionem Dei et proximi, et patientiam 
de adversis, et persecutionem de loco ad locum, et 
passéenes tormentorum. Qualia. Quasi dicat: tales 
tibi illele sant passiones et persecutiones, qualia 
tormenta mihi faceta sunt Antiochiz, Iconio, Lystris, 
et quales persecutiones sustinui, et ex omnibus. Quasi 
dicat : Ego sustinui perseeutiones et tribulationes ; 
et ex omnibus eripuil me Dominus, sic et te eruet. 
Neo solus ego patior, sed ef omnes qui volunt pie, 
id est religiose ac juste, vivere in Christo, 224 qui 
venit pati, patientur in. corde vel corpore a diabolo, 
[Augustinus] vel a malis hominibus vel a suis con- 
cupiscentiis, vel pro dolore peecentium, persccutio- 
nem. (Heimo] Hoc semper fif, sed maxime primo 
tempore Eeclesie: el sicut omnes qui pie volunt 
vivere persecutionem patiuntur, ita necesse est, et 
tibi si pie vivere vis. (16) Pie vivit ille in Christo 
qui dicit : Quis infirmatur, et ego non infirmor ? Quis 
scandalixatur, et ego non uror? (Il Cor. xi.) Aliorum 
infirmitates et scandala sunt illi persecutiones. (17) 
Quid enim sic persequitur vitam bonorum quam vita 
iniquorum ? non modo cum cogit imitari quod dis- 


plicet, sed eliam eum cogit dolere quod videt, quia C 


coram pio vivens impie, cl si non obligat con- 
sentientem, cruciat tamen sentientem. Unde : Vidi 
pravaricantes, et tabescebam (Psal. cxvim).. Hoc est 
persecutio quam patiuntur omnes pii secundum 
apostolicam sententiam. 

Mali- autem homines. Quasi dicat: Boni patiuntur, 
sed homines mali in se, el seductores aliorum. Quasi 
dieat : Qui hujus officii sunt, proficient in pejus, ita 
scilieet ipsi dico, erruntes a bono, et alios £n erro- 
rem mittentes, ipso actu. (18) Quales sunt illi qui 
timentes hos ledere coram quibus loquuntur, non 
solum non preparant se ad imminentes tentationes, 
sed etiam promittunt felicitatem hujus seculi quam 
Deus in seculo non promisit. Ille predicit labores 
super labores usque in finem yenturos ipsi seculo, 
tu prospera; ille ad confortandum coe tuum venit 
pati, mori, sputis illini, spinis coronari, opprobria 
bibere, ligno configi. Omnia hec ille tulit pro te, 
tu nihil pro illo; sed pro te ille confortans infir- 
mum ut, cum erediderit,non speret prospera hujus 
saeuli ait: Fili, accedens ad servitutem sla in justitia 
et tímore el prepara animam (tuam ad. tentationem. 
Tw vero. Quasi dicat : Mali errant et in. errorem 
máttunt, /u vero permane (firmus in his quae didicisti 

16) August., in psalmo riv. 

17) Id., ad Sebagtianum. 

( 8j Id., De pastoribus. 


satori, ut aliis annunties ; permanens, dico, sciens, 
id est memoriter retinens, & quo, id est & qua, vero 
doctore, scilicet a me, didiceris. Et ideo non debent 
tibi venire in dubium. Et ideo etiam permane,quia 
ab infantia (ua nosti sacras litteras legis et prophe- 
tarum. Ecce facultas. Qua littere spiritualiter in- 
tellectie possunt te ?nstrueread salutem obtinendam, 
per fidem, quam ipse docent, qw fides est tn Chri- 
sto Jesu, multum significat prodesse Veteris Testa- 
menti habere notitiam, ubi Christi persona et in- 
carnatio insinuatur, que ad salutem hominum va- 
let. Omnis enim. Quasi dicat: Vere Scripture va- 
lent ad salutem quia valent ad causas salutis. 0m- 
nis enim Scriptura, cajus auctor Deus est, £nspérata 
elicui divinitus id est per Spiritum sanctum, utilis 
est ad docendum nescientes, ad arguendum, id est 
ad convincendum de malo negligentes, ad corripien- 
dsim,id est ad increpandum duriterin ma]o persisten- 
tes, ad erudtendum dico, et hoc,ad justitiam vel tn. ju- 
stitia,id estutjustum faciat,ita ut homo Dei insfruetus 
ad: omne bonum opus sit perfectus. Et quia sic potes, 
CAPUT IV. 

Vrns. 1-6. — « Testificor coram Deo et Jesu 
« Christo qui judicaturus est vivos et mortuos, et 
« per adventum ipsius et regnum ejus, predica ver- 
« bum, insta opportune importune, argue, obsecra, 
« increpa in omni patientia et doctrina. Erit enim 
« tempus cum sanam doctrinam non sustinebünt, 


« sed ad sua desideria coarcervabunt sibi magistros 


« prurientes auribus,et a veritate quidem auditum 
« avertent; ad fabulas autem convertentur. Tu vero 
« vigila, in omnibus labora, opus fac evangelista, 
« ministerrum tuum imple, sobrius esto. Ego enim. 
« jam delibor, et tempus resolutionie mee instat. » 

Testificor, id est adjuro,te coram Deo, id est teste 
Dco Patre, et Christo Jesu qui judicaturus est vivos, 
id est illos qui vivi reperientur qui residui erunt 
tormentis Antichristi, et mortuos, scilicet eos qui 
mortui repcrientur. Vel, vivos, id est justos, et 
nriortuos,id est malos. Et per ipsius adventum, prio- 
rem cui debes grates agere, vel futurum qui timen- 
dus est; ef per regnum ejus ternum, id est ut tu 
conregnes eternaliter, predica verbum, et insta, 
(19) id est instanter predica ita, scilicet opportune, 
quantum ad eos quibus placet, e£ importune nolen- 
tibus : tu opportune quidem agis, sed importunus 
videris ei qui libenter non audit, quod tamen ali- 
quando ei prodest. (Haimo] Tu ergo sciens hoc illi 
esse opportunum, quod ei videtur importunum, di- 
lectionem curamque sanitatis ejus animo teneas 
mansueto et modesto. (20) Multi enim quamvis per 
turbationes a me dico videntur abscedere, paulatim 
tamen verbi vigore per medullas penetrante sanati 
sunt, cum Scriptura dicat : In multiloquio non e[fu- 
gies peccatum (Prov. x), non esl dicendum istum 


(19) August., super Epist, ad Galatas. 
(20) Id., De Trinit. 


319 


PETRI LOMBARDI. 


98r 


multum esse locutum, et si Apostolus dicat, insta A nis modi hominibus docendis, labora et opus (ac 


opportune importune. In tantiloquio enim non eat 
multum quod est necessarium. Et argue, de pecca- 
tis negligentes. Vel ita potest distingui. Ista oppor- 
tune importune argue. Deinde cetera contexuntur. 
Übsecra, id est, adjura volentes, éncrepa, asperis 
verbis persistentes, et hoc, in omni palientia repu- 
gnantium et doctrina accipientium, ita ut patienter 
gustineas repugnantes,el doceas accipientes.[ Haimo] 
Et nota quod huic acriori persuadet Apostolus pa- 
tientiam, Tito nimis patienti persuadet imperium. 
Erit enim. Quasi dicat : Modo est hoc necesse, sci- 
licet ut predices, erit enim tempus, cum multi non 
sustinebunl. sanam doctrinam, non ferent saltem au- 
dire quasi onus sit eis ; sed coacervabunt sibi mul- 
tos, magistros secundum desideria sua, id est qui 
ea doceant qua volunt. [Ambrosius] Prophetia est 
Apostoli, qui prescius futurorum in doctrina preci- 
pit esse instandum, ut contra hoc quod futurum 
erat prepararetur Ecclesia.Tales enim dicit futuros, 
qui pro desideriis suis doceri velint, ut a magistris 
constantibus et veracibus ad hos convertantur qui 
illos doceant qua libenter audeant ; quia veritas illis 
aspera videbitur, ut relicta vera dooetrina fabulis 
vacent. Ipsi dico, prurientes auribus, desiderio au- 
diendi non tamen bona, et a veritate quidem, que 
est eis aspera, auditum averlent, ad fabulas autem 
convertenlur, quas docent magistri[quos sibi coacer- 
vant. 


(21) Hos magistros Salomon vult intelligi per mu- | 


lierem de qua ait : Mulier insipiens et audax inops 


panis convocat. praelereuntes, dicens : Panes occultos C 


libenter attingite, et aquz furtivze dulcedinem (Prov. 
IX). Hecenim mulier vanitasestimpiorum, que cum 
sit inops panis promittit panes,id est cum sit ignara 
veritatis promittit scientiam veritalis, quam ipsa 
occultatione contendat, et quasi condit ut libentius 
audiatur, oujus prohibitam furantur seducti audien- 
tiam. Hec enim occultatio facit quasi pruritum in 
auribus spiritualiter fornicantibus, sicut pruritu 
libidinis corrumpitur in carne integritas castitatis. 
Nefarii enim doctores.ipsa occultatione condiunt 
gua venena curiosis, ut ideo existiment eos dicere 
aliquid magnum,quia habent secretum, et suavius 
hauriant insipientiam quam putant scientiam, dul- 
ciusque audiunt que palam in Ecclesia dici credi- 
que prohibentur. Mulier illa propter illicita atque 
punienda secreta non solum insipiens, verum etiam 
audax nuncupatur. Sub Christiano enim vocabulo 
multas scelestas haereses condidit, nefandas fabu- 
las finxit, et utinam tales quales in theatris cantan- 
tur, give rhythm:ca scurrilitate ridentur, et non ta- 
les quales adversus Deum fingere potuisse illam do- 
lemus insipientiam, et miramur audaciam. Tu vero. 
Quasi dicat : Ita futurum est ut dixi. Tu vero, dum 
tempus habes, vigila in disciplina ecclesiastica in 
Scripturis explanandis, et in omnibus, id est in om- 


(21) August., super Joannem. 


evangeliste, id est quod ore predicas hoc opere 
testare, ut retorqueatur os turturis ad axellas, et 
sint mala punica et tintinnabula in extremis oris 
hyacinthine tunice. Opus fac dico in tantum ut 
impleas ministerium. Unde addit: Ministerium 
tuum, episcopatus scilicet, imple, scientia, vita et 
doctrina. Et. ut impleas, sobrius esto, id est in om- 
nibus modum serva per quod implere poteris, quia 
hac virtus temperat omnes alias. Hec ideo maxime 
dicit, ne se nimis affligeret propter predictum pre- 
ceptum. Ego enim, quasi dicat: Vigila, labora, et 
sic te oportet facere, ideo quia ego jam delibor, id 
est incipio Deo offerri, grata hostia. [Haimo] Libare 
dicimus degustare, vel fundere, vel immolare. [Am- . 
brosius] Inde componitur delibare, quod hio ponitur 
pro ipsa immolatione. Passionem enim suam deli- 
bationem appellat. Deo enim immolatur qui pro ju- 
stitia ejus patitur. Unde subdit : Et tempus mez re- 
solutionis, id est mortis, instat, id est prope est. Et 
quasi aliquis quereret : Unde hoc scis? respondet : 
Ecce quia gratia Dei preveniente, 


Vgns. 7-13. — « Bonum certamen certavi, cur- 
« sum consummavi, fidem servavi. In reliquo repo- 
« Sita est mihi corona justitis, quam reddet mihi 
« Dominus in illadie justusjudex. Non solum autem 
« mihi, sed et his qui diligunt adventum ejus. Fe- 
« stina ad me venire cito. Demas enim me reliquit 
« diligens hoc seculum, et abiit Thessalonicam, 
« Crescens in Galatiam, Titus in Dalmatiam, Lucas 
« est mecum solus. Marcum assume et adduc te- 
« cum, est enim mihi utilis in ministerio. Tychicum 
« autem misi Ephesum. Penulam quam reliqui 
« Troade apud Carpum veniens affer tecum, et li- 
« bros, maxime autem membranas. » 


Bonum cerlamen certavi, hactenus, id est explevi 
quod debui. Et cursum consummavi, id est firmiter 
locavi. Vel ita continua: quasi dicat: In proximo 
aum migraturus, sed bonum certamen certavi, 995 
contra rebelles,quasi dicat: Hoc exemplum tibi relin- . 
quo. Et cursum, mes predicationis qua cucurri, 
ubi facilis transitus erat, consummavi, firmiter lo- 
cata Ecclesia, et in omnibus adversis fidem, que 
est caput Christiane religionis, servavi, que non 
potest haberi nisi Deo miserante, quia donum Dei 


D est. Unde alibi ait: misericordiam consecutus sum 


(1 Tim. 1); non quia [Idelis eram, sed ut fidelis - essem. 
(22) Apostolum ergo invenimus sine ullis me- 
ritis bonis,imo cum multis meritis malis Deigratiam 
consecutum, reddentis bcnr pro malis qui sua jam 
propinquante passione bona merita sua commemo- 
ral: post qua consequitur coronam, qui post mala 
merita consecutus est gratiam, que nisi prius gra- 
tuito donaretur, corona debita non redderetur. Ergo 
non merita ipsius tanquam ipsius sunt, id est ex 
ipso ei comparata, sed dona Dei sunt. [Augustinus] 


(22) August., De grat et lib, arb. 


981 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. II AD TIM. 


382 


Attende quod ait : Certamen certavi, cursum con- À habebant. Pater igitur Pauli de Giscalo oppido Ju- 


summavi. Quomodo hoc dicere potuit cui adhuc re- 
stabat ipsius passionis quam sibi impendere dixerat 
tam magna conflictatio, tam molestum certamen, 
ad cujus consummandum cursum, adhuc illud de- 
erat ubi erat futurus acrior et crudelior inimicus? 
Sed hoc dicit non re plena, sed spe firma, quia de 
victoria futuri certaminis, et cursus consummatione 
certum eum securumque jam fecerat, qui sibi pas- 
sionem jam imminere revelaverat, et ideo quod fu- 
turum esset presumpsit, tanquam factum fuerit 
indicavit, Hoc igitur totum nos dicimus tunc fuisse 
adhuc perficiendum, quia de Dei promissione pre- 
sumens totum ita dicebat tanquam fuisset effectum. 
Unde et de premio securus adjungit : 

Et in reliquo id est in futuro, corona justitiae repo- 
sita est mihi, quam scilicet nullus auferat, idem 
tibi sperare potes. Quam reddet mihi Dominus in illa 
die,quia ipse est justus judez,(23) utique justus retri- 
buendo bona pro bonis, quia prius misericors re- 
iribuendo bona pro malis; et ipsa tamen justitia 
qua retribuuntur bona pro bonis non est sine mise- 
ricordia. Et nota quod ait reddet. (24) Si enim fides 
gratia est et vita elernu, quasi merces est fidei. Vi- 
detur quidemDeusvitam eternam tanquam debitam 
reddere, cui debitam ? fideli, quia promeruit illam 
per fidem, sed quia fides gratia est et. vita eterna 
est gratia pro gratia. Reddet mihi, dico, non solum 
autem mihi, sed el his qui diligunt adventum ejus. Mali 
timent adventum ejus, quia ibi damnandi sunt ; 
boni vero diligunt, quia ibi salvandi sunt. Festina. 


Quasi dicat: Quia tempusresolutionis instat,festina C 


eito venire ad me, et etiam ideo quia quos mccum 
habere solebam modo non habeo Demas enim pro- 
erium nomen, me dereliquit, tempore adversitatis, 
diligens hoc saeculum et abiit Thessalonicam ; Crescens 
abiit in Dalmatiam, missus a me in ministerium. Et 
Titus abiit in. Galatiam missus a me. Lucas est 
mecum solus. Marcum assume et adduc tecum. Est 
enim mihi utilis in. minislerium,  Tychicum autem 
misi Ephesum, penulam quam reliqui Troade apud 
Carpum veniens affer tecum et libros, quos ibi di- 
misi, maxime autem membranas, ut ibi scribam Epi- 
stolas meas. liec penula secundum Aimonem data 
fuit patri Pauli in insigne a Romanis quando susce- 
ptus est in socium et. civem Romanum. Unde et 


d» ubi natus fuerat translatus in Tharsum Cilicia, 
quodam tempore venientibus Romanis per Ciliciam 
occurrit eis ipse cum aliis Tharsensibus,utpote no- 
bilis, exceperuntque eos cum pace. Tunc Romani 
concesserunt eis qredicta, ibique pater Pauli penu- 
lam accepit, post cujus mortem ob recordationem 
ejus hanc vestem sibi Paulus retinuit. Vel penula 
hic dicitur volumen legis. Unde Hieronymus ait : 
« Volumen Hebraeorum replico, quod Paulus, juxta 
quosdam, penulam vocat. » 

Vgns. 14-22. — « Alexander erarius multa mala 
« mihi ostendit. Reddet ilis Dominus secundum 
« opera ejus, quem et tu devita. Valde enim resti- 
« tit verbis nostris. In prima mea defensione nemo 
« mhi adfuit, sed omnes me dereliquerunt, non il- 
« lis imputetur. Dominus autem mihi astitit,et con- 
« fortavit me, ut per me predicatio impleatur, et 
« audiant omnes gentes quia liberatus sum de*ore 
« leonis. Liberavit me Dominus ab omni opere 
« malo, et salvum faciet in regnum suum coeleste, 
« cui gloria in secula seculorum. Amen. Saluta 
« Priscillam et Aquilam et Onesiphori domum. 
« Erastus remansit Corinthi, Trophimum autem 
« reliqui infirmum Mileti. Festina ante hiemem ve- 
« nire. Salutant te Eubolus et Pudens, et Linus, 
« et Claudia, et fratres omnes. Dominus Jesus 
« Christus cum spiritu tuo. Gratia vobiscum. 
« Amen. » 

Alexander. Quasi dicat : llli reliquerunt me.. 
Alexanderautemararius,id estfabervel custos erarii, 
multa mala mihi ostendit, id est fecit Athenis. Iste 
Alexander quem supradixitreversum ad apostasiam, 
qui fabricabat edes Diane apud Athenas, et omnes 
contra Ápostolum commovit. Unde subdit. Reddet 
ei Dominus secundum opera ejus, non ait reddat, sed . 
reddet, quod verbum prenuntiantis est, ncn impre- 
cantis. Indicat enim. non optat. Quem et tu devita, 
valde enim restitit verbis meis, et in prima mea de- 
fensione, id est quando primo copi defendere Evan- 
gelium contra illum, nemo mihi adfuit adjutor.[Am- 
brosius) Per hoc quod dicit, in prima, innuit se 
sepe congressum contra illum ; vel pressuram et 
tribulationem sibi illatam defensionem appellat.Tri- 
bulatio enim Christianis defensio est, quia defendit 
eos in die judicii. Nemo mihi adluit dico, sed omnes 


Paulus se civem Romanum appellat. Penula enim ] mei dereliquerunt me. Non illis imputetur, quia ho- 


erat vestis consularis qua induebantur consules 
Romani ingredientes in curiam. De qua si queritur 
unde Apostolo acciderit, respondeo Romanos hanc 
habuisse consuetudinem quando monarchiam totius 
orbis sibi acquirebant, nt quaecunque gens cum 
pace et coronis eis occurrisset, darent eis liberta- 
tem, in tantum ut fratres illorum dicerentur cives- 
que Romani appellarentur, dabantque potestatem 
edificandi curiam.et habendi consules, sicut et ipsi 


(23) Aug., in psal. cxxvri. 
(24) Id., super Joannem. 


minis est timere. Nota quod non orat pro Alexandro 
quiinvidentia fraternitatem impugnando peccaverat, 
sed pro his qui non abruperant amorem, scilicet 
timore succuberant, orat ut eis ignoscatur. (25) 
Multum enim interest qui hoc modo, et eos qui illo 
modo peccant. Dominus autem. astitit mihi, et con- 
fortavit me, quanto plus ab hominibus relictus sum. . 
Confortavit me dico, ut per me prcedicatio impleatur 
et audiant. omnes gentes quoJ liberatus sum de 


(25) August., De serm in monte. . 


3983 


PETRI LOMBARDI. 


384 


ore. leonis, id est Neronis, de cujus manibus liberatus À rum. Amen. [Ambrosius]Salula Príscam et Aquilam. 


est a Domino, quando venit Romam, adductus ab 
his qui preerant Judee,ob hoc quia Cesarem appel- 
lavit. Nam cum venisset Romam duobus annis man- 
sit in libera custodia,et post etiam transivit ad natio- 
nes quaerant iu circuituRome.|Haimo]Vel demanu 
leonis, id est diaboli, qui, sicut ait Petrus, tanquam 
rugiens circuit quarens quem devoret (I Petr. v, 8.) 
Qui cum non potest a justitia removere Apostolum, 
vel de vità vult tollere ne aliis prodesset. Qued 
quia non potest insultat ei Apostolus, dicens : Li- 
beravit 4e cLías Dominus ab omni opere malo, et 
saluwn me faciet, ducens in regnum suum caleste, 
idem tibi sperarelicet,cui est gloria in szecula saculo- 


Aquila erat vir Prisce : apud istos hospitabatue 
Apostolus. Et Onesiphori demum, id. est familiam, 
Arastus remansit Corinthi ; Trophimum autem reliqué 
infirmum Mileti, id est ideo hos nominat ut veniens 
per eos visitet. Festina ante hiemem venire propter 
imbres et frigora, commonet ut autummo veniret. 
Salutant te Eubolus, et Pudens, et. Linus, et Claudia. 
fratres omnes. Post salutationem fratrum ipse salu- 
tat, quasi subscribens hoo modo : Dominus Jesus si 
cum spiritu (uo, et cave ne admonitus. irascaris, sed 
potius gratia sit vobiseum, id est maneat nostra 
dilectio. Amen, id est fiat, vel vera sunt qua hecte- 
nus dixi. 





. IN EPISTOLAM AD TITUM 





$'**6 ARGUMENTUM. 

''itum commonefacit et instruit de constitutione 
presbyterii, et de spirituali conversatione, et de ha- 
reticis vitandis,qui traditionibus Judaicis credunt, 
scribens ei & Nicopoli. 

CAPUT PRIMUM. 

Vzns. 1-4. — « Paulus servus Dei, apostolus au- 
« tem Jesu Christi secundum fidem electorum Dei 
«et agmitionem veritatis que secundum pietatem 
« est in spem vite eterne,quam promisit qui non 
«. mentitur Deus ante tempora smcularia ; mani- 
« festavit autem temporibus suis Verbum suum in 
« predicatione quee credita est mihi secundum 
« preceptum: Salvatoris nostri Dei, ito dilecto fi- 
« lio secundum communem fidem. Gratia et pax a 
« Deo Patre et Christo Jesu Salvatore nostro. » 

Paulus servus Christi, etc. [Ambrosius] Hanc 
Epistolam seribit Apostolus Tito, quem creavit epi- 
scopum, commonens eum fore sollicitum in eccle- 
siastica disciplina. Tito enim relicto Crete episcopo 
ex humilitate et simplicitate nimis patienti,a Nico- 
poli scribit de episcopali officio imperiose et po- 
testative, tractando prescripta ei sua auctoritate 
utili. Debet enim pontifex habere maternam pieta- 
tem et patris severitatem, ut sit fortis superbis, et 
ssavis modestis : ut non babens timoris aagulum, 
neo elationis supereHium, urat et luceat. Unde in 
veste legalis pontiflcis erat, coccus byssinus, qui 
habet speoiem ignis. Ignis autem duo facit, urit et 
lucet, tà et pontifez gladio predicationis, scilicet 
ignito eloquio, urere debet mordaci increpatione et 


B & summo in anteriora extenditur, in se rediens, 


quia ecclesiasticus doctor gladio verbi pungere de- 
bet, id est aspere redargucre peccantes : quod est 
ex inferiori natura, et correctos in anteriora diri- 
gere, ita tamen nut ad propriam conscientiam sui 
consideratione redeat, si forte in se habeat quam 
aliis annuntiat. Est igitur intentio Apostoli instruere 
Titum de episcopali officio atque monere ut id im- 


periose tractet, et hereticos vitet. Modus talis : 


primo salutat ; deinde instruit eum de episcopali 
officio, docens eüm quid agere debeat, et quales 
episcopos per civitates constituere ; deinde qualiter 
diversos vel sexu vel etate, vel conditione instituere 
debeat.Postea monet eum de vitandis hereticis. 
Premittit autem salutationem dicens : Paulus no- 
mine, servus conditione, non tamen peccati misera 
servitute, sed Dei, quadam nobilitate, qualiter 
Moyses et David servi sünt appellati, et Maria an- 
cilla. 4postolus autem Christi Jesu. Quasi dicat : 
Humilitatis non tollit potestatem et dignitatem.Apo- 
stolus, dico, secundum fidem electorum Dei, tenens 
et predicans fidém quam tenent, vel qua salvantur 
electi Dei, et ideo pro ea laborandum est, et se- 
cundurr agnitionem verilalis, quz» veritas est secun- 
dum pietatem, id est Cbristi religionem. Hoc ideo 
dicit quia est veritas, et in liberalibus artibus, sed 
qu: rühil pertinet ad Christianam religionem. 
Apostolus Christi sum dico, et hoc iti spem vilz 
&lerna, id est per hoc sperans vitam eternam.Hac 
est res, hic est [ructus apostolici officii. Per'hoc com- 
mendatapostolicum officium non tepidiuseésse agen- 


métuenda minatione, et lucere blandis fovendo, et D dum.Quum, vitam atternam,Deus ante tetnpora saecu - 


deleotabilia promiltendo. Ideo de manna dicitur 
quod indurabatur ad ignem, et liquescebat ad so- 
lem. Et baculus pontificalis ab inferiori pungit, et 


(4) Augustinus, De-otvit. Del. 


laria, vel eterna, quod idem est, id est ante omnia 
tempora, promisit. Quomodo ? (1) Promisit, cum 
nondum essent homines quibus promitteret, quia 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN ED. AD TIT. 


396 


in ejus szternitate, et in ipso Verbo ejus eidem co- À jus vite infirmitate manentibus quotidie fleri non 


eterno jam predestinatione fixum erat. Promisit 
ergo ante tempora quia in se eterno sic fixum erat 
antequam tempus esset quod cum oreaturis cqe- 
pit. (2) Non ergo possumus dicere fuisse aliquod 
tempus quoniam Deus nondum aliquid fecerat. Ideo 
ait: Quam promisit Deus ante tempora secularia. 
Quasi dicat: Non est recens promissio, sed ante 
tempora omnium seculorum, addit; Qui non men- 
titur, id est quia verax est: per quod certa osten- 
ditur promissio vite, que quanto certior est tanto 
minister debet sollicitior esse. Ut autem certius sit. 
manifestavit suis temporibus, id est congruis, scili- 
cet Verbum suum, id est Filium, hec est vita eterna. 
Manifestavit dico, non solum rei effectu, sed etiam 
in przdicatione quz credita est mihi ut fideli, cuitu, o 
Tite, comparticipas. Credita est mihi predicatio 
dico, et hoc, secundum praceptum Salvaloris nostri 
Det, cul in salute homine minus ebedimus, si quo- 
modo remittitur. Paulus, inquam, scribit hanc epi- 
stolam Tito dilecto filio suo secundum communem, 
id est catholicam, fidem, non privatam alicujus. 
Gatholicon enim Grece, Latine dieitur commune, 
vel universale. Et in scribendo, primum salutat in 
hunc modum: gratia sit tibi et pax a Deo Patre et 
Christo Jesu Salvatore nostro. Manifesta sunt hec. 
Vrxns. 5-9. — « Hujus rei gratia reliqui te Cretae, 
« ut eg quae desunt corrigas, et constituas per civi- 
« tates presbyteros sicul et ego disposui tibi, si 
« quis sine crimine est, unius uxoris vir, filios ha- 
« bens fideles, non in accusatione luxurie, aut non 


quiescunt, que fideliter orantibus quotidie remit- 
tantur. (3) Quamlibet valde justum discutias in hac 
vita, quamvis jam sit dignus justi vocabulo, non 
est tamen sine peccato. Unde Joannes: Sí dixeri- 
mus quia peccatum non habemus, nos ipsi seducimus 
el veritas in nobis non. est (IJoan. 1). Sed plane multi 
justi dicti suntsinequerela,quod intelligitursinecri- 
mino. Nulla enim querela justa est de his qui non 
habent crimen. Criroen ergo est grave peccatum ac- 
cusatione et damnatione dignissimum, ut homici- 
dium, adulterium, aliqua immunditla fornicationis, 
furtum, fraus, et cetera hujusmodi: quai cum ec- 
perit homo non habere, incipit caput ejus erigere 
in libertatem, sed ista inchoata est non perfecta 
libertas. Unius uxoris vir, post baptismum, quando 
novo homini nec stupra nec aliqua qua» ante fue- 
rant obsunt. Huic sententie Augustinus contradicit 
his verbis: (3*) Acutius intelligunt quineceum qui 
catechumenus vel paganus habuitalteram, ardinan- 
dum esse censuerunt, quia de sacramento agitur 
non de peccato: nam in baptismo omnia peccata 
dimittuntur. Et. qui dixit: Si nupserit virgo non 
peccat (I Cor. vii), satis declaravit nuptias non esse 
peccatum: propter sacramenti autem sanctitatem, 
sicut femina etiam si catechumena vitiata fuerit 
non potest post baptismum inter Dei virgines con« 
secrari, ita non absurde visum est bigamum non 
peccasse, sed formam quamdam sacramenti ami- 
sisse, non ad vite bone meritum, sed ad ordinis 
ecclesiastici signaculum necessarium. Et sicut plu- 


« subditos. Oportet enim episcopum sine crimine C res antiquorum Patrum uxores significaverunt fu- 


« esse, Sicut Dei dispensatorem, non superbum, 
« non iracundum, non vinolentum, non percusso- 
« rem, non turpis lucri cupidum, sed hospitalem, 
« benignum, sobrium, justum, sanctum, continen- 
»tem, amplectentem eum qui secundum doctrinam 
« est fidelem sermonem, ut potens sit exhortari in 
« doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere.» 

ftujus rei, Primo dicit quid agere debeat et qua- 
les ordingre presbyteros, ita incipiens: Hwjus rei 
gralia reliqui te Cretz, cum inde recederem, ut cor- 
rigas mala in peccantibus addendo bonis, ea que 
desun(ad' perfectionem. Et nota quod, dum hec re- 
cotit Apostolus, sicut ei disposuerat monetexsequt. 
Et ideo reliqui te, ut constituas per singulas civita- 
tes presbyteros, id est episcopos,ut pastoralis cure 
onus faeilins sustineatur per multos divisum. €on- 
stituas dico, sicut ego tibi disposui, id est quales 
constituendos docui, scilicet s? quis est, non dico 
sine peccato, ged sine crimine, id est, sine peccato 
criminali, vel infgmjia criminali. S1 dixisset sine 
peccato, nullus in Ecclesia recte posset ordinari 
minister. (2) Multi enim baptizati fideles sunt sine 
crimine. Sine peccato vero in hac vita neminem di- 
xerim, non quia pecccati aliquid remaneat quod in 
baptismate non dimittatur, sed quia in nobis.in hu- 


August., contra Manich. 
t Id., ad Bonifao. 


turas ex omnibus gentibua Ecclesias, uni viro sub- 
ditas, id est Christo, ita noster antistes, id est 
episcopus, unius. uxoris vir significat ex omnibus 
gentibus unitatem univiro subditam, id est Christo. 
Itaque sicut duobus pluribusve dominis servire, 
sic ab uno viro in alterius transire connubium nom 
licet, quia apostatare ab uno Deo, et irein alterius 
adulterinam .superstitionem semper est malum. Et 
ideo ait; unius uxoris vir, in quo spes continentie 
est et sacramentum. Filios liabens fideles, id est sana 
fidei, non in accusatione luxurie, aul non subdilos, 
id est nec saltem de luxuria accusatos, vel sibi non 
subditos alioquin nec spes est jn eo corrigend? 
alios, nec frontem habet adaliostalium cohabitator, 


]) oportet enim. Quasi dicat: Talis debet constitui epi- 


scopus. Oportet enim, id est necesse est ad tractatio- 
nem offlcii, episcopum esse sine crimine, id. est ir- 
reprehensibilem, sicut Dei dispensatorem, cum dicit 
$21 episcopum, aperte ostendit presbyterorum 
nomine episcopos supra fuisse designatos. Non su- 
perbum, non iracundum, mon percussorem, id est 
non aliorum mentes aliter quam oportet loquendo 
percutientem. Vel ad litteram, non ferocem, non 
crudelem, non cupidum lurpis lucri,id est smcularis,. 
sed hospitalem, benignum, solrium, juslum proximo, 


3) August., super Joannem, 
EN I5, De co ug. 


381 


PETRI LOMRARDI. 


388 


sunctum Deo, continentem se ab allicitis, id est ab A ait Apostolus: Dixit quidam ex illis proprius, qnia 


ira, superbia, et ceteris, amplectentem amote eum 
sermonem qui est. secundum | doctrinam | fidelem, id 
esi veracem. Ita hec habeat, uf potens sit vita et 
scientia exhortari scientes in doctrina sana. et re- 
darguere eos qui contradicunt, veritati obloquendo, 
vel male vivendo. (4) Contradicentes enim non uno 
modo intelligendi sunt. Paucissimi quippe nobis 
contradicunt loquendo, sed multi male vivendo. 
Quis enim audet apertissime loquendo contradicere 
veritati? Non contradicunt multi lingua, sed vita: 
quos redarguere magnum opusest, grandis sarcina. 
clivus arduus. 

Vrns. 10-16. — « Sunt enim multi etiam inobe- 
« dientes, vaniloqui, et seductores, maxime qui de 
« cireumcisione sunt, quos oportet redargui: qui 
« universas domos subvertunt, docentes que non 
« oportet turpis lucri gratia. Dixit quidam ex illis 
« proprius ipsorum propheta: Cretenses semper 
« mendaces, malz bestie, ventres pigri. Testimo- 
« nium hoe verum est. Quam ob causam increpa 
« illos dure, ut sani sinL in fide, non intendentes 
« Judaicis fabulis ct mandatis hominum aversan- 
« tium se a veritate. Omnia mnnda mundis, coin- 
« quinatis autem et infidelibus nihil est mun- 
« dum, sed inquinate sunt eorum eL mens et 
« conscientia. Confitentur se nosse Deum, factis au- 
« tem negant, cuim sint abominati et incredibiles ot 
« ad omne opus bonum reprobi. » 

Sunt enim. Quasi Jicat: Bene dixit, eos qui con- 
iradicunt. Sunt enim incerti multi et. inobedientes, 
in se, et vaniloqui ad altos, et seductores circum- 
ventionibus, et cujuscunque generis fraudibus, et 
mazime qui de circumcisione sunl, id est de Judeis 
qui sub nomine Christi judaizare docebant. Renati 
enim in Christo non puri erant Christiani, quia par- 
tim legem, partim Christum venerari volebant. De 
quibus subdit: Quos oportet redargui: ldeo, quia 
ipsi sunt qui subverlunt universas domos, id est to- 
tam familiam, docentes que non oportet. Et hoc fa- 
ciunt, gratia turpis lucri, scilicet terrent rei, idest 
pro terrenis acquirendis. Vel, gratia turpis lucri, id 
est ut proselytos faciant, sicut Dominus dicit Pha- 
riseis et Scribis: Circuitis mare et aridam ut facia- 
tis unum  proselytum (Matth. xxi). Dixit. Quasi 
dicat: Vere tales sunt, sicut dixit quidam ez illis, 


verum dixit, etsi poeta esset. Propheta dico, íllo- 
run, non Dei, et proprius illorum, quia eorum na- 
turam bene aperuit. Quod utique ad hoc dictum 
est, ne Dei propheta putaretur. Nonergo Judaeorum 
Sed Cretensium proprius erat propheta, qui dixit: 
Cretenses semper sunt mendaces et malz bestiz, id, 
est sanguinem sitientes, et ventres pigri, id est gu- 
losi, et ideo pigri. Et ne minus credas ei quia gen- 
tilis erat, ejus verba commendat Apostolus dicens: 
Testimonium hoc veruin est. Sciendum quod, licet 
divine auctoritati nnde volucrit quod verum iavene-. 
rit testimonium sumere, sicutet Paulus, utlegiturin 
Actibusapostolorum, cum loqueretur Atheniensibus 
ait deDeo : [n illovivimus, movemur, el sumus, sicut et 


B quidam secandum vos dixerunt (Act. xvii). Et de Athe- 


niensis are inscriptione ait: Iveni aram in qua sub- 
scriplumm est: Ignoto Dco (ibid.). lta divina au- 
ctoritas undecunque sumit quod necessarium inve- 
nit, sed nonideo omniaibi que inscripta sunt acci- 
pienda confirmat. Unde in lege preceptum est Ju- 
dais, ut si mancipium gentile emerent, ejus pili ra- 
derentur, et unguium incrementa abscinderentur, 
deinde ad usus domesticos assumeretur: ita vanis 
atque superfluis gentilium superstitionum et poeti- 
carum sententiis abrasis et. decisis, quod purum 
repertum fuerit ad ministerium domus Dei assu- 
mendum est. Sequitur: 

Quam ob causam docent. Quasi dicat: Quod non 
oportet. Quam ob causam increpa illos, non ut soles 
molliter, sed dure, ideo uf sani sinl in fide, id est 


C ut recte credant, non. intendentes. Judaicis fabulis 


litteralis observantie, in qua nemo justificatur apud 
Deum; et mandatis hominum, quia mandata legis 
post manifestam veritatem, jam hominum, et non 
Dei mandata sunt. Hominum dico, adversantium vel 
avertentium se a veritate, spiritualis intelligentie. 
Quidquid enim adversus veritatem opponitur, hu- 
mana intentio est. [Ambrosius] Ideo mandata homi- 
num, et fabulas appellat qua narrant, quia nesciens 
tes Scripturarum et interiora verborum legum, co- 
lorem sequuntur, non saporem. Putant enim nun- 
quam recedendum esse ab his que Moysestradidit, 
ut puta de escarum differentia. Unde subdit: Om- 
nia enim. Quasi dicat: Vere avertunt se a veritate, 
quia omnia humanis usibus concessa, munda sunt 


qui eos novcrat. [Augustinus] Iste fuit Pigmenides p) mundis, scilicet illis qui fide bona sumunt et justi 


Cretensis in cujus libris hoc invenitur, qui homo 
inter prophetas Dei non invenitur, nec ejus pro- 
phetia ad illa eloquia Dei pertinet que Judaeis sunt 
credita. Et ideo nomen ejus non commemoravit 
Apostolus, sicut solet commemorare prophetas Dei, 
dicens, sicut et Daviddicit, vel Isaias; vel tacitis 
nominibus illorum dicit, sicut s»riptum est, et ea 
Scriptura intelligitur in qua est auctoritas Dei. 
Homo autem ineruditus, canis rabiosus, ausus est 
dicere istum de prophetis Judeorum fuisse, de quo 


(4) August., De verb. Apost. 


sunt; (4*) quod ipsi negant ideo, quia in lege que- 
dam Moyses prohibuit, et ab immundis munda 
discernit. Hoc autem non secundum naturas quas 
Deus creavit intelligi voluit, sed secundum aignifi- 
cationes. Omnia ergo mundasunt mundis secundum 
naturam, in qua creata sunt. Unde in Genesi: Fi- 
dit Deus cuncta qua fecerat, et erant. valde bona 
(Gen. 1). Secundum significationes tamen quedam 
immunda sunt Judaeis, nec omnia nobis apta sunt, 
vel propter salutem corporum, vel propter consue- 


(4^) August., contra Faust, 


389 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN ED. AD TIT. 


390 


tudinem humane societatis. Cum ergo sua cuique À víno servientes.Solentenim esse quidam que corporis 


redduntur, et naturalem ordinem servant. Omnia 
sunt munda mundis, contaminatis autem per pec- 
cata, et infidelibus, scilicet qui non oredunt in Deum 
vel Deo, nihil mundum, quia non sunt digni donis 
Dei ; sed e£ mens, id est intellectus, et conscientia 
eorum inquinal2 sunt. Quasi dicat: Non ex cibo est 
inquinatio eorum, sed ex malo intellectu et con- 
scientia peccatorum. Et vere mens est conscientia 
eorum inquinate sunt,quia confitentur quidem ver- 
bis se nosse Deum, factis autem negant. Ut enim 
Joannes ait : Qui dicit se nosse Deum, et mandata 
ejus non custodit mendaz est (1 Joan. 1). (5) Si ne- 
gatio non tantum lingua sit sed et factis, certe 
multos invenimus Antichristos, qui ore confitentur 
Christum, et moribus dissentiunt ab eo. Quisquis 
factis negat Ghristum, Antichristus est. Tales sunt 
omnes mali Catholici,qui non verbis sed factis ne- 
gant. Nolite ergo essetanquam de fide securi,adjungi- 
tefidei rect vilam rectam, ut Christum confitea- 
rhini, et verbis vera dicendo,et factisbene vivendo. 
Nam et si confltemini verbis, et non factis, fides 
talium morum prope fides est daemoniorum. Cum 
sint. Quasi dicat : Confltentur se nosse Deum, cum 
tamen sint abominabiles, id est Deo odibiles, et in- 
credililes, id est nec habiles credere,ad omne opus 
bonum reprobi,id est a Deo reprobati, ut non ha- 
beant gratiam ad bene operandum.Tu autem.Quasi 
dicat : Illi docent quod non oportet. 
CAPUT II. 

Vgns. 1-8. — « Tu autem loquere que decent 
« sanam doctrinam. Senes ut sobrii sint, pudici, 
« prudentes, sani in fide, in dilectione,in patientia. 
« Anus similiter in habitu sancto, non criminatri- 
e ceB, non mnlto viuo servientes, bene docentes ut 
« prudentiam doceant. Adolescentulas, ut viros 
« 8008 ament,filios suos diligant, prudentes, castas, 
« sobrias, domus curam habentes,b^nignas, subdi- 
« tas viris suis, ut non blasphemetur verbum Dci. 
« Juvenes similiter hortare ut sobrii sint. [In omni- 
« bus teipsum praebe exemplum bonorum operum, 
« in doctrina, in integritate, in gravitate. Ver- 
« bum sanum irreprehensibile, ut his qui ex ad- 
« verso est vereatur, nihil habens malum dicere de 
« Dobis. » 

Tu autem loquere ea quae decent sanam doctrinam, 
id est doctrinam sane fidei.Hecsunt que ad bonos 
mores pertinent, scilicet hortare senes ut sobrii sint 
pudici, ne luxurient, prudentes, providentes fidei 
necessaria,sani in fide,scilicet ut habeant integram 
fidem similiter, ut sint sani ?n dilectione Dei, et 
proximi,in ordine ipso charitatis,et sint sani in pa- 
tientia tentationum et tribulationum.Hortare etiam 
anus similiter esse in habitusancto,ut scilicet earum 
incessus, motus vultus, sermo preferant sanctita- 
tem;non criminatrices,id est crimina aliis imponen- 
ies ; quod solent facere adolescentulis; mon multo 


(5) August., super Joannem. 


frigescenteluxuria vinose prolibidine dederunt.Bene 
docentes, 2228 non quidem plubice viros,sed private 
adotescentulas, ita tamen ut doceant ipsas adole- 
scentulas, prudentiam,scilicet ut ament viros suos. 
Vel ita distingue: Bene docentes,ita ut prudentiam 
doceant. Hic distingue. Deinde sequitur. Adolescen- 
tulas hortare,ut viros suos, quos carnali affectu na- 
turaliter diligunt, ament, etiam pudica dilectione, 
ut scilicet cum pudore virisdebitum potius reddant 
quam exigant, et filios suos diligant non modo car- 
nali, sed etiam spirituali amore. Doceantetiam eas 
esse prudentes mentis intelligentia, castas corporis 
continentia, sobrias in cibo et potu, domus sum cu- 
ram habentes, benignas, subjectas viris suis, ut non 
divitiis vel nobilitate perflate, viris suis imperare 
desiderent. [Hieronymus] Subjecte sint viris suis 
dico, ita ut verbum Dei, id est doctrina evangelica, 
non blasphemetur,si habent viros infidelibus quibus 
propensius propter timorem Dei obsequi debent, 
et congaudere,ut hoc videntes non blasphement no- 
men Domini. [Ambrosius] Vel potest hoc referri ad 
senes et ad omnia snperiora. Quasi dicat : Hortare 
senes et anus et adolescentulas, ut ita se habeant 
ut dixi. Quod debent facere, ideo ut non blasphe- 
metur nomen Domini:quod fit si male habeant. Ju- 
venes similiter. horlare ut sobrii sint, quia. juventus 
solet modum egredi, imo promptior solet esse ad 
lapsum : ideo salubrius ritinaculis contineri jube- 
tur, ut infrenata divinis legibus gubernetur. Quod 
ut facilius sit magistrum jubet esse, formam sub- 


C densa: et in omnibus prabe teipsum. exemplum bono- 


rum operum, ut scilicet quod docet verbis, ostendat 
factis,ut hi qui profani sunt et inimici Dei, erube- 
8Scant,videntes quia qua docet vera esse probat fa- 
ctis. Aliter pastor occidit oves quantum in se est,et 
8i ille vivunt mali enim pastores non parcunt ovibus, 
qui non modo languentes eterrantes non curant, sed 
etiam fortes et pingues necant quantumin ipsis est: 
et si ille vivunt,de misericordia Dei vivunt,tamen, 
quantum ad pastores malos pertinet,occidunt. Quo- 
modo ? male vivendo,malum exemplum prebendo. 
Attendens enim ovis prepositum suum male viven- 
tem, oculos a regulis Dei declinantem et in homi- 
nem intendentem,incipit dicere apud se: Si prepo- 
situs meus sic vivit, ego quis sum qui non faciam 
quod ille facit?0mnis ergo qui male vivit in con- 
spectu eorum quibus prepositus est, quantum in 
ipso est, occidit eos. Ideo servo Dei eminenti in 
membris summi pastori dictum est : In. omnibus 
prebe teipsum exemplum bonorum operum,scilicet 
in doctrina, recta, in. integritate, vite et corporis,in 
gravitale, ne levis sis, sed authenticus. Et verbum 
tuum sit sanum et irreprehensibile, quod non valet 
reprehendi loco dictum et tempore,ut his qui ez ad- 
verso est, id est qui vobis contrarius, vincatur vel 
vereatur nihil habens malum dicere de vobis. 


391 


PETRI LOMBARDI. 


392 


VEAs. 0-15. —— « Servos dominis suis subditos A et repleti operibus bonis regni Dei heredes esse 


« esaB, in omnibus placenies, .non ocontradicentes, 
« non fraudentes, sed in omnibus fidem bonam 
« ostendentes ut doetrinam Salvatoris nostri Dei 
«.oraent in omnibus.Apparuit enim gratia Salvato- 
« ris Dei. nostri omnibus hominibus, erudiens nos 


« ut abnegaates inpietatem et secularia desideria, 


« Bobrie ef juste et pie vivamus in hoc seculo exs- 


« peotantes beatam spem et adventum glorie ma- 


« gni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi, qui de- 
« dit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab 
« emni iniquitate, et mundaret sibi populum acce- 
« ptabilem, sectatorem bonorum operum. lice lo- 
« quere et exbortare, et argue cum omni imperio. 
« Nemo te contemmat. » 

Serves eliam hortare subditos esse dominis suis, 
quibuslibet tam bonis quam malis.Subditos dico ín 
omnibus qua non eunt contra Deum, et placentes. 
Vel i4& distingue : im omnibus placentes non contra- 
ditentes.Hoc modo poterunt placere, scilicet si non 
mussitaverint cum domini aliquid de jusserint,xuon 
fraudantes aliquid de debito servitutis,sed in omni- 
bus,etiam in minunis, fidcm bonam ostendentes ut 
doctrinam, hoc referent ad omnia predicta, scilicel 
ad seues et anus, el servos, etc. Quasi dicat : Hor- 
tare omnes pridiclos, ut ita se habeant ut prescri- 
ptum est, «£ ita ornent in onmibus. actionibus suis 
decirinam Salvatoris Doonini nostri bonis operibuset 
fidedoc4rinam dicit ornari Dominieam.Ornamentum 
enim dooteris vel pastoris est honesta vita discipuli. 
Apparet enim. Quasi dicat : Ontmes monendisunt, 


possimus. Hac loquere nescientibus, et ezhorlare, 
scientes, el argue negligentes vel rebelles : et hoo, 
cum omni imperéo, id eBt potestate, qui jam non 
aspere hoc accipitur, eum pro salete fieri sciatur 
ita cum imperio. ut nemo contemnat pro. simplidi- 
tate. 
CAPUT Iit. 

VxRS$. 1-15. — « Àdmone illos principibus et po- 
« testatibus subditos esse, dicto obedire, &d omne 
« opus bonum paratos esse,neminem blasphemare, 
« non litigiosos esse, sed modestos, omnem osten- 
« dentes mansuetudinem ad omnes homines. Era- 
« nus enim aliquando et noninsipientes,inereduli, 
« erranies, servientes desideriis et voluptatibus va- 
« riis, in malitia et invidia agentes, odibiles,odien- 
« tes invicem. Cum autem benignitas et humanitas 
« apparuit Salvatoris nostri Dei, non ex operibus 
« justitia que fecimus nos, sed secundum suam 
« misericordiam salvos nos fecit, per lavacrum 
« regenerationis et renovationis Spiritus sancti, 
« quem offudit in &os abunde por Jesum Christut 
« Salvatorem nostrum, ut justificati gratia ipsius 
« bzredes simus secundum spem vita cljerne. Fi- 
« delis serino cst, el de his volo te confirmare, ut 
« curent nobis operibus preesse qui credunt Deo, 
« H»c sunt bona et utilia bominibus.Stultae autem 
« quzstiones et genealogias, et contentienes,et pu- 
« gnas legis devita. Sunt enim inutiles ef vane. 
« Hereticum hominem post unamet secundam cor- 
« reptionem devita, sciens quia subversus egt qui 


ut orneni,quia omnibus natus est Christus, nullum C « ejusmodi est, et deliquit, cura sit proprio judicio 


excludit. Et hoe est quod ait: Apparuit enim, per 
carpem, gratia Dei et Salvatoris nostri Dei, id est 
Deus et Salvator noster,scilicet Deus Filiusg,et si in- 
visibilis sit in forma Dei, tamen per gratiam appa- 
ruit in forma servi, Et hoc, omnibus hominibus, id 
est ad utilitatem omnis generis hominum sine quo 
non profuisset nobis nasci, erudiens nos exemplo 
vita et doctrina,in quo eum sequi debea,scilicet ut. 


erudias. Erudiens non dico ad hoc,ut nos abnegan- 


Las, id est fugientes, impietatem, vane culture et. 
ignorentiam et desideria secularium, que a mundi 
hujus prineipe suggeruntur,sobrie in nobis,e£ juste. 
ad, preximum,et pie ad Deum vivamus in hoc szculo 
tam fragili. Nos dico exspectantes,ut certi et solli- 


citi, beatam spem, id est gloriam sternam,et adven- D 


tum,vel manifestationem gloriz magni Dei etSalva- 
Loris nosiri Jesu. Christi, qui non in infirmitate ut 
prius, aed in gloria et potestate veniet, premia da- 
turua secundum merita, qui jn primo adventu adeo 
humilis fuit.Quod non solum erudivit,sed dedit, id 
est, tradidit morti, semetipsum pro nobis, per hoc se- 
curi sumus de spe. Dedit dico, ad hoo,ut redimeret 
nas per sanguinem ab omui iniquitate, tam originali 
qnam aoiuali, e$ mundaret, in baptismo: a culpa et 
pena, poptuaum. sibi aceeptabilam, vel peculiarem,id 
est proprium, sectatorem bonorum omnium. Ad hoc 
redemit nos Christus, ut puram vitam sectantes, 


« condemnatus. Cum misero ad te Ártemam, aut 
« Tychicum, fesiina ad me venire Nicopolim. Ibi 
«enim statui hiemare. Zenan legisperitum, et 
« Apollo sollicite premitte, ut nihil illis desit. Di- 
« cabt autem et vestri bonis operibus preesse 
« ad usus necessarios, ut non sint infructuosi. Sa- 
« lutant te qui mecum sunt omnes. Saluta eos qui 
« nos amant in fide.Gratia Dei cum omnibus vobis. 
« Ámen. » - 

Admone. Quasi dicat : Etei tu. habes imperium 
spirituale, tamen admone illos subditosesse princi- 
pibus,scilicet regibus et ducibus,et potestatibus mi- 
noribus, et obedire dicto illorum, non quidem ad 
malum, sed admone, paratos esse ad owe apus 60- 
num, id est obedire illis in Domino.Et admone ne- 
sniinem blusphemare, et $i premuntur ab illis. [Am- 
brosius] Quasi dieat : Admone ut ad malum tardi 
sint et ad bonum parati, scientes quid singulis per- 
solvi oporteat, quia singulis paratur merces, Non 
(:tigiosos esse, sed modestos omnem mansuetudinem 
ostendentes ad. omnes homines : bonos vel malos 
Christianos omnibus hominibus bonos vult videri. 
Ric enim possunt perfidi ad futuram spem vocari. 
Eramus enim. Quasi dicat : Hoc ideo debemus,quia 
e$ nog aliquando fuimus quod ipsi, sic. et poterunt 
esse quod nos sumus per eamdern gratiam. Et hoc 
est quod eit:Eramus enimct nosaliquando: insipien- 


393 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILEM. 


394 


* 


tes, etsi philosophi essent quidam vestrum, vera À, id est false. Et non solum hec devita, sed ctiam 


tamen sapientia carebant. Et eramus incrudeli er- 
rantes per mala, et servientes desideriis animi, et vo- 
luplatibus carnis variis agentes vitam nostram £n 
malitia, id est in mala nocendi voluntate, invi- 
dia, de aliorum successibus, et si nocere $??9 
non licuit, odibile$ Deo, vel aliis hominibus, et 
invicem odientes alios. Cum autem benignitas et hu- 
manilas Salvatoris nostri Dei, id est cum benignus 
et humanus Deus salvator noster, apparuit mundo 
per carnem, vel nobis per fidem, non ex operibus, 
elc. Vel ita : Cum benignitas et humanitas, id est 
larga misericordia et clementia Dei Salvatoris no- 
stri apparuit, id est illuxit hominibus, saivos nos 
fecit, jam spe future salutis, non ex operibus justi- 
tr quz fecimus nos, [Augustinus] quia nulla bona 
feceramus, sed. secundum suam magnam misericor- 
diam, ita forsitan et illis faciet qui adhuc increduli 
sünt. Salvos fecit, dico, per lavacrum  regeneratio- 
nis, id est per baptismum in quo deposito veteri 
homine generatur novus, ef renovalionis Spirilus 
sancti, quia quotidie magis ac magis renovamur 
per Spiritum in baptismo datum. Quem spiritum, 
scilicet effudit in nos abunde, scilicet ad remissio- 
nem omnium peccatorum, et copiam virtutum, et 
hoc per Jesum Christum Salvatorem nostrum : ad 
hoc «£t justificati gratia ipsius haredes simus, in- 
terim in presenti vite ewierne,et hoc secundum 
spem, etsi nondum secundum rem. 

Et iste sermo, scilicet quod Christus salvavit et 
hewedes fecit, est. fidelis, id est verax. Et de his 


predictis volo te confirmare alios ut. curent. in. ope- C 


ribus bonis przesse aliis multis qui credunt Deo. 
Vel ita : volo te confirmare, scilicet eos qui cre- 
dunt Deo ut curent in operibus bonis praeesse, aliis 
multis vel sibi ipsis. Ideo volo te de predictis con- 
firmare alios, quia hxc predicta sunt bona in se, 
et utilia aliis hominibus. Stultas autem. Quasi di- 
cat : De his confirma : Stultas autem  quxstiones, 
ubi nec salus, nec utilis scientia, et. genealogias, 
id est originum enumerationes, et «ontenliones, 
quas de lege faciunt, ut de cibis quos alii asserunt 
discernendos, alii non, e£. pugnas legis, ut quando 
in emendata Scriptura de annis Matussale, et de 
hujusmodi aliis contraria, vel impossibilia sentire 
videtur, devita. 


Sunt enim inutiles, id est sine fructu, el. vana, ' 





hzreticum hominem post primam et secundan corre- 
ctionem, id est postquam bis feceris correctionem, 
devita. Heretici sunt qui verba legis legem im- 
pugnant. [Hmbrosins] Proprium enim sénsum 
astruunt verbis legum, ut pravitatem mentis gue 
legis auctoritate confirment; qui vitandi sunt, quia 
frequentius correcti exercitatiores essent ad ma-' 
lum. Devita, dico, cur? Ecce, sciens qnia qui hu- 
jusmodi est, id est incorrigibilis, subversus est, id, 
est perditus, et delinquit, quia scienter pecoat;' 

proprio judicio condemnatus. Proprio judicio se con-' 
demnat, qui errorem laudat, ot. veritatem vitupe- 
rat. Cum misero ad te Artemam vel Tychicum, qui 
interim provideat Cretensibus, dum ad: me veneris, 
p festina venire ad me Nicopolíim, ibi enim statwi Aie- 


B are. Ideo dicit ut festinet post Epistolam datam 


venire, quia vult eum videre causa affectus, et ut' 
plenius confirmet in ecclesiastica disciplina. Zenam. 
legisperitum. ldeo hoc dicit, non quia peritior sit 
Apollo, sed quia hujus professionis fuerat in Sy-- 
nagoga, et Apollo, quia perfectus erat in Sori- 
ptura, sollicite pramitte, ita solhcite, ut nihil desit 
illis, id est ut quae ad viaticum necessaria sunt 
eis, habeant apud suos, ne querént aliena. Et 
quasi quis quaereret : Unde autem' res erit illis? 
Unde habet Titus quod eis ad viaticum largiatur T 
respondet: Discunt autem et vestri,id est Cretenses, 
ut alii praeesse sibi ipsis in bonisoperibus dando mi- 
nistris. Non dico ad qualibet, sed ad usus necessa- 
rios, et hoc ideo. ut non sínt infructuosi, et juxta" 
parabolam arboris quce non facit fructum bonum. 
excidatur et in ignem mittatur. Ideo jubet illis 
sümptus necessarios dari, quia dignum erat ut qui 
spiritualia tradebant, non illis deessent carnalia. 
Apollo episcopus fuit Corinthiorum qui propter se- 
ditionem concitatam, adversum sea pseudoapostolis 
discesserat, cum Zena socio suo ad Titum Creten- 
sem episcopum, sed Corinthiis jam sedatis per 
Epistolas Pauli, mandat Tito ut priusquam veniat 
Nicopolim, priemittat eos ita sollicite ut' nihil i 
viatico illis desit. Salutantteomnesqui mecum sunt ;- 
propter compendium simul omines consalutatores 
significat. Saluta eos qui nos amant, non ficte, sed 
in fide, id est fideli affectu. Deinde generaliter om- 
nes salutat, dicens : Gratia Dei sit cum omnibus 
vobis. Amen. 





IN EPISTOLAM AD PHILEMONEM 





ARGUMENTUM. 
Philemoni familiares litteras facit pro Onesimo 
servo ejus, scibens ei ab urbe Roma de carcere 
per suprascriptum Onesimum, 


l'ATRQ1. CXCII. 


CAPUT UNICUM. 
Vans. 1-6. — « Paulus vinctus Christi Jesu, et 
« Timotheus frater Philemoni dilecto adjutori no- 
« stro, et, App ori charissime, et Archippo- 


I3 


395 


PETRI LOMBARDI. 


396 


« commilitoni nostro, et Ecclesie que in domo tua À et charitatis tue. Quam fidem et charitatem habes 


« est, gratia vobis et pax a Deo Patre nostro, et 
« Domino Jesu Christo. Gratias ago Deo meo, sem- 
« per memoriam tui faciens in orationibus meis, 
«audiens charitatem tuam et fidem quam habesin 
« Domino Jesu, et in omnes sanctos, ut commu- 
« nicatio fidei tue evidens fiat in agnitione omnis 
« operis boni in Christo Jesu. » 

Paulus vinctus, etc. [(Ambrosius.] Hanc Episto- 
lam scribit Apostolus Philemoni Colossensi, qui 
nulla ecclesiastice ministrationis praeditus erat di- 
gnitate, sed vir laudabilis in plehe, cui familiares 
litteras mittit pro Onesimo servo suo, qui cum 
damno ejus fugerat ; sed ab Apostolo audito Evan- 
gelio baptizatus est, cui et veniam deprecatur Apo- 
stolus, scribens ei a Roma de carcere. Et est intentio 
Apostoli implorare veniam Onesimo apud Philemo- 
nem. Modus talis : Prius salutat illum cum uxore 
et filio. Deinde agit gratias Deo de bonis eorum, 
commendans fidem et charitatém eorum. Postea 
Philemonem obsecrat, cum ei imperare posset, ut 
Onesimo parcat, et gratias Deo agat, quia talem 
illum recipit, ut non servum aestimet, sed dilectis- 
simum fratrem. Deinde dicit ut paret sibi hospi- 
tium speranti ad ipsum venire. Premittit vero sa- 
lutationem, dicens : Paulus vinctus Jesu Christi, 
id est pro Christo Jesu. Non dicit apostolus, quod 
est nomen dignitatis, sed vinctus, quod est nomen 
humilitatis, quia non imperat, sed orat, Est enim 
hic intercessio pro Onesimo, ideo qua humilitatis 
, Bunt, commemorat incipiens ab injuria sua ut di- 


gnitatem su: Epistole faceret. Sicut enim peccati C 


causa vinciri opprobrium est, sic contra pro Chri- 
&lo custodie vinaula sustinere maxima gloria est. 
Eo enim tempore in custodia erat, ideo ait, Paulus 
vinctus Jesu Christi. Quasi dicat : Cujus debes mi- 
sereri, non esse causa doloris : quod eris si im- 
misericors filium cruciaveris. Et Timotheus frater, 
etc. Cujus etiam causa debes misereri, scribunt 
hanc Epistolam Phílemoni dilecto, proventu virtu- 
tum. [Hieronymus] Vel sicut in Greco habetur, 
diligibili, qui scilicet diligi meretur ; et adjutoríi no- 
stro ministerio predicationis, et fppiz uxori ejus 
cui scribit ut hzc virum exoret, charissima sorori, 
in fide non ficta, et Archippo filio ejus Colossen- 
sium ministro, ut et hic patrem exoret, commilitoni 
nostro qui mecum laborat in eadem militia, et Ec- 
clesiz qnx in domo tua, vel, ejus est, id est toti fa- 
milie ejus, ut et hi orent eum. Et ante alia salutat 
in hunc. modum : Gratia sit vobis, id est remis- 
. Bio peccatorum, et pax mentis et reconcilatio ad 
Deum a Deo Pulre nostro et Domíno Jesu Christo. 
Gratias. Post salutationem gratias de bonis agit, 
ccmmendans fidem et charitatem ejus : que ideo 
commemorat, ut memorata bonitas moveat eum 
ad veniam. Ait ergo : Gratias ago Deo meo sem- 
per memoriam tui faciens in orationibus meis. Unde 
&utem gratias agat, aperit, subdens : /udiens cha- 
ritatem (uam et (idem,id est commendationem lidel 


in Domino Jesu,et in omnes sanctos, vel in omnibus 
sanctis, quia in Christum credebat et eligebat, et 
sanctis credebat et diligebat, et per opera fidei et 
charitatis Christo serviebat et sanctis, ut commu- 
nicalio. Quasi dicat: Fidem habes et charitatem in 
Christo et in sanctis, ita ut communicatio fidei tu 
evidens fiat, id est ut fides tua communicans fidei 
nostre, vel quod aliis ex fide tua communicas evi- 
dens sit. Et hoc in agnitione omnis boni in Chi isto 
Jesu,id est ita evidens sit ut hoc merito cogno- 
scatur 980 omne bonum esse in te per Christum, 
id cst omnium bonorumsufficientia. Vel ita : memo- 
riam faciens tui, et gratias ago in orationibus ha- 
bitis de hoc, ut omnes fidei tue, id est operatio 
fidei qua servis Christo et sanctis, evidens flat. In 
agnitione omnis boni, quod est in Christo Jesu, id 
est cum cognitione boni teterni, ut illud expetere- 
tur in premium. [Ambrosius] Hoc enim orat Apo- 
stolus ut operatio illius cum cognitione fiat bonita- 
tis, id est ut tali mente operetur, ut in futurum 
exspectet premium ipsum Christum, non retri- 
tionem temporalium. 

Vzns. 7-25. — « Gaudium enim "magnum habui, 
« et consolationem in charitate tua, quia viscera 
« S&anctorum roquieverunt per te, frater. Propter 
« quod multam fiduciam habens in Christo Jesuim- 
« perandi tibi quod ad rem pertinet, propter chari- 
« tatem magis obsecro, cum sis talis ut Paulus se- 
« nex, nunc autem et vinctus Jesu Christi, obsecro 
« te pro meo filio quem genui in vinculis Onesimo, 
« qui tibi aliquando inutilis fuit, nunc autem et 
« mihi et tibi utilis, quem remisi tibi. Tu autem il- 
« lum ut mea viscera suscipe. Quem ego volueram 
« mecum detinere, ut pro te mihi ministraretin vin- 
« culis Evangelii. Sine consilio autem tuo nihil vo- 
«lui facere, uti ne velut ex necessitate bonumtuum 
« esset, sed voluntarium. Forsitan enim ideo dis- 
« cegsit ad horam a te, ut in eternum illum recipe- 
« res jam nop ut servum, sed pro servo charissi- 
« mum fratrem maxime mihi. Quanto autem magis 
« tibi etin carne, et in Domino? Si ergo habes me 
« socium, suscipe illum sicut me. Si autem aliquid 
« nocuit tibi aut debet, hoc mihi imputa. Ego Pau- 
« lus scripsi mea manu. Ego reddam, ut non dicam 
« tibi quod et te ipsum mihi debes. Ita, frater, ego 
«te fruar in Domino, reficere viacera mea in Christo. 
« Confidens in obedientia tua scripsi tibi, sciens 
« quoniam et super id quod dico facies. Simul au- 
« tem para mihi hospitium, nam spero per oratio- 
« nes vestras donari me vobis. Salutat te Epaphras 
« concaptivus meus in Christo Jesu, Marcus, Ari- 
« Btarchus, Demas et Lucas auditores mei. Gratia 
« Domini nostri Jesu Christi cum spiritu vestro. 
« Ámen. » 

Gaudium enim. [Ambrosius] Quasi dicat: Jam hoc 
oro, quia gaudium magnum habui in corde, et con- 
solutionem inadversig in charitate tua, qu; non solo 
virtutis habitu in corde viguit, eed etiam cxtre in 


491 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD PHILEM. 


308 


opere manifestata est, hac scilicet quía in sancta À res illum, dico, jam non tantum ut servum, sed pro 


sanctorum, id est filii sanctorum charissimi,vel erga 
te propensi sanctorum affectus interni, o frater per 
te digne illos recipientem a suis laboribus quodam- 
modo respirantes requieverunt, quia sanctorum ne- 
cessitatibus utensilia ministravit, et ita sanctorum 
affectus erga illum propensius eo consolante quie- 
vit, et refrigeratus est. Propter quod, scilicet quia 
servis aliis et ad benefaciendum promptus es,multo 
magis mihi servire debes. Ego mullam habens fidu- 
ciam, non dico potestatem, in Christo Jesu, id est 
per Christum Jesum, tmperandi tibi quod pertinet ab 
rem, id est ad tuam utilitatem. Non dico contra li- 
cita, quasi dicat, fiduciam habeo imperandi quod 
est utile tibi et mihi. Non dico me habere potesta- 
tem imperandi tibi contra hoc quod licet tibi. Ha- 
bens, inquam, fiduciam imperandi propter charita- 
tem meam, vel tuam, magis obsecro cum sis talis, 
vita et etate : ut ego Paulus qui senex sum, et ideo 
non impero tibi, sed obsecro. Unde supra : Senio- 
rem ne increpaveris, sed obsecra uL. patrem (I Tim. 
v.) Nunc autem. Quasi dicat : Senex sum, dico, non 
solum autem senex, sed et nunc vinctus Christi Jesu, 
per quod magis debes moveri. Obsecro, inquam, te 
de meo filio Onesimo. Magnum est et laudabile, non 
de humili viro, sed de sublimi viro, si se inclinat 
et obsecrat. Filio meo, quem genwt in fide, cum es- 
sem in vinculis. Et ideo tenerius eum diligo, qui tibi 
aliquando, dum infidelis erat, fuit inutilis, tua tol- 
lendo, nunc autem utilis est et tihi et mihi, serviendo 
scilicet mihi et per me tibi, cujus est quidquid tuus 
servus mibi fecit,quem remisi tibi. Tu autem suscipe, 
id est recipe, ?llum ut mea viscera, ut meum charis- 
simum filium. Vel, ut mea viscera, id est meumin 
eo recipe affectum. Onesimum profugum decurren- 
tem ad divinum axilium, cum esset in custodia ba- 
ptizavitApostolus,videns in illo utilitatisspem,quem 
sic commendal ut suum animum in illo significet 
recipi. Quem ego volueram mecum retinere, ut pro te 
mihi ministraret in vinculis Evangelii. Sine consilio 
autem, id eat consensu, fuo nihil volui facere, ut bo- 
num tuum, scilicet quod tuus mihi servit, ne, id est 
non, esset velut ex. necessitate, id est contra velle 
tuum, sed voluntarium, (1)ut tamen velit Deus facit, 


qui operatur in nobis velle et operari pro bona vo- - 


luntate. Forsitan enim. Quasi dicat : Ideo suscipe 


servo, quod ante erat, fratrem charissimum. Vel se- 
cundum aliam litteram, reciperes illum, dico, jam 
non tantum ut servum, sed uL fratrem. charissumum 
plus servo. Fratres enim plusquam servi chari sunt 
lllum, dico,maxime mihi charum. Quanto autem ma- 
gis, quam ante, vel quam mihi, tibi charus esse de- 
bet, et in carne, scilicet quia servus tuus est, et in 
Domino, quia fidelis frater est. Vel ita frater est, et 
maxime mihi magistro tuo frater est. Onesimo enim 
offenso proprio domino confugit ad Apostolum, ad 
hoc ut oblitterafis peccatis utilis reverteretur, in 
tantum ut non domino suo equalis fierel, meritis, 
sed ipsi magistro suo frater. [Ambrosius] Et nePhi- 
lemon, quia dominus erat, contra servum suum in- 
flaretur, humiliat eum, dicens illum ei fratrem, et 
in carne, quia ex uno Ádam sumus omnes, et in 
Domino per fidem, et hoc est quod subdit, quanto 
autem magis quam ante tibi, frater est, et in carne, 
per conditionem prime nativitatis, et in Domino 
per fidem que omnem superbiam amputat. Et quia 
ita est, ergo, id est ideo, si habes, id est si habere 
vis, me socium suscipe illum sicut me; si enim non 


 guscipis, non es socius. Si autem aliquid nocuit tibi 


aul debet, hoc mihi imputa. Nunc excusationem om- 
nem convellit, cum sibi imputandum esse dicit, si 
vel lesit, vel debet aliquid. Et ut. magis credatur 
quod dicit, addit Ego Panlus scripsi manu mea, 
ego reddam tibi, vel hic vel in futuro. Reddam tibi, 
dico : Ut non dicam libi quod, non modo tua, sed 
etiam teipsum debes mihi ad serviendum. Quasi di- 
cat : Minus exigo a tequam debes. Deinde supponi- 
tur adjuratio, cum ait : 1(a, o frater, ego fruar te- 
ín Domino, id est gaudebo de te in regno Dei, si fece- 
ris quod rogo. Quid est illud ? Ecce : refice viscera 
mea, id est filium vel affectum meum in Domino, 
id est propter Dominum. Deinde blanditur ei, di- 
cens : Ego confidens in obedientia tua. scripsi, sciens 
quod, facies supra in quod dico. Provocat eum sic 
blandiendo, ut amplius faciat quam postulatur ab : 
eo. Solet enim fleri ut qui de se videt bene sentiri, 
meliorem se prebeat. Deinde ut sollicitiorem eum 
faciat, et ad obediendum promptiorem, venturum se 
ad illum significat, subdens : Simul autem et. para 
mihi hospitium, vel hoc potest eum movere ad ve- 
niam. Ideo, dico, para, nam spero per orationes ve- 


illum, quía utilis fuit fuga ejus. Forsitan enim ideo [) stras me donari vobis. Hoc dicit ut magis obediant. 


discessit ad horam a te, ut reciperes illum in. aeler- 
num, Scilicet hic etin futuro. Dicendo forsitan, 
senlentiam temperat.Hoc ideo dicit, quia omnia hu- 
mana sunt dubia, et potuit alia causa esse quare 
Deus sic fleri disposuerit, sive permiserit. Recipe- 


(1) August., De perfect. justitie hominis. 


Solent enim absentes contemni. Salutat te Epaphras 
et captivus meus in Christo Jesu, et Marcus, Et Ari-- 
starchus, Demas et. Lucas adjutores. Gratia Domini 
nostri Jesu Christi sit cum spiritu tuo. Amen. 





PETRI LOMBARTI. 


AQ 





IN EPISTOLAM AD HEBRJEOS 





ARCUMENTUM. ] 

231 Inprimis dicendum est curapostolus Paulus 
inhacEpistola scribenda nonservaveritmoremsuum, 
ut vel vocabulum nominis sui, vel ordinis descri- 
beret dignitatem. Hec causa est, quod ad eos scri- 
bens qui ex circumcisione crediderant, quasi gen- 
tium Apostolus et non Hebraeorum : sciens quoque 
eorum superbiam, suamque humilitatem ipse de- 
monstrans, meritum officii sui noluit anteferre. 
Nam simili modo etiam Joannes apostolus propter 
humilitatem in Epistola sua nomen suum eadem ra- 
tione non pretulit. Hanc ergo Epistolam fertur 
Apostolus ad Hebreos conscriptam Hebraica lingua 
misisse : cujus sensum et ordinem retinens Lucas 
evangelista post, excessum apostoli Pauli Greco 
sermone composuit. 


. CAPUT PRIMUM 


Vg&s. 1-7. — Multifariam multisque modis olim 
Deus loquens patribus in prophetis, novissime die- 
bus istis locutus est nobis in Filio, quem constituit 
hzredem universorum per quem fecit et secula.Qui 
cum sit spleüdor gloriz et figura substantiz ejus, 
portansque omnia verbo virtutis sus, purgationem 
peccatorum faciens, sedet gd dexteram majestatis 
in excelsis : tanto melior angelis effecto,quanto dif- 
ferentius pra illis nomen hareditavit.Cuienim dixit 
aliquando angelorum : Filius meus es tu, ego hodie 
genui te? Et rursum : Ego ero illi in patrem, et 
ipse erit mihi in filium. Et cum iterum introducit 
Primogenitum tn orbem terrz dicit : Et adorent 
eum omnes angeli Dei. Et ad angelos quidem dicit ; 
Qui facit angelos suos spiritus, et. ministros suos 
f'ammam ignis. 

Multifariam, vel multifarie, etc. Paulus doctor 
egregius, gentium Apostolus, ministerium suum vo- 
lens honorificare juxta quod in Epistola ad Romanos 
ait : Quandiu sum Apostolus gentium, honortficabo 

ministerium meum, Lentans si quomodo ad zmulan- 
dum provocem carnem meam (Rom. x1,) Hebreis hanc 
Epistolam scripsit, agens de eminentia Christi se- 
cundum uiramque naturam, et legis Mosaice 
inutilitate, astruens multis modis finem Jesu 
Christi absque legalibus fieri ad justitiam et salu- 
lem, legalia vero post passionem non modo non 
proficere, verum etiam officere. Quorumdam He- 
breorum superstitiosam traditionem excludens,qui 
Christum confitentes legales observantias tenendas 
putabant, et in hunc errorem quosdam etiam qui de 
gentilitate venerant ad Christum sua auctoritate 
induxerant. Ideo Apostolus providens gentibus ne 
deinceps in hunc errorem Hebreorum auctoritate 
trabantur, Judeos quoque ad emulandum provo- 


À cans, quod est honor ministerii sui, gratiam Dei 


h:c commendat per Christum verum pontificem, 
hoc tempore fidelibus factam legem ostendens re- 
probatam. Ad nltimum etiam de moribus instruit 
[Chrysost.| Presentis igitur temporis eminentiam 
ostendit, dicens Dominum unigenitum suum nobis 
misisse, et in eo nobis locutum ut auditorum men- 
tes erigeret, id est fidelium quibus scribit Judao- 
rum,ne quis multis que illis acciderant valde 
afflicti et contriti erant, putarent ex hoc se infe- 
riores cieteris ac miseriores existere.Ideoque ut eos 
consoletur atque erigat, majori gratia preditos in 
initio Epistole suce declarat, quia antiquis quidem 
prophete missi sunt, nobis autemFilius,et illis servi 
et conservi locuti sunt, nobis autem Dominus. Qui- 
dam tamen veritatis calumniatores hanc Epistolam 
non esse Pauli dtcere ausi sunt, eo quod nomen 
ejus in titulo non habeat, et longe splendidiore et 
facundiore stylo quam alie resplendeat; sed aut 
Barnabae, aut Luce, vel Clementis, vel Tertulliani ; 
quibus in promptu nobis est respondere. Si enim 
ideo non est dicenda Pauli, quia nomine ejus pre- 
titulata non est, ergo nec alicujusillorum, imo nul- 
lius omnino, cum nullius nomen habeat in titulo. 
Ideo autem nomen suum huic Epistole sicut et ce- 
toris non preponit, quia Hebreis odiosus erat, qui- 
bus legum destructor videbatur. Quia ergo non eo- 
rum, sed gentium Apostolus erat, nomen suum 
odiosum eis tacuit, ne prescripti nominis invidia 
sequentis utilitatem excluderet lectionis. [Hieron.] 
Sciens quoque eorum superbiam, suamque humili- 


C tatem ipse demonstrans,suis ordinis dignitatem vo- 


luit anteferre nominando se Apostolum, sed meri- 
tum sui officii tacens, superbis ipse humilis, non se 
Apostolum nominavit, ne superbi indignarentur. 
Quod vero hec Epistola majore reluce& facundia 
quam alie, sane mirandum noh est, cum naturale 
sit unicuique plus in sua quam in aliena valere lin- 
gua. Cateras enini Epistolas Apostolus peregrino, 
id est Greco,sermone composuit. Hanc autem scri- 
psit Hebraica lingua, cujus sensum et ordinem reti- 
nens Lucas post excessum ejus Greco sermone 
composuit. Non ergo est mirum si in hac tanto 
doctrine fulget eloquio. 

Propulsatis igitur calumniis adversantium veri- 
tati, nullatenus ambigendum est et hanc Pauli fore 
Epistolam, in qua intendit Christi eminentiam, et 
fidei sufficientiam, nec non legis insufficientiem et 
inutilitatem ostendere. Modus tractandi talis est : 
Primo proponit audienda esse verba Christi, sicut 
prophetarum ; etamplius conferendoeum prophetis, 
et preferendo, quia in eo locutus est Deus, ut in 
propàctis, ct major egt in eis. Deinde commendat 


401 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


464 


eum alternatim secundum utramque naturam, hu- .À, olim et novissime, aliud quiddam nobis insinuat, 


manam scilicet et divinam. Postea comparat eum 
angelis et prefert,multa interserens de ejus excel- 
lentia secundum utramquenaturam.Deinde compa- 
rat eum Moysi, et prefert ; deinde multis rationi- 
bus et auctoritatibus gratiam fidei umbrae legis pre- 
ferendam declarat, et sacerdotium Christi Levitico 
sacerdotio,et Testamentum Novum Veteri, ejusque 
sacrificium unum multis illius sacrificiis preeponen- 
dum ostendit, quasi ibi umbra, hic veritas;tandem 
ponit fidei descriptionem, eam multis testimoniis 
commendans. Circa finem vero moralem subdit 
instructionem. Primo igitur comparans eum pro- 
phetis, ait: Olim Deus loquens patribus in prophetis 
multifaria, vel mullifarie, novissime diebus tstis locu- 


lus est. nobis in Filio. Attende singula, et confer B 


invicem ; dicendo : Olim,ostendit quod non est no- 
vum quod Deus loquitur. Olim, ergo non noviter, 
Deus, qui est invariabilis, et tunc et nunc loquens, 
jungit praesens cum preterito, quia quod tunc lo- 
cutus est et nunc loquitur, patribus antiquis qui 
in carne et cultu Dei patres sunt nobis, et hoc in 
prophetis.Non enim ipsiex se loquebantur,sed Deus 
in eis. Non enim ex intelleetu proprio loqueban- 
tur, nec humano ingenio reperiebant, dum ait pa- 
tribus in prophetis, ostendit eum locutum servis 
per servos, scilicet per prophetas tempore promis- 
sionis. (1) Tempus enim constituit Dominus pro- 
missis suis, et tempus eis qu: promisit implendis, 
promissionum tempora habuerunt prophetas afflatos 
et impletos Verbo Dei usque ad Joannem. Ab illo 


quoniam multo in medium tempore percurrente, 
quando jam proximi eramus ad panam, quando 
omnia charismata quieverant,tunc ampliores exsti- 


timus et digniores, ?32 quod prude»ter astruit, 


dicens : Novissime locutus Deus nobis filiis illorum 
patrum, ne aliud putetur nobis locutus quam illis 
quod poterat videri,si alii loqueretur genti. Locutus 
est, inquam, in Filio, id est per filium unicum, qui 
major est prophetis.Est enim Dominus prophetarum 
impletor et sanctificator prophetarum. Sicut .enim 
propheta Christus est et Dominus prophetarum, 
sic et angelus est et Dominus angelorum. Nam et 
dictus est magni consilii. Angelus, et Moysi dictum 
est de Deo : Suscitabo eum prophetam similem tui 
(Deut. xvni), si Christus nihil annuntiaret, angelus 
non diceretur; si nihil. prophetaret, propheta non 
diceretur. (2) Ex eo quod presens annuntiavit,an- 
gelus erat; ex eo quod futurum praedixit, propheta 
erat; ex eo quod Verbum Dei caro factum est, et 
angelorum, et prophetarum Dominus. Unde et eum 
secundum utramque naturam commendat,subdens: 

Quem conslituit. Hic commendat eum secundum 
humanam naturam,quia quamviscum Patresecun- 
dum divinitatem omnia possideat,tamen secundum 
humanitatem recte dicitur heres constitutus ; se- 
cundum illud : Dabo tibi gentes hzreditaMem tuam 
(Psal. 1). Et hoc est quod ait: Quem Christum 
Deus Pater constituit, jam immutabilem Axxredem 
universorum, id est possessorem omnis creature. 
Non jam portio Domini tantum Jacob et pars ejus 


autem usque in finem, tempus est implendi quz C Israel, sed omnes prorsus nationes mundi. [Chry- 


promissa sunt. Unicus Dei Filius venturus erat ad 
homines, assumpturus hominem, et per id futurus 
homo, moriturus, resurrecturus, ascensurus, ses- 
surus ad dexteram Patris, impleturus in gentibus 
promissa. Hoc ergo totum fuit prophelandum de 
illo, prenuntiandum fuit eum venturum, ut non 
subito veniens horreretur, sed creditus exspectare- 
tur. Loquens, dico, multifariam, id est multoties, 
id est multis locutionibus, scilicet Abrahe, Isaac, 
Jacob, et ceteris eisdem sepe. Mullisque modis, id 
est multis qualitatibus, quia modo per somnia ut 
Danieli;modo aperta voce,ut Moysi; modo interiori 
inspiratione, ut David. Unde alibi dictum est : Ego 
visiones multiplicavi, et in manibus prophetarum 


sost.]Haredis autem utitur nomine,ut duo quedam 
per hoc astruat et ostendat, scilicet quod proprius 
sit Filius, et quod donationis illi nulla contingat 
amissio. Deinde ergo heredem notat quia Filius 
est,et nunquam perdit quidquam deomni da£o Pa- 
tris; in hoc etiam quod dixit heredem, humilitatis 
demonstravit edictum. Deinde ad superiorem gra- 
dum altioremque transcendit, subdens : Per quem, 
ut per Verbum Patri coeternum, fecit, non solum, 
eterna,id est invisibilia et immutabilia que minus 
nobis sunt nota, sed etiam secula, id est visibilia 
et mutabilia. Attende qualiter his duas rectas vias 
ingreditur,una quidem revocans nos a nefando er- 
rore Sabellii, alia ab arianice impietatis errore, ne 


assimilatus sum. Vel multifarie, id est multo et di- p) putetur Pater vel unicum non habere,velextraneus 


verso genere locutionis,ut per somnia vel per inspi- 
rationes,vel per apertas voces. Multisque modis, id 
est rerum diversis mysteriis futura significans. 
Deus, inquam, loquens olim, novissime, id est in 
fine tempórum. Vel, novissime, quia post hanc lo- 
cutionem non sequitur alia locutio in diebus istis. 
Quasi dicat : Adhuc supersunt qui audierunt et vi- 
derunt. Locutus est : loquens de presenti utitur 
preterito, quia idem ipse modo loquitur qui olim 
locutus est. [Chrysost.] Item attende quod dicendo 


(4) Aug., super Joannem. 


à Patre subsistere. Sunt enim quidam qui eum ex- 
traneum esse delirent : quod male visum est Ario; 
alii qui non alterum Patrem, alterum Filium sup- 
pingere moliuntur,sed eumdem aliquando Patrem, 
aliquando Filium. Integra ergo commonet ratione, 
et quia Dei Filius est, et quod non ab eo alienus 
existat. 

Qui cum sit splendor. Hic secundum divinam na- 
turam commendat Christum ostendens eum oco- 
eternum et coequalem Patri, ejusdemque cum eo 


(2) Aug., super Joannem. 


* 403 


PETRI LOMBARDI. 


404 


Bubstantie, sed alter in persona. Hoc autem cum A ramus, scilicet fulgor ab igne, vel ignis a fulgore, 


religiositate accipere debemus, et si quid absur- 
dum fortasse occurrerit, ab acie mentis abigere, 
ubique siquidem religioso nobis opus est intellectu: 
maxime vero ubi de Deo vel loquimur aliquid, vel 
audimus, quia nec ad loquendum de igne, de Deo, 
lingua sufficit, nec ad percipiendum praevalet intel- 
lectus. Multa enim de Deo intelligimus que loqui 
penitus non valemus.Multa item loquimur, que in- 
telligere non sumus idonei. Verbi gratia : Quod 
ubique Deus est scimus et. dicimus. Quomodo au- 
tem ubique sit intellectu non sapimus. Item quod 
est incorporea quedam virtus, que omnium est 
causa bonorum, scimus : quomodo autem vel que 
ista sit penitus ignoramus.Sunt etiam quedam que 
dici non possunt quamvis mentecapiantur,utetiam 
ipsum Paulum videamus in quibusdam talibus quasi 
infirmari,et non integra proponentem exempla,sic- 
ut hic, cum ait, qui cum sit splendor, etc., utens 
impropriis nominibus, quia proprio reperire non 
poterat, et rerum temporalium similitudine ad 
. ostendendum veritatem sternorum, id est Patris et 

Filii coseternitatem, quamvis temporalia integra 
collatione eternis comparari non possint. In cter- 
nitate enim stabilitas est, in tempore autem varie- 
tas; in eternitate omnia stant, in tempore alia ac- 
cedunt, alia succedunt. Quid enim possumus in 
creatura invenire costernum,cum in ea nihil inve- 
niamus sternum?Invenis Patrem eternum in crea- 
tura,et invenio coeternum Filium : si autem inve- 
nis eternum in creatura, sufficit ad similitudinem 
nt inveniamus coevum.Aliud est enim coeternum, 
aliud coevum.Coevos dicimus eos qui eamdem ha- 
bent mensuram temporum,non alter ab alterotem- 
pore preceditur : ambos tamen esse co»pisse dici- 
mus. Et si poterimus in creaturis invenire aliqua 
coeva,non tamen generans et generatum, sicut in 
Trinitate generante coeternum Unigenitum.In crea- 
luris enim non ex eo tempore incipit generatum, 
ex quo generans; in Creatore vero non precessit 
genitor genitum.Non possunt ergo comparari tem- 
poralis eternis integra collatione, sed tamen pos- 
sunt ex aliqua tenui et parva similitudine comva 
coeternis comparari. Inveniamus itaque cocva, 
nam de Scripturis monemur ad has similitudines. 
Legimus enim scriptum de ipsa Sapientia : Candor 


omnis anima mihi respondet.Voluit enim Deus in- 
seminare omni anime initia intellectus et sapien- 
tie. Omnis ergo anima respondet, et nemo dubitat 
quod splendor igne existit, non ignis de splen- 
dore. 

Ponamus ergo ignem velut Patrem, splendorem 
tanquam Filium, quia jam prelocuti sumus nos 
comva querere in creaturis, per que coseterna in 
Creatore astruamus. Si lucernam accendere cupio, 
nondum est ibi ignis nec splehdor ; mox autem ut 
accendero, simul cum igne et splendor existit. Da 
mihi ignem sine splendore, et credo tibi Patrem 
fuisse sine Filio ; dicta est a vobis ut potuit tanta 
res dici, illa tamen ineffabilia sint. Potest ergo 
semper esse generans, et semper cum illo quod de 
illo est natum : ergo Filius Dei secundum hoc dici- 
tur splendor glorie, quod ei semper Pater est, 
quod habet de quo sit, non secundum hoc quod 
prius esset Pater,et postea Filius; sémper enim Pa- 
ter,semper Filius de Patre est; semper igitur Fi- 
lius natus, semper Pater est,semper de illo imago. 
Ecce non potuisti coeterna invenire in creaturis, 
et invenisti coeva. Quare proportione intelligis co- 
eternum Filium «eterno gignenti : quod enim est 
temporali coevum, hoc est eterno coeternum. Sed 
attende quod, scilicet cum in his, scilicet in igne 
et splendore, sit cogvitas, non tamen est ibi omni- 
modo equalitas, quia splendor qui funditur de 
igne minus lucet quam ipse ignis. Habent ergo 
ista similitudinem, sed noa omnimodam «qualita- 


C tem. Ideo dicit aliquis : Talis est omnino Filius ad 


Patrem, qualis ad ignem splendor, non omnino, 
sed equalitas omnimoda est hic. Ex aliorum enim 
proportione temporalium quorum alterum estexal- 
tero, etsi. non coevum, tamen consubstantiale Fi- 
lius Patri consubstantialis ostenditur. Nascitur 
enim homo de homine, et equus de equo. Nec est 
homo alter alteri coevus, qui natus ab eo de quo 
natus est tempore preceditur,sed tamen et ille ho- 
mo, et iste homo; et ille equus, et iste equus, id 
est ejusdem que substantie sunt,diversa sunt tem- 
pore, non diversa natura. (3) Similiter et de Deo 
Patre, Deus Filius natus est. Et cum sit ei coeter- 
nus,est etiam ejusdem nature, non minor eo, quia 
est Deus de Deo, ut homo ex homine natus, ejus- 


est lucis aeterna (Sap. vii). Item, speculum est sine p) dem substantis,est, el equus ex equo. Ecce aliud 


macula Dei majestatis. Ecce ipsa sapientia dicta 
est candor lucis eterne, id est imago Patris et 
speculum. Hinc accipiamus similitudinem,ut inve- 
niamus coeva, ex quibus intelligamus coeterna, 
quia coeva in creaturis inveniri poterunt. Utens 
nominibus rerum temporalium, dixit, candor est 
lucis eterne. Et hoc ait, splendor gloriz. Coeter- 
nus est enim Patri Filius, ut coevus est splendor 
igni, ex quo et est. Ignis enim lucem fundit, lux 
ab igne funditur. Quid enim & quo existat si quz- 


(3) Aug., in cod. 


similitudinis genus est adductum, quid hic inveni- 
tur? quid laudatur? Certe equalitas substantie hic 
laudatur. Quin autem deesse ? equalitas temporis. 
In illo autem genere similitudinis quod dedimus de 
splendore ignis equalitatem nature non invenis, 
ged coxvitatem. Quid ibi laudatur? Cosxvitas. Quid 
deesse? /Equalitas nature. Conjunge que laudas.In 
creaturis enim deesse aliquid quod laudas in Crea- 
tore nihil deesse potest, quia quod invenis in crca- 
tura a Creatore artifice processit. In primo genere 


405 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


406 


similitudinis, id est in cosevis, invenis et laudas co- AÀ fine uspue ad finem fortiter et disponit omnia suaviter 


evitatem,pro coevitatetribue Deocoeternitatem, ut 
coeternussit natus eia quo natus.De alio autem simi- 
litudinisgeneretribus Deosqualitatem nature,id est 
equalitatem nature quam laudas in homine, crede 
esseineoqui fecithominem, quod de homine natum 
est, homo est, et quod de Deo natum est, non id 
erit quod ille de quo natum est? Totum ergo quod 
laudabile est in creaturis quibus aliquid deesse si- 
mul est in Creatore, cui nihil deesse; ibi tamen 
quz invenimus, id est homo et homo,duo homines 
sunt. Hic vero Pater et Filius unus Deus. Ideo ÀÁpo- 
stolus ait :Qui Filius est splendor glorie,scilicet Pa- 
tris, idest ex Patre natus est ei coeternus, quia est 
lumen de lumine Patrem revelans, et. ejusdem est 
cum eo glorie, id est essentie, quia unum et idem 
cum Patre est. (Ambroaius] Pater enim est gloria, 
et Filius idem cum eo, et eum notificans homo fa- 
ctus, ut radius solem.Per splendorem enim et pro- 
pinquitatem declaravit essentis, et ostendit quod 
nobis Patrem insinuat,et quod animas nostras illu- 
minat. Ef est figura, vel character substantiz? ejus, 
(Chrysost.] scilicet Patris, id est plena ostensio es- 
sentia Patris, id est consimilis per omnia consub- 
stantialis, et in persona alius. Per hoc enim quod 
dicit figura substantie, aperte ostendit quia Filius 
personaliter alter est quam Pater, et figura ab eo 
cujus est figura diversa est ; sed Filius aequalis est 
Patri, quia nec Pater dissimilis, sicut ipse ait: 
Pater in me est (Joan. x); qui videt me, videt. ei Pa- 
trem (Joan. xiv). Attende quod hec nomina, scilicet 
lumen et gloria,quandoquead divinam naturam re- 
feruntur, quandoque ad personum. Et quando ad 
personam referuntur, modo ad Patrem, modo ad 
Filium referuntur. Dicimus enim : Pater est lumen, 
Filius est lumen ; similiter Pater est gloria, Filius 
est gloria. Et hi duo una gloria, unum lumen, non 
duo : et dicitur Filius gloria de gloria, sicut lumen 
de lumine, et principium de principio, et Deus de 
Deo, non tamen duo Dii, sed unus ;non duo princi- 
pia, sed unum. Splendor autem et figura, sicut et 
imago, proprie ad personam Filii referuntur et re- 
lative dicuntur. 

[Chrysost.] Portansque. Supra dictum est quia 
per ipsum fecit omnia. Hic 9328 ei nunc summam 
auctoritatis attribuit, ex eo quod cum auctoritate 


(Sap. viii). (5) Deus ergo omnipotensincommutabili 
elernitate, veritate, voluntate, semper idem,movet 
per tempus creaturam spiritualem ;movetetiam per 
tempus et locum creaturam corporalem,ut eo motu 
naturas quas condidit administret. Cum ergo ali- 
quid tale agit, non debemus opinari ejus substan- 
tiam quas Deus est temporibus locisque mutabilem, 
sive per tempora et loca mobilem, cum sit ipse et 
interior omni re,quia ipse est super omnia ;et exte- 
rior omni re, quia ipse esi super omnia ; et anti- 
quior omnibus, quia ipse est ante omnia ;et novior 
omnibus, quia idem ipse est post omnia, scilicet 
post umnium initia. Ideoque ejus potestatem com- 
mendans Apostolus, ait: Et ipse filius est portans, 
id est continens el gubernans, omnia verbo, id est 
solo imperio, virtutis sw, id est potentie et boni- 
tatis sue quenon minor apparet gubernandoquam 
creando ;omnia enim continet bonitate et majestate 
&ua. [Chrysost.] Et nota per simile dictum esse 
portans omnia verbo ubi scilicet hoc dicendo 
facilitatem continendi voluit designare, per meta- 
phoram illorum qui sine ullo labore verbo vel di- 
gito movent aliquid vel efficiunt, ita Christus mo- 
lem creature magnitudinemque sine labore conti- 
net et gubernat. Item, attende quod cum hic dicat 
Apostolus Christum omnia continere, supra dixit 
Patrem per eum omnia fecisse, ubi ait, per quem 
fecit, tanquam facere ipse non posset. Si enim por- 
rexisset Pater dexteram, vel tanquam aliquod in- 
atrumentum fuerit Patris operantis ; sed si ab eo 
gubernantur omnia, nonne ab ipso facta sunt?Non 
ergo ut tu, heretice, suspicaris inaniter, tanquam 
aliquod instrumentum existit :neque per eum Pater 
dicitur fecisse,tanquam ipse facere non posset, sed 
sicut dicitur Pater judicare per Filium, quia judi- 
cem genuit, sic etiam dicitur operari per Filium, 
quia eum constat opificem genuisse. 8i enim causa 
ejus Pater est, sccundum quod Pater est, multo 
amplius eorum causa est que per Filium facta de- 
clarantur. 

Purgationem peccatorum faciens, et cetera. Post- 
quam ostendit ejus excellentiam qua cuncta creavit 
et gubernat, humilitatis ejus-benignitatem hic com- 
mendat. Commonet enim nos crucis,mox et resur- 
rectionis ei ascensionis, ubi ait: sedet, eto.Hoc au- 


cuncta gubernat. Et continua: Sicut enim ab eo [J) tem quod hic dicit jam ad nos pertinet quos a pec- 


creata sunt omnia, ita per eum immutabilem con- 
servantur. (4) Creatoris autem omnipotentia causa 
est subsistendi omni creature: que virtus si ab 
eis qui condidit regendis aliquandocessaret, simul 
omnium rerum species et natura concideret. Ideo- 
que Dominus ait: Pater meus usque nunc operatur, 
et ego operor (Joan. v), per illud conlinuationem 
quamdam operis ejus qui simul omnia continet at- 
que administrat, ostendens in quo opere etiam sa- 
pientia ipsius perseveret. De qua dicitur ;Pertíingit a 


(4) Aug., in lib. Sentent. Prosperi. 


cato purgat. Quasi dicat: Christus est splendor 
glorie ct figura substantie,qui cum talis et tantus 
sit, est etiam per humanitatem faciens purgatio- 
nem pecccatorum, id est secundum humanitatem, 
crucis passionem et mortem pertulit, per quam & 
peccatis nos purgavit,ete. Sedet : postquam per na- 
turam, et potestatem, et benignitatem Christum 
commendavit, commendat eum per dignitatem. 
Quasi dicat : Crucem sustinuit, ut nos a peccatis 
purgaret,et ipse qui ita humiliatus est, sedet, id est 


(5) Id., super Genesim. 


407 


PETRI LOMBARDI. 


LEE 


408 


quiescit et regnat sublimatus ad dexteram majestatis À et major ac melior etiam gratie plenitudine,de qua 


ejus, id est ad qualitatem Patris, et locatus non 
in paradiso. unde Adam excidit, sed ín excelsis, id 
est super omnia loco et dignitate. In excelsis enim 
dicens, non in loco concludit Deum, sed ostendit 
hominem Christum omnibus altiorem et omnibus 
eminentiorem, sicut et per dexteram non Dominum 
deformavit, sed similitudinem honoris demonstra- 
vit. Confessus enim nihil demonstrat aliud, nisi 
honoris equalitatem.Conter:plare sapientiam Pauli, 
imo non sapientiam Pauli, sed Spiritus sancti mi- 
rare gratiam. Non enim suam intelligentiam mente 
propria procreavit, sed Spiritus sancti infudit. At- 
tende ergo per quales apostolica sapientia eos Sub- 
levat gradus, et qualiter eos ad ipsum apicem pie- 
tatis adducit, ubi item antequam deficerent et eos 
obscuritas occuparet, vide quomodo eos ad inferiora 
revocavit. Quandoque enim quae sunt humilitatis 
eloquitur, quandoque vero altiora insonat,nec sem- 
per in humilibus remanet, nec in excelsis perdurat, 
sed veluti quibusdam gradibus nunc ad altiora fa- 
gtigia sublevatur, nunc ad inferiora declinatur. 
Sicut enim qui infantulum quempiam ad excellen- 
tiora vult paulatim sensimque subrigere, gradatim 
hoc facit ab inferioribus ad superiora conscendens, 
"deinde cum sursum pervenerit, obscuritatibus ac 
defectionibus eum fatigari videns,post alta deponit 
'eum ad inferiora quo respirare atque recreare ani- 
mum valeat ;postitem cum refectus fuerit,ad aliaalta 
gustollit : ita circa Hebreos beatus facit Paulus, quos 
paulatim ad notitiam Dei erigit,inter alta memorans 
humilia,ubique magistri sui vestigia sequens :nam 
et ipse sic faciebat. Aliquando quidem in altiora 
discipulos suos sublevabat, aliquando eos ad infe- 
riora, imbecillitatis eorum gratia revocabat,nequa- 
quam eos prolixo, tempore in altera parte perma- 
nere permittens : ita in hac tota serie facit Aposto- 
lus. Prius enim alta,commemorat, dicens, in Filio, 
ubí proprius intelligitur Filius, qui est superior et 
éxcollentior universis. Deinde descendit ad humilia, 
subdens, quem constituit heredem. Deinde ad alta 
redit, dicens,perquem ; postea ad altiorem omnibus 
gradum venit, dicens,qui cum sit splendor. Deinde 
humilia loquitur, purgationem peccatorum faciens; 
Índe ad alta narrando revertitur, sedet ad dexte- 
ram majestatis. 


etiam ipsi angeli ad mensuram accipiunt. Ideo ait 
et ipse Christus: Tanto melior, id est dignior, an- 
gelis est effectus, id est evidenter secundum homi- 
nem factus, quanto differentius nomen, id est diffe- 
rentiorem honorificentia:'n quam ante scilicet hzre- 
ditavit, id est firmiter habuit, quando resurrexit et 
ascendit,et quia hoc posset habere, et non pre illis. 
Addit pre illis. Nam dum mortalis fuit differens no- 
men babuit, quia angeli ministrabant ei, postquam 
immortalis magis differens,quia honorabilioratque 
preclarior illis per omnia exstitit. Ideoque addit, 
pre illis, vel, hereditavit, id est habuit nomen dif- 
ferentie. Et hoc pra illis, id est nomen valde diffe- 
rens a nomine angelorum, hoc est nomen quod su- 
per omne nomen, scilicet Deus, sive Filius Dei. 
Quod revera dignius est illo quo illi dicuntur an- 
geli, id est nuntii. Filii enim nomen proprietatem 
ostendit, non adoptionem, quia nisi esset proprius 
Filius, non posset ex hoc Apostolus amplitudinem 
honoris asserere. Proprius autem Filius est de ipso 
Patre geuitus. Si autem adoptionis gratia esset Fi- 
lius, non solum Patre,sed etiam angelis minor es- 
set. Cui enim. Quasi dicat: Vere pre angelis nomen 
habuit, cui enim angelorum,utique nec etiam majo- 
ribus, dixit aliquando, nec etiam postquam confir- 
mati sunt quidam aliis cadentibus, hoc, scilicet Fi- 
Hus, ecce nomen, meus, id est, consubstantialis non 
adoptivus, es tu, et vere, quia ego hodie, id est 
elernaliter,genui te.Genui dicit, ne novum putetur, 
scilicet ne modo videretur incipere. (6) Hodie dicit, 
ne pieterita generatio videretur, quanquam enim 
possit etiam ille dies intelligi quo Christus secun- 
dum hominem natus est,tamen quia bodie presen- 
tiam signiflcat, atque in aeternitate, nec preteritum 
quidquam quasi esse desierit, nec futurum quasi 
nondum sit, sed presens tantum, quia quidquid 
ilernumest semper est. Divinius accipitur de'sem- 
piterna generatione Sapientie Dei, quam fides sin- 
cerrima et catholica praedicat. [Chrysost.] Ex his 
ergo verbisnihil aliud manifestat, nisiquia ex ipsa 
essentia Patris genitus est. Et rursus, de eodem 
8Saias ait ex persona Palris : Ego ero illi, id est ad 
honorem illius, in patrem, et ipse erit mihi, id est 
ad honorem meum,in Filium. Hoc et semper est.Sed 
ideo dicitur erit, quia ab omnibus id scietur in die 


Tanto melior. Hic comparat Christum angelis, et [) judicii. Quodam enim modo locutionis dicit Scri. 


prefert eis. In Psalmotamenait: Paulo minus mino- 
ralus est ab angelis (Psal.vin). [Chrysost.] Hic eisdem 
melior dicitur,et sicut illud secundum humanam na- 
turam, ita et hoc secundum divinam dictum esse 
posset intelligi, nisi adderetur effectus, per quod 
aperitur quod hic loquitur de eo secundum carnem. 
Nam secundum hoc quod Patrissubstantice consub- 
stantlalis agnoscitur, non est factus, sed natus. De 
eo ergo sermo versatur secundum humanam natu- 
ram, secundum quam et minor fuit angelis passione, 


^^* 1d., in psal. tt. 


ptura rem esse vel fleri, cum innotescit. Potest ta- 
men et secundum carnem hoc accipi dictum. Et- 
enim caro communicat altioribus, sicut et divinitas 
humilibus communicare dignata est. [Ambrosius] 
De incarnatione igitur Filii hoc dicitur quod osten- 
ditur, ex eo quod dicit, ero, significans futurum 
esse. Dicit ergo Deus Pater per prophetam: Ego 
ero illi, scilicet homini de Virgine nascituro, in 
Patrem ; et ipse qui nascetur erit mihi in Filium. 
Unde angelus ad Mariam : Quod nascetur ex te san- 


409 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PASLI. — IN EP. AD IIEBR. 


AIO 


- etum vocabitur Filius Dei (Luc. 1. ) Et cum iterum À nec eo spiritus sunt quo angeli, cum mittuntur, 


"introduxit. [Chrysost.] Adhuc auctoritate Scripture 
aperit Filium digniorem angelis.Etnota quod Chri- 
stus adventum suum carnalem exitum vocat,dicens: 
Exiit qui seminat etc. (Mafth. xi.) Et. item : Ego 
a Patre exivi, et veni in muudum (Joan. xvr. Pau- 
lus vero introitum vocat adventum Christi, dicens: 
Cum introducit. Assumptio ergo carnis exitus et 
introitus appellatur ; recte utique. Foris enim era- 
mus a Deo, sicut qui sunt extra regales aulas in 
vinculis colligati, et qui habent apud regem pro 
culpis aliquibus offensam. Qui autem noluerit istis 
veniam impetrare, non primum ipsos in aulam re- 
gis inducit, sed ipse foras egreditur, ibique cum 
eis loquitur usquedum eos correctos reddat et di- 
gnos efficiatquo regis vultui presentari mereantur; 
sic etiam Christus effecit. Egressus quippe ad nos, 
id est carnem sumens,et collocutus nobis,cum pre- 
cepta regis innotuit. Et sicnosa peccatis emundans, 
et ad Deum converiens in aulam regalem velut Me- 
diator ?84 optimus introducit. Ideo excitus et in- 
troitus vocatur carnis eue adventus, de quo dicit : 
Et iterum introducit, Scriptura scilicet. iterum 
introducendum dicit. Ideo ait, iterum, quia sepe 
dicit introducendum. Introducit,inquam, Primo- 
genitun Patris, id est ante omnes creaturas ge- 
nitum de Patre secundum deitatem,ínorbem terrz 
quasi heredem in possessionem.Et cum introducit, 
dicit, Vel ita, et ipse Pater. Iterum introducit pri- 
mogenitum in orbem terrz, id est visibilem carne 
assumpta fecit apparere in mundo, qui ante invisi- 
bilis erat in muudo, etideo ait iterum, quae as- 
sumptio carnis dicitur exitus a Patre,etintroductio 
jn hereditatem ut videtur adorari. Unde addit, et 
cum introducit, dicit:Et adorent. Vel ita, et iterum 
dicit, Pater deeodem Filio.Cum introducit primo- 
genitum in orbem terre,id estcum ostenditFilium 
suum,scilicet usque ad corda hominuur ducendum 
per fidem. [Chrysost.] Qui dicit? Et adorent eum. 
Qui passus est et mortuus. Nonenim de Deo Verbo 
ista dicuntur, sed de homine suscepto. Adorent, 
inquam omnes angeli Dei, secundum humanitatem 
jubenteurangeliadorare Christum,ex quo eum tanto 
meliorem angeli demonstrat, quanto servis domi- 
num constat esse meliorem : ideo Christum secun- 
dum carmen jussit a cunctis angelis adorari, di- 


fiunt angeli. Angelus enim officii nomen est non 
nature :nomen nature spiritus est:ex eo quod est, 
spiritus est ; ex eo quod agit, angelus est : sic no- 
men nature est homo, nomen officii miles. Homo 
ergo fit miles, non miles homo : sic eos qui erant 
spiritus conditi a Creatcre Deo facit angelos mit- 
tendo nuntiare quod jusserit,(8) Et utitur ómnibus 
ad incommutabile arbitrium sententie sue, sive 
bonis per ejus gratiam, sive malis per propriam 
voluntatem. Ac per hoc voluntas Dei est prima et 
summa causaomnium corporalium specierum atque 
motionum. Nihil enim visibiliter fit et sensibiliter, 
quod non de interiore invisibili atque intelligibili 


aula summi imperatoris, aut jubeatur, aut promit. 
B tatur secundum ineffabilem justitiam. [Ambrosius] 


Vel ita distingue, ut angeli dicantur quando levia 
nuntiare mittantur, quando vero mittuntur ad 
vindictam, dicuntur ignis ardens, id est seraphin, 
et hoc est quod ait,facit spiritus angelos suos, cum 
leta et levia nuntiant, et ministros suos, sicut 
flammam ignis, dum ad exercitium vindicte mittit, 
ut in Sodoma, et in aliis pluribus locis. Et sicut 
secundum litteram fit in creaturis, sic in Ecclesia 
figurate fit : ubi spiritus, id est spirituales facit 
angelos suos,id est nuntios verbi sui, et ministros 
suos flammam ignis, quia ministri Ecclesie etiam 
ignis sunt, dum spiritu fervent, et vitia nostra 
urunt [Augustinus] Fenum eliam tuum intendunt, 
id est vitia tua curant ministri Dei qui predicant 
verbum Dei. 


C vens. 8-12. — Ad filium autem : Thronus | fuus, 


Deus,in seculumszculi,virga regniequitatis, virga 
regnitui. Dtlexistijustitiametodistiiniquitatem pro- 
ptereaunzit te Deus, Deus tuus,oleo exsultationis pra 
particiyibus tuis. Et tuin principio, Domine, terram 
fundasti,et opera mannum tuarum sunt celi. Ipsi 
peribunt,tu autem permanebis, et omnes ut vesti- 
mentum veterascent. Et velutamictummulabiseos, 
et mutabuntur. | 
Ad filium autem. Hic per dignitatem simul et 
potestatem commendat Cbristum. Quasi dicat : Il- 
lud pertinens ad angelos dixit. Hoc autem, perti- 
nens ad Filium, ait Dominus per prophetam : O 
Deus, Fili, thronus tuus, id est regnum vel judi- 
cium : de quo in Evangelio : Omne judicium dedit 


cens:Adorent eum omnes angeli Dei,quod jussioni [) Pater Filio (Joan. v), id est regia dignitas, vel ju- 


ejus obtemperant. Et iterum dicit, Pater de Filio, 
hoc quidem ad angelos, pertinens : qui, Filius, fa- 
cit spiritus, celestes angelos, id est legatos suos, 
et etiam flammam ignis, id est Seraphin qui sunt 
de ordine superiorum. Facit ministros suos. (9) 
Quamvis enim non videamus apparitionem angelo- 
rum, abscondita est enim ab oculis nostris, et est 
in quadam republica magnaimporatoris Dei,tamen 
esse angelos novimus ex fide, et multis apparuisse 
legimus et tenemus. Spiritus autem sunt angeli. 


(7) August., in psalmo cir. 


diciario sedes, permanet in seculum saculi, (Am- 
brosius] quia et semper regnabit, et novissimum 
judicium semper stabit. Unde in Evangelio : Ibunt 
hi in ignem acternum elt illi in vilam alernam 
(Matth. xxx, et merito permanet thronus tuus. Et, 
id est quia. virga regni tui, id est regimen et disci- 
pliua, qua bonos regis, et malos percutis, vel con- 
teris cum virga zquifatis, id est regula directa et 
inflexibili,que alibi dicitur virga ferrea per quam - 
pravitate distortus, si ei herere velit dirigitur. 


(8) Id. in lib. De Trinit. 


4M 


PETRI LOMBARDI. 


442 


Dilexisti. Quasi dicat : Item ideo merito permanet A luit, facta sunt opera. Ipsi antem, coh, scilicet 


thronus tuus, quia dilexisti, ex amore, justitiam, 
.id est omne bonum, et, contra, odisti iniqnilatem, 
id est omne malum; non simul utraque tibi sunt, 
sed alterum diligis et amplecteris, alterum vero 
odis et persequeris. Et propterea, scilicet ut hec 
tibi essent, id est ut diligeres justitiam et odires 
iniquitatem, unzit le, vel propterea, scilicet quia 
dilexisti justitiam et odisti iniquitatem. Hoc pre- 
mium inde datum est, scilicet Deus, Deus tuus 
scilicet Pater, per se, non per ministros unxit te 
secundum hominem, quia deitas nullo indiguit. 
Nota quod repetitur Deus ex magna dilectione, 
vel secundum Augustinum, alter casus est voca- 
trix, alter nominatrix, ut sic dicatur : O tu Deus, 
Fili, unxit te Deus tuus, scilicet Pater. In Latino 
putatur idem casus nominis repetitus, sed in 
Greco evidentissima distinctio est, qua alter no- 
minatrix, alter vocatrix intelligitur. O tu Deus, 
unxit te Deus : ungitur Deus a Deo. Qui est ergo 
Deus unctus à Deo? Christum intellige. Christus 
enim dicitur a chrismate.Chrisgma enim Grece,La- 
tine dicitur unctio.Hoc nomem Christus unctionis 
est, nec ungebantur alibi reges et. sacerdotes, nisi 
in illo regno Judaeorum. Per hoc ergo quod dicit 
eum esse unctum regem, et sacerdotem significat. 
Unctus ergo est Deus a Deo, et ipse Deus ut unge- 
retur, homo erat. Ita homo erat ut. Deus esset, ita 
Deus erat ut homo esse non dedignaretur. [Augu- 
stinus] Deus ergo unctus est,quia homo Deus. Sed 
quo oleo, non nisi spirituali ? Unde subdit : Unxit, 
dico, oleo letitie, vel exsultationis, quia immunis 
fuit a peccato. Unde et conscientia hilaris fuit ei.(0) 
Unxit ergo eum Deus Pater,non visibili et corporali 
oleo, sed Spiritu sancto, quem Scriptura nomine 
olei exsultationis figurata, ut solet, locutione si- 
gniflcat. Hac unctione Filius qui sic homo factus 
est ut maneret Deus, plenus erat Spiritu sancto, 
ut in Evangelio legitur :Jesus autem plenus Spiritu 
sancto reversus est a. Jordane (Luc. ww.) Ideo addit : 
Pra participibus, id est pre omnibus sanotis. (10) 
Participes enim ejus sunt omnes sancti, sed ille 
singulariter Sanctus sanctorum,singulariter unctus, 
singulariter unde omnes Christiani unguntur. Et 
tu ín principio. [Ambrosius] Post humanitatis ex- 
cellentiam iterum reddit ad eternitatem Filii osten- 


aerei, peribunt, ab eo quod sunt, dum immutabune 
tur creature in melius. Novissimi enim coli qui 
per diluvium perierunt, sicut Petrus ait, igne pe- 
ribunt (II Petr. 11); exercuit enim aqua, et totam 
istam capacitatem ubi aves volitant occupavit, ac 
Sic utique coli perierunt propinqui terris. De 
colis ergo unde dicitur aves coli, non est dubium 
quin diluvio perierint, et igne perituri sint. De 
superioribus autem ccelis celorum. utrum et ipsi 
peaituri sint igne,questio estet disceptatio serupu- 
losior inter doctos, et erit incendium mundi non 
incendens sanctos Dei. Quod enim fuit caminus 
ignis tribus pueris, hoc erit ardens mundus justis 
Trinitate signatis. Tu autem. Quasi dicat: Coli 
mutabuntur, tu autem permanebis, hoc dicit: ut 
sicut s&ernus esse ostenditur quia est ante omnia, 
si ostendatur quia permanet idem post mutata. 
Et omnes, sive coli aerii, sive terra, veterascent ut 
vestimentum, id est sicut humana corpora longavi- 
tate veterascunt. Corpus enim humanum quasi 
vestimentum anime est. Veterascere autem dicitur 
illud quod more vestis paulatim consumitur, sicut 
caro humana qua tamen in melius immutabitur, 
sic celi meliorem formam recipient. Et mutabis 
€05, Scilicet colos, velut. amictum: per hoc asigni- 
ficat mutationem ceeli.Unde Joannes in Apocalypsi: 
Vidi novum c»lum et. novam terram (Apoc. xxi). 
Et recte coelos amictui comparat, quia terram cin- 
gunt. Tam facile enim mutat Deus colos, sicut 
amictus extenditur et plicatur ;et post mutationem, 
sic manebunt coli. Unde subdit : Et mutabuntur, 
id est mutata sic permanebunt, quia facta Dei jam 
sub eternitate stabunt, nec ad corruptionem re- 
vertentur. | 

Vg9s. 12-14. — Tu autem tdem ipse es; et anni 
tui non deficient. Ad quem autem angelorum dixit 
aliquando: Sede a dextris meis, donec ponam ini- 
micos tuos ,scabellum pedum tuorum? Nomne omnes 
sunt administratorii spiritus in ministrerium missi 
propter eos qui haereditatem capiunt satutis? 

Tu autem, o Filii Dei, idem ipse es,id est immuta- 
bilis es, contra hoc quod supra dixit veterascunt. 
Et anni tui non deficient, id est et»rnitas tua non 
deficiet, contra hoc quod dixit peribunt. Et est 
sensus :Tu non mutaris necdeficis, quodad Filium 


dendam, utens auctoritate Prophete, qui de Filio pj dictum est, ac per hoc etiam Deo Filio convenit 


et ad Filium ait ita : Et iu o Domine filii Dei, in 
principio rerum, id est antequam res essent, fun- 
dasti terram a&d litteram. Ideo dicit in principio, 
quia Creator ante creaturam existit sine ullo ini- 
tio. Quasi dicat : Novi eternitatem tuam qua pree- 
cedis omnia que fecisti, qui dixisti : Ego sum qui 
sum (Exod. n): Coli simul gum terra, sunt 
opera manuum tuarum. lloc ita dicit, quasi spe- 
cialiter in eis operatus sit. Manus autem est vir- 
tus jussionis,id est potentia voluntatis, qua ut vo- 


(9) August., contra Maximum, 


dicere : Ego sum qui sum (Exod. ni). Et item : Ego 
Dominus et non mutor (Malach. ni). Quod tu, here- 
tice, ideo soli Patri assignasti ut Filius in sub- 
stantia tua crederetur esse mutabilis, tanquam ita 
gasceperit hominem ut in hominem verteretur. 
Hanc tantam blasphemiam non emendabis, nisi 
credideris in assumptione hominis accessisse Filio 
quod non erat,etnon decessisse vel defecisse 935 
quod erat.Vel mystice totum potest legi,et dirigun- 
tur verba ad Patrem, ubi tamen et Filius commen- 


(10) August., euper Joannem. 


113 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


MA 


datur. Quasi dicat : Unxisti, Pater, Filium, et tu, o A bis fecit, quia nosíire saluti student, propter nos 


- Domine Pater, a quo unctus est Filius, in principio, 
id est per Filium tuum qui est principium de prin- 
cipio, secundum quod ipse ait in Evangelio : Ego 
principium qui et loquor vobis (Joan.vi). Fundasti 
terram, id est stabilisti Ecclesiam populorum, sci- 
licet minores in Ecclesia. Et coeli, id est majores ut 
apostoli, sunt. opera manuum tuarum, quia in eis 
quasi specialiter operatus est, plura eis conferendo. 
Et ipsi coli peribunt, id est morte destruentur, et 
quidquid ex se destruetur,. Tu autem in illis perma- 
nebis, id est justitia tua, et que in eis operaris per- 
manebunt. Et omnes, scilicet majores et minores, 
veterascent, id est paulatim corrumpentur, sicut ve- 
stimentum, id estsecundum vestimentum, id est se- 
cundum corpus quod animam quasi vestimentum 
circumdat. Et mutabis eos velut amictum, id est se- 
cundum corpus quod mutabis immortalitate, non 
tale erit quale fuit. [Augustinus] Ita peribunt coeli et 
mutabuntur secundum corpora, et non tantum se- 
cundum corpus, sed etiam secundum animas muta- 
buntur, que tunc gloriosiores erunt. Tu autem idem 
ipse es in eis per Filium tuum, id est immutabili 
Specie eris in eis per hoc quod Filio crediderunt. 
Et anni tui non deficient in eis, id est seternitas 
tua. Ad quem autem, iterum de gloria humani- 
tatis agit. [Ambrosius] Quasi dicat : Non solum 
per premissa ostenditur Christus major angelis, 
sed etiam per hoc, quia Pater dizit ei : Sede, id est 
victor quiesce et judicia, a dextris meis, id est in 
potioribus meis, et mihi secundum divinitatem 


discurrunt, nobis suo funguntur officio. Hoc est opus 

angelicum, angelice functionis officium, ut omnia 

fiant pro salute proximorum. Magis autem hoc est 

opus Christi, quia angelis nobis superioribus prece- 

pitad nostram salutem suum exhibere ministerium. 
CAPUT II. 

Vgns. 1-5. — Propterea abundantius oportet ob- 
servarenoseaqua audivimus, ne forte pereffluamus. 
Stenimqui per angelos dictusest sermo factus est fir- 
mus,et omnis pravaricatio et inobedientia accepit 
Justam mercedis retributionem: quomodonos effugie- 
mus, si tantam neglezerimus salutem? Qua cum ini- 
tium accepisset enarrari per Dominum ab eis qui au- 
dierunt, in nos confirmata est, contestante Deo signis 
et portentis et variisvir (utibus, et Spiritus sanchi dis- 
tributionibus,secundum suam voluntatem .Non enim 
angelis subjecit Deusorbem terr futurum,de quo lo- 
quimur. | 

Propterea. [Chrysost.] Postquam locutus, est de 
Filio Dei multa que ad ejus commendationem va- 
lent, hortatur eos quibus scribit ut diligenter ani- 
madvertantetcustodiantea que perillum annuntiata 
sunt eis. Et ad hoc tendunt oinnia premissa,quasi 
dicat : Quia Christus major est prophetis et angelis, 
propterea oportet nos abundantius observare ea quz 
audivimus a Filio dicta in Evangelio, quam qua de 
lege, vel de aliis & prophetis, vel angelis dicta sunt, 
qui ministri legum fuerunt. Nomen tamen legis ob- 
ticuit, quia in astruclione sua quam in pretoribus 
facit, manifestum hoc facit. Et quasi quis quaereret : 


equalis. Ecce victori Filio consessus offertur a Pa- G Quare magis oportet? subdit : Ne forte pereffluamus, 


ire. Sede, dico, quoadusque inimicos tuos ponam, 
quod fit quotidie dum aliqui convertuntur. Hoc ct si 
paulatim agitur, indesinenter tamen agitur, scabel- 
ium pedum tuorum, id est plene tibi subjectos. Per 
hoc enim quod ait scabellum pedum plenam subje- 
ctionem signiflcat.Vel per pedes intelligitur humani- 
las Christi que inferior natura est in illo. Et est 
sensus : Donec ponam inimicos tuos scabellum pe- 
dum tuorum, id est sub humanitate tua, ut ipsam 
revereantur et super se sentiant. Vel, sedequoadus- 
que ponam, id est eternaliter, sicut cternaliler po- 
nam inimicos tuos scabellum pedum tuorum, id est 
subjectos potentie divinitatis. Per pedes enim sta- 
bilitas :terna significatur, que quasi vestigiis posi- 


id est eternaliter puniamur. Fluimus per ponas 
mortalis nature, effluimus peccata addendo, peref- 
fluimus in eternam damnationem.Hinc suadet verba 
Christi audienda per poenam que erit negligentibus. 
Si enim: quod puniemur,si non observamus verba 
Christi, probat per minus, scilicet per verba que 
dicta sunt ab angelis, que sunt minus digna quam 
verba Christi. Quasi dicat: Dico ne forte pereffluamus 
quod utique erit. Ením, id est quia, sermo Dei qui 
per angelos dictus est ad Moysen et ad ceteros, 
factus est firmus, id est verus, ut lex per miracula 
et minis et promissis confirmata est, in qua tamen 
non erat salus, et omnis pravaricatio, quod est con- 
ira vetita facere,et znobedientia, quod est precepta 


tis virtute omnipotenti: consistit. Ad quem autem yy dimittere, accepit justam retributionem, scilicet 


angelorum dixit hoc aliquando, nulli hoc dixit, quia 
omnes spiritus suat, ex officio administratorii Filii, 
missi actualiter in ministerium quocunque placet 
Filio, tamen semper assistunt ei qui ubique est. 
Missi, dico, propter eos qui capient hareditatem sa- 
lutis,id est propter homines quibus promittitur he- 
reditas cterne vite, quibus licet minoribus imperio 
Christi serviunt. Et nonne ita est? Est utique. 
[Chrysost.] Intellige igitur quantus honor nobis 
existit, ut ad nos sicut ad amicos ministros angelos 
suos destinet Deus. Quamvis enim multum intersit 
inter angelos et homines, propinquos tamen eos no- 


quantum meruit, id est secundum quod meruit, mer- 
cedis, ut pro qualitate factorum sit qualitas pene. 
Attende singula verba : omnis prevaricatio dicit, ut 
ostendat quod pro singulis peccatis sit reddenda 
poena. Ac si diceret : Non solum omnis prevarica- 
tor punietur qui multorum peccatorum reus est, sed 
pro omni prevaricatione vel inobedientia suam re- 
cipiet penam. Justam dicit, no putetur perire ju- 
stitia per misericordiam. [Chrysost.] Quod vero ait 
retributionem, hoc ad pone quantitatem refertur, 
quae equalis peccato erit; quia secundum quod 
majus vel minus est peccatum, major vel minor 


415 


igne crucietur. Quomodo. Quasi dicat : Et si sermo 
angelorum factus est firmus, et si omnis prevari- 
catio punitur, quomodo nos, quibus Filius Dei ipse 
.gratia per quam salus est, locutus est, effugiemus 
gehennam, si neglexerimus, saltem quod minus est 
quam prevaricari, tan'am, id est indeficientem, sa- 
lutem in Evangelio factam? Non tanta erat in Veteri 
Testamento : ibi enim sermo, hic vero salus est. 
Qua cum, etc. Ostendit hic inexcusabiles esse illos 
qui contemnunt «lutem, id est Cbristi sermonem 
qui est causa salulis. Quasi dicat: Non effugiemus, 
si neglexerimus salutem. 

Qua salus cum accepisset initium, non constitu- 
fionis, quia ab eterno erat, sed enarrandi, [Chry- 
- Sogt.] et hoc per Dominum angelorum, scilicet Chri- 
stum, unde alia editio sic habet, scilicet per Chri- 
stum, non longe post initium narrationis, ab cis, 
-scilioet apostolis gui audierunt, ab ipso ore Christi, 
confirmata. est. in. os, scilicet Judeos. Quomodo? 
Deo contestante, auctoritati apostolorum; per quae? 
-Signis minoribus, ut est mo?bbos depellere, quod 
medici possunt; et portentis majoribus que contra 
nàturam fiunt ; et variis virtutibus, que non fiunt 
: preter naturam. Vel de virtutibus animi dicit, sci- 
licet quod casti sunt et humiles illi qui predicant, 
et e:tera hujusmodi habent; et Spiritus sancti dis- 
tributionibus, quia aliis genera linguarum, aliis alia 
dona dabat.Perhecaffluentiam significat gratiarum 
:quee non erat apud antiquos, neque tanta signa, ne- 


PETRÍ LOMBAROT. 


416 


de altero orbe disputare intelligeretur, addit de quo 
orbe loquimur. Hoc addit ne mentem auditoris er- 
rare relinqueret, dum alius quaereretur orbis. Hunc 
ergo orbem futurum non angelis, sed Christo sub- 
ditum dicit, quod comprobat auctoritate David, qui 
futura quasi preterita refert, utpote admissus di- 
vinis consiliis ubi omnia ctiam futura sunt facta, 
gecundum illud Isaie : Qui fecit que futura sunt. 
Sed prestat ut de Christi humilitate, ne per ea du- 
bitetur de exaltatione : et non tantum de hu- 
militate Christi, verum etiam et totius generis 
humani, ostendens hominem per 8e miserum 
et abjectum, sed per Dei gratiam exaltatum. Unde 
subdit : . 

$36 Vns. 6-8. — Testatus est auleminquodam 
loco quisdicens : Quid est homo,quod memor es ejus? 
aut filius hominis, quoniam visitas eum? Minuisti 
eum paulo minus ab angelis,gloría et honore coronas- 
ticum, et constituisti eum super opera manuum tua- 
rum. Omnta subjecisti sub pedibus ejus. [n eo enim 
quod omnia eisubjecit nihil dimisit non subjectumet. 
INunc autem necdum videmus omnia subjecta ei. 

Testatus est autem. Quasi dicat : Non solum ego 
hoc dico, sed etiam hoc idem (estatus est quis, sci- 
licet notus,egregius, prophetarum excellentissimus, 
Scilicet David, in quodam, scilicet noto nobis non 
abscondito, loco Scripture sacre, in psalmo scilicet 
vit, dicens : Quid est homo, cum despectu legendum 
est, quod memor es ejus, aut. filius hominis, etc. 
Distat inter hominem et filium hominis quod innuit 


que tam diversa prodigia. Per quod ostenditur quod C disjunctio. Omnis enim filius hominis homo, sed 


-nou simpliciter est eis creditum, sed per signa et 
prodigia. Ideoque, dum «credimus, non illis, sed 
Deo nos credere declaratur. Distributionibus, dico, 
factis, non secundum meritum hominum, sed secun- 
dum suam, ipsius Spiritus sancti, voluntatem, id 
est secundum placitum sue misericordie. Unde 
alibi: Haec omnia operatur unus atque idem Spiritus, 
dividens singula prout vult (I Cor. xi). Non enim 
dixit begligentes dignos esse pena qui contemnunt 
gratiam per apostolos, et miracula, et dona confir- 


matam. Hic dicit Christum esse potentem vindicare, 


'et suos per passionem mortis salvare. Quasi dicat: 
Vere non effugiemus, si neglexerimus salutem Chri- 
ti, cum pro sermone angelorum non observato pu- 


niti sunt Judmi, quia Filio subjecit Deus orbem y 
- lestis. Quid est, quantum ad hoc, quoniam eum, 


terrz, quod non fecit angelis, quorum minislerio, 
etsi multa fiunt in orbe, omnia tamen spectant ad 
imperium. Sed hoc, soilicet ut subjiciatur, futurum 
est ei de quo loquimur, id est Christo. Et hoc est 
quod ait, orbem, dico, futurum subjectum ei de quo 
loquimur, scilicet Christo. Vel ita : Deus subjecit, 
non angelis, sed Filio, orbem terre futurum. Ita 
hio dicit futurum, sicut alibi dixit : Qui cum forma 
futuri (Rom. v) : de Adam et Christo loquens, et 
respectu temporum Ade futurum secundum carnem 
Christum dicit, sic etiam nunc futurum orbem di- 
cit quantum ad Christum, Futurus quippe erat or- 


non omnis homo filius hominis potest intelligi. 
Adam enim homo fuit, sed non filius hominis. Sic 
homines dicuntur qui portant ejus imaginem : qui 
autem portant imaginem Christi, filii hominum po- 
tius appellantur, et ille vetus homo dicitur, et iste 
novus. Homo igitur hoc loco terrenus est, filius au- 
tem hominis celestis est, et ille longe sejunctus est 
a Deo, hic autem presens est Deo, et ideo illius me- 
mor est tanquam in longinquo positi, hunc visitat 
quem vultu suo, id est gratie sue presentia, illu- 
Strat. Despective itaque homo, scilicet peccator ter- 
renus. [Augustinus] Quid est, quantum ad hoo,quod 
ejus, quasi longe positi, memor es, temporalem pre- 
bendo salutem qua salvas homines cum jumentis? 
Aut fllius hominis, id est homo spiritualis et cc- 


quasi infirmum vésitas, presentia gratie, et non so- 
lum hominis filius indiguit visitari, sed etiam Dei Fi- 
lius, quia minuisti, scilicet Dei Filium. Vel ita, ut 
per bominem intelligantur boni, precipue qui ante 
adventum Christi fuerunt, per filium hominis Ohri- 
stus. Et legitur item cum despectu hoc modo : Homo 
bonus ac justus. Quid est. Quasi dicat : Despe- 
ctus, fragilis, peccator, quantum ad hoc quod me- 
mor ejus es. [Ambrosius] Memor est Deus hominis, 
quando peccata dimittit, aut Filius hominis jam 
surgit, id est & membris ad. caput ascendit, cum ait, 


A11 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD fI BR. 


A8 


Filius hominis, id est Christus, qui non ex duobus A, jectum Christo,quia in eo quod Scriptura dicit: Ei 


hominibus,sed de Virgine natus est.Filius,inquam, 
hominis quid est quantum ad hoc,quoniam visitas 
eum, id est hominem per ipsum Filium hominis, 
quasi per medicum infirnum? 

Nota verborum proprietates : supra dixit,memor, 
ubi agit de justis qui fuerunt ante Christi. adventum, 
quorum quasi memor fuit, quando patriarchis de 
calo misertus.llic autem ponit, visitas, ubi agit de 
incamaatione, cum Verbum caro factum est, cum 
medicus ad infernos venit Minuisii. Quasi dicat : 
Per filium hominis, id est Christum, visitas homi- 
nem, et eum tamen, id est Christum, minuisti. Vel 
ita ut per hominem et filium hominis intelligatur 
Christus homo,cujus fuit Deus memor in conceptio- 
ne donando immunitatem peccati,et visitavit in re- 
surrectione dando gloriam immortalitatis,et legitur 
admirative boo mode, homo, Christus. Quid est,sci- 
licet quam magnum quid et dignum per hoc quod 
memor es ejue, faciendo eum immucem a peccato. 
Aut,id est et l'ilius hominis,scilicet idem ipse Chri- 
stus qui est homo de homine, ut Deus de Deo.Quid 
est,scilicel secundum quam excellentissimum.Quid 
per hoc, quoniam visitas eum, resuscitando? Mi- 
nuisti.Quasi dicat : Visitasti Christum hominem.Et 
per hoc indiguit visitari, quia tu minuisti eum per 
passibilem naturam.Minoratus enim est dum se exi- 
nanivit formam servi accipiens : ergo propter ip- 
sam infirmitatem carnis quam Dei sapientia gestare 
dignata est. Et passionis humilitatem recte dicitur, 
minuisti ab angelis, quia mortalis et passibilis, sed 


paulo minus, quia etsi passibilis, tamen imperabat C 


apgelis, et quia sine peccato erat; sed post ad 
similitudinem triumphantis, coronastí eum, id est 
undique circumdedisti, gloria, in resurrecjione et 
ascensione. Et honore, id est in consessu Patris. 
Vel gloria, id est claritate immortalitatis, et hono- 
re, quod sibi flectitur omne genu, et constituisti 
eum, ut stabilem, super opera; sed addit, manuum 
tuarum, id est super digniora etiam opera, id est 
super homines et angelos qui per excellentiam di- 
cuntur opera manuum. Et non solum constitutus 
est super opera ut dignior, sed etiam omnia subje- 
cisli sub pedibus ejus, id est potestati ejus et domi- 
nio, ut adorent illum et vereanfur. Posset onim su- 
perior esse,et tamen omnibus donari.Ideo ait : Sub- 


jecisti omnia sub pedibus ejus. Nulla enim creatura [) 


erit non subjecta,cui primates ut ita dicam spiritus 
subjiciuntur. In eo enim, vel autem, exponit sen- 
sum David prophete quem in predictis verbis ha- 
buit,quasi dicat : David ait : Omnia subjecisti.In eo 
autem quod Scriptura subjecit ei omnia,id est sub- 
jecta ei ostendit omnia.Nihil dimisit non subjectum 
ei, id est nihil excepit de omnibus. Dum enim dicit 
omnia, nec terrena excipit, nec celestia. Vel ita 
continua secundum litteram quam habet. Enim. 
Quasi dicat : Bene dico orbem terre futurum sub- 


(11) Aug-, contra Maximum. 


omnia s*ubjecit, id est dicit ei subjecta esse omnia. 
Nihil dimisit non subjectum.Non mutatur sententia : 
Quam eamdem sententiam alia etiam littera confir- 
mat quie est,in eo enim quod dicit omnia subjecit, 
nihil dimisit ei non subjectum.Nunc autemQuasi di- 
cat : Scriptura dicit,omnia subjecisti,sed tamen non- 
dum omnia subjecta sunt ei.Et ideo congrue supra 
dixit orbem futurum subjectum. Et hoc est quod 
ait, nunc autem.Etsi Scriptura dicat omnia, tamen 
necdum videmus omnia subjecta ci voluntate que 
subjicionda sunt.Quotidie enim aliqui subjiciuntur 


, ei,sed non omnes qui subjiciendi sunt subjicientur, 


donec in judicio. Distingue cum ait, nihil dimisit 
non subjectum. Hic universalem subjectionem, 
scilicet sive voluntariam sive necessariam, designat. 
Cum vero ait, necdum videmus, etc., hic tantum 
voluntariam fldeliter credentium in eum. | 

Vens.9-11. — F'um autem qui modico quam an- 
geli minoratus est, videmus Jesum propter passio- 
nem mortis gloria et honore coronatum, ut gratia 
Doi pro omnibus gustaret. mortem. Decebat enim 
eum propter quem omnia, et per quem omnia, qui 
multos filios in gloriam atlduxerat auctorem salutis 
eornm per passionem consummare.Qui entm sanc- 
tificat et qui sanctificantur, ez uno omnes. 

Eum autem. Quasi dicat : Necdum videmus sub- 
jecta ei, sed tamen pars prophetis jam impleta est, 
quia videmus eun,etc.,in quo constat quod comple- 
bitur alia, et ideo nec doleatis de adversis, Eum, 
inqnam,gui modico minoratus est quam angeli,vide- 
mus jam Jesum, id est Salvatorem, et. coronatum. 
gloria et honore.Hoc utique merito,scilicet propter 
passionem, non quamlibet,sed mortis.Hic jam inci- 
pit ostendere, non pro potentia tantum vel ultione 
verba Christi esse audienda, sed pro dilectione qua 
dilexit nos ut pro nobis moreretur.Unde addit : Ut 
gratia Dei, eic. Vel ita lege : Videmus eum jam Je- 
sum, et coronstum gloria et honore, qui modico 
quam angeli minoratus est, non secundum natu- 
ram humane mentis,sed propter passionem mortis. 
(11) Majoresquidemangeli possunt dici homine,quia 
majores sunt hominis corpore,majorse sunt et ani- 
Ino; sed iu eo tantum quod peccati originalis merito 
corruptibile corpus aggravat ipsum animum.Natura 
vero humane mentis qualem Christus assumpsit, 
qu& nullo peccato potuit depravari,solus major est 
Deus.Propter quid ergo modico quam angeli mino- 
rarus dicatur aperuit, cum ait, propter passionem 
mortis. Minor ergo angelis fuit,non propter naturam 
hominis,aed propter passionem mortis.Natura vero 
homnis que mente rationabili et intellectuali crea- 
turus ceteras antecedit,Deus solus est major.Minor 
ergo angelis fuit corpore, non mente. Quod autem 
videtur tibi nihil magnum de Deo Patre dici, si 
forma servi majorem qua majores videntur angeli, 
non reate cogitas, neo attendis quem locum habeat 


419 


PETRI LOMBARDI. 


420 


in rebus humana natura que condita est ad imagi- À nem,nec dedecebat Christum pati.Qui enim sancti- 


ncin Dei,cui tamen injuria facta non est. [Augusti- 
nus] Cum Christus dicebat : Pater major me est, 
qui non carni sue solum, sed etiam menti quam 
gerebat humane Deum Patrem praeferebat. Quae 
tota sine dubio forma agnoscitur servi, quoniam 
servit tota creatura Creatori. Ut gratía Dei. Quasi 
dicat : Minoratus est ab angelis.Et hoc ideo ut gra- 
tia Dei,id est ipse qui est gratia Dei,quia gratis dat, 
vel quia gratis datus est nobis,gustaret mortem.Vol 
ita,ut sit ablativi casus hoc modo : ut gratia Dei,id 
est per gratiam Dei qua homo non meruit,ipse gu- 
staret,proprie dixit gustaret, quia amara est mors, 
vel quia cito transiit. [Chrysost.] Breve namque in- 
tervallum in illa faciens confestim surrexit, sicut 
qui gustat breviter experitur. Gustaret, dico, pro 
omnibus, scilicet predestinatis qui per ejus moriem 
redempti sunt et salvati. Vel pro omnibus homini- 
bus,generaliter mortuus est,quia omnibus pretium 
suffecit. Ideo proprie dixit pro omnibus, quia non 
pro fidelibus tantum,sed pro mundo universo mor- 
tuus est. Et si enim omnes non credunt,ipse tamen 
quod suum est implevit. 

Decebat enim.Quasi dicat : Minoratus est Christus 
ut gustaret mortem, quod convenientissimum erat. 
Decebat enim eum, scilicet Deum Patrem, propter 
quem gloiificandum omnia facta sunt, et per quem 
auctorem omuia facta sunt, qui eultos filios adopti- 
voa adduzerat,id est adducendos praviderat,in glo- 
ria eterna decebat consummarc, id est perficere in 
gloria beatitudinis, quod incepit in resurrectione, 
quando immortalitatis gloria sublimatus est,et au- 
ctum est in ascensione, quando ascendit ad dexte- 
ram Patris ; et perficieturin judicio quando ei omnia 
gubjicientur, et erit omnia in omnibus.Decebat,in- 
quam,eum consummare auctorem salutis eorum fi- 
liorum,id est Christum qui est Filius per naturam, 
cujus coheredes erimus,qui sumus adoptione filii. 
Vide quantum est in medio nostrum, et ille Filius 
est, et nos filii sumus, sed distat, quia ille salvat, 
nos salvamur; ille sanctificat, nos sanctificamur. 
Modo conjungit nos Scriptura,modo disjungit. Mul- 
tos, inquit, filios, hic conjunxit ; auctorem salutis 
eorum, hic discrevit. Consummare, dico, et hoc per 
passionem 931 mortis, que mors sanande nostre 
miserie convenientissima fuit, ac valde necessaria, 
quia aliter nisi Christus moreretur, scilicet homo 
non redimeretur,et non redemptus periret. Quod si 
esset, frustra facta essent omnia. Cetera enim ho- 
mini serviunt, homo Deo, nec in aliquibus Deus 
glorificaretur, cum ad hac omnia facta sint, falsa 
esset etiam ejus predicatio de filiis adducendis.Quíi 
enim. Probat quod pro nostra liberatione decuit 
Christus pati. Videtur enim indecens quod auctor 
salutis pateretur, sed non dedecet, quia ex Deo 
pendet, et idem ei subjectus ut alii homines,et ideo 
convenit ei pati opus est,et quod opus fuerit postea 
dicit ibi, Quia ergo, etc. [Chrysost.] Qnag dicat : 
Decebat Patrem consummare Christum per pasgios 


ficat predestinatos,id est Christus, et sanct?ficantur 
per eum, id est nos omnes, eque ez uno pendent et 
sunt. Ecce iterum quomodo conjungit dicens esse 
ex uno,item, intuere quantum interest,ille quidem 
Banctificat, nos sanctificamur, Licet ergo ex uno si- 
mus,verumtamen multum interest.Ille enim ost ex 
Patre secundum deitatem ut proprius Filius, id est 
ex ejus essentia genitus, nos autem adoptivi. 
VERS.11-18.— Propter quam causam non con- 
funditur fratrcseos vocare,dicens : Nuntiabonomen 
tuum fratribus meis,in medio Eccleswe laudabo te. 
Ett iterum : Ego ero fidens tn eum.Et iterum : Exce 
ego et pueri mei,quos dedit mihi Deus. Quia ergo 
pueri communicaverunt carni et sangutni,et ipse si- 
militer participavit eisdem,ut per mortem destrueret 
eum qui habebat mortis imperium.id est diabolum, 
el liberaret eo$ qui timore mortis per totam vitam 
obnoxii erant servituti. Nusquam enim angelos ap- 
prehenit,sed semen A braha apprehendit. Unde de- 
buit per omnia fratribus similari ,ut misericors fie- 
ret et fidelis pontifex ad Deum,ut repropitiaret de- 
licta populi. [n eo enim in quo passus est. ipse et 
tentatus, potens est et eis qui tentatur auziliari. 
Propter quam. Probat quod ex uno sunt omnes 
dicens : Propter quam causam, id est quia utrique, 
scilicet caput el merubra, sunt ex eodem, non con- 
fuditur, vel erubescit Christus licet a poccato im- 
munis. Vocare eos fratres, qui peccando facti sunt 
degeneres, dicens in psalmo : O Pater : Nuntiabo, 
vel narrabo posi resurrectionem, nomen tuum, id 


C est famam et gloriam Deitatis, fratribus meis. Et 


ego positus in medio Ecclesi, ut columna, laudabo 
te. Vel in medio Ecclesie, id est in toto orbe, cir- 
cumquaque laudabo te. Attende quod cum dicit, 
non erubescit fratres vocare, ostendit quod non 
ejus nature est fraternitas nostra, sed misericor- 
die et humilitatis. Quod autem fratres simus pro- 
bat per prophetam, ne putetur novum. Et iterum : 
Auctoritate Isaizm se ex Deo esse et pendere ostendit, 
ego Christus ut verus homo, ero fidens secundum 
humanitatem, ín eum, scilicet Deum Patrem, quod 
non faceret nisi a Deo esset. Et iterum. Eamdem 
subjectionem ad Deum et humane nature commu- 
nitatem nobiscum demonstrat, dicens : Ecce ego, 
presto sum servire, et pueri mei, scilicet. apostoli 


D et alii fideles, quos mihi,tanquam capiti membra in 


unitate nature et gratie, dedit Dominus. Et in hoc 
patet quod ex Deo sunt, quia ego et pueri communi- 
caverunt carni el sanguini. Et ipse similiter partici- 
pavit eisdem : probavit quod decuerit Christum pati, 
si opus esset, Quod autem opus fuerit hic demon- 
strat, quia pueri communicaverunt carni et san- 
guini. Quasi dicat : Constat quod ex Deo 'est ipse 
Christus sanctificans et. sanctificati, et ita non de- 
decet eum pati,si sit opus; sed quid fuit opus pati ? 
Eece, quia pucri communicaverunt.Et hoo est quod 
ait, quasi dicat : Ex uno Deo est ipse cum sanc- 
tidoetis, ct quia puerl, qui senotificandi erant, 


421 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI.— IN EP. AD HEkBH. 


422 


communicaverunt carni et sanguini, id est anime, A bolum, deletis peccatis,per quee sub illo captivi era- 


id est homines erant corruptibiles constantes ex 
corpore et anima, qua per sanguinem accipitur. 
Ergo,id est ideo,et ipse Christus prriicipavit eisdem, 
id est pueris,quia factus est puer constans ox ani- 
ma et carne, vel, participavit eisdem, id est carne 
et sanguine, scilicet anima.Et hoc similiter, id est 
ita quod fuit homo passibilis et mortalis ut posset 
mori.Ecce vera in Christo fraternitas, et non ficta 
humanitas, ut per morlem suam destrueret eum. qui 
habeat mortis imperium, id. est diabolum, auctorem 
mortis, quia peccati, ex quo processit mors. (12) 
Hoc enim testimonio satis monstratur etiam mor- 
tem istam corporis principe atque auotore diabolo, 
id est ex peccato quod ille persuasit, accidisse. Nec 
enim ob aliud potestatem habere mortis verissime 
diceretur.Unde ille qui sine ullo peccato veloriginali 
vel proprio moriebatur, dixit : Ecce venit princeps 
mundi hujus, id est diabolus qui habet potestatem 
mortis,et in me nihil inveniet. (Joan. xiv), scilicet 
peecati,propter quod homines mori fecit; nihil ergo 
invenit diabolus in Christo ut moreretur, sed pro 
voluntate Patris mori Christus voluit, non habens 
mortis causam de peccato sub auctore peccati, sed 
de obedientia et justitia factus obediens usque ad 
mortem,per quam nos rodemit a servitute diaboli. 
Incideramus enim in principem hujus sxceuli qui 
seduxit Adam et servum fecit, et ccepit nos tan- 
quam vernaculos possidere. Sed venit Redemptor 
et victus est deceptor. Et quid fecit Redemptor 
captivatori nostro ? Tetendit muscipulam, crucem 


suam posuit ibi quasi escam,sanguinem suum. Ille C 


autem sanguinem fudit non debitoris, per quod 
jussus est reddere debitores. Fudit sanguinem in- 
nocenlis, et jussus est reddere & nocentibus. Ille 
quippe sanguinem suum fudit, ut peccata nostra 
deleret. Unde ergo diabolus nos tenebat deletum 
est sanguine Redemptoris. Non enim tenebat nisi 
vinculis peccatorum nostrorum : iste erant catenam 
captivorum. Venit ille, alligavit fortem vinculis 
Passionis, intravit in domum ejus, id est in corda 
eorum, ubi ipse habitabat,et vasa ejus eripuit. Nos 
gumus vasa ista [que] impleverat ille amaritudine 
sua,quam nostro Redemptori in fellepropinavit.Sal- 
vatorautem nostereripiens vasa ejus, et sua faciens, 
fudit amaritudinem et implevit dulcedine. Partici- 
pavit ergo pueris,id est factus est homo passibilis 
et mortalis, ut sic vinceret diabolum. Nisi enim 
homo esset qui diabolum vinceret, non juste, sed 
violenter homo ei tolli videretur, qui se illi sponte 
subjecit ; sed 8i eum homo vincit, jure hominem 
perdit : et ut homo vincat, necesse est ut Deus in 
eo sit,qui faciat eum sine peccatis esse.Si enim per 
se homo esset vel angelus in homine facile pecca- 
ret, cum utramque naturam per se constet ceci- 
disse. Factus est homo Dei Filius, hominis filius 
passibilis et mortalis,ut per mortem destrueret dia- 


(12) August., De bapt, parv. 


mus ; et per eamdem mortem liberaret eos,qui timore 
morlis corporalis per totam hanc vitam erant obnoxii, 
id est subditi, servituti diaboli et peccati.Hic quid- 
dam mirabile demonstrat,quia per quod potestatem 
habebat diabolus, per hoc victus est, et qua fue- 
rant arma illi forti adversum mundum, per ea illum 
Christus percussit, in quo magnitudinem virtutis 
ejus et solerti& insinuat.Mors enim erat arma per 
quae vincebat diabolus, et per eam victus est a 
Christo. Unde: Ero mors tua, o mors (Ose. xin). 
Et peream liberavit obnoxios servituti. Intuere 
quantum bonum operatur mors Christi. Liberavit 
eos qui timore mortis obnoxii erant servituti. Servi 
siquidem erant qui mortem timebant,et omnia pa- 


p tiebantur ne morerentur. Nunc autem sancti per 


Christum ad regnum transituri irrident eam. Unde 
Apostolus : Cupio dissolvi et. esse cum Christo (PAi- 
lipp. 1. Unde et beatus Job ait : Pellem pro pelle, 
el omnia qux habet homo dabil pro anima sua (Job. 11). 
Et est victoria fidei, quze utique defuisset, si cre- 
dentes immortalitas mox consecuta esset. Poterat 
quidem hoc Deus dare credentibus ut neo istius 
experirentur corporis mortem ; sed si hoc fecisset 
carni quedam felicitas adderetur, minueretur au- 
tem fidei fortitudo.Sic enim homines mortem istam 
timent,ut nonob aliud felices dicerent Christianos, 
nisi quod mori omnino non possent, ac per hoc 
nemo propter illam beatam vitam que futura estad 
Christi gratiam festinaret ; sed propter renovandam 
mortis molestiam delicatius crederetur in Christum, 
essetque fides enervis et debilis.Qnid magnum esset 
credere videndo n»n mori eos qui crederent? Cre- 
dens enim omnino non moriturus. Quanto fortius 
ita credere, ut se speret moriturus sine fine victu- 
rum, exemplo Christi qui post mortem resurrexit 
in gloria, et beata sine fine vita vivit. Desideremus 
ergo vitam Christi, quia tenemus pignus mortem 
Christi. Quomvdo non dabit nobis bona sua qui 
passus est mala nostra? In terris istis, in seculo 
isto maligno, quid abundat nisi nasci laborare et 
mori? Hec sunt mercimonia regionis nostre. Ad 
tales merces mercator ille descendit,et quia omnis 
mercator dat et accipit, dat quod habet et accipit 
quod non habet,'etiam Christus in ista mercatura 
dedit et accepit.Sed quid accepit? Quid hic abun- 
dabat,nisi nasci,laborari et mori? Et quid dcdit? 
Renasci, resurgere et in eternum regnare. O bone 
mercator, gratias agimus, quia emisti nos, sangui- 
nem tuum bibimus, Evangelium legimus,instrumen- 
tum nostrum ;servi tui sumus,creatura tua sumus; 
fecisti nos, redemisti nos. Emere potest quis ser- 
vum suum, creare non potest; Dominus autem 
Christus et servos suos creavit ut essent,et redemit 
per mortem,ne semper captivi essent , sicut et mor- 
tem gustavit, ut timorem mortis fideles vincerent, 


423 


PETI LOMBAITDI. 


494 


Ut cnim medicus non habens necessitatem ex cibius A tribulatio et tentatio patientium, non sicut Deus 


qui egroto preparantur gustare, sed ille consulens 
ei vel consolans eum, primum de cibis illius de- 
gustat ut persuadeat egroto promptius illos cibos 
&ccipere : sio etiam Dominus, cum omnes homines 
mortem timerent, persuadens eis,ut fiducialiter ad 
mortem accederent,et ipse gustavit mortem, nul- 
lam mortis habens necessitatem. Vel 938 ita, et 
liberaret : Et agit de timore pono, quo Judai sub 
lege serviebant, quos evacuata lege per gratiam & 
legis onere et servili timore liberavit. Quasi dicat : 
Factus est Christus homo, ut per mortem destrue- 
ret diabolum,et per eamdem mortem legem evacua- 
ret, et ea evacuala, liberaret eos, id est Judaeos 
liberos faceret per gratiam. 

Qui timore morlis, corporis vel anime, per totam 
vitam obnoxii erant servituti legis, id est timore 
penarum servi erant legis, quia timore ponarum 
corporis vel anime servabant legem,quos Christus 
liberavit vel ab inferno vel a jugo legis. Nunquam 
enim. Quasi dicat : Participavit eis, ut homines 
sanctificaret et liberaret, et recte hec causa appo- 
nitur, quia si non esset eos liberaturus, non eis 
participaret : quod inangelisapparet,quia nusquam 
apprehendit angelos, id est in nulla Scriptura legi- 
tur apprehendisse angelicam naturam, ut angelos 
redimeret.Sed hoc legitur quod semen fbralue, id 
. est carnem de Abraham, ut filios ejus salvaret, 
[Chrysost.] non dico assumpsit, sed apprehendit. 
Quasi dicat : Longe fugientem consequens, in quo 
humane nature dignitas intelligi potest et miseri- 


solum novit passiones nostras,sed etiam sicuthomo 
cognovit per experimentum, per hoc scilicet quod 
tentatus et passus multa novit compati,licetquidem 
impassibilis sit secundum quod Deus.Et est sensus: 
Potens est eis auxiliari qui tentantur, id est cum 
multa alacritate protenditmanum adcompatiendum 
tentatis, perfecteque novit id facere.Nota quod ait 
tentatus. Tentat quidem Deus, tentat homo, tentat 
diabolus Tentat Deus ut probet : diabolus,ut deci- 
piat : homo, ut sciat quod nescit. 
CAPUT III. 

Vsns. 1-11. — Unde, fratres sancti, vocationis 
caelestis participes, considerate apostolum et ponti- 
ficem confessionis nostre Jesum, qui fidelis estei qui 
fecit illum sicutet Moyses in omni domo ejus. Am- 


^ poris enim gloriz iste prz Moyse dignus est habi-- 


(usquanto ampliorem honorem habet domus qui 
fabricavit illum. Omnis namque domus fabricatur 
ab aliquo. Qui autem omnia creavit Deus est. Et . 
Moyses quidem fidelis erat in tota domo ejus tan- 
quam famulus in testimonium eorum qua dicenda 
erant.Christusverotanquam filius indomosua. Quz 
domussumusnos,si fiduciam et gloriam spei usque ad 
finem firmam retineamus.. Quapropter, sicut dicit 
Spiritus sanctus : Hodie si vocem ejns audieri- 
tus, nolite obdurare corda vestra, sicut. in exza- 
cerbatione secundum diem tentationis in deserto, ubi 
tentaverunt ad patresvestri,probaverunt et viderunt 
opera mea quadraginta annis. Propter quod infensns 
fui geuerationi huic ,et dixi: Semper hi errantcorde. 


cordia et gratia qua hoc facit, et cura quam de C /psi autemnoncognoverunt viasmeas, quibus juravi 


nobis habuit, fugientem quippe ante ipsum huma- 
nam naturam et longe fugientem.Longe enim era- 
mus, insecutus apprehendit. Non angelice nature 
data est hec dignitas,ut Deus ei in unam personam 
jungeretur,et revera magnum et mirabile et stu- 
pore plenum est carnem nostram sursum sedere et 
adorari ab angelis et archaungelis. Hoc ergo sepius 
in mense versans excessum patior magna de genere 
humano imaginans. Unde, scilicet. quia semen 
Abrahe apprehendit, debuit similari per omnia fra- 
(ribus, ut scilicet passibilis, ut mortalis esset et 
cetera hujusmodi, in quibus simulatus est fratri- 
bus, scilicet quod natus, quod educatus, quod cre- 
vit,quod passus est et mortuus; qui supra paterne 


in ira mea,si inlroibunt in requiem meam. 

Unde, etc. Ex omnibus superioribus infert, id est 
quia potens,et quia pro nobis passus, et quia po- 
test auxiliari. Unde, o vos, fratres sancti participes 
vocationis colestis,id est vocati ad coelestia, id est 
ad colestem hereditatem habendam cum Christo, 
considerate, diligendo, et que precipit operando, 
Jesum Christum. Alio enim non egemus. ^fposio- 
lum, scilicet quem nobis Deus misit, et pontificem, 
scilicet per quem itur ad Deum.Idem est enim pon- 
tifex qui mediator. Pontifex, dico, confessionis nos- 
tra,scilice& quem nos confitemur ; vel confessio- 
nis,id est fidei,scilicet in quem credimus. Qui fide- 
lis, etc. Hic incipit comparare Christum Moysi, 


substantie figura dictus est debuit similari Deo, D Sicut supra comparavit eum prophetis et, angelis. 


ideo uf fieret actu miserendi misericors, quod 
erat in natura, et fidelis, scilicet nullum fallens, 
pontifex, id est. mediator et pons ad Deum, se- 
ipsum offerens ei sacrificium ut repropitiaret, id 
est prope vocalus removeret, delicta populi. Qui 
bene potest hoo facere. In eo enim in quo passus 
e$ ipse, id est in inferiori substantia, scilicet 
in carne in qua passus esta Pilato, et tentatus & 
diabolo, [Ambrosius] vel erperius, alia littera, 
potens est et eis qui tentantur auxiliari. De incarnato 
hoc dicit, qui in carne quam suscepit multa seva 
passus est,novitque per experimentum que est ista 


Moysi vero ita comparat, ut sit pre Moyse fidelis, 
quia non suam,sed Patris gloriam quesesivivit, non 
ejus mandata abscondit.Moysi ergo eum conferens, 
ait : Qui, Christus,fidelis est secundum hominem ei, 
scilicet Deo Patri, qui fecit eum, ex semine David 
secundum carnem. Fidelis est dico, sicut et Moyses 
fidelia fuit in omni, id est in tota domo Judeorum, 
qui domus est ejus, scilicet Patris, vel Christi ; 
non Moysi,quia Moyses minister fuit, non dominus. 
Vel ita : Qui Christus Jesus fidelis est ei qui fecit 
illum, scilicet Deo Patri, non tantum in quadam, 
ecd in omni domo Judaorum, scilicet et gentium, 


125 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


4326 


Sicut et Moyses fidelis fuit in una. Et in omni domo À scilicet quia hoc modo sumus Christi, videte, fra- 


dico, ejus, scilicet Patris, vel Christi. 
enim. Quasi dicat : Quia Christus fidelis fuit effe- 
ctus, indicat quia iste, scilicet, Christus, habitus est 
dignus glori, ut Moyses, quia etiam habitus est 
dignus amplioris glorie prz Moyse, id est quam 


Moyses. Vel, habitus est dignus amplioris quam . 


Moyses. Ipse, dico, ens pre Moyse, in merendo, 
quia plus meruit quam Moyses, et tanto amplioris 
glorie dignus est, guanto habet ampliorem hono- 
rem domus, id est in domo vel de domo facta, ille 
qui fabricavit illam, ut Dominus, quam qui dispen- 
sat in ea ut famulus. Quod de spirituali domo in- 
lelligendum est, scilicet non de templo vel taber- 
naculo, sed de populo. Et nota quod non dixit qui- 
dem Moyses est servus, Christus vero est Dominus, 
sed latenter hoc significavit. Si enim domus erat 
populus, ipse autem erat de populo. Igitur etat de 
domo : et nobis usus est dicere de servo, ille est de 
domo illius. 

Omnia namque. Quasi dicat : Fabricavit dico. Et 
recte : per se enim non potest fieri, sed ab aliquo. 
Omnis namque domus fabricatur ab aliquo. An ideo 
a Christo? vere, quia Deus est qui omnia creavit. 
Et si omnia, ergo et domum. Et hoc est quod ait. 
Qui autem. Quasi dicat : Domus fit ab aliquo, qui 
autem et domum et omnia creavit, Deus est. Utrius- 
que enim domus, scilicet quam rexit Moyses et 
Christus factor est Deus quem constat pre omnibus 
esse, ita Christus quia Deus est et Creator prae 
Moyse est. Et Moyses ostendit Christum dignum 


ampliori gloria quam Moyses,quia Christus fabri- C 


cator est domus, non Moyses. Hic alia ratione idem 
ostendit quia Christus filius. Moyses famulus est 
qui et carnalia carnalibus tradebat, Christus vero 
spiritualia. Quasi dicat : Ideo etiam amplioris glorie 
vcl gratie dignus est. Ef, id est quia, Moyses quidem 
Rdelis erat in tota domo, nou sua, sed. ejus, scilicet 
Dei Patris vel Christi, tanquam fan.ulus, qui non 
adeo diligit domum sicut ille cujus est propria. 
Et hoc non ut gratiam daret, sed in testimonium 
eorum qua dicenda erant, id est ut testaretur ea 
qua conveniebant dici carnalibus qui nondum spi- 
ritualia capere poterant, Christus vero fidelis est, 
lanquam Filius, qui heres est, ín. domo, cum ipso 
Patre, quz domus Christi, sumus nos renati, si fidu- 


ciam spel, id est spem cum fiducia, scilicet. non [) 


dubiam, et gloriosam spem, scilicet qux est de cc- 
lesti jucunditate, retineamus firmam, id est perdu- 
rantem usque ad. finem vite quando habebitur quod 
modo speratur. Quapropter, sicut supra, cum pre 
angelis et. prophetis Christum commendasset in 
multis, subintulit nos oportere servare qua ab illo 
audivimus, ita nunc commendato etiam ipso pre 
Moyse. Hic incipit terrere ne sint increduli Christo 
per patrum similitudinem, et post ne amittant re- 
quiem, blanditur etiam per opportunitatem tempo- 
ris. Quasi dicat : Nos sumus domus Dei. Quapropter 
(13) Aug. ., in psalmo exriv. 


PaTRUL. CXCII, 


Amplioris ' 


tres, ne forte, etc. Hucusque verborum ordo dirigi- 
tur. Vel talis potest esse verborum ordo : Quapro- 
pter, scilicet quia sumus Christi, nolite obdurare 
corda vestra. Et ita hoc dico, sicut dícít Spiritus 
sanctus in David. Hodie, id est in tempore gratie, 
quod presens erat David in spiritu, si' vocefn ejus, 
scilicet Christi per se loquentis, audierilis : quod 
vere erit. Nolite obdurare corda vestra. Aliquando 
enim audistis vocem illius per Moysen, et obdura- 
stis corda vestra. Per preconem locutus est, quando 
obdurastis corda; per se nunc loquitur. Mollescant 
ergo corda vestra, qui precones ante se mittebat 
ipse venire dignatus est; ore suo hic loquitur, qui 
loquebatur per ora prophetarum. Si ergo tunc duri 
fuistis, modo estote molles. Nolite obdurare cordá 
vestra dico, agentes sicut patres vestri fecerunt iri 
exacerbatione facta secundum diem, id est, in die 
tentationis facte in. deserto, id est sicut. patres ve- 
stri obdurati sunt in die tentationis, hóc est una 
die de exacerbationibus, qua tentatio facta est in 
deserto, ubi magis eguerunt auxilio; ita et vos in 
deserto hujus mundi cavete ne tentetis Deum, né 
pereatis, sicüt ibi in deserto qui Deum tentave- 
runt. 

(13) Recolitis certe, fratres, quod ille populus 
tentaverit Deum, et acceperit: disciplinam, et rectus 
sit in deserto tanquam ab optimo sessore frenis le- 
gum et preceptorum, non desistente etiam emen- 
dationis virga qua percussi sunt pro amarica- 
tione. Historia est satis nota de eo quod miserunt 
exploratores videre terram, et cum audirent ex 
eis ibi esse inexpugnabiles, et gigantee 989 
stature viros, obliti virtutis Dei toties probate, 
dixerunt : Redeamus in /Egyptuüm ad ollas cur« 
nium. Unde juravit Dominus quod non intrarent 
in terram promissionis que esset eis requies labo- 
rum et sic omnes perierunt preter duos, scilicet 
Caleph et Josue. Et sciendum quod in hac'serie tres 
requies commemorat, duas significantes, et tertiam 
significatam, unam Sabbati quo requievit Dominus; 
secunda, in Palestina; tertiam veram, que in 
ccelo est, de qua hic dicit, loquens ad veros Israeli- 
tas dicens fidelibus qui Christum loquentem erant - 
audituri : Nolite esse duri Christo loquenti sicut 
Spiritus premonuit loquens in David, ne similia 
patribus vestris patiamini, qui per Moysen vocem 
Domini tunc audierunt. Vos autem modo per ipsum 
Christum; et hoc est quod ait : Nolite obdurare 
corda vestra sicut in exacerbatione secundum diem 
tentationis|in deserto, ubi, id est in quo deserto, 
Lentaverunt me, Spiritum sanctum, scilicet qui in 
David loquebatur, patres vestri, secundum carnem, 
videte ne secundum spiritum : patres vestri erant 
secundum carnem; sed si non imitati fueritis, pa- 
tres vestri secundum spiritum non erunt. Et pro- 
baverunt me, id est probabilem invenerunt, et, id est 
quia, viderunt, elc. Vel, probaverunt, id est curío- 


a 


421 


PETRI LOMBARDI 


428 


silatis causa exquisierunt an possem, et. viderunt A Adhorlamini dieo, ut non obduretur quis ex vobis 


oculis opera mea, mague virtutis. Quadraginta 
annis,in quibus me omnia posse experti sunt, 
propter quod, scilicet quia tentaverunt, fuit offensus, 
vel £noffensus, id est valde et implecabiliter iratus. 
Vel, proximus, adhibendo correctionis flagella, ge- 
nerationi huic, tamen malae. Et dixi de illis : Semper 
errant corde, id est ex propria deliberatione, quia 
serio peccant. Ipsi vero. Quasi dicat: Ego sic mo- 
nebam per prophetam, sed licet sic. monerem, ta- 
men ipsi non cognoverunt vias mcas, id est. nolue- 
runt cognoscere opera mea. Et ideo, si tntroibunt 
in requiem meam, scilicet terre promissionis. Apo- 
siopesis, id est non intrabunt. Hoc dico, sicut ju- 
ravi, id est flrmiter statui, in tra mea, id est quando 
iratus fui. Jurat enim quandoque non iratus. Irasci 
tamen dicitur per figuram que dicitur antropos- 
patos. 

Vxns. 12-19. — Videte, fratres, ne forte sit in 
aliquo vestrum cor malum incredulitatis discedendi 
a Deo vivo. Sed adhortamini vasmetipsos per sin- 
gulos dies, donec hodie cognominatur, ut non ob- 
duretur quis ex vobis fallacia pecccati. Participes 
entm Christi effecti sumus, si tamen. inittum sub- 
stantiz ejus usque ad. finem firmum retineamus, 
dum dicitur ; Hodie sí vocem ejus audieritis, no- 
lite obdurare corda vestra, quemadmodum in illa 
ezacerbatione. Quidam enim. audientes exacerba- 
verunt, sed non universi qui profecti. sunt. ab 
"Egypto per Moysen. Quibus autem. infensus est 
quadraginta annis? Nonne illis qui peccaverunt, 
quorum cadavera prostrata sunt in deserto? Qui- 
bus autem juravit non introire tn requiem ipsius, 
nisi illis qui increduli fuerunt? Et videmus quia 
non potuerunt introire in requiem. ipsius propter 
incredulitatem. 

Videte, etc. Quasi dicat : Quia propter increduli- 
tatem patribus vestris requies negata est, ergo vi- 
dete, o. fratres, ne forte. Quasi dicat : Quod facile 
potest contingere, si£ in aliquo vestrum. In aliquo 
dicit quia de multis non dubitat quin perfecti sint 
inter eos. Sit, inquam, cor incredulitalis, id est cor 
incredulum, ut putetis Christum non sufficere sine 
lege quod est malum, quia sic ruit homo in multa 
peccata [Chrysost]. Infidelitas enim malignam vi- 
tam procreat,sic anima in profundum malorum 


fallacia diaboli, ente causa peccati. Sciatia enim 
puod diabolus fallit eum qui obdurat::r. Unde post 
cadit in peccatum. Participes enim. Quasi dicat : 
Debetis hortari vos et non esse duri, quia non 
eramus facti sumus per gratiam. [Ambrosius.] Et 
hoc est quod ait : Participes enim Christi, id est 
habentes partem cum ipso Christo in hereditate, 
effecti sumus per gratiam, qua uniti sumus ei ut 
membra capiti. Ipse enim est caput nostrum, et nos 
membra ejus facti sumus. Participes dico, tamen 
hac conditione, Sí nos usque ad finem vitz. retinea- 
musfirmum, ut nunquam deseramus, initium sub- 
stanti ejus, [Remigius] id est fidem qu: est initium 
bonorum, per quam in nobis existit Deus, per 
quam deificamur et divine substantie participa- 
mus. Retineamus usque ad finem, dico, dum, id est 
quandiu dicitur nobis : Hodie si vocem ejus audie- 
ritis, nolite obdurare corda vestra, quemadmodum 
sua, scilicet obduraverunt patres, in illa exacerba- 
tione, hoc scilicet de patribus addidit, ut per pa- 
tres eorum deterreat eos. Quidam enim. Quasi di- 
cat : Nolite obdurare ut patres in exacerbatione. 
Et bene hoc dico quia quidam illorum audientes 
vocem Dei in deserto de requie in terra Palestina 
futura, exacerbaverunt Deum, id est increduli et 
duri fuerunt. Et ideo perierunt. Hoc ideo dicit, 
ne quis putet satis esse audire de requie, quia et 
illi omnes audierunt, sed non omnes pervenerunt, 
sed quidam qui non exacerbaverunt; de quibus 
subdit : sed non universi, id est non omnes exacer- 


C baverunt, ut Caleph et Josue, et his similes. Non 


omnes dico, qui profecti sunt ab /Egypto per Moysen, 
ita vos a tenebris vitiorum et ignorantie profecti 
estia per Christum. Quibus autem horum supradi- 
ctorum, scilicet vel exacerbantibus, vel non ín- 
fensus. est. quadraginta annis : hunc numerum an- 
norum iterum commemorat, quia hoc numero no- 
tatur tota vita nostra. Quadragenarius enim indicat 
integritatem seculorum. 

Infensus ergo dicitur illis quadraginta annis, 
quia irascitur vite sue usque in finem peccantibus. 
Deinde subdit respondens sus interrogationi : 
Nonne infensus est illis qui peccaverunt? Quasi di- 
cat : Non est dubium, quorum cadavera sine sepul- 
tura prostraia sunt bestiis et avibus in deserto. 


veniens contemnit, nec hoc leve est, quia hoc est p) Quasi dicat: In hoc apparet ira Dei. Et ideo vobis 


discedere a Deo. Et hoc est Christum tentare. Unde 
subdit: Hoo est cor discedendi a Deo vivo. Quasi 
dicat: A quo qui discedit vitam perdit, quia in eo 
solo vita est : contra, qui accedit vitam invenit. Sed 
potius adhortamini, deinoremento virtutum, vosmet- 
ipsos, alii alios, vel unusquisque scipsum, per sin- 
gulos dies, donec, id est quandiu, cognominatur 
hodie, id est tempus gratise dc «1» agebat propheta 
superius in psalmo, quia non minus modo patratur 
credentibus gratia; ad salutem quam ipso presente 
Christo. Si quis enim peccat, usquequo est hodie 
polest reverti. Nemo ego desperet dum vivit. 


impunitatem non promittatis, si increduli fueritis 
Quibus autcm. Quasi dicat : Non solum prostravit in- 
credulos, sed etiam juravit quod non intrarent in 
requiem. Et hoc est quod dicit sub interrogatione : 
Quibus autem. juravit non iniroire, vel ut non introi- 
rent in. requiem ipsius aeternam,que significabatur 
per terram promissionis, nisi illis qui increduli fue- 
runt Domini promittenti, illis utique et non aliis. 
Et videmus. Quasi dicat: Juravit Dominus non in- 
troire in requiem, et ita videmus, id est aperte soi- 
mus evenisse quta non potueruut illi introire in re- 
quiem eternam, sicut nec et in terram promissionis, 


' 429 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. -— IN EP. AD HEBR. 


430 


Et hoc, propter incredulitatem. Et quia illi perdide- A diemur, quemadmodum ex opposito dixil Spiritus 


runt requiem propter incredulitatem. 


CAPUT IV. 


Vzns.1-5.— Timeamus ergo ne forte relicta pol- 
licitatione introeundi in reguien. ejus, existimetur 
aliquis ez nobis deesse. Etenim et nobis nuntiatum 
est quemadmodum et illis sed non profuit illis sermo 
auditus, non admistus fidei ex his quz cudiverunt. 
Jngrediemur enim inrequiem qui credidimus ,quem- 
admodum dizit : Sicut juravi in ira mea : Si in- 
troibunt in requiem meam. Et quidem operibus ab 
mstitutione mundi perfectis. Dicit enim in quodam 
loco de die sejtima sic : Et requievit Deus die sep- 
tima ab omnibus operibus suis. Et in isto rursum : 
Si introibunt in requiem meam. 


Timeamus ergo. Quasi dicat Si non amore vel 
timore hoc faciumus, /imeamus, inquam, me forte 
aliquis ex nobis existimetur, vero judicio et si im- 
pudenter presumat deesse a requie. Et hoc, relicta 
pollicitatione introeundi in requiem ejus veram,quam 
lerram promissionis significavit, id est per hoc 
quod relinquatur et contemnatur promissio Dei qua 
promisit intrare in requiem colestem, vel quam in 
baptismo Deo facimus : que servata facit nos in- 
trare in requiem. Elenim quasi dicat : Dico timea- 
mus et merito, quia non possumus nos excusare, 
quasi de non dicta re.Etenim, etc. Vel ita continua. 
Quasi dicat : Dico, timeamus, ne quis ex nobis 
quasi ad nos pertineat, et recte pertinet enim ad 
nos, etenim et nobis, tempore gratie, nuntiatum est 
de &terna requie,per Filium quemadmodum per fa- 
mulum nuntiatum est de terraet coelesti per figuram 
terre promissionis,et ingrediemur credendo, sicut 
illi perdiderunt non credendo. Unde subdit : Sed 
non, etc. Quasi dicat : Illis nuntiatum est, sed non 
profuit, illis sermo promissus de requie. Auditus 
tantum quia, non. fuit admistus fidei, id est quia 
non fuit creditus ut sermo et fides simul jungeren- 
tur. Non fuit creditus, dicto ex his, id est propter 
haec quas audierunt ab exploratoribus,qui mala re- 
tulerunt non crediderunt. Egressi enim de JEgypto 
cum multam viam perumbulassent, et. multa ju- 
dicia virtutis Dei accepissent in JEgypto, in mari 
2240 Rubro, In eremo consilium fecerunt mandare 
speculatores qui deberent inspicerenaturam terre. ll. 
li vero cum perrexissent reversi sunt,provinciam qui- 
dem magnorum fructuum et virorum inexpugnabi- 
lium et fortium procreatricem esse dicentes.Quibus 
audilis obstupuerunt,qui eos miserant,non credentes 
veram Dei promissionem.Vel ita, non profuit illis 
sermo non admistus fidei sumpt ex his que audi- 
tus a Domino per Moysen,promittentem eis terram 
promissionis. Ingrediemur enim.Quasi dicat : Vobis 
annuntiatum est de requie. Et hoc indicat effectus. 
Ingrediemur enim. Vel ita continua ; Vere illis qui 
non crediderunt non profuit sermo, quia nobis qui 
credimus prodest. Ingrediemur enim nos qui credi- 
dimus in requiem verem.Noa qui credidimus ingre- 


C 


D 


sanctus in psalmo de incredulis per quod patet 
quod qui credunt intrabunt. Quid dixit? hoc sci- 
licet : 5i introibunt in requiem. meam. Aposiopesis, 
id est non intrabunt. Sicul juravit in. ira: Illi enim 
nec Palestinam, nec in veram requiem introierunt, 
Nos autem introibimus in veram requiem. 

Et quidem.Quia dixerat nuntiatum esse de requie, 
dicit, quando, scilicet et ante legem post perfectio- 
nem operum, scilicet sex dierum,per requiem Sab- 
bati. Et sub lege quando per terram promissionis 
designabatur, etin tempore gratie Spiritu sancto 
dicente in David.Hodie,etc. Quasi dicat : Nuntiatum 
est de requie illa. Et sic quidem, in illius requiei 
designatione : Dixit Spiritus sanctus, quando non- 
dum eratcomplectio illius vere requieiet significate, 
quia ea nullus adhuc potitus erat,in quodam,scilicet 
egregio, loco Scripture de die Septima, per quam 
significatur eterna requies: Et requievit Deus a nova 
operatione cessando die seplima ab omnibus operi- 
bus suis, ut jam non nova crearet opera, secundum 
speciem vel materiam, sed de materia tuno facta et 
ad similitudinem tunc factorum operaretur.Requie- 
vit dico, operibus perfectis, post quod poterat re- 
quiescere qu& fecit inchoando,ab institutione mundi, 
id est ex quo mundus coepit institui,quia ipse omnia 
fecit.|Remigius.|Notandum quod dicit operibus per- 
fectis,quod fuit facto homine pro quo omnia facta 
sunt,et ipse ad Deum glorificandum factus est.Re- 
quievit Deus die septima.Sex enim diebus fecit Deus 
omnia in materia vel similitudine, ut postea nihil 
fieret,nisi de materia ibi facta,vel ad similitudinem 
factorum. Septima quievit, que signiflcat veram 
requiem, Sic et tate homo Christus natus 
est in mundo ad laborem. Et sexta die et sexta 
hora diei passus est. Septima vero die in sepulcro 
quievit, sic eL nos dum sub operibus sex dierum 
yivimus operamur; inde exeuntes quiescemus. Vel 
eodem verborum sensu manente ita potest legi, ut . 
sit ibi enim,dixit enim, et subintelligitur nuntiatum 
est hoc modo : Et quidem.Quasi dicat : nuntiatum 
est de illa requie. Dixit enim Spiritus sanctus in 
quodam loco die septima sic : Et requievit de die 
septima ab omnibus operibus suis. Non mulantur 
hec. Et attende quod hic agit de prima requie quee 
significat. EL in isto. Quasi dicat : Ibi tangit Spiri- 
tus eanctus de vera requie per signum et figuram. 
Septima die. Et in isto rursum loco dicit Spiritus 
sanctus de eadem vera requie per signum et flgu- 
ram requiei terre promissionis : Si introibunt, id 
est non introibunt, in requiem meam, acilicet in 
terra promissionis, qua significat veram requiem 
quam Moyses promiserat sub figura. Et nota quod 
hic agit de secunda requie que significat. Quoniam 
ergo,diligenter attende predicta et ordinem sequen- 
tium. Ecce his, scilicet per diem septimam et per 
terram promissionis requies ccelestis signata est et 
promissa.Et quia hoc est ergo iterum vel rursum, 
id est sub ejusdem requiei designatione lermina( 


431 


PETRI LOMBARDI. 


432 


Spiritus sanctus, et distinguit, diem quemdam, quo À pter incredulitatem,ideo determtnat diem quemdam, 


prenuntiata impleantur,id est tempus gratie egre- 
pium, scilicet in adventu Christi dicendo ín David, 
hodie,quia David futuris tempore gratise répriesen- 
tat verba patribus dicta, et hoc post tantum temporis 
ex quo illa patribus dicta sunt in deserto. Unde pa- 
tet non de terra promissionis agi, que jam dudum 
habetur. In hoc enim patet quod hec est alia re- 
quies de qua dicit David, hodie,quam illa ad quam 
Josue dixit. Sicut jam, etc. Quasi dicat : Quod ter- 
minat diem quamdam dicendo hodie sicut jam supra 
dictum est : Hodie, id est tempore gratie, sí. vocem 
ejus audieritis, sicut vere audieritis, nolite obdurare 
corda vestrà, quemadmodum fecerunt patres in illa 
acerbatione. Et nota quod dicendo,diem quamdam 
et hodie, agit de tertia requie significata,et quando 
datur, quamvis obscure quz per Christum creden- 
tibus promissa est dari. Ideo terminat diem intra- 
tionis. | 

VRR.6-12.— Quoniam ergo supercst introire quos- 
dam inillam,et hi quibus prioribus annuntiatum est 

* non introierunt propter inciedulitatem, iterum ter- 
minat diem quemdam. Hodie, in David dicendo post 
tantum temporis,sicut supra dictum est: Hodie si vo- 
cem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra. 
IVam si eis Jesus requiem prastitisset, nunquam de 
alia loqueretur posthac dre.Itaque relinquitur sab- 
batismus populo Dei. Qui enim ingressus est in re- 
quiem ejus,etiam ipse requievit ab operibus suis, si- 
cut et a suts Deus. Festinemus ergo ingredi in illam 
regutem,ut ne in idipsum quis incidat incredulitatis 
exemplum. Vivus enim est sermo Dei, et efficax, et 
penetrabilior omni gladio anciptti,el pertingens us- 
bue ad divisionem animz ac spiritus. ' 

Quoniam superest, id est restat post promissio- 
nem quosdam, scilicet egregios, introife tn illam, 
scilicet requiem eternam,que significatur per ter- 
ram promissionis, et,nisi videret intraturos quos. 
dam,non terminaret diem.David, nempe licet esset 
sub lege, mente tamen positus in tenrpore gratie 
dicens, hodie, tertio nuntiat requiem illo tempore 
Consummandam. Et quasi aliquis quereret quid 
opus erat illis dicere, nolite obdurare corda vestra 
respondet subdens : Valde opus erat. Et, id e&t 
quia, hi quibus prioribus nuntiatum est,non íntroie- 
runtin veram requiem, quam terra promissionis 


quia necessarium erat, dicendo im David, hodie, 
post tantum temporis,ex quo illa dicta sunt patribus 
et filii Israel in terram promissionis intraverant. 
Unde patet quod hec est alia requies. Sicut, etc. 
Que non mutantur. Nam si. Quasi dicat : Vere hec 
est alia requies quam illa ad quam duxit Josue. 
Nam si illa esset, non loqueretur David et alia, sed 
locutus est, Ergo certum est esse aliam ad quam 
Christus duxit,que per illam in Palestina signaba- 
tur. Et hoc est quod ait : Nam si eis, etc. Vel ita 
continua: Vere superest quosdam introire, sicut 
David terminat. Nam si eis, id est filiis Israel, Jesus 
id est Josue qui dusit in terram promissionis,prz- 
stitisset, id est si ipse preparans ut dux dedisset, 
requiem veram, nunquam, nullo tempore, posthac, 
id est in preesenti tempore, loqueretur Spiritus san- 
ctus in David, de alia die,id est de tempore gratia. 
Quasi dicat : Quo deberet dari. Vel nunquam post 
loqueretur de alia, scilicet requie preter terram 
promissionis, dicendo, hac die,qui supradixit ho- 
dio; sed locutus est de alia. Itaque relinquitur, id 
est reservatur a Deo promittente, populo Dei futuro 
sabbatismus, id est plene quietis feriatio et ju- 
cunditas significata per Sabbatum quo requievit 
Dominus, et in lege observabatur. (14) Tunc 
ergo enim perfecte vacabimus gratia majore referti 
et Deo pleni. Et sciemus perfecte quia ipse est Deus; 
ibivacabimus et videbimus,videbimuset amabimus, 
amabimus et laudabimus.Ecce quid erit in fine sine 
fine ; nam quis alius noster est finis,nisi pervenire 


C ad regnum cujus non est finis? et vere requies per- 


fecta est cuam Dominus promittit, que et per re- 
quiem Sabbati figurata est. Qui enim ingressus est 
ín requiem ejus Dei, id est quam Deus promittit, et 
dat suis,ipse requievit ab operibus suis, quibus hio 
laboravit; ita perfecte, sicut Deus, ab operibus suis. 
Ev quia hoc,et vera requies,festinemus ergo ingredi, 
per fidem et bona opera, in illam requiem, ut ne 
quis,id eat ut non aliquis nostrum, inridat in idépsum 
exemplum incredulitatis, id est in eamdem incredu- 
litatem in qua patres fuerunt, que est vobis exem- 
plum ; unde pejus est nisi caveatis. Vel, incidat in 
idipsum incredulitatis exemplum in penam talem 
qualem illi perincredulitatem meruerunt.Exemplum 
autem dicit, ut mentem nostram illic habeamus, ne 


designabat,ad quam etiam non pervenerunt. Et hoc pj similiter excidamus.Et ut magis terreat addit: Vivus 


propter incredulitatem sunm, scilicet, vel alio verbo- 
rum ordine potest legi h»c littera. Quoniam ergo 
Quasi dicat : Et hoc et illo modo promissa et signata 
requies ccelestis Ergo superest, quosdam introire. 
Et quoniam, hoc est et quia hoc non sufficit ad in- 
ferendum quod illaturus est addit aliud, scilicet et 
hi, et., ut ex his duobus tertium necessario infe- 
ratur hoc modo. Quasi dicat : Et ^"a hoc est, sci- 
licet quoniam superest quosdam intrare, et quia hi 
quibus prioribus nuntiatum est non introierurit pro- 


* (14) August., de civit. Del, 


enim est.Quasi dicat : Debemus festinare in illam re- 
quiem et cavere nobis a pena incredulorum, quia 
sermo Dei, id est Filius Dei qui a regalibus sedibus 
venit, est vivus, quem infideles mortuum putant : 
sed vere vivus est, et ita in co vivetis, id est qui 
illos judicavit vobis judex est, scilicet Filins Dei : 
cui qui obedit, mortem non videbit in eternum. 
Iste est efficax,id est potens omne quod vult facere 
salvando vel damnando; et cum sit potens, est 
etiam sapiens. Et, id eet quia, est penetrabilier, 


433 


COLLECTANEA IN EPIST...D. PAULI. —- IN EP. AD HEBR. 


43 


id *eat perspicacior, omni gladio ancipiti, id est omni A id est discernit quid quis agit, et etiam quo ani- 


ingenio quod circumspicit carnalia et spiritualia,id 
est in omni ingenio carnali vel spirituali. Et est per- 
tingens,id est tota consideratione perveniens, id est 
pertingit sermo Dei cognitione insuperabili. $?41 
usque ad divisionem, id est separationem et discre- 
lionem, anima, id est sensualitatis ; ac spiritus,id est 
rationabilitatis, quia cognoscit Dei Filius quomodo 
dividatur sensualitas a ratione, et ipsa eadem a se, 
dum plus dedita infimis rebus inferior est,et ab his 
revocata dignior : sicut etiam videt quomodo spiri- 
tus.a se dividatur,dum vel inDeum inhiat de divina 
usia cogitans vel inferius celestia considerat,vel in 
terra inferius de mundanis recte agendis pertractat, 
vel etiam quomodo spiritus, id est ratio a sensua- 


litate secernitur, dum quod in se, id est in ratione : 


inferius est, superat quod in illa alterjus est. 
VERS. 42-16. — Compagum quoque ac medulla- 
rum,et discretor cogitationum et intentionum cordis. 
JKE'tnon estulla creatura invisibilis tn conspectuejus; 
omnia-autem nuda et aperta sunt. oculis ejus, ad 
guem nobis sermo. Habentes ergo pontificem ma- 
gnum qui ' penetravit celos Jesum Filium Dei ,tenea- 
mus spei.nostre confessionem. Non enim habemus 
pontificem qui non poss compati. infirmitatibus 
nosiris, tentatum autem per omnia pro similitudine 
absque peccato. Adeamus ergo cum fiducia ad thuo- 
,num gratiz ejus, ut misericordiam consequamur, 

et gratiam inventamus in auzilio opportuno. 
Compagum quoque. Quasi dicat : Et ipse est per- 
tingens etiam usque ad discretionem compagum 


quoque et medullarum. Compagesque dicitur junctu- G 


rà ipsius sensualitatis et rationis,quam videt Filius 
Dei, s2ilicet quomodo inter se cohzereant in aliquo, 
vel quomodo haec et illa, id est ratio et sensualitas 
in suis differentiis.conveniant, dum superior diffe- 
rentia sensualitatis consentiendo convenit cum dif- 
ferentiis rationis que sunt tres, ut jam ostensum 
est. Vel inferior differentia rationis pressa. et captiva 
aliquando consentit inferiori differentie sensualita- 
tis. Medulla vero que interior est dicitur quidquid 
interius vel subtilius est in anima vel spiritu, quod 
eliam videt Filius Dei. Et universaliter dico, non in 
parte, ipse est discretor cogitationum et intenlionum 
cordis, id est etiam discrevit cogitationes cordis, 
scilicet quz diversi diversa cogitant. Discrevit 


mo. Unde subdit, compagum quoque et medulla- 
rum et discretor cogitationum, etc. Vel, ita, ut per 
animam accipiantur carnales cogitationes,et male; 
per spiritum, spirituales cogitationes. Et bone, et 
est sensus : Pertingens usque ad discretionem ani- 
me ac spiritus, id est usque ad discretionem car- 
nalium et spiritualium cogitationum, compagum 
quoque. Et est ordo verborum talis : Et ipse est 
discretor cogitationum et intentionum. Quod ipse 
apertius dicit subdens, scilicet cogitationum et in- 
tentionum cordis. Compages enim dicit conjunctio- 
nes cogitationum, id est cogitationes que sibi jun- 
guntur, quando altera alieram sequitur. Medullas 
dicit subtiles intentiones earum. $i enim cogitatio 
cogitationi conjungitur, ipse novit qus fit secun- 
dum Deum, et quae secundum seculum. Novit quo- 
que quo 8e vergst intentio earum. Et non est ulla 
creatura invisibilis in conspectu ejus . Hoc non mu- 
tatur. Ümnia autem. Quasi dicat : Dico quod nulla 
creatura est invisibiiis, sed potius omnia, scilicet 
celestia et terrena, sunt nuda, id est discooperta et 
revelata, et etiam aperta, id est manifesta, qua .ex 
omni parte plene visa oculis, id est visioni ejus, 
scilicet Filii Dei. Et quasi aliquis diceret : Quid ad 
vos de his omnibus? subdit : Ad quem Dei Filium 
nobis est sermo, id est cui oportet nos reddere ratio- 
nem de operibus et cogitationibus et intentionibus 
vestris. 

llabentes ergo. Hic incipit agere de pontifice Chri- 
sto, ostendens quod sit sufficiens ad omnia,et quo- | 
modo dignior veleri sacerdote quem et immutat, 
et legem que sub illo est, per meliorein legem 


suam, et quomodo necessarius nobis sit ad justi- 


tiam et salutem. Quasi dicat : Quia talis sermo Doi 
est, ergo leneamtus confessionem, id est fidem cordis 
cum confessione oris,ut fides sit etiam in ore : 

qua fides et confessio est causa spei nostra, id. cst 
future beatitudinis quam speramus. Et merilo te- 
nere debemus, quia idem ipse sunt : imo Dei pon- 
tifex nobis est qui obtulit se secundum quod homo, 
et hoc est quod ait, nos dico, habentes pouwtificem 
magnum, scilicet qui cst super omnes pontifices, 


. qui penetravit, id est penitus intravit ut sequi possi- 


mus, non dico Sancta sanctorum templi, sed celos, 


.quem scilicet Jesum Filium Dei. Quasi dicat: 


etiam intentiones earum cogitationum, scilicet quo [) qui est etiam Salvator et Filius Dei. Non enim. 


singule tendant an ad bonum an ad malum. Et, ut 
amplius dicam, non est ulla creatura, terrena vel 
celestis. Invisibilis in conspectu cjus, id est in pre- 
sentia deitatis. Vel ita ab illo loco, et pertingens 
est sermo Dei usque ad divisionem anime ac spiri- 
tus, id est ad discretionem carnalium et spiritua- 
lium peccatorum. Anima enim vivimus cum bes- 
tiis, spiritu intelligiuuus cum angelis : ideoque per 
animam intelliguntur carnalia peccata, id est que 
actu fiunt corporis, ut luxuria; per spiritum spiri- 
iualia, id est que mentis sunt ut superbia. Discer- 
nit sermo Dei.inter carnalia peccata et spiritualia, 


Quasi dicat : Dico toneamus et tenere debemus; 
quia cum sit potens,est etiam misericors nostram 
.expertus infirmitatem. Et hoc est quod ait tenere 
debemus,quia non habemus pontificem qui non possit, 
id est qui non novit, compati, id est condescen- 
dere, per simile hoc dicit, sicut medicus infirmo, 
infirmitalibus, id est [ragilitatibus, nostris. Hoc di- 
cit ne pro prioribus desperent quae ad ejus perti- 
. ment altitudinem. Et si enim ita sit altus tamen po- 
test compali. IIoc dicit ne ideo quia altus est, vi- 
dcatur eos abjicere. Tentatum autem. Quasi dicat : 
Non habemus talem qui non possit compati, sed 


438 


potius, 
gus et crucifixus fuit, et ideo potest compati. Ten- 
tatum dico per omnia genera tentationum : et hoo 
pro similitudine carnis peccati, id est quia similis 
adhuc erat hominibus secundum, vel pro similis,id 
est ut exemplum daret aliis similia sustinendi,ens 
' tamen absque peccalo. Et ideo potest liberare. Ex eo 
' enim quod tentatus est, scit compati; ex eo vero 
quod sine peccato est, potens est liberare. Impossi- 
bile est enim scire afflictorum afflictionem homini 
qui afflictionis experimentum non habuit, et sensi- 
biliter omnia non sustinuit. Christus vero scit non 
solum per hoc quod Deus secundum quod omnia 
novit, sed per hoc quod homo et similia sustinuit. 
Adeamus ergo. Et quia habemus pontificem qui 
potest compati nobis, ergo adeamus fide intentione. 
et opere cum fiducia, id est fiducialiter, licet pecca- 
tores simus, quia compatiens est, non dico ad tri- 
bunal judicii, sed ad thronum gratiz ejus, id est 
Christum in quo regnat gratia, ut per eum conse- 
quamur misericordiam, id est remissionem peccato- 
rum precedentium, et de reliquo inveniamus gra- 
tiam in auxilio opporluno, id est inveniamus gra- 
tiam per quam auxiliemur, ne recedamus vel re- 
cidamus in hac vita. Nunc enim tempus auxilii, 
nunc est tempus donorum, cum post baptismum 
peccantes per gratiam invenire poenitentiam pos- 
gunt. Cum autem thalamus fuerit clausus, cum in- 
traverit rex videre recumbentes,cum ad sinum pa- 
triarche venerint qui eo facti fuerint digni, tunc 
malis erit desperationis tempus. Nunc autem,dum 
adhuc agon permanet et palma pendet,non est des-- 
perandum, sed cum fiducia, i1 est sine dubitatione 
accedendum, ut per gratiam inveniatur auxilium 
opportunum. Est enim auxilium quod non con- 


it. 
em CAPUT V. 

VgnBs. 1-1. — Omnis namque pontifez ex homini- 
bus assumptus pro hominibus constituitur in his que 
ad Deum,ut offerat dona et sacrificia pro peccatis. 
Qwi condolere possit his qui ignorant et errant,quo- 
niam et ipse circumdatus est infirimitate,et propterea 
debet, quemadmodum pro populo, ita etiam et pro 
semetipso offerre pro peccatis. Nec quisquam sumit 
sibi honorem, sed qui vocatur a [eo,tanquam Aa- 
ron : sic et Christus non semetipsum clartficavit,ut 


PETRI LOMBARDI. 


tentatum a diabolo, et hominibus, quia irri- À cipit agere, volens ostendere Novum Testamentum 


436 


esse melius Veteri, et ponif quzeedam communia 
Christo cum sacerdotibus veteris legis, quadam vero 
altiora pertinentia soli Christo, quedam humiliora 
illis tantum sacerdotibus convenientia, quasi per 
eum omnia possimus consequi gratiam et miseri- 
cordiam, quod a minori ostenditur. Ümnis namque 
pontifex, secundum legem, ex hominibus, id est ex 
numero heminum, assumptus ad aliquod dignius 
per quod valet alios juvare, pro hominibus consti- 
tuitur, ut per eum impetrent a Domino misericor- 
diam. Constituitur, dico, in hés quz sunt ad Deum 
offerendis, scilicet in muneribus, hostiis, precibus, 
quae ducunt ad Deum, id est ut offerat Deo dona, 
scilicet primitias et hujusmodi, et.sacrificia de ani- 
malibus pro peccatis dimittendis. Qui condolere. 
Quasi dicat : Ex hominibus sumitur, et talis qui 
possit consueta bonitate condolere his qui ignorant, 
id est ex ignorantia peccant; et his qui errant, id 
est scienter peccant. Et merito condolere debet, 
quomodo et ipse ut illi, circumdatus est infirmitate, 
424425 peccati, non ita Christus. Et ideo plus potest 
juvare quam legalis sacerdos, qui cireumdatus est 
infirmitate. Et propterea, scilicet quia infirmus est, 
ut alii, quemadmodum, id est qua necessitate. Et 
pro semetipso, simili aliis debel offerre. Et qua sit 
illa necessitas aperit subdens, scilicet pro peccatis 
suis, et. aliorum. Quasi dicat : Non solum debet 
offerre, ut justus servetur, sed ut et ipse et alii 
peccatores recipiantur; hoc non convenit Christo. 
Christus enim non nisi pro suis membris obtulit. 
Nec quisquam. Quasi dicat : Per hoc iterum potest 
ille pontifex prodesse, sic etiam et Christus : quia 
Quisquam non sumit sibi honorem,ut sibi imputan- 
dum sit, sed Deo qui vocat; sed ille recte flt ponti- 
fex, qui vocatur a Deo, id est qui recte eligitur a Deo 
vocatur, tanquam Aaron, qui indicio virge ct incen- 
dio emulorum electus est, et moustratus placere 
Deo. In his verbis percutit cupidos qui non vocan- 
tur, sed ingerunt se. I/a et Christus homo non clari- 
ficavit per auas virtutes semetipsum, ut sibi sume- 
ret, id est sibi tribueret. Non clarificavit, dico, ita 
ut pontifex fieret, sicut ipse ait: Ego non glorifico 
meipsum (Joan. viii), sed. ille. clarificavit eum in 
baptismo et pontificem constituit. Qui alibi locutus 
est ad eum,dicens in Psalmo : Filius meus es tu. 


pontifer fieret, sed qui locutus est ad eum : Filius [) Quod idem dicturus erat ei in baptismo et in transfi- 


sneus es tu : ego hodie genui te. Qu»madmodum et in 
alio loco dicit: Tw es sacerdos in eternum, secun- 
dum ordinem Melchisedech. Qui in. diebus carnis 
sus preces supplicationesque ad eum qui possit 
illum salvum facere a morte,cum clamore valido et 
lacrymis offerens,exauditus est pro sua reverentia. 

Omnis namque. [Chrysost.] Vult ostendere jam 
Apostolus quod multo melius Testamentum Novum 
quam Vetus. Hoc autem facit longius a superiori- 
bus instruens, et preseminans quasdam ratiocina- 
tiones, [Ambrosius] et quia spiritualia non sic in- 
troducunt infirmos ut corporalia, ideo de his in- 


guratione. Et addit : Ego hodie genui te, mihi con- 
substantialem,quia idem est cum Patre in substan- 
tia. Clarificatus est enim Filius a Patre cum dixit : 
Hic est Filius meus dilectus in quo mihi bene compla- 
cui (Matth. ni). [Ambrosius] Que clarificatio longe 
ante per Prophetam predicta in Psalmo, ubi ait : 
Filius meus es tu, ego hodie genui te (Psal. 19, per 
quod videtur dignys esse Christus, in quo psalmo 
ostenditur rex et sacerdos. Quemadmodum. Quasi 
dicat : Sic illud locutus est Pater de generosa Chri - 
ati nativitate, quemadmodum in alio loco de pontifi- 
catu ejus, dicit Pater : Tu, tam dignus es sacerdos 


431 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


A38 


id est docens et orans,et offerens. Et hoc, in ater- A — Et quidem. Quasi dicat : Exauditus est, el merito 


num, non ad tempus ut Aaron. Et hoc, secundum 
ordinem Melchisedech, id est secundum dignitatem 
et ritum ordinis,id est sacerdotii Melchisedech, qui 
non temporalis fuit, Scriptura subjiciente initium 
et finem vite ejus,in figura Christi qui caret initio 
et fine.Et sicut ille obtulit in pane et vino,et semel, 
sic et Christus sub specie panis et vini corpus et 
sanguinem suum discipulis tradidit. (15) Sacerdos 
autem Christus est non secundum id quod natus est 
de Patre Deus apud Deum, coeternus gignenti,sed 
propter carnem assumptam,propter victimam quam 
pro nobis obtulit.Et quasi quis querat : Quid egit 
pontifex ? Subdit : Ecce, qui Christus in diebus car- 
nis, id est. mortalitatis suc, obtulit preces, suppli- 
cationesque ad eum, scilicet Deum, qui posset salvum 
facere 1llum, qui precabatur, a morte, id est eum 
resuscitare, et quia hoc tempore mortalitatis fecit, 
quid ergo post faciet? multo magis. Has autem 
preces et supplicationes obtulit Christus imminente 
passione quando oravit prolixius,et totum fecit pro 
nobis non pro se, quia non timore mortis necessa- 
rio, sed causa nostre salutis oravit. Obtulit preces 
dico, cum clamore valido,id est cum intentione effl- 
cacissima, ut quando prolixius orabat, e/ lacrymis. 
Hoc non in Evangelio legitur,credendum tamen est 
esse factum. Et ista offerens exauditus est, quia 
quod qussivit accepit in resurrectione et ascen- 
sione. Et hoc, pro sua reverentia, id est sicut sua 
religio meruit,quia amplius omnibus Deum reveri- 
tus est. Hoc ideo dicit ut certi simus nos consecu- 


turos misericordiam per eum. Per hoc enim patet C 


quod per eum possumus consequi misericordiam, 
cum sit jam ad dexteram Ptris. Vel preces et sup- 
plicationes Christi dicit actionem et vitam Christi, 
cujus omnis actio fidelium institutio et ad Deum 
oratio. Quidquid enim egit Christus, preces suppli- 
cationesque fuerunt pro hominibus sanguinis effu- 
8io ; clamor fuit validus,in quo auditus est pro re- 
verentia ejusdem passionis, revorentia ejus, quod 
Bine peccato passus est pro sola charitate. Per hoc 
ergo illum curam de nobis habere asserit,et excel- 
lentiam charitatis ejus ostendit. 

Vgns.8-14. — Et quidem cum esset Filius Dei di- 
dicit ex his qua passus est obedientiam, et consum- 
matus factus est omnibus obtemperantibus sibi cau 


quidem, quia cum, id est quamvia esset Filius Det, 
natura deitatis unus Deus cum Patre,tamen secun- 
dum quod homo, didicit, id est expertus est, obe- 
dientiam ex eis, id est per ea quz passus est. Vel, 
didicit, id est voluntarie suscepit obedientiam. Ex, 
id est in his que passus est, usque ad mortem. 
Quasi dicat : Non solum preces et supplicationes 
obtulit,sed etiam obedivit Patri usque ad mortem : 
et quia obedivit exauditus,quod notat subdens : Ef 
ideo consummatus est,id est ad perfectionem ductus 
quando in dextera Dei collocatus est; et ipse qui 
consummatus est per obedientiam passionis, factus 
est sufficiens causa salutis zlernz, id est glorie »- 
terne omnibus obtemperantibus sibi; tantum enim 


B valet ejus passio quod omnibus sufficit ad salutem. 


Que salus bene potest per eum esse,quia ipse appel- 
latus est a Deo,qui realiter hoc ostendit, non men- 
titur, pontifex juxta ordinem Melchisedech. De quo, 
id est de qua re, scilicet quomodo secundum ordi- 
nem Melchisedech sit sacerdos, et non secunm or- 
dinem Aaron faciendus est sermo grandis,id est pro- 
fundus et subtilis, et. ininlerpretabilis, id est non 
habilis ad interpretandum, ad dicendum, id est ad 
exponendum «vobis : sermo enim de incarnato Filio 
difficilis ad interpretandum.Vel,tnterpretabilis,quia 
multa suntin eo sacramenta exponenda de persone, 
scilicet dignitate et eternitate, et, de ritus, et etiam 
tribus mutatione, et de sacrificii ejus et testamenti 
excellentia et novitate, et de legis atque sacrificio- 
rum illius temporis reprobatione,et de aliis multis, 
de quibus,ut dictum est nobis,grandis est sermo et 
ininterpretabilis ad dicendum,id est non habilis ad 
interpretandum vobis. Non ideo hoc dico quin ego 
hoc possim interpretari,sed quoniam vos facti estis 
imbecilles, id est debiles sensu ad audiendum, id est 
intelligendum profunda mysteria. Vel ita continua, 
jam dico grandis,quoniam vos imbecilles facti estis 
ad audiendum,id est ad intelligendum. Etenim. In- 
terserit hic increpationem de infirmitate eorum, ut 
alta de Christo laborent intelligere. Quasi dicat: 
Vore imbecilles facti estis. Efenim,id est quia, cum 
deberetis esse magistri aliorum propter tempus, quia 
prius vobis &annuntiatum est de Christo, et quia 
exercitati estis in lege et prophetis ab antiquo, in- 


sa salutis sternz,appellatus a. Deo pontifex juxta |) digetis rursus,scilicet ut a principio catechizationis 


ordinem Melchisedech. De quo nobis grandis sermo 
et in interpretabilis ad dicendum,quoniam imbecilles 
facti estis ad audiendum. Etenim cum deberetis ma- 
gistri esse propter tempus, rursum indigetis ut vos 
doceamini qua sint elementa exordii sermonum Dei, 
et facti estis quibus lacte opus sit, non solido tibo. 
Omnis ením qui lactis est particeps, expers est ser- 
monis Justitr. Parvulus entm est. Per[ectorum au- 
tem est solidus cibus,eorum qui pro ipsa consuetu- 
dine exercitatos habent sensus ,ad discretionem boni 
ac mali. 
(45) Aug., in psal. cix. 


vestre, ut vos doceamini, sicut, pueri quibus prima 
elementa litterarum dantur ad legendum, quz sunt 
elementa exordii sermonum Dei.Exordium sermonum 
Dei est simplex doctrina, id est symbolum fidei 
elementa ejus sunt materia quam continet,ut nati- 
vitas, passio. Et facti estis, id est ad hoo redacti, 
quibus opus sit. lacte, ad similitudinem infantium, 
id est humili sermone, non. etiam solido cibo, qui 
consumat cor, id est doctrina qua deest arcanis 
Dei. Omnis enim. Quasi dicat : Ideo non est vobis 
opus solido cibo,quia estis participes lactis, id est 


A39 


PETRI LOMBARDI. 


410 


Simplicis doctrine : Omnis enim qui est particeps A, doctrinz impositionis quoque mamuum ac resurrec- 


"lactis, quod estis vos, id est cujus pars est lac, id 
est qui lacte nutritur, expers est sermonis justitlz, 

id est illius qui justis et perfectis convenit. Et hoc 
ideo, enim, id est quia, parvulus est, ut vos in fide 
tenelli estis, et est apta comparatio. Ut enim par- 
vulus non discernit cibos, et perit sumendo noxio, 
sic indoctus qui nec etiam minorum nedum majo- 
rum valet apprehendere rationem, qui enim non 
"capit, Verbum caro factum est, quomodo capiet, in 
principio erat Verbum? Mente adhuc parvulis et 
lacte nutriendis percipere talia non valentibus, 
'omnis de hac re sermo quo agitur, ut non solum 
credatur, verum etiam intelligatur, sciatur quod 
dicitur, onerosus est. Facilius illos premit quam 
pascit. Ex quo fit ut spirituales ista carnalibus non 
omnino taceant, propter Catholicam fidem, que 
omnibus est preedicanda. Nec tamen sic differant, 

. ut valentes eam perducere ad intelligentiam non 
capacem, facilius fastidiri faciant in veritate ser- 
monem quam in sermone percipi veritatem. Per- 
fectorum. (16) Quasi dicat : Parvulus est. particeps 
lactis, sed perfectorum sensu et opere est solidus 
cibus. De quo alibi ait : Sapientiam loquimur inter 
perfectos (I Cor. x). Quos autem perfectos hic in- 
telligi velit, declaret subdens,scilicet eorum qui ha- 
bent sensus,id est intellectus, non modo naturaliter 
auctos,sed etiam exercitatos pro consueludine, id est 
'quie consueti sunt studio et lectione Scripturarum 
exercitatos ad discretionem boni ac mali inter se. Vel, 
boni a minus bono,et mali a minus malo. Ecce hic 


tionis mortuorum, et judicii eterni. Et hoc facie- 
mus,si quidem permiserit Deus. ] 
Quapropter. [Chrysost.] Duriter eis increpatis et 
culpatis eo quod velint semper eadem ipsa discere, 
iterum blanditur seipsum eis connumerando, hor- 
tans eos ad perfectionem. Quapropter, scilicet quia 
perfectorum est solidus cibus, nos a modo inter- 
mittentes, vel remittentes, id est dimittentes cum 
jam aliquid sumus,etsi nondum perfecti, sermonem 
inchoationis Christi, id est quo Christus inchoat 
esse in nobis, scilicet de initio fidei, quo rudes 
catechizandi sunt, ut est symbolum fidei, et Domi- 
nica oratio, feramur, nos docendo, vos audiendo, 
ideo dico feramur, me vobis annumerando, quia 
vestrum portari mecum reputo. Feramur, dico, ad 
perfectionem Christ, secundum intelligentiam et 
opera bona. Non rursum jaclentes, etc. Quasi dicat : 
Feramur ad perfectionem, jactentes fundamentum. 
Quod prius dixit sermonem inchoationis,hic appel- 
lat fundamentum, eo quod ad religionem Christia- 


nam venientibus prius proponitur et super hoc quod 


perfectionis est edificatur.Hoc autem fundamentum 
dividit in sex, qua sunt inchoatio,scilicet peniten- 
tia, fides, baptismum, doctrina, et. impositio ma- 
nuum,et resurrectio,et judicium.Quasi dicat : Vos, 
dico, jacientes fundamentum panitenti»z, id est 
jacientes penitentiam. Quasi dicat : Lapidem in 
fundamento que ponitentia, ab, id est de operibus 
mortuis, id est de peccatis, vel de hoc, quia priora 
bona opera peccando fecerunt irrita. Mortua enim 


ostendit quid sit solidus cibus, est separare bo- C opera dicit peccata, quia occidunt animas. Unde in 


num a malo; quod perfectorum est, qui habent 
sensus exercitatos.Qui autem invalida et inexerci- 
tata mente hoc non possunt perfecto nisi fidei quo- 
dam lacte ieneantur,ut et invisibilia que non vident 
et intelligibilia que nondum intelligunt, credant, 
facile ad vanas et sacrilegas fabulas promissione 
scientie seducuntur,ut etiam bonum et malum non 
nisi corporalibus imaginibus cogitent, et ipsum 
Deum non uisi corpus aliquod esse existiment, et 
malum nisi substantiam putare non possint, cum 
git potius ab immutabili substantia mutabilium 
substantiarum quidam defectus,quas fecit ex nihilo 
*43 ipse immutabilis et summa substantia que 
est Deus.Quod profecto quisquis non solum credit, 
verum etiam exercitatis in exterioribus animi sen- 
Bibus intelligit, percipit,novit.Non est jam metuen- 
dum ne seducatur ab eis qui melum putando esse 
gubstantiam quam non fecit Deus,mutabilem sub- 
stantiam faciunt ipsum Deum, sicut Manichzi, vel 
si que alie pestes ita decipiunt. 
CAPUT VI. 

VERS. 4-3.— Quapropter intermittentes inchoa- 
tionis Christi sermonem,ad perfectionem feraiur, 
non rursum Jacientes fundamentum penitentie ab 
operibus mortuis, et fidei ad Deum, baptismatum 

" $ " 


(46) Aug., super Joannem. 


lege prohibebatur tangere mortuum. Tangit enim 
mortuum qui facit peccatum, vel priora bona, per- 
sequens malum, mortua.Penitere autem ab his est 
fundamentum quo nihil boni edificabitur.(17)Quid 
est autem a mortuis operibus poenitere, nisi ab his 
qua oportet mortificari ut vivamus? Et jacientes 
fundamentum fidei,que sit ad Deum, ut scilicet 
omnes partes fidei habeant, et non aliunde putent 
esse justitiam. Contra hanc fecerunt qui in lege 
justitiam quaerunt; et fundamentum etiam doctrinz 
baplismatun, pluraliter dicit, quia est baptismus in 
aqua,in penitentia, in sanguine, quia sic munda- 
tur homo a peccatis per peenitentiam vel sanguinis 
effusionem, sicut per lavacrum baptismi. Unum 
tamen dicitur esse baptisma, qua una forma nec 
iterari potest : una enim est trium personarum 
operatio. Non ergo ideo dicitur baptismus fieri in 
poenitentia, vel in sanguine : quod sacramentum 
baptismi celebratur,nisi in aqua accedente verbo ; 
sed quia vicem baptismi supplet effusio sanguinis, 
pro nomine Christi, etiam fides et ponitentia ibi 
duntaxat, ubi articulus necessitatis non contem- 
ptus religionis sacramentum baptismi excludit. 
Ideoque sic intelligendum illud est : Nísi quis re- 
nalus [uerit ex aqua el. Splritu sanclo non. ntrabi, 


Id., De fide et per. 


ui 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


412 


in regnum celorum (Joan. n1),id est quz nonfuerit-A ostentu: habentes. Terra entm sepe venientem supér 


renatus ea regeneratione qua renascuntur illi qui 
renascuntur ex aqua et Spiritu sancto, non salva- 
bitur. Ea vero renascuntur homines diversis modis: 
Alii per penitentiam, alii per effusionem sanguinis, 
alii per baptismum. Ideo pluraliter dixit baptisma- 
tum. Fundamentum quoque, impositionis manuum, 
quia nisi quis credat quod per manus impositionem 
detur Spiritus sanctus ad remissionem et corrobo- 
rationcm, non est fundatus ; acfundamentum etiam 
resurrectionis mortuorum, quia nisi qui credat 
quod resurrectio Christi facit resurrectionem mor- 
tuorum, non habet quod superedificet, et funda- 
mentum judicii cicrni, quia quidquid ibi statuet 
in eternum durabit. Quod judicium qui non credit, 
non habet fundamentum. Hec illi quos supra ar- 
guit Apostelus non integre credebant. Si enim 
scirent omnia in baptismate dimitti,et per imposi- 
tionem manuum Spiritum sanctum dari, lex super- 
flueret, nec preter Christum aliquid quererent, si 
Bcirent per eum resurrecturos mortuos, et vivifi- 
candos et judicandos. Et nota hec sex recte dici 
fundamentum. Sicut enim eum qui ad doctrinam 
litterarum inducitur elementa oportet primum au- 
dire, sic Christianum hec scire integre, et nil dubi- 
tare de istis sine quibus vita non aderit integra. 
Ideoque quicunque aliquos ad fidem convertit, prius 
facit penitere, in Deum credere, baptizari in remis- 
sionem peccatorum, confirmari per impositionem 
manuum, ac resurrectionem et diem judicii pre- 
Btolari. (18) Hasc igitur omnia pertinent ad initia 


se bibens imbrem, et germinans herbam opportunam 
illis a quibus colitur, accipit benedictionem a. Deo; 
proferens autem spinas ac tribulos reproba est, et 
maledicto prozima, cujus consummatio in combus- 
tione. Confidimus aulem de vobis, dilectissimi, me- 
liora et viciniora saluti, tametsi ita loquimur. Nón 
enim injustus Deus qui obliviscatur operis vestri et 
dilectionis quam. ostendistis in nomine ipsius, qui 
ministratis sanctis et ministratis. Cupimts autem 
unumqueinque vestrum eadem ostentare sollicitudi- 
nemadezpletionein spei usque in finem, ut non segnes 
efficiamini, verum imitatores eorum qua fide et pa- 
tentia hareditabunt promissiones. A&ahz namque 
promittens Deus, quoniamneminem habuitper quem 
Auraret majorem, juravit per semetipsum, dicens : 
Nisi benedicens benedicam tibi, et multiplicansmul- 
tiplicabo te. Et sic longanimiter fervens, adeptusest 
repromissionem. 

Impossibile est. Quasi dicat : Dico feramur ad 
perfectionem, sed nemo putet post lapsum peccati 
per baptismum secundo vel tertio posse renovari. 
Impossibile est enim : non. tantum difficile, ne quis 
in hoc diffideret, impossibile est, inquam, eos qui 
semel sunt illuminati, per fidem et baptismum et 
per Spiritum sanctum, ef per ipsam fidem gustave- 
runt,id est quasi suavem gustum et jucundum per- 
ceperunt, donum caleste, id est remissionem pecca- 
torum in baptismo, e£. qui etiam participes facti 
$unt Spiritus sancti, habentes genera linguarum et 
alia dona, et& gustaverunt bonum Dei verbum, id est 


neophytorum. Hec omnia nisi prcesserint in fun- C divinitatem Christi, vel evangelicam doctrinam 


damento, nemo potest bcne operari. Et quia hec 
omnia illis necesearia sunt, dicit, feramur ad per- 
fectionem. Jacientes, dico, non rursus, id est non 
sicut olim, id est non ita negligenter ut olim, ut 
sicut prius ceciderunt, sic iterum cadant. Vel ita 
feramur ad perfectionem. Non rursus, id est non 
amplius, nisi modo, jacientes fundamentum peni- 
tentie, etc., id est ita modo jaciamus, ut. amplius 
jacere non sit opus. Ecce in istis non solum vitam, 
"sed etiam aliud culpat veluti commotis et opus 
habentibus fundamentum constituere. Cetera non 
mutantur. Et hoc. Quasi dicat : Feramur dico ad 
perfectionem, et hoc faciamus, id est, ad perfectio- 
nem feramur, siquidem permiserit Dcus, id est si in 


hac vita spatium poenitendi dederit. Ne vero quis 


existimet secundum vel tertium baptismum post 
peccatum posse fieri, et lapsos post perceptionem 
sacramentorum posse per baptismum renovari, 
snbdit : 

VzRS. 4-415. — Impossibileenim est eos quisemel 
sunt illuminati, gustaverunt etiamdonum coeleste, et 
participes facti sunt Spiritus sancti, gustaveruntni- 
hilomtnus bonum Dei verbum virtutesque szculiven- 
turi, et prolapsi sunt ,rursus renovari ad pomiten- 
fiam, rursum crucifigentes semetipsis Filium Dei et 


(18) Aug., De fide et oper. 


nihilominus quam vos, vel, nihilominus qui facti 
sunt participes Spiritus sancti, vérfutesque szculi 
futuri, scilicet gustaverunt, id est qui impassibilj- 
tatem et immortalitatem futuram spe gustaverunt. 
Et post hec omnia prolapsi sunt, id est graviter 
peccando lapsi sunt, eos inquam, qui etian: hoc 
bona habuerunt, nedum penitus malos impossibile 
est, rursus justitia recuperata, renovari, per baptis- 
mum motos, scilicet ad. penitentiam. [Remigius] 
Negat hic Apostolus iterationem baptismi, sed non 
excludit penitentiam. Et est. sensus : Impossibile 
est eos motes ad penitentiam qui hoc acceperunt 
semel, rursus renovari, id est baptizari, id est ut 
baptizentur post ponitentiam. Henovari enim est 
novum fleri. Novum autem facere lavacri est. Unde 


 Renovabitur sicut aquila juventus tua )Psal. ci). Hoo 


fit in baptismo, cujus virtus in cruce Christi con- 
stat. Unde subdit; Rursus crucifigentes. Quasi dicat: 
Illos dico, si rebaptizentur, rursus crucifigentes 
Filium Dei, et ostentui habentes, id est irrisioni. Et 
hoc, sibimetipsis, id est quantum ad seipsos. [Hie- 
ronym]. Non enim in re crucitigunt Christum, sed 
similes sunt irrisoribus et crucifixoribus, quia una 
mors Christi unum baptisma consecravit : Quod 
sní(üicit contra omnia peccata etiam sequentia, si 


443 


PETIU LOMBARDI, 


414 


E 


penitentia de eis agatur, sicut illa mors suffloit ad À imbrem, id est doctrinam sanctam, rorem colorum, 


omnia peccata tollenda. Qui vero iterat baptismum, 
quasi illa un& mors, et unum ex ea baptisma non 
sufficiat, iterat et mortem, et ut ex ea iterata fiat 
*44 iterata remissio, quod impossibile est. Sicut 
enim impossibile est secundo crucifigere Christum, 
ita secundo per baptismum mori peccatis. Fact! 
enim sumus per bsptismum conformes similitudini 
mortis ejus,et consepulti ei sumus per baptismum. 
Proinde quia in baptismo sumus conformes morti 
ejus et sepullure. qui putat secundo baptizari, se- 
cundo, quantum ad se, Christum crucifigit ; quod 
est eum habere ostentui. Ut enim semel mortuus 
est in carne,ita nos in baptismo semel peccatis mo- 
rimur, non secundo vel tertio. Baptismus enim ni- 
hil aliud est quam interitus ejus qui baptizatur et 
resurrectio. Vel ita: Rursus crucifigentes. Et refer- 
tur ad hoc quod predixit, prolapsi sunt. Quasi di- 
cat: Impossibile est eos qui post baptismum gravi- 
ter lapsi sunt rebaptizari. Propter quod debent sibi 
cavere, ne prolabantur et in peccatis jacentes sunt, 
rursus crucifigentes et ostentui habentes Filium 
Dei, cujus gratio contemnitur. Et hoc, sibimetip- 
gis, id est quantum ad se. In se enim crucifigunt 
Filium Dei, et contumelie habent qui gratiam ejus 
vilipendentes in peccatis jacent. Et ostenditur hic 
ratio cur non debeant prima fide relicta in pecca- 
tum cadere. Non enim ultra possunt rebaptizari in 
remissionem peccatorum, et insuper contemnunt et 
ostentui habent Dei Filium. Terra enim, Quasi di- 
cat: Impossibile est post lapsum aliquem rebapti- 
zari, quia imbrem bibere potest, id est Christi do- 
ctrinam qua per poenitentiam tantum  fructificet, 
Et hoc est quod ait, terra enim, etc. Potest etiam 
aliter hoc capitulum intelligi, ut dicatur impossi- 
bile fore eos qui peccaverunt per poenitentiam re- 
novari post hanc vitam. Quasi dicat : Dico quod 
feremur ad perfectionem, si Deus dederit nobis epa- 
tium penitendi in hac vita. Et hoc recte dixi ; 
nam in alia impossibile est per penitentiam reno- 
vari. Et hoc est quod ait : impossibile enim eos 
qui semel illuminati, et hec que sequuntur, bona 
habuerunt, et post hec omnia, prolapsi sunt, rur- 
Bus, Scilicet post hanc vitam, renovari ad, id est 
per penitentiam, quia licet hic, non ibi, ideo im- 
possibile est eos renovari in alia vita per peniten- 
tiam quia impossibile est eos, rursus esse crucifi- 
gentes semetipsisFilium Deict ostentui habentes, id 
est quia non possunt efffcere ut valeat sibi iterum 
crucifixio Christi, sicarnem suam crucifigerentcum 
vitiis et concupiscentiis ; quod hic licet, non ibi; 
nequc possunt habere Christum ostensioni, ut eum 
imitentur in novitate vite. Terra enim.Quasi dicat: 
Vere in alia vita impossibile est renovari, quia hic 
tantum ubi bibit imbrem. Terra enim. Vel ita con- 
tinua. Dixerat supra feramur ad perfectionem, sub- 
dens, et hoc faciemus, nunc addit, et justum est 
hoc facere, quia terra, id est mens auditorum, sci- 
licet proficiens anima, bibens, a simili arido terre 


quod sitienti terre, pluunt coli, idest predicatores 
verbi veritas. Imbrem dico, supervenientem & Deo, 
super se, sepe venit, quia si rara est non sufficit ; 
8i assidua, vilescit. Et imbre irragata generans her- 
bam, scilicet fidem et bona opera opportunam,id est 
congruam, non solum facientibus, sed etiam illis 
quibus colitur, id est predicatoribus illorum qui 
glorificabuntur, inde qui sunt cultores terre, quia 
vomere spirituali arbuta criminis conscindunt, et 
falce verbi Dei noxia precidunt. Vel, illis a quibus 
colitur, id est ipsis eisdem qui s« colunt in bonis 
operibus imitando majores, secundum illud : Et fe- 
cerunl fructum nativitatis (Psal. cvi), quia partes 
guos qui ipsos in fide genuerunt imitantur. Terra, 
inquam,bibensimbrem et generans herbam, accipit 
benedictionem a Deo, hic augmentum virtutum, et 
in futuro premium. Aliter nisi benedictionem a 
Deo perciperet, non generaret letum fructum. Et 
nota quia in his verbis signiflcat illos Apostolus 
quibus scribit sepe bibisse per legem et prophetas 
verbum ccelestis doctrine, et nec sic fuerunt 
prompti germina fidei proferre. Proferens autcm. 
Quasi dicat : Terra bona accipit benedictionem. 
Terra autem proferens in apertum, ut videantur, 
spinas, id est peccata que pungunt, ac tribulos, id est 
graviora peccata qua acutius pungunt,id est mens 
vitio suo ad mala fecunda, reproba, id est repro- 
bata est & Deo, maledicto, id est damnationi pro- 
zima. Nondum incidit in maledictionem, sedetiam 
proxima est et adhuc licet. reverti. Cujus consum- 
malio,id est finis, si perseverat, im combuslione 
elerni judicii vel incendii. Confidimus autem, 
Quasi dicat : Duriter vos increpui et terrui, sed, o 
dilectissimi, confidimus de vobis, quia talis affectio- 
nis estis, meliora quam combustionem, et viciniora 
saluti quam sint spine el tribuli, tametsi ita loqua- 
mur dure, terrendo et increpando, quasi non dici- 
mus hec putando vos esse tales, scilicet. spinis 
plenos, sed timendo ne tales sitis. Terreo verbisne 
ipsa re doleatis. Et nota quod ait, confidimus de 
vobis, quia enim de presenti non habet unde lau- 
det; de spe futurorum eos attollit, ad quam per 
preterita allicit et recreat animos eorum, et con- 
fortat antiqua eis in mentem revocans ; et facit eos 
non existimare Deum oblitum bonorum quz fece- 


D runt. Unde subdit : Non enim. Quasi dicat: Ideo de 


vobisconfidimus quia olim multa bona operatiestis, 
pro quibus, ei penitetis, de malis benefaciet Deus 
vobis. Sicut enim priora bona persequentia mala 
mortua fuerunt, et irrita facta, ita ipsa eadem per 
penitentiam, et alia bona sequentia mala revivis- 
cent. Et hoc est. quod ait : Non. enim injustus est 
Deus ut obliviscalur vestri operis boni et dilectionis 
quam ostendistis, scilicet ex qua bona opera illa fe- 
cistis. Et hec omnia fecistis, in nomine ipsius, id 
est ad honorem Dei.[Chrysost.]Etrecte dixi operis, 
quia ministrastis olim adhuc minisiralis sanctis, hoc 
est opus quod dixi magna testiflcatus est. Tria enim 


$45 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


146 


bona commendat in eis, scilicet quod omnia sua À — Homines enim. Quasi dicat: Ideo juravit Deus 


fecerunt communia sanctis, ecce opus; et hoc ex 
dilectione fecerunt que informat actiones, ecce ala- 
critas; et hoc ad gloriam Dei, ecce recta et pura 
intentio. Ecce triplex bonum, QCupimus aulem. 
Quasi dicat: Per preterita vos laudo. De futuro 
autem bonum vobis cupio. Et hoc est, cupimus au- 
tem unumquemque vestrum ostentare, id est frequen- 
ter ostendere, usque in finem vite vestre eamdem 
sollicitudinem, ministrandi sanctis. Et hoc ad exple- 
tionem spei, id est ut in futuro compleatur in vobis 
quod modo speratis. Multam dilectionem erga illos 
ostendit, ct eamdem circa singulos curam demon- 
strat, et majorum enim et minorum curam simili- 
ter gerit, et omnes diligit. Ita cupimus vos osten- 
tare sollicitudinem. Ut non segnes efficiamini in 
hac sollicitudine, verum imitatores eorum, scilicet 
sanctorum, qui non per genus, sed per fidem et 
patientiam, id est merito fidei et patientis, hredi- 
tabunt, id est haereditate possidebunt promissiones, 
id est promissam spe beatitudinem. Et quasi ali- 
quis qui&reret: Án sunt facte promissiones? Ro- 
spondet. Et factus esse, et que sint, dicens: Abrab:e 
namque, etc. Sciebat placere Judaeis promissiones 
patrum memorari. Unde modo his laudibus extollit 
eos quos supra obduratorum exemploterruit, In hoc 
maxime Abraham elegit, cujus filii sunt, sicredunt. 
(Hieron.] Quasi dicat: Et vere facta est. promissio, 
Abrabz namque promittens Deus juravit per semet- 
ipsum, ideo per 8e, quoniam neminem habuit majo- 
rem se per quem juraret. Juravit, inquam, dicens, o 


Abraham, nisi hic benedicens benedicam te, incre- C 


mento virtutum, et multiplicans multiplicabo te, in 
futura beatitudine magnitudine glorie, aposiopesis 
est hic, defectio. Quasi dicat: Si hoc non fecero, 
non mihi credatur de aliquo. Vel ita distingue, be- 
nedicens bonedicam te, scilicet assidue in his qui 
sunt stelle, et multiplicans multiplicabo te, sine 
fine, in his qui sunt arena. Et sic Abraham certus, 
longanimiter ferens, id cst inter multa adversa diu 
patienter exspectans, tandem adeptus est repromis- 
sionem, id est sepe promissam benedictionem, id 


est eternam beatitudinem. Ecce hic tria dicuntur,, 


scilicet promissio facta Abrabz»,et per juramentum 
firmata, et in Abraham jam impleta. 
VEnSs.16-20.— /Tomines enim per majorem sui ju- 


quia homines jurant, jurando enim humane con- 
descendit inflrmitati, et ideo per se cum majorem 
non habuit, quia homines per majorem jurant. Et 
hoc est quod ait; Ideo juravit Dominus per se quia 
homines jurant per majores sui, id est. per Deum 
qui solus verax est ex se. Ef finis omnis controver- 
sie, id est altercationis, eorum est juramentum, v&- 
lens ad. confirmationem alterius partis. Si autem 
homini qui mendax est per juramentum creditur, 
quanto magis Deo credendum est, qui mentiri non 
potest? In quo, id est propter quod scilicet quia sic 
inter homines est, deus volens ostendere abundantius 
harredibus pollicltationis sue, id est his qui libera- 
turi erant quod promittebatur immobilitatem consi- 
lii sui, quod erat de salvandis per gratiam suam 
electis: quod recte dicitur consilium Dei, quia 
vix aliquis novit per fidem Christi salvari hominesq 
Volens, inquam. Hoc interposuit, inter promis- 
sionem ct impletionem, jusjurandum condescen- 
dens consuetudini hominum, ut certos faceret. Et 
nola quod ait, abundantius, abundanter enim os- 
tendit per promissionem immobilitatem consilii 
245 sui,scilicetabundantius perjuramentum inter- 
posuit. Juramentum, dico, ut per duasresimmobiles, 
id est per promissionem et juramentum, in quibus 
impossibite est Deum mentiri habeamus, in procellis 
tentationum, fortissimum solatium, scilicet quod in 
omni adversitate nos faciat fortes, volentes ad ho- 
ram pati ut in eternum regnemus. Qui in adversis 
confugimus ad tenendam spem, non pro adversisde- 
ferendam. [Ambrosius] Fugit ille ad spem qui 
spe beatitudinis tribulationes spernit. Spem dico, 
jam propositam nobis in Abraham et impletam. 
Vel, proprio, id est omnibus oblatam, quam spem 
habemus sicut. anchoram anima Sicut enim an- 
chora navem, sic spes tenet animam: non emer- 
gatur in salo hujus mundi consentiendo iniqui- 
tati. (19) Si ergo videris fluctuare in mari isto, noli 
abrumpi ab anchora, antequam intres in portum, 
Fluctuat navis in anchoris, sed non longe a terra 
projicitur, nec in &ternurn fluctuabit, etsi ad tem- 
pus ftuctuet. Anchora ergo anime spes est. Unde 
ait: Quam habemus sicut anchoram anime tutam, 
qua tribulationum impulsu non destruatur, ac fir- 
mam, qua nec etiam titubet, et incedentem 1d est 


rant, etomnis controversie eorum finisad confirma |) nos incedere facientem, quia introducit nosinrem, 


tionem, estjuramentum. [n quo abundantiusvolens 
Deus ostendere pollicitationis heredibus immobilita- 
tem consil'üisui,intery osuit jusjurandum ,ut per duas 
res ummobiles quibus impossibile es! mentiri Deum, 
fortissimum solatium habeamus qui confugimus ad 
tenendam propositam spem, quam sicut anchoram 
habemus animo tutam ac firmam, ctincedentem us- 
que ad interiora velaminis, ubi precursor pronobis 
introiütJesus secnndum ordinem Melchisedech ponti- 
fex factus in eternum. 


(19) August., in psalmo cir. 


id est usque ad interiora velaminis, id est ad interio- 
rem et velatam beatitudinem quam nerno vidit, sic- 
ut estin hac vita. Ubi,id estin que interiora, 
precursor Jesus introivit. pro nobis introducendis: 
et ita patet nos posse sequi. Ad hoc enim ipse pre- 
currit ut nos sequamur qui benedicitur cursor, 
quia nulla culpa eum impedivit, secundum illud: 
Exsultavit ut gigas ad currendam viam (Psal. xvutj. 
Et alibi: In via peccatorum non  slelit. (Psal. 1). Et 
precursor, quia ante nos, et pro nobis cucurrit 


41 


PETRI LOMBARDI. 


448 


Ipse, dico, factus pontifex 1n eternum secundum or- .À enim vel Melchi, dicitur rez; Sedech, justus vol ju- 


dinem Melchisedech, non secundum ordinem Aaron 
Unde oportet Christianos, quorum est pontifex, su- 
periores esse Judzis, quantum distatinter Christum 
et Aaron, et melius sacrificium habere, scilicet ra- 
tionabile obsequium quod ducit in coelum; non pe- 
cudes, vel boves; nonsanguinem etadipem, qua se- 
cundum earnem offeruntur, sed pro eis introducen- 
dum et rationabile obsequium. Quid autem est ra- 
tionale obsequium? Quod per animam et spiritum 
offertur, ut sunt virtutes. Spiritus enim Deus ost, et 
eos qui adorat ewm in splritu. et veritate adorare 
oportet (Joan. 1v). Ecce qualiter sacrificiis placatur 
Deus, hec igitur ofleramus; illa quidem divitiarum 
sunt et divitum, hweo autem virtutes; illa extrinse- 
cus, ista intrinsecus: illa quilibet operari potest, 
hec autem pauci. Quanto enim melior est pecore 
homo, tanto hoc sacrificiumillis. Hic enim animam 
"iuam in sacrificium offers, ibi pecora offerebantur. 
CAPUT VII. 
Vans. 1-3. — Hic enim Melchisedech, rez Salem 
sacerdos Dei summt, qui obviavit Abrabe regresso 
acede regum,et benedixit ei. Cui etdecimasomnium 
divisit Abraham: primum quidem qui interpretatur 
rez justitie,deindeautem et rez Salemquod estrez 
pacis, sine patre, sine matre, sine genealogia,neque 
initium dierum neque finem vite habens, assimilatus 
autem Filio Dei, manet sacerdos in perpetuum. 
Hic autem, etc. Interpositis multis de oorrectio- 
ne eorum illum grandem sermonem de sacrificio 
Christi, quem superius teligit, jam hic incipit 
exsequi, ostendens quomodo Jesus sucerdos sit se- 
cundum ordinem Melchisedech, usque ibi : assimi- 
latus autem Filio. Quasi dicat: Benedico quod Chri- 
gtus est sacerdossecundum ordinem Melchisedech. 
Hic enim Melchisedech fuit rex Salem et sacerdos 
Dei summi, scilicet qui non per hominem, sed per 
Deum constitutus est, qui obviavit Abrahae, regresso 
:& cede regum. Sicut in Genesi legitur, quatuor re- 
 gesadversusquinque pugnaverunt, eosquevicerunt: 
sub quinque degebatLot, ot captus a quatuor.Quod 
cum-audisset Abraham cum cccxvin  vernaculis 
persecutus est eos atque percussit, reduxit Lot et 


omnem substantiam quam ceperant. Huic igitur ' 


Abrabo redeunti occurrit Melchisedech, et benedixit 
ei Abrab». Cui Melchisedech et. Abraham decimas 
omnium, non dico, dedit, sed divisit, quia de preci- 
.puis donavit. (Hieronymus] Tradunt Hebraei istum 
Melchisedech fuisse Sem (ilium Noe. Et quando 
Abraham natus est, cca nonagintaannos habuisse, 
et Abrabe ut nepoti obviasse, et panem in refectio- 
nem ejus et suorum protulisse, et ut sacerdotem 
Dei decimas accepisse. Salem plerique dicunt fuisse 
Jerusalem, sed fuitoppidum regionis Sichem,quod 
et hodie Salem dicitur, ubi ex magnitudine ruina- 
rum palatium Melchisedech ostenditur. Unde in 
Evangelio: Erat Joannes baptixans in Ennon, juxta 
Salem (Joan. 110). Et iste quidem primum, dictus est 
Melchisedech, quod interpretatur rez jnstitie .Melchos 


stitia; inde Melchisedech, id est rex justitia. Deinde 
autem dictus est rex Salem quod est rex pacis, Salem 
enim interpretatur paz. Ipse, dico, ens sine patre 
et sine matre: non quod non habuit, sed quia Scri- 
ptura provide non memorat in figura Christi: Siae 
geneulogia, id est non habens prolem, neque habens 
initium dierum, quod Scriptura, dicat, neque finem 
viL?, Scriptura in figura Christi subticente. (Chry- 
sostum.] Ideo ergo hoc dicitur non habere, quia non 
est scriptum illa habuisse. In omnibus autem his 
premissis assimilatus est Filio Dei. Et! quomodo? At- 
tendamus. [Remigius] Dictus est Melchisedech, Mel- 
chisedech dicitur rex justitie. Hic est Christus qui 
filios por justitiam regit inter procellas saeculi, si- 
militer rex Salem, id est pacis, Christus est, quia 
quos hic in justitia regit, in pacecterna regere non 
desinit. Ipse etiam estsacerdos Dei summi quise in 
ara crucis obtulit. Ipse etiam obviavit Abrabe re- 
gresso a cede regum, id est obviatet occurrit dando 
gratiam cuique fideli. Post cedem quatuor principa- 
lium vitiorum quatuor virtutibus.oppositorum, quae 
per quinque sensus subintrant et dominantur, sic- 
ut quatuor reges per quinque victos vinctum Lot 
tenebant, et benedicit ei, scilicet fideli dando incre- 
mentum fidei et boni operis. Datetiam panem et vi- 
num, id est corpus et sanguinem suum quo pasti & 
preteritis mundantur et in futurum confortantur. 
Cui Abraham, id.est fidelis dat decimas omnium, 
id est omnem porfectionem suam ei attribuit. Item 
diligenter attende que sequuntur quomodo Christo 
conveniat. [Cbrysost.] Primum, quidem dictus eet 
Melchisedech, id est rex justitiz. Hoc vere Christus 
qui justos facit et regit. Deindeautem rex Salem, id 
est rex pacis. Et hoc vere Christus .qui :pacificavit 
que in eclo et qua in terra sunt. Quis homo est 
rex justitie et pacis, nisi Christus? Nullus. Item, 
nota prius dicturus rex justitie post rex pacis, quia 
Christus regit prius suos hic in justitia; post in fu- 
turo reget eos in pace eterna. Ipse est etiam sine 
patre secundum carnem, et sine matre secundum 
deitatem ; et sine gcnealogia, quia filios-carnis non 
habuit, neque habens initium, neque finem; eli in 
his omnibus similitudo est hujus et illius. [Ambro- 
sius] Et si ergo omnes patriarche et prophete fue- 
àunt figura Christi, Melchisedech tamenspecialius, 


.D quia non de genere Judeorum, ut quidam dicunt, 


precessit in typum sreerdotii Christi qui dicitur 
sacerdos secundum ordinem Melchisedech multis 
modis, quia solus rex et sacerdos fuit, et ante cir- 
cumcisionem. functus sacerdotio, ut non gentes & 
Judeis, sed Judei a gentibus sacerdotium accipe- 
rent. Et non fuit unctus oleo visibili, ut. Moyses 
instituit, sed oleo exsultationis et puritate fidei, nec 
animalia immolavit, sed paneet vino Christi sacer- 
dotium dedicavit. Non vere sine patre etmatre cum 
Christus, secundum duasnaturas, et Patrem habuit 
et matrem, sed quia in Genesi inducitur subito oc- 
currisse Abrabe, et.neo ante neo post genealogia 


449. 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD IIEBR. 


450 


ejus invenitur vel nomen : hujus autem exemplo af- A sacerdotii excollentia, ut eliam similes genere et 


fürtnat Apostolus quod sacerdotium Aaron et princi- 
pium habuit et (inem, sed Ecclesie sacerdotium,et 
in preteritum, et in futurum sit eternum,quia nec 
alius precessit ante Melchisedech, nec post Chri- 
stum suecedet, vel post Christum,nec olim succes- 
sit, nec in futuro succedet alius.In omnibus autem 
assimilatus est Filio Dei,manet sacerdos in zternum 
vel in perpetuum,quia Scriptura obtioet quod alius 
ei successisset. Vel mystice per eum loquitur de sa- 
cerdotio Christi. Manet ergo sacerdos in eternum, 
non in se,sed in Christo,id est sacerdotium ejus in 
Christo et in Ecclesia durat in eternum, quia non 
alius ei succedit ut Levitico. 

VEns.4-10. —Intuemini autem quantus sit hic cui 
et decimas dedit de praecipuis Abraham patriarcha. 
Et quidem de filiis Levi sacerdotium accipientes, 
mandatum habent decimas sumere a populo secun- 
dum legem, id est a fratribus suis, quanquam et ist 
ezierint de lumbis Abrahz. Cujus autem generatio 
non annumeratur in eis,dectimas sumpsit ab. Abra- 
ham: Et hunc qui habebat repromissiones benedixit. 
Sine ulla autem contradictione, quod minusest a me- 
liore benedicitur. E't hic quidem decimas morientes 
homines accipiunt: ibi autem contestatur,quia vivit. 
Et ut ita dietum sit, per Abraham et Levi qui deci- 
mas accepit ,decimatus est. Adhuc enim in lumbis pa- 
tris erat, quando obviavit ei Melchisedech. 

Intuemini autem. Commemoratis quibusdam qui- 
bus assimilatur Melchisedech Dei Filio, id est Chri- 
sto,adhuc immoratur in commendenda dignitate ip- 


sius et excellentia sacerdotii ejus,preferens eum ipsi C 


Abrahe patri omnium et omnibus Levitis. Quasi di- 
cat : Talis fuit.Melchisedech.Intuemini autem,etiam 
ex factis quantus sit hic,id est Melchisedech ,cui Abra- 
kam patriarcha,id est princeps patrum nostrorum de- 
cimas **46 dedit, tanquam minor majori. Et. hoc 
de przipuis suis, hoc est propler quod superius 
dixit divisit. [Ambrosius] Ecce hic Melchisedech 
prefertur Abrahe quem Judsi extollunt, de quo 
gloriantar quem Christo Judei preponere volue- 
Punt, dicentes : Nunquid tu major es paire nostro 
ffbraham, eic. (Joan. vin). Et quidem hic prefert 
cum Levitis. Quasi dicat : Hoc modo intueminj 
quantus sit. Et, id est quia, aliqui quidem de [iliis 
Levi accipientes sacerdotium. Aliter enim non aude- 
rent sumere,non dico sumunt decimas, sed ha- 
bent mandatum in lege, sine cujus auctoritate nun- 
quam presumerent sumere decimas, non ab aliquo 
summo viro vel alieno, sed a populo humili, sibi 
carnis conjunctione conjunctio, id est a fratribus 
suis, in quibus melius licet confidere, sumere, 
dico, nec absoluta licentia, sed secundum legem, id 
est non aliter .quam precepit lex. Hic autem se- 
cundum nullas) legem accepit & patriarcha, cum 
easet alieuigena et in hoc: dignior.Quanquam. Quasi 
dicat : in hoc quod sumunt decimas presunt, 
Quanquam et ipsi exierunt. de lumbis Abrahae, id est 
pares sint in genere. (Chrysost,] Tanta est quippe 
(40) Aug., super Joannem 


eumdem habentes progenitorem,multo amplius di- 
gniores sint fratribus suis. Unde Abraham patriar- 
cha incireumciso alienigene decimas non dedisset, 
nisi excellentior esset. In quo et isti Levitici sacer- 
dotes decimas non dedisset solvere, quia decimati 
sunt in eo. Cujus autem. Quasi dicat : Filii Levi & 
fratribus accipiunt, sed Melchisedech, cujus gene- 
ratio non annumeratur in eis, id est in Judeis, 
Quasi dicat : Qui erat alienigena absque mandato. 
sua auctoritate sumpsit decimas, quasi excellentior 
ab Abraham, patriarcha, et. benedixit- hunc, scilicet 
Abraham tam magnum qui habebat,id est cui facte 
sunt repromissiones gentium in suo semine benedi- 
cendarum. Quasi dicat : Benedixit cum etiam tem- 


8 pore majoris dignitatis. Benedixit,dico,sine ulla jam 


contradictione. Quod. minus est benedicitur a majori. 
Proinde typus Christi melior est promissiones ha- 
bente,quia hoc videtur minus quod benedicitur ab 
aliquo ex communi omnium judicio, et sine ulla 
contradictione. Etsi ergo in aeceptione decimarum 
contradicitur, quod non ideo sit major quia filii 
Levi accipiunt a fralribus, hic tamen non potest 
contradici. | 

Et hic. Quasi dicat : Hoc etiam modo intuemini 
dignitatem in Melchisedech.Et,id est quia, híc qui- 
dem,id est in sacerdotio Levitico, hom?nes morientes 
accipiunt decimas.lbi autem, ubi agitur de Melchi- 
sedech, Scriptura contestatur, id est mecum testa- 
tur. Vel, contestatur, id est idem in mulüs locis 
testatur, scilicet quia vivit, quia de morte ejus ni- 
hil dicit in figura Christi.Gerebat enim typum pon- 
tificis nostri cujus excellentia potestatis per illius 
similitudinem ostenditur. Per Melchisedech enim in 


. quo rei future figura precessit decernitur sacerdo- 


tium Christi & sacerdotio Levi, in cujus Christi 
figura dicitur quod Melchisedech vivit. (20). Unde 
dicitur Christus sacerdos in ternum secundum ordi- 
nem Melchisedech (Psal. cix), qui seipsum obtulit, 
non ex aliqua necessitate, sed ex voluntate proprie 
potestatis. Et ut ita : [Ambrosius]Quasi dicat : Hoc 
etiam modo dignior est Melchisedech quam Levi 
Etiam, id est quia Levi, id est Leviticus ordo, qui 
a fratribus decimas accipit decimatus est, id est de- 
cimas dedit Melchisedech. Et hoc per Abraham, 
quasi per materialem causam, uf dictum sit, per 


B quemdam,scilicet tropum,id est figuram loquendi, 


non enim proprie in sua persona Levi decimas de- 
dit scilicet cireumceisus sacerdos incircumciso. 
Adhuc enim. Quasi dicat : Benedixi per Abraham. 
Adhuc enim, scilicet quando Abraham decimas de- 
dit, erat Levi in lumbis patris, scilicet. Abrahse, 
quando Melchisedech occurrit, vel obviavit ei, scili- 
cel patri Levi, id est Abrahe, et ideo in eo deoi- 
matus. Sicut enim Adam peccante qui in lumbis 
ejus erant decimati sunt, sed hoc non sequitur in 
Christo, licet in lumbis Ade et Abrahe fuerit, quia 
non secundum concupiscentiam: carnis inde des- 
cendit. Cum ergo Levi et Christus secundum oar- 


451 


PETRI LOMBARDI. 


452 


nem essent, in lumbis Abrahze, quando decimalus À, Levitico nunc addit, scilicet quod sacerdotium 


est, ideo pariter decimali non sunt,quia secundum 
aliquem modum 10n erat ibi Christus quo erat ibi 
Levi, secundum rationem quippe illam semina- 
lem ibi fuit Levi.Qua ratione per concubitum ventu- 
ruseratin matrem secundum quam rationem non ibi 
erat corpus Christi, quamvissecundum ipsam ibi fue- 
rit Marie caro,Levi secundum concupiscentiam car- 
nalem, Christus autem secundum substantiam cor- 
poralem inde venturus erat.Cum enim sit in semine, 
et visibilis corpulentia,etinsensibilis ratio utrumque 
cucurrit ex Abraham, vel etiam ex ipso Adam usque 
ad corpus Marias, quia et ipsum eo inodo conceptum 
est et exorturmn esL: Chrislus autem visibilem carnis 
substantiam in carne Virginis sumpsit. Ratio vero 


conceptionis ejus non a semine virili, sed longe B 


aliter ac desuper venit.Proinde secundum hoc quod 
de matre accepit, etiam in lumbis Abrahe fuit. Ille 
est ergo decimatus in Abraham qui sic fuit in lum- 
bis ejus,sicut in lumbis sui patris etiam ipse Abra- 
ham fuit, id est qui sic est natus de patre Abra- 
ham, sicut de suo patre natus est Abraham per 
legem,scilicet in membris repugnantem legi men- 
tis et invisibilem concupiscentiam, quamvis eam 
casta et bona jura nuptiarum non sinant valere, 
nisi quantum ex ea possunt generi substituendo 
prospicere.Ille autem non ibi decimatus est cujus 
caro inde non fervorem vulneris,sed materiam me- 
dicaminis traxit. Nam cum ipsa decimatio ad pre- 
signandum medicinam pertinuerit,illud in Abrahae 
carne decimabitur, quod curabatur,non illud unde 


curabatur. Eadem enim caro Abrahe vel ipsius C 


primi hominis simul habebat, et vulnus prevarica- 
tionis, et medicamentum vulneris. Vulnus preva- 
ricationis in lege membrorum repugnante legi 
mentis qua per omnem inde propagatam carnem 
seminali ratione quasi transcribitur. Medicamen- 
tum autem vulneris in eo quod iude opere con- 
cupiscentiali in sola materia corporali per divinam 
conceptionis fornicationisque rationem de Virgine 
assumptus est. 

VEgns.11-17 —S51 ergo consummatio per sacerdo- 
tium Leviticum erat (populus enim sub ipso legem 
accepit) ,quid adhuc necessarium futt secundum ordi- 
nem Melchiscdech alium surgere sacerdotem ,et non 
secundum ordinem Aaron dici? T'ranslato enim sa- 
cerdotie, necesse est ut et legis translatio fiat.In quo 
enim liec dicuntur de alia tribu est, dc qua nullus 
alta: io praesto fuit. Manifestum est enim quod ez 
Juda ortus sit! Domimus noster ,in qua tribu nihil de 
sacerdotibus Moyses locutus est. Etamplius adhuc 
manifestum est,si secundum similitudinem Melchi- 
sedech, exsurgat alius sacerdos,qui non. secundum 
legem mandati carnalis factus est, sed secundum 
virtutem vite insolubilis. Contestatur enim, quo- 
niam tu es sacerdos in eternum secundum ordinem 
Melchisedech. 

Si ergo, etc. Pretull hactenus sacerdotium 
Christi, quod est secundum ordinem Melchisedech, 


Christi Leviticum destruit, quo destructo necessa- 
rio eliam destruitur lex, quia sub illo data est. 
Quasi dicat : Quia Christus est sacerdos secundum 
ordinem Melchisedech. Et hoc sacerdotium praeest 
Levitico. Ergo, si potes, o Judee, solve hoo s£ 
consummalio, id est perfectio, erat per sacerdotium 
Leviticum, quia Aaron de Levi fuit. Quid adhuc, 
postquam consummarel necessarium fuil, dici & 
David propheta alium, secundum ritum et secun- 
dum tribum, sacerdotem, qui a peccato liberaret, 
quod non isti, surgere secundum ordinem Melchise- 
dech. Hoc non dicerctur, si illud melius esset, et 
non dicit secundum ordinem Aaron, in aliquo? hoc 
addidit ne utrumque tenere putes. Quasi dicat : 
Si leviticum sacerdotium consummabit,frustra sur- 
geret alius secundum ordinem Melchisedech, sed 
surgit alius quod ibi notatur : translato enim sacer- 
dolio.Et quod alius surgat subsequenter probat, et 
per tribum,et per ritum,per tribum ibi:In quo enim 
hac dicuntur; per ritum ibi : Et amplius adhuc ma- 
nifestum est,et sic constat alium surgere. Ergo illud 
non consummabat. Insistelittcre,translato. Quasi di- 
cat : Si Leviticum sacerdotium consummaret, frustra 
alius surgeret sacerdos.Sed surgit alius, transfertur 
enim sacerdotium. Et translato sacerdotio necesse 
est ut legis translatio fiat, quia enim simul ad 
eodem, et sub eadem sponsione utraque data sunt, 
quod de uno dicitur, necesse ut de altero intelli- 
galur,et merito translato sacerdotio transfertur lex. 
Populus enim accepit legem sub ipso sacerdotio, 
quiain manu sacerdotis est lex,et per eum impletur 
lex qua dicitur consummare. Vel ita potest legi. 
Si « rgo.[Chrysost. ]De Melchisedech ostendit quanto 
melior esset Abraham,et multam differentiam pre- 
dicavit. [Ambrosius! His jam incipit Veteris et Novi 
Testamenti differentias dare, quia illud imperfec- 
tum est, hoc autem perfectum et recta via progre- 
ditur, ostendens quia melius est sacerdotium se- 
cundum ordinem Melchisedech Levitico [Chrys.] 
Quasi dicat : Quia Christus est secundum ordinem 
Melchisedech, ergo, responde,o Judes, si consum- 
matio, id est perfectio,est per sacerdotium Levi- 
ticum,quod utique deberet esse. Populus enim sub 
ipso accepit legem, quidem adhuc necessarium, 
fuit dici a propheta alium surgere secundum ordi- 


[) nem Melchisedech,et non secundum ordinem Aaron. 


[Ambrosius] Quasi dicat : Non fuit necessarium. 
Translato enim. Quasi dicat : Dico quod populus 
sub sacerdotio legem accepit. [Chrysost.] Si ergo 
translatio est sacerdotii necessario legis,non potest 
enim sacerdos sine testamento,et lege, et preceptis 
esse. Transeundum ergo est a lege ad Evangelium. 
Et hoc est quod ait : Translato enim. Quasi dicat : 
Ideo dico legem sub sacerdotio datam, quia sic 
noto, quod translato sacerdotio, id est destructo, 
necesse est ut et legis fiat translatio, id est ut lex 
destruatur, qus non nisi sub eo. [Hieron.] Hec 
translatio sacerdotii prefiguratafuit in Samuele,qui 


453 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


A84 - 


7:41 cum non esset de tribu Levitica, scd de tribu À — Vgns. 48.-27. — Zeprobatio quidem ftt przce- 


Ephraim, electus est sacerdos a Domino, reprobatis 
filii Heli, Domino dicente : Qui honoraverit, me ho- 
norabo eum; et qui me inhonoraverit, inhonorus 
erit. In quo enim, etc. Quasi dicat : Vere transfer- 
tur sacerdotium, surgit alius, quod idem est dicere, 
quia et per ritum et per Tribum. Primum de tribu 
ostendit, postea de ritu. Quasi dicat : Vere secun- 
dum cibum aliud surgit.Christus enimin quo,id estin 
cujus consideratione hzc dicuntur scilicet. Tu es sa- 
cerdosin eternum, etc. Dealia tribu est,non de tribu 
Levi.De qua alia nullus presto fuit altario,id est ac- 
cessit ad ministerium altaris.Et vere de alia mani- 
festum esl enim quod Dominus noster, scilicet Chri- 
stus ortus sit ex Juda, detribu ad tribum.Translatum 
est sacerdotium de sacerdotali ad regalem,ut eadem 
sit sacerdotalis et regalis, ut fuit Melchisedech rex 
et sacerdos. Et intuere mysterium. [Chrysost.] 
Primum fuit regalis, postea sacerdotalis facta est, 
sic Christus rex erat semper. Sacerdos autem fac- 
tus est quando carnem suscepit, quandosacrificium 
obtulit. In qua tribu nihil de sacerdotibus Moyses 
locutus est, ut de ea aliquis esset sacerdos. Et am- 
plius quam per tribum adhuc manifestatum est, quod 
irausfertur sacerdotium, et surgit alius. Hec est 
enim firmior probatio per ritum, quia si tribus in 
Samuele mutata erat, non tamen ritus. Et vere 
manifestum est, sí, id est quia, alius sacerdos 
exsurgit secundum similitudinem id est ritum Mel- 
chisedech. Ut enim ille panem et vinum obtulit 
Abrahe, ita hic discipulis in eisdem speciebus car- 


nem et sunguinem dedit. Exsurgit alius, dico, qui, C 


alius non est factus, sacerdos secundum legem car- 
nalis mandati, id est secundum preceptum legis, 
qu& lex solummodo mandabat, et promittebat car- 
nalia secundum  virtulem vitz insolubilis, id est 
secundum deitatem que in eo est per quam dat vi- 
tam eternam suis, sicut placuit deitati. Vel ita : 
non est factus sacerdos secundum legem carnalis 
mandati, id est secundum carnalem intellectum 
legis,ut faceret secundum carnales observantias,sed 
secundum virtutem vite insolubilis, id est secundum 
spiritualem intellectum inpsius legis, que exsequen- 
tes vitam habent eternam. [Ambrosius] Ecce distat 
inter sacerdotium et sacerdotium : illud carnalé, 
hoc spirituale ; illud temporale, hoc eternum. Con- 
testatur aulem, quod secundum ordinem Melchise- 
dech sit sacerdos, probat auctoritas. Constestatur 
enim, David mecum, vel cum aliis multis Scriptu- 
ris quod Christus est sacerdos secundum ordinem 
Melchisedech, sed fidelius ponit ipsa verba David, 
dicens : Quoniam tu es. Quasi dicat : Vere contes- 
tatur, quoniam, dicit, tu es sacerdos. in seternum se- 
cundum ordinem Melchisedech. Vel ita benedixi 
secundum virtutem vite insolubilis. Contestatur 
enim, Deus pater jurejurando de filio, quoniam 
dicit de eo : Tu es sacerdos in eternum secundum 
prdinem Melchisedech. 

' (21) August., in epista ad Hieron 


dentis mandati propter. infirmitatem ejus et inuti- 
litatem. Nihil enim ad perfectum adduzit lex. In- 
troducito vero melioris spei per quam pro.cimamus 
ad Deum. Et quantum est, non sine jurejurando. 
Alii quidem sine jurejurando sacerdotes facti sunt. 
hic autem cum jurejurando, per eum qui dixit ad il- 
lum : Juravit Dominus. et non. pamnitebit . Tu. es 
sacerdos in eternum, In tantum melioris testamenti 
sponsor factus est Jesus. Et alii quidem plures facti 
sunt sacerdotes : idcirco quod morte prohiberentur 
permanere. Hic autem eo quod maneat in eternum 
sempiternum habet sacerdotum. Unde et salvare in 
perpetuum potest accedens per semetipsum ad Deum, 
semper vivens ad interpellandum pro nobis. Talis 
enim decebat ut nobis esset pontifex, sanctus, inno- 
cens, tmpollutus, segregatus a peccatoribus, et ex- 
celsior calis, factus. Qui non habet. netessitatem 
quotidie, quemadmodum sacerdotes prius pro suis 
delictis hostias offerre, deinde pro populi. Hoc enim 
fecit semet se offerendo. 

Reprobatio quidem Ostendit sacerdotium esse 
translatum ex tribu et ritu, pro quo constat legem 
quoque esse translatam. Sed quia forte ad trans- 
ferende legis demonstrationem sacerdotii transla- 
tio sufficere non videretur, supponit hic causam, 
qua omnium hominum animis satisfacit,si causam 
alicujus rei cognoverint. Ostendit enim quare Vetus 
l'estamentum sit destructum, cum Deus illud dede- 
rit, et novum substitutum ; quia ; scilicet tempore 
sui status, illud fuit infirmum,et nunc prorsus in- 
utile. Hoc autem perficit quod valet ad laudem novi 
sacerdotis. Ait itaque sic : fteprobatio quidem fit, 
ut sit locus gratie, precedentis mandati, id est ve- 
teris logis. Et bene ait precedentis, quia aliud de- 
bet sequi. Reprobatio fit, dico et non dico propter 
malignitatem ejus, nec propter malitiam, sicut 
heretici insurgentes mihi imponunt; sed propter 
infirmutem ejus quam babuit dum stetit, quia 
etsi aliquid tunc fecit, non plene justificavit ; 
el inutilitalem. quam modo habet. Non solum 
enim infirma, sed etiam damnata est. Nec si te- 
netur, [Augustinus] quia post adventum Christi 
inutile erat fieri ea que olim fiebant, ut hec pre- 
dicerent. (21) Circumcisio enim, etc., hujusmodi 
priori populo per Testamentum Vetus divinitus data 


]) sunt ad significationem futurorum, qua per Chris- 


tum oportebat impleri, quibus advenientibus re- 
manserunt illa Christianis tantum legenda ad in- 
telligentiam premisse prophetiz, non autem neces- 
sario facienda. Quasi dicat : Adhuc exspectandum 
esset ut veniret relatio Dei que his significa- 
batur esse ventura. Proinde nunc quisquis Chri- 


.Stianorum similiter ea celebrare voluerit, quasi so- 


pitos cineres eruens, non erit pius deductor, vel- 
bajulus corporis, sed impius sepulture violator. 
Nihil enim. Quasi dicat : Vere infirmata fuit lex, 
Tune nihil ad perfectum adduxit lez, id est ne- 


A3 


PETRI LOMBARDI. 


456 


minem in justificatione perfecit, e& si enim tunc À potest salvare, quia est semper vivens, quod non 


aliqui perfecti fuerunt, non tamen ex ea, vel per 
eam, sed per fidem venturi. Introduclio vero. Quasi 
dicat: Illa reprobatur. Intiroductio vero fit per 
predictum pontificem, melioris spei id est melio- 
ris legis per quam speratur gloria eterna. Ibi enim 
sperabantur temporalia, hic colum. Per quam 
spem proximamus ad Deum. Et quantum est hoc? 
pertinet ad commendationem novi sacerdotis,decus 
ordinationis qualitate hic agitur. Quasi dicat : per 
multa eum commendavimus. Et adhuc aliud dico. 
Et quantum est hoc, scilicet quod non sine jure- 
jurando, Jesus factus est sacerdos? Alii quidem, 
id est Levitici. Quasi dicat : Quandoque mutandi 
sine jejurando facti sunt. sacerdoles. Hic autem, id 
est Jesus factus est sacerdos, cum jurejurando facto 
per eum, scilicet per Deum Patrem, qui dixit ad il- 
lum, scilicet Jesum, hoc, scilicet dixit : Tu es sacer- 
dos in zternum. Et quod in &ternum, juravi: Do- 
minus. Hoc dixit propheta, id est inconcussa ve- 
ritate firmavit. Et non panitebit eum. Et hoc item 
dixit, id est non mutabit factum. Im tantum, etc. 
Ex laude sacerdotis infert commendationem legis, 
dicens : In tantum, id est per hec qus tanta sunt, 
scilicet quod cum jurando factus est sacerdos, et 
quod per eun: approximamus ad Deum. Certum est 
quod Jesus factus est sponsor, id est assertor me- 
lioris Testamenti quam sit vetus. Ut enim sacerdo- 
tium Christi preest Levitico, ita et lex ejus pre- 
est veteri. Melius est ergo Novum Testamentum 
quam Vetus, quia meliora, id est lex ejus preest 
Veteri. Melius est ergo novum Testamentum quam 
Vetus,quia meliora, id est eterna promittit, Vetus 
temporalia. 

Et alii. Hoc iterum modo dignior est Jesus. Et, id 
est quia, alii quidem, id est Levitici, plures facti 
sunt sacerdotes secundum legem, idcirco quod. morte 
proliberentur permanere, in. vita. Hic autem id est 
Jesus, eo quod permaneat in adternum  semypilernum 
habet sacerdotium ; [Ambrosius] et sicut ille per- 
manet, ita et lex quam attulit, in qua est vera re- 
missio et perpetua gratia. Quod quia vetus lex non 
potuit, exclusa est ; quod autem permanet in eter- 
num,ostendit ex pontifice ; quia unus est quod non 
esset, nisi esset. immortalis : sicut in lege'multi 
erant, quia mortales. Unde scilicet quia manens 
sempiternum habet sacerdotium, et salvare in perpe- 
tuum potest accedens, vel accedentes. Ostenso quod 
per sacerdotium Christi, vetus sacerdotium destrui- 
tur et lex, commendat actum ipsius deprimendo 
per contrariam operationem veteris sacrificii. Quasi 
dicat : Salvare potest in perpetuum. Ipse, dico, ac- 
cedens ad Deum, non per alium pontificem, nec per 
alienas hostias, | Chrysost.) sed per semetipsum sacer- 


C 


D 


dotem et hostiam. Jesus ipse accedit ad Deüm per: 


se vivam hostiam, vel secundum aliam litteram, 
potest salvare quos? Accedentes ad Deum, non per 
alium, sed per semetipsum secundum quod ipse ait : 
Nemo venit ad Patrem, nisi per me (Joan. xiv :) ideo 


alii ad interpellandum pro nobis representatione 
sui. Ex ca. natura qua pontifex est, in humana 
quam colis intulit, interpellat pro nobis Talis 
enim. Quasi dicat : Dico quod per se est accedens 
ad Deum, et merito. Est enim sanctus interius po- 
sitione virtutum et mente, innocens manibus quan- 
tum ad proximum, et impollufus corpore per re- 

motionem malorum, et non modo est impollutus, 

sed eliam segregatus a peccatoribus, id est immu- 

nis ab omni peccato, quia semper sine peccato. Vel 

segregatus a peccatoribus, id est & prioribus sacer- 

dotibus, quibus dissimilis est, et factus est. excel-^ 
sior caris, id est in omni colesti creatura, quia eum 

omnes angeli adorant, et decebatut talis pontifex esset 
nobis, filiis; servi alios pontifices habuerunt. Qui, 

cum talis sit, non habet quotidie necessitatem, non 

quod aliquando egerat, sed hoc dicit ut removeat, 

quod legalibus sacerdotibus convenit. Non habet 

necessitatem, dico, prius pro suis delictis hostias of- 

ferre, deinde pro populi, quemadmodum facit Le- 

vitici qui tantum istius figura fuerunt, qui non hanc 

habuit necessitatem sacerdos incommutabilis. Hoc 

enim, **AS Quasi dicat : Vere non habet neces- 

sitatem hunc. Hoc enim, id est offerre fecit, offeren- 

do seipsum non pro suis, sed pro populi delictis. 

Et hoc semel, quia sufficit omnibus una oblatio, et 

non est opus iterari. [Àámbrosius.] Adeo enim ma- 

gnum est sacrificium, quod licet unum et semel 

oblatum sit, tamen sufficit ad seternitatem. 

CAPUT VIII. 

Vrns. 1-1. — Lez enim homines constituit sacer- 
dotes infirmitatem habentes, sermo autem jurisju- 
randi qui post legem est, Filium in eternum perfe- 
ctum, Capitulum autem super ea qua dicuntur. Ta- 
lem habemus pontificem, qui consedit in. dextera 
sedis magnitudinis in celis, sanctorum mimister, et 
tabernaculi veri, quod fizit Deus,etnon homo. Omnis 
enim pontifex ad offerendum munera, et hostias con- 
stituitur. Unde necesse est hunc habere aliquid quod 
offerat. Si ergo essel super terram, nec esset sacer- 
dos, cum essent qui offerrent secundum legem mu- 
nera, qui exemplari et umbra deserviunt celestium, 
sicut responsum est Moysi cum consummaret taber- 
naculum. Vide,mnquit, omnia facito secundum exem- 
plar, quod tibi ostensum est in monte. Nunc autem 
melius sortitus est ministerium quanto et melioris 
Testamenti mediator est, quod in melioribus repro. 
missionibus sancitum est. Nam si illud prius culpa 
vacasset, non utique secundi locus inguireretur. 

Lex enim. Quasi dicat: Levitici sacerdotes habent 
necessitatem quotidie et non Christus. Et recte, 
quia illi infirmi, hic autem semel sufficit, quia Fi- 
lius perfectus. Et hoc est : Lex enim constituit homi- 
nes sacerdotes habentes infirmitalem peccandi et mo- 
riendi, et ideo pro se offerebant. Sermo autem ju- 
risjurandi qui post legem dictus est per David, consti- 
tuit sacerdotem duraturum tn eternum ipsum Filium, 
gratia et veritate perfectum, Capitulum. [Remigius] 


45 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. -- IN EP. AD HEBR. 


498 


Cum pauca dixissel de hujus pontificis dignitate A terram quod Jesus offerret, id esl carnale aliquid, 


breviter complectitur dignitatem ejus supra quam 
prius dixit.Capitulum est brevis multorum comple- 
xio sic dicta,eo quod breviter totam summam ca- 
piat. Quasi dicat : Multa de eo dixi, sed modo fa- 
cio capitulum super ea que dicuntur, id est dignius 
laudem Christi continens quam predicta. Talem. 
Ecce hic incipit capitulum, et finit ibi : Deus et non 
homo. Faciens ergo capitulum ait : talem habemus 
pontificem qui, non dico sedit, sed consedit, quia 
Deus est qui homo gigas gemins substantias in quo 
dus nature unite sunt. Consedit. Quasi dicat: Jam 
diu est quod quiescit et regnat secundum naturam 
divinitatis, in. dextera sedis magnitudinis, id est in 
equalitate sedentis deitatis, scilicet Dei Patris qui 
quiescit et. judicat, et secundum humanam natu- 
ram, locatus in calis, scilicet vel super materiales 
ccelos,vel super thronos et dominationes. Et ibi est 
minister sanctorum, quia sanctis ministrat ibi vitam 
eternam, et his qui sunt hic alia bona inde mini- 
strat. [Chrysost.] Sanctorum, dico, e/, pro id est, 
fabernrculi veri.Quasi dicat : Non est minister um- 
bratilium sanctorum,sed tabernaculi veri,quod est 
anime sanctorum quibus dat gaudia eterna in ce- 
lo, et hic gratie munera. Minister ergo est sancto- 
rum hic vel in futuro. Quod tabernaculum, id est 
celestem Ecclesiam et presentem, fixit Deus,et non 
homo.Et nota quod ait, in dextera sedis magnitu- 
dinis : hoc enim potestatis et majestatis divine in- 
dicium est.Item nota quod ait, minister sanctorum, 
hoc misericordie multe et amoris quem nobis im- 


ostenditur. Vel ita, consedit in dextera sedis ma- 
gnitudinis. Hoc non mutatur. Ipse, dico, existeus 
in colis minister sanctorum,quia ibi ministrat glo- 
riam per Sancta sanctorum significatam, et mini- 
ster vert tabernaculi, id es*& veritatis quam taber- 
naculum presignabat,scilicet justitiam in presenti 
Ecclesia, et gloriam in futura, que utraque est 
verum Dei tabernaculum. (Qnod, verum tabernacu- 
lum fixit Deus, ut in eternum permaneat. Umbra- 
tile vero erat non fixum; sed portabile. Et non ho- 
mo.Hoc addidit, quia et vetus posuit Deus, sed per 
ministrum hominem. Omnis enim pontifex constitui- 
tur ad offerenda munera, ut panes, et thus, et hu- 
jusmodi, et hostias de animalibus. Unde, scilicet 
quiu omnis constituitur ad offerendum, necesse est 
et hunc, scilieet Christum, habere aliquid quod offe- 
ral, scilicet carnemex nobis quam prius non habuit. 
Si ergo, etc. Hujus capituli littera minus continens 
cst et decisa, ideoque caliginem ingerit. Quasi di- 
cat : Dico quod necesse est Christum aliquid habe- 
re quod offerat,et cnm necesse sit eum habere ali- 
quid ad offerendum,ergo illud, vel erit super ter- 
ram vel ccleste.Super terram est quidquid in car- 
nalibus,vel pro carnalibus offertur, sed non est su- 
per terram,quia si hoc esset, id est si esset super 


(12) August., De Trinit. 
PaTROL. CXGII, 


nec esset Christus srcerdos,nedum pontifex. Non es- 
set, sacerdos, dico, cum essent multi qui offerent mu- 
nera secundum legem,id est super terram.Et ita su- 
perflue carnalia oflerret Christus ; sed nec videretur 
Jesus eadem dignius offerre, addit : Qui deserviunt 
exemplari et umbrae coelestium, id est plene omnia 
implent,sicut dictum est Moysi, et ita frustra hoo 
sacerdotium assumerot Jesus quo carnale t&liquid 
offerret. Ergo coleste est quod offert. (22) Quid 
enim tam congruenler pro hominibus offertur, 
quam humana caro? Et quid tam aptum immola- 
tioni,quam caro mortalis? Et quid tsm mundum 
pro mundandis vitiis mortalium, quam sine ulla 
contagione carnalis coneupiscentie caro nata in 
utero,et ex utero virginali? Et quid tai grate of- 
ferri et suscipi posset, quam caro sacriflcii vestri ? 
Ut quia quatuor considerantur in omni sacrificio, 
scilicet eui offeratur, a quo offeratur, quid olffera- 
tur,pro quibus offeratur : idem ipse unus verusque 
Mediator per sacrificium pacis reconciliavit nos 
Deo,unum cum illo maneret cui offerebat, et quod 
offerebat. [Lanfrancus] Vel ita : Si ergo ; quasi di- 
cat: Et quia omnis sacerdoe olfert, ergo si esset 
aliquis super terram,id est si esset aliquis terrenus 
sacerdos qui posset mundare humanum genus,nee 
esset aliquis saeerdos secundum ordinem Melchise- 
dech,cum satis essent qui offerent munus secun- 
dum legem, id est qui offerrent legalia. Sed quia 
illi mortales erant et. peccatores, et ideo mundare 


. humanum genus non valentes, venit Christns qui 
pendit.Per hec ergo duo, et potens, et misericors C 


sufficeret. Vel ita : Si ergo; quasi dicat: Et quia 
Christus constituitur ad offerendum, ergo vel est 
terrenus,vel celestis sacerdos ;sed terrenus non, 
quia si esset super terram, id est. si terrenus esset 
pontifex ut Aaron, nec esset utique sacerdos in 
eternum secundum ordinem Melchisedech, neo ne- 
cesse foret, cum esset, etc. Sod Christus est sacer- 
dos in eternum, nonAaron. Áaron enim quia mor- 
tuus est,non est sacerdos. Christus vero qui vivit, 
sempiternus est sacerdos, non talis quales sunt 
umbratile sacerdotium gerentes. Vel ita : Si ergo. 
Ratio hic ostenditur cur Christus se obtulerit. 
Quasi dicat : Necesse est Christum aliquid offerre. 
Ergo seipsum. Et vere necesse est ut offerat, quia 
et si esset super terram, quod pro peccato totius 


p mundi digne posset offerri, non esset tamen sacer- 


dos o'ferre dignus, cum,id est. quamvis essent qui 
offerrent munera,etc. Ideo mundus se obtulit mun- 
dum*Hoc verum enim sacrifleium non rite posset 
offerri, nisi perjustum et sanctum. (23) Quis au- 
tem tam justus et sanctus sacerdos, quam unicus 
Dei Filius? qui non opus haberet per sacrificium 
8$ua purgare peccata, nec originalia, neo super ad- 
dita ? Vel ita: Si ergo ;quasi dicat: Et quia omnis 
gacerdos constituitur ad offerendum, ergo, et Chri- 
stus obtulit,cujus rei merito et in coelum ascendit. 


(23) August., De Trinit. 
d 


A59 


PETRI LOMBARDI. 


460 


— Et sic oportebat fiori, quia si esset super terram, A torum,veteri preferens novum. Quod Testamentum 


id est si nondnm introisset in Sancta sanctorum,id 
est interiora cali,nec esset sacerdos,id est sui sa- 
cerdotii ritus non celebraretur, cum adhuc super- 
esset sacerdos secundum Aaron. [Lanfrancus] Unde 
subdit,cum essent qui offerrent munera secundum 
legem. Restat ergo ut ipse se offerat,ot sic introeat 
in interiora coeli. Qui, etc., essent qui offerent mu- 
nera, dico,quid tales deserviunt, id est plene ser- 
viunt, eremplari,id est figure, et, pro id est, um- 
bro coclestium mysteriorum. Calestia dicit Eecle- 
siam, cujus pars in coelis regnans, pars secutura 
peregrinatur in terris. Exemplar autem et umbras 
dicit figuras quao exemplar sunt, et exemplum res- 
pectu diversarum rerum. [Remigius] Exemplar est 
ad cujus similitudinem aliquid fit.Exemplum quod 
inde trahitur.Deus in monte veritatem Moysi osten- 
dit, id est ordinem colestis curie, quomodo, sci- 
licet angeli Deo obediant, laudent, et diligant, se- 
que invicem et nos diligant, nostrisque profectibus 
studeant, etalia hujusmodi.In quibus a nobis imi- 
tandi sunt.Sed quia carnalis propter veritatem ca- 
pere non posset, precepit Deus Moysi ut figuris 
eam imaginaretur,in quibus puerilis populus enu- 
tritus aliquando veniret ad veritatem : et ita res 
prius ostensa, dicitur exemplar figurarum juxta se 
factarum.Item, figure dicuntur exemplar veritatis, 
quie postea implete sunt,sicutille figure presigna- 
verunt.Secundum hoc dicit, deserviunt exemplari, 
id est figuris veritatem futuram presignantibus et 
quoniam exemplar aliquandoest veritasnon figura, 


B 


Novum sancitum est,id est conficmatum est ut duret 
tn melioribus repromissionibus.quam essent promis- 
siones Veteris Testamenti. (24) Si enim discernimus 
duo Testamenta,Vetus et Novum, non sunt eadem 
sacramenta in utroque, nec eadem promissa, ea- 
demtamen pleraque precepta : discussaenim pre- 
cepta omnia fere eadem inveniuntur in Evangelio, 
moralia utique eadem,ut : Non occides, et cetera 
hujusmodi. Ceremonialia vero non eadem ; sacra- 
menta non eadem, quia illa promittebant, hec 
dant salutem. Similiter promissa non eadem : ibi 
promittebantur terrena, hic coelestia. Nam si, elc. 
[Remigius] Probat quod Testamentum Christi melius 
est Veteri, quia illud non vacat culpa, hoc vacat. 
Si enim illud vacassel a culpa, non daretur secun- 
dum ; sed datur,et ita apparet illud fuisse imperfe- 
ctum,hoc perfectum. Et hoc est quod ait : Nam sí 
illud prius testamentum vacasset a culpa, id est 
perfecte mundaret hominem, id est si inculpabiles 
essent ejus observatores. Non utique secundi locus, 
id est opportunitas, ?nquireretur & Deo qui prius 
paulatim instruxit per legem,et edificavit per pro- 
phetas,ut post daret perfectum testamentum quod 
consummaret.Et nota quod ait,si vacasset a culpa. 
Ita enim hoc dicit quasi ipsum habeat culpam quod 
videtur, dum precipit sine gratia et prevaricatores 
constituit. Si queratur a nobis cur non eo ritu co- 
lamus Deum quo coluerunt eum Hebraei patres,(25) 
respondemus : Aliud Deum nobis precepisse per 
patres Novi Testamenti,neque hoc contra Vetus Te- 


addit,et umbre, quia illa non erant nisi umbr& G stamentum est,cum et in illo idem sit ante prredi- 


veritatis leviter abitura veniente. Deserviunt, dico, 
sibut responsum est Moys; a Domino,cum consumma- 
rel tabernaculum; non cum inciperet, sed cum con- 
sumrmasset,quia jam multa figuris expresserat ; sed 
cum per se non posset consummare,consuluit Do- 
minum,quiet de figurissicut de veritate eum docuit. 
Quid est ei responsum ? Ecce: Vide, inquit Dominus, 
facito omnía.Omnia dicit et de constructione taber- 
naculi, et de sacrificiis quz in eo oblaturi essent. 
Facito,inquam, secundum hoc exemplar, id est ve- 
ritatem, 9-49 quod. tibi ostensum est in monte, quia 
ostendit et Deus visu in monte quid esset facturus. 
Nunc autem. Quasi dicat : Illi deserviunt exemplari 
et umbro,sed Jesus melius habet ministerium quia 
et in spiritualibus ministrat;et spiritualia dat.Quod 
nunc patet, quasi dicat, cum ostensum sit non of- 
ferre super terram. Et hoc est quod ait : Nunc au- 
tem, scilicet in hac novissima etate, Jesus sortitus 


est melius ministerium, sacerdotii quam fuit in ve- - 


teri lege.Et tanto utique melius, quanto est melior 
lex ejus veteri. Et hoc est quod dicit, tanto melius 
ministerium, quanto et melioris lestamenti, quia 
eterna promittit, mediator,id est dator medius inter 
Deum et hominem. [Chrysost.] Ecce jam a sacer- 
dotio et sacrificio transit ad differentiam testamen- 


(24) August,, in psal. rxxxim. 


ctum,sic enim prenuntiastum est per prophetam 
Jeremiam. Unde sequitur : 

Vzns. 8-10. — Vituperans entmeos dicit : Ecce 
dies venient dicit Dominus et consummabo super do- 
mum ZIsrael,et super domum Juda testamentum no- 
vum,non secundum testamentum quod feci patribus 
eorum in die qua apprehendi manum eorum ut edu- 
cerem tllosde terra 7E gypti, quoniam ipsi non per- 
manserunt in testamento meo,et ego neglezxi eos dicit 
Dominus.Qutia hoc esttestumentum quod disponam 
domu: Israel post dies illos dicit Dominus, dando 
leges meas tn mente eorum, et in corde eorum su- 
pesscribam eas, et ero eis in. Deum, et ipsi erunt 
mihi in populum. 


D  Fituperans enim. Quasi dicat :Si illud vacas- 


set à culpa,non inquireretur locus secundi, sed in- 
quiritur.Jeremias enim vituperans eos, quiin lege 
erant, dicit : Ecce entm veniunt,id est paulatim ap- 
propinquant,tempus Christi dies vocat, quia pulsis 
tenebris lux que illuminat omnem hominem venien- 
tem in hunc mundum (Joan. 1, mundo apparuit. 
Dicit Dominus : Et. cousummabo, id est consum- 
mans, dabo et implebo testamentum novum,in quo 
fiet quod promissum est Abrahe.Consummabo, in- 
quam, super domum lsrael, et super domum Juda, id 


(25) Id., contra Faust, 


461 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


462 


est super Judaeos qui in duo regna divisi fuerunt A hoc Novum dicitur? cum lex impleatur per Testa- 


post Salomonem,super quos dicit se consummatu- 
rum Novum Testamentum,scilicet ut dominetur eis, 
ei ipsi ei obediant. Non secundum, quasi dicat : 
Consummabo testamentum novum, dico, quod non, 
sit secundum teslamentam quod fecit patribus eorum, 
[Remigius] id est quod non sit de terrenis,sicut il- 
Iud vetus, scilicet lex data in monte Sina, et quia 
quibusdam patrum spirituale testamentum fecerat, 
ut Abraham, determinut, dicens : In die !quando 
apprehendi illorum manum. Quasi dicat : Per se de 
lecto surgere non valentium, vel quasi nutrix par- 
vulorum, ut educerem eos de terra /Egypti, id est 
non erit secundum legem que post exitum de JEgy- 
pto data est. Quod enim ante legem Abrahe dixit, 
scilicet : In. semine (uo benedicentur omnes genles 
(Gen. xxu), illud complevit in Evangelio. llla enim 
spiritualis promissio fuit pertinens ad gratiam.(25*) 
Ecce hic prophetatur non perseveraturum Vetus Te- 
stamentum, sed futurum Novum. (26) Cumque 
multis locis hoc idem significetur et prenuntietur, 
non ita tamen ipsum Novum legitur expressum. 
Nempe in veteribus libris, aut nusquam, ant diffi- 
cile preter hunc propheticum locum legitur facta 
commemoratio Testamenti Novi,ut ipso nomineap- 
pellaretur. Considera igitur diligenter differentiam 
interduo Testamenta,id eet Vetus et Novum.Ibi est 
littera que &0la occidit; hic est spiritus qui vivifi- 
cat. Illud Vetus, quia a vetustate peccati non libe- 
rat:hoc Novum,quia innovat. (27) Si autem a nobis 
fuerit quesitum cur illius testamenti auctoritatem 
teneamus,cujus ritum non observamus? Ad hoc re- 
pondemus quod eam legi et accipi oportet, ne pro- 
phetias exstinguamus, quia in umbra facta sunt 
omnia illa futurorum, sicut ait Apostolus : Hac in 
figura contingebant illis, etc. (1 Cor. x). 

Cur ergo aliquid tale legitur in instrumento Ve- 
teris Testamenti quale & nobis observari, vel jus- 
sum non est in Novo Testamento, vel etiam prohi- 
bitum?Quid significet querendum est,non reprehen- 
dendum, quia eo ipso quo jam non observatur non 
damnatur, sed impletnm probatur. Sed quoniam. 
Quasi dicat: Apprehendi manum eorum quasi par- 
vulerum. Sed quoniam ipsi non permanserunt in le- 
stamento, in eo, id est in lege data in Synagoga, 
quia fecerunt vitulum in Horeb, et adoraverunt scul- 
plile (Psal. cv). Ecce quomodo vituperaverunt eos ; 
Ideo, inquam, quia non permanserunt. E! ego ne- 
glezi eos. (283) Et ne indignemini,si dico vos negle- 
ctos, quia Dominus dicit, in me. Patenter vitio co- 
rum deputat quod non permanserunt intestamento 
Dei, ne lex quam tunc acceperunt culpanda judice- 
tur.Ipsa enim est quam non venit Christus solvere, 
sed implere, non tamen ea justificat, sed gratia. 
Hoc quippe agit vivificans spiritus, sine quo lit- 
tera occidit.Unde igitur illud Vetus Testamentum. 


(25*) August., contra Faust. 
te Id., De bapt. parv. 


[d., contra Faust. 


mentum Novum pro veteris hominis noxa,que per 
litteram jubentem et minantem non salvatur. Dici- 
tur illud Vetus, hoc autem dicitur Novum propter 
novitatem spiritus qui hominem sanat a vitio vetu- 
statis. Quod evideter aperit, subdens : Quia hoc 
est. Quasi dicat : Vere testamentum novum dabo, 
et non secundum illud, scilicet vetus, quia hoo est 
testamentum quod disponam,id est ordinabiliter do- 
mui Israel, id est omnium videntium Deum, non 
utique, sed post dies illos, & me prefinitos ; et cre- 
dite hoc, quia Dominus dicit, per Spiritum sanctum 
in me loquentem:dando, vel dabo. Quasi dicat : Hoc 
est testamentum quod consummabo, acilicet dabo 
per Spiritum sanctum leges meas. Ecce testamen- 
tum. Vel ita secundum aliam litteram,disponam te- 
stamentum, dico, ita, scilicet dando leges meas. 
Ecce testamentum, £n. mentes, id est intelligentias 
illorum. Non in tabulis lapideis sicut vetus in la- 
pide scriptum fuit. Et etiam in corda eorum, id est 
in voluntates, quia intelligent, et voluntate.serva- 
bunt, superscribam eas. Scribam, ut scilicet in 
eternum maneant; super, quasi dicat : Quod super- 
csset debet eisque dominari.(29)Istam hic commen- 
dat distanliam quod leges suas daturus esset Deus 
in mentes eorum qua perlinent ad Novum "Testa- 
mpentum, et in eorum cordibus eas Scripturas non 
ulique atramento, ut alibi ait Apostolus; sed Spi- 
ritu Dei vivi, (30) id est ipsa presentia sancti Spi- 
ritus qui est digitus Dei, quo presente diffunditur 
charitas in cordibus qua est plenitudo legis et finis 


C praecepti. Nam quia promissa Veteris Testamenti 


terrena sunt,nunc ipsius cordis bonum promittitur, 
scilicet mentis bonum,spiritus bonum,id est intel- 
ligibile bonum, cum dicitur : Dabo leges meas in 
mentem illorum, etin corda eorum süperscribam 
eas, per quos significavit eos non foriasecus ter- 
rentem legem formidaturos; sed intrinsecus habi- 
tantem ipsam legis justitiam dilecturos. Unde et 
hec merces additur : Et ero ; quasi dicat: Scribam 
legem meam in mentibus eorum. Et sic ero illis in 
Deum, et ipsi erunt mihi in populum, quia dicetur : 
Vere Deus in istis est, et isti sunt populus Dei,hoo 


esL vivent ex me et mihi, et hoc quidam in hoc 


mundo. 
Vgn3.11-13.— E tnondocebit unusquisque prozi- 


D mum suum, et unusquisque fratrem suum, dicens : 


Cognosce Dominum, quoniam omnes scient me ami- 
noreusque ad majorem eorum,quia propitius ero ini- 
quitutibus eorum, et peccatorum eorum jam non me- 
morabor.Dicendo autemnovum veteravit prius (uod 
autem antiquatur et senescit, prope interitum est. 

Et in futuro non docebit unusquisque proximum 
$uum quem amat,et unusquisque fralrem suum quem 
plus diligit, dicens ita : Cognosce Dominum, Ideo al- 
ter alterum non docebit, quia omnes in futuro scient 
5 Id., De bapt. parv. 


29) Id., De spiritu et lit. 
(30) Id,, De bapt. parv, 


463 


alter, 50 scilicet alterum non doceat. (31) Scient, 
dico, a minore usque ad majorem eorum. Non inter- 
est si dicatur e converso,scilicet a majore usquead 
minorem, sicut dictum est,a minore usque ad ma- 
jorem. Quod intelligi diversis modis potest, ut ma- 
jores dicantur, vel tempore, vel dignitate, id est 
tempore priores, vel intelligentia digniores. Majo- 
res ergo intelliguntur,vel priores qui non posterio- 
res exspectaverunt in denario accipiendo,vel scien- 
lia, vel virtute.Qui scilicet intelligere valuerunt lu- 
men incorporeum atque incommutabilequantum in 
hac vita potest,quod minores tantummodo credere 
potuerunt.Cum ergo venerit quod perfectum est et 
evacuatum fuerit quod ex parte est (I Cor. xn), 
tunc qui assumpta carne carni apparuit, ostendet 
seipsum dilectoribus, tunc omnes scient eumami- 
nore usque ad majorem, quia etiam minimus tunc 
perfecte sciet eum per se non a majore instructus. 
[Augustinus] Hxc est ergo distantia Veteris et Novi 
Testamenti, quod illud in lapide scriptum est, hoc 
in corde, ibi merces terra, hic visio Dei. Vel ita ab 
illo loco, precedentibus non mutatis; et non do- 
cebit. Quasi dicat : Ergo ero illis Deus,et ipsi mihi 
populus. [Chrysost.] Et istud novum factum exi- 
stet quod in Veteri Testamento non legitur factum, 
scilicet non docebit unusquisque proximum suum, 
ct unusquisque fratrem suum, quia non latebat in 
littera,etdiscebat populus per traditiones magistro- 
rum, hoc Spiritus adveniens repente docuit apo- 
stolos.Et hoc est quos propheta dicit, non docebit 


unusquisque proximum suum,et unusquisque fra- C 


irem suum, dicens : GCognosce Dominum. Quare non ? 
quia omnes scient à minore usque ad majorem eo- 
rum, sicut in Evangelio legitur : Tunc aperuit illis 
sensum,ut intelligerent Seripturas (Luc.xxiv). Et ideo 
hecomniainutraque vita faciam eis,quia propitius ero 
iniquilatibus eorum, et peccatorum illorum jam non 
memorabor, ad penam eternam. Distingue. Iniqui- 
tates dicit peccata qua faciunt hominescontra pro- 


ximos, et peccata qua in seipsis. Vel idem est id . 


est pro eodem accipitur hic iniquitatis et peccatum, 
sed distinguitur inter,propitius ero,et memorabor, 
quia propitius est, dum hic non punil,et in futuro 
jam non memorabit quando non puniet. 3ciendum 
vero quod in quibusdam libris ubi scribimus peo- 


PETRI LOMBARDI. 


id est videbunt me,sicut suin quod est perfectio, ut À 


AD 


CAPUT IX. 

VExs. 1,2. — Habuit quidem et prius justifica- 
tiones culturz, et sanctum szculare. Tabernacu- 
lum enim factum est primum, in quo erant can- 
delabra, et mensa, et propositio panum qua dici- 
tur sancta. 

Habuit quidem.Hucusque differentiam Testamen- 
torum ostendit,et quod Veteri Novum supereminet, 
et illud immutat. [Chrysost.] Nunc idem ostendit 
ex ipso tabernaculi schemate. Quasi dicat : Vetus 
Testamentumest prope interitum,tamen habuit olim 
quidem prius testamentum Justificationes, non veras 
et spirituales, sed pro modo cullurz carnales, et 
habuit sanctum, non spirituale, sed szculare, id est 
mutabile et putativum,quod putabantur abhomini- 
bus sanctum.Et vere habuit sanctum seculare, quia 
tabernaculum primum et secundum. Tabernaculum 
factum est primum, etc., usque ibi : Quz parabola 
est inslantis temporis. Quia de tabernaculo loquendi 
locusse obtulit de eo quedam sub compendio viden- 
da sunt.Sciendum est igitur tabernaculum triginta 
cubitos habuisse in longitudine,et decem in latitu- 
dine,totidem inaltitudino.(32) Velum autem habebat 
ex quatuor pretiosis coloribus contextum, et qua- 
tuor deauratis columnis appensum,quod separabat 
in viginti et decem cubitos, id est inter sancta que 
forinsecus erant, et Sancta sanctorum interius po- 
sita. Habet enim sanctum exterius viginti cubitos 
longitudinis, et sanctum interius, id est Sanctum 
sancti,x. Et vocat Apostolus illud primum taberna- 
culum,hoc autem secundum tabernaculum.In pri- 
mo autem tabernaculo erat candelabrum aureum, 
sed Apostolus dicit candelabra pluraliter,quia licet 
unum esset,septem habebat brachia. Erat enim in 
medio hastile per quatuor loca, scyphos, spheras, 
et lilia. A quo procedebant brachia, tria a dextera 
parte. et tria a sinistra habentia per tria loca scy- 
phos, spheras, et lilia. In eodem ctiam erat mensa 
quadrata, ut altare, et habebat quatuor pedes, et 
erat post introitum tabernaculi que erat de lignis 
Setim et inaurata auro purissimo, qua habebat la- 
bium aureum per circuitum, ac desuper coronam 
auream interrasilem altam digitis quatuor,et super 
illam alteram coronam aureolam habebat etiam per 
singulos angelos circulos aureos, quibus immitte- 
bantur vectes,ut posset portari, qui erant de lignis 


catorum, invenitur scriptum peccatum, et tunc de [) Setim, ot auro cireumdati, et super mensam erant 


originali accipitur. Quare autem hanc de Jeremia 
auctoritatem &adduxerit, aperit, subdens : Dicendo 
autem. Quasi dicat : Propheta dixit novum.Dicendo 
autem novum veteravit id est vetus ostendit prius. 
Vel veteravit, id est vetus factum est prius testa- 
mentum, et si vetus, ergo finiendum.Unde subdit: 
Quod autem antiquatur,ut est in inanimitatis, e£ se- 
nescit, quod fit animatis, prope interitum est, an- 
tiquatio enim et senectus sunt prenuntii mor- 
tis. 


(31) August., De spiritu et littera. 


duodecim panes Deo propositi,qui erant de similia, 
et singulis Sabbatis omnes mutabantur.Si vero ante 
Sabbatum aliquiserat necessarius,non poterat sumi, 
nisi alius statim loco ejus substitueretur. Et super 
panes erat patena aurea, et pugillus lucidissimithu- 
ris. In eodem quoquetabernaculo erat altare incensi, 
ubi scilicet adolebatur incensum super cineres ca- 
lentes, qui illuc deferebantur eb altari sacriflcio- 
rum,quod erst extra tabernaculum inatrio sub divo. 
Et erat quadratum quinque cubitis latum, et toti- 


(32) Aug. in lib. Quest. 


465 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


406 


dem longum.Primum tabernaculum dicitur sancta A, timentes sicut ol per Daniel, per eos vero qui sunt 


pro veneratione illius temporis, et quia significat 
presentem Ecclesiam qua est sancta. Secundum 
vero dicitur Sancta sanctorum, quia in majori ve- 
neratione habebatur, et quia significat. supercole- 
stem Ecclesiam, ubi nihil peccati est. In quo erat 
thuribulum aureum, et arca testamenti intus et fo- 
ris auro operta, in qua erant tria, scilicet urna au- 
rea habens manna,et virga Aaron, que fronduerat, 
et tabul» in quibus lex'scripta fuit, et super arcam 
erat propitiatorium, scilicet tabula ejusdem longi- 
tudinis et latitudinis cujus arca. Et erat tabula de 
purissimo auro qua dicebatur propitiatorium sive 
oraculum, quia ibi angelus Dei Moysi apparuit, lo- 
quens quando propitiaturus erat Deus filiis Israel, 
et super propitiatorium erant duo cherubim,sive se- 
raphim, id est imagines gloriosissime decorata, ac 
sesc contuentia versis vultibus in propitiatorium. 
Arca autem erat de lignis Setim habens cubitos duos, 
et dimidium in longitudine, unum et dimidium in 
latitudine,tantumdem in altitudine,et in unoquoque 
angelo aureo annulum, duos a dextris, et duos a 
sinistris,in quibus assidue erant ad portandum ve- 
ctes de lignis Setim auro purissimo deaurati ; pro- 
pitiatorium erat tabula super arcam ejusdem longi- 
tudinis et beatitudinis, super quam stabant cheru- 
bim, in quem semper aspiciebant. 

(33) Ad hoc Sanctum sanctorum nisi summo sa- 
cerdoti non licebat intrare cum sanguine semel in 
&uno. Et si forte aliquando exigebat necessitas pro 
peccato saeerdotis vel universe Synagoge in priori 
aütem tabernaculo quotidie intrabantsacerdotesri- 
tum sacrificiorum explentes. Hoc autem totum pa- 
rabola est et umbra oclestium. Primum enim ta- 
bernseulum prosens Eeclesia est,que recte dicitur 
tabernaculum, quia in ea militatur Deo, antequam 
veniatur ad celum. Tabernaculum namque proprie 
belligerantium est,in qua est candelabrum aureum, 
id est Christus fulgens virtute et sapientiain medio 
fidelium, quia et ipsi candelabra aurea sunt, quia 
sapientia lucent. Aurum enim sapientia significat. 
Ipse Christus stipes est qui portat tria brachia a 
dextris, et tria & sinistris, quia ipse est vitis vera, 
in qua fundati sunt tres ordines palmitum, id est 
fidelium. Illi qui tempore gratie sunt, dextri sunt, 
id est digaiores, qui vero ante gratiam quasi sini- 


in, mola conjugati, sicut et per Job.Prima pars ha- 
stilium erat quasi calami aurei, post erant scyphi, 
inde spherule auree,tandem lilia.Calami sunt san- 
cti qui in humidis divini fontis nutriti sunt,et sunt 
concavi ad recipiendum ct ad transfundendum li- 
quorem gratie aliis, ipsi sunt etiam scyphi, dum 
aliis propinant quod biberunt, sapientiam, scilicet 
et scientiam Dei, inde spherule, id est rotundi, et 
perfecti, et volubiles contra adversa et prospera, per 
quos nihildetineat, donec veniant adlilia eterne ju- 
cunditatis qui non habent timoris angulum, nec ela- 
tionis supercilium. Super his ponebanturseptem lu- 
cerna,id estseptem dona sanctiSpiritus que inChris- 
to plenissime manserunt, et fidelibus secundum vo- 
luntatem ejus distributasunt.Mensaad hostium divi- 
naScripturaest,que permanet, queque intrantibus 
proponitur.[Beda]Que dum eterna gaudia,et quomo- 
do ad ipsa perveniatur ostendit,cibum vite suggerit, 
In ea panes mundi erant, id est duodecim apostoli 
**51 et eorum vicarii qui thus orationis Deo offe- 
runt: quorum si quis moritur, statim loco ejus 
aliis substituendus est,sed in septima setate omnes 
auferentur. Secundum post velum est Ecclesia cc- 
lestis que velatur quandiuhic vivimus,thuribulum 
Christus igne charitatis plenus,interpellans semper 
pro nobis ; arca Christus, in quo omnes thesauri 
sapientia et scientie ex omni parte aurea, quia in 
cogitatione et sermone et opere ojus,non nisi pura 
veritas ; longitudo, perseverantia doctrine que per 
cubitum unum, et operationis que per cubitum 
alterum designatur, ad cujus perfectionem huma- 
nus intellectus imperfectus est quod signat dimi- 
dius ; latitudo, perfectio charitatis, altitudo perfe- 
ctio spei, ad quam nos dimidii, id est imperfecti 
sumus quatuor annuli. Quatuorevangeliste perfec- 
ti, per quos Christus portatur per quatuor mundi 
partes,quibus semper adherent vectes aurei,id est 
predicatores sapientia fulgentes sempor parati 
contra hoates. In arca, urna habens manna, id est 
anima Christi continens plenam sapientiam qua 
reficiuntur et angeli. Virga sacerdotalem potesta- 
tem Christi significat. Tabule, quod ipse est dator 
legis;propitiatorium Christus qui propitiatur nobis ; 
duo cherubim, omnes ordines coli qui in eo con- 
sistunt, qui invicem dilectione connexi sunt : qua 


stri fuerunt,hi tres ordines fidelium significati sunt [) etsi sapientes, tamen eum obrumbant quantum in 


in tribus viris quos Ezechiel] salvandos vidit, scili- 
cet Noe, Daniel et Job, id est rectores, continentes, 
conjugati.Isti etiam sunt qui secundum Evangelium 
dicuntur esse, et in agro, et in lecto, et in mola 
(Matth.xxiv). Legitur enim ibi : Et erunt duo in agro, 
unus assumctur, et alter. relinquetur. Et duo. in le- 
clo, unus assumetur, et alter. relinquetur ; et : duo 
molentes in. mola, unus assumetur, el. alter relinque- 
tur. Per illos qui sunt in agro, significantur recto- 
res,sicul et per Noe;per illos qui sunt in lecto,con- 


(33) Aug., in lib. Ques. Exod. 


se est.In primo autem tabernaculo quotidie intro- 
ibant sacerdotes sacrificium intus consummantes, 
quia 'n presenti Ecclesia quotidie debent se offerre 
fideles, carnem suam cum vitiis et concupiscentiis 
mortificantes. In secundo nutem introibat sum- 
mus pontifex cum sanguine semel in anno,benigni- 
tatis effuso sanguine in remissionem peccatorum ; 
in interiora coli introivit januam paradisi ante 
clausam fidelibus patulam faciens. Hio decursis in- 
siste littere. Tabernaculum enim, ostendit quam 


461 


PETRI LOMBARDI. 


468 


necessarius erat Christus, cum per omnia illa le- À sed etiam intus, que signiflcat Christus, in cujus 


gslia nullus introiret in colum. Quasi dicat : 
Prius testamentum habebat sanctum seculare. Et 
vere quia tabernaculum primum et secundum. 
Factum est enim primum tabernaculum, id est. san- 
ctum quod exstrinsecus erat, quod intus habuit al- 
tare incensi ante fores sub divo altare holocausto- 


rum quod dicitur tabernaculum, quia ad tempus . 


duravit quod fuit factum in figura hujus seculi, 
id est Ecclesie presenruis, in qua quotidie mini- 
Btrant sacerdotes ascendentes lumen doctrine,et pa- 
scentes populum pane Dei quisuper mensam est sa- 
cre Scripture, a Sabbato spei usque ad Sabbatum 
spei, Inquoerantcandelabra et mensa, et proposilio pa- 
num, quod dicitur sancía, pro veneratione illius 
temporis, et maxime quia significabat presentem 
Ecclesiam, in qua sunt cadelabra, id est Christus 
et ejus fideles luce virtutis et sapientie fulgentes, 
et mensa sacre Scripture, cui studio inherent 
duodecim apostoli eorumque vicarii ; vel candela- 
. bra sunt dona sancti Spiritus que in Ecclesia lu- 
cent. Panis super mensam, id est verbum sacre 
Scripture presto est Sabbato spei, ubi in Christo 
& turbine seculi tuti sumus usque ad Sabbatum 
plene quietis, ubi spes implebitur. 
VgBs.3-8.— (34) Post velamentum autem secundum 
tabernaculum, quod dicitur Sancta sanctorum ; au- 
reum habens thuribulum, et arcam testamenti cir- 
cumtectam ex omni parte auro, ín quaurna aurea 
habens manna, et virga 4aron qua fronduerat, et 
tabule testamenti. Superque eam erant cherubin 
glorie obumbrantia propitiatorium. Dequibus non 
est modo dicendum per singula. His vero ita com- 
positis;in priori quidem tubernaculo semper intro- 
tbant sacerdotes sacrificiorum offivia consumman- 
(cs;in secundo autem semel in anno solus pontifex, 
non sine sanguine, quem offerret pro sua et populi 
ignorantia : hoc significante Spiritu sancto, non- 
dum propalaiam esse sanctorum viam,adhuc prio- 
re tabernaculo habente statum. 

Post velamen!um aulem erat secundum tabernacu- 
lum, quia velo interposito dividitur primum a se- 
cundo. Tabernaculum vero secundum significat 
celum, intra quod Christus sacerdos noster intra- 
vit non sine sanguine. Vel tabernaculum quód foris 
erat significavit Vetus Testamentum. Et est figura 


figure, quia figura est Veteris Testamenti. Taber- [) 


nuculum vero quod intus erat significabat Novum 
Testamentum, et erat figura veritatis, quia Novi 
Testamenti. Hanc autem allegoriam non persequi- 
mur secundum seriem littere sed precedentem. 
Quod dicitur Sancta sanctorum, pro majori venera- 
tione illius temporis,vel quia significat celestem Ec- 
clesiam. Habens thuribulum aureum, quo significa- 
tur Christus igne charitatis plenus, id est quo offe- 
runtur orationes sanctorum; e arcam testamenti, id 
est que continebat testamentum, circumtectlam auro 
ex omni parte, id est in circuitu,non extra tantum, 
(34) Aug., in lib. Quest. Exod, 


cogitatione, et sermone et opere, non nisi pura ve- 
ritas fuit. In qua, arca erat urna aurea, scilice 
gomor habens manna, in memoriam antiqui bene- 
ficii,qua figuratur anima Christi plenam habens 
gapientiam qua reficiuntur et angeli:et virga Aaron 
qua fronducrat; per quam signiflcatur sacerdotalis 
potestas Christi; et. tabulz testamenti, in quibus 
lex scripta fuit : quibus significetur quod Christus 
dator legis est. Vel per arcam ipsa caro Christi in- 
telligitur, in qua manna est divinitatis, et tabuls 
duorum Testamentorum, quorum Christus auctor 
est, et virga pro sacerdotio. Urna esl populus in 
quo est Christus, panis qui de colo descendit. 
Solus enim populus pane coli pascitur, qui in 


p Christo continetur. Superque eam, arcam, erant 


Cherubim gloriz, id est. gloriose decorata, scilicet 
duo angeli gloriosi et decori. Obumbrantia, alis 
connexis, propitiatorium,id est tabulam que super 
arcam erat. Duo cherubim angelos coli significat, 
qui charitate connexi sunt et scientia pleni. (Àm- 
brosius] Cherubim enim interpretatur plenitudo 
scientiae. Propitiatorium super arcam Christus est, 
quia ipsi Christo specialiter a Deo Paire datum est, 
ut esset propitiatio pro peccatis nostris. (35) Potest 
et aliter hoo intelligi. Magnum etenim hic sacra- 
mentum est; aurum quippe significat sapientiam, 
arca significat secretum Dei.In arca jussa sunt poni 
lex, etmanna, et virga Aaron. Inlege, precepta sunt ; 
in virga, potestas significatur, in manna gratia ; 


C quia non nisi cum gratia potestas est faciendi pre- 


coepta. Verum quia lex a quovis proficiente non ex 
omni parte impletur, desuper est propitiatorium. 
Ad hoc enim opus est ut Deus sit propitius,et ideo 
superponitur, quia superexaltat misericordia judi- 
cio (Jac. i. Duo cherubim propitiatorium penuis 
obumbrant, id est velando honorant, quoniam my- 
Bteria ista sunt, et invicem se attendunt, quia con- 
sonant. Hec enim sunt duo Testamenta, quia che- 
rubim in tempore, plenitudo scientie, quam conti- 
nent duo Testamenta que obrumbant propitiato- 
rium, quia misericordiam Dei, in qua spes vel conci - 
liant,vel commendant. [Augustinus] Vel per duo che- 
rubim, que interpretatione multitudinem scientie 
habent, rationalis creatura significatur, scilicet 
angelica. Ideo duo sunt ut societatem charitatis: 
commoendent, ideo pennis propitiatorium obum- 
brant, quia Deo non sibi tribuunt pennas, id est 
Deum honorant virtutibus quibus preibant,et vul- 
tus eorum non sunt nisi in propitiatorium, quia 
non est eis spes, nisi in Dei misericordia. De qui- 
bus.Quasi dicat:Vetus Testamentum habuitca qua 
numerata sunt, et hujusmodi alia. De quibus, scili- 

cet his, et hujusmodi, non. est modo dicendum per 
singula, quia pauciora sufficiunt ad exsecutionem 

nosire demonstrationis. 

His vero. Quasi dicat : De illis non est dicendum 
(35) Aug., sup. Exodum. 


469 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR... 


ATO 


- 


per singula ; sed hoc dicendum est quod sequitur. À rum, sed per proprtum sanguinem introivit semel in 


His tabernaculis, 44a. compositis, in. priori quidem 
tabernaculo, quod minus erat, id est minoris vo- 
norationis, et. significabat presentem Ecclesiam, 
semper quotidie introibant sacerdotes consummantes 
sacrificiorum officia, scilicet intus incensum ponen- 
tes, et extra sacrificia. Ecce quod supra dixit san- 
ctum saeculare, scilicet szecularia sacrificia qua non 
ducunt ad perfectionem. In secundo autem taberna- 
culo semcl in. anno solus pontifex, introibat ; non 
sine sanguine, sepe quidem sine sanguine introibat, 
sed cum sanguine, non nisi semel. Iste ex parte si- 
gnificat Christum, qui semel ingressus est in 
colum, quem non mox sequimur : quod singulis 
annis intrabatur, significabat nondum venisse per- 
fectionem. Non sine sanguine dico, quem offerret 
pro sua et populi ignorantia, Christus autem pro 
populo obtulit, pro se vero non nisi in membris 
suis. Unde ipse ait : erba delictorum meórum, id 
est delictorum sui corporis (Psal. xx1). Delicta enim 
nostra sua dicit, quia ea suscepit, non ad baben- 
dum, sed ad delendum. Attende quod ait : In priori 
tabernaculo semper introibant sacerdotes, quia hic 
quotidie debent se fideles sacrificare. Aliter enim 
ad celestem patriam non poterunt pervenire. Pon- 
tifex qui semel in anno cum sanguine introibat, 
Christus est, qui anno benignitatis semel in colum 
intravit per sanguinem suum quem pro peccatis 
hominum fudit. Hoc significante. Quasi dicat : Illa 
praedicta fiebant in Veteri Testamento, hoc signifi- 
cante in istis Spiritu sancto, qui ita. fieri instituit, 


sancta,eternaredemptione inventa. Si enim sanguts 
hircorum et taurorum, et cinis vitulz aspersus in- 
quinatossanctificat ad emundationem carnis,quanto 
magis sanguis Christi qui per Spiritum sanctum se- 
metipsum obtulitéimmaculatum Deo,emundalitcon- 
scientiam nostram ab operibus mortuis ad servien- 
dum Deo viventi? 

Qua est parabola, id est mystica similitudo in- 
stantis temporis, id est temporis gratie. quod nunc 
est, juxta quam parabolam munera et hostiz offe- 
runtur & sacerdotibus figurativis. Distingue inter 
hostias et munera. Hostie sunt de animalibus mu- 
nera de aliis, scilicet de thure, de simila, de pa- 
nibus. Et hec juxta parabolam offeruntur, quia ct 
hec'aliquid designant in instanti tempore. Quz, 
scilicet munera et hostie, non possunt facere ser- 
vientem, Deo perfectum, id est plene mundatum, 
et hoc juxta conscientiam, id. est in conscientia in- 
tus, et 8i ad visus hominum extra. Vcl, juxta con- 
scientiam, id est teste conscientia. Servientem Deo, 
dico, solummodo in cibis et in potibus discernendis, 
el variis baptismatibus, id est ablutionibus, et in aliis 
justitiis carnis, non spiritus. His omnibus, dico, 
impositis, quasi in onus ad refrenandas transgres- 
siones usque ad tempus correclionis, id est usque 
ad tempus grati» quo in melius corrigendi erant, 
qui usque huc sub pedagogo fuerant, et. idco non 
poterant illa perfectum facere. Non tamen eo tem- 
pore debebant cessare. Christus autem. De sufficien- 
tia unius et veri sacrificii Novi Testamenti plene hic 


scilicet viam sanctorum secundorum, nondun scili- C tractat, per quod et remissionem peccatorum, quam 


cet donec Christus venit, esse propalatam, id est 
nondum licere ad colestia introire quousque Chri- 
stus venit, post cujus adventum et colum adhuc 
inaccessibile est mortalibus secundum corporis 
eonditionem. Ante vero etiam secundum animas, 
sed patienter exspectanda est resurrectio, in qua 
eliam corporibus per Christum patebit in colum 
accessus. Vel, nondum esse propalatam viam san- 
ctorum secundorum, id cst Christum, vel spiritua- 
lem intelligentiam. Via enim sanctorum Christus 
est, qui ducit in celum; vel spiritualis intelligentia 
per quam ascendit in interiora coli. Adhuc. Quasi 
dicat : Hoc significabat Spiritus sanctus. Priore 
tabernaculo adhuc habente statwmn,id est carnalibus 
observantiis adhuc statum habentibus. Quod autem 
hac de sacrificiis consummandis, vel in primo, vel 
in secundo tabernaculo secundum signiflcationem 
dicta sunt, aperit, subdens : 

$59 VERs.9-14. — Quz parabolaest temporis in- 
stantis, juxtaquam muneraet hostiz offeruntur,quz 
non possunt juxta conscientiam per [ectum facere ser- 
vientem,solummodo in cibis et in potibus, et in varüis 
baptismatibus, et justitiis carnis, usque ad tempus 
correctionisimpositis. Christus autem assistens pon- 
tifer futurorum bonorum per amplius et perfectius 
tabernaculum non manufactum, id est non hujus cre- 
ationis, neque per sanguinem hircorum aut vitulo- 


in verbis Jeremise supra tetigit, praestari dicit, ct 
salutem, quasi dicat : Hec pradicta legalia non 
possunt facere perfectum, sed Christus assistens 
pontifex Patri ad interpellandum pro nobis, vel fi- 
delibus ad auxiliandum dator, bonorum, non pre- 
sentium, vel carnalium, sed futurorum, id est pre- 
sentis justitio, et. :eterne beatitudinis, que tem- 
pore legis futura erant. Christus, inquam, zntroivit 
tabernaculum, id est coelum, nomine nempe signi- 
ficantis, id est tabernaculi, designat significatum, 
id est celum. Per amplius, quia plures capit quam 
illud terrenum ; el perfectius, quia ibi est eterna 
beatitudo. Tabernaculum non manufactum, non dico 
non factum operatione Dei, sed hominis. Unde 


exponendo subditur : ]d est non hujus creationis, 


cujus fuit illud in eremo, id est humane, sicut 
fuit illud vetus quod fixit homo, sed longe aliter 
a Deo factum est. Introivit, dico, neque per san- 
guinem taurorum hircorum, aut vitulorum, effusum, 
utin Veteri Testamento fiebat; sed per proprium 
sanguinem introivit in sancla, id est in coleste ta- 
bernaculum, scilicet in Sancta sanctorum, id est 
celestia. Introivit, dico, semel per sanguinem, di- 
co, fusum semel, quia non est opus iterari, quia 
perfectum est. Vel ita, ut per tabernaculum acci- 
piatur Christi caro quam pro nobis obtulit, in qua 
et diabolum expugnavit. 


4n 


PETRI LOMBARDI. 


412 


(96) Est enim Christus rex et sacerdos : rex pu- A vita ex se vivens. Nemo ergo potest ci. servire qui 


gnavit pro nobis, sacerdos obtulit se pro nobis. 
Quando pro nobis pugnavit, quasi victus est, imo 
vero tunc vicit ; crucifixus est enim, et de cruce in 
qua erat fixus, diabolum occidit : ct inde rex noster. 
Sacerdos autem quid pro nobis obtulit? nihil mun- 
dum invenit in hominibus quod offerret, pro eis 
seipsum obtulit. Ecce munda, et felix et vera vi- 
ctima. Carnem vero de utero Virginis apcepit ut 
mundam offerret pro immundis. Hanc vocat taber- 
naculum, dicens : Christus pontifex, dator futu- 
rorum bonorum, introivit semel in sancta, neque 
per sanguinem taurorum, hircorum aut vitulorum, 
sed per proprium sanguinem. Ipse, dico, pcerfe- 
ctius tabernaculum et per amplius, non manufa- 
ctum, id est non hujus creationis, id est per car- 
nem que plura bona confert et perficit, qui ct sine 
semine viri concepta est et formata. Assistens Pa- 
tri ad interpellandum. Dico quod introivit in sancta 
per proprium eanguinem, per hoc ínven/a, a nobis 
vel a Christo nobis aterna redemptione, quia re- 
dempti sunt eterni, que redemptio non potuit in- 
veniri in illis legalibus sacrificiis. Sí enim. Quod 
per Christum potuerit esse redemptio, & minori 
probat, quia per illa legalia fiebat mundatio corpo- 
ralis. Quasi dicat : Vere per Christum potest esse 
redemptio, enim, id est quia, sanguis hircorum et 
taurorum, et cinis vitulm aspersus, [Augustinus] 
qui significat memoriam passionis Christi, inqui- 
satos contactu mortuorum sancfificat,id est & pec- 
cato mundat, id est & pana. Unde subdit : Va- 


mortua opera habel, vel fecit. Hoc merito Christus 
prestat, in cujus figura illa legalia praecesserunt. 
Hircus enim significat Christum propter similitu- 
dinem carnis peccati ; et taurus quia a duorum Te- 
Btamentorum cornibus ventilat inimicos. 

(37) De juvenca autem rufa, cujus cinerem ad 
aquam aspersionis eorumque mundationem quia 
mortuum ietigerunt perficere lex mandavit, non 
est tacendum. Evidentissimum enim in ea signum. 
Novi Testamenti prefiguratur. De hac legitur in li- 
bro Numeri Dominus dixisse Moysi : Loquere filiis 
Israel ; Et accipiant a te juvencam rufam. sinc vitio, 
qua nec habet in se vitium, et non est. impositum su- 
per eam jugum, et. dabis cam ad Eleazar sacerdo- 
lem, et ejicient cam extra castra in locum mundum, 
et occident eam tn. conspeciu ejus, et accipiet Eleazar 
sangutnem ejus, et asparget contra. faciem testimonii 
septies, ct cremabunt in. conspectu. ejus, et ejus. pel- 
lis cum carne, et sanguis cum stercore. ejus combu- 
retur, el. accipiet sacerdos lignum cedrinum, et hysso- 
pum, et coccinum, eL miltet in medium combustionis. 
juvenca, et congregabit homo mundus cinerem ju- 
vencaz, et ponct extra castra in. locum mundum, et 
erit flliis Israel, et. proselytis legitimum  sempiter- 
num (Num. xix), ex isto cinero flebat aqua asper- 
sionis, unde mundabanotur & contactu mortuorum. 
Ait enim : Omnis enim anima hominis qui teligerit 
mortuum, immunda. erit septem diebus (ibid.). Hio 
purificabitur die tortio et septimo, et mundus erit; 
8i vero non purificatus fuit, non erit mundus. Qm- 


lens ad emundationem, non anims, sed carnís,quia €, nis qui tetigerit mortuum, et mortuus fuerit non 


& poena legis liberat. Omnis enim anima hominis 


qui mortuum tctigerat, immunda erat septem die- 
bus; puriflcabatur autem die tertio et die septimo, 
et mundus erat. Et hic nihil aliud intelligendum 
video esse inquinationem, nisi contactum mortui 
hominís. Vel, sanctificat inquinatos, scilicet a cor- 
porali macula leprae, valens ad emundationem car- 
nis, id est ut caro emundata sit propter logis prae- 
coeptum, sed in Christo est porfectio. Unde subdit : 
Quanto. magis. Quasi dicat : Etsi hoc est, quan'o 
magís sanguis Christi qui obtulit Deo semetipsum 
immaculatum, alius sanguis non est immaculatus. 
Obtulit, dico, per Spiritum sanctum, omnia ei di- 
ctantem. Vel immaculatum, dico, per Spiritum 
sanctum, de quo conceptus et immunis a peccato 
fuit. Emwndabitf, non carnem tantum, sed etiam 
interiorem conscientiam nostram ab operibus mor- 
tuis, id est a peccatis, qui qui tangit consentiendo 
Inquinatur, sicut qui tangebat mortuum coinquina- 
batur, nec intrat iste in colum, sicut nec ille in 
templum emundabit a peccatis. Dico, ad servien- 
dum, deinceps per justitiam, Deo viventi ? Quasi 
dicat : Multo magis. Et nota quod duo efficit san- 
guis Christi a peccato scilicet mundat, et restituta 
libertate facit servire Deo qui dat vivere, qui est 


(360) Aug., super Exodum. 
(37) Id., in lib. Quest. Num. 


purificatus, tabernaculum Domini polluit, et exor- 
cetur anima illa ex Israel. Item ait: EL accipiens hys- 
sopum tinget in aqua vir mundus, el asperget super 
domum, ct super vasa, et super animas (ibid.). (38): 
Vitula rufa est caro Christi infirma. Femineus enim. 
sexus positus est propter infirmitatem carnalem. 
Rufa est, quia passione caro Christi cruentata est. 
Hanc accipiunt a Moyse qui est figura legis, quia. 
secundum legem sibi visi sunt occidere Christum,. 
qui secundum ipsos Sabbatum solvebat, et obser- 
vationes legitimas profanabat. Sine vitio est ju- 
venca, quia immunis & peccato caro Christi. Ad 
confirmationem, autem repetit, dicens : Que non 
habet in se vitium, vel ad determinationem, sci- 
.licet quod et si in aliis qui sunt membra ejus ha- 
beat vitium, in se tamen non habet, et non est. 
positum super cam jugum, quia non est subjugata 
iniquitati, imo ei subjugatos inveniens liberavit, 
et eorum vincula dirupit, et potestatem ponendi 
animam, et iterum sumendi habuit. Non ad Aaron, 
sed ad Eleazar data dicitur, quia non ad tempus 
quod tunc erat, sed ad posteros illiua sacerdotii 
Domini passio erat proventura. Ejecta est extra ca- 
stra, sic et Dominus extra civitatem ejectus est ; 
et ejecta est in locum mundum, quia Dominus nou 


(38) Id., in Exodum. 


413 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


474 


habuit causam malam. Occisa est in conspectu À dum viwt qui testatus est. Un.le nec primum quidem 


Eleazar, sic occisa est caro Christi in conspectu 
eorum qui futuri in Novo Testamento Domini sa- 
cerdotes. Ejus sanguinem aspersit contra faciem 
testimonii septies, quia Christus secundum Scri- 
pturas fudit sanguinemin remissionem peccatorum: 
ideo contra faciem testimonii, quia non aliter de- 
claratum est, quam fuerat divino testimonio prae- 
nuntiatum. Ideo septies, quia ipse numerus ad mun- 
ditiam pertinet spiritualem. Extra castra jussa est 
cremari, puto, quia continuatio signum est resur- 
rectionis. Natura enim ignis ut in superna movea- 
tur, et in eura convertitur quod crematur,et ipsum 
verbum, cremare, de Greco in Latinum ductum; 
secundum Grecum a suspensione dicitur. In con- 


spectu Eleazur cremata dicitur, quia illis apparuit B 


*83 resurrectio Christi, qui futuri erant regale 
sacerdotium. Pellis ejus cum carne, et sanguinis cum 
stercore combusta dicuntur, quia non solum sub- 
stantia mortalis corporis Christi, qua pelle, carni- 
bus et sanguine intimata est, sed etiam contumelia 
et abjectio plebis, que nomine stercoris signiflca- 
tur, conversa est in gloriam, quam combustionis 
flamma significat. In medium combustionis mitlit 
sacerdos lignum cedrinum,hyssopum, et coccinum. 
Lignum cedrinum est spes que in supernis firmiter 
habitat; hyssopus fides, que cum sit humilis radi- 
cibus heret in petra. Coccinum est charitas quia 
fervorem spiritus igneo colore testatur. Hec tria 
debent mitti in medium combustionis, id est in re- 
surrectionem Christi, ut cum illo abscondita sit 
vita. vestra. Cinis autem, id est reliquis combustio- 
nis et interfectionis fama est que secuta est post 
passionem et resurrectionem Christi. Hunc cinerem 


homo mundus congregabat, et in locum mundum. 


extra. castra reponebat, quia h»c fama apud eos 
maxime claruit, qui non erant de consortio Judao- 
rum, et erant mundi ab interfectione Christi, et 


extra celebrationem Judaiese consuetudinis. Ex isto 


cinere flebat aqua aspersionis, per quam significa- 
tur baptismus qua mundabantur homines a con- 
tactu mortuorum, quia& ab iniquitate hujus mori- 
bunde vel morticins vite per baptiamum Christi 
mundamur. llla aqua tam proselyti quam Judei 
mundabantur, quia baptismus Judéeis et gentibus 
prodest. Hyssopo quae fidem significat aqua ill. 
aspergebatur, quia fide mundantur corda, et sine. 
fide non: prodest baptismus. A viro mundo hoc fie- 
bat, quia vere mundi debent esse ministri Ecclesim, 
qui personam Domini portant. 


Vens. 15-22. — Et ideo IVovi Testamenti media- 
tor est, ut morte intercedente in redemptionem ea- 
rum pravaricationum qua erant sub priori testa- 
mento reprom!sstonem accipiant qui vocati sunt 
stern hereditatis. Ubi enin testamentum, mors 
necesse est intercedat Lestatoris. Testamentum enim 
in mortuis confirmatum. Alioquin nondum valet, 

(39) Aug., in lib. De sacrificio vespertino. 


sme sangurne dedicatum est. Lecto enim omni man- 
dato legis a Moyse universo populo, accipiens san- 
guinem vitulorum et hircorum cum aqua, et lana 
coccinea et hyssopo, ipsum quoque hbrum, et om- 
nem populum aspersit. dicens : Htc sanguis testa- 
menti, quod mandavit ad vos Deus. Etiam taber- 
naculum, et omnia vasa ministerit, sanguine simi- 
liter aspersit. Et omnia pene in sanguine secun- 
dum legem mundantur, et sine sanguinis effusione 
non fit remissio. 

Et ideo, quasi obtulit Christus semetipsum, et 
mediator est, id est medius inter Deum et homines 
dator est novi testamenti. Quasi dicat : Pontifex 
nobis est et dator nova legis, sine qua nec scire- 
mus que Deus vellet nos operari, nec qui sperare- 
mus. Novi Testamenti dator est dico, ideo ut quia 
Deo, vocati sunt, id est ab eterno electi, accipiant 
repromissionem slernz hareditalis, id est heredita- 
lem eternam frequenter promissam. Et hoc, torte 
Christi sine qua lex non juvaret intercedente, id est 
interveniente inter dispositionem et completionem ; 
quae mors erat necessaria. [n redemptionem, non 
modo gentilium, sed etiam earum przvaricationem 
qua erant sub priori testamento, id est quas faciebat 
lex, non solvebat, tantum utique fuit peccatum nos- 
trum, ut salvari non possemus ubi Unigenitus Dei 
pro nobis moreretur debitoribus mortis; sed sic 
dignos nos fecit testamenti et. promisse heredita- 
tis, et ita testamentum factum firmum sicut subse- 
quenter ostenditur. Ecce patens inter Testamenta. 


C. diversitas. Inter Vetus enim Testamentum et No- 


vum in quibus non solum sacramenta sunt diversa, 
sed et promissa, distinctio est passio Christi, in 
cujus morte constat non terrena, sed eterna pro- 
mitti. (39) In morte enim Unigeniti necesse est 
magna sperari. Ubi enim dixit quod Christus est 
dator Novi Testamenti morte intercedente, nunc 
quod per confirmationem ejusdem oportuerit eum 
mori, probat consuetudinem humane legis. Pote- 
rant enim infirmi ex eo quod Christus mortuus est 
non credere promissiones. Et ideo hoc probat hu- 
mana consuetudine. Quasi dicat : Recte dixi morte 
intercedente, quia ubicunque est testamentum, necesse 
est ut. mors testatoris intercedat, id est. interveniat 
ante confirmationem. Et vere, testamentum enim 
semper confirmatum est in mortuis per mortem teg- 
tatoris, sic et Novum Testamentum, id est promis- 
sio sterne vite et doctrina evangelica. Utrumque 
enim Novum Testamentum dicitur ; Christi morte 
confirmatum est. Sicut ergo testamentum morte 
testatoris confirmatur, sic et tempus in assertione 
eorum que testabatur se daturum voluit mori, ne 
quis de eis dubitaret, nec aliter poterat nobis esse 
vita, morte etiam Evangelium in nobis confirma- 
vit, ut quia pro nobis mortuus est, precepta 
ejus diligamus et in auctoritate habeamus, et per 
mortem gratiam nobis impetravit qua complere 


a5 


PETRI LOMBARDI. 


4'16 


possimus. Alioquin. Quasi dicat : Morte confirma- À pulmonis humilitatem Christi significat, qui per 


tur testamentum ; dum, id est quandiu, vivit ille qui 
testatus est; potest enim mutare si vult. Unde, sci- 
licet quia testamentum morte firmatur, nec primum 
quidem, testamentum dedicatum est, id est (irmatum, 
roboratum, sine sanguine. Et hoc in figura futuri, 
quod sanguine Christi confirmatum est, et vere non 
sine sanguine Vetus Testamentum confirmatum 
est. Lecto enim prius a Moyse universo populo omni 
mandato legis ut totum confirmaret. Lecto, inquam, 
accipiens ipse Moyses sanguinem hircorum et vitulo- 
rum mistum, cum aqua, que significat mundatio- 
nem futurorum per aquam baptismi. [Chrysost.] 
Simul enim aquam et sanguinem accepit, quia 
nostrum baptisma ibi figuratum est, et passio 
Christi qui simul sunt ; alterum enim sine altero 
non valet. Accipiens, inquam, cum aqua, et cum 
lana coccinea, et cum hyssopo, de quibus asperso- 
rium fecit, ipsum quoque legis [librum] et omnem 
populum aspersit, dicens : Hic est. sanguis confir- 
mator íesfamenti, id est fusus. ad confirmandum 
testamentum, quod mandavit ad vos Deus. Ecce quam 
proprie predixit Moyses verba quibus postea Chri- 
stus usus est in ccena, quando corpus et sangui- 
nem suum discipulis suis tradidit. EL etiam taber- 
naculum, sicut librum, et omnia vasa ministerii, id 
est quae pertinebant ad ministerium tabernaculi, 
sanguine similiter aspersit. Ideo sanguine, et id est 
quia, secundum legem omnia pene mundantur in san- 
guine. Pene dicit, quia quedam vasa sola aqua 
baptizabantur, sed in nobis sine sanguine Christi 
nihil mundatur interius. Et quidquid de aliis sit, 
remissio peccali non fib in veteri lege sine effusione 
sanguinis, facta in sacrificio aliquo. Hxc determi- 
natio ideo apponitur, quia per aquam aspersionis 
qua fiebat de cinere vitule rufe fiebat remissio 
peccatorum aliquando, quando non effundebatur 
sanguis, sed tamen effusus erat in immolatione vi- 
tule. (40) In illis autem sacrificiis quamvis magis 
ea perverso populo fuerint congruenter imposita 
quam Deo desideranti oblata, figure tamen veritatis 
fuerunt que Christus est, cujus sanguine redempti. 
et mundati sumus, quia nostra emundatio et Dei 
propitiatio nobis sine sanguine nulla est. Sicut 
ergo Moyses sanguinem predictorum animalium 
accepit, ut eo aspergeret et mundaret predicta, sic 


fervorem dilectionis et humilitatem pro nostra re- 
demptione sanguinem suum fudit, eo sanguine li- 
brum, id est Evangelium sanctificavit, id est confir- - 
mavit, et populum fidelium abluit dicens : Hic est 
sanguis Novi Testamenti confirmator, quod manda- 
vit ad vos Deus. Aspersit tabernaculum, id est Ec- 
clesiam de qua dicit Apostolus : Templum Dei san- 
ctum est quod estis vos (I Cor. 111). Et aspersit omnia 
vasa ministerii, id est habentes officia in Ecclesia, 
quia omnes doctiores Ecclesie in quibus continen- 
tur mysteria sua et sanguine redemit, et redemptis. 
sapientie, et scientie spiritum tribuit, et omnia 
mundantur per sanguinem Christi, et sine eo nullius 
fit peccati remissio. Potest etiam per predicta po- 
pulus Dei significari. Ipse est enim liber et taber- 
naculum et vasa pro quo effusus est sanguis pre- 
tiosus. Inquit enim : Quo pro multis effundetur (Matth. 
xxv1). Hi sunt populus Doi, id est electi qui spiri- 
tualiter mundantur fuso sanguine, in remissionem 
peccatorum, alia non mutantur. 

Vgns. 23-28. — Necesse est ergo ezemplaria qui- 
dem caelestium his mundari; ipsa autem colestia 
melioribus hostiis quam istis. Nonenim in manufacta 
sancta Jesus introivit, exemplaria verorum, sed in 
ipsum celum, ut appareat nunc vultui Dei pro no- 
bis. Neque ut sepe offerat semetipsum, quemadmo- 
dum pontifex intrat in sancta per singulos annos 
in sanguine alieno. Alioquin oportebat eum fre- 
quenter pati ab origine mundt. Nunc autem semel 
in consummatione szculorum, ad destitutionem pec- 
cati per hostiam suam apparuit. Et quemadmodum 
statutum est hominibus semel mori, post hoc autem 
judicium, sic et Christus semel oblatus est, ad mul- 
torum exhaurienda peccata ; secundo sine peccato 
apparebit omnibus exspectantibus se, in salutem. 

*54 Necesse est. Quasi dicat : Quandoquidem 
Moyses ita fecit, et lex ita precipit, ergo necesse est 
exemplaria quidem, id est figuras celestium, id. est 
Ecclesie qua ad colum ducitur, id est sanctorum 
de quibus dicitur : Vestra conversatio in calis est 
(Philipp. xi). Mundari, corporaliter his predictis. 
Ipsa autem cablestia, id est significata per illa, scili- 
cet Ecclesiam quee, licet sit in terra tamen coelestis 
est. Necesse est mundari melioribus hostiis quam 
istis, id est hostia Christi. Pluraliter tamen dieit, 


videtur Moyses, scilicet Christus data nova lege D hostiis, quia Christus est omnes ille hostim, quia 


suum sanguinem, qui vitulus dictus est propter 
virtutem crucis, cujus cornibus impios ventilavit, 
et hircus pro similitudine carnis peccati, et quia 
hostia pro peccato est, congressum cum aqua de 
suo latere, ad hoc opus accepit per aquam, scilicet 
baptismum signiflcans pretio sanguinis nos redi- 
mens. Lana coccinea que ignei coloris est, signifl- 
cat ignem dilectionis Christi. Charitas enim Christi 
nobis est lana de qua vestem faciamus, id est qua 
induamus. Hyssopus qui valet contra tumorem 


(40) Aug., contra Faust. 


in omnibus significatus est. [Hieron.] Christus ergo 
qui in illis significatus est, non indiguit mundari, 
sed omnes sui, sed tamen signa ejus, quia in taber- 
naculo usum ministrationis prestabant, sanguine 
mundata sunt. Non enim. [Remigius] Probat quod 
Christus mundavit colestia, id est homines suo san- 
guine mundatos fecit colestes, id est celestium 
participes. Nam ipse per hostiam suam, introivit in 
colum. Non ením introivit Jesus in manufactis san- 
ctis, vel sanctorum. Cur non? quia illa non sunt 


ATI 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


A18 


vera sancta, sed tantum, sunt exemplaria, id est fi- A mori, posl hoc autem, id est post semel mori restat 


gure verorum sanctorum; et verus sacerdos non 
in umbratilia, sed iu vera intrare debuit. Unde ad- 
dit ; Sed, introivit in ipsum celum, per illa signifi- 
catum : ad quid ? u£ nunc, scilicet post consumma- 
tionem, appareat vullui, id est presentie Dei pro 
nobis , id est ut pro nobis interpellat, ibi, ut pre- 
sentia Dei videatur sicut est, et post se trahat nos 
ad eamdem vidend&m. Ecce aperte in his verbisex- 
ponit Apostolus meliores hostias, qua est una, id 
est Christus, et nota quia usus loquendi sic vellet 
et approbaret scriptum esse hic, scilicet in manu- 
factis sanctis exemplaribus verorum, vel in manu- 
facta sancla exemplaria. verorum, qualiter et in co- 
dicibus Grecis reperitur. Neque ut. sepe probavit, 
quia Christus per hostiam suam colestia mundavit, 
modo probat quod melioribus hostiis, id est quod 
sua hostia fuerit dignior et efficacior omnibus aliis, 
quia ille hostire sepe iterate sunt,sine consumma- 
tione. Hzc semel oblata ad patriam reducit, quas. 
nunc apparet vultui Dei. Neque vero ita ut sepe of- 
ferat semetipsum,id est sepe patiatur in cruce, quia 
sufficit omnibus semel oblatus, et non est opus per 
singulas generationes iterari. Quod si his non suf- 
ficeret,neque antiquis qui similiter erant redimendi 
quod subsequenter ostendit : 

Quemadmodum. Quasi dicat: Non apparet ut 
sepe se offerat, quemadmodum pontifex legis intra 
Sancta sanctorum per singulos annos in sanguine 
alieno: Christus autem semel in colo, in sanguine 
suo. Intuere quante differentix» sunt inter Votus et 
Novum Testamentum :pro exemplari, id est templo 
quod ibi erat, est hic colum.Differt etiam magnus 
sacerdos quia consistit vultui Dei semper vivus ad 
interpellandum pro nobis. Ibi sepe offerebat, hic 
semel, ibi in sanguine alieno, hic in proprio. ldem 
ergo e8t sacerdos et hostia. Alioquin. Quasi dicat : 
Nou sepe offert dico, alioquin, id est si oporteret 
eum spe se offerre, dportebat eum frequenter pati 
incipiendo, ab orígine mundi, quod utique non fuit 
opus, quia sufficit una ejus oblatio. [Ambrosius] 
Si enim semel oblatus, non sufficeret omnium cre- 
dentium in se peccata exhaurire, oportuisset eum 
pati sepius ab origine mundi ; quod ne fieret,semel 
passus est in consummationem seculorum. Unde 
subdit ; Nunc autem, per inconveniens predictum 


judiclum, in quo accipient secundum quod merue- 
runt, id est ut judicentur secundum merita, non 
restat ut iterum surgant, et iterum moriantur, sic 
et Christus cadem necessitate ct jure nature, obla- 
tus est, non semel, sed sepe, aliter esset miserabi- 
lior omnibus hominibus. Non est intelligendum, 
quod aliqua peccati sui neeessitate oblatus sit,etiam 
semel imo sola voluntate. Verum uthomo semel mo- 
ritur necessitate et jure nature amplius non mori- 
tur, sic et Christus eodem jure semel oblatus non 
potest amplius mori, sed nec indigemus quia illa 
una oblatio sufficit, ad exhaurienda peccata. Non 
dico omnium, sed multorum, quia non omnes cre- 
dunt. Secundo, autem adventu, veniens ad judi- 
cium apparebit expectrantibus se in. salutem eorum, : 
quia non necessitate, sed voluntate pro peccatis 
mortuus est. Apparebit dico, sine peccato, scilicet 
gine similitudine carnis peccati,sed potius in carne 
gloriosa. Vel apparebit sine peccato id est ita quod 
tunc non erit hostia pro peccato, sed justitia in re- 
r unerando vel damnando, eft si nec in die ire ho- 
81... erit multo minus in aliis temporibus. 
CAPUT X. 

VEgns.1-6. — Umbram enim habens lez futuro- 
rum bonorum,non ipsam imaginem rerum,per sin- 
gulos annos eisdem ipsis hostiis quas offerunt indesi- 
nenter,nunquam potest accedentes perfectos facere, 
Alioquin cessassent offerri ; ideo quod nullam habe- 
rent ultra conscientiam peccati ,cultores semel mun- 
dati; Sed in ipsis commemoratio peccatorum per sin- 


C gulos annos fit.Impossibileenim est sanguine tauro- 


rum et hircorum auferri peccata. Ideo ingrediens 
mundum dicit : Hostiam et oblationem noluisti;cor- 
pus autem aptasti mihi ; holocautomata et pro pec- 
cato non tibi placuerunt. 

Umbram enim. Probavit quod semel mortuus est . 
Christus, sed quare vel semel, quia lex non poterat 
perfectos facere: ideo Agnus sine macula eratof[fe- 
rendus. [(Chrysost.] Quasi dicat: Oblatus est Chri- 
stus ad exhaurienda peccata, et ita opus erat, quia 
lex habens umbram futurorum bonorum, id est ex- 
traneam similitudinem eorum bonorum qua futura 
erant, non ipsam imaginem rerum, qua melius ex- 
primit rem quam umbra, id est non ipsam verita- 
tem, ut in pictura usquequo ponat quis colores, 


constat quod apparuit Patri per hostiam suam, non [) umbra quedam est,subtractio enim umbra quedam 


sepe, sed semel oblatam ad  destltutionem | peccati, 
scilicet ut reatus dimittatur,ut vitium jam non do- 
minetur in nobis :quod nulla alia hostia facere po- 
tuit. In consummationem seculorum, in ultima 
ietate seculi,iin qua sunt omnia adimpleta queante 
erant imperfecta, et ideo non opus fuit ut incipe- 
ret pali ab origine mundi. Et quemadmodum. Item 
per hoc probatur quod nisi semel pati debuit, quia 
lex nature hoc omnibus hominibus statuit. Quasi 
dicat : Lex etiam nabwralis ostendit quod per incon- 
veniens probatum est. Etiam, id est quia quemad- 
modum statutum cst. hominibus lege nature, semel 


non imago, cum vero flores ipsos colorum quis im- 
posuerit, tunc imago efficitur. Lex ergo umbram 
habens, non imaginem, nunquam potest facere perfe- 
clos virtutibus, et beatos pontiflces accedentes, per 
singulos annos, in Sancta sanctorum, cum iisdem 
hostiis, quas lex precipit, quas offerunt indeficien- 
ter id est licet indesinenter offerrent et. semper fa- 
cerent. Alioquin id est si perfecti flerent, cessassent 
ille hostis offerri, Ideo utique quod cultores semel, 
id est perfecte una hostia mundati nullam con- 
scientiam peccali, sed illis semper oblatis semper 
habent. Una autem hostia Christi perfectos facit, 


419 


PETRI LOMBARDI. 


480 


etiam si millies peccant,non indigent alia,quia sut- A auferrentur, et veritas veniret.Neo unquam in odo- 


ficit ad omnia et omnem conscientiam a peccato la- 
vat : quod non vetus Si enim hoc faceret vetus non 
esset opus iterari. Sicut medicamentum cum fuerit 
forte, et salutis efficax,et valens cunctam valetudi- 
nem replere semel impositum totum operatur ; si 
verosemper apponitur manifestum judicium est non 
contulisse: sic, quia illis sacrificiis nemo cura- 
batur frequenter offerebantur, quia enim prima 
hostia nil valebat, ideo etiam secundo offereba- 
tur que quia nil proficiebat offerebatur et alia. 
Erat enim hostiarum frequentatio non culparum 
consumptio. Sed potius in. ipsis hostiis per singulos 
annos oblatis,fit commemoratio peccatorum, quia pro 
eis offeruntur. Et ita constat habere peccawm offe- 
rentes illas hostias in quibus est commemoratio 
peccatorum, non absolutio infirmitatis ; accusatio 
non virtutis ostensio. Propter infirmitatem ergo 
ostendendam,et ut memoria peccatorum fieret, im- 
peravit Deus illa semper offerri. Quid ergo nos? 
Nonne per singulos dies offerimus ? offerimus qui- 
dem. [Chrysost.] Ceterum,et si nos quotidie offera- 
musad recordationem mortis ejus faciamus ; et una 
hac hostia est, non multe, quiasemeltantum oblata 
est [Ambrosius] Hoc autem sacrificium exemplum 
est illius,in idipsum semper offerimus,nec amultis 
hominibus multi Christi offeruntur, sed unus ubi- 
que est Christus. Et hic plenus existens, et illic 
plenus.Ubique unum est corpus quod offertur, ita 
et unum sacrificium non multa,pontifex nosterho- 
stíiam mundantem, nos obtulit; ipsam nos offeri- 
mus, et nunc et tunc oblata nunquam consumi po- 
test.Quod nos agimus, recordatio sacrificii est. Nec 
causa sue infirmitatis repetitur, quia perficit ho- 
minem, sed nostre, quia quotidie peccamus. In le- 
galibus ergo hostiis erat commemoratio non aboli- 
tio. Hic autem peccatorum deletio et virtutis con- 
summatio, et infirmitatis nostre ostensio. Et cele- 
bratur duabus de causis, scilicet et pro nostra in- 
firmitate, ut dictum est,et ut major Christi dilectio 
nostris infigatur mentibus, cum recolimus quanta 
pro nobis gessit. 

Impossibile est. Quasi dicat : In ipsis commemo- 
famus nos esse in peccato ;nam impossibile sanguine 
tdurorum et hircorum | auferri peccata. Ideo, etc. 
Quasi dicat : Quia Christi hostia sufficit, et Vetus 


ribus illis delectatusest 95 Dominus,nisi in fideet 
desiderio offerentis. Precepit tamen hec sibiofferri 
potius quam offerentur idolis, imposuitque in ser- 
vitutem nec in justificationem, et ut figura essent 
futuri, de quorum reprobatione adhuc addit, dicens: 
Holocautomata, que aliis sacrificiis digniora vi- 
debantur qua tota comburebantur, et pro peccato, 
fiebant. Quedam enim non pro peccato fiebant.Illa, 
inquam, que ceteriserantdigniora, non tibi placue- 
runt, ex quo veritas venit. [Hieron.] A tempore 
enim possionis, in qua consummatio omnium ho- 
stiurum, coperunt illa displicere. (41) Ante nun- 
quam ea destruxit, sed illis subditus fuit, dum.in 
templo cum hostiis fuit presentatus. In figuris illis 
veritas prenuntiabatur. Celebrabaut figuras future 
rei, multi scientes, sed plures ignorantes,que ces- 
gare debebant re exhibita. Unde subdit : 

VERs. 1-17.— Tunc dizi : Eccevenio. In capite 
libriscriptum est de me : Ut faciam, Deus, volunta- 
tem tuam. Superius dicens : Quia hostias et oblatio- 
nes et holocautomata et pro peccato noluisti, nec 
placita. sunt tibi qus secundum legem offeruntur, 
tunc dizi : Ecce venio, ut faciam, Deus, voluntatem 
tuam ;aufert primum, ut sequens statuat. In quavo- 
luntate sanctificatisumus, pev oblationem corporis 
Jesu Christisemel. Etomnisquidem sacerdosprasto 
es! quotidie ministrans, et easdem sepe offerens hos- 
tias, quz non possunt auferre peccata. Hic autem 
unam pro peccatis offerens hostiam in sempiternum 
sedet in dextera Dei,decatero exspectans,donec po- 
nantur inimiciejus scabellum pedum ejus. Unaenim 
oblatione, consummavit in.sempiternum sanctifica- 
tos. Contestatur autemnoset Spiritussanctus. Post- 
quam enim dixit; hoc autem testamentum quod testa- 
bor ad illos,post dies illos,dicit Dominus : dando le- 
ges meas tn cordibns eorum, et in. mentibus eorum 


superscribam eas ; et peccatorum et. iniquitatum 


eorum jam non rccordabor amplius. 

Tunc, scilicet quando. vidi omnia illa tibi displi- 
cere, et corpus idoneum ad hoo mihi datum, 
dixi: Ecoe, sine aliqua retardatione venio ad me 
offerendum, ipse offerens; ipse oblatio est, Cujus 
rei sacramentum quotidianum voluit esse Ecclesia 
sacrificium ; hujus veri sacrificii multiplicia varia- 
que signa erant sacrificia prisca. Per illa multasa- 


Testamentum perfectum non facit, ideo, ad conflr- |) crificia hoc unum significabatur, quasi multis ver- 


rÍmandum nos Deus íngrediens mundum, id est homo 
factus per quod visibilis in mundo adparuit, dicit, 
verbis vel rebus loquens Patri sic: O Pater, ho- 
stiam de animalibus, et oblationem de aliis nolui- 
si, & tempore passionis, corpus autem, quod pre 
omnibus sacrificiis est, aptasti mihi, id est aptum 
et idoneum corpus mihi dedisti, quia sine peccato; 
ei passibile et mortale, quod valeat offerri in rc- 
demptionem omnium. Ablata ergo sunt signa quia 
exhibita est veritas tunc cum tempus fuit, ut illa 


(41) August.,in psal. xxx. 


bis una res diceretur,ut sine fastidio multum com- 
mendaretur. Huic summo veroque sacrificio cuncta 
gacrificia cesserunt, ut in ipso sacerdote ac sacrifl- 
cio fleret peccatorum remissio, id est per hominem 
Christum. Unde ait: Venio ad me offerendum, uf 
faciam, et compleam, voluntatem tuam, scilicet ut 
quod lex non potuit per me compleatur, quia tu es 
Deus meus, in quantum homo sum. Ideo venio ad 
implendam voluntatem tuam. Quia ita scriptum est, 
id est prefinitum, de me in capile libri, id est con- 


481 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


482 


silio deitatis que est meum caput, qui sum liber À quia una oblatio est,et a peccato sanctiflcavit ele- 


humani generis, in quo legant omnia sibi necessa- 
ri& : et ideo non est opus lege. Vel scriptum est in 
capite libri,id est in primo psalmo, Beatus vir : Qui 
caput Psalterii dicitur. Superius dicens. Qui sentiat 
de illa Seriptura, Apostolus aperit hic. Quasi di- 
cat: Non solum notat veteres hostias hec auctoritas 
non fecisse perfectos, sed solam hostiam Christi 
etiam abolitionem Veteris Testamenti et constitu- 
tionem Novi,si diligenter notantur verba,quia supe- 
rius Propheta, dicens : Oblattones et holocausta et 
pro peccato jam noluisti, et si prius, nec placita sunt 
tibi quae [umen offerentur. secundum legem. Hoc di- 
cit, ne viderentur ideo displicere, quia non secun- 
dum legem offerentur. Hec, inquam,dicens addit : 
Tunc dixi : Ecce venio ut faciam, Deus, voluntatem 
tuam. Et h»c dicens, aufert primum sacrificium et 
cum eo Vetus Testamentum quod per Moysen datum 
est, ut statuat, quasi stabile, sequens, id est novum 
sacrificium, et cum eo Novum Testamentum,id est 
Evangelium./n qua voluniate, id est in sui oblatione 
secundum voluntatem Dei facta, sanciificati sumus, 
id est peccatorum purgatione facta reconciliati 
Deo, scilicet per oblationem corporis Jcsu Christi 
semel factam. Et ideo hoc statuto primum cadit, 
quia hoe non potuit prestare. Et ommis. Amplius 
exponit virtutem hujus hostis. Et ne videretur san- 
guis per pontifices semel in anno oblatus minus 
profuisse, et sacrificia quotidie facta per sacerdotes 
perfectos facere, hoc addit. Quasi dicat : Pontifex 
per singulos annos offerens non pervenit ad con- 
summationem ,sicut etiam omnis quidem sacerdos 
legis,praesto est, ut spontaneus, quotidie ministrans 
orationes et munera multa, e£ easdem hostias de 
animalibus szpe offerens, quia non integro mun- 
dent.Unde subdit : Qux nunquam, id est nullo tem- 
pore quantumcunque fiant,possunt auferre peccata, a 
conscientia. Nota quod ministrare est. famulorum, 
sedere est dominorum. Ideo illos famulos ostendit 
Apostolus, Christum vero Dominum, quem subse- 
quenter dicit sedere, subdens : 

Hic autem, scilicet Christus, cujus hostia suffi- 
ciens est,pro peccatis omnium offerens unam hostiam 
qua salvare potest peracta obedientia, sedet, id est 
quiescit et regnat,in sempiternum in dextera Dei, id 
est in potioribus bonis, non enim iterum laborare, 


ctos. Et sanctificatos in omnibus virtutibus con- 
summavit. Et hoc tn sempiternnm, scilicet quandiu 
durabit hoc seculum. Conteslatur autem. Quasi di- 
cat : Non solum ego hoc affirmo, sed etiam sanctus 
Spiritus contestatur. nobis, id est verba nostra con- 
firmat de sanctificatione. Postquam enim. Quasi 
dicat : Vero testatur; vera enim que promittit, et 
non nisi justa precipit, id est Novum Testamentum 
posiquam di.it Spiritus sanctus in Jeremia : Hoc 
autem est Testamentum Novum, scilicet quod testa- 
bor ad illos : Post dies illos, mihi prenuntiatos, 
dicit Dominus, addidit : Dando. Quasi dicat : Post- 
quam illud dixit, scilicet quod non valet ad proba- 
tionem nostram,adjecit hzc alias qua corroboraut 
utrumque quod diximus,scilicet : Dando leges meas 
quod pertinet ad consummationem. Et iterum : 
Peccatorum eorum jam non recordabor amplius; quod 
pertinet ad sanctificationem. Et ita per auctorita- 
tem Jeremise, confirmat utrumque quod dixerat. 
Litteram sic prosequere: Testabor,dico,dando leges 
meas, non sicut patribus dedi in tabulis lapideis, 
sed in cordibus, id est intellectibus illorum, et in 
menlibus,id est in voluntatibus eorum superscribam 
eas, scilicet precepta mea, non dicit scribam, aed 
superscribam, quia leges ille super vires hominis 
sunt,in quarum scilicet completione nullus suffice- 
ret, nisi. ope gratie. Ecce in his dicitur quod con- 
summat virtutibus,deinde subdit de sanctiflcatione 
dicens et peccatorum qus in se, iniquitatum eo- 
rum, qui contra proximum fiunt, jam, id est post 


C tempus gratiz,non recurdabor ad eternam penam, 


amplius, scilicet nec in futuro. Ecce hic dicitur 
quod sauctificat.Vel ita distingue litteram, eadem 
manente sententia. Postquam dixit hoc est testa» 
mentum quod testabor ad illos. Post dies illos, di- 
cit Dominus : Testabor, dico, dabo leges meas in 
cordibus eorum, et in mentibus eorum superscri- 
bam eas, subintulit, et peccatorum et iniquitatum 
eorum jam non reeordabor amplius. Et ideo jam 
non est necessaria hostia. Quod aperit subdens : 
VkRs.48-33.— Ubi autem. horum remissio, jam 
non est oblatio pro peccato. Habentes itaque, fratres, 
fiduciam tn introitu sanctorum in sanguine Christi, 
quam initiavit nobis viam novam,etviventemper ve- 
lamen, id est carnem suam, et sacerdotem magnum 


et iterum offerre eget.Bene ergo potest consummare [) $uper domum Dei;accedamus cum vero corde in ple- 


qui sic meruit exaltari. Sedet, dico, de cetero, id 
est de eo quod restat,scilicet de gloria bonorum et 
pena malorum, ezspectans, non ita ut aliquid pro 
sua vel suorum imperfectione patiatur,sed sine sui 
passione differt et tolerat, donec ponantur ínimici 
ejus scabellum pedum ejns, id est plene subjiciantur 
et appareant, subjecti ei. Hoc et modo potest fa- 
cere; Bed patitur usque ad commune judicium,nisi 
inimici vere scabellum ejus erunt, quia et si modo 
repugnant ei, et non videantur subjici tuuc omni- 
bus spparebunt ei subjecti cujus imperio suberunt 
ponis.Una enim.Ideo unam tantum obtulit hostiam, 


nttudine fldei, aspersi corda a conscientia mala, et - 
abluticorpusaqua munda,teneamus speinostrz con- 
fessionem indeclimabilem, fidelis enim es! qui repro- 
misit. Et consideremus invicem. in. provocationem 
charitatis et bonorum operum, non deserentes colle- 
ctiunem nostram sicut consuetudinis est quibusdam, 
sed consolantes,et tanto magis,quanto videritis ap- 
propinquantem diem. Voluntarie enim peccantibus 
nobis,post acceptam notitiam veritatis, jam non re- 
linquitur pro peccatis hostia ;terribilis autem quz- 
dam exspectatio judicii,et ignis emulatio,qua con- 
sumptura est adversarios.Irritam quis faciens legem 


483 


eETRI LOMBARDI. 


484 


Moyst,sineulla miseratione duobus vel tribustestibus A (udine fidei, id est in plena fide. Quia nihil horum 


moritur:quanto magis putatis deteriora mereri sup- 
plicia, qui Filium Dei conculcaterit, et sanguinem 
Testamentipollutum duxerit ,in quo sancti ficatus est 
et spiritui gratia contumeliam fecerit? Scimus enim 
qui dixit : Mihi vindiclam,et ego retribuam. Et ite- 
rum: Quia judicabit Dominus populum suum. Hor- 
rendum est incidere in manus Dei viventis. Hememo. 
ramini autem. pristinos dies, in quibus. tlluminati, 
magnum certamen sustinuistis passionum:et inaltero 
quidemopprobriis et tribulationibus spectaculum fa- 
cli inaltero autem socii taliter conversantium effecti. 

$56 Ubi autem. Hic ostendit quod non solum ex 
hac autoritate videre potest,quod Jesus sanctificat 
et consummat,sed etíam quod oblatio jam post tem- 
pus grati non est facienda pro peccato, quia facta 
est remissio. Quasi dicat : Ecce hic dicitur remis- 
sio peccatorum facta,ubi autem horum jam remissio, 
non est facienda oblatio pro peccato, id est cessat 
oblatio legalis. Habentes ilaque. Finito grandi ser- 
mone de pontifice magno, ejusque nova lege et sa- 
erificio, que veteribus pretulit, subditur moralis 
instructio, in qua eos hortatur ad multa, sed ma- 
xime ad fidem, patientiam, pacem, munditiam, et 
fraternitàtis charitatem et infert ex omnibus supe- 
rioribus.Quasi dicat : Quia una hostia consummat, 
' et quia nobis est,scilicet or. m. (sic)et quia ostensa 
est tanta distantia, quod illa minora hzc majora 
ennt.[Chrysost.]Itaque, o fratres, habemus fiduciam 
in introitu sanclorum in sanguine Christi, id est 
certi sumus quod intrabimus in Sancta sanctorum 


colestia per sanguinem Christi, quam, viam id est C 


quem introitum,initiavit nobis Christus,qui primus 
ascendit,et per hoc certi sumus de nobis,viam dico 
novam, quia nullus ante illum intravit, et viventem, 
id est permanentem,perviam, quia postea nulli fide- 
lium clausa fuit,et illam viam aperuit, et per viam 
conservavit. Per velamen, id est per carnem suam. 

Que dicitur velamen, quia ipsa caro velabat et ce- 
labat deitatem. Vel ideo dicitur velamen, quia sub 
velamine fidei sumitur a fidelibus. Quasi dicat : Per 
hoc permanet via illa pervia, quia sumunt fideles, 
ut viaticum carnem Christi velatam omni sensui. 
Videtur enim panis,et tamen vere est caro Christi: 
Quod fit ut augeatur fidei meritum,quia non habet 
fides meritum, cui humana ratio, id est humanus 


sensus prebet experimentum. Per velamen ergo, p 


id est carnem qu: velata sumitur,permanet via per- 
via, et per hoc quod ille sacerdos semper interpel- 
lat pro nobis.Unde subdit : Et per sacerdotem, sci- 
licet Christum pre omnibus,magnum super domum, 
id est populum Dei, et hanc habentes fiduciam, ac- 
cedamus. Vel ita : et sacerdotem magnum. Quasi 
dicat : Habemus hanc fiduciam, et hanc habentes, 
et habentes sacerdotem 1nagnum super donum Dei, 
scilicet qui semper vivit ad interpellandum pro no- 
bis, accedamus ad introitum sanctorum, cum vero 

orde,jid est cum vero intellectu et non simulato. E' 
si hoc non potest esse, saltem accedamus in pleni- 


jam est visibile, nec sacerdos, nec hostia, quod et 
debemus et possumus, quia sumus aspersi corda,id 
est spirituali aspersione habemus corda mundata. 
a conscientia mala, id est a& conscientia pravitatis. 
Illi vero corpora tantum habent abluta, et abluti 
sumus corpus aqua munda, id est peccatum corpo- 
rale scilicet originale quod per carnis concupiscen- 
tiam trahitur, ablutum est aqua baptismi. Per hoc 
ostenditur quod non fides sola, sed bona vita cum 
virtutibus queritur.Inde hortatur ad ea que conve- 
niunt fldei, subdens : 

Teneamus. [Ambrosius] Quasi dicat : Et quidquid 
occurrerit, teneamus indeclinabilem, ui non ad ter- 
rena declinemus, confessionem spci nostra, qux est 
de eternis, id est teneamus confessionem et. spem 
qua est causa ejus, qui spes non est vacua, non 
confundit. Fidelis enim est, id est verax in promis- 
sis Deus qui repromisit ea que speramus : et sicut 
Deus fidelis est in promissis, ita nos vult fide- 
les esse in promissis nostris.Teneumus dico,et con- 
sideremus invicem, alter, scilicet. alterum, non ut 
invideat et insidietur, sed in provocatione charitatis 
qui in animo est, e£. bonorum operum, sciliect ut 
alter alterius exemplo, provocetur ad dilectionem, et 
bene operandum.Et est sensus : Fidem et confessio- 
nem habeamus quantum ad nos, et consideremus 
invicem, scilicet perfecti minores eos hortando et 
minores perfectos iiaitando eos, Consideremus nos 
invicem dico, non deserenles tempore persecutionis, 
collectionem nostram, id est collectos in fide nobis- 
cum, sicut est consuetudinis quiburdam vestrum, qui 
vel timore persecutionis cedunt, vel propria prae- 
sumptione & peccatoribus vel imperfectis, ut justi 
videantur recedunt.Culpat ergo scindentes unita- 
tem charitatis, quasi inter alios non possent habi - 
tare causa sanctitatis sus, qui potius suo exemplo 
debuerunt consolari alios. Unde subdit : Sed potius 
consolantes eoa. Consolatur laborantem qui pariter 
in labore consistit,quia sublevatio laboris est visio 
collaborantis, ut in itinere fit. Et tanto magis con- 
solemur, quanto magis videritis diem retributionis 
per passionem appropinquantem. Quasi dicat : Quo 
propiores estis fini et premio retributionis, aut 
lanto magis instate, ne quis culpa vestra desit. 
Voluntarie enim. Quasi dicat : Charitas utique te- 
nenda est, et à malis cessandum. Voluntarie enim 
peccantibus nobis,id est nobis in voluntate peccandi 
manentibus,non relinquitur hostia pro peceatis, id 
est non prodest Christus,qui est hostia, pro pecca- 
tis. Non relinquitur, dico, jam, scilicet in hoc pre- 
senti; per quod constat quod nec in futuro. Non 
relinquitur jam dico, post aceeptam notitiam veri- 
lalis,id est postquam venissemus ad fidem per quam 
quidam securi sunt, quasi nunquam  perituri sint. 
Et attende quod non ait volentibus peccare,sed vo- 
luntarie peccantibus, quia voluntarius est qui in ali- 
quo assiduus est, volens qui ad tempus; per hoc 
ergo significat perseverantes usque in finem [Chry- 


485 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


486 


sost.] Vel ita, jam non relinquitur hostia pro pec- A niet inimicos. /lorrendum. Quasi dicat: Dominus 


catis, id est non iterum immolabitur Christus, qui 
est hostia pro peccatis, id est non relinquitur locus 
secunda hostis, sicut in veteri lege datum est sepius 
offerri hostias pro peccato. Non enim Christus ite- 
rum immolandus est pro peccato : quod semel fa- 
ctum est, et secundo non est opus, sed magis opus 
est manere in fide et veritate. Quod si non facis, 
judicium damnationis te exspectat, z nisi per poni- 
tentiam renovaris. Et ideo subdit: 

Terribilis autem. Sed sciendum quod hic quidam 
exsurgunt, horum verborum occasione poniten- 
tiam auferentes, quasi per penitentiam non valet 
peccator post lapsum surgere secundo et tertio, et 
deinceps. Verum in hoc ponitentiam non excludit, 
nec propitiationem qua fit per penitentiam. Non 
enim inimicus est ita salutis nostre, sed secundum 
excludit baptismum; non emin dicit: Non est ultra 
poenitentia vel remissio, sed hostia, id est crux se- 
cunda qua una suffecit, volens ne ultra hoc exspe- 
ctemus,sed poniteamus. Terribilis autem. Quasi di- 
cat : Non relinquitur hostia pro peccatis, sed relin- 
quitur quedam ferribilis exspectlatio judicii ; hec 
pena interim est, ef ignis emulalio, id est infesta- 
tio, id estignis infestans qu consumptura est adver- 
sarios Christi. Quod probat per minus. Nam quis 
[aciens irritam, id est prevaricans legem Moysi, 
duobus vel tribus teslibus convictus, sine ulla misera- 
Lione moritur, morte quam lex precipit. [Hieron.] 
Quid ergo illi facient contra quos perhibebunt an- 
geli testimonium et sancti et propria conscientia : 


Quasi dicat: Multo gravius punientur? Unde subdit. C 


Quanto ergo magis illum putatis deteriora mereri 
supplicia qui Filium Dei conculcaverit, id est vilipen- 
derit, si non sufficere credat ad salutem, sed ani- 
malia, et sanguinem Christi confirmatorem Novi Te- 
stamenti, pollutum duxerit,id est peccatum purgare 
non valentem. In quo tamen sanctiflcatus est, id est 
remissionem accepit, et ita contra eum graviter 
peccat. Pollutum enim sanguinem Christi ducit,qui 
per carnales observantias credit peccata dimitti, a& 
quibus retrahit nos sanguis Christi : ita pollutus 
est, et nos polluit, si ab eo unde est remissio nos 
retrahit. E/ spiritui gratiz, id est Spiritui sancto 
gratis dato, vel qui dat gratiam, contumeliam facit. 
Spiritui contumeliam facit, qui remissionem quam 
ipse Spiritus facit, ascribit carnalibus observantiis, 
vel qui eum male vivendo a se abjicit. Vel conculcat 
ille Christum, qui libere peccat absque timore et 
poenitentia ; et qui eo indigne participat, sanguinem 
pollutum ducit, si ab eo mundatus ad vomitum re- 
dit et ponitere negligit. Spiritui est injurius qui 
ejus beneficium ;grate non suscipit. Scimus enim. 
Quasi dicat: Vere talis punietur, scimus enim illum, 
id est quam verus et potens est ille, qui dixit: Mihi 
servate vindictam injuriarum vestrarum, et ego red- 
dam. Si ulienas vindicat injurias et suas, iterum 
Scriptura dicit, quia Dominus judicabit purgando, 
separando a malis populum suum, quanto magis pu- 


puniet inimicos, et non leniter. Et ideo horrendum 
est incidere in manus Dei, id est, incidit illi qui non 
providet, sed subito deprehenditur. Dei dico viven- 
tis, scilicet qui semper est efficax et potens facere 
quod vult. Rememoramini, sicut optimi medicorum 
cum alios secuerint, et per incisionem doloris aug- 
mentum fecerint, solatium mitioribus medicamini- 
bus afferunt et remedium ; illi loco, ubi dolor inest, 
et perturbatam refovent animam: sic Apostolus fa- 
cit, postquam concussit animas eorum et terruit, 
refovet eos per laudem priorum, scilicet rememo- 
rando priora eorum bona, ut facilius excitet ad c»- 
tera. Quasi dicat : Ut autem non incidatis in manus 
Dei, rememoramini pristinos dies. Qnasi dicat : Diu 
est quod credidistis, et ideo magis assueti estis, in 
quibus diebus vos illuminati fide pro qua venit tribu- 
latio, susténutstis magnum certamen passionum. Pas- 
siones enim quasi contra eos certabant ut patien- 
liam et fidem extorquerent. Si autem rudes susti- 
nuerunt, turpe est, si modo deficiunt. Passiones au- 
lem erant eis, tum ex propriis doloribus, tum ex 
doloribus aliorum quibus compatiebantur. Unde 
subdit : Et ín altero. Quasi dicat: Snstinuistis ma- 
gnum ceriamen, et ita magnum certamen, et, id 
est quia, in altero quidem, id est in altera parte cer- 
laminis, scilicet in opprobriis et tribulationibus 
propriis, vos ipsi patientes facli estis spectaculum 
omnibus, quod gravissimum est. Grave enim est 
opprobrium, sed gravius est cum spectaculum om- 
nibus fit,et non secreto exprobratur. In altero autem, 
id est in altera parte certaminis, scilicot in dolore 
quem habetis pro aliis, estis effecti socti taliter con- 
versantium, id est assidue patientium, quo exemplo 
pati debetis, id est assidue patientium, quo exemplo 
pati debetis, id est compassi estis apostolis et aliis 
hujusmodi. Et est sensus: Certamen passionis su- 
sustinetis, et in propriis passionibus, et in compas- 
sionibus 2543 aliorum.Et h» sunt due partescertan- 
tium contra vos passionum, et vere socii facti estis. 

Vzns. 34-39. — JVam et vinctis compassi estis, et 
rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis , 
cognocentes vos habere meliorem et manentem sub- 
siantiam, Nolite itaque amittere confidentiam ve- 
stram,qua magnam habetremunerationem. Patien- 
tia enim vobis necessaria est, ut voluntatem Dei fa- 
cientes reportetis promissionem. À dhuc enim modi- 
cum aliquantulum, qui venturus est veniet,et non 
tardabit ; Justus autem meus ez fide vivit. Quod si 
sublrazerit se,non plucebit anima mew. Nos autem 
non sumus subtractionis filii ín. perditionem, sed 
fidei in acquisitionem anima. 

Nam etl vinctis, qui non poterant sibi necessaria 
querere, compassi estis, subministrando necessariu 
pro qua causa vestris vobis ablatis compassi estis. 
Et hoc est. quod subdit: Et rapinam bononum ve- 
strorum suscepistis. Quasi dicat : Donum Dei. Et 
hoc, cum gaudio, quia sperastis meliora, scilicet 

terna. Unde subdit, vos dico, cognoscentes vos 


481 


PETRI LOMBARDI. 


488 


nabere meliorem, et manenlem substantiam, id est 'À dignitatem et usum ipsius fidei assignatione et plu- 


vitam eternam. Nolite. Quasi dicat : Quia sic passi 
estis et confisi de substantia meliori et manente. 
Nolite, dico, amittere per impatientiam confidentiam 
vestram, qux non modo in futuro habebit, sed 
etiam jam abet, dum sperat, magnam remunera- 
Cionemr Et ideo non est levis ejus amissio. Ad hoc 
autem ut non amittatis, hoc unum vobis opus est, 
scilicet patientia. Patientia enim mobis esl neces- 
saria. llic ostendit quomodo jam non amittatur 
confidentia,scilicet si patientia habeatur. [n patientia 
enim, inquit, Dominus, possidebitis animas vestras. 
(Luc. xxi). Ideo ait. patientia. nobis necessaria est, 
ideo ut per eam voluniatem Dei facientes, reportetis 
in futuro, qui hic. seminatis promissionem, id est 
vitam promissam. 

Adhuc enim. Quasi dicat: Tenenda est patientia, 
nam nec longa est, tribulatio vero vehemens. Et hoc 
est quod ait, adhuc enim modicum, id est parvo 
tempore, et aliquantulum, id est non vehementer 
patiendum est et mox, qui venturus quandoque ve- 
niel retributor, et non tardabit, quia in martyribus 


post mortem statim gloria datur in quibus nihil , 


purgandum est, per quod differantur a gloria. 
Justus autem. Hic dicit quod per solum fidem, si pa- 
tiendi necessitas non ingruat, salus datur, ad quod 
confirmandum inducit verba Dei loquentis per pro 
phetam Habacuc. Quasi dicat: Non solum ille qui 
patitur sed etiam qui solam fidem habet si non 
imminet passio salvabitur, quia ita dicit Dominus 
per prophetam : Justus meus, id est apud me ali- 


quis, ez fide, per hoc vivit, id est vivet in futuro, C 


vita eterna quam meretur fide. Ecce quantum valet 
fldes qua sola salvat; et quod ex fide vivat per 
contrarium ostendit, quia si subtrahit se a fide non 
vivit. Unde subdit : Quod si se subtraxerit. Vel ita : 
Justus autem. Quasi dicat: Veniet Dominus: et non 
tardabit. Interim autem dicit Dominus: Justus 
meus, scilicet qui per me est justus, non per car- 
nales observantias. Vivit ex fide, non per speciem. 
Et ideo huc ne querat coronam, sed ferat laborem. 
Quod sí. Quasi dicat: Vere ex fide est vita, quia 
acquisitio est anims, et vere. Quod, id est quia sí 
subtraxerit se aliquis, non placebit animad mea, id 
est voluntati Dei. Nos autem. Quasi dicat : Ille qui 
subtrahit se a fide non vivet.Nos autem non sumus filii 


rima exemplorum luce ostendit, et est hic laus et 
commendatio fidei, cujus descriptionem ponit: in 
qua iria notat, scilicet quid elficiat in nobis, et 
quod fundamentum est omnium bonorum, et quod 
de non apparentibus est; de quain Epistola ad Ro- 
manos plene dixeramus. Et ideo hoc breviter pcr- 
Stringamus. Quasi dicat: Justus ex fide vivit: est 
autem fldessubstantia rerum sperandarum, id cstcausa 
que res sperandas faciet quandoque subsistere in 
nobis. Quod est dicere: Faciet nos consequi futura 
bona. Et proprie dicitur fides substantia, quia spe- 
randis substat, et facit ea esse in credente in alia 
vita. Et quia fundamentum est omnium bonorum 
quod nemo mutare potest sine quo non est bona 
tiedificatio. Vel, fides est substantia reorum speran- 
darum, id est sporanda jam etiam in hac vita facit 
esse in corde credontis. [Chrysost]. Per eam enim 
futura bona quasi jam sunt in nobis,quia facit sub- 
sistere in anima nostra ea que non videntur de 
quibus proprie fides est. De visis enim non est 
fides, sed agnitio. Hac est laus fidei, si quod cre- 
ditur non videtur. Nam ct Thomas cui dictum 
est: Quia vidisti, credidisti (Joan. xx): non hoc 
credidit quod vidit, sed aliud vidit ct aliud credi- 
dit. Vidit enim hominem, credidit Deum. Cernebat 
quippe et tangebat carnem viventem quam viderat 
morientem, et credebat Deum ipsa carne latentem. 
Credebat ergo mente quod non videbat, per hoc 
quod sensibus corporis apparebat. 8i autem dicun- 
tur credi qua videntur, sicul dicit, unusquisque 
oculis suis credidisse, non ipsa est quie in nobis 
edificatur fides, sed ex rebus que videntur agitur 
in nobis, ut ea credantur que non videntur. Et est 
argumentum vel convictio non apparentium, id 
est premoenstiratio et certitudo et probatio rerum 
qua non apparent ; quia si quis de eis dubitat per 
fidem probantur, ut adhuc probatur futura resurre- 
ctio, quia ita crediderunt patriarche, apostoli, et 
alii sancti. Probatio ergo rerum qua nondum sunt, 
fides est, quia si quis consideret Abraham et alios 
quid merito fidei acceperunt, idem de se potest 
credere et sperare. 

V&as. 9-4. — [n hac enimtestimonium consecuté 
sunt scenes. Fide intelligimus aptata esse. secula 
verbo Det, ut ex invisibilibus visibilia fierent. Fide 


subtractionis in perditionem, id est apostasie, per p plurimam hostiam Abel quam Cain obtulit Deo,yer 


quam perditur anima,quia nondum prorsus aposta- 
taverant, sed fide geniti erant. Unde subdit: Sed 
sumus filii fidei, que valet ín acquisitionem: et ideo 
nunc non debentse subtrahere a fide. Vel, non su- 
mus filii subtractionis, in perditionem, id est pa- 
ganorum infidelium qui perdendi sunt, sed fidei in 
ucquisitionem anime,id est filii prophetarum fide- 
lium, quorum fides est in acquisitione anime. 
CAPUT XI. 

V&Bs. 1. — Est autem fides sperandarum sub- 
stantia rerum, argumentum non apparenttum. 

Est autem fides. Quia de fide cepit agere, ejus 


quam testimonium conseculus est esse justus, (esti- 
monium perhibente muneribus ejus Deo, et per illain 
defunctus adhuc loquitue. 

In hac enim. Quasi dicat : Vere fldes est causa 
rerum sperandarum, quia est causa justitie per 
quam sunt speranda : et hoc est qnod ait: In. hac 
enim, id est propler hanc fidem, senes, id est anti- 
qui patres sunt consecuti a Deo vel ab hominibus 
testimonium justitie, quia propter fidem Deus te- 
Blatus est esse justos. Senes dicit, non quia senes 
essent etate, sed quia antecessores horum. Et sic 
constat fidem non esse novam cum antiqui temue- 


A89 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


490 


runt eam. Fide intelligimus. Exemplis utitur ad À erant.Quomodo ergo Deo nota eraut que non crant? 


commendationem, et ad ostendeudum quod non de 
apparentibus sit fides. Quasi dicat : Fides est argu- 
mentum non apparentium, id est credere debemus 
qua non apparent, Sicut fide tantum intelligimus 
secula esse aptata, id est sapienter disposita verbo 
Dei, id est precepto Dei, ita utique ul ex invisibili- 
bus, id est ex informibus elementis, vtstóilia for- 
mata fierent. Ante enim quam Deus rerum omnium 
formas locis, et sedibus suis ordinata distinctione 
disponeret, tenebre erant, et erant invisibilia ele- 
menta, sed in eorum separatione nata est lux. 
Prima ergo materia facta est confusa ot informis: 
unde omnia fierent que distincta et formata sunt 
quam credo & Grecis chaos appellari (42). Et ideo 
recte Deus creditur omnia de nihilo fecisse, quia 
etiam 8i omnia formata de ista materia facta sunt, 
hac ipsa tamen materia de nihilo facta est quam 
Moyses significavit dicens : [n principio fecit Deus 
calum et terram, etc. (Gen. 1). Intormem enim mate- 
riam et confusam que chaos dicta est, unde omnia 
faeta sunt, nominibus coli et terre, qui inde futura 
erant significavit, id est nominibus visibilium re- 
rum, propter infirmitatem parvulorum qui minus 
idonei sunt invisibilia apprehendere, et tunc erant 
tenebre, id est lucis absentia. Non enim tenebre 
aliquid sunt, sed ipsa lucis absentia, sicut silentium 
non aliqua res est, sicut in corpore ubi tegumen- 
tum non est nuditas dicitur, sicut et inanitas non 
est, aliquid, sed locus ubi corpus non est, inanis di- 
citur. Hec eadem informis materia etiam terra in- 


Et rursus quomodo ea faceret quae sibi nota non 
erant? Non enim quidquam fecit ignorans. Nota 
ergo fecit, non facta cognovit. Proinde antequam 
fierent et erant et non erant. Erant in Dei scientia, 
non erant in sua natura. Ipsi autem Deo non audeo 
dicere alio modo innotuisse, cum ea fecisset quam 
illo quo ea noverat ut faceret. Apud quem non est 
transmutatio nec vicissitudinis adumbratio (Jac. 1), 
Ideo ait, ut ex invisibilibus, id est ex intelligibili 
mundo qui erat in sapientia Dei; hec est Dei dispo- 
sitio qua disposuit omnia, visibilia ista fierent, id est 
juxta invisibile exemplar quod erat in mente Dei, 
fierent hec. Fidem plurimam, vel plurima, quía pa- 
tres antiqui per fidem sint consecuti testimonium 
justitie ostendit, ponens aliud exemplum ad com- 
mendationem fidei. Quasi dicat: Senes per fidem 
consecuti sunt testimonium justitie, sicut apparet 
in hoc : Abel fide, id est per fidem invisibilium 
obtulit Deo hostiam plurimam, id est acceptabiliorem 
et pluris pretii quam Cain. Vel, Abel obtulit Deo 
hostiam plurima fide, id est per plurimam fidem 
quam Cain, quia Abel per fidem justus eret. Unde 
subdit : Per quam lidem meruit, esse justus, et hujus 
rei consecutus est testimonium. Unde etiam ipse Je- 
sus, ait : A sanguine Abel justi, etc. (Matth. xxii. Con- 
secutus est, dico, Deo, etiam perhibente testimonium 
muneribus ejus, quia ea recepit, id est approbavit 
quod apparuit, cum & celesti igne consumpsit. 
Et per illam, fidem defunctus loquitur adhuc, id est 
materia est nobis loquendi, ut de ejus flde exem- 


visibilis et incomposita appellata est; terra ideo, G plum demus. Non enim mors exstinxit famam fidei; 


quia inter omnia elementa mundi terra minus spe- 
ciosa est quam cetera; invisibillis autem, propter 
obscuritatem, eadem materia informis etiam aqua 
dicta super quam ferebatur Spiritus Domini, sicut 
superfertur fabricandis rebus voluntas artificis. 
Ideo vero aqua dicta illa materia, quia omnia que 
in terra nascuntur sive animalia sive arbores ve] 
herbe et similia ab humore incipiunt formari atque 
nutriri. Eadem etiam materia dicta est abyssus,quia 
confusa erat et commista specie carens. Hec ergo 
omnia celum ei terra; terra invisibilis et incompo- 
sita $58 ct abyssus cum tenebris et aqua super 
quam ferebatur spiritus, illa informis materia vo- 
cata est, ut res ignota notis vocabulis infirmaretur 


tanta fuit fides quod eam mors non exstinxit. Ex 
fide et patientia precedentium patrum consolatur 
istas. Ideo dieit quod Abel adhuc loquitur, quia 
alios suo exemplo admonet ut justi sint. Interemit 
eum quidem mors, sed non cum eo interemit ejus 
gloriam et memoriam. 

VEns. 5-19.— f'ide Enoch translatus est, ne vide- 
ret mortem, et non inventebatur, quia transtulit il- 
lum Dominus. Ante translationem enim, testimontum 
habwutt placuisse Deo. Sine fide autem impossibile est 
placere Deo. Credere enim oportet accedentem ad 
Deum,quta est, et inquirentibus se remunerator sit. 
Fide Noe responso accepto de his qua adhuc non vi- 
debantur, metuens apiavit arcam in salutem domus 


imperitioribus et non uno. Nam si in uno, hoc esse p) suz,per quam damnavit mundum ; et justitiz qua 


putaretur quod consueverant homines in illo voca- 
bulo intelligere. Sub his ergo omnibus nominibus 
significata est materia illa invisa, et informis que 
nulla specie cerni atque tractari poterat de qua Deus 
condidit mundum,quem significat Apostolus dicens: 
visibilia. Ipsa vero informem naturam significat di. 
cens : ex invisibilibus. Vel per invisibilia, significa- 
tur mundus invisibilis qui erat in Dei sapientia, ad 
cujus similitudinem factus est hic visibilis mundus, 
(43) Hec utique visibilia, antequam flerent, non 


(42) August., contra Manich. 
PaThor. CXCII, 


per fidem est, heres est insiitutus. Fide qui vocatur 
Abraham obedivit in locum exire, quem aecepturus 
erat in hareditatem, et exiit nesciens quo iret. Fide 
demoratus est in terra repromissionis tanquam ín 
aliena,in casulis habitando cum Isaac et Jacob cohz- 
redibus repromissionis ejusdem. Ezspectabat enim 
fundamenta habentem civitatem, cujur artifex. et 
conditor Deus. Fide et ipsa Sara sterilis,virtutum in 
conceptione seminis accepitetiam prater tempus zta- 
tis,quoniam fidelem credidit esse eum qui repromise- 


(43) August., super Genesim. 
19 


491 


PETRI] LOMBARDI 


492 


vat. Propter quod et ab uno orti sunt, et hoc emor- À ratus est, dico, in casulis, habitando cum Isaac et 


tuo, tanquam sidera celi in multitudinem, et sicut 
arena qua est ad oram maris innumerabilis. 


Fide. Hic ponit aliud exemplum ad commenda- 
tionem fidei dicens : Fide, id est fidei merito, Enoch 
iranslatus est in parudisum, unde ejectus est Adam, 
ne videret, non dico ne sentiret, sed nec etiam quasi 
de longe videret in aliis, mortem, et non tnvenieba- 
tur. Usquam hoc dicit, ne putaretur esse in aliqua 
parte mundi, ideo non inveniebatur, quia transtulit 
illum Deus, qui ab omnium aspectu poterat eum 
&bscondere, Aníe, etc, Quasi dicat: Vere per fidem 
translatus est, quia per fidem justus fuit. Et vere 
quia per fidem placuit Deo. Et hoc est quod ait : 
' Ante translationem enim habuit testimonium, id est 
justi testabantur eum, placuisse Deo. Et vere per 
fidem placuit Deo. Sine fide enim impossibile esl ali- 
quem placere Deo. À Deo est fides necessaria, quod 
sine e& quisquam non placet Deo Et vere sine fide 
aliquis non potest placere, quia nec potest aoce- 
dere. Creeere enim oportet. quemlibet accedentem ad 
Deum, hoc, scilicet oportet credere, quia Deus unus 
est esse proprie Deo convenit quia immutabiliter 
est, et quod remunerator sit. inquirentibus se. Quid 
ergo ei lex? Et notandum quod sine hac fide nemo 
unquam potuit salvari. Hec tamen fides non sufficit 
ad salutem. Fide. Aliud exemplum ponit de Noe ad 
commendationem fidei dicens : Noe responso accepto 
a Deo, de his que adhuc non. videbantur metuens, 
aptavit arcam in salutem domus suz. Et hoc, fide, id 


egt per fidem, quia credidit Deo dicenti, finis est (7 


omnis carnis, et si nulla signa videret diluvii. Adeo 
enim credebat quod non videbat, quod metuens fa- 
bricavit arcam per quam, scilicet fidem vel arcam, 
damnavit,id est damnabilem ostendit mundum, quia 
dum videret eam fabricari, non credidit. Et ipse 
Noe est. inslitutus lkeres justilize que per fidem est, 
id est fuit justus ex fide, Bicut patres sui. Nisi enim 
| justus esset, hoc ei Dominus non precepisset. Fide, 
etc.Hic ad patres Judeorum descendit, ostendens 
in eis, et in prioribus omnem justitiam ex fide ha- 
buisse originem, et ponit exemplum de Abraham 
dicens ita : Fide, id est per fidem ille, qui vocatur 
nunc Abraham, cum prius vocaretur Abram, obe- 
divit exire in locum, quem accepturus erat in lurredi- 
talem el exiit nesciens quo iret. [Augustinus] Adeo 
credebat Deo cui obedivit, dicenti: Exi de terra et 
de cognatione, etc, (Gen. xi). Hoc autem jam fece- 
rat. Hoc enim dictum ei jam egresso de terra Chal- 
deorum, et jam constituto in Mesopotania. Non au- 
tem Dominus ait ut corpus ejiceret a terra sua, sed 
ut animum evelleret, ne velit reverti. Non enim ex- 
iérat in animo, si redeundi tenebatur desiderio . 
quod desiderium Deo jubente ac juvante et illo obe. 
diente fuerat amputandum. Fide melioris terre, id 
est vite eterne, demoratus est Abraham in terra pro- 
missionis, et in ea quanquam sibi promissa erat, 
lanquam in aliena, et én casulis. Unde subdit demo- 


e - 


Jacob cohzredibus ejusdem repromissionis, id est si- 
6ut Isaac et Jacob habitaverunt ibi. Non enim eo- 
dem tempore cohabitaverunt. Exspectabat enim. 
Quasi dicat: Cur ita habitavit ibi Abraham, quia 
exspectabat civitatem coelestem habentem fundamenta, 
quia stabilis est et firma; cujus civitatis artifex 
et conditor Deus est. Fide, id est per fidem, et ipsa 
Sara sterilis, in propria persona, non in vicaria, 
accepit virlulem, id est fecunditatem, is conceptione 
seminis, etiam cum esset. prater tempus xtatis, 
scilicet cum esset sterilis et in senio; hao utique 
fide, quoniam credidit eum fidelem qui repromiserat. 
Prius quidem risit, et si ex gaudio non tamen plena 
fide, sed post verbis angeli in fide solidata est; ri- 
gerat autem Abraham quando ei promissus est, sed 
risus ille admirationis fuit et gaudii, non dubita- 
tionis. Propter quod, scilicet quia fidelem credidit 
Deum, orti sunt ab uno, utero Bare, vel, ab uno 
patre Abraham, et hoc, scilicet utero vel Abraham, 
emoriuo, emortuum dicit ad opus concipiendi Sare 
uterum quantum ad virum seniorem. Vel ipsum 
Abraham ad opus generandi emortuum dicit quan- 
tum ad seniorem feminam. Ambo enim seniores 
erant, sed illa etiam sterilis erat,et cruore men- 
Slrui jam destituta; propter quod jam parere non 
posset, etiam si sterilis non fuisset. Senior enim fe- 
mina, etiam si adhuc fluant illi solita mulierum, de 
seniore parere non potest, de juvene potest. Senior 
vero gignere potest. sed de adolescentula, sicut 
Abraham post mortem Sare de Cethura que juve- 
niserat potuit generare,quia vividam invenit ejus 
.&tatem. Ad hoc ergo dicit Abrahe fuisse jam cor- 
pus emortuum, quia non ex omni femina cui adhuc 
esset tempus pariendi generare ipsum in illa etate 
adhuc posset. Ad aliquid ergo erat emortuum cor- 
pus ejus, e£ non ad omnia. Ab uno, inquam, tot 
orti sunt, qui sunt fanguam sidera celi in multitu- 
dine. Hoc dicit quantum ad bonos qui luce virtutum 
et multitudine comparantur sideribus, et sicut arena 
innumerabilis quae est ad. oram, id est littus, maris. 
Hoc dicit quantum ad malos, qui instabilitate et 
numero comparantur arene. Mare est gentilitas ; 
ora maris, ritus gentilitatis. Tibi propinqui facti 
sunt aliqui Judei, non tamen in gentilitate omnino 
fuerunt. 


Vzgns. 13-20.— Juxta fidem defuncti sunt omnes 
ts(?, non acceptis repromissionibus, sed a longe eas 
aspicientes et salutantes,et confitentes quia peregrini 
et hospites sunt super terram. Qui enim hoc dicunt, 
significantse patriam inquirere. Etsi quidem ipsius 
meminissent de qua exierunt, habebant utique tem- 
pusrevertendi. Nnncautem meliorem appetunt id es, 
cclestem.1deo nonconfunditur Deus vocari Deus eo- 
rum.Paravit $59 enim illis civitatem. Fide obtulit 
Abrahan Isaac, cum tentaretur,et Unigenitum offe- 
rebat, in quo susceperat repromissiones, ad quem 
dictum est : Quia in [saac vocabitur tibi semen, ar- 


493 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


494 


bitrans quia et a mortuissuscitare potens est Deus. À est. Et per carnales servos nascuntur non solum 


Unde eum et in parabolamaccepit.Fide et de futu- 
ris bendixit Isaac, Jacob, et Esau. 

Juxta fidem. Quasi dicat : Qnorumdam proposui 
exempla ad commendationem fidei.Et recte utique: 
nam omnes isti,preter Enoch translatum, defuncti 
sunt juxta fidem,id est adherentes fidei,non acceptis 
plenarie in haoc vita repromissionibus. Vel ita:Omnes 
isti sunt defuncti non acceptisin terrarepromissio- 
nibus. Et hoc juxta fidem illorum. Sperabant enim 
promitti sibi celestia, non terrena,non acceperunt 
hic. Repromiesionibus dico, sed potius erunt aspi- 
cientes eos, a longe implendas,scilicet post mortem 
id aventu Christi, et salutantes eas, id est. promis- 
sionibus applaudentes, licet essent remoto. Utitur 
verbotranslato a navigantibusquilonge prospiciunt 
desideratas civitates, quas antequam ingrediantur 
salutatione preveniunt, ex metaphora namque na- 
vigantium dicit : El salutantes eas. id est gaudentes 
et desiderantes eas,ut faciunt naute longe visis ci- 
vitatibus, et ideo erant confitentes, id est confite- 
bantur, quia peregrini et hospites sunt, morantes su- 
per terram peregrini sunt qui in aliena petria nihil 
habent ; hospites. qui de patria non sunt. Et isti 
confitebantur se non esse de hoo mundo, neque ali- 
quid se habere in mundo : ideo confitebantur. Qui 
enim dicunt hoc, scilicet quia peregrini sunt,et ho- 
spites, significant se. inquirere patriam, id est dant 
intelligi quod aliam querunt patriam quod ipsi si- 
gnificare valebant. Et ne putaret quis quod illam 
quaererent de qua exierant, subdit: El siquidem 


mali in damnabilem servitutem qui eos imitantur; 
sed etiam in laudabilem libertatem quibus dicitur: 
Quz dicunt facite, que autem factunt nolite facere 
(Matth. xxi). Hoo autem sacramentum quisquis in 
populo Dei prudenter agnoscit,unitatem spiritus et 
vinculo pacis usque in finem quibusdam coherendo 
quosdam tolerando custodit.Paravit enim. Quasi di- 
cat: Non frustra impetunt celum, vel merito non 
erubescit vocari Deus eornm,quia paravit illis civita- 
tem, in qua erunt sui concives. Fide etiam invisibi- 
lium obtulit Abraham, non ira, sed voluntate, Isaac, 
cum tentaretur a Deo, id est cum Deus ostenderet 
qualis esset ad exemplum aliorum.Non enim tenta- 
vit Deus Abraham, quasi qui fidem ejus ignoraret, 
sed ut ipse Abraham etmundus fidei ejus unitatem 
et firmitatem cognosceret,et Unigenitum offerebat, 
qui susceperat, id est in quo facte erant repromis- 
siones ad quem diclum est: Quia in. Isaac. vocabitur 
tibi semen. Quasi aliis quaereret: Quomodo ergo 
Deum veracem credebant? subit : 4rbitrans quia 
potens est Deus et a mortuis suscitare illum, sicut 
et de nihilo facere. [Ambrosius] Non trepidavit 
Abraham credere quando promittebatur,non trepi- 
davit offerre quando exigebatur.Ejus dextera erigi- 
tur ad sacrificium,ut moferetur cujus cor erectum 
est ad fidem, ut nasceretur.Nec fuit religio creden- 
tis contraria devotioni obtemperantis. Promissio- 
nem enim pius Pater fidelitertenens quam per hunc 
oportebai impleri quem Deus jubebat occidi, non 
hesitavit quod sibi reddi poterat, immolatus,, qui 


meminissent illius patrie de. qua exierunt, habebant C. dari potuit non speratus ;non sibi fecit questionem 


«lique tempus revertendi. Nunc autem, patet per hoc 
quod nolebant reverti, quod meltorem appetunt, 1d 
est eclestem patriam,et quia hanc petunt,ideo non 
confunditur, id est non erubescit, Deus vocari Deus 
eorum,sgcilicet Abraham,Isaac et Jacob, qui dicitur 
Deus angelorum. (44) In istis honoratur sicut per 
malos blasphematur.Et ideo Deus eorum dici voluit 
tanquam illorum solorum esset Deus, qui est Deus 
universe creature. Non frustra utique tantum eis 
tribuit honorem, sed quia in eis novit sinceram et 
praecipuam charitatem, et quia in eis tribus patri- 
busconsummavit magnum et mirabile sacramentum 
futuri populi sui ; per liberas enim genuerunt et in 
libertatem, ut Abraham per Saram, Isaac per Re- 
beccam, Jacob per Liam et Rachel; et in servitu- 
tem, sicut ab Isaac per Rebeccam genitusest Esau, 
cui dictum est : Servus eris fratris tui (Gen. xxvii), 
Et per ancillas genuerunt non solum in servitutem, 
ut Abraham per Agar Ismaelem,sed etiamin liber- 
tatem, nt Jacob. per Balaan genuit Dan et Nepta- 
lim, et per Zelpham Gad e£ Aser. Ita et in populo 
Dei per spirituales et bonos nascuntur boni et li- 
beri, sicut per Paulum illi quibus ipse dicit : Imi- 
tatores mei estote sicut et ego Christi (I Cor. ww); et 
mali servi, ut per Philippum Simon magus natus 


(44) Aug., contra Jul. 


quasi de contrariis,et sibi advergantibus verbis Dei 
promittentis filium nasciturum,et postea dicentis : 
Occide mihi filium tuum. Sed erat in corde ejus fi- 
des inconcussa et non deficiens qua credidit Deum 
qui dedit,ut ille de sensibus nasceretur posse,etiam 
de morte reparare. [Augustinus] Unde, scilicet quia 
tantam habuit fidem,et accepit eum in parabolam,id 
est non solum in re,sed etiam in signiflcatione. In- 
tellexit enim Christum signiflcari, cujus deitas non 
moritur, sed aries herens cernibus inter vepres, 
id est caro Christi laborans inter Judeos in cor- 
nibus crucis potuit Deo offerrrispinis Judaicis ante 
coronationem. Fide et de futuris, que non vi- 
debantur habita, bendixit Isaac, Jacob et Esau. 


]) Isaac enim fidem habuit qua credidit, non solum 


quod benedictus est melior, sed etiam quod Chri- 
stianus populus supplantaret benedictionem Ju- 
dois. 

Vzns.21-31.— Fide Jacob moriens singulos filio- 
rum Josseph benedizit,et adoravit fastigiumvirga 
ejus. Fide Joseph moriens de profectione filiorum 
Israel memoratus est. et de ossibus suis mandavit. 
Fide Moyses natus,occultatus est mensibus tribus a 
parentibus suis,eo quod vidissent elegantem infantem, 
et nontimuerunt regis edictum, Fide Moyses grandis 


495 


PETRI LOMBARDI. 


496 


factus, negavit se esse filium filiz Paraonis magis À in aula regis,dum [fratres suiaffligerentur:maxim:e 


eligens affligi cum populo Dei,quam temporalis pec- 
cati habere jucunditatem majores divitias estimans 
thesauro /E gyptiorum improperium Christi. Àspi- 
ciebatenim in remunerationem. Fide reliquit /E gyp- 
tumnon veritus animositatem regis. Invisibilem enim 
tanquam videns sustinuit. Fide celebravit Pascha et 
sanguinis effusionem,ne quivastabat primitiva tan- 
gerel eos. Fide transierunt mare Rubrum tanquam 
per aridam terram, quod experti /Egypti devorati 
sunt.Fide muri Jericho corruerunt circuitu dierum 
septem. Fide Raab meretrix non perüt cum incre- 
dulis, ezcipiens explorautes cum pace. 

Item, Jacob moriens,fide habita de his que non 
videbantur, benedixit singulos filiorum Joseph, sci- 
licet Ephraim et Manasse, quiasingulis cancellatis 
manibus propriam benedictionem dedit, et dextera 
super Ephraim posita,leva autem superManassem 
minorem majori preposuit. E! adoravit fastigium, 
vel super fastigium,virgz ejus.Quid est quod adora- 
vit super cacumen virge Joseph,forte tulerat a fl- 
lio virgam quando ei idem filius jurabat, et dum 
eam tenet post verba jurantis nondum illa reddita 
mox adoravit Deum. Non enim pudebat eum ferre 
tantisper insigne potestatis filii sui, ubi virga ma- 
gne rei future presignabatur, id est regni Christi 
futuri in gentibus.Et est sensus:Et adoravit Deum, 
scilicet erectus et incumbens, super fastigium, id 
est cacumen, virgi ejus. Vel mystice sine, super, 
adoravit fastigium ejus, id est Christum per quem 
in /Egyptum dominum et discipline virgam habuit. 


Vel, adoravit super fastigium virge ejus, id est su- C 


per regnum Christi, id est pro regno Christi futuro 
in gentibus, quem in illo signiflcabatur, oravit. 
Item Joseph moriens fide* habita de futuris,memora- 
tus est de profectione filiorum Israel de "Egypto, ubi 
significabatur fidelium redemptio a peccatis,et fide 
future resurrectionis. De ossibus suis mandavit, ad- 
jurans filios Israel,ut asportarent ea in terream pro- 
missionis et reconderent ea in sepulcro patrum suo- 
rum, scilieet in spelunca duplici, in qua sepulti 
sunt Abraham, Isaac, et Jacob,et ceteri patres,ubi 
Adam et Eva quiescebant : quod ideo voluerunt, 
quia in ea terra previderunt nasciturum Christum, 
ut cum oco resurgerent. Item Moyses ex quo natus 
est occullatus est. a parentibus suis mensibus (ribus, 


vero fidei est, spernere jucunditatem. Ipsi, dico 
$60 sstimans improperium Christi esse majores di- 
vitias thesauro /Egyptiorum, id est majus estimavit 
esse ferreimproperium Christi, quem affluere divitiis 
/Egyptiorum. [Chrysost.] Improperium Christi di- 
cit, vel illud quod pateretur pro Christo, vel quod 
significabat in propria Christi figura,vel quod Moy- 
ses sustinuit a suis fratribus quos liberare vole- 
bat, sicut Christus a snis quos redimere venerat. 
Illi enim dixerunt Christo : Demonium habes (Joan. 
vir). Isti Moysi, vis nos interficere, sicut interfe- 
cisti /Egyptium ? qnod tamen patienter sustinuit, 
sicut Christus. Aspzciebat enim, in eternum patien- 
ter sustinentium remunerationem, vel renumerato- 
rem, ad quam ibat, Fide etiam Moyses reliquit /£- 
gyptum, educens filios Israel, non veritus animosi- 
tatem regis. Cui contrarium videtur, quod mortuo 
JEgyptio discessit inde in terram Madian.Sed quod 
prius fugit in terram Madian, non fuit metus, sed 
fides, quia credebat se a Deo liberari. Noluit ibi 
manere : ne esset causa jactantie, si in. apertum 
periculum se precipitaret, et. sic Deum tentaret, 
quod diabolicum est. Sancti enim quandiu habent 
quid faciant, non debent Deum tentare,sed cedere, 
ut et Dominus locum dedit, qui etiam suis prece- 
pit, dicens : Si vos perseculi fuerint 1n. una civitate, 
[ugite in aliam (Matth. x). Invisibilem enim. Quasi 
dicat; Ideo non fuit veritus, quia invisibilem, id 
est Deum quem non videbat, tanquam videns,id est 
ac si videret, sustinuil, et in eo confidit exspectans 
quod promiserat, et ideo non. Item, Moyses flde,id 
est per fidem. celebravit Pascha,quod causa trans- 
itus fuit. Hac utique fide, quia sic credidit popu- 
]um salvandum, scilicet,et illos a Pharaone, et nog 
& diabolo, Et celebravit effusionem sanguinis,quo li- 
nierunt utrosque potes, et superliminare domus, 
nc angelus percutiens, qui vasfaret primitiva, vel 
primogenita /Egyptiorum, /angeret eos, sanguine 
exterritus ;quod utique factumestin figura liberan- 
dorum per sanguinem Christi. Item, fide,id est per 
fidem qua credebant Deo promittenti, transierunt 
per mare Rubrum lanquam per aridam lerram, et 
ne videretur hoc casu factum esse, non fide, vel : 
ne videretur phantasia fuisse, addit: Quod experti 
/Egyptii devorati sunt. Sic et per baptismum fideles 


et hoc flde, id est per fidem ipsorum parentum qui p transierunt remissis peccatis, tanquam Egyptiis 


credebant Deum esse facturum aliquid magnum per 
eum, cum esset adeo elegantis forme. Unde sub- 
dit : Eo qnod vidissent. elegantem | infantem, quia 
ab ortu fuit illi infusa magna gratia venustatis,non 
natura, sed dono Dei. Et propter hoc mon timue- 
runt parentes ejus edictum regis, qui omnes mascu- 
los Hebreorum filios necari preceperat. Item Moy- 
ses grandis factus fide, id est per [idem invisi- 
bilium, negavit se esse filium filie Pharaonis, ma- 
gis eligens affligi cum populo Dei, quam habere 
jucunditatem carnalem temporalis, id est transi- 
torii peccati. Peccatum enim esse putavit, ee letari 


cum diabolo principe tenebrarum submersis. Fide, 
etiam quam filii Israel habehant, muri Jericho cor- 
ruerunt, completo a Levitis arcam Domini portan- 
tibus, et eneis tubis clangentibus, circuitu septem 
dierum, sicut hujus mundi obstacula cadunt ad vo- 
ces predicantium, dum in hoc tempore Ecclesia 
novatur, vel movetur Christo duce tanquam Josue 
circuiens orbem terrarum. Item, Raab, licet esset, 
meetriz non periit in. incredulis. Et hoo fide, id 
est per fidem hanc, scilicet,quia credidit terram a 
Deo Judaeis tradendam,et ideo excepitexploratores 


eorum. Unde subdit : Excipiens exploratores. cum 


491 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. —IN EP. AD HEBR. 


498 


pace. Quid ergo vos facere debetis qui prophetas et A regna, et operati sunt justitiam, Id est equum judi- ' 


Christum audistis? Utique debetis duo testamenta 
per apostolos tanquam exploratores & Christo mis- 
sos credendo excipere. Et ita cum infidelibus non 
peribitis. 

Vgns. 32-38. — E quid adhu cdicam? Deficiet 
enim me tempus enarrantem de Gedeon, Baruch, 
Samson, Jephte, David, Samuel et prophetis qui per 
fldem vicerunt regna,operati sunt justitiam adepti 
sunt repromissiones. Obturaverunt ora leonum,ez- 
stinzerunt impetum ignis,effugarunt aciem gladii, 
convaluerunt de infirmitate, fortes facti sunt in 
bello, castra verterunt exterorum, acceperunt mu- 
lieres de resurrectione mortuos suos. 

Et quid. Quasi dicat : Multa fidei facta dixi, et 
plura credentium exempla posui. Et quid adhuc di- 
cam? Si volo singula prosequi que fide facta sunt. 
Quasi dicat : Infinita sunt. Deficiet enim me tempus 
epistole hujus, vel tempus vite, enarrantem de 
Gedeon, qualiter accepto signo velleris a Domino 
ivit contra Madianitas cum 300 viris,expugnavitque 
eos noctu ; et de Barach, de quo in libro Judicum 
legitur quod, Jabin rege Chanaan afffigente filios 
Israel, Debora prophetissa, que judicabat Israel 
tempore illo, precipit Barach filio Abynoen ut as- 
sumeret decem millia pugnatorum : fecit; et iret 
contra Sisaram principem exercitus Jabin,qui dixit 


B 


cium. [Chrysost.] Et si recusabat dicere que singu- 
lis fecerunt, dicit tamen que quidam fide operati 
sunt. Sapienter historiarum commemorationem vi- 
tat, ne sermonem suum protelet, breviter quedam 
tangens ; nec enim omnino tacuit, nec dicens mole- 
8tus effectus est. Fugit densitatem, longitudinem, 
ne fatigaret auditorem. 

Et adepti sunt, fide, repromissiones, id est oa qua 
repromittebantur, ut victoriam et alia. Promissio- 
nes multe facte sunt, ut David. Abrahew et aliis. 
Obturaverunt. Quasi dicat : Non tantum homines 
vicerunt, sed etiam bestias, quia obturaverunt ora 
leonum, ut Daniel. Pluralem numerum pro singulari, 
sicut in sequenti, ubi ait : Secti sunt. Solus enim 
Daniel significatur ora leonum clausisse, et. solus 
Isaias sectus est; sicut et in Psalmo etiam pluralis 
numerus pro singulari ponitur, ubi dicitur : Astite- 
runt reges terr», el. principes convenerunt. in unum 
(Psal. 11). Nam reges dixit pro Herode, et. principes 
pro Pilato. Exstlnxerunt impetum ignis,ut tres pueri 
missi a Nabuchodonosor in fornacem ignis, et effu- 
garunt aciem gladii, id est exercitum  accinctum 
gladio, ut Josue, David, et alii multi; et convalue- 
runt de infirmitate, ut Ezechias, et Job; et fortes 


. facti. sunt. in. bello, id est in prelio, ut Josue, et 


ge ire, si ipsa cum eo iret. Itaque et ivit ipsa cum - 


eo. Dominus autemfexterruit exercitum Jabin quem 
congregaverat Sisara ad torrentem Cison. Fugitque 
Sisara ad tentoria Jabel uxoris Abercinei, ubi cum 
absconditus dormisset Jabel, clavum tabernaculi 
pereuseum cum malleo defixit in cerebrum ejus 
usque ad terram, et mortuus est. Et ecce Barach 
sequens Sisaram venicbat, egressaque Jabel in oc- 
cursum ejus, dixit ei : Veni et ostendam tibi virum 
quem qudris. Que cum introisset, vidit. Sisaram ja- 
centem mortuum (Jud. iv). Humiliavit ergo Deus die 
illo Jabin regem Chanaan coram filiis Israel. Et de 
Samson, qui ut legitur in libro Judicum afflixit 
vehementer Philistheos. Et de Jephte, qni cum iret 
ad pugnam contra hostes vovit Domino, quoniam 
8i triumphum de hostibus daret, vel assequeretur, 
rediens quod primo occurreret offerret Domino, 
occurritque ei filia quam immolavit : nec laudatur 
Jephte quod filiam occidit, sed quod per fidem Deo 
juvante hostes superavit. (14:) Abraham vero non 
solum non culpatur crudelitatis crimine, verum 
etiam laudatur pietatis nomine quod filium non 
scelerate, sed obedienter voluit occidere. Et merito 
quaeritur utrum pro jussu Dei sit habendum quod 
Jephte filiam sibi oceurrentem occidit, cum id se 
vovisset Deo immolaturum quod ei redeunti de pre- 
lio victori primitus occurrisset. Nec Samson aliter 
excusatur quod ipsum cum hostibus ruina domus 
oppressit, nisi quia Spiritus latenter hoc jusserat, 
qui per illum mirabilia faciebat. Et de David, et de 
Samuel, et de aliis prophetis qui per fidem devicerunt 
(44*) Augustinus, De civit. Dei. 


C 


Judas Machabeaus,et alii ; e£ castra exterorum,id est 
inimicorum sepe verterunt in fugam. Mulieres etiam 
acceperunt mortuos suos venienles de resurrectione, 
id est resuscitatos, ut per Eliam, et per Eliseum 
factum est. (45) Attendendum est quod in Veteri 
Testamento sepe patribus in his que dicta sunt, et 
aliis hujusmodi temporalis feliciter monstratur ex- 
hibita; in Novo Testamento,non est tempus talium 
rerum : ante dedit Deus talia ad veterem hominem 
pertinentia ut preter eum intelligatur alius largiter 
etiam terrene felicitatis que ad veterem hominem 
pertinet. In Christo autem novo homine novis nova 
promittit, id est eterna. Unde et ipse in conspectu 
inimicorum voluit pati, et irrisus mori tanquam 
derelictus & Dco, ut gratia Novi Testamenti com- 
mendaretur, qua disceremus aliam querere felici- 
tatem, pro eterna contemnere, usque ad mortem 
pertulit persequentes ac sevientes,et quasi victo et 
oppresso superbo illudentes. Quod vero carnem 
suam resuscitavit, et. discipulorum aspectibus et 


[) contactibus reddidit, eisque videntibus in colum 


ascendit, ipsos edificavit, et quod exspectare dehe- 
rent, et evidentissima veritate monstravit. Unde et 
Jacobus, Veteris et Novi Testamenti dividens susfi- 
nentiam, inquit : Job audistis, et inem Christi vidistis 
(Jac. v). Quasi dicat : Mala temporalia patiamini,ut 
Job, sed pro hac sustinentia non temporalia bona 
sperate qua illi aucta redierunt, sed eterna potius 
qu: in Christo precesserunt. 

VgRs. 35- A0. — Alit autem distentt sunt,non su- 
scipientes redemptionem ut meliorem invenirent re- 
surrcetionem. À là vero ludibria et verbera experti, 

(45) Id., in lib. Dc grat. nov. Test. 


499 


PETHI LOMBARDI. 


$00 


. fnsupér et vincula et. carceres, lapidati sunt, secti À id est plenam corporis et anime beatitudinem, id 


sunt, tentati sunt, in occisione gladii mortui sunt. 
Circuierunt in melotis,in pellibus caprinis egentes, 
angustiatt, afflicti; quibus dignus non erat. mun- 
dus; in solitudinibus errantes, in montibus, et spe 
luncis,et in cavernis terrz. Et hi omnes testimonio 
fidei probati non acceperunt. repromissionem, Deo 
pro nobis melius aliquid providente, ut non sine 
nobis consummarentur. 

Alii autem. Ecce supradictum est quanta per fi- 
dem fecerunt. Modo dicit quanta pro fide 261 passi 
gunt. Quasi dicat: Predicta per fidem operati 
snnt, hec autem pro flde passi sunt : alii scilicet 
distenti sunt in equuleo et aliis tormentis, non sus- 
cipientes redemptionem,id est evasionem presentem 
de manu inimicorum, ut invenirent resurrectionem, 
id est vitam eternam, meliorem illa redemptione, 
id est liberatione, Vel, invenirent resurrectionem, 
tanto meliorem, quanto magis patiebantur. [Chry- 
s05t.] Quanto magis enim quis patitur, tanto glo- 
riosius coronabitur. Alíi vero ludibria et verbera 
experti sunt, insuper et. vincula et carceres. Per hoc 
quod dicit, insuper, notat hec in eisdem personis 
fuisse. Lapidati sunt, ut Jeremias in /Egypto, Eze- 
chiel in Babylone; secti sunt, ut 1saias; tentati sunt 
promissionibus fn occisione gladii, id. est gladio fa- 
cta; mortui sunt; ut Urias, Josias. (45') Ecce per 
hoc patet quod in illis patribus veteris testamenti 
quamvis rara fuerunt, tamen etiam usque ad mor- 
tem exempla patientie a sanguine Abel, usquo ad 
sanguinem Zacharie : quorum sanguinem dicit Do- 
minum ab eis exigendum qui in patrum suorum a 
quibus illi occisi sunt iniquitate persisterent. Et in 
novo testamento, neo defuit, nec deest bonorum 
fidelium multitudo, qui in ista temporali felicitate 
prepolleant,et in ea largitoris Dei bonitatem miseri- 
cordiamque experiantur. Deinde adhuc etiam sub- 
dit alia antiquorum patienti, exempla, dicens : Cir- 
cuierunt multa mundi loca in melotis. Melota vestis 
est de pilis camelorum. Vel melotus est animal,quod 
et taxus dicitur, cujus pellis melota dicitur, et est 
valde hispida. Et ím pellibus caprinis, ut Elias, et 
alii; egentes necessariis; angustiati cura animi, 
afflicti laboribus. Quibus, id est quorum conversa- 
tione, dignus non erat mundus,id est amatores mun- 
di. Et ideo ne viles habeantur isti pro tribulationi- 


est duas stolas etsi singulas, Deo aliquid pro nobis 
melius providente, ut non. consummarentur, id est 
perficerentur, sine nobis, id est in communi gaudio 
omnium, ut majus fleret singulorum. Eti si enim 
singulas acceperunt, non tamen geminam stolam 
habebunt usque ad communem resurrectionem, ut 
omnium consummatio fidelium simul fiat. Vel illi 
priores non acceperunt, statim repromissionem, id 
est permissam vitam usque ad Christum. Cur non? 
Deo providente aliquid melius, scilicet ut naturam 
nostram assumeret, et gloriosius eos nobiscum 
exaltaret. Unde addit, ut non sine nobis consum- 
marentur,id est requie et visione Dei fruerentur. Et 
si illi tenuerunt fidem qui tandiu exspectaverunt 
requiem, multo magis nos teneamys qui statim 
accipimus. 
CAPUT XII. 

VERS. 1-171. — /deoque et nos tantam habentes 
impositam nubem testium,deponentes omne pondus, 
et circumstans nos peccatum,per patientiam curra- 
mus ad propositum nobis certamen : aspicientes in 
auctorem fidei, et consummatorem Jesum qui pro- 
posito sibi gaudio sustinuit crucem confusione con- 
tempta,atque in dextera sedis Dei sedet. Recogitate 
enim eum qui talem sustinuit a peccatoribns adver- 
sum semetipsum contradictionem, ut ne fatigemini 
animis vestris deficientes. Nondum enim usque ad 
sanguinem restitistts, adversus peccatum repugnan- 
tes, et obliti estis consolationis, quz vobis tanquam 
filiis loquitur dicens - Fili mi, noli negligere disci- 


C plinam Domini,neque fatigeris, dum ab eo arqueris. 


Quem enim diligit Dominus castigat ; flagellat au- 
tem omnem filium quem recipit. In disciplina per- 
severate. Tanquam filiis vobis offert se Deus. 
Ideoque et nos. Post fidei commendationem ad 
illud quod ceperat redit exhortans eos ad patriam 
pluribus modis,et precipue ipsius Christi exemplo, 
Quasi dicat : Quia alii sustinuerunt. Ideoque. Quasi 
dicat : Propter hanc causam, sicut et propter alias. 
Et nos habemus tantam nubem testium, id est tantam 
multitudinem sanctorum, qui sunt testes fidei, qui 
ut nubes exemplo suo in estu tribulationum nos 
refrigerant,et doctrinis compluunt. /mpositam nobis 
in exemplum fidei et operum. Deponentes prius 
omne pondus peccatorum quod est jam, et peccatum 


bus. Vel,quibus dignus non erat mundus, id est adeo pj circumstans nos, id est, peccatum quod circumstat 


viles erant hominibus. Quasi dicat : Non erant digni 
habitare inter eos. In solitudinibus errantes, ut Ma- 
thathias, et. sequaces ejns : et ante eum, Elias et 
fllii prophetarum sub Jesabel. Et in montibus, et in 
speluncis, el in cavernis terrz. Distingue : Spelunce 
sunt que naturales sunt, caverne que aliquo casu 
fiunt. Et hi. Quasi dicat : Tanta per fidem antiqui 
fideles operati sunt, vel passi pro fide. Et tamen Ai 
omnes probati testimonio fidei, id est quod fides de 
his perhibuit, non adhuc acceperunt repromissionem, 


(45-) Aug., in lib. Do grat. nov, Test. 


et imminet nobis, et si nondum insit. Vel, depo- 
nentos pondus, tedium quod fit per tribulationes, 
ut scilicet jam non tedeat pati; et peccatum cir- 
cumstans nobis, id est renuntiantes peccatis quae 
undique circumveniunt, per patientiam sucocincli 
atque expediti. Cur minus sine dubitatione ad eer- 
tamen martyrii, quia propositum nobis. Curramus 
dico aspicientes in auctorem fidei in presenti, e£. in 
Jesum consummatorem nosiri in futuro. Quasi di- 
cat : Quia tantus est dator fidei, currere debemus, 


$01 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


502 


et quia idem consummat plena beatitudine,et quia À Et item ideo non debetis deflcere,sed adhuc facere 


idem passus est.Unde subdit : Qui seterno gaudio, 
ad quod per passionem itur,sibi proposito sustinuit 
erucem, confusione contempta, id est. neglecta vere- 
cundia humana.8ic et nos eterno gaudio proposito 
nobis posthabita confusione debemus currere. Vel, 
proposito sibi gaudio temporalis regni. Potius su- 
Btinuit crncem confusione contempta, quia volue- 
runt turbe eum rapere, ut facerent regem (Joan. 
v1) . quod noluit,quia ipse erat via humilitatis. (46) 
Omnia enim bona terrena contempsit homo Chri- 
stus,ut contemnenda monstraret ; et omnia terrena 
mala sustinuit que sustinenda precipiebat, ut nec 
in illis quereretur felicitas, nec in istis timeretur 
infelicitas. Natus enim de matre, que quamvis a 


idem. Et, id est quia, estís vos oblili consolationis, 
ie est Christi in. Scriptura consolantis? Quasi di- 
cat : Non debetis oblivisci. Qux consolatio, id est 
Christus consolator, loquitur vobis tanquam filius 
ejus,id est Christi a quo fit consolatio. Loquitur, 
inquam, dicens : Fili mi, hec sunt verba Christi 
in Proverbiis Salomonis. Noli negligere disclplinam 
Domini,d est tribulationes quibus erudiris a Do- 
mino ; neque fatigeris usque ad defectum, dum ar- 
gueris ab eo, qui purgat peccata.Et non debes fati- 
gari dum argueris ; quem enim diligit. Dominus, ut 
coronet, castigat, id est castum facit corripiendo. 
Flagellat aulem quolibet modo filium quem recipit, 
idest quem recepturus est in hereditatem ewter- 


viro intacta conceperit,semperque intacta perman- p nam, Addit : Ümnem, etiam innocentem qui sine 


serit, fabro tamen desponsata erat, omnem carna- 
lis nobilitatis tumorem exstinxit, Natus et in civi- 
tate Bethlehem, que inter omnes civitates Judes 
erat exigua,noluit quemque de terrens civitatis su- 
blimitate gloriari.Pauper etiam fons est cujus sunt 
omnia, ne de terrenis divitiis quisquam extollere- 
tur ; noluit rex ab hominibus fieri,quia humilitatis 
viam ostendit miseris. Esuriit qui omnes pascit ; 
sitivit qui est fons sitientium ; fatigatus est ex iti- 
nere qui viam nobis fecit in colum ; obmutuit et 
obsurduit, per quem mutus locutus est et surdus 
audivit ; vinctus est qui infirmantium vincula sol- 
vit; mortuus est qui mortuum suscitavit. Amore 
itaque ejus similia patiamur. (460) Tunc enim imple- 
turlexidum non cupiditate rerum temporalium, 
ged charitate illius qui precepit, fiunt quecunque 
precepit. | 

Recogitate enim. Quasi dicat : Quod Jesus susti- 
nuit crucem debet nos animare,quia hoc etiam mi- 
nug, scilicet quod contradictionem. Quasi dicat : 
Aspicite Jesum quisustinuit crucem. Recogitate enim, 
ut sequamini eum, qui sustinuit, non dico in mem 
bris, eed adversus semetipsum, id est in sua propria 
persona, talem, id est tam vebementem contradic- 
tionem in omnibus advérsis : et hoo a. peccatoribus. 
Quod valde indignum est. Recogitate, dico, ut hec 
attendentes non fatigemini quibuslibet adversis, 
deficientes vestris animis.Quasi dieat : Et si corpus 
deflcit, animus stet. Deficere est tribulationis ti- 
more fidem negare. Nondum enim. Quasi dicat : 


omni peccato. Si ergo exceptus est a passione fla- 
gellorum,exceptus est a numero filiorum. (48) Uni- 
cus ille de Patris substantia natus, equalis Patri 
in forma Dei, Verbum quo facta sunt,non habebat 
unde flagellaretur. Ad hoc autem carne 262? indu- 
tus est,ut sine peccato, relinquit adoptatum qui 
est cum peccato. Unicus sine peccato, non tamen 
sine flagello,exemplum nobis proposuit in passioni- 
bus suis. (49) Non ergo conturbari debemus, cum 
aliquis sanctus gravia etindigna perpetitur,si obli 
non sumus que pertulerit Justus, Sanctusque san- 
ctorum. Et attende hic justitiam et misericordiam 
Dei: justitia est in eo quod flagellat, misericordia 
in eo quod recipit.Attende etiam quod non ait, om- 
nis qui flagellatur filius est ; sed omnisfilius flagel- 
latur.Aliter enim nullus recipitur. Et quia flagellat 
omnem filium, ideo perseverate usque in flnem fn 
disciplina, patienter ferendo : et. debetis, quia in 
hoc quod disciplinam dat, offert se tanquam filiis, 
id est patrem se esse ostendit. Quod probat per si- 
militudinem humanam, subdens : 


Vgns. 1-14. — Quis enim filius quem non corri- 
pi pater? Quod si extra. disciplinam estis, cujus 
participes facti sunt omnes : ergo adulteri, et non 
filii estis. Deinde patres quidem carnis nostra erudi- 
tores habuimus, et. reverebamur eos. Num multo 
magis obtemperabimus patri spirituum,et vivemus ? 
Et illi quidem in tempore paucorum dierum,secun- 
dum voluntatem suam erudiebant nos : hic autemad 


Et non debetis deficere, nondum enim restitistis [) id quod utileest, in recipiendo sanctificationem ejus. 


usque ad sanguinem,id est usque ad effusionem san- 
guinis,et si vestra amisistis. (47) Perfectior in hac 
vita dilectio nulla est ea ad quam sancti martyres 
pervenerunt,qui contra peccata usque ad sanguinem 
certaverunt. Ideoque injuria est in Ecclesia pro 
martyre orare,cujus debemus oretionibus com. 
mendari, pro aliis autem defunctis oratur. Vos, 
dico, adversus peccatum, id est infidelitatem, vel 
alia quelibet peccata repugnantes ; quod bonum est. 
46) Aug., in lib. De catechiz, rudibus. 


40 ) Id., in eod. 
(47) Id., De verb. Apost. 


Omnis autem disciplina in prazsenti quidem videtur 
non esse gaudii,sed meroris, postea autem fructum 
pacatissimum exercitatis per eam reddet justitiz. 
Propter quod remissas manus et soluta gcnua erigi- 
te,et gressus rectos facite pedibus vestris, utnon clau- 
dicans quis erret ,mdljis autem. sanetur. Pacem se- 
quimint cum omnibus el sanctimoniam, sine qua 
nemo videbit Deum. 

Quis enim filius est quem non corripit pater? id 


(48) Id., De pastoribus. 
(49) Id., in psal. xxx. 


502. 


PETP] LOMBARDI. 


504 


est cui non det disciplinam, ut non auferat miseri- À non erit sicut fructus hujus mundi qui nunquam 


cordiam. (50) Cedit contumacem, ut reddat here- 
ditatem, si promissa patris bene audisti vel agno- 
visti,non timeas flagellari, sed exheredari. Curre 
sub manu patris flagellantis, quia dum flagellat, 
erudit ad hereditatem. Noli esse iniquo sensu et 
puerili, ut dicas: Plus amat pater meus fratrem 
meum, cui permittit facere quidquid vult, quam 
me, quia 8i me movero contra jussionem ejus, fla- 
gella invenio. Potius gaude sub flagellis, quia tibi 
gervatur hereditas, illis ad tempus parcit quos et 
in eternum damnabit. Quod si extra. Quasi dicat : 
Vos filii state in disciplina.Quodsi extra disciplinam 
estis, cujus discipline participes facli sunt. omnes 
filii Dei, ergo estis adulteri, id est adulterini filii, et 
non legitimi. Vel adulteri, id est diaboli possessio, 
et non filii Dei. Nota non jure vocari patrem, qui 
ex adulterio genuerit, quia ab eo geniti nondic un- 
tur filii legitimi. Deinde. Item inde hic ostenditur 
quare debent esse in disciplina. Quasi dicat : Ex 
premiseis patet quod in disciplina debetis perseve- 
rare. Deinde, id est ex his quoque sequentibus 
idem potest intelligi,scilicet quod habuimus quidem 
paires carnis nosir2, non anime, eruditores, et re- 
vereamur e€0s. Revereri est cum timore honorem 
impendere.Nonne ergo multo magis obtemperabimus 
patri spirituum, id est animarum que non sunt de 
materia ut corpora ex paliribus. Et vivemus. Quasi 
dicat :Item ideo debemus obtemperare, quia per 
eum vivemus in eternum.Contra, Et illi. ltem alia 
ratio hio ostenditur quare obtemperandum est Deo. 


Et, est quia, illi quidem, scilicet patres carnis, C 


et in (empore paucorum dierum erudiebant nos. Et 
hoo secundum voluntatem suam, id est in his que 
volebant, scilicet in vanis. Hic autem, scilicet pater 
spirituum erudit nos ad id quod ulile est, id est ad 
fidem et bonam vitam. Erudit, dico, si sumus in 
reeipieudo sanctificationem, id est si recipimus 
disciplinam ejus qus non sanctificat.Vel ita erudit, 
ad id quod utile est, scilicet in recipiendo, id est 
ut recipiamus sanctificationem ejus,id est mundi- 
tiam ejus. Omnis autem. [Chrysost.] Hic dicit quod 
poterant objicere ut solvat. Quasi dicat : State in 
disciplina; sed verum est quod omnis disciplina, 
[Augustinus] non utique illa que a discendonomen 
accepit, et dici potest scientia, sed illa que pro 


in tranquilitate est. Sed pacalissimum, id est in 
omni quiete possidendum,id est pacem qua major 
non est. Propter quod, scilicet ut habeatis talem 
fruclum, manus, id est affectum charitatis quo 
Deum olim complectebamini modo,remissas, id est 
pigras ad eleemosynas, et genua soluta, id est forti- 
tudinem qua firmiter statur in genibus que soluta 
est refrigidata charitate, erigite, sursum ad Deum, 
ut nec otio torpeatis, nec debilitate h:sitetis. Et 
facilq pedibus vestris, id est fidei vestre, rectos 
gressus, ut scilicet fides vestra recte incidat, confi- 
tendo quod credit, et, si opus est, patiendo. Quas 
fides recte dicitur pes, quia totum poftat.Ita rectos 
facite ut ne quis,id est non aliquis erret a via recti- 
tudinis, id est ut non aliquis deviet a vera vita 
fidei,sicut et ille qui carnales observantias recipit : 
quod est errare. Et. non sit claudicans, id est non 
claudicet, ut qui timore passionis titubat : magis 
autem sanetur, si erraverit vel timuerit. Vel recti 
gressus sunt pedibus,recta intentio in operibus. Et 
est, facite rectos gressus pedibus vestris, (Haimo] 
id est habete rectam intentionem in operibus, ut 
non claudicans, quis in bono opere erret a via 
rectitudinis, id est recte intentionis; magis autem 
sanetur a peccatis, bona intentione operando. Et 
sequimini pacem cum omnlbus. Quasi dicat : Usque 
adeo patiamini,ut pacem etiam cum tribulatoribus 
vestris habeatis, qua est dilectio et concordia. Et 
sequimini sanctimoniam, id est perfectionem in 
operibus, quia fides sola non sufficit. Vel, sancti- 
moniam,id est castitatem mentis et corporis.Unde : 
Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum vldebunt 
(Matth. v). Sine qua, scilicet pace et sanctimonia, 
nemo videbit Deum. Adeo necessaria ; contundendo 
enim oculum exstinguimus. (52) Ecce quomodo 
exterruit amatorem boni, non formidátorem mali. 
Ait, sine qua nemo videbit Deum,ex eo ipso quod 
desideras te terret.Aliud est timere ponam, aliud 
est amare justitiam. Si timore gehenne non facis 
malum,est quidem vite fides, quia credis futurum 
Dei judicium. Gaudeo fidei tue, sed adhuc timeo 
malitie tus.Sit ergo in te pax et sanctimonia, sine 
qua non videbitur Deus.Nam unde videamus Deum, 
non habebimus, si contundendo in nobis ipsum 
oculum exstinxerimuus ; simus pacifici,ut agnosca- 


peccatis est correctio: (51) disciplina enim, qui [) mur filii ; simus mundi corde, ut videamus Deum. 


Grece dicitur pedia, est eruditio per molestias 
quando pro peccatis suis mala quis patitur, ut 
corrigatur,que hic intelligitur : est enim disciplina, 
que & diseendo nomen accepit, qus scientia dici 
potest,et dicitur Grece episteme ; Omnis, inquam, 
disciplina in presentl quidem nn videtur esse gaudii, 
sed maroris, sed non est ita. Si quis modo cogitat 
futura. Postea autem, id est in alia vita, exercitatis 
per eam disciplinam reddet Deus fructum justitize, 
id est qua justitiam meretur. Fructus, dico, qui 


d August., in psal. xxxix. 
91) Id., De Trinit. 


Beati enim pactfici, quoniam filii Dei vocabuntur. 
Beati mundo corde, etc. (ibid.) 

VEns. 15-19. — Contemplantes nequis desit ora- 
ti2 Dei ; ne qua radic amaritudmis sursum germi- 
nans impediat,et per illam inguinentur multijne quis 
fornicator aut profanus,ut Esau, qui propter unam 
escam vendidit primitiva sua.Scitoleenim quoniam 
et postea cupiens hareditare benedictionem reproba- 
tuscst:non eniminvenit penitentiz locum quanguam 
cum lacrymis inquisisset eam. Non enim accessistis 


(92) Aug., in serm. quodam de visione Dei. 


5035 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HFBR. 


506- 


ad iractabilemet accessibilem ignem, et turbinem,et À Jacob. Ita cavendum est istis, ne cum postmortem 


caliginem, et procellam, ut tubz sonum, et voeem 
verborum. 

Contemplantes Quasi dicat: Hortor vos ad pacem 
eb patientiam, et ne dubitelis posse esse lam pa- 
tientes, quia gratia Dei presto est. Sed cavele ne 
desitis ei. Et hoc est: Sequimiui pacem. Vos, dico, 
coutemplantes attentione multa ne quis, non solum 
voa desit gratie Dei. Quasi dicat: Non solum de 
vobis, verum etiam de aliis sit cura vobis. Diligen- 
ter attendite et considerate ne qui vestrum desit 
gratie, quam humane pravitatis meritum sepe 
repellit. Hoo autrm modo potestis retinere gratiam. 
Cavete ne qua radix, seilicet mala cogitatio, ama- 
ritudinis id est noxie delectationis, ex qua prove- 
nit amaritudo sursum germinans,id est ad consen- 
sum etoperationem veniens, impediat illam gratiam 
et per illam amaritudinem, non solum ille in quo 
est, sed etiam ejus exemplo tnquinentur multi alii. 
Et ideo grave est. (Haimo] Rsdix amaritudinis 
mala cogitatio est, quia sicut radix amara dulces 
fructus non profert, sed sui similes, id est amaros, 
etfons sulphureus aquas non habiles ad biben- 
dum; ita mala cogitatio non dulces fructus, id 
est dilectionem et operationem, sed amaros ge- 
nerat, quibus impeditur iter ad colum. Deinde 
quomodo contemplari debeant ne qua radix 
amaritudinis germinet, ostendit per partes in qui- 
bus aliquos de ilis notat, subdens: Ne quis, 
etc. Quasi dicat: Estote contemplantes, ne quis 
vestrum sit fornicator, ut cum fide teneat carnales 


$68 observantias, quasi concubinam quaest spiri- C 


tualis fornicatio. [Baimo] Aut profanus, id est 
prorsus fidem negligens, etalienusa Deo. Profanus 
enim dicitur, quasi porro, id estlonge a fano, idest 
templo Dei, id est penitus irreligiosus. Ut Esau. 
Vel ad litteram, ne quis sit fornicator aut profa- 
nus ut Esau. Erantenim interJudaos aliqui secta- 
tores Esau in fornicatione etiam in gastrimargia. 
Esau dicitur fornicator, quia contra voluntatem pa- 
tris et matris uxores alienigenas duxit.Profanus di- 
citur, quia gastrimargus, id est ventris servus ex- 
stitit et gulosus: unde vendidit primogenita pro 
lenticul&a rufa. Unde subdit, qui propter unam es- 
cam vendidit primitiva, vel primogenita sua id est 
dignitatem primogenitorum, [Chrysost.]Primogenita 


deberent accipere benedictionem probentur, et 
ponitentia eis non valeat: tunc enim infructuosa 
erit penitentia, in cujus rei figura nec Esau pro- 
fuit. Unde subdit: Non enim. [Haimo] Quasi dicat: 
Vere caruit benedictione. Non enim invenit locum 
paonitentie, [Chrysost.] id est venie, et locum be- 
nedictionis per penitentiam, non quod non ponite- 
ret, sed quia non ponituitut debuit, dicens: Venient 
dies luctus mei Isaac et occidam fratrem meum 
Jacob (Gen., xxvii). Noninvenit, dico, quanquam in- 
quisisset eam  benedictionsm cum lacrymis, non 
cum veris. Lacryme enim ille potius fuerunt 
ex indignatione contra Deum, et ex dolore amis- 
si honoris, quam ex humilitate veraque poni- 
tentia. 

Non enim dixerat et monuerat, ne quis desit 
gratie his modis quos subdidit. Nec debet aliquis 
deesse, parata estenim gratia. Et hoc est quod 
hic ostendit: Non enim accessistis ad. asperitatem 
legis quam describit, ut econtrario intelliga:ur sua- 
vitas gratie. Mos enim comparantium rem rei est, 
ut alteram deprimant, et alteram extenuent, ut sic 
alterius eminentia clarescat; sic Apostolus excom- 
paratione illorum quz fuerunt in veteri testamento 
nostra majora declarat et meliora. 1llorum ergoas- 
peritatem describens, ait: Non enim  accessistis 
ad ignem tractabilem, id est palpabilem, et acces- 
sibilem, quod scilicet motu corporis acceditur, sed 
ad Spiritum sanctum qui est ignis consumens pec- 
cata, ad quem non motu corporis, sed spiritu 
mentis itur. Et non accessistis ad turbinem. Turbo 
est vis ventorum cum grandine et pluvia. Hec ad 
litteram in datione legis facta sunt. Turbo au- 
tem significat impetum vitiorum quae per legem 
magis dominata sunt; modo autem venitur ad 
serenitatem virtutum per gratiam. Vel turbo si- 
gnificat comminationem ipsius legis. Si quis hoc 
vel illud fecerit, moriatur. Et caliginem. Caligo 
est tenebrositas ignis et fumi qua significatur, quia 
obscura erat lex. Caligo enim mentis obscuri- 
tatem signiflcat, modo vero claro intelligeutia est. 
Et procellam, que major est quam turbo, id est 
tempestas qua quocunque modo propellit. Haec 
est servitus peccati secundum operationem quie 
per legem trahebat homines, modo autem re- 


enim hic appellat honorem et dignitatem sa- [) quies est a vitiis imperfectis. [Chrysost.] Vel 


cerdotii, quia ante sacerdotium Aaron omnes 
primogeniti sacerdotes erant sicut fuit Sem. Et 
hao erat dignitas, quia et de substantia et haredi- 
tate paterna majorem portionem sumebat, vestiurm- 
que ornatu locupletior splendebat, eique bene- 
dictio dabatur. Ecce quam procul a religione fuit 
Esau. Pro ventre dedit benedictionem, cujus fa- 
ctum jam commemorat ut dehortetur ab illius si- 
militudine. Scítofe enim, nc sitis ut Esau, quiaipse 
reprobatus est. Scitote enim quoniam et postea cu- 
piens horeditare benedictionem reprobatus est a, Deo. 
Isaac confirmante benedictionem quod fecerat 


procella significal ipsam vindictam legis. EI tube 
sonum, que est signnm monilionis ad bellum, 
quo significantur motus delectationis. qui non per 
legem, sed per gratiam exstinguuntur. [Haimo] 
Vel sonus tube significat presentiam et adventum 
Dei omnipotentis. Unde etiam idem Apostolus 
alias dicit, loquens de adventu Christi ad judi- 
cium. In tuba Dei descendet, descendet de coelo, id 
est in voce angelorum. Hec ad lilteram in dalione 
legis fact& sunt, ut corda Judeorum prona ad pec- 
candum converterentur, ne auderent legem trans- 
gredi. Non hic terror estin Evangelio. Et vocem 


501 


PETRI LOMBARDI. 


$08 


verborum. Vox verborum intelligitur, non ipsius À congregati erant fideles in nnum in igneis linguis; 


Dei, sedangelorum. Per subjectam enim creaturam, 
id est per angelum loquebatur Deus Moysi. 

Vgns.19-24.—Quamquiaudieruntezcusaverunt 
se, ne eis fieret yerbum. Non eniui portabant qnod 
dicebalur : et s bestiatetigerit montem lapidabitur. 
Et ita terribile erat quod videbatur. Moyses dizit, 
Exterritus sum et tremebundus. Sed accessistis ad 
Sion montem, et civitatem Dei viventis Jerusalem 
celestem, et multorum millium angelorum frequen - 
tiam,etE'cclesiam primitivorum, quiconscripti sunt 
in calis, et judicemomnium Deum, et spiritus jus- 
torum perfectorum, ettestamenti novi mediatorem 
Jesum. et sanguinis aspersionem, melius loquentem 
quam Abel. 

Quam vocem iurbarum et angelorum illi qui au- 
dierunt excusaverunt se, ne eis fieret. verbum, id est 
ne eis loqueretur, dicentes Moysi: Loquere tu nobis, 
non loquatur nobis Dominus Deus, noe forte moria- 
mur (Exod. xx). Nimio timore fuerunt percussi. 
Non enim portabant quod dicebatur, id est non po- 
lerant ferre vocem angeli pre timore, videntes to- 
tum montem Sinai fumare, procellas quoqueet to- 
nitrua, et. voces tubarum audientes. Et dicebatur 
eis longe stare a monte, quia si bestia etiam tetige- 
rit montem, lapidabitur, grandine, sicut precepe- 
rat Dominus dicens: Longe faciant filii lsrael a 
monte, quia si homo vel bestia tetigerit. montem, la- 
pidibus grandinis interfieietur (Exod. xix). Etita, erat 
terribile quod videbatur, ut necaudire auderent, nec 
accedere ad montem, Nam etiam Moyses dixit: Ex- 


territus sum et tremebundus. [Haimo] Multum fuit C 


terribile quod Moysen terruit, et si Moyses estterri- 
tus, quid ergo alii? utique multo magis territi sunt. 
Sciendum quod voce illa verborum signiflcatur le- 
gis preceptio et comminatio, quam populus gra- 
vem putavit et intolerabilem, qui& sola preceptio 
eralsine gratia adjuvante. Non enim portabant 
quod dicebatur, quia sine gratia insufficientes 
erant, ad observanda legis precepta, et diceba- 
tur: Si bestia tetigerit montem, lapidabitur. Mons 
est Divinitas, bestia, defectus rationis; quod est 
quando verbum blasphemie profertur in Deum; 
tangere est offendere. Tangit ergo montem ut be- 
stia qui offendit Deum blasphemia, quem precipit 
lex sine misericordia lapidari; sed si in Ecclesia 


non de longinquo territans, imo sedit supra singu- 
los eorum ; de celo quidem factus est subito sonus, 
quasi ferretur flatus vehemens sonuit, sed nullus 
expavit. Ibi ignis et fumus, hic autem ignis se- 
ronus. 

Sed accessistis. [Haimo]Ex superioribuc ista pen- 
dent, ubi dicit ad qua accesserint. Post remotio- 
nem illorum superiorum, scilicet non ponit contra- 
ria eorum qua ex opposito intelliguntur, sicut su- 
pra assignatum est, sed premium quod ex eis se- 
quitur, ut. per hoc magis suadeat tenendam esse 
gratiam. Quasi dicat : Non accessistis ad tam as- 
pera. Sed accessistis ad Sion montem, id est ad eos 
qui in alto Deum speculantur, quem speeulari ma- 
gnum est premium ; et, pro id est, ad civitatem 
Dci viventis, id ost civibus suis vitam eternam dan- 
tis, quia in eis Deus habitat, qvi eos vivificat, sci- 
licet ad Jerusalem caelestem, id est ad visionem ce- 
lestis panis: e£,ad frequentiammultorum millium an- 
gelorum, quorum s0cii futuri estis. Multorum dicit, 
quia cum pluribus major erit beatitudo. Et ad Ec- 
clesiam primitivorum, id est apostolorum qui primi 
crediderunt, quorum fldei illi adjuncti sunt. Qui 
apostoli conscripti sus ín coelis ; & simili hoo dicit, 
ut olim dicebantur patres conscripti, quia. eorum 
nomina scripta sunt in libre vite. Àc si diceret: Ne 
dubitetis ad angelos pervenire, quia vesíri anteces- 
sores pervenerunt. Et hoc est quod ait, qui congeripti 
sunt in colis, id est cum eis qui sunt in colis scri- 
pti sunt, id est in eorum ordines scripti sunt. Deinde 
subdit aliud premium dicens: Et ad Dcum judicem 
omnium, id ost Christum, cui Pater dedit omne ju- 
dicium, ita et vos judicabitis cum eo; &t spiritus, 
vel spirituum, vel spiritum, diverse littere, sed 
ita prosequere : et ad Deum spirituum justorum 
perfectorum, id est ad Deum qui erit possessio 
spirituum justorum perfectorum, cum erit omnia 
in omnibus (1 Cor. xv): erit quidem aliorum, sed 
magis perfectorum ; et per hoc suadet ad per- 
fectionem. Vel, accessistis ad spiritus, id est ad 
animas justorum perfectorum, quibus socii in 
fide et opere fuerant; vel ad spiritum justorum per- 
fectorum, id est spiritum qui facit perfeotos ju- 
Síos, ?6.4 per quem autem heo omnia habent 
subdit, dicens : Et, accessistis ad Jesnm novi testa- 


vult reverti, misericorditer recipitur. Moysesibiter- ) meuti mediatorem, id est datorem medium inter 


ritus est, quia tantum eratlegisasperilas, utimper- 
fecti terrerentur, quia non erat ibi adjutrix gratia. 
Modo autem nec imperfectis est gravis preceptio. 
Conjugum suave est et onusleve, per charitatemin- 
fusam in cordibus per Spiritum sanctum (35) Vide 
ergo distantiam: ibi post Pascha, quod agni immo- 
latione celebratum erat primodie, descendit Deus 
in Sina in igne, sed plebem longestantem territans, 
et digito suo scribens in lapide, non in corde; hic 
vero Spiritus sanctus qui est digitus Dei, yenit ubi 


(33) August., De verb. Apost. 


Deum et homines, per quem fleri possunt socii an- 
gelorum, quia incredibile videbatur quod promitte- 
bat Deus, scilicet ex hac mortalitate, corruptione, 
abjectione, infirmitate, pulvere futuros homines 
equales angelis Dei. Non solum Scripturam fecit 
hominibus, ut crederent, sed etiam fidei sus ponit 
mediatorem non quemlibet principem vel angelum, 
sed unicum Filium, ut qua nos via perdncturus 
esset ad illam ineffabilem immortalitatem et cum 
angelis qualitatem, per ipsum Filium ostenderet 


$09 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


$10 


et prieberet. Parum euim erat Deo facere Filium À aerem. Unde dicitur aves coeli, scilicet totus, aut 


suum demonstratsrem vie : ideo fecit illum viam, 
ut per illum iremus. Missus est ergo medicus, 
quem tamen non cognovit egrotus, ideoque eum 
occidit, sed aspersus sanguis medici valuit ad medi- 
camentum :groti. Venit, ut visitaret ; occisus est, 
ut sanaret. Ideo addidit : Et accessistis ad asper- 
sionem sanguinis Christi, id est ad sanguinis Christi 
emundationem. (Chrysos]. Quasi dicat : Hec omnia 
habent per Jesum qui dedit Testamentum Novum, et 
per sanguinem Christi, melius loquentem quam 1o- 
quitur sanguis Abel, quia iste veniam, ille vindic- 
tam ; iste salutem, ille damnationem clamat. Iste 
etiam persecutoribus vitam et indulgentiam implo- 
rat, Domino dicente : Pater, ignosce illis, quia ne- 
sciunt quid. faciunt (Luc. xxi). Et. nota. quod Abel 
qui fuit primus injuste occisus, posuit proomnibus 
alüs quorum sanguis nullam remissionem facere 
potuit, tunc multo mínus sanguis animalium, sed 
sanguis Christi fecit. Et ideo dicitur melius loqui. 
Vel certe melius loquitur, id est melius nos loquen- 
tes facit, scilicet quod Christus est Filius Dei, a 
quo redempti sumus, quam sanguis Abel qui facit 
nos loqui Àbel fuisse virum justum, et in figura 
Christi immolatum. 

Vgns. 25-29. — Videtene recusetis loquentem. Si 
entm illi non effugerunt, recusantes eum qui super 
terram loquebatur, multo magis nos qui de colis 
loguentem nobis avertimus, cujus vox movit terram 
lunc, nunc autem repromittit, dicens : Adhuc semel, 
et ego movebonon solumterram, sedet celum. Quod 


pone totus aer iste ventosusquem colum vel cclos 
Seriptura vocat. Istos utique imos, non illos sum- 
mos, ubi sol, et luna, et sidera constituta sunt. 
Dicit hic Scriptura movendos et alibi perituros 
propter quamdam magnam sui commutationem. 
Hujus autem auctoritatis Aggei sensum exponit, 
dicens : Quod autem dixit adhuc, addens semel, per 
adhuc declarat translationem mobilium quasi dicat: 
Jam fuerunt mota ; sed adhuc movebo; quod potest, 
quia fecit. Unde subdit : Tanquam factorum. Quasi 
dicat : Polest ea movere, tanquam sua facta. Per 
semel vero quod addit, notat se illa sic movere, ut 
snaneant, postea eternaliter, immobilia secundum 
ea qug ipsa, sunt, id est secundum id quod sunt ; 
quia quidquid erunt, vel in principalibus essentiis, 
vel in formis extrinsecus sumptis, secundum id 
immobilia erunt. Per semel, ergo notat quod ulte- 
rius non sunt movenda, per adhuc, nota ea moven- 
da. Itaque. Quasi dicat : Quia celum et terram 
immobilem promittit Deus, Itaque, patet quod nos 
suscipientes, nnno in spe, postea vero in re, regnum 
immobile, habemus gratiam, id est fidem,spem, et 
charitatem cum sancta operatione, sine qua non 
possemus ad illud promissum pervenire; sed per 
eam suscipimus illud reguum immobile : et ideo 
nullus desit gratie. Vel secundum aliam litteram, 
Scilicet habeamus. Quasi dicat : Quia immobilia 
promittit, itaque, nos suscipientes regnum immo- 
bile, habeamus gratiam, id est agamus Deo gratias 
de omnibus, non murmurantes in aliquo, quia eic 


autem adhuc semel dicit, declarat mobilium trans- Ó bene servitur Deo. Unde subdit : Per quam gratiam 


lationem tanquam factorum, ut maneanteaqua sunt 
immobilia. Itaque regnum immobile suscipientes 
habemus gratiam per quam serviamus placentes Deo 
cum metu et reverentia. Etenim Deus noster ignis 
consumens est, 

Videte. [Haimo] Quasi dicat : Quia ad Deum ac- 
cessitis, cujus sanguis melius loquitur quam Abel, 
ergo videte ne recusetis, id est contemnatis, loquen- 
tem Christum per Evangelium, quia carnalia pro- 
hibet, spiritualia precipit. Si enim illi, scilicet 
patres vestri, non effugernnt, id est non evaserunt 
penam, recusantes eum, id est Christum, qui loque- 
batur eia super terram, id est qui terrena, scilicet 
carnales observantias mandabet, per Moysen et 


serviamns, placentes Deo. Et hoo. cum metu, quia 
Deus est, id est timentes eum ut Deum et judicem 


omnium, et cum reverentía, id est cum amorehono- 


ris, quia Pater est,id est diligentes eum ut patrem, 
Etenim. Quasi dicat : Vere per gratiam possumus 
placere illi. Etenim, id est quia, Deus, id estSpiri- 
tus sanctus qui est gratia et donum factus, noster, 
quia gratis nobis datus est, ignis, quia est, amor 
Patris et Filii, consumens omnia peccata. Spiritus 
enim dicitur ignis consumens, quia rubiginem pec- 
catorum consumit, et ad charitetem ascendit corda 
hominum. Et per hoc quod purgat nos et facit ser- 
vire in virtutibus, placemus Deo. 
CAPUT XIII. 


terrena promittebat. Vel, recusetis eum, scilicet j — VgRs. 4-6. — Charitas fraternitatis maneat invo- 


Moysen, vel angelum, qui loquilur super terram, id 
est terrena. Multo magis nos, non effugiemus, qui 
advertimus Chris&um, loquentem nobis de calo, id 
est loquentem nobis spiritualia, et promittentem 
eterna. Neo debemus recusare, quia ipse idem, 
cujus vaz tunc, scilicet cum de terra loquebatur, 
cum legem dabat im monte Sina, movit terram, ut 
commiuaretur ne recusarent. Nunc, non dico mina- 
tur, sed repromittit. Et ideo multo minus debetis 
recusare, Promitüit, inquam, dicens : Adhuc ego 
semel movebo, in Aggeo hoc legitur, non solum 
terram, sed etiam celum, quod inferius est, goilicet 


bis. Ethospitalitatem nolite oblivisci. Per hancenim 
placuerunt quidam angelis hospitio receptis. Memen- 
totevinctorum tanquamsimul vincti, et laborantium 
tanquam et ipsi in corpore morantes. Honorabile 
connubium in omnibus, et thorus immaculatus. For- 
nicatores enim et adulteros judicabit Deus. Swtmo- 
res sine avaritia, contenti praesentibus. Ipse enim 
dizit : Non te deseram neque derelinquam. Ita ut 
confidenter dicamus : Dominus mihi adjutor est, 
non timebo quid faciat mihi homo. 

Charitas, Ab hoc loco moraliter instruit eos 
Apostolus. Quasi dicat : Et quia charitas est. ha- 


U11 


PETRI LOMBARDI. 


$12 


benda, ergo charitas fraternitatis maneat in vobis, A rum. [Chrysost.] Avarus est qui tenax est in lar- 


id est charitas sit inter vos, quia fratrea estis ut 
vos invicem tanquam fratres diligatis. Et hospita- 
litatem nolite oblivisei. Oblivisci dicit, quia hanc 
habuerunt antequam exspoliarentur suis rebus. 
Merito, dico, ut non obliviscamini. [Haimo] Per 
hanc enim placuerunt quidam Deo angelis receptis 
, hospitio, ut Lot recepit eos nesciens esse angelos, 
sciens tamen quod in eis esset Deus. (54) Unde alia 
translatio habet : Per hanc enim quidem nescientes 
hospitio receperunt angelos, ut Abraham et Lot, nes- 
cientes esse uungelos: sed arbitrantes esse homines 
in quibus Deus esset et loqueretur: Abraham enim 
humanitetis officia prebens quse necessaria, nisi 
iufirme carni, esse non possent. Mirum est, nisi 
homines esse arbitratus est, eed in quibus Deum 
loqui intellexit, quibusdam diem majestatis exis- 
tentibus et apparentibus signis, sicut in hominibus 
Dei sepe apparuisseScriptura testatur; postea vero 
angelos esse cognovit, cum se vidente in colos 
irent. Sic et Lot qui occurrit angelis, et adoravit 
in faciem, videtur intellexisse quod angeli essent, 
sed rursus cum ad refectionem corporis invitat qua 
mortalibus necessaria est, videtur putasse quod 
homines essent. Ergo potest hic dici sieut dictum 
est de tribus qui venerunt ad Abraham, scilicet 
apparebat quibusdam signis divinitus esse missos, 
quitamen homines esse crederentur. Exhibuititaque 
hospitalitatem ut sanctis hominibus Dei, quia Deum 
esse cognovit cum eis, sicut ipse Abraham angelos 
esso nesciret. Et Abraham in tribus, et Lot in 


duobus Deum esse noverunt. Cui cum persingularem C 


numerum loquebantur eos homines esse arbitra- 
bantur, cum eis tanquam indigentibus humanam 
refectionem ministrabant. Mementote. Hic monet 
eos ad aliud bonum, scilicet ut vinctis subveniunt 
ministrando. Quasi dicat : Preter hospites, me- 
mentlote, etiam bene faciendo, vinctorum pro fide 
Christi, ita eis compatientes, tanquam, scilicetvincti 
essetis, et ita compatiamini et subveuite eis, quasi 
cum eis 65 vincti essetis. Et mementote laboran- 
tium eorum, quibus imminet labor, tanquam et ipsi 
ín corpore commorantes, per quod experti estis quid 
necesse eat laborantibus. jHaimo] Et est sensus: 
Subvenite vinctis et laborantibus, sicut velletis 
subveniri vinctis et laborantibus vobis. Honorabile 
etiam connubium, non meretricale sit. In omnibus, 
ut scilicet amore filiorum uxor ducatur legitima 
temporibus, quia certis ab abstineatur. Et thorus 
immaculatus, aon adulterium, id est sine macula 
fornicationis sit in vobis. Fornicatores enim et adul- 
teros judicabit Deus. (Augnstinus]id est eternaliter 
condemnabit, etsi aliter quidam putent dicentes 
peccata carnis Deum non curare. Sint mores,idost 
vita, síne avaritia, id eat largienditenacitate. Monet ut 
non sint tenaces in habitis, et sint contenti prxsen- 
tibus. Per hoo monet ut non sint cupidi, non habito- 


(54) Aug., in lib. Quest. 


giendo, cupidus in accipiendo. Hoc ideo dicit, quia 
istis fortassis postquam perdiderant propriam facul- 
tatem volebantcongregareiterum divitias, quod pro- 
hibet hic. Sed ne forte dicerent : Quid facturi eri- 
mus si suffragia necessaria nobis defecerint? Proti- 
nus subdit consolationem adhibens testimonium de 
libro Jesu Nave. Ipse enim Dominus omnipotens di- 
tit ad Jesum Nave : Non te deseram, quin dem ne- 
cessaria ; neque  dereliciam. Derelinquetur ille 
qui fame periret. Sed quia hoc non est, non sithomo 
cupidus. (Haimo] Hoc post mortem Moysis dixit Do- 
minus Josue : Jía sicut fuá cum Moyse, ita. ero te- 
cum. Confortare et esto robusius, non le deseram | ne- 
que derclinquam (Josue. 1). Hoc autem dicit, omni 
speranti in se sicut Josue. Hoc enim nobispromittit 
si in illo spem nostram ponimus. Non tenacihus, 
non cupidis sit ista promissio, sed sperantibus in 
Deo. Unde subdit : Ita, scilicet est nobiscum utcon- 
fidenter dicamus : Dominus mihi adjutor est, sup- 
plendo necessaria. Et ideo non timebo quid faciat 
mihi homo, etiam si auferat mes. Hominis nomine 
intelligitur omnis adversarius etiam diabolus, quia 
homo appellaiur ab officio suo quod hominem decl- 
piat. Et quia longum est de singulis dicere, monet 
sequi magistros, dicens : 

Vzns. 1-14 — Memeutote prapositorum vestro- 
rum,qui vobis locuti sunt verbum Dei, quorum in- 
tuentes exitum conversationis, imitamíni fidem. Je- 
sus Christus heriet hodie, ipseet in secula. Doctrinis 
variis et peregrinisnoliteabduci. Optimumestenim 
gratia stabilire cor, non escis, qus non profuerunl 
ambulantibus in eis. Habemus altare, de quo edere 
non habent potestatem qui tabernaculo deserviunt. 
Quorum enimanimalium infertur sanguis pro pecca- 
to in sancta per pontificem, horum corpora creman- 
tur extra castra. Propter quodetJesus, utsancti fi - 
caret per suum sanguinem populum, extraportam 
passus est. Exeamus igitur ad eum. extra. castra, 
improperium ejus portantes. Non entm habemus hic 
manentem civitatem, sed futuram inquirimus. 

Mementote, ut imitemini, praposttorum vestrorum 
quia boni erant, scilicet apostoli et eorum succes- 
sores, ideo mementote, quia ipsi sunt qui nobis locuti 
sunt verbum Dei, quorum intuentes exilum, ut. eos 
more imitemini. Si opus est moriendo pro Christo, 


] ut illi conversationis, eorum imitamini fidem, id est 


imitemini eos in conversatione bone vits,et in fide 
perfecta. Jesus Christus. [Haitno] Hoc pertinet ad 
superiorem sententiam, ubi testatus est Deum di- 
xisse, non te deseram neque derelinquam. Poterat 
enim illis videri quod hec promissio ad Josue tan- 
tum pertineret. Ad quod Apostolus respondet, di- 
ceus quod et hos juvabit, sicut juvit illum. Quasi 
dicat : Non est dubitandum de promissione, quia 
Jesus Christus qui heri, id est preterito adjuvit 
Josue, ipse hodie, id est in presenti adjuvat vos et 


9313 


sine fine. Doctrinis, quia per gratiam licitum est 
omnibus cibis uti.[ Hieron.) Predicabant aliqui non 
esse peccatum escis affluere, sed bonum esse. Alii 
vero superstitiose dicebant abstinendum esse a qui- 
busdam cibis quos lex prohibet,quosdam concedens 
qui escarum differentia et. observatione multos se- 
ducebant,contra quos omnes Apostolus agit hic,di- 
cens : Doctrinis variis,scilicet que varie sunt & ve- 
siris, id est diverse, et peregrinis, id est extraneis. 
Nolite abduci & veritate. Hi non absurde compa- 
rantur leprosis,qui scientiam vere fidei non baben- 
tes varias doctrinas profitentur erroris. Non enim 
absconduntimperitiam suam,sed pro summa peritia 
produnt in lucem,et jactantiam sermonis ostentant. 
Nulla porro falsa doctrina est, que non aliqua vera 
intermisceat. Vera ergo falsis inordinate permista in 
una disputatione vel narratione, velut in unius co- 
loris corpore apparentia; lepre comparantur hu- 
mana corpora divereis coloribus varianti atque ma- 
culanti. Tales vitandi sunt, sicut hic docet Aposto- 
lus : Nolite abduci,dico : Optimum enim est stabilire 
cor gratia, scilicet ut. habeatis fidem porfectam, 
credentes omnia esse munda mundis, nec esca- 
rum abundantie varietati et dilferentie esse stu- 
dendum. Unde subdit : Et non escis, id est non di- 
ferentiis,vel in affluentia ciborum. Qux non. profue- 
runt ambulantibus in eis, id est observatoribus ac 
discernentibus cibos, et studentibus ciborum af- 
fluentie.Et est sensus: Gratia que omnia permittit 
solvendo a lege confirmare cor debotis, et non stu- 
dere observationi vel affluenti:s escarum que non 
profuerunt ad salutem ambulantibus : Non dico se 
sustentantlbus,sed qui perseveranter se student in 
eis, vel discernendo,vel nimis affluendo.[Chrysost. | 
Abstinentia quidem qua abstinetur a peccato pro- 
dest; ciborum vero tlla custodia nihil profuit, sed 
fides. Similiter abundare gratiarum donis prodest; 
ventrem vero obruere escarum mole nocet. 
Habemus enim.ltem hic ostendit non esse studen- 
dum in differentiis ciborum,vel affluentiis ciborum. 
Quasi dicat: vere non est studendum in differentiis 
ciborum,habemus enim altare de quo non habent po- 
tesiatem edere qui deserviunt. tabernacnlo, id est ob- 
servantiis legis,ut qui cibos discernunt, et alia hu- 
jusmodi legalia servant : que nomine tabernaculi 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD IIEBR. 


alios fideles,et adjuvabit in futuro,in &zculo, id est À paschali,in festivitate vidclicet propitiationis accipc- 


514 


rent vitulum et hireum,et immolarent intra castra, 
quorum sanguinem ferret solus pontifex in sancta . 
sanctorum, oraturus pro populo. Carnes vero illo- 
rum portarentur extra castra, ibique cremarentur, 
nec esset alieni tabernaculo deservienti licitum ex 
illis comedere.Spiritualiter autem illa duo animalia, 
vitulus videlicet et hirous, figuram tenent Domini 
Salvatoris.Ipse enim est vitulus quem pius Pater in 
regressione filii prodigi immolavit. Ipse est hircus 
qui pro peccatoribus oblatus.Pontifex etiam ille qui 
cum sanguine illorum animalium intrabat in sancta 
sanctorum oraturus pro populo, typum gerebat 
Christi, qui cum sanguine passionis sus interiora 
patrie coelestis intravii oraturus pro fidelibus. Im- 
molabentur illa animalia intra castra,sed carnes ex- 
tra castra comburebantur : et Redemptor noster in 
Jerusalem,quasi intra castra immolatus vocibus et 
judicio Judeorum,sed carnes illius extra Jerusalem 
in cruce combuste sunt igne passionis. Quando 
enim adjudicatus est morti, clamantibus Judeis : 
Crucifige (Joan. xix), quodammode quantum ad il- 
los pertinet immolatus est. Unde Marcus dicit eum 
crucifixum hora tertia (Marc. xv). Nam hora sexta 
in cruce levatus est. Altare autem ubi extra castra 
carnes cremabantur, altare Ecclesie est, ubi quoti- 
die consecraturcorpusChristi. Habemus ergo altare 
Ecclesie, ubi consecratur corpus Dominicum, de 
quo non habent potestatem edere qui tabernaculo, 
id est corpori,serviunt; scilicet fornicatores, adul- 
teri, ebriosi, omnesque qui voluptatibus et deside- 


C riis carnis sue deserviunt. Qui enim manducat et 


bibit indigne sibi jubicium manducat et. bibit (I Cor. 
xi). Hec quomodo ad Dominum pertineant,satis ut 
reor dictum est. Sed quia ipse est caput omnium 
electorum, per carnes illorum animalium possunt 
intelligi omnes electi.Sicut ergo Christus, sic et sui 
extra castra, id est extra conversationem ssecula- 
rium carnaliumque hominum,fervore Spiritus sancti 
accensi consumunt quidquid carnale est in eis atque 
fluidum et libidinosum macerando seet mortifican- 
do corpora sua cum vitiis et concupiscentiis, vel 
etiam martyrium pro Christi nomine sustinendo. 

Inferlur sanguis illorum £n sancta per pontificem, 
id est vita illorum laudabilis presentatur Patri Deo 
per Christum verum sacerdotem, qui est advocatus 


significat,quia ad tempus sunt posita. Vel ita. Ideo p) noster interpellans pro nobis. Vel sanguis illo- 


non est studendum escarum affluentie, quia habe- 
mus altare, id est corpus Christi, fide cujus pre- 
ces et oblationes sunt accepte,quod in altari conse- 
cratur atque sumitur; de quo non habent potesta- 
tem,id est licentiam,edere qui deserviunt,id est ex 
toto serviunt tabernaculo,id est corporum voluptati 
et ciborum affluentie.Corpus antem dicitur recte ta- 
bernaculum,quin ad tempus in eo manendum est; et 
ideo,non ei serviendum in desideriis.[Haimo]Refert 
autem hic Apostolus legis consuetudinem ac myste- 
rium spiritualemque sensum.Legis siquidem prece- 
ptum fuit ut decima die septimi mensis a festivitate 


rum infertur in sancta, dum illorum anime cum 
triumpho passionis in celum feruntur.Bene quoque 
166 in altari consumuntur, quia omne sancti 
martyres in altari fidei offeruntur Deo. Ista omnia 
adimplentes per fidem qua credunt se s Deo remu- 
nerari,ad quos non audent accedere carnales secu- 
lum amantes,quasi dicat ; Tabernaculo servientes. 
Propter quod mysterium adimplendum, Jesus extra 
castra passus est, sicut postea dicitur : sed prius 
quod ad eamdem legalem consuetudinem spectat, 
addit referens ad spiritualem intelligentiam,dicens. 
Quorum enim, Per duplicem allegoriam, unam Ve- 


315 


PETRI LOMBARDI. 


516 


teris aliam Novi Testamenti, id est per allegoriam A suum sanguinem : porta civitatis est corporis sen- 


snrgentem de duplici historia,scllicet Vetus et No- 
vum Testamentum probat corpus Christi non esse 
edendum ab his qui tabernaculo, id est corpori de- 
serviunt. Ad hoc enim significandum et corpora 
animalium olim extra castra cremabantur, et pro- 
pterea extre Christus passus est,et nos qui corpore 
et sanguine ejus a peccato mundari volumus im- 
properia etangustias passuri,tabernaculi delicias et 
' voluptates deseramus. Et prius probat per allego- 
riam Veteris Historie hoc modo : Quasi dicat : Vere 
qui deserviunt voluptatibus non possunt communi- 
care corpori et sanguini Christi, quia his tantum 
qui sunt extra castra, id est extra delicias et vo- 
luptates corporis. Corpora cremantur horum anima- 
lium, id est memoriale, et proficuum est corpus 
Christi, et sanguis signiflcatur per corpora horum 
animalium, quorum sanguis infertur pro peccato 
in sancta per pontificem,ita et sanguis Christi per 
se pontificem, id est ipse Christus oblatus Patri, 
qui non tantum per vitulum et hircum, sed etiam 
alia animalia, que secundum legem offerebantur, 
signiflcatur. Et recte Christus per illa carnalia 
significatur. Est enim agnus secundum mansuetu- 
dinem et innocentiam ; hircus pro similitudine car- 
nis peccati, quia caro ejus passibilis et mortalis ; 
aries, qui vitia propulit, gemino cornu charitatis ; 
taurus, fortitudine resurrectionis : quod crematur, 
cinis efficitur. Per cinerem, memoria rei preterite 
accipitur; extra castra esse est voluptates carnis 
exire. 

His ergo qui sunt extra castra, id est exlra cor- 
poris delicias, cremantur corpora,id est memoriale 
efficitur corpus Christi, significatum per corpora 
illorum animalium que cremabantur. Si quis enim 
voluptuose vivit, non habet efficacem memoriam 
Christi. Sanguis autem ejus significatus per san- 
guinem illorum animalium qui illatus est in sancta 
sanctorum per pontificem, quia per se pontificem 
Christus oblatus est Patri, ut sic introiremus in 
sancta ecolestia. Vel ita potest legi littera, eodem 
pene sensu manente. Quasi dicat : Vere servientes 
tabernaculo non possunt communicare corpori et 
sanguini Christi, quia corpora horum sanctorum 
cremantur,id est jejuniis et aliis laboribus affligun- 
tur, extra castra, id est extra voluptates carnis, 
quorum est sanguis animalium qui infertur pro 
peccata in sancta per pontificem,id est quo est san- 
guis Christi, per sanguinem illorum animalium 
significatus, quia horum tantum sanguis Christi 
quibus scilicet prodest per quem intrant in sancta 
colestia,quod totum est dicere, illis tantum pro- 
dest sanguis Christi qui voluptates deserunt et cor- 
pus affligunt. Deinde per allegoriam Novum Testa- 
ruentum idem probat subdens : Propter quod,id est 
propter illud idem designandum, scilicet ut extra 
carnales concupiscentias vivamus, et Jesus extra 
portam passus est, ad hoc utique, ut sanctificaret 
populum suum : non propter sua merita, sed per 


sus, in quorum nullo peccavit Christus. Et. ideo 
extra carnis voluptates passus est, ut nos ejus 
exemplo ostio sensuum vitiis clauso extra carnis 
desideria patiamur. Et quia pro nobis Christus pas- 
sus, hortatur nos Apostolus ut imitemur illum di- 
cens ; Exeamus igilur. Quasi dicat : Quia ipse extra 
castra passus est, ut nos sanctificaret, igilur exea- 
mus fide et charitate,eztra castra,corporum mortifi- 
cantes membra cum vitiis,et concupiscentiis ad eum 
imitandum. Nos,dieo,portantes, patienter ut ipse im- 
properium ejus,id est passionem crucis que videtur 
esse improperium infidelibus,nobis autem sanctifi- 
catio et redemptio.Et debemusexire extra castra. Non 
enim habemus hic manentem civitatem, id est in hoc 
statu manens corpus ; sed futara inquirimus, scilicet 
secundum futurum statum oorpus.Ut ergo futuram 
civitatem consequamur, et imperium portemus. 
Vgns.15-19.— Per ipsum ergoofferamus hostiam 
laudis semper Deo,id est fructum labiorum confiten- 
tium nominiejus. Beneficenti» autem e(communionts 
nolite oblivisci. Talibus enim hostiis promeretur 
Deus.Obedite praepositis vestris, et subjacete eis. Ipsi 
enim pervigtlant quasirationem pro animabus ves- 
tris reddituri, ut cum gaudio hoc faciant ,et non ge- 
mentes. Hoc enim non expedit vobis.Ürate pro nobis. 
Confidimus enim quia bonam conscientiam habemus, 
in omnibus volentes conversari. Amplius autem de- 
precor vos hoc facere,quo celerius restituar vobis. 
Per ipsum, id est per Christum qui est nobis via 
a quo sumus exemplum ad martyrium. offeramus 


C. Deo semper hostias laudis,quee per propriora signi- 


ficatur, id est fructum labiorum confitentium nomini 
ejus,id est confiteamur nomini ejus, quod est laus 
Dei, et hostia fructus, qui& alii per hoc ad fidem 
trahuntur.Ergo qui timetis Deum laudate eum, ut 
libere colatis eum. Amare discite quem timetis, et 
poteritis laudare quem amatis. Timentes enim eum 
homines vetus testamentum propter litteram ter- 
rentem et occidentem, non habentes spiritum vivi- 
ficantem, currebant cum sacrificiis ad templum, et 
in figura sanguinis Christi quo redempti sumus, 
quamvis nescientes quid prefiguraretur, cruentas 
victimas immolabant. Nunc vero in gratia novi 
testamenti speciale sacrificium laudis offertur, quo 
Deus honorificatur, cujus invisibilis sacrificii illud 


p visibile sacrum signum erat. Beneficenti» aulem. 


Evacuata sententia pravorum de gula, redit ad bo- 
nos mores persuadendos. Quasi dicat : Non modo 
predicta faciatis, sed etiam nolite oblivisci Benefi- 
cenlia, id est largitatis in alios. Beneflcus enim 
dicitur largus et eleemosyna distributor.Inde bene- 
ficentia dicitur largitas eleemosynarum ; et commu- 
nionis,id est charitatis,qua omnia putantur commu- 
nia.Quasi dicat : Et si vestra substantia sit ablata,ta- 
men ex his qui habetis,eleemosynas date : Hoo est 
quod supradixit, non deserentes collecotionem ve- 
stram.Talibus enim.Quasi dicat : Ideo nolite oblivi- 
sci,quia talibus hostiis,scilicet muneribus eleemosy- 


941 


COLLECTANEA IN EPIST. D. PAULI. — IN EP. AD HEBR. 


518 


. narum,promeretur Deus,non illis antiquis legalibus, À gaudet, eisque in futuro meliora optat. Unde ait 


quia per eleemosynas hostes vincuntur et peccata 
exstinguuntur,vita acquiritur. Unde Dominus per 
. prophetam dicit : Misericordiam volo, el non sacri- 
ficium (Matt. ix). Bem : Obedite prepositis vestris, 
quantum ad precepta, ut scilicet faciatis qua pre- 
cepit per eos Ecclesia. Ef subjacele eis, u& reveren- 
liam exhibeatis.Obediendum utique est prelatis et 
predicatoribus in quantum doctrina et mores illo- 
rum, et pietas existant; si autem a via rectitudinis 
deviaverint, non faciamus qualia agunt, sed qualia 
dicunt,nisi forte ei in doctrina aberrent. Unde Do- 
minus : Quz dicunt facite; quo autem faciunt nolite 
facere (Matth. xxi). Habent quidem dignitatem, li- 
cet vile sint perdite, et ideo non ad vitam eorum, 
 s6d ad sermonem intendite. Ipsi enim.Quasi dicat : 
Ideo debetis obedire, quia ipsi pervigilant, id est 
pro vobis solliciti sunt predicando, bonum exem- 
plum dando, exteriora providendo. Quasi dicat : 
Pro animabus vestris ralionem reddituri, ideo obe- 
dite,ut cum gaudio et cum letitia et hilaritate men- 
tis, quia vident proficere, faciant hzc, id est vigi- 
leut et curam vestri agant, ef non gementes, id cum 
murmure et tristitia. [Ambrosius] Facimus utique 
ista cum gaudio,quoniam omnes videmus proficere 
in verbis Dei : tunc enim cum gaudio laborat ope- 
rarius in agro,quoniam attendit arborem et fructum 
videt : Quoniam segetem attendit et videt uberta- 
tem, tunc intelligit quod non sine causa laboravit, 
non sine causa dorsum curvavit, non sine causa 
manus atirivit, non sine causa frigus estusque to- 


leravit. Ideo ait, ut cum gaudio hoc faciant et non C 


gementes. Hoc enim, scilicet ut. gementes, non ez- 
pedit vobis, quia tunc non proderit vobis cura 
eorum, si de vobis tristes ingemuerint, eo quod 
non proficiatis. Et nota quod ait, non expedit vo- 
bis. Non dico, non expedit illis quibus prodest tes- 
tari de vobis; nam illi prepositi, quando tristan- 
tur de malis vestris, expedit illis illa tristitia, et 
prodest illis, sed non expedit vobis. Simul ergo in 
Dominico agro bonum operemur prelati et subditi, 
ut simul de mercede gaudeamus. Vel ita, ut cum : 
ideo obedire debetia illis, ut in die judicii, faciant 
hec, id est reddant pro vobis rationem Deo cum 
gaudio,id est securi de premio vero,et non gemen- 
tes, [Chrysost.] id est non anxii vel hesitantes de 


conscientiam habemus bonam. Quasi dicat : Con- 
scientia nostra ?67 in nullo nos accusat, nec no- 
bis conscii sumus quod vobis insidias fecerimus, 
nihil cum fictione protulimus,vel negotiationis gra- 
tia fecimus. Ne ergo sinistre quid arbitremini de 
nobis, fortasse enim in talibus accusabatur. Am- 
plius autem. Quasi dicat : Dico ut oretis per mo. 
Amplius autem deprecor vos hoc facere, scilicet orare 
pro me, quo celerius restituar vobis. Quasi dicat : 
Non solum mea causa, sed magis pro vestra humi- 
litate rogo vos hoc facere, scilicet orare pro me. 

Vzss. 20-25.— Deus autem pacis,qui eduxit de 
mortuts pastorem magnum ovium in sanguine testa- 
menti zlterni Dominum nostrum Jesum Christum, 
aptet vos tn omni bono vt faciatis ejus voluntatem, 
faciens in vobis quod placeat coram se per Jesum 
Christum,cui est gloria in secula szcularum. Amen. 
Rogo autem vos, fratres,ut sufferatis verbum sola- 
tit. Etenim perpaucis scripsi vobis. Cognoscite fra- 
trem nostrum T'imotheum dimissum,cum quo,si ce- 
lerius venerit,videbo vos. Salutate omnes przpositos 
vesíros et omnes sanctos. Salutani vos de Italia fra- 
tres.Gratia cum omnibus vobis, Amen. 

Deus auiem. Quasi dicat : Ego suadeo vos ad 
bonum. Deus autem, qui aptare potest quia dator 
est pacis,ut scilicet vitia non inquietent, qui eduxit 
de mortuis,id est resuscitavit de sepulcro : qui locus 
proprie mortuorum est.Eduxit nostrum Jesum Chri- 
tum magnum pastorem ovium,id est humilium, qui 
pastor est effectus, ín sanguine testamenti xterni, 
id est per effusionem sanguinis sui,qui confirmavit 
testamentum novum,quod dicitur eternum, quod 
aliud ei non succedet, Ipse, inquam, qui hoc fecit, 
aptet vos, id est aptos vos faciat, in omni bono, ut 
velitis, et ut etiam opere faciatis voluntatem ejus,id 
est ea qua ipse vult.Aptet vos dico, faciens in vobis 
quod placeat coram se, quia non est ex vobis bo- 
num,sed ipse facit. Nihil enim boni habere potes- 
lis, nisi illo preveniente et subsequenti. Faciat 
bonum in vobis dico. Et hoo, per Jesum Christum, 
non per carnales observantias, cul, Christo una 
cum Patre et Spiritu sancto,non carnalibus obser- 
vantiis,sit,vel est gloría in secula szculorum, id est 
sine fine. Amen : confirmatio. [Haimo] Quasi dicat : 
Ita fiet, vel ita verum est, ut dixi. Rogo autem vos, 


nostra damnatione. Hoc enim, ut gementes pro vo- p) fratres,ut sufferatis patienter verbum. solatii, [Chry- 


bis rationem reddant, non expedit vobis. Orate pro 
tobis.Superbam elationem mentis quorumdam pon- 
tificum percutit, qui dedignantur deprecari suos 
subjectos quatenus pro eis orationes fundant. Ora- 
te dico, confidimus enlm de vobis, quia habemus bo- 
nam conscientiam, id est bonam voluntatem de pre- 
teritis, ín omnibus, non solum in gentilibus, volen- 
tes. etiam in futuro bene conversari, tam judeos 
quam gentiles. Hoc ideo dicit quia culpabatur 
Apostolus & quibusdam quod sua negligeret ; sed 
os8tendit se affectum bonum habere ad omnes, sci- 
icet Judeos et gentiles,de quorum preteritig bonis 


sost.] id est hanc epistolam, que est consolatio et 
adoratio, ne dicam admonitio que est quasi pigro- 
rum : [Haimo] consolatio vero illorum qui pusilla- 
nimes sunt. Et debetis patienter ferre. (Chrysost.] 
Etenim perpaucis scripsi, timens vobis oneri esse. 
Quasi dicat : Non potest quisquam longitudinem ser- 
monis abnuere: (Haimo] hoc quippe erat quod adver- 
sarii faciebant : et ideo latenter hoc tangit. Cogno- 
scite (Chrysost.] etiam serviendo et honorando, 
frtrem. nostrum Timotheum, scilicet. coapostolum 
et coadjutorem in predicatione; a me dimissum 
in iter quod volebat,vel ad predicandum directum, 


919 


PETRI LOMBARDI. 


520 


vel forsitan, dimissum a carcere in quo ante de- À raliter omnibus scilicet prelatis et subditis optat. 


tentus fuerat. Cu» quo si celerius, id est celeriter, 


venerit, videbo vos. In hoc reddit attentos et man- 


suetiores. Sululale omnes prapositos vestros el. om- 
nes subjectos sanctos, id est sanctificatos in bap- 
tismo. Sicut generaliter omnibus scribit, ita gene- 


Salutare enim est salutem optare. Salutant ros 
omnes fratres de 1talia. Per hoc nota eum &a Roma 
scripsisse. Gratia, id est purgatio peccatorum, et 
alia Dei munera sint cum omnibus vobis. Ámen. 


Finis Collectaneorum Petri Longobardi, Parisiensis episcopi, et Sententiarum Magistri, in omnes D. Pauli 
Apostoli Epistolas. Sub prelo Ascensinno, MDXXXV. Mense Octobri. 


PETRI LOMBARDI 


COGNOMINE MAGISTRI SENTENTIARUM 


EPISCOPI PARISIENSIS 


. SENTENTIARUM 


LIBRI QUATUOR 


Per Joannem ALEAUME, Parisiensis theologie professorem, pristino suo nitori vere 
restituti. 








MONITUM 


Sententiarum libros quatuor typis mandamus Bj cessu peregit, ut agitatas inanis dialectice cavilla- 


juxta novissimam maximeque accuratam editio- 
nem, nempe Aniverpiensem anni 1757, quam ela- 
boravit clarissimus Joannes Aleaume, Parisiensis 
Theologie professor, qui summo studio prestitit, 
ut non liber modo, sed etiam capita cujusque au- 
ctoris a Magistro citati ad oculos proponerentur : 
qua in re quantum apud theologie studiosos me- 
ruerit vir optimus, judicabit quisquis incredibilem 
et confragosam locoram asperitatem attenderit, 
que omnia senticosa neglectaque in precedentibus 
editionibus ostendebat. Nobis insuper adjumento 
non mediocri fuit antiqua quzeedam necnon emen- 
datissima editio gothicis, ut vocant, characteribus 
expressa Parisiis anno 1538. — Omnes Petri Lom- 
bardi sententias norunt, in quibus auctor ille uni- 
verse theologie summam ex sacris Litteris et or- 
thodoxorum Patrum locis ac decretis mirabili com- 
pendio arteque complexus est, et apparentes in iis 
discrepantias clara methedo ac singulari sermo- 
nis luciditate conciliavit. lllud autem tanto suc- 


tiones pene expedierit, subdolasque in disputando 
artes minuerit,quibus hucusque circumstrepebant 
scholastica theologorum conventicula. Hinc postea 
sub insignibus ducis eundi ac per verba Magistri 
jurandi consuetudo apud omnes invaluit. Quidam 
tamen defectus in hoc opere occurrunt ; celebris 
nempe theologus, omissis aliquando magni mo- 
menti questionibus, plurimas sua quidem «etate 
graves, noetra vero sepius inutiles evolvit, ac, 
dum sensus flguratos argumontando prosequitur, 
firmis rationum momentis dogma assertum stabi- 
lire negligit. Hec vero vitia facile Petro condona- 
buntur, si ad tempus quo vixit respiciatur, et at- 
tendatur eum, si unum forsan et alterum excipias, 
totam theologiam in unum quasi corpus primum 
contraxisse. Ipsi insuper nonnulle exprobrantur 
opiniones qua ab omnibus communiter non tenen- 
tur; et he quidem a nobis ad calcem operis infra 
subjicientur. 


524. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. I. 


522 








) 


PETRI LOMBARDI 


IN LIBAOS SENTENTIARUM 
PROLOGUS 





Cupientes aliquid de penuria ac tenuitate nostra 
cum paupereula in gazophylacium Domini mittere, 
ardua scandere,opus ultra vires nostras agere pre- 
sumpsimus; consummationis fiduciam, laborisque 
mercedem in Samaritano statuentes,qui.prolatis in 
curationems emivivi duobus denariis,supereroganti 
cuncta reddere professus est.Delectat nos veritas pol- 
licentis ; sed terret immensitas laboris. Desiderium 
hortatur proficiendi, sed dehortatur infirmitas defi- 
ciendi (ex Aug.,3 libro de Trin., in proemio),quam 
vincit zelusdomus Dei.Quo inardescentes, fidem no- 
stram adversus errores carnulium atqueanimolium 
hominum,Davidice turris clypeis munire, vel potius 
munitam ostendere,actheologicarum inquisitionum 
abdita aperire,necnon et Sacramentorum ecclesiasti- 
corum pro modulo intelligentiae nostre notitiam tra- 
dere studuimus (ex eodem Aug.,loco citato;ex Hila- 
rio, in principio, 10 de Trin.). Non valentes studio- 
sorum íratrum votis jure resistere,corum in Christo 
laudabilibus studiis,lingua ac stylo nos servireflagi- 
tinlium :quas bigas in nobis agitat Christicharitas. 
Quamvisnon ambigamusomnem humanieloquii ser- 
monem calumnise atque contradictioni emulorum 
semper fuisseobnoxium :quia dissoentientibue volun- 
tatum motibus,dissentiens quoquesitanimorum sen- 
sus :ul cum omne dictum veriratione perfectum sit. 
tamen dum aliud aliis aut videtur, aut coinplacet, 
veritati vel nonintellecte,vel offendenti,et impietatis 
error obnitatur, ac voluntatis invidia resultet ;quam 
Deus seculi hujus operatur in illis diffidentie filiis, 
qui non rationi voluntatem subjiciunt, nec doctrina 
studium impendunt,sed his que somniaruntsapien- 
lie verb& coaptare nituntur, non veri, sed placiti 
rationem sectantes,quos iniqua voluntas non ad in- 
telligentiam veritatis,sed ad defensionem placentium 
incitat : non desiderantes doceri veritatem, sed ab ea 
ad fabulas convertentes auditum. Quorum professio 
est magis placita quam docenda conquirere ;nec do- 
eenda desiderare, sed desideratis doctrinam coapta- 


re:habent rationem sapientie in superficie. Quia fidel 
defectionem sequitur hypocrisis mendax utsitin ver- 
bispietas, quam amiserit conscientia, ipsamquesi- 
mulalam pietatem, omni verborum mendacio im- 
piam reddunt;falsa doctrina institutis fidei sanctita- 
tem corrumpere rmolientes, auriumque pruriginem, 
suo novello sui desiderii dogmate aliisingerentes, qui 
contentioni studentes, contra veritatem sinefcedere 
bellant. Interveri namque assertionemetplacili de- 
fensionem pertinax pugna est,dumseet veritastenet, 
et se voluntas erroris tuetur. Horum igitur et Deo 
odibilem ecclesiam evertere,atque ora opilare(ne vi- 
rus nequitiz in alios elfundere queant), et lucernam 
veritatis in candelabro exaltare volentes, in labore 
multo ac sudore,hoc volumen,Deo prestante,compe- 
gimus, ex testimoniis veritatis in eternum fundatis, 
in quatuorlibris distinclum. In quo majorum exem- 
pladoctrinamquereperies ;in quo, per dominica fidei 
sinceram professionem , viperez doctrine fraudulen- 
tiam prodidimus, aditum demonstrande veritatis 
complexi, nec periculo impii professionis incerti, 
temperato inter.utrumque moderamine utentes (ex 
Augustin proom.,3de Trin.).Sicubi vero Patrum vox 
nostrainsonuit, non a paternis discessit limitibus. 
Nonigiturdebethiclabor cuiquam pigro vel multum 
docto viderisuperfluus, cum multis impigbis multis- 
que indoctis,inter quosetiam el mihi,sit necessarius; 
2revivoluminecomplicans Patrum sententias, appo- 
sitiseorum testimoniis, ut non sit necesse querenti li- 
brorum numerositatem evolvere, cui brevitas quod 
quaeritur offertsinelabore (exeodem loco supracita- 
to). In hocautem tractatu, non solum pium lectorem, 
sed etiam liberum correctorem desidero,maxime ubi 

rolfunda versatur verilatis quzstio, qui utinam tot 
baberet inventores quod habet contradictores ! Ut au- 
tem quod queritur facilius occurrat, titulos quibus 
singulorum librorum capitula distinguuntur pre- 
misimus. 





LIBER 


PRIMUS 


DE MYSTERIO TRINITATIS 





DISTINCTIO PRIMA. 


1. Veterisac novelegis continentiam, diligentiin- 
dagine,etiam atque etiam considerantibus nobis, pre- 
via Deigratia,innotuitsacre pagins traclatu circa res 
vel signa precipue versari ; ut enim egregius doctor 
Aug. ait in libro de Doct. christ., omnis doctrina vel 
rerum est vel signorum ;sed res eliam per signadis- 
cuntur. Proprie autem hic res appellantur,qua non 
adsignificandum aliquid adhibentur;signa vero,quo- 
rum usus est in significando. Eorum autem aliqua 
sunt, quorum omnis ususestin significando, nonin 
justificando ; quibus non utimur niei aliquid signifi- 


CX C1. 


Damnar 


candi gratia,ut aliqua sacramenta legalia.Alie que 
non solum significant,sed conferunt quod intus ad- 
juvet,sicut evangelica sacramenta.Ex quo aperte in- 
telligitur que hic appellentur signa,res illa videli- 
cel qua ad significandum aliqui adhibentur. Omne 
igitursignum etiam res aliqua est. Quod enim nulla 
res est,ut in eodem Aug.ait(lib.et loc.citatis),0omnino 
nihil est. Non autem e diverso omnis res signum est, 
quia non adhibetur ad significandum aliquid. Cum- 
que his intenderit theologorum speculatio studiosa 
atque modesta,divinam Scripturam,formam prescri- 
plam in doctrinatenere advertet. De his ergo nobis 
aditum ad resdivinas aliquatenus intelligendas. Deo 


A" 


523 


ducc, aperire volentibus disserendum est ; et pri» 
mum de rebus, postea de signis disseremi s. 
De rebus communiter agit. 

2.Id ergo in rebus considerandum est,ut in eodem 
Aug. ait (lib. 4, c. 3), quod res ali» sunt quibus 
fruendum est, alie quibus utendum est, ali» que 
fruuntur et utuntur. llle quibus fruendum est,nos 
beatos faciunt.Istis quibusutendum est,tendentes ad 
beatitudinem adjuvamur,et quasi adminiculamur,ut 
ad illas res, quie nos beatos faciunt, pervenire, eis- 
que inhaerere possimus. tes vero qua fruuntur et 
utuntur nossumus ;quasiinlerutrasqueconstituti et 
angeli, et sancti. Fruit autem est amore alicui rei in- 
harere propter seipsam. ('/j vero, id quod in usum 
venerit referre ad obtinendurm illud quo fruendum 
est ; alias abuti est,non uti :nam usus illicitus,abu- 
sus vel abusio nominari debet. 

Ites igitur quibus fruendum est, sunt Pater et Fi- 
lius,ct Spiritus sanctus.Eadem tamen Trinitas qua- 
dam summia resest,communisque omuibus fruenti- 
bus,ea si tamen rcs dici debet,et non rerumomnium 
causa ; sitamen et causa. Non enim facile potest in- 
veniri nomcn quod tante excellenti: conveniat,nisi 
quod melius dicitur Trinitashec unus Dens.Res au- 
tem quibus utendum est,mundus est,et in eo creata. 
Unde Aug. in codem, lib. 4, c. 5: Utendum est hoc 
mundo, non fruendum, tu tuvistbilia Dei per ca que 
facta sunt intellecta conspiciantur (Rom. 2, 22), id est 
ut de temporalibusaterna capiantur.Item in eodem, 
c. 4: In omnibus rebus ille tantum sunt quibus 
fruendum est,qua eterne et incommutabiles sunt ; 
citeria autem ulendum est,ut ad illarum perfruitio- 
nem perveniatur. Idem Aug.in lib. 10 de Trin.,c.10 : 
Fruimur cognitis in quibus ipsis propter sc volun- 
tas delectata conquiescit : utimur vero eis quae ad 
aliud referimus, quo fruendum est. 

Item quid intersit inter frui ct uti ali'er quam supra. 

3. Notandum vero quod idem Aug. 1n libro 10, 
de Trin. c. 11, aliter quam supra accipiens uti el 
frui,sic dicit :Uti est a- sumere uliquidin fucultatem 
voluntatis.Frui autem cst,uti cum gaudio, non ad- 
huc spci,sed jam rci ; ideoque omnis qui fruitur, nti- 
tur ; assumit enim aliquid in facultatem voluntatis 

cum fine delectationis.Non autem omnis qui utitur, 
et fruitur,si id quod in facultatem voluntatis assu- 
mit, non propter ipsum sed propter aliud appetit. 
Et attende quia videtur Aug. dicere illos frui tan- 
tum qui in re gaudent,non jam in spe :et ita in hac 
vita non videmur frui, sed tantum uti, ubi gaude- 
mus in spe ; cum suprr dictuin sit, frui esse amore 
inherere alicui rei propter se: qualiter etiam hic 
multi adherent Deo. 
Deteriinatio eorum quce videntur contraria. 

4. Hec crgo que sibi contradicere videntur,sic de- 
términamus,dicentes, nos et hic, et in futuro frui ; 
sedibi proprie, et perfecte, et plene, ubi per speciem 
videbimus quo fruemur ;hic autem,dum in spe am- 
bulamus, fruimur quidem,sed non adeo plene, unde 
in libro 10 de Trin., cap. 10: Fruimur cognitis in 

uibus voluntas est.Idem in lib.de Doct. christ ait, 
lib. 1, cap. 39 : Angeli illo fruentes jam beati sunt, 
quo et nos frui desideramus ;et quantum in hac vita 
jam fruimur, vel per speculum, vel in enigmato, 
tanto nostram percgrinationem,et tolerabilius sus- 
tinemus, ct ardentius finire cupimus. 

Alta determinatio. 

9. Potest etiam dici quod qui fruitur etiam in hae 
vita, non tantum habet gaudium spei,sed etiam rei, 
quia jam delectatur in eo quod diligit, et ita jam rem 
aliquatenus tenet. Constat igitur quod debemus Deo 
frui et non uti.Illo enim, ut ait ÀAug.,lib.l de Doct. 
christ., frueris, quo efficcris beatus,et in quo spem 

onis,ut ad id pervenias.De hoc idem ait in lib. 1 de 
oct. christ., cap. 31 :Dicimus nos ea re fruiquam 
diligimus propter se, et ea re fruendum nobis esse 
uuntum qua efticunur beati ; esters vero utendum 
Aug. lib. eodem, c. 33). Frequenter tamen dicitur 


PETRI LOMBARDI. 


524 
frui, cum delectatione uti.Cum enim adest quod di- 
ligitur,etiam delectationem secumqgerit:sitamen per 
eam transieris, etad illudubi permanendum esteam 
retuleris,uteris ea ; et abusive, non proprie, diceris 
frui.S$i vero inhwseris atque. permanseris, finem in 
ca ponens latitie tux», tunc vere et proprie frui di- 
cendus es ;quod non est faciendum nisi in illa Tri- 
nitate, id est, summo et incommutabili bono. 


Utrum hominibus sit utendum, vel fruendum. 

6. Cum autem homines qui fruuntur et utuntur 
aliis rcbus, res alique sint, quzritur utruin se frui 
debeant,an uti,an utrumque ?Ad quod sic respondet 
Aug. in lib.de Doct. christ., c. 22 : Si propter se ho- 
mo diligzendus est, fruimur eo ;si propter aliud,uti- 
mur co (llier. 17). Videtur aulem niihi propter aliud 
diligendus.Quod enim propter se diligendum est,in 
co constituitur beata vita, cujus ctiam spes hoctem- 
pore nos consolatur. In homine autem spes ponenda 
non est,quia maledictus est qui hoc facit(cap.unico). 
Ergo si liquideadvertas, necseipsoquisquamfrui de- 
bet, quia diligere sc propter se non debet, sed pro- 
pter illud quo fruendum est.Huic autem contrarium 
videri non debet quod Apost. ad Philemonemloquens 
ait : Ita, frater, eyo te [ruar in Domino. Quod ita de- 
terminat Aug. in lib. 1 de Doct. christ.,c. 33 :Si di- 
xisset tantum fe fruar, et non addidisset in Domino, 
videretur finem dilectionis ac spem constituisse in 
eo; sed quia illud addidit in Domino se finem po- 
suisse,eodemque frui significavit.Cum enim(ut idem 
August, ait ibidem) homine in Dco frueris, Deo po- 
tius quam homine frueris. 

Hic quaritur an Deus fruatur, an utatur nobis. 

7. Sed cum Devs diligat nos, ut frequenter Scri- 
ptura dicit, que cjus dilectionem erga nos multum 
commendat,quzrit Aug.ibid.,c.38,quomodo diligat: 
&n ut utens,an ut fruens ;et procedit ita :Si fruitur, 
eget bono nostro,quod nemo sanus dixerit.Aitenim 
Propheta: Donorum meorum mon eges. Omne enim 
bonun nostrum vel ipse est, vel abipso est;non ergo 
fruitur nobis,sed utitur.Si enim nec fruitur,nec uti- 
tur,non invenio quormodo diligat nos. Neque tamen 
sic utitur nobis,ut nos aliis rebus.Nos enim res qui- 
bus utimur ad id referimus ut Dei bonitate perfrua- 
mur :Deus vero ad suam bonitatem usum nostrum 
refert.ille enim miseretur nostri propter suam boni- 
tatem. Ille nostri iniserelur, ut se perfruamur ; nos 
vero invicem nostri miseremur,ut illo fruamur.Cum 
enim nos alicujus miseremur,ot alicui consulimus, 
ad ejus quidem facimusutilitatem,ecamqueintuemur 
(Aug. lib. 1 de Doct. christ., cap. 30). Sed nostra fit 
consequens,cum misericordiam quam aliis impendi- 
mus non relinquit Deus sine mercede. llecautem 
merces summa est,ut ipso fruamur.Item quia bonus 
est, sumus ; etin quantum sumus, boni sumus (ex 
eodem lib. c. 32). Porro etiam quia justus est, non 
impune mali sumus ; etin quantum mali sumus, 
in tantum etiam minus sumus. Ille ergo usus, quo 
nobis utitur Deus,non ad ejus,sed ad nostram uti- 
litatem refertur ; ad ejus vero tantummodo bonita- 
tem (ex eodein lib. c. 32). 


Utrum utendum, an fruendum sit virtutibus. 

8. Hic considerandum est utrum virtutibus sit 
utendum,an fruendum. Quibusdam videtur quod eis 
sit utendum, et hon fruenduin :et hocconfirmantau- 
ctoritate Aug, qui, ut preetaxatum est (in num. 5 hu- 
jus prima dist. Id habetur lib. 1 de Doct. christ., c. 
33), dicit non esse fruendum nisi Trinitate, id est, 
summoet incommutabili bono. Item dicunt ideo non 
esse fruendum eis,quia propter se amanndcw non sunt, 
sed proptcr eternam beatitudinem.Illud autem quo 
fruendum est, propter se amandum: est.Sed quod 
virtutes propter se amanda non sint, imo propter 
bcatitudinem solam, probant auctoritate Aug. qui, 
in lib. 13 de Trin.,contra quosdam ait : Forte virtu- 
les quas propter solam beatitudinem amamus, sic 
nobis persuadere audent, ut ipsam beatitudinem non 


525 


amemus; quod si faciunt. etiam ipsas utiqueamare 
desistimus, quando il!l^m pronter quam solam istos 
amavimus,non amamv s. cce his verbis videturAug. 
cap. 8, ostendere quo: virtutes non propterse, sed 
propter solam beatitudinemamande sint. Quod siita 
cst, crgo eis fruendum non est. Aliis vero contra vi- 
detur, scilicetquod fruendumeis sit, quia propter se 
petende et amandesunt. Et hoc confirinant auctori- 
tate Amb., qui ait super illuin locum Epistole ad 
Cal.: fructus autem Spiritus est charitas, gaudium, 
pax, petientia, etc. ; at hic non nominat opcra, sed 
fructus, quia propter se petenda sunt: si vero pro- 
Rer se petendasunt,ergo et propterseamanda(c.5). 
vos autem harum quee videtur auctoritatum repu- 
gnantiam dernedio eximere cupientes, dicimusquod 
virtutes propter se petendm et amanda sunt, et ta- 
men propter solam beatitudinem: propterse quidem 
amanda sunt,quia delectant sui possessores sincera 
et sancta delectatione,etin eis pariuntgaudiui spiri- 
tuale. Veruintamen non est hic consistendunisei ul- 
tra gradiendum, non hichereat dilectionis gressus, 
neque hic sit diléctionis terminus; scd referaturhoc 
ad illud summum bonum, cuisoli omnimoinhzren- 
dum est, quia illud propter setantüm amandum est, 
et ultra illud nihilquerendumest;illud estenim su- 

remus finis. Idco Aug. dicit (in num. 5, et lib. de 
Duet. christ., c.33) quodeasdiligimus proptersolam 
beatitudinem ; non quineasproptersediligamus,sed 
quia id ipsum quod easdiligimus, referimusad illvd 
summuni bonuin, cui soli inherendum est et in 
eo permanendum, finisque letitiv ponendus: quare 
virtutibus non est fruendum. Sed, dicetaliquis: Frui 
est amore inherere alicui rei propter se ipsam, ut 
predictum est. Si ergo virtules propter sec amanda 
«unt, et eis fruendum est. Ad quod diciraus, in illa 
descriptione, ubi diciturpropter seipsam, intelligen- 
dumesttantummodo, ut scilicet ametur propterseip- 
sam tantum,nt non referatur ad illud,sedib: nonatur 
tinis, uL supra ostendit Aug.,cap. 1, dicens: Siinhae- 
seris atque permanseris finem ponens latitiz,tunc 
vere el propriefruidicenduses: quod non est facien- 
dum, nisi in illa Trinitate, idest summoctincommu- 
tabili bono. Utendum est ergo virtutibus, etpereas 
fruendum summo bono; ita etdevoluntate bona di- 
cimus, uude Aug. in lib. 10 de Trin, ait: Voluntas 
est por quam [ruiinur; ita et per virtutes fruimur, 
non eis, nisiforte aliqua virtus sitDcus, ut charitas; 
de qua post tractabitur, dist. 71, lib. 1. 

Epilogus. 

9. Omnium igiturque dictasunt, exquo de rebus 
specialiter tractavimus, hic summa est: Quod alice 
sunt quibus fruenduin est, ali; quibus utendumeet, 
ali» qu: fruuntur et utuntur,:et inter cas quibus 
utendum est, etiam quidamsunt perquas fruimur, 
ut virtutes et potenti» animi, qua sunt naturalia 
bona.De quibus omnibus antequam de signistracte- 
mus,agendum est :ac primum derebus uibusfruen- 
dum est, scilicet de sancta atqueindividua Trinitate. 


DISTINCTIO 1I. 
DE MYSTERIO TRINITATIS ET UNITATIS. 


1. Hoc quoque veraac pia fidetenendumest, quod 
Trinitas unus sif et solus verus Deus,ut oit Aug. in 
lib. 1 de Trin.* c. 2, scilicet Pater, et Filius, et Spi- 
ritus sanctus; ethectrinitasuniuscjusdemquesub. 
stantix vel essenlia dicitur, crcditur et intelligitur; 
quaestsummum bonum, quod purgatissimis menti- 
bus cernitur. Mentis enimhumaneaciesinvalida,in 
tam excellenti lucenon figitur, nisi per justitiam fidei 
emundetur. Item in lib. 1 Retraci. c. 19: Non ap- 
probo quod in oratione dixi : Deusquinonnisi mun- 
dos verum scire voluisti; responderi enim potest 
multos etiam non mundos multa scire vera. De hac 
re ergo summa et excellentissima, cum modestia et 
timore agendum est, ct attentissimisauribus atque 
devotis audiendum, ubi quzrilur unitas "Trinatis, 
Patris scilicet, et Filii, et Spiritus sancti; quia nec 


SENTENTIARUM LIBRI QUATCOR. — LIB. I, DIST. II. 


526 


periculosius alibi erratur, nec laboriosius aliquid 
queritur, nec fructuosius aliquid invenitur. Proinde 
omnis qui audit oLlegit ca qua de ineffabili etinac- 
cessibili luce Diviuitatisdicuntur, studeat imilari at- 
qu servare quod venerabilis doctor August. in3lib. 

e Trin.de seipso ait: Non pigebit me, inquit, sicubi 
hesito querere ; nec pudebLit, sicubi erro, discere. 
Quisquis ergo audit hoc vel legit, ubi pariter certus 
esi, pergat mecum : ubi pariter hesitat, querat me- 
cuin ; ubierrorem suum cognoscit, redeat ad me; ubi 
meum,revocct me. Ita ingrediamur simul charitatis 
viam, tendentes ad eum de quo dictum est psal. 10; 
Quzrite faciem ejus semper. 

Qua fuerit intentio scribentium de Trinitate. 

2. 0mnesautem catholici tractatores, ut ineodem 
primo lib. de Trin, c. 4, Aug. ait, qui de Trinitate, 
que Deus est, scripserunt, hoc intenderunt, secun- 

um Scripturas docere quod Pater, et Filius,et Spi- 
ritus sanclus, unius sint substantie ct inseparabili 
aequalitate unus sint Deus: utsit unitas in essentia. 
et pluralitasin personis, ideoque non sunttresdii,sed 
unus Deus, licet Pater Filius genuerit, et ideoFilius 
non sit qui Pater est ; Filiusquea Patro sitgenitus, 
eL ideo ater non sit qui Filius est ; et Spiritussan- 
ctus nec Pater sit nec Filius, sed tantum Patris et Filii 
Spiritus, utrique cozqualis, et ad Trinitatis perti- 
nens unitatem. Teneamus ergo Patrem, ct Filium, et 
Spiritumsanctum unum esse naturaliter Deum,ut ait 
August. inlib.deFidead Petrem, nequetamenipsum 
Patrem esse, qui F'ilius cst ; nec Filium ipsum esse, 
qui Pater est ; necSpiritum sanctum ipsumessae, qui 
Pater est aut Filius. Una est enim Patris et Filii et 
Spiritus sancti essentia,quam Greci ópouaíav vocant: 
id qua non aliud Pater, aliud Filius, aliud Spiritus 
eanctus : quamvis sit personaliter alius Pater, alius 
Filius, alius Spiritus sanctus. 

Quis ordo sit servanduscu de Trinitate agitur. 

3. Ceeterum, ut in primo libro de'Trin. Aug. docet, 
primo secundum auctoritales sanctarum Sceriptura- 
rum, utrum fides ita se habeat demonstrandum e;t 
Deinde adversus garrulos ratiocinatores, elatiores 
magis quam capaciores, rationibus catholicis et simi- 
litudinibus congruis ad defensionem et assertionem 
fidei utendum est: ut eoruminquisitionibussatisfa- 
cientes, mansuetos plenius instruamus, et illi si ne- 
quiverint invenire quod quarunt,de suis mentibus 
potius quam de ipsa veritate, vel de nostra asser- 
tione conqucerantur. 

Testimonia sanctorum de Trinitate. 

4. Proponamus ergo in medium veteris ac novi 
Testamenti auctoritates,quibusdiviueunilatisatque 
Trinitatis veritas demonstretur, ac primumipsa legis - 
exordia occurrant, ubi Moses ait, Deuter. 6 : Audi, 
Isracl: Dominus Deus tuus Deus unuscst.ltem Exod. 
cap.20: Ego sum Dominus Deus tuus qui eduxi tede 
terra /Egypti ; nonerunt tibialii dii prater me. Ecce 
hic significavit unitatemdivine nature. Deus enim, 
ut ait Amb. in primo lib. de Trin. (de Fide, lib. 1), 
nornen est natura. Dominus vero nomen est potesta- 
tis. ltem alibi Deus loquens ad Moysen ait. Exod.3: 
Ego sum quisum et, si quisierint nomen meum vadeet 
dic eis: Quies! , misitinead vos. Dicensenim: Egosum, 
non, Nos sumus ; et quiest, non quisumus, apertissime 
declaravit unum solum Deum esse.In cantico etiam 
Exodilegitur,c.15: Dominusonimipolens nomencjus ; 
nonait Domin ; unitatem volens significare. Persona- 
rum quoque pluralitatem et nature unitatem simul 
ostendit Dominus in Gen.,c. l, dicens: Faciamus ho- 
minein ad imaginem et similitudinemnostram.Dicens 
enim.faciamus,et nostram pluralitatem personarum 
ostendit : dicens vero imaginem unitatem essentte. 
Ut enim dicit ^ug. in lih. de Fide ad Petrum, si iu 
illa natura Patris, et lilii, etSpiritus sanctiunaessct 
tantum persona,non diceretur:Faciamus hominem ad 
imaginen el sinilitudinem nostram.Cum enim dicit 
ad imaginem ,ostendit unam natur::m esse, ad cujus 
imeginem homo fleret ;oum verodicitnostram,oaten- 


521 


diteumdem Deum non unam,sed plures esse personas. 
Aperte ostendit. quod nec solitudo, nec diversitas, nec 
singularitas ibi est, sed similitudo. — 

5. llilarius quoque, in lib. 3 de Trin., dicithis ver- 
bis significari quod in Trinitate nec diversitas est, nec 
singularitas vel solitudo ; sed similitudo, et pluralitas 
give distinctio ; ait enim sic:Qui dixit: Faciamus ho- 

minem ad imaginem ctsimilitudinemnostram,invicem 
esse sui similes, in eo quod dicit imaginem etsimili- 
tudinem nostram, ostendit. Imago enim sola non est 
etsimilitudo sibi non est ; nequc diversitatem duobus 
admisceri ad alterius alterum similitudo permittit. 
Item idem in lib. 4, circa finem : Absolutius voluit 
intelligi significationem hane non ad seessereferen- 
dam tantum, dicendo : Facíamus hominemad imagi- 
nem el similitudinemnostram; professio enim consor- 
tii sustulitintelligentiam singularitatis, quia consor- 
tium aliquod nec potest esse sibiipsisolitario (circa 
medium), nequerursum solitudo solitarii recipit faci- 
amus; neque quisquam alionoàse loquitur nostram ; 
uterquecrgo sermo scilicet /aciamus etnostram,ut so- 
litarium eumdemquenon patitur, itanequediversum 
à se, alienumque significat ; solitario convenit faciam 
et meam; non solitario vero convenitdicere faciamus 
etnosiram;ulerquesermo ut non solitariumtantum, 
ita neque differentem esso, vel diversum esse signifi- 
cat. Nobis quoque nec solitarius nec diversusest con- 
fitendus ; itaergo Deus ad communem sibi cum Deo 
imaginem, eamdemque similitudinem reperiturope- 
rari, ut necsignificatio eflicientis admittat intelligen- 
tium solitudinis, nec operatio constitutaad eamdem 
imaginem volsimilitudinem patiatur diversitatem di- 
vinitatis.In his verbis Hilar.pluralitatem personarum 
voluit intelligi nomineconsortii,atque significavit no- 
mine consortii vel pluralitatis non poni aliquid, sed 
removeri.Pluralitasenim velconsortiumpersonarum 
cum dicitur,solitudo vel singularitas negatur;cum 
dicimus plures esse personas, significamus quod non 
estunasola. Ideo Hilarius volensista subtiliteret sane 
intelligi ait: Professio consorliisustulitintelligentiam 
singularitatis; non dicit:Posuitaliquid.Ita etiam cum 
dicimus res personas, singularitatem et solitudinem 
tollimus ; etquod Pater non est solus, nec Filius est 
solus, nec Spiritus sanctus est solus, significamus; et 
quod nec Pater tantum est et Filius, nec Patertan- 
tum et Spiritus sanctus, nec FiliustautumetSpiritus 
sanctus. Dehoc autem in sequenti plenius agetur (di- 
stinct. 419), ubi etiam secundum quid similes, dican- 
tur tres personz,et utrum aliquo modo sit ibi diver- 
sitas vel differentia ostendetur. 

zd idem quod caperat redit, ut alias auctoritates 

supponat. 

6. Nuncvero ad propositum redeamus ; et ad osten- 
dendum personarum pluralitatem atque essentiae di- 
vine unitatem, alias sanctorum auctoritates induca- 
mus. Moyses dicit: [n princtpiocreavit Deus calum et 
terram (Gen. 1) ; per Deum significans Patrem ; per 
principium, Filium. Et pro eo quod apud nos Deus 

icitur, Hebraica veritas habet Heloym, quod est plu- 
rale hujus singularis, quod est e£. Quod ergo non est 
dictum Ael, quod est Deus;sed Áheloym,quod inter- 
pretari potest, di sive judices, ad pluritatem perso- 
narumrefertur. Ad quam etiam illud attinere videtur. 
quod diabolus per serpentem dixit: Eritis sieut dit: 
Pro quo in Hebraico habetur Aeloym; ac 8i diceret- 
Eritis sicut divinz persone Vlectiam maximus pro- 
phetarum etjregum David, qui suam ceteris profert, 
intelligentiam dicens psal.67:Super senes intellexi, 
unitatem divine nature ostendens ait psal. 80: Do- 
minus nomen est illi; non dicit Domiui. Alibietiam 
ejusdem unitatem et eternitatem simulostendens ait 
ex persona Dei Israel,si me audieris,nonerit in te 
Deus recens, neque adorabis Deum alienum. Aliud ho- 
rum, ut dicit Ambros,,in lib. 1 de Trin. (de Fide, 
1.1,c. 5), significat eeternitatem ; aliud unitatem sub- 

- Stantie indifferentis, ut neque posteriorem Patre, ne- 
que alteriusdivinitatie Filium, vel Spiritum sanctum 


PETRI LOMBARDI. 


928 
essecredamus ; nam si Patre posterior est Filius, vel 
Spiritussanctus, recons est; et si unius non est divi- 
nitatis, alienusest;sed nec posterior est, quia recens 
non est ; nec alienus, quia ex Patre natus est Filius, 
ex Patre procedit Spiritus sanctus. Alibi quoque dis- 
tinctionem personarum insinuansait (psal.66): /erbo 
Domini celi firmatisunt,etSpiritu oris ejusomnis vir- 
tus eoruin. Alibi etiam ait: Jlenedicat nos Deus, Deus 
noster, benedicat nos Deus,ct metuant eun omnes (ines 
terra. Trina enim confessio Dei trinitatem exprimit 
personarum: unitatem vero essentiae aperit, cum sin- 
gulariter subjungit eum. Isaias quoque dicitc.6 se 
audisse Seraphim clamantia : Sanctus,sanctus, san- 
ctus, Dominus Dcus. Per hoc quod dicit ter sunctus, 
Trinitatem significat ; per hoc quod subdit Domnus 
Deus, unitatem essentiz. David quoque eternam Filii 
enerationem aperte insinuat ex persona Filii dicens 
psal. 2) : Dominus dixit ad me : Filius meus es tu: 
Ego hodiegenuite.Dehacgeueralioneincffabili Isaias 
ait, cap.53: Generationem cjus qui enarrabit ?In lib. 
quoque Sap. eternitas Filii cum Patre monstratur, 
ubi Sapientia ita loquitur. Dominus possedit me ab 
inilio viarum suarum ; an'equam quidquam facereta 
principio,ab :ternoor dinata sum.;antequam terra fie- 
ret necdum erantabyssi, et ego jam conceptaeram; 
necdum (ontes, necdum montesaut colles,et ego par tu- 
ricbar ; adhucterram non fccerat, et cardines orbis 
terre ,quandopraparabatcalos,aderam; quandoap- 
pendebat fundamenta terrzc, cum eo cram cunctacom- 
ponens,et delectabar pev singulos dies ludens ceram eo. 
cceaptum de eterna genituratestimonium;quoipsa 
Sapientia perhibetseante mundum conceptamesse et 
parturiri,id est,genitam, et apud Patrem eternaliter 
existere. Ipsa ettam alibi ait (Eccl. 24) : Ego ex ore 
Altissimiprodii, primogenita anteomnenm creaturam. 
Micheas quoque propheta eternam Verbi generatio- 
nem, et temporalem ex Maria, simul iusinuavit di- 
cens, e. 5: Et tu Bethleem Ephrata, parculus es in 
millibus Juda: cx te cgredietur qui si dominator in 
Israel ; etegressus ejusab initioa diebus xternitatis. 
Specialia testimonia de Spiritu sancto. 

7.De Spiritu sancto etiam expressadocuinenta in 
veleri Testamento habemus. 1n Gen, enim legitur. 
(c. 1) : Spiritus Domini fe: ebatur super aquas Et David 
dicit psal. 138 : Quo ibo a Spiritu tuo In lib. Sap. 
dicitur, cap. 1: Spiritus sanctus disciplina effugiet fi- 
ctum ; benignus est enim Spiritus sapientize. Ygaias quo- 
que ail cap. 61 : Spiritus Domini super me. 

De lestimoniis novi Testamenti. 

8. Nunc vero post testimonia veteris Testamenti, 
de fide sancte "T'rinitatis et unitatis, ad novi Testa- 
menti auctoritates accedamus;ut in medio duorum 
animalium, id est, testamentorum, cognoscatur veri- 
tas: et forcipe de altarisumatur calculus quo tangan- 
turora fidelium. Dominus itaque Christus unitatem 
divineessentie ac personarumtrinitatem apoerteinsi- 
nuat, dicens apostolIs : Ite, baptixate omnes gentes in 
nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. In nomine 
utique ait, ut Ambros. ait in lib.4 de Trin. (de Fide, 
l. 1, c, 1. 2), non in nominibus, ut unitas essentie 
ostendatur. Per nominatriaqui supposuit, tresesse 
personas declaravit. Ipse etiam ait: Ego et Pater 
unm sumus ; unum dixit, utait Ambr.in eodem, ne 
fiat discretio potestatis nature ; ct addidit, sumus, ut 
Patrem Filiumque cognoscas ; scilicet ut perfectus 
Pater Filium perfectum genuisse credatur: et quod 
Pater et Filius unum sint, non confusione persona, 
sed unitate nature. Joannes quoque in Epistola1 ca- 
nonica ait :Tressunt quitestimonium perhibent in carlo, 
Pater, Verbum et Spiritus. sanctus ; el hi tres unum 
sunt. 1pse etiam in initio Evangelii sui ait :In princi- 
pio crat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus 
erat Verbum ; ubi aperte ostendit Filium semper et 
eternaliter fuisseapud Patrem ; utalium apud alium. 
Apostolus quoque aperte Trinitatem distinguitdicens 
Gal. 4 ; Misit Deus Spiritum Filii sui in corda nostra, 
et alibi, Rom. 8 : Si Spiritus ejus qui suscitavit Jesum 


$20 


habitat in nobis, etc.Item alibiTrinitatem atque uni- 
tatem evidentissimecommendat dicens, Rom.8: Quo- 
niam ex tpso,et per ipsum,et in ipso sunt omnia, ipsi 
gloria. Ex ipso ait, ut Aug. in lib. 1 de Trin., c. 6, 
ait,propter Patrem ;per ipsum dicit, propterFilium; 
in ipso,propter Spiritum sanctum. Per hoc vero quod 
non ait ex ipsis, peripsos, et in ipsis, nec ait ipsis 
Bora, sed tpsi, insinuavit hanc Trinitatem unum 
eum esse.Sed quia singule pene syllabe novi Te- 
stamenti hanc ineffabilis unitatis atque Trinitatis 
veritatem concorditer insinuant,inductioni testimo- 
niorum super hac re supersedeamus, et rationibus 
congruisque similitudinibus ita esse, prout infir- 
mitas nostra valet,ostendamus. 
DISTINCTIO IIl. 
INCIPIT OSTENDERE QUOMODO PER CREATURAM POTUERIT 
COGNOSCI CREATOR. 

1. Apostolus namque ait, Rom. 1, quod invisibilia 
Dei a creatura mundi, per ea qua facta sunt intellecta 
conspictuntur ; sempiterna quoque virtus ejus et divi- 
nilas.Per creaturam mundiintelligitur homo, propter 
excellentiam qua excellit inter alias creaturas ; vel 
propter convenientiam quam habot cum omni crea- 
ture. Homo ergo invisibilia Dei intellectu mentis 
conspicere potuit, vel etiam conspexit, per ea qua 
facta sunt,id est,per creaturas visibiles vel invisibi- 
les.Aduobus enim juvabatur : scilicet a natura, que 
rationalis erat; et ab operibus a Deo factis,ut mani- 
festaretur homini veritas. Ideoque Apostolus dixit : 
(uia Deus revelavit illis,scilicet.dum fecit opera, in 
quibus artificis aliquatenus relucet indicium. 
Prima ratio vel modus quomodo potuit cognosci Deus. 

2. Nam sicut ait Ambros,ut Deus qui natura in- 
visibilisest,etiam a visibilibus posset sciri,opus fecit 
quod opiricem visibilitate sui manifestavit; ut per 
certum, ineertum posset sciri,et ille Deus omnium 
esse crederetur,qui hoc fecit quod ab homineimpos- 
gibile est fieri. Potuerunt ergo cognoscere, sive co- 

noverunt,ultraomnem creaturam esse illum qui ea 
ecit,quz nulla creaturarum facere vel destruere va- 
let. Accedat quecumque vis creatura, et faciat tale 
. ccelum et terram ; et dicam quie Deus est Sed quia 
nullacreaturataliafacerevalet,constat superomnem 
creaturam esse illum qui ea fecit, ac per hoc il- 
lum esse Deum humana mens cognoscere potuit. 
Secundr ratio qua potuit cognosci, vel modus quo 

noverunt. 

3. Alio etiam modo Dei veritatem ductu rationis 
cognoscere potuerunt, vel etiam cognoverunt : ut 
enim Aug.ait in lib. de Civ. Dei, viderunt summi 
philosophi nullum corpus esse Deum,et ideo cuncta 
corpora transcenderunt querentes Deum, viderunt 
etiam quidquid mutabile est, non esse summum 
Deum, omniumque principium : et ideo omnem 
animam  mutabilesque spiritus transcenderunt. 
Deinde viderunt omnequod mutabile est non posse 
esse nisi ab illo quiincommutabiliter et simpliciter 
est. Intellexerunt ego eum et omnia ista fecisse, et 
& nullo fieri potuisse. 

Tertia ratio vel modus. 

4. Consideraveruntetiam quidquid estin substan- 
tiis,vel corpus esse,velspiritum : meliusque aliquid 
spiritum esse quam corpus,sedlonge meliorem qui 
spiritum fecit et corpus. 

Quartus modus vel ratio. 

5. Intellexerunt etiam corporis speciem esse sen- 

sihilem,et spiritus speciem intelligibilem ; etintelli- 

ibilem speciem sensibili pretulerunt. Sensibilia 

icimus que visu tactuque corporis sentiri queunt; 
tntelligibilia,qua conspectu mentis possunt intelligi. 
Cum ergo in eorum conspectu et corpus et animus 
magis minusquespeciosa essent;si autem omni spe- 
ciecareropossent,omnino nulla essent; viderunt esse 
aliquid quoilla speciosa facta sunt. ubi est prima et 
incommutabilis speeies,ideoque incomparabilis ; et 
illud essererum principium rectissime crediderunt, 
quod factum non esset,et ex quo cuncta facta essent. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. III. 


$30 


Ecce tot modis potuit cognosci veritas Dei.Cum ergo 
Deus una sit et simplex essentia,que ex nulla diver- 
sitate partium vel accidentiurn consistit, pluraliter 
tamen dicitApostolus.invisibilia Dei,quia pluralibus 
modis cognosciturveritasDei per ea que facta sunt. 
Ex perpetuitate namquecreaturarumintelligiturcon- 
ditor eternus ; ex magnitudine creaturarum, omni- 
potens; ex ordine et dispositione, sapiens ; ex 

ubernatione, bonus.Hzecautemomnia ad unitatem 

eitatis pertinent monstrandam. 

Quomodo fn creaturis epparet vestigium Trinitatis. 

6. Nunc restat ostendere utrum per oa que facta 
sunt aliquod Trinitatis indicium vel exiguum haberi 

otuerit.De hoc Aug. in lib. 6, cap. 0,de Trin., ait : 

portetutCreatorem perea quz factasunt, intellectu 
conspicientes, Trinitatem intelligamus. Hujus enim 
Trinitatis vestigium in creaturis apparet. Hec enim 
qua arte divina facta sunt,et unitatem quamdam in 
seostendunt,etspeciem etordinem.Nam quodque ho- 
rum creatorum,etunum aliquidest,sicut sunt nature 
corporum et ingeniaanimarum; et aliqua specie for- 
matur,sicutsunt figure vel qualitates corporum, ac 
doctrinz vel artes animarum ; et ordinem aliqueny 
petit aut tenet,sicut sunt pondera vel collocationes 
corporum,et amores vel delectationes animarum,et 
ita 1n creaturis prelucet vestigium Trinitatis.In illa 
enim Trinitate summa origo est omnium rerum, et 
perfectissima pulchritudo,et beatissima delectatio. 

umma autem origo,ut Aug.ostendit in lib.de vera 
Religione,intelligitur Deus Pater,a quo suntomnia ; 
& quo Filius et Spiritus sanctus ; perfectissima pul- 
chritudo intelligitur Filius, scilicet veritas Patris, 
nulla ex parte ei dissimilis; quem cum ipso, et in 
ipso Patre veneramur ;quce forma est omnium que 
ab initio facta sunt,et ad unum referuntur,que ta- 
men omnia nec flerent a Patre per Filium, neque 
&uis finibus salva essent,nisi Deus summe bonus es- 
set ; qui et nulli nature que ab illo bona esset,invi- 
dit ; et utin bono ipso maneret, alia quantum vellet, 
alia quantum posset dedit, quae bonitas intelligitur 
Spiritus sanctus.qui estdonum Patris et Filii;quare 
ipsum donum Dei cum Patre et Filio eque incom- 
mutabile, colere et tenere nos convenit. Per consi- 
derationem itaque creaturarum unius substantie, 
Trinitatemintelligimus scilicetunum Deum Patrem, 
& quo sumus ; et Filium,per quem sumus ; et Spiri- 
tum sanctum,in quo sumus, scilicet principium ad 

uod recurrimus,et formam quam sequimur,et gra- 
tiam qua reconciliamur : unum scilicet quo auctore 
conditi sumus ; et similitudinem ejus, per quam ad 
unitatem reformamur,et pacem, qua unitati adhe- 
remus: scilicet Deum qui dixit,Genes. 1: Fiat luz, 
et Verbum,per quod factum estomnequod substan- 
tialiter etnaturaliterest,etdonum benignitatis ejus ; 
qua placuit quod ab eo per Verbum factum est, et 
reconciliatum est auctori ut non interiret. Ecce os- 
tensum est qualiter in creaturis aliquatenus imago 
Trinitatis indicatur: non enim per creaturarum con- 
templationem sufficiens notitia Trinitatis potestha- 
beri vel potuit,sine doctrine vel interioris inspira- 
tionis revelatione.Une illi antiqui philosophi quasi 
per umbram et de longinquo viderunt veritatem,do- 
lcientes in contuitu Trinitatis, ut magi Pharaonis 
in tertio signo.Exod. 8.Adjuvamurtamen in fide in- 
visibilium,perea qua facta sunt. 

Quomodo in anima sit imago Trinitatis. 

7. Nuncvero ac eam jam perveniamus disputatio- 
nem,ubi in mente humana que novit Deum,vel po- 
test nosse, Trinitatis imaginem reperiamus.Ut enim 
ait Aug.in lib. 44 de Trinitate, cap. 7, licet hu- 
mana mens non sit ejus nature, cujus Dous est, 
imago tamen illius,quo nihil melius est, ibi que- 
renda et invenienda est,quo natura nostra nil habet 
melius,id est,in mente. Ín ipsa etiam mente ante- 
quam sit princeps Dei, ejus imago reperitur ; etsi 
enim amissa Dei participatione deformis sit,imago 
Dei tamen perinanet. Eo enim ipso imago Dei est 


5213 


diteumdem Deum non unam,sed plureagesse personas. 
Aperte ostendit. quod nec solitudo, nec diversitas, nec 
singularitas ibi est, sed similitudo. 

5. llilarius quoque, in lib. 3 de Trin., dicithis ver- 
bissignificari quod in Trinitate nec diversitas est, nec 
singularitas vel solitudo ; sed similitudo, et pluralitas 
sive distinctio; ait enim sic: Qui dixit: Faciamus ho- 

minemadimaginem etsimilitudinemnostram,invicem 
esse sui similes,in eo quod dicit imaginemetsimili- 
tudinem nostram, ostendit. Imago enim sola non est 
etsimilitudo sibi non est ; neque diversitatem duobus 
admisceri ad alterius alterum similitudo permittit. 
Item idem in lib. 4, circa finem : Absolutius voluit 
intelligi significationem hanc non ad seessereferen- 
dam tantum, dicendo : Faciamus hominemad imagi- 
nem el similitudinemnostram; professio enim consor- 
tiisustulitintelligentiam singularitatis, quia consor- 
tium aliquod nec potest esse sibiipsisolitario (circa 
medium), nequerursum solitudo solitarii recipit faci- 
amus; nequequisquam alionoàse loquitur nostram ; 
uterquecrgo sermo scilicet faciamus et nostram, ut so- 
litarium eumdemque non patitur, itaneque diversum 
à se, alienumque significat ; solitario convenit faciam 
et meam; non solitario vero convenit dicere faciamus 
etnostram;uterquesermo ut nonsolitarium tantum, 
ita neque differentem esso, vel diversum esse signifi- 
cat, Nobis quoque nec solitarius ncc diversusest con- 
fitendus ; ila ergo Deus ad communem sibi cum Deo 
imaginem, eamdemque similitudinem reperiturope- 
rari, utnecsignificatioeflicientis admittat intelligen- 
tium solitudinis, nec operatio constitutaad eamdem 
imaginem vclsimilitudinem patiatur diversitatem di- 
vinitatis.In his verbis Hilar.pluralitatem personarum 
voluitintelligi nomine consortii,atque significavit no- 
mine consortii vel pluralitatis non poni aliquid, sed 
removeri.Pluralitasenim velconsorttumpersonarum 
cum dicitur,solitudo vel singularitas negatur ;cum 
dicimus plures esse personas, significamusquod non 
estuna sola. Ideo Hilarius volensista subtiliter et sane 
intelligi ait:Professio consorliisustulitintelligentiam 
singularitatis; non dicit:Posuitaliquid.Ita etiam cum 
diecrmustres personas, singularitatem etsolitudinem 
tollimus ; et quod Pater non est solus, nec Filius est 
solus, nec Spiritus sanctus estsolus, significamus; et 
quod nec Pater tantum est et Filius, nec Patertan- 
tum et Spiritus sanctus, nec Filiustautumet Spiritus 
sanctus. Dehoc autem in sequenti plenius agetur (di- 
stinct. 49), ubi etiam secundum quid similes, dican- 
iur tres persone,et utrum aliquo modo sit ibi diver- 
sitas vel differentia ostendetur. 

4d idem quod caperat redit, ut alias auctoritates 

sup ponat. 

6. Nunc vero ad propositum redeamus; etad osten- 
dendum personarum pluralitatem atque essentie di- 
vine unitatem, alias sanctorum auctoritates induca- 
mus. Moyses dicit: In principiocreavit Deus celum et 
terram (Gen. 1) ; per Deum significans Patrem ; per 
principium, Filium. Et pro eo quod apud nos Deus 

icitur, Hebraica veritas habet lIeloym, quod est plu- 
rale hujus singularis, quod estAe/. Quod ergo non est 
dictum hel, quod est Deus ; sed heloym,quod inter- 
pretari potest, di/ sive judices, ad pluritatem perso- 
narumrefertur. Ad quam etiam illud attinere videtur. 
quod diabolus per serpentem dixit: Erztis sieut dii: 

ro quo in Hebraico habetur /ieloyzi; uc 8i diceret- 
Eritis sicut divinz persona: Vleetiam maximus pro- 
hetarum etlregum David, quisuam eateris praefert, 
intelligentiam dicens psal.67:Super senes intellexi, 
unitatem divine nature ostendens ait psal. 80: Do- 
sninus nomen est illi; non dicit Domini. Alibietiam 
ejusdem unitatem et eternitatem simul ostendens ait 
ex persona Dei Israel,si me audieris,nonerit in te 
Deus recens,neque adorabis Deum alienum. Aliud ho- 
rum, ut dicit Ambros,, in lib. 1 de Trin. (de Fide, 
1.1,c. 5), significat ieternitatem ; aliud unitatem sub- 
 Stantire indifferentis, uL neque posteriorem Patre, ne- 
que alterius divinitatis Filium, vel Spiritum sanctum 


PETRI LOMBARDI. 


528 


essecredamus ; nam si Patre posterior est Filius, vel 
Spiritus sanctus, recensest; et si unius non est divi- 
nitatis, alienusest;sed nec posterior est, quia recens 
non est ; nec alienus, quia ex Paire natus est Filius, 
ex Patre procedit Spiritus sanctus. Alibi quoque dis- 
tinctionem personarum insinuansait (psal.66): erbo 
Domini celi firmati sunt,et Spiritu oris ejusomnis vir- 
tus eorum. Alibi etiam ait: Jenedicat nos Deus, Deus 
noster, benedicat nos Deus, ct metuant eun omnes (ines 
terrz. Trina enim confessio Dei trinitatem exprimit 
personarum: unitatem vero essentia aperit, cum sin- 
gulariter subjungit eum. Isaias quoque dicitc.6 se 
audisse Seraphim clamantia : Sanctus,sanctus, san- 
ctus, Dominus Dcus. Per hoc quod dicit ter sunctus, 
Trinitatem significat ; per hoc quod subdit Doménus 
Deus, unitatem essentic. David quoque eternam Filii 
enerationem aperte insinuat ex persona Filii dicens 
psal. 2) : Dominus dixit ad me : Filius meus es tu: 
Ego hodiegenuite.Dchacgeuerationeinc/fabili Isaias 
ait, cap. 53 : Generationem ojus qui enarrabit ?Inlib. 
quoque Sap. wternitas Filii cum Patre monstratur, 
ubi Sapientia ita loquitur. Dominus possedit me ab 
ini(io viarum suarum ; antequam quidquam faceret a 
principio,ab aternoor dinata sum ,untequam terra fie- 
rel necdum erant abyssi, et ego jam conceptaeram; 
necdum fontes, necdum mon!esaut colles,et ego partu- 
ricbar ; adhucterram non fccerat, et cardines orbis 
terre ,quandopraparabatcalos,aderam; quandoap- 
pendebat fundamenta terra, cumeoeram cunctacom- 
ponens,et delectabar pev singulos diesludens ceram eo. 
ceaptum desterna genituratestimonium;quoipsa 
Sapientia perhibetseantemundum conceptamesse et 
parturiri,id est,genitam, et apud Patrem eternaliter 
existere. Ipsa etiam alibi ait (Eccl. 24): Ego ez ore 
Altissiniprodii, prinogenita ante oimnem creaturam, 
Micheas quoque propheta elernam Verbi generatio- 
nem, et temporalem ex Maria, simul iusinuavit di- 
cens, e. 5: Et tu Bethleem Ephrata, parvulus es in 
millibus Juda: ex te egredietur qui sil dominator in 
]srael ; etegressus ejusab initioa diebus a'ternitatis. 
Specialia testimonia de Spiritu sancto. 

7. De Spiritu sancto etiam expressadocuinenta in 
veteri Testamento habemus. In Gen, enim legitur 
(c. 1) : Spiritus Domini fei ebatursuper aquas Et David 
dicit psal. 138 : Quo ibo a Spiritu tuo? In lib. Sap. 
dicitur, cap. 1: Spiritussanctus disciplina effugiet fi- 
ctum ; benignus esL enim Spiritus sapientie. Isaias quo- 
que ail cap. 61 : Spiritus Domini super me. 

De testimoniis novi Testamenti. 

8. Nunc vero post testimonia veteris Testamenti, 
de fide sancte Trinitatis et unitatis, ad novi Testa- 
menti auctoritates accedamus; ut in medio duorum 
animalium, id est, testamentorum, cognoscatur veri- 
tas:et forcipe de altarisumatur calculus quo tangan- 
turora fidelium. Dominus itaque Christus unitatem 
divinsessentieacpersonarumtrinitatem aperte insi- 
nuat, dicens apostolls : Ite, baptixate omnes gentes in 
nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. In nomine 
utique ait, ut Ambros. ait in lib.4 deTrin. (de Fide, 
l. 1, c, 1. 2), non in nominibus, ut unitas essentise 
ostendatur. Per nominatriaquae supposuit, tresesse 
personas declaravit. Ipse etiam ait : Ego et Pater 
unum sumus ;, unum dixit, utait Ambr.in eodem, ne 
fiat discretio potestatis nature ; ct addidit, sumus, ut 
Patrem Filiumque cognoscas ; scilicet ut perfectus 
Pater Filium perfectum genuisse credatur: et quod 
Pater et Filius unum sint, non confusione persone, 
sed unitate natura. Joannes quoque in Epistola1 ca- 
nonica ait :Tressunt quitestimontum perhibent in carlo, 
Patcr, Verbum et Spiritus. sanctus ; et hi tres unum 
sunt. Ypse etiam in inilio Evangelii sui ait:In pritwi- 
pio crat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus 
erat Verbum ; ubi aperte ostendit Filium semgpumet 
eternaliterfuisseapud Patrem ; ut alium eges 
Apostolus quoqueaperte Trinitatem disti 
Gal. 4 : Misit Deus Spiritum Filii "ie 2 






et alibi, Rom. 8 ; Si Spiritus ejus 





$29 
habitat ín nobis, etc.Item alibiTrinitatem atque uni- 
tatem evidentissimecommendat dicens, Rom.8: (uo- 
niam ez tpso,et per ipsum,el in ipso sunt omnia, ipsi 
gloria. Ex ipso ait, ut Aug. in lib. 1 de Trin., c. 6, 
Bit,propter Patrem ; per ipsum dicit, propterFilium ; 
£n ipso, propter Spiritum sanctum.Per hoc vero quod 
non ait ex ipsis, peripsos, et in ipsis, nec ait ipsis 
gloria, sed tpsi, insinuavit hanc Trinitatem unum 
eurn esse.5ed quia singule pene syllabae novi Te- 
stamenli hanc ineffabilis unitalis atque Trinitatis 
veritatem concorditer insinuant,inductioni testimo- 
niorum super hac re supersedeamus, et rationibus 
congruisque similitudinibus ita esse, prout infir- 
mnitas nostra valet,ostendamus. 
DISTINCTIO III. 
INCIPIT OSTENDERE QUOMODO PER CREATURAM POTUERIT 
COGNOSCI CREATOR. 

1. Apostolus namque ait, Rom. 1, quod invisibilia 
Dei a creatura mundi, per ea qua facta sunt intellecta 
conspiciuntur ; sempiterna quoque virtus ejus et divi- 
nílas.Per creaturam mundi intelligitur homo, propter 
excellentiam qua excellit inter alias creaturas ; vel 
propter convenientiam quam habot cum omni crea- 
ture. Homo ergo invisibilia Dei intellectu mentis 
conspicere potuit, vel etiam conspexit per ea qua 
facta sunt,id est,per creaturas visibiles vel invisibi- 
les.A duobus enim juvabatur : scilicet a natura, qua 
rationalis erat; et ab operibus a Deo factis,ut mani- 
festaretur homini veritas. Ideoque Apostolus dixit : 
Quia Deus revelavit illis,scilicet.dum fecit opera, in 
quibus artiflcis aliquatenus relucet indicium. 
Prima ratio vel modus quomodo potuit cognosci Deus. 

2. Nam sicut ait Ambros,ut Deus qui natura 1n- 
visibilisest,etiam a visibilibus posset sciri,opus fecit 
quod opificem visibilitate sui manifestavit; ut per 
certum, incertum posset sciri,et ille Deus omnium 
esse crederetur, qui hoc fecit quod ab homineimpos- 
sibile est fleri. Potuerunt ergo cognoscere, sive co- 

noverunt,ultraomnem creaturam esse illum qui ea 
ecit,qua nulla creaturarum facere vel destruere va- 
let. Accedat quecumque vis creatura, et faciat tale 
. coelum et terram ; et dicam quie Deus est Sed quia 
nullacreaturatalia facere valet,constat superomnem 
creaturam esse illum qui ea fecit, ac per hoc il- 
lum esse Deum humana mens cognoscere potuit. 
Secundr ratio qua potuit cognosci, vel. modus quo 
noverunt. 

3. Alio etiam modo Dei veritatem ductu rationis 
cognoscere potuerunt, vel etiam cognoverunt : ut 
emm Aug.ait. in lib. de Civ. Dei, viderunt summi 
philosophi nullum corpus esse Deum,et ideo cuncta 
corpora transcenderunt querentes Deum, viderunt 
etiam quidquid mutabile est, non esse summum 
Deum, omniumque principium : et ideo omnem 
animam  mutabilesque spiritus transcenderunt. 
Deinde viderunt omnequod mutabile est non posse 
esse nisi ab illo quiincommutabiliter et simpliciter 
est. Intellexerunt ego eum et omnia ista fecigse, et 
& nullo fieri potuisse. 

Tertia ratio vel modus. 

4. Gonsideraveruntetiam quidquid estin substan- 
tiis,vel corpus esse,velspiritum : meliusque aliquid 
Spiritum esse quam corpus,sedlonge meliorem qui 
spiritum fecit et corpus. 

Quartus modus vel ratio. 


Cum ergo in 





SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. III. 


530 


Ecce tot modis potuit cognosci veritas Dei.Cum ergo 
Deus una sit et simplex essentia,quo ex nulla diver- 
8itate partium vel accidentiurn consistit, pluraliter 
tamen dicitApostolus.tnvisibilia Dei quia luralibus 
modis cognoscitur veritas Dei per ea qua facta sunt. 
Ex perpetuitatenamquecreaturarumintelligiturcon- 
ditor eternus ; ex magnitudine creaturarum, omni- 
potens; ex ordine et dispositione, sapiens ; ex 
bernatione, bonus.Haecautemomnia ad unitatem 
eitatis pertinent monstrandam. 
Quomodo in creaturis apparet vestigium Trinitatis. 
6. Nunc restat ostendere utrum per ea qua facta 
gunt aliquod Trinitatis indicium vel exiguum haberi 
otuerit.De hoc Aug. in lib. 6, cap. 6,de Trin., ait : 
portetutCreatoren perea que factasunt, intellectu 
conspicientes, Trinitatem intelligamus. Hujus enim 
Trinitatis vestigium in creaturis apparet. Hac enim 
qua arte divina facta sunt,et unitatem quamdam in 
Seostendunt,etspeciem etordinem.Nam quodque ho- 
rum creatorum,etunum aliquidest,sicut sunt nature 
corporum etingeniaanimarum; et aliqua specie for- 
matur,sicutsunt figure vel qualitates corporum, ac 
doctrinz vel artes animarum ; et ordinem aliquenr 
petit aut tenet,sicut sunt pondera vel collocationes 
corporum,et amores vel delectationes animarum,et 
ita in creaturis prelucet vestigium Trinitatis.In illa 
enim Trinitate summa origo est omnium rerum, et 
perfectissima pulchritudo,et beatissima delectatio. 
umma autem origo,ut Aug.ostendit in lib.de vera 
Religione,intelligitur Deus Pater,a quo suntomnia ; 
8 quo Filius et Spiritus sanctus ; perfectissima pul- 
chritudo intelligitur Filius, scilicet veritas Patris, 
nulla ex parte ei dissimilis; quem cum ipso, et in 
ipso Patre veneramur ;qui forma est omnium qu: 
ab initio facta sunt,et ad unum referuntur,que ta- 
men omnia nec flerent a Patre por Filium, neque 
suis finibus salva essent,nisi Deus summe bonus es- 
set ; qui et nulli nature que ab illo bona esset,invi- 
dit ; et utinbono ipso maneret, alia quantum vellet, 
alia quantum posset dedit, quz bonitas intelligitur 
Spiritus sanctus.qui estdonum Patris et Filii;quare 
ipsum donum Dei cum Patre et Filio eque incom- 
mutabile, colere et tenere nos convenit. Per consi- 
dcrationem itaque creaturarum unius substantie, 
Trinitatemintelligimus scilicetunum Deum Patrem, 
& quo sumus ; et Filium,per quem sumus ; et Spiri- 
tum sanctum,in quo sumus, scilicet principium ad 
uod recurrimus,et formam quam sequimur,et gra- 
tiam qua reconciliamur : unum scilicet quo auctore 
conditi sumus ; et similitudinem ejus, per quam ad 
unitatem reformamur,et pacem, qua unitati adhi- 
remus: scilicet Deum qui dixit,Genes. 1: Fiet "á 
et Verbum,per quod factum estomne quod tis us . 
tialiter etnaturaliterest,etdonum benign!& 1$ QJUS ; 

. :erbum factum est, et 
qua placuit quod ab eo per Verbum ^ eee OS- 
reconciliatum est auctori ut non inte PnUB imago 
tensum est qualiter in creaturis aliqu rarum c í 
Trinitatis indicatur: non enim per ToS atis potest ha- 
templationem sufficiens potiti, interioris inspira- 
beri vel potuit,sine doctrin Y". philosophi quasi 
tionis revelatione.Une illi M» vAderunt veritatern | do. 
per umbram et de lontind^, t magi Pharaonis 

cientes in contuitu T'juvamur tamen in fide $. 
in tertio signo.Exod. 5. H 


Aere cta sunt. MM 
visibilium,perea que à ut imago Trinitatis. 


; rveniamus dispu? 4 
7. Nunc vero » humana que novit Deum.v«: Toc 
je imaginem reperiamus.U- -—^ - 






initat: CUM » D j 
Tnt H de Trinitate, cap. l| . Hi bi - — - a ! 

n «it ejus natur, cujus foco Ad uS eS 

jus qr nihil melius es-. € XQ» V8 






enda est. quo natura n. x:- - 
peste. Pnodpsa etis 707 
Dei ejus iniaze 7 
5APUCIpPaltenes 6 ^ 

ct. Eo enim 5 





NR. 7 


n Y» v zestan- 
itva xr Enoch 

7X3 $*isliano 
"3 biliur 


peu 


081 


mens,quo capax ejus est,ejusque particeps esse po- 
test.Jam ergo in ca Trinitatem, quz Deus est, in- 
quiramus Eccceenim mens meminit sui,intelligitse, 
iligit se;hoc si cernimus,cernimus Trinitatem,non- 
dum quidem Deum, sed imaginem Dei. Hic enim 
quedam apparet trinitas mencrie,intelligentiz et 
amoris.Howc ergo tria potissimum tractemus,memo- 
riam,intelligentiam, voluntatem. H«c ergo tria, ut 
Aug.ait in lib. 40 de Trin.,c. 21, non sunt tres vita, 
ged una vita; nec tres mentes, sed una mens, una 
essentia. Memoria vero dicitur ad aliquid, et intel- 
ligentia et voluntas sive dilectio similiter ad aliquid 
dicitur : vita vero dicitur ad seipsam et mens et es- 
sentia. Hic ergo tria eo unum sunt, quo una vita, 
una mens,una essentia, et quidquid aliud ad scipsa 
singula dicunturetiam simul,non pluraliter,sed sin- 
gulariter dicuntur. Eo vero tria sunt,quo ad se in- 
vicem referuntur. 
Quomodo zqualia sint, quia capiuntur a singulis 
omnia eL tota. (Ex August.,lib.10de Trin.,cap.11.) 
8./Equaliaetiam sunt non solum singula singulis, 


ged etiam singula omnibus ; alioquin non se invicem 


eaperent ; se autem invicem capiunt.Capiunturenim 
et asingulis singula,et a singulis omnia. Memini 
enim me habere memoriam,et intelligentiam ,et vo- 
luntatem ; et intelligo me intelligere, e; velle, atque 
meminisse ; et volo me velle, ct meminisse, et in- 
telligere. 

Quomodo tota, illa tria memoria capiat. 

9. Totamque meam memoriam,et intelligentiam, 
et voluntatem simul mcmini. Quod enim memoria 
mes non memini,illud non est in memoria mea:ni- 
hil autem tam in memoria est,quam ipsa memoria ; 
lotam ergo memini.Item quicquid intelligo, intelli- 
gere me scio ; etscio me velle quicquid volo, quic- 
quid autem scio memini.Totam ergo intelligentiam 
totamque voluntatem meum memini. 

Quomodo illa tria fta, capiat intelligentia. (August. 
oc. cit. 

10. Similiter cum hectria intelligo,tota simul in- 
telligo, neque enim quicquam intelligibilium est 
quod non intelligam, nisi quod ignoro.Quod autem 
jgnoro,nec memini, nec volo. Quicquid ergo intcl- 
hgibilium non intelligo,consequenter etiam nec me- 
mini, nec volo.Quicquid ergo intelligibilium memini 
et volo, consequenter intelligo. 

Quomodo illa tota capiat voluntas. 

41. Voluntas etiam mea totam intelligentiam to- 
tamque meam memoriam capit, dum utor totoeo 
quod intelligoet memini ; cum itaque invicem a sin- 
gulis et omnia ct tota capiantur, equalia sunt tota 
singula totis singulis,et tota singula simulormr nibus 
totis : et hec tria unum,una vita, una mens, una es- 
sentia. Ecce illius summm unitatis atque Trinita- 
tis ubi una est essentia et tres persone, imago est 
bumana mens, licet impar. Mens autem hic pro 
animo ipso accipitur, ubi est illa imago Trinitatis. 
Proprie vero mens dicitur,utait August., lib. 15 de 
Trin.c.7, non ipsa anima, sed quod in ea est excel- 
lentius,qualiter sepeaccipitur.lllud etiam sciendum 
est, quod memoria non solum est absentium ct 
preteritorum,sed eliam presentium, ut ait Aug. in 
ib.14 de Trin., cap. 14, alioquin non se caneret. 
Ez quo scnsu illa tria dicantur esse unum. et una es- 

sentia quaritur. 

12. Hic attendendum est diligenter ex quo sensu 
accipiendum sit quod supra dixit,illatria,scilicet ino- 
moriam,intelligentiom,voluntatem esse unum,unam 
mentem, unamessentiam, quod utique non videtur 
esse verum juxta proprietatem sermonis.Mensenim, 
id est,spiritus rationalis, essentia cst spiritualis et 
incorporea.Tlla vero tria, naturales proprietates seu 
vires sunt ipsius mentis, et a se invicem differunt : 
quia memorin non est intelligentia vel voluntas nec 
intelligentia voluntas sivo amor. 

(uod etiam ad. se invicem dicuntur relative 
13. Et hec tria ctiam ad seipsa referuntur, ut ait 


PETRI LOMBARDI. 


532 


Aug.in lib.9 deTrin., c. 3. Mensenim amareseipsam 
vel meminisse non polest,nisi etiam noverit se. Nam 
quomodo amat vel meminit quod nescit? Miro ita- 
que modo tria ista inseparabilia sunt a seipsis, et 
tamen eorum singulum,et simul omnia una essen- 
tia est, cum et relalive dicantur ad invicem. 

Hic aneritur quod supra quzrebatur scilicet quomodo 

h.c tria dicantur unum. 

14. Sed jam videndum est quomodo hec tria di- 
canturunasubstantia. Ideo quiascilicet inipsa aninia 
vel mentesubstantialiterexistunt, non sicut acciden- 
tiain sub;eclis,qui possunt adesse vel abesse ; unde 
Aug. inlib. 9 de Trin.,c.5.ait : Admonemur, si ut- 
cumque videre possumus,heac in animo existere sub- 
&tantialiter,non tanquamin subjecto,ut color in cor- 
pore; quia etsi relative dicuntur ad invicem,singula 
tamen substantialiter sunt in substantia sua.Ecce ex 
quo sensu illa tria dicantur esse unum vel una sub- 
stantia. Quetria,utAug. aitinlib, 15 de Trin., c. 4, 
in mentenaturaliter divinitus instituta quisquis viva- 
citer perspicit,eL quam magnum fit inea, unde potest 
etiam sempitcrnammmutabilisque natura recoli, con - 
Bpici, concupisci, reminiscitur enim per memoriam, 
intuetur per intelligentiam, amplectitur per dilectio- 
nem, profecto reperitillius summe Trinitatis ima- 

inem. 

uod. in illa similitudine est. dissimilitudo, (Ex Aug. 

lib. 15 de Trin., c. 20.) 

15. Verumtamencaveat ne hanc imaginem abeadem 
Trinitate faclam itaeicomparet, ut omninoexistimet 
similein,sed potius in qualicumque ista similitudi- 
ne magnam quoque dissimilitudinem cernat. 

Prima dissimilitudo. (Ex eodem lib.. c. 22.) 

16.Quod breviter ostendi potest. Homo unus per 
ista tria meminit,intelligit,diligit; qui nec memoria 
est, nec intelligentia, nec dilectio, sed hac habet, 
Unus ergo homo est,qui habet hec tria,non ipse est 
hec tria ; in illius vcro summe simplicitate nature, 
qua Deus est,quamvis unussit Deus,tamen tres per- 
sone sunt, Pateret Filius et Spiritus sanctus ; et he 
tres persona sunt unus Deus. Aliud est itaque Tri- 
nitas res ipsa,aliud imago Trinitatis in re alia :pro- 
ter quamimaginemetiam illud in quosunt hectria,. 
Imago dicitur, scilicet homo. Sicut imago dicitur et 
tabula et pictura que est in ea; sed tabula nomine 
imaginis appellatur propter picturam qua est in ea. 
Altera dissimilitudo. (Ex Aug.,lib. 15 de Trin.,c. 7.) 

11. Rursusistaimago qu:eest homohabensillatria, 
una persona est, illa vero Trinitas nonuna persona 
est,sed tres persone,Pater Filitet Filius Patris, et 
Bpiritus Patris et Filii.Itaque in ista imagineTrini- 
tatis, non hec tria unus homo, sed unius hominis 
sunt.In illa vero summa Trinitate,cujus hec imago 
est,non unius Deisunt illa tria, sed unus Deus ; et 
tres sunt ille persone,non una persona. llla enim 
tria non homo sunt.sed hominis sunt,velin homine 
sunt.Sel numquid possumus dicere Trinitatem sic 
esse in Deo, ut aliquid Dei sit, nec.ipsa sit Deus? 
Absit ut hoc credamus! Dicamus ergo in mente 
nostraimaginem Trinitatis, sed exiguam,et qualem- 
cumqueesse; quz summe "Trinitalis ita gerit simili- 
tudinem,utex inaxima parte sit dissimilis. Sciendum 
veroestquad hzctrinitas mentis, ut ait Augustin., in 
lib.44 de Trin..cap. 12, non proptereatantum imago 
Deiest,quiasui meminit mens, et intelligit,ac diligit 
se ; sed quia potest etiam meminisse,et intelligere, 
et amare illum a quo facta est. 

Alia assignatio (rinilutis in. anima, scilicet mens, 
notilia, amor. 

18.Potest etiam alio modo aliisque nominibus dis- 
tingui trinitas inanima,quaest imagoilliussumme 
et ineffabilis Trinitalis; ut enim ait Aug.in lib.t1 de 
Trin., cap. á, mens, et notitia ejus, et amor, tria 
quedam sunt. Mens enim novit se, et amat se, nec 
amarese polcst,nisi eliam noverit se. Duo quedam 
sunt mens et notitia ejus,ut habetur lib. 15 de Trin. 
c. 7.[lem duo quedam sunt mens et amor ejus. Cum 


533 


ergo 8e novit mens et amat se, manet trinitas, sci- 
licet mens, amor et notitia.Mens autem hic accipi- 
tur non pro anima, sed pro eo quod anima excel- 
lentius est. 

Haec autem tria cum sint distincta a se invicem, 
dicuntur tamen esse unum,quia in anima substan- 
tialiter existunt. 

Quia mens vice Patr:s, notitia £u, amor Spiritus 
sancti accipitur. (Ex Aug., lib. 9 de "l'rin., c.12.) 
19. Et est ipsa mens quasi parens,et notitia ejus 
uasi proles ejus.Mens enim cuinse cognoscit,noti- 
t am sui gignit, et est sola parens suae notitise.Ter- 
tius est amor,qui de ipsa mente et notitia procedit. 
dum mens cognoscit se et diligit se;»nonenim posset 
ge diligere,nisi cognosceretse.Amat etiam placitam 
prolem, id est, notitiam suam: et ilaamor quidam 
complexus est parentis et prolis. 
Quod ton est minor mente notitia, nec amor utroque. 
(Ex eodem Aug. lib.) 

20. Nec est minor proles parente,dum tantam se 
novil mens,quanta est:nec minor est amor parente 
eL prole. id est mente et notitia, dum tantuin se di- 
ligit mens, quontum se novit et quanta est. 

Quod. haec tria in seipsis sunt./Ex eodem lib., cap.5.) 
21.Sunt etiam hec singula in seipsis,quia et mens 
amans in amore est,et.amor in aman'is notitia, et 
notitia in mente noscente cst. Ecce in histribus qua- 
lecumque vestigium Trinitatis apparet, 
Quomodo mens perista proficitad intelligendum Deum. 
22.Mens itaque rationalis considerans hac tria,et 
illam unam essentiaminquaistasunt,extendit se ad 
contemplationem Creatoris;et videt unitatem in Tri- 
nitate,ect Trinitatem in unitate.Intelligitenim unum 
Deum esse, unam essentiam,unum principium.In- 
telligit enim quia si duo essent, vel uterque insulfi- 
ciens esset, vel alter superflueret ; quia si aliquid 
deesset uni quod haberet alter,nonessetibi summa 
perfectio.Si vero nihil uni deesset quod haberet, alter 
cum in unoessentomnia,alter superflueret.Intellexit 
ergo unumesse Deum omnium anctorem et viditquia 
abseque sapientianon sit,quasi res fatua;et ideo in- 
tellexit eum haberesapientiam, quz ab ipso genita 
est : et quia sapientiam suam diligit,intellexit etiam 
ibi esse amorem. 
Hic de summa Trinitatis unitate. 
23.Quapropter juxta istam considerationem, ut ait 
Aug.in lib.9de Trin.,cap,1,credamus Patrem, et Fi- 
liumetSpiritum sanctum unum esse Deum,universe 
creature conditorem et rectorem ; nec Patrem esse 
Filium,nec Spiritum sanctum vel Patrem esse, vel 
Filium;sed Trinitatem relatarum ad invicem perso- 
narum.Ut enim ait ipse in librode Fide,ad Petrum, 
una est natura sive essentia Patris,et Filii et Spiritus 
sancti,non una persona. Si erim sic esset una per- 
sona,sicut est una substantia Patr:s,et Filii, et Spi- 
ritus sancti,veraciter Trinitas non diceretur.Rursus 
quidem Trinitas esset vera, sed unus Deus Trinitas 
ipsa non esset,si quomadmodum Pater,et Filius, et 
Spiritussanctus,personarum suntab invicem propric- 
tate distincti,sic fuissentquoque naturarum diversi- 
tate discreii,Fides autem patriarcharum, propheta- 
rum atque apostolorum unum Deum praedicat Trini- 
tatem esse.In illa ergosancta Trinitate unusest Deus 
Pater,qui solus essentialiter de seipso Filium unum 
genuit; et unus Filius est,qui de uno Patre solus es- 
sentialiter natus;et unus Spiritus sanctus,qui solus 
essentialiter a Patre Filioque procedit.Hoc autem to- 
tum non potest una persona,id est gignere se.et nasci 
de 8e, et procedere de se;ut enim ait Aug. in lib. 1, 
de Trin.,c.1, nullares est quz 8eipsam gignat ut sit. 


DISTINCTIO 1V. 
HIC QUAERITUR UTRUM CONCEDENDUM SIT QUOD DEUS 
SE GENUERIT. 
1.llic est questio satis necessaria.Constat euim,ct 


Irrefragabiliter vorum est,quod Deus Patergenuit Fi- 
lium.Ideoqueritur utrum concedendum sit quodDeus 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 7, DIST. IV. 


535 


genuitDeum.Sienim Deus genuit Deum,videtur quod 
aut se Deum,aut alium deumgenuerit.Si vero alium 
deum genuit,non est tantum unus Deus. Si autem 
seipsum Deus genuit,aliqua res seipsam genuit. Ad 
quod et respondentes,dicimus sanect catholice con- 
cedi quod unus unum genuit, quod Deus Deum ge- 
nuit;quia Deus Pater Deum Fiiium genuit. In sym- 
bolo quoque scriptum est: Lumen 4e lumine, Doum 
verum de Deo vcro..Quod vero additur : Ergo genuit 
seDeum velaliumdeum;neutrum concedendum esse 
dicinius.Quod alium deum non genuit, manifestum 
est,quia unus tantum Deusest.Quod autem seipsum 

non genuit,ostendit Aug.in lib. 1 de Trin., c. 1, di- 

cens:Quia putantejus potentie esseDcum,utseipsum 

ipse genuerit, eo plus errant, quod non solum Deus 
ita non est,sed necspiritualis,nequecorporalis crca- 
tura.Nulla enim res est quo seipsam gignat ut sit; 
et idco non est credendum vel diceadum quod Deus 
genuit se. ' 
Alia questio de eodem. 

2.Sed adhuc componunt garruliratiocinatores di- 
centes:Si Deus Pater genuit Deum autgenuit Deum 
qui est Pater,aut Deum qui non est Deus Pater. Si 
genuit Deum qui non est Pater,ergo Deus estqui non 
est Deus Pater. Non ergo unus tantum Deus est.Si 
vero genuit Deum qui est Deus Pater, orgo genuit 
seipsum.Ad quod respondemusdeterminantesistam 
propositionem,quam sic proponunt : Si Deus Pater 
genuit Deum,aut Deum quiest Deus Pater,aut Deum 
qui non est Deus Pater.Hocenimsanect prave intol- 
ligi potest;ct idco respondendum est ita: Deus Pater 

enuit Deum qui est 3pso Pater. Hoc dicimus essc 
alsum,et concedimusalteram, scilicet genuit Deum 
qui non est Patcr;nec tamen genuit alterum Deum, 
nec illequigenitusest,est alius Deus quam Puter,sed 
unus Deus cum Patre.Si vero additur:Genuit Deum 
qui non est Dcus Pater ; hic distinguimus,quia du- 
liciter potest intelligi.Genuit Deum quinon est Deus 

Pater.seilicet Deum ilium, qui Filius non est Pater, 

qui Daus eat; hic sensus verus ost.Si vero intelliga- 

tur sic:Genuit Deum qui non est Deus Pater,id est 
uinonest Deus qui paterest: hic sensus falsus est. 

Unus enimetidem Deus est Pater,et Filius,et Spiritus 

sanctus ; et, e diverso, Pater, ct F'ilius, et Spiritus 

sanctus unus est Deus. 

Opinio quorumdam dicentium tres personas esse unum 
Deum, unam substantiam;sed non c converso,scilicet 
unum Deumvelunam snbstantiam esse tres personas. 
3. Quidam tamen veritatis adversarii, conceduut 

Patrem et Filium etSpiritum sanctum,sivetres perso- 

nas,esse unum Deum,unam subsiantiam;sed tamen 

noluntconcedereunum deum siveunam substantiam 
esse tres personasdicentesdivinamsubatantiam pra- 
dicaridetribus personis,non tres personas de subs- 
tantia divina.Fidesautem catholicatenetac praedicat, 
el tres personas esse unum Deum,etunam substan- 
tiam sivcessentiam sivenaturam divinam; et unum 

Deum,sive essentiam divinam, esse tres personas. 

Unde Aug., in lib. 1 de T'rin., c. O,ita ait:Itecte ipsc 

Deus Trinitas intelligitur,beatuset solus potens. Ecce 

quam expresse dixit ipse Deus Trinitas,ut ostenderet. 

et ipsuui Deum esse Trinitatem,et Trinitatemipsum 

Deum.1tem in eodem:;In verbis,inquit, illis Apostoli 

quibus de adventu Christi agens dicit:Quem ostendit 

beatus et solus potens;rex regum el Dominus dominan- 
lium;qui solus. habet. immortalitatem, etc. nec Pater 
proprie nominatus est,nec Filius,nec Spiritussanc 
tus:sed beatus et solus potens, id est unus et solus 
Deus verus,qui est ipsa Trinitas. Ecce et hic aperte 
dicit unum solum verum Deum esseipsam Trinita- 
tem;et si unus Deus Trinitas est,ergo unus Deus est 
tres person:ze.ltem in lib.5 de Trin., c. 8 : Non tres 
deos,sed unum Deum dicimus esse ipsam prestan- 
tissimam Trinitatem.lItem in libroqui dicitur Enchi- 
ridion, ad Laurentiuin, cap. 9:Salis est christiano, 
rerum creatarum causam visibiliumsiveinvisibilium 
non nisi bonitatem credere Cratoris, qui est Deus 


(5 


verus et unus;nullamque esse naturamqua non aut 
ipse sit,&ut ab ipso;eumqueesse Trinitatam Patrem 
gcilicet et Filium et Spiritum sanctum.Item Aug.in 
sermone de Fide,cup.7:Credimus unum beumunam 
esse divini nominis Trinitatem. Idem in lib. 6 de 
Trin.:Dicimus Deum solum esseipsam Trinitatem. 
Eccc et his aliis pluribus auctoritatibus evidenter 
ostenditur dicendum esse et credendum quod unus 
Deus et Trinitas,estunasubstantiatres persone; si- 
cut e converso Trinitas dicituresse unus Deus,et tres 
ersong dicuntur esse una substantia. 

dit ad praemissam qucestionem,scilicetan Deus Pater 

se Deum, an alium deum genuerit. 

4. Nune ad premissam questionem revertamur; 
ubi querebatur an Deus Patergenueritse Deum,an 
alium dcum.Ad quod dicimus,neutrum fore conce- 
dendum.Dicit tamen Aug.in epistola 660 ad Maxi- 
mum medicum.quod Deus Pater se alterum genuit, 
his verbis : Pater ut haberet Filium de ipso,non mi- 
nuit seipsum,sed ita genuit desealterum se,uttotus 
Imaneret in se,et essel in Filio tantus, quantus et 
solus.Quod ita intelligi potest,id est, de se alterum 
&segónuit;non utiquealterum deum,sed alteram per- 
sonam:vel genuit se alterum, id est,genuit alterum 

ui boc est quod ipse.Nam etsi alius sit Pater quam 
Bilius,non e&t tamen aliud quam Filius,sed unum. 


DISTINCTIO V. 
HIC QU/ERITUR AN PATER GENUIT DIVINAM ESSENTIAM, 
VEL IPSA FILIUM, AN ESSENTIA GENUIT ESSENTIAM, 
NEL'IPSA NEG GENUIT, NEC GENITA EST. 


1. Post hac queritur utrum concedendum sit quod 
Pater genuit divinam essentiam,vel quod divina esg- 
sentia genuit Filium,vel essentia genuit ossentiam ; 
an omnino genuit, nec genita est divina essentia. 
Ad quod catholicis tractatoribus consentientes-dici- 
rogus quod nec Patergenuit divinam essentiam, nec di- 
vinaessentia genuitPFilium,nec divinaessentia genuit 
divinamessentiam : bicautem nomineessentimintel- 
ligimus divinam naturam, que communisesttribus 
pereonis, et tota ic singulis Ideonon est dicendum 
quod Patergenuit divinam essentiam, quia si pater 
diceretur genuisse divinam essentiam, divina essentia 
relative diceretur ad Patrem, vel pro relativo pone- 
retur.Si autem relative diceretur,vel pro relativo po- 
neretur,non indicaret essentiain.Ut enim ait Aug. in 
lib.5de Trin.,cap.7,quod relative dicitur, non in- 
dicat suhstantiam. 

Secunda ratio. 

2. Item,cum Deus Pater sit divina essentia,si ejus 
esset genitor,esset utique genilor ejus rei qua ipse 
est;et ita eadem res seipsam gonuisset, quod Aug., 
lib. 1 de Trinitate,c.1, negat, ut supra ostendimus. 

Tertta ratio el potior. 

3. ltem,si Pater est genitor essentie divine,cum 
ipse essentia divina sit,et Deus sit,eo quod generat, 
et cst et Deus est.Ita ergo nonillud quod genoratur, 
est a Pawe Deus;sed paterco quod generat, ct est. ct 
Deus est ; et si ita est, non genito gignens,sed gi- 
gnenti genitus causa est.ut et sit et Deus sit Simili 
ratione probat Aug., in lib. 6 de Trin., c. 1, qugd 
Pater non est sapiens sapientia quam genuil;quia si 
ea sapiens est,ea est; hoc enim est sibi esse, quod 
sapere. Quod si hoc est sibi esse, quod sapere, non 
per illam sapientiam quam genuit Pater,sapiens est. 
Quid enim aliud dicimus, cum dicimus:Hoc illi est 
esse quod sapere, nisi : Eo cst quo sapiens.est (ibi- 
dem? Ergo que causa illi est ut sapiens sit, etiam 
psa illi causa est ut sit.Si ergo sapientia quam ge- 
nuit illi causa est ut sapiens sit,et causa illi est ut 
sit, Sed causam Patri quasit,a Patre genitam, nullo 
modo quisquam dixerit sapientiam,quid enim estin- 
sanius? Ita ergo si Pater genuit essentiam qua est, 
essentia quam genuit causa est illi ut sit. Non ergo 
ipsam quaest essentiam genuit.Nam in illa simplici- 
tate,utinquit Aug..quianon est aliud saperequam es- 
seeadem estsibisapientia quai essentia;:tdeoque quod 


PETRI LOMBARDI. 


sapientia, hoc deessentia dicimus.Sicutergo non ge- 
nuitsapientiam quasapiensestita nec essentiam qua 
est. Ut enim sapientia sapiens est,et potentia potens , 
ita et essentia 1pse est. Eademquesapientia est et po- 
tentia qua essentia.Patet itaque ex predictis quia 
Pater essentiam divinam non gonuit. 

Huic adversari videtur Augastinus. 

4. Huic autem videturcontrarium quod Aug.aitin 
lib,unico de Fide et Symbolo, cap.3,Deus cum Ver- 
bum genuit, id quod 1pse est genuit;nec de nihilo, 
neo de aliqua jam facta conditaque materia,sed de 
seipso in quod ipse est.Item, Deus Pater, qui veris- 
gime se indicare animis cognituriset voluit et potuit 
hoc ad seipsumindicandum genuit,quod estipse qui 
genuit.Ecce aperte dicithis verbis Deum Patrem ge- 
nuisse illud quod ipse est.Illud autem quod ipe est, 
non est nisi divina essentia,videtur ergo divinames- 
sentiam genuisse. Ad quod respondemusilla verba sio 
intelligenda esse,dicentes:Pater de seipso genuit il- 
lud quod ipse est,id est Filium,qui estillud quod Pa- 
ter est.Nam quod Pater est, et Filius hoc est ; sed 
non qui Pater est,et Filius hioc est. 


Alias parles. quaestionis exequitur. 

5. Itaenimnon est dicendum quod divina essentia 
genuit Filium;quia cum Filius sit divina essentia, 
esset Filius resa quageneraturetita eadem res seip- 
sam generaret.ltaetiam dicimus quod essentiadivina 
non genuit essentiam.Cum enim una eL summaquz- 
dam res sit divina essentia,si divina essentia essen- 
tiam genuit,eadem resseipsam genuit,quod omnino 
esse non potest;sed Pater solus genuit Filium, et a. 
Patre et Filio procedit Spiritus sanctus. 


Q2 videantur pradictis esse contraria. 

6. Predictis autem videtur contrarium esse quod 
dicit Aug. in lib. 7 de Trin., c. 1. Hoc, inquit, est 
Deo esse, quod sapere;unde Pater et Filius simul 
sunt una sapientia,quia una essentia ; et sigillatim: 
sapientia de sapien'is,sicut essentia de essentia.Ecce 
his verbis aperte dicit Aug.sapientiam de sapientia, 
et essentiam de essentia,ubi videlursignificare quod 
sapientiasapientiam,etessentia genuerit essentiam 
Idem in lib. de Fide ad Petrum, cap. 15, ait : Sic 
Christum Dei Filium,id est unamex Trinitate pergo- 
nam, Deum verum crede,ut divinitatem ejus de na- 
tura Patris natamesse non dubites.lHie videtur dioere 
quod natura Filii sit nata de natura Patris.1tem in lib. 
15 de Trin.,cap. 20, ait :Dicitur Filius consilium de 
consilio,et voluntas de voluntate;sicut substantia de 
substantia,sapientia desapientia. Et hic videtur dicere 
quod substantia sit genita de substantia etsapientia 

e gapientia.Sed boc ita determinamus : Sapientia 
de sapientia,et substantia de substrntia est, id est 
Filius quiestsapientia,quiest substantia,est de Patre 

ui esteadem substantia etsapientia;et Filius quiest 

ivinitas, natus est de Patrequi est naturadivina.Et 
ut expressius dicamus,dicimus Filium sapientiam, 
esse de Patre sapientia;et dicimus Filium substan- 
liam, esse genitum de Patre et a Patre substantia 
Quod autem itrintelligi debeat, Aug.ostendit in lib.7 
de Trin.,c. 1 circa finem,dicens:Pater ipse sapien- 
tia esl; et dicitur Filius sapientia Patris, quotnodo 
dicitur lumen Patris,id est:Sicut lumen de lumine. 
et uterque unum lumen,sic intelligatur sapientiade 
sapientia, et uterque una sapientia et una essentia. 
Itein : ideo Christus dicitur virtus et sapientia Dei, 
quia de Patre virtute et sapientia etiam ipse virtuset 
sapientia est ;sicut ipse lumen de Patre lumine est, 
et ipse fons viteestapud Deum Patrem fontem vite. 
Filius ergo sapientia de Patre sapientia est,sicut Fi- 
lius lumen de Patre lumine; et Deus Filius de Deo 
Patre,ut et singulis sit lumen et singulus Deus,sin- 
gulus sapientia ; et simul unumlumen,unus Deus, 
una sapientia.Ecce manifesto his verbisaperit Aug. 
ex quo sensu accipienda sint predicta verba et his si- 
milia, scilicet enim dicitursubslantia desubstantia, 
vel substantia genuit substantiam. 


Quod videlur predictx expositioni contrarium. 

7. Huie vero etiam id contrarium videtur, quod 
Hilarius ait in. lib. 4 de Trin., non longe a princi- 

io. Nihil, inquit, nisi natum habet Filius;et geniti 

onoris admiratio in honore generantisest.Cum ergo 
Filius essentiam habeat (tota enim ia eo est divina 
essentia), videtur quod ipsa divina essentia nata sit. 
Item in lib. 5, circa finem, ait : Nativitas Dei non 
potest eam ex qua provecta est non tenere naturam. 
necenimaliud quam Deussubsistit,quod non aliunde 
quam de Deo subsistit.Ecce hic dicit nativitatem Dei 
provectam ex natura; et ita videtur ex hisverbis at- 
que predictis natura Dei et genita,et genvisse.Quod 
apertius dicit in lib. 9 de Trin. Nos, inquit, unige- 
nitum Deum in forma Dei tnanentem,in natura ho- 
minis mansisse profitemur;nec unitatem forme ser- 
vilis in naturam divine unitatis refundimus, nec 
rursum corporali insinuatione Patrem in Filiopre- 
dicamus,sed ex eo ejusdem generis genitam naturam, 
naturuliter in se gignentem habuisse naturain,quie 
in forma natura se gignentis manens, formam na- 
ture et infirmitatis corporalis accepit. Non enim 
defecerat Dei natura ne esset, sed iu se humili- 
tatem terrene nativitatis manens sibi Dei naturam 
susceperat, generis sui potestatem in habitu assump- 
te humanitatisoxercens. Ecce hicaperte dicit,ctnatu- 
ram genuisse,et naturam genitam,et naturamassum- 
psisse naturam, quod a plerisque negatur. Item in 
eodem : Numquid unigenito Deo contumeliaest,Pa- 
trem sibi innuscibilem Deum esse,cum exinnascibili 
Deo nativitas unigenitain naturam unigenitam sub- 
sistat. Ecce et hic dicit unigenitam naturam. - 


Quomodo sint intelligenda pramissa verba Hilarii. 


8.Sed quia hec verba sanevult intelligi,ipseidem 
dicit in lib.A, circa medium : Intelligentia dictorum 
ex causis est assumenda dicendi; quia non sermoni 
T63, Bed rei sermo subjectus est. Haec ergo verba ita 
intelligi possunl: Nihil habet Filius nisi natum,id est, 
nihil habet secundum quod Dcus est,nisi quod na- 
scendo accepit;et ipse nascendo Patris in se gubsi- 
stentem naturam habuit,undeHilarius additin lib.5, 
circa finem:Éamdem naturam habet genitus,quam 
ille qui genuit;ita tamen utnatus nonsit illequige- 
nuit.Nam quomodo erit Pater ipse,cum genitussit? 
Sed in hisipsissubsistitillequigenitus est,in quibus 
totus est ipse quigenuit;quianon est aliundequi ge- 
nitus eet, et ideo non refertur ad aliud quod in uno 
subsistit,etex uno.Àc sic in generatione Filiiet natu- 
ram suam, utitadicam, sequiturindemutabilis Deus 
indemutabilem Deum gignens,nec naturam suam de- 
scritexindemutabili Deoindemutabilis Dei perfecta 
nativas. Subsistentem ergo ineoDei naturam intelli- 
amus, cumin Deo Deus insit, nec preter eum qui 
eus est,quisquam Deusaliussit:quiaipse Deus,et in 
eo Dcus. Nature ergo Dei Patris veritasin Deo Filio 
essedocetur,cum in eo Deus intelligituresse qui Deus 
est. Est enim unus in uno, et unus ab uno. 


Quod legitur Pater de sua substantia genuisse Filium, 
el Filium substantia» Patris. 

9. Dicitur quoque,et frequenter in Scriptura lcgi- 
tur,Patrem de sua substantia genuisse Filium,unde 
Aug. in lib. de Fidead Potrum, cap.2,ait: Pater Deus 
de nullo genitus Deo, semel de suanaturasineinitio 
genuit Filium Deum sibi equalem,et eadem quaipse 
naturaliter eternus est, divinitate coeternum. Ecce 
hic dicit Aug.Filium genitum de natura Patris.Est 
autem una natura Patris,et Filii,et Spiritus eanoti. 
Si ergo denatura Patrisgenitus est Filtus,genitusest 
de natura FiliietSpiritussancti;imo denaturairium 
personarum. Idem quoque Aug., in lib. 15 de Trin. 
cap.19 circa flnem,dicit Christum esso Filium sub- 
stantix Patris, et de- substantia Patrisgenitum, trao- 
tansillud verbum Apostoli loquentis de Deo Patresic: 
Qnieruitnos de polestatetencbrarum,et transtulit in reg- 
num Filiieharitalis suz.Quod dictum est, inquit, Fiti 
charitalis sux, nihil aliud intelligitur quam Filii sui 
dilecti, quam Filii substantie sue. Charitas quippe 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. V. 


538: 


Patris, que ín natura cjus est ineffabiliter simplici, 
nihil est aliud quam ipsanatura atque subatantia,ut 
sepe diximus, et spe iterare non piget; ac perhoc, 
Filius charitatis ejus nullus alius est, quam qui de 
substantia ejus est genitus. Ecce hic aperte dicitAug. 
Filium esse genitum de substantia Patris,et Filium 
substantie Patris.I[dem quoque Aug.in lib.3 contra 
hereticum Maximum,c.14,substantiam Dei genuisse 
Filium,et Filium genitum de substantia Patrisasserit 
dicens:Carnalibus cogitationibus pleni,substantiam 
Dei de seipsagignere Filium non putatis,nisi hoc pa- 
tiatur quod substantia carnis patitur quandogignit. 
Erratis non scientes Scripturas neque virtutem Dei, 
Matth.22, Nullo enim modo verum Dei Filium cogi- 
talis,s, eum natumessedesubsiantia Patris negalis. 
Non enim jam erat hominis Filius, et Deo donante 
factus est Dei Filius ; ex Deo natus, gratia,non na- 
tura. Àn forte et si non hominis Filius erat, tamen 
jam aliqua erat qualiseumque creatura, et in Dei 
Filium Deo mutante conversa est?Sed nihil horum 
est : ergo aut de nihilo,aut de aliqua substantia na- 
tus est.Sed ne crederemus vos putare denihilo esse 
Dei Filium, af(irmatis non vos dicere de nihilo esse 
Dei Filium.De aliqua ergo substantia est; et si non 
de substantia Patris,de qua sit dicite: Sed non tnve- 
nielis.Jam ergo unigenitum Dei Filium Jesum Chrie- 
tum, de Patris esse substantia, non vos nobiscum 
pigeat confiteri.I[dem in eodem: Utique legimus, u£ 
simus in vero Filio cjus Jesu Christo. Dicite ergo 
nobis utrum iste verus Dci Filius, ab eis qui gratia 
filii sunt, quadam proprietate discretus, de nulla 
substantia sit, an de aliqua? Non dico, inquis, de 
nulla; neo dicam denihilo, ergo dealiqua substantia 
est. Quero, de qua?si non de Patris substantia est, 


. aliam quere; 8i aliam non invenis, Patris agnosce 


substantiam, et Filium cum Patre homousion confi- 
tere.I[dem in eodem:Confiteor Deum Patrem omnino 
iucorruptibiliter genuisse;sed quod estipsegenuisse. 
Item: Dico quod sepe dicendum est: Aut de aliqua 
substantia est natus Dei Filius, aut de nulla; si de 
nulla, ergo de nihilo, quod vos jai non dicitis ; si 
vero de aliqua,neo tamen de Patris substantia, non 
est verus Filius; si vero de Patris substantia, unius 
ejusdemque substantie sunt Pateret Filius.Vosau- 
tem nec Filinm Doi desubstantia Patrisgenitum vul- 
tis,et tameneum necex nihilo,necex aliqua materia, 
sed ex Patre esse conceditis;nec videtis quam necesse 
sit ut qui non ex nihilo, nec ex aliquae alia re,sed ex 
Deo, nisiex Dei substontiaesse non possit, et hoc esse 
quod Deus est,de quo est,id est, Deus de Deo natus, 
quia non alius prius fuit, sed naturacoeternadeDeo 
est. 

Colligens summam praedictorum, aperit. ex qua sensu 

accipienda sint. 

10. His verbis premissis innui videturquod divina 
substantia Filium genuerit,etquod Filius sit genitus 
de substantia Patris, et quod de Deo est natura com- 
terna,et quod Pater id quodipseestgenuit.Id autem 
qued ipse est,divina essentia est;et ita putari potest 

ivinam:ssentiam genuisse. Vehementer movent nos 
hec verba, que quomodo intelligenda sint, mallem 
ab aliisaudire,quam ipsetradere.Ut tamensine pra- 
judicio atque temeritate loquar, ex hoc sensu dicta 
possunt accipi ; Natura coeterna de Deoest, id est, 

ilius coceternus Patri de Patreest,itaqueest eadem 
cum eo natura, vel ejusdem nature.Quem sensum 
confirmat Aug. ibidem subjiciens, et quod dixerat 
quasi explanans.Dicto enim : Natura coeterna est de 
Deo,&ddit : Non est aliud Filius quam illud de quo- 
est,id est,unius ejusdemque substantia est. Deinde 
apertiustalem intellectum ex predictis verbis fore ha- 
bendum aperit in eodem libro contra Maximinum dt- 
cens: Trinitas hec unius ejusdemquesuhstantimest; 
quia non de aliqua materia vel de nihilo est Filius, 
sed de quo est genitus;item Spiritussanctus non de 
aliqua materia vel de nihilo est, sed inde est unde 
procedit.His utique verbis aperte ostendit earatione 
dici Filium esse de substantia Patris,quiaestdePa 


039 


tro genitus, ita quod est ejusdem substantie cum 
eo; et Spirituin sanctum esse de substantia Datris 
et Filii, quia ab utroque procedit,ita quod est ejus- 
dem substantie. 
Quod nec Filius, nec Spirilus sanctus est de nihilo, 
sed de uliquo, non tamen de materia. 

11. Ostenditur quoque ex illis verbis FiliumetSpi- 
ritum sanctum non esse de nihilo,sed de aliquo; nec 
tamen de aliqua materia. Unde etiam Ililarius inlib. 
12, de Trin., non longe a medio, ait:Unigenitus, Deus 
cum natus sit, Patrein testatur auctorein;cum ex ma- 
nente natus est,non est n»tus ex nihilo ; et cum ante 
tempusnatusest,omncm sensum preevenitnascendo. 
Hic aperte dicitarquod Filius nonest natus ex nihilo. 
Similiter et Spiritus sanctus nonest dicendus essc vel 
procedere ex nihilo,quia Filius de substantia Patris 
natus est,id est a Patre est,cum quo cjusdem subs- 
tantie est,et eadem substantia.Ex quo s2nsu etiam 
accipiendum est illud:Pater genuit id quod ipse est, 
id est Filium,qui est hoc quod Pater.Et hoc ita de- 
bere intelligi Aug.aperit dicens in lib.1 contra Maxi- 
minum, circa medium: Hoc genuit Pa!er quod est ; 
alioquin non est verus Filius,si quod est Paler. non 
est Filius. Item substantia Dei genuit Filium, id est 
Pater substantia genuit Filium,qui est eadem sub- 
stantia etejusdem substantie. Quod sic esse intelli- 

endum Aug. ostendit, dicensad Maximinum : Sicut 
dicis:Spiritus Spiritum genuit,ita dic: Spiritus ejus- 
dem nature, vel substantie Spiritum geauit. Item 
aicut dicis:Deus Deum genuit,ita dic: Deusejusdem 
nature vel substantie Deum genuit. Hoc si credide- 
ris et dixeris, nihil de hac re ulterius accusaberis. 
His enim verbisaperit quomo:lo pradictadcebeaut in- 
telligi. Similiter Filius natusestdesubstantia Patris, 
vol Pater genuit Filium de sua naturasiveessentia, 
idest desuanatura etessentiagenuit Filium ejusdein 
substantie ac nature,et qui est eadem ossentia ac 
natura.Similiter expone illud: Filius substanticz Pa- 
tris,et Filius Patris substantic,idest quiestsubstan- 
tia,cum quo et Filiuseadem substantia est,quia con- 
substantialis est Patri Filius.Ethic s:nsusadjuvatur 
ex his verbis Aug., qui in lib. 5 de Trin., c. 12, ait : 
Tres personas ejusdem essentia, vol tres personas 
unam essentiam dicimus. Tres autem personas ex 
eadem essentia non dicim"s,quasialiud ibi sit quod 
essentia est,aliud quod persona.His verbis ostendi- 
tur non esse dicendum personam esse ex essentia, 
nisiex sensu predicto.Qui sensus confirmatur etiam 
ex eo quod in lib.15 de Trin.idem ait : Sicut nostra 
scientia scienliz Dei, sic et nostrum verbum quod 
nascitur de nostra scientia,dissimile estilli Verb5Dei, 
quod natum est de Patrisessentia. Taleest aulem ac 
8i dicerem : De Patris scientia, de Patris sapientia; 
vel, quod est expressius, do Patre essentia, de 
Patre scientia, dc Patre sapientia. Ex hoc itaque 
intellectu, Verbum Dei Patris unigenitus Filius,per 
omnia Patri similis et equalis, recte dicitur Deus 
de Dco,lumen de lumino,sapientia de sapientia, es- 
gentia de essentia;quia hoc est omnino quod Pater, 
non tamen Pater ; quia iste Filius, ille Pater. 
Quare Verbum Patrís dicatur Filius nature? 
13.Inde est quod solum unigenitus Dei diciturna- 
tura Filius,quia ejusdem nature est,et eadem natu- 
ra est cum Patre ; unde Ililar., in lib. de Trin., de 
Christo loquens,ait: Natura Filius est,quiaeamdem 
naturam quam ille qui genuit habet. 


DISTINCTIO VI. 
UTRUM PATER VOLUNTATE GENUIT FILIUM, AN NECES- 
SITATE; ET AN VOLENS VEL NOLENS SIT DEUS. 

1. Preterea queri solet utrum Pater gonuerit Fi- 
lium voluntate,an necessitate. Dc hoc Orosius ad Aug. 
ita ait:Voluntate genuit PaterFilium vol necessitate? 
Sed nec voluntate nec necessitate ; quia necessitas in 
Deo non est, praeire voluntassapientiam non potuit; 

uocirca,ut Aug.ait in lib. 15 de Trin., c. 20, riden- 
da est dialectica Eunomii,a quo eunomiani heretici 


PETRI LOMBARDI. 


540 


orti sunt;qui cum non potuisset intelligere,nec cre- 
dore voluiaset unizenitum DeiFilium Verbum Dei es- 
senatura,id est,substantia Patris genitum, non natu- 
ri» vel substantie dixitesse l'ilium, sed Filium volun- 
'tatis Dei ; volensasaerereaccedenlem Deo voluntatem 
quagignerct Filium,sicut nosaliquando aliquid volu- 
mus quod antea non volebamus,propter quodmutabi- 
lisintelligitur nostra natura; quod absit utin Deoesse 
credamus.Dicamus ergo Verbum Dei esse Filium Dei 
natura, non voluntate, ul docet Aug. in lib. 15, de 
Trin ,cap.29,ubiquemdai catholicum h:ereticosres- 
pondentein commendat dicens: Acute sane quidam 
respondit hreretico versutissime interroganti, utrum 
Deus Filium volens vel nolens genuerit, ut si diccret 
nolens,absurdissima Dei miseria sequeretur;si autem 
volens$,continuo quod intendebat conciuderet, scilicet 
non natura essel'ilium,sed voluntatis. At ille vigilan- 
tissime vicissim quasivitab co utrum Deus Pater vo- 
lensaut nolens sit Deus, ut si responderet nolens, se- 
quereturgrandis absurditas et miseria, quam de Deo 
credere magna estinsania; si autem diceret volens, re- 
sponderetur ei : Ergo et ipse voluntate sua Deus est, 
non natura. Quid ergo restabat, nisiut obmutesceret, 
sua interrogatione obligatum indissolubili vinculose 
videns? Ex predictis docetur non esse concedendum 
quod Deus voluntate vel necessitate, vol volens vel 
nolens, sit Deus. Itein, quod voluntate vel necessi- 
tate, vel volens vel nolens, genuerit Filium. 
Oppositio contra pro dicta. 
2.Sed contra hoc opponitur sic : Voluntas Dei est 
natura sive essentia Dei,quia non est aliud Deo esse, 
aliud velle;ct ideo sicut una est essentia trium per- 
sonarum, ita et una voluntas. Si ergo Deus, natura 
Deus est, et voluntate Deusest, et si Verbum Dei, na- 
tura Filius Dei est, et voluntate l'ilius Dei est. Hoc 
autem facile est refellere,nam et prescientia Dei,sive 
scientia qua scit vel prescit bona ct mala, divina 
natura sive essentia est;et predestinatio sive volun- 
tas ejus,cadem divina essentia est,nec estaliud Deo 
scire et velle, quam esse, et cum sit unum et idem 
scientia Dei vel voluntas, non tamen dicitur de vo- 
luntate quicquid dicitur de scientia,et e converso,nec 
omnia illa sua voluntate Deus vult,qua sua scientia 
Scit,cum aua scientia noverit tam bona quam mala, 
voluntate autem non velit nisi bona.Scientia quippe 
Dei et prescientia de bonis est et malis ; voluntas 
vero et predestinatio de bonis est tantum,ettamen 
unum et idem in Deo est scientia et voluntas,et praze- 
scientia et predestinatio; itacum unum sit natura Oei 
et voluntas,diciturtamen Pater genuisse Filium natu- 
ra,non voluntato ; et esse Deus natura, non voluntate. 
Qualiter intelligenda sint. illa verba : Pater nec no- 
lens nec volens Deus est, nec volens nec nolens ge- 
nuit Filium. 
3.Predicta tameu verba quibus prudenter dictum 
est quod Deus Pater nec volensnec nolensestDeus, 
nec nolens nec volens genuit Filium,sive voluntate, 
sive necessitate, ex tali sensu mihi videntur acci- 
ienda,ut voluntatem precedentem vel accedentem 
Intelligamus, qualiter Eunomius intelligebat. Non 
enim ipse Deusest voluntate precedenti vel efficienti, 
vel volens priusquam Deus;nec voluntate precedenti 
vel accedenti genuit Filium;nec prius volens quam ge 
nerans, genuit Filium; nec priusgenerans quam vo- 
lens,genuit Filium,volens tamen genuit, sicut potens 
enuit,etbonusgenuit Filium,et sapiensgenuitet hu- 
jJusmodi.Si enim Pater sapiens et bonus dicitur ge- 
nuisseFilium, curnonet volens, cum ita sit Deo idem 
esse volentem,quod est esse Deum;sicut idem estesse 
sapientiam,quod est esse Deum?Dicamus ergo quia 
Pater sicut sapiens,ita volens genuit Filium;sed non 
voluntate precedenti vel accedenti. Quem sensum 
aperit Aug.,et confirmat ita dicens super Epistolam 
a Ephes. : De Filio Dei, id est, Domino nostro Je- 
su Christo scriptum est, quia cum Patre semper 
fuit, e( nunquam eum ut esset, moerna voluntas 
precessit, et ille quidem natura Filius est. 


544 


DISTINCTIO VII. 
HIC QU.ERITUR AN PATER POTUERIT VEL 
GIGNERE FILIUM. 


t.Hiesoletquariaquibusdam utrumPater potuerit 
vel voluerit generare Filium. Si enim, inquiunt, po- 
tuit vel voluit generare l'ilium,ergo potuit aliquid et 
voluit, quod nec voluit ncc potuit Filius ; nam Filius 
nec potuit nec voluit generare Filium. Cui versutie 
facile respondemus dicentes: Posse vel velle generare 
Filium, non est aliquid posse vel velle subjectum po- 
tentis vel voluntati. Est tamen aliqua potentia vel 
voluntas, scilicet posse vel velle gignere Filium, et 
ideo distinguenda est intelligentia propositi verbi 
posse vel velle gignere Filium, et posse vel velle ali- 
quid ; neque enim generatio Filii aliquid eorum est 
que subjecta sunt divine potentis et voluntati: nec 
est aliquid inter omnia vel de omnibus, sed super 
omnia ct ante omnia. Non enim ante voluit vel potuit, 
quam genuit: sicut nec ante fuit quam genuit; quia 
ab eterno fuit, et ab eterno genuit. Ex simili quoque 
hoc videre possumus. Pater enim potest esse Pater, 
et vult esse Pater ; Filius autem non potest nec vult 
esse l'uter ; ergo Pater potest vel vult esse aliquid, 
quod non potest vel vult esse Filius, non sequitur, 
quia esse Palrem non estessealiquid, sed potest esse 
ad aliquid, ut in sequenti ostendetur. 

Ponit quadam verba ÀAuj. unde polest moveri 
! auditor. 

2. Sed vehementer nos movet quod Aug. ait in lib 
contra Maximinum, qui asserebat Patrem potentio- 
rem esse Filio, eo quod l'ilium genuit Deurn Creato- 
ren, Filius autem uon ; dicebatque Patrem potuisse 
gignere, non Filium: el ideo potiorem esse Filio.Ad 
quod respondens Aug. dicere videtur quod Filius 
etiam potuit gignere, volena ostendere Patrem esse 
non potiorem Filio, his verbis: Absit ut ideo poten- 
tior sit Pater F'ilio, sicut putas, quia Creatorem goe- 
nuit Pater, Filius autem non genuit Creatorem ; nc- 
que enim non potuit, sed non oportuit. Vide et dili- 
genter attende hec verba: Non enim non potuit ; 
sed non oportuit. Videlur enim dicere quod Filius 
potuit gignere, sed non oportuit: et ita potuit quod 
non oportuit. Quare autem non oportuit, subdit di- 
cens: [Immoderata enim esset divina generatio,si ge- 
nitus Filius nepotem gigneret Patri, quiaet ipse ne- 
pos nisi avo suo pronepotem gigneret; secundum 
vestram mirabilem sapientiam, impotens diceretur. 
Similiter etiam ille si nepotem nou gigneret avo suo, 
et pronepotem proavo suo, non a vobis appellaretur 
omnipotens, nec impleretur generationis series, si 
semper alter ex altero nasceretur: nec eam perfice- 
ret ullus, si non sufficeret unus omnipotens. Itaque 
omnipotentem genuit Filium Patris natura, non fecit. 

Opponitur praedictis verbis 4ugustini. 

3. Hoc autem videtur quibusdam non posse stare, 
scilicet quod Filius potuerit gignere. Si enim potuit 
Filius gignere, potuit esse Pater; et si potuit esse 
Pater,potuit ergo esse Pater velsui, vel Patris vel Spi- 
ritus sancti, vel alicujus alii, sed alii non; quia nul- 
lus alius semper fuit. Nec Patris,quia Pater est inge- 
nitus et innascibilis. Neo sui, quia nulla res seipsam 
gignere polest. NecSpiritussancti,quianasci non po- 
tuit. S1 enim nasci potuit, potuitesse Filius,el ita mu- 
tabilis esse potuit. 

llic queritur quomodo intelligenda sint. 

4. Quomodoergoaccipiaturquod supra dictum est: 
Non enim non potuitgignere, sednon cportuit, quasi po- 
tuit, sed non oportuit? Non est nobis perspicuum ape- 
rire quomodo sit hoc verum, et ideo sub silentio po- 
tius esset pretereundum, nisi me super hoc aliquid 
loqui cogeret instantia querentium. 

Hic averitur ex quo sensu recipienda si«t. 

5. Potest ergo sic intelligi : Non enim non potuit, 
sednonoportuit,id est, non eximpotentia sui fuit quod 
Filiusnon genuit, sed einonconveniebat; sicut Deus 
Filius non est Dous Pater, nec tamen hoc ex impo- 


VOLUETLT 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. VIII. 


542 


tentia sui est. Nam et Puter similiter non est Filius, 
nec hocex impotentia Patris. Sed querit Maximinus 
Arianorum episcopus, unde ergo est quod Pater non 
potest esse lilius, vel Filius Pater? non ultiqueex im- 
potenlia,sed Pater proprietate generationis Paterest, 
quaoporteteum non esse Filium: et Filius proprietate 
nativitatis Filius est, qua oportet eum non esse Pa- 
trem Dequibus proprietatibus postea plenius tracta- 
bitur, distinct. 26 hujus primi. 

Utrum Pater naturasit potens gignere Filium : et an hoc 

5i£ aliqua potentia qua sit in. Filio? 

6. Item queritur à quibusdam: Si Pater potens sit 
natura gignere Filium, et an hocsit aliqua potentia 
qu:e sit in Filio? Ad quod dicimus quia Pater non est 
potens nisi natura; ejus enim potentia natura est vel 
essentia. AL, inquiunt illi, si potens eat gignerc,habot 
ergo potentiam gignendi. Filiusautem non habet po- 
tentiam gignendi, sj non polest gignere; habet ergo 
aliquam potentiam Pater quam non habet Filius.Non 
sequitur; eamdem enim potentiam habet penitus Fi- 
lius, quam et Pater,qua Pater potuit gignere,et Filius 
gigni potuit. Eadem enim potentia est in Filio, qua 
potuit gigni, qua est in Patre, qua potuit gignere.Sed 
contra hoc opponitur: Aliud est posse gignere,aliud 
est posse gigni, quiaaliud est gignere, et aliud gigni. 
Hic distinguendum est: Si enim cum dicitur: Afiud 
est posse gignere, aliud posse gigni, aliam significas 
pot^ntiam, qua Pater potens est gignere, et aliam, 
qua l'ilius potens est gigni, falsus est intellectus. Si 
auteni dicas Patrem posse haberealiaimn proprietatem 
sivc notionem, qua genitor est; ct Filium aliam, qua 

epilus est, verus est intellectus. Aliam enim habet 
ater proprietatem, qua Pater est, aliam Filius, qua 
Filius est. 
Quomodo intelligendum sit, Filius habet vel non habet 
potentium generandi. 

7. Ita eliam cum dicitur : Filius non habet poten- 
tiam generandi qnam Pater habet, dupliciter intelligi 
potest. Si enim dicatur: Filius non habet potentiam 
generandi quam et Pater, scilicet qua potens sit ad 
generandum, id est, ut genuerit vel ut generet sicut 

ater, verum est ; si vero intelligatur sic, non habet 
potentiam qua possit gigni vcl genitus esse, qua ea- 
dem Pater potens est ut genuerit, vel ut generet, fal- 
sum est.Sicutdicitur: Pater habet potentiam qua po- 
test esse Puter; Filius vero non habet potentiam qua 
possit esse Pater; et e'converso, Filius habet poten- 
tiam qua potest esse Filius; habet ergo aliquam Pa: 
ter, quam non habet Filius,ete converso. Absit,quia 
eadem est potentia Patris, qua potest esse Pater; et 
Filii, qua potest esse Filius.Ita etiam eadem est vo- 
luntas,qua Pater vult esse Pater, non Filius; et Filius 
vult essel'ilius,non Pater; eteadem ost voluntas Filii, 
qua vult esse genitus et Patrem genuisse ; et Patris, 
qua vult esse genitor et Filium genitum esse. 


DISTINCTIO VIII. 
DE VERITATE, ET PROPRIETATE, ET INCOMMUTABILITATE, 
* ET SIMPLICITATE ESSENTLE DEI. 


1. Nuncdeveritate,sive proprietate,siveincommu- 
tabilitate atque simplicitate divine natura, sive sub- 
stantia, sive essentize agendum. Est itaque Deus, ut 
ait Aug. in lib. 5 de Trin., c. 2, sinc dubitationesub- 
stanlia, vel, si melius hoc appellatur, essentia,quam 
Graci oàcízv vocant. Sicut enim ab eo quod est sa- 
pere dicta est sapientia, et ab eo quod est scire dicta 
est scientia, itaab eo quod estesse dicta est essentia. 
Et quis magis est quam ille qui dixit famulo suo, 
Exod. 3: Ego sum qui swn ; et: Dices filiis Israel: Qui 
esL misit me ad vos? [pso vere ac proprie dicitur essen- 
tia, cujus essentia non novit preteritum vel futurum; 
unde Hieron. ad Damasum scribens ait: Deus solus, 
qui exordium non habet, vere essenti: nomen tenet; 
quia in ejus comparatione qui vere est, quia incom- 
mutabilis cst; quasi non sint que mutabiliasuut. De 
quo enim dicitur fuit, non est ; et de quo diciturerit, 
nondum est. Dcus autem tantum est, qui non novit 


543 


fuisse vel futurum esse. Solus ergo Deus vere est,cu- 
jus essentie comparatum nostrum esse, non est. 


Qualiter intelligenda sint verba Hieronymi, quieren- 
dum est. 


2. Hic diligenter advertendum est quomodo intel- 
ligi debeaut illa verba Hieronymi, scilicet: Deus tan- 
ium est, el non novil fuisse vel [uturum esse;tanquam 
non possit dici de Deo, fuit vel erit, sed tantum est, 
cum de eo scriptum frequenter reperiamus: Fuit ab 
aterno; fuit semper el erit in secula, et hujusmodi ; 
unde videtur quia non est tantum dicendum de Deo, 
fuit, vel est, vel erit. Si enim diceretur tantum fuil, 
putaretur quod desierit esse; si diceretur tantum est, 
putaretur quod non semper fuerit,sed esse ceperit; 
8i tantum diceretur erit, putaretur non essemodo.Di- 
caturergo quia semper fuit, est et erit, ut intelligatur 

uia nec co»pit, nec desiit, nec desinet esse. De huc 
Aug. super Joannem ita ait: Cum de sempiterna re 
proprie dicatur est,secundum nos bene dicitur fuit et 
erit; fuit, quia nunquam desiit; erit, quia nunqua:n 
deerit ;est, quia semperest ; non preteriti. quasi quod 
non maneat; non erit,quasi quod non erat. Cum ergo 
nostra locutio per tempora varietur,deeo vere dicun- 
tur verba cujuslibet temporis, qui nullo tempore de- 
fuit, vel deest, vel deerit : et ideo non est mirum si 
deSpiritu veritatisVoritasloquens dixitper futurum, 
Joan. 16: Quacumque audiet, loquetur ; audiet scilicet 
ab eo a quo procedit. Andire illius est scire,idem etiam 
esse. A quo ergo est illi essentia,ab illo audientia,id 
est, scientia, que non est aliud quam essentia. Au- 
dietergodixitdeeoquodaulivit: etaudit, id est, quod 
gemper scivit, scit et sciet. Ecce hic dicit Aug. verba 
cujuslibet temporis dici de Deo ; sc] tamen proprie 
est. lllud ergo quod Hieronymus dicit ita intelligen- 
dum est: Non novit fuisse vel futurum csse, sed tantum 
e5se ; id est, cum dicitur de Deo quod fuit vel erit,non 
est intelligendum quod preteriit vel futurus sit, sed 

uod existat simpliciter sine aliquo temporali motu. 
Licet enim verba subslantiva diversorum temporum 
de Deo dicantur (ut fuit, erit, est, erat), non tamen 
temporales motus esse distinguunt, scilicet proeter- 
itum, vel futurum, vel preteritum imperfectum, vel 

reteritum perfectum,vel preteritum plus quam per- 

ectum ; vel essentiam sive existentiam sue divinita- 
tis simpliciter insinuant. Deus ergo solus proprie di- 
citur essentia vel esse. Unde Hilar. in lib.7 de Trin. 
ait: Esse non est accidens Deo, sed subsistens veri- 
tas, et manenscausa, et naturalis generis proprietas. 


Hic de incommutabilitate. 


3. Dei etiam solius essentia incommutabilisdicitur 
proprie; uia nec mulatur, nec mutari potest. Unde 

ug. in lib. 5 de Trinc., c. 2: Alis, inquit, essentie 
vel substantie capiunt accidentia, quibus in eis fiat, 
vel magna vel quantacumque mutatio.Deo autem ali- 
quid hujusmodi accidere non potest; et ideo sola sub- 
stantia vel essentia, quie est Deus, incommutabilis 
est: cui profecto maxime ac verissime competitesse. 
Quod enim mutatur, non servat ipsum verum esse ; 
et quod mutari potest, etiamsi non mutetur, potest 
quod fuerat non esse. Ideoque illud solum quod non 
tantum non mutatur, verum etiam mutari omnino 
non potest, verissime dicitur esse, id est, substantia 
Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Ideoque Apostolus 
loquens de Deo ait, 1 Tim. 5: Qui solus habet immor- 
talitatem, Ut enim ait Aug.inlib.1 de Trin.,cumanima 
quodammodo immortalis esse dicatur et sit, non di- 
ceret Apostolus: Solus Deus habet immortalitatem, 
nisi quia vera immortalitas incommutabilitas est, 
quam nulla potest habere crealura, quoniam solius 

reatoris est, unde Jacobus ait, cap. 1: Apud quem 
non est transinulalio, ncc vicissitudinis obumbratio; et 
David, psul. 101 : Mutabis ea, et mutlabuntnr : tu autem 
idem ipse es. Ideo Aug. super Gen, dicit quod Deus 
nec per loca, nec per tempora movetur; creatura 
vero, per loca et tempora.Et pertempora moveri, et 
per affectiones commutari ; Deusautem neo loco,nec 


PETRI LOMBARDI. 


5u 


affectione mutari potest; qui per prophelam ait, Ma- 
lachiie 3: Ego Deus, et non mutor ; qui est immuta- 
bilis solus, unde recte solus dicitur habereimmorta- 
litatem. In omni enim mutabili natura, ut ait Aug. 
contra Maximinum, nonnulla mors estipsamutatio, 
quia fecit aliquid in ea non esse quod erat, unde et 
ipsaanimahumana,queideodiciturimmortalis quia 
secundum modumsuum nunquam desinit vivere, ha- 
bettamen quamdam mortem suam,quiasi jüste vive- 
batet peccat, moriturjustitie; si peccatrixeratetjua- 
tificatur, moritur peccato; ut alias ejus mutationes ta- 
ceam, dequibus modolongum estdisputare. Et crea- 
turarum natura coelestium mori potuit, quia peccare 
potuit, nam et angeli peccaverunt, et demones facti 
sunt,quorumest diabolus princeps; et qui non pecca- 
verunt, peccare potuerunt: et cuicumque rationali 
creature prestaturut peccare non possit, non est hoc 
nature proprie, sed Dei gratie. Et ideo solus Deus, 
ut ait Apostolus, habel immortalitatem, qui non cu- 
jusquam gratia,sed natura suanec potuit, neo potest 
aliqua conversione mutari ; nec potuit,nec poterit ali- 

ua mutatione peccare. Proimde, utait Aug.in primo 
lib. de Trin., subtantiam Deisineulla sui commuta- 
tione rautabilia facientem, et sine ullo suo temporali 
motu temporalia creantem, intueri et nosso,licet sit 
difficile, oportet. Vere ergo ac proprieincommutabi- 
lisestsoladivinitatisessentia;qui sine sui mutatione 
cunctas condidit naturas. 


Hic de simplicitate. 


4. Eademque sola proprie ac vere simplex est, ubi. 
nec partium, nec accidentium, nec quarumlibet for- 
marum ulla ostdiversitassive variatio vel multitudo. 
Ut autem scias quomodo simplex sit illa susbtantia, 
te docet Aug. in lib. 6 de Trin., cap. 6: Animadverte 
primo, quare omnis creatura sit multiplex, et nullo 
modo vere simplex; et primum de corporali, postea 
de spirituali creatura. orporalis utique creatura ex 
partibus constat,ita ut sitibi aliqua pars minor, alia 
mnajor,et majus sit tolum quam quelibet pare; el in 
unoquoque corpore aliud est magnitudo, aliud color, 
aliud est figura. Potest enim imminuta magnitudine 
manere idem color et eadem figura ; et colore mu- 
tato manereeadem figuraet eadem magnitudo,ac per 
hoc multiplex esse convincitur natura corporig;sum- 
plex autem, nullo modo. 


Hic de spirituvli creatura ostendit quomodo sit multi- 
plex, et non simplex. (Ex eodem, lib 6, cap. 6.) 


5. Creatura quoque spiritualis, ut est. anima, in 
co:c paratione quidem corporis est simplex'sinecom- 
paratione vero corporis,est multiplex et non simplex, 
queideo simplex dicitur respectu corporis,quia mole. 
non diffunditur per spatium loci, sed in unoquoque 
corpore et in toto tota est,et in qualibet ejus parte 
tota est. Etideo cum fltaliquid in quavisexigua parti- 
cula corporis quod sentiat anima, quamvis non flat 
in toto corpore,illa tamen tota sentit,quia totam non 
latet. Sed tamen nec in ipsa tota anima vera simpli 
citas est. Cum enim aliud sit artificiosum esse,aliud 
inertem, aliud acutum, aliud memorem, aliud cupi- 
ditas, aliud timor, aliud letitia, aliud tristitia, possit- 
que hzc et alia hujusmodi innumerabilia in animze 
inveneri natura, et alia sine aliis, et alia magis, alia 
minus, manifestum est animae non simplicem, sed 
multiplicemesse naturam; nihil enim simplex muta- 
bile est; omnis autem creatura mutabilis est; nulla 
ergo creatura vere simplex est. Deus vero etsi multi- 
plex dicatur, vere tamen et summe simplex est,dici- 
tur enim magnus, bonus, sapiens, beatus, verus, et 
quidquid aliud non indigne dici videtur; sed eadem 
magnitudo ejus est quie sapientia. Non enim mole 
magnus est,.sed virtute, eteadem bonitas ejus est, 

ue sapientia, et magnitudo, et veritas ; et non est 
ibi aliud ipsum beatum esse, et aliud magnum, aut 
sapientem, aut verum, aut bonum esse, aut omnino 
esse. 


545 


Qualiter Deus, cum sit simplex, multiplex tamen 

dicatur. 

6. Hic diligenter notandum est, cum dicat Aug., 
solum Deum vere simplicem esse,cur dicat eumdem 
multipliciter dici? Sedhoc non propter diversitatem 
accidentium vel partium dicit, sed propter diversi- 
tem ac multitudinem nominum qua de Deo dicuntur, 
qua licet multiplicia sint, unum tamen significant, 
scilicet divinam naturam. Hac enim non ita acci- 
piuntur cum de illa incominutabili eternaque sub- 
stantiaincomparabiliter simpliciore quam esthuma- 
nus animus,dicuntur,quemadmodum cum de crea- 
turis dicuntur.Unde Aug. in lib. 6 de Trin.,cap.4 : 
Deo, inquit, est hoc esse, quod est fortem esse, vel 
sapientem essc, vel justum esse, et si quid de illa 
simpliei multiplicitate, vel multiplici simplicitas 
dixeris,quo substantia ejus significetur, Humano au- 
tem animo non est hoc esse, quod est fortem esse, 
aul prudentem, aut justum ; potest enim esse ani- 
mus, et nullam istarum habere virtutum. 

Tanta est Dei simplicitas,quod nulli praedicamentorum 
subjicitur. 

7.Quod autem in natura divina nulla sit acciden- 
tium diversitas, nullaque Renitus mutabilitas, sed 
perfecta simplicitas,ostendit Aug in lib.5 de Trin., 
cap. 1,dicens : Intelligamus Deum,quantum possu- 
mus,sine qualitate bonum ,sine quantitate magnuzz, 
sineindigentia creatorem,sine situ presidentem sine 
habitu omnia continentem, sine loco ubique totum, 
sine tempore sempiternum,sine ulla sui mutatione 
mutabilia facientem ; nihilque patientem ; quisquis 
Deum ita cogitat,etsi nondium potest oiunino inve- 
nire quid sit ipse,pie tamen caveat quantum potest 
aliquid de illo sentire,quod non sit.Ecce si subtiliter 
intendas,ex his atque pradictis aperitur,illa predi- 
camenta artis dialecticee Dei nature minime conve- 
nire, jus nullis est subjecta accidentibus. 

Quod. Deus non proprie,sed a5usive dicitur substantia. 

8. Unde nec proprie dicitur substantia, ut Aug. 
ostendit in lib. 6 de Trin., cap. 4 et 5 : Sicut ab eo 
quod est esse appellatur essentia,ita ab eo quod est 
subsistere substantiam dicimus,sitamen dignum est 
ut Deus dicatur subsistere.Hoc enim de his rebus 
recte intelligitur,in quibus,ut subjectis,sunt ea qua 
in aliquo subjeclo esse dicuntur; sicut in corpore 
color aut forma.Corpus cnim subsistit ;et ideo sub- 
stantia est.Hes ergo mutabiles neque simplices pro- 
prie dicuntur substantia, Deus autem si subsistit,ut 
substantia proprie dici possit,inest in eo aliquid tan- 
quam in subjecto; et non est simplex-Nefas ost au- 
tem dicere ut subsistat Deuset subsit bonitati sue; 
atque illa bonitas non substantia sit, vel potius es- 
sentia,neque ipse Deus sit bonitas sua,sed 1n illo sit, 
tanquam in subjecto. Unde manifestum est. Deum 
abusive substantiam vocari,ut nomine usitatiore in- 
telligaturessentia,quod vere ac proprie dicitur,ita ut 
fortasse solum Deum dici oporteat essentiam. Est 
enim vere solus,quia incommutabilis est. 

Quod non est aliquid in Deo quod non sit Deus. 

9. Hujus autem essentie simplicitas ac sinceritas 
tanta est, quod non est in ea aliquid quod non sit 
ipsa,sed idem est habens et quod habetur; unde Hi- 
lar. in lib. 6 de Trin. : Non ex compositis Deus 
qui vita est,subsistit; neque qui virtus est, ex infir- 
mis continetur: neque qui lux est,ex obscuris coap- 
tatur:neque qui spiritus est,ex disparibus formalis 
est; totum quod in eo est, unum cst. Idem in lib. 8 
de Trin. : Non humano modo ex compositis Deus 
est,ut in eo aliud sit quod ab eo habetur,et aliud sit 
ipse qui habeat; sed totum una est natura, scilicet 
perfecta et infinita, et non ex disparibus constituta 
sed vivens per totum ipsa.De hoc eodem Boetius in 
primo lib.de Trin.ait: Quocirca hoc vere unum est, 
1n quo nullus numerus,nullum in eo aliud preter id 
quod in eo est ; neque enim subjectum fieri potest. 

ug. quoque in lib. de Fide et Symbolo,c. 3,dicit : 
In Dei substantia non est aliquid quod non sit sub- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUORB..— LIB. 1. DIST. IX. 


549. 


stantia;quasi aliud sit ibi substantia,aliud quod ac- 
cidit substantie. Sed quicquid intelligi potest sub- 
stautia est. Verum hac dici possunt facile et credi ; 
videri autem nisi puro corde omnino non possunt, 
Item Aug. in lib. 15 de Trin., c. 9 : Sic habetur in 
natura uniuscujusque trium,quod qui habeat,hoc sit 
quod habet,sicutimmutabilissimplexque substantia 
unde Isidor. ait : Deus simplex dicitur,sive non ad- 
mittendo quod habet, seu quod aliud non est ipse, 
et aliud quod in ipso cst.Et cum tant: simplicitatis 
atque sinccrilatis sit natura divina,est tamen in ea 
Trinitas personarum. Unde Aug. in lib. 11 de Civit. 
Dei: Non propter hoc naturam summi boni simpli- 
cem dicimus,quia estPater in easolus,autFilius inea 
solus, aut Spiritus sanctus in ea solus, aut quia est 
sola ita nominum "Trinitas, sive subsistentia perso- 
narum,sicut Sabelliani putaverunt.Sed ideo simplex 
dicitur,quia est hoc quod habet; excepto quod rela- 
tive queque persona ad alteram dicitur,nec est ipsa. 
Nam utique Pater habet Filium,ad quem relative di- 
Citur,nec tamen ipse est Filius; et Filius habet Pa- 
trem,nec lamen ipse est Pater.In quo vero ad semet- 
ipsum dicitur,non ad alterum,hocest quod habet;si- 
cut ad semetipsum dicitur vivus habendo vitam, et 
eadem vita est ipse.Propter hoc utique natura hec 
dicitur simplex,quod non eit aliud habens,et aliud 
id quod haboet,sicut in caeteris rebus est. Non enim 
habens liquorem liquor est, nec corpus color, nec 
anima est sapientia. Ecco quanta est identitas, 
quanta est unitas,immutabilitas,simplicitas, puritas 
ivine substantie,juxta infirmitatis nostre valetu- 
tudinem assignavimus. 
DISTINCTIO IX. 
DE DISTINCTIONE TR!IUM PERSONARUM. 

1.Nunc ad distinctionem trium personarum acce- 
damus. Teneamus ergo, ut docet Aug.in lib.de Fide 
ad Petrum, Patrem et Filium ct Spiritum sanctum 
unum esse Deum naturaliter; nec tamen ipsum Pa- 
trem esse qui Filius est, nec Filium esse ipsum qui 
Pater est,nec Spiritum sanctum esse ipsum qui Pa- 
tcr est aut Filius. Una enim est essentia Patris et 
Filii et Spirilus sancli; in qua non est aliud Pater, 
alius Filius,aliud Spiriius sanctus,quamvis persona- 
liter alius sit Pater, alius Filius, alius Spiritus 
sancius. 

llic dc cozternitate Filii cum Patre. 

2.(ienitus est enim a Patre l'ilius,ct idco alius ; 
nec tamen ante fuit Pater quam Filius, coeterne 
enim sunt sibi tres persona. 

Argumentatio Árianorum. 

3.Sed contra hocinquit herelicus,ut refert Ambr., 
in lib. 4 de Fide, ad Gratianum, cap. 15, circa me- 
dium : Omne quod natum est principium habet ; et 
ideo quia Fillus nalus est principium habet et esse 
cepit, quod hereticorum ore sic dictum est. Nam 
ipse Arius,ut meminit Aug. in lib.6 de Trin.,oap.1, 
dixisse fertur : Si Filius est, natus est; si natus est 
erat tempus, quando non erat Filius. 

- Responsio Augustini calholica. 

4. Qui hoc dicit, non intelligit etiam natus Filium 
Deo sempiternum esse,ut sit co:eternus Patri Filius, 
sicut splendor qui giznitur ab igneatque diffundi- 
tur, coevus est illi,et esset coxternus si ignisesset 
eternus. (Aug. ibid.) ! 

Oppositio Auguslini contra haereticum. ] 

5. Item, si Dei Filius,inquit Aug. lib. 6. c. 1, vir- 
tus et sapientia Dei est,nec unquam fuit Deus sine 
virtute et sapientia, cozternus est ergo Deo Patri 
Filius,dicit autem Apostolus Christum esse Dei vir- 
tutem et Dei sapientium. Aut ergo non fuit quando 
fuit Filius,aut aliquando Deus non habuit virtutem 
et sapientiam, quod dementis est dicere; constat 
enim quia semper habuit sapientiam ; semper ergo 
habuit Filium. 

Responsio Ambrosii et idem, auctoritate fulta. 

6. Eidem quoque Arianice questioni Amb.in hunc 
modum respondet, in libro de Fide ad Gratianum 


941 


cirea medium cap.5 : Ego,inquam, Filium cesse na- 

tumconliteor:quod reliauum est iinpietatis,horvesco 

Boriptum est enim in veteri 'Testainento,Isai:, 45, ut 

vel unum e pluribus dicam : Ante me non fuit alius 

Deus, et post me non erit. Quis ergo hoc dicit? Pater 

an Filius ? Si Filius : Ante me, inquit, non fui! alius 

Deus. Si Pater : Post me, inquit, non. erit, hic prio- 

rem, et ille posteriorem non habet,invicem cnim in 

se, et Pater in Filio, et Filius in Patre cognoscitur. 

Cum enim Patrem dixeris, ejus etiam Filium desi- 

gnasti,quia nemo ipse Pater est sibi ;cum Filius no- 

minas,etiam Patrem fateris,quia nemo ipse sibi Fi- 

lius est.]taque nec Filius sine Patre,nec Pater potest 

esse sine lilio; semper ergo Pater,semper et Filius 

est. 

Invectio Ambrosii contra hzreticum (lib.et cap.cit.) 

7.ltem dic,inquam,mihi, hzretice, fuitne quando 

omnipotens Deus Pater,non erat,et Deuserat? Nam 

si Pater esse copit. Deus ergo primo crat,ct postea 

Pater factus est. Quomodo ergo iinmutabilis Deus 

est? Si enim ante Deus,postea Pater fuit,utique ge- 

nerationis accessione mutatus est ; sed avertat Deus 
hanc amentiam. 

Ineffabile est quomodo Filius sit,et non habeat Patrem 
priorem ; sicul nodus generationis iniutelligivilis et 
ine[[abilis est. 

8. Sed quaeris a me,inquit Ambr.,quomodo si Fi- 
lius sit,non priorem habcat Patrem ? Quero item abs 
te, quando vel quomodo Filium putes essc genera- 
tum ? Mihi enim impossibileest generationis scire 8e- 
cretum ; mens deficit,vox silet,non mea tanlum,sed 
et angelorum; supra potestates, et supra ange- 
los, et supra cherubin, et supra seraphin, et su- 
rà omnem sensum est;quia scriptum cest Philipp.4: 

a.b Chrisli supra omnem sensum est.Et si pax Christi 
supra omnem sensum est, quoniodo non est supra 
omnei sensum (anta generalio?Tu ergo ori inanum 
admove ; scrutari non licet superna in ysteria.Licet 
scire quod nutussit,non licet discutere quomodo na- 
tus sit.]llud miht negare non licet,hoc querero me- 
tus est. Ineffabilis enim est illa generatio, unde 
Issius : Generationem ejus quis enarrabit? 

Quidam pravsumunt discutere generalionis seriem. 

9.Quidam tamen de ingenio suo presumentes di 
cunt illam generationem posse intelligi,et alia hujus- 
modi:inherentes illi auctoritati Hieron.super Eccle- 
siastem : In aacrisScripturis,quid sepissime non pro 
impossibili,sed pro difticili ponitur.ut ibi : Genera- 
tionem ejus quis enarrabit ? Scd hoc non dicit Hieron. 
ideo quo generatio lilii eterna plere intelligi vel ex- 
plicari possit a quequam niortalium,sed quia de ea 
aliquid intelligi vel dici potest ; quidam tainen hoc 
accipiunt dictum de temporali Christi generatione. 
Utrum debeat dici, semper gignitur, vel semper genitus 

es! Filius ? 

10. Hic quari potest, cum generatio Filii a Putre 
nec pricipium habeat nec finem, quia eterna est, 
utrum debeat dici: Filius semper gignitur,vel semper 
genitus est,vel semper gignetur? De hoc Greg.super 
Job ait, lib.29 Moral.,c. 1 : Dominus Deus Jesus in 
eo: quod virtus et sapientia Dei est, de Patre ante 
tempora natus est; vel potius quia nec coepit nasci, 
nec desiit,dicamus verius semper natus; non autem 
possumus dicere : Semper nascilur,ne iinperfectus 
esse videatur. Atvero ut eeternus designari valeat et 
perfectus, et semper dicamus,et natus, quatenus et 
natus ad perfectionem pertineat,et semper ad eter- 
nitatlem;quamvis per hoc ipsum quod perlectum dici- 
mus,multum ab 1llius veritatis expressione devia- 
mus,quia quod facium non est,non potest dici pro- 
prie períectum,sed balbutiendo ut possimus,excelsa 

ei resonemus. Et Dominus nostre infirmitatis ver- 
bis condescendens : Estote, inquit Matth.5, perfecti, 
sicut et Pater vester caclestis perfecius est. Super illum 
locum etiam psal.2 : Ego hodie genui te,de hac genc- 
ratione Filiiitaloquitur Aug:Quanquam perhoc quod 
dicithodie, possitintelligi diesille quo Chriatussecum 


PETRI LOMBARDI. 


948 


dum hominem natus est,tamen quia hodie priescn- 
tiam significat, ntque in elernitate neque preteritum 
quicquam est, quasi esse desierit; neque futurum, 
quasi nondumsit;sed presens tantum,quia quicquid 
e lernum est,seinperest ;divinitus tainen accipitur de 
sempiterna generatione sapientie Dei.Ecce his verbis 
ostendit Aug. quod generatio l'ilii semper est, nec 
praeterit, nec futura est,quia eterna est. Ideo dixit 
genui,ne novum putaretur, scilicet ne videretur in- 
coepisse; Aodie dixit,ne prelerita generatio videre- 
tur. Ex his ergo verbis prophete, ut ait Joannes 
Chrys., nihil aliud manifestatur, nisi quia ex ipsa 
essentia Patris semper genitus est Filius. 

Ürigenes videtur dicere contrarium ; ait enim quod 

semper generatur Filtus a Patre. 

11.Origenes verusuper Jeremiam dicit quod Filius 
semper generaturaPatre,his verbis : Salvator noster 
est sapientia Dei ;sapientia vero est splendor eterna 
lucis; Salvator ergo noster splendor est claritatis. 
Splendor auteni non seniel nascitur et. desinit, sed 
quoties ortum fuerit lumen ex quo splendor oritur, 
toties orituretiam splendorclaritatis ; sic ergo Salva- 
tor semper nascitur.Unde ait in lib.Sapientie : Ante 
omnes colles general me Dominus ; non ut quidam rmnale 
legunt, gencravit.His verbis aperte ostendit Origenes 
sane dici posse et debere : Filius semper nascitur ; 
quod videtur contrarium illi verbo Gregorii premis- 
so,scilicet : Non possumus dicere : Semper nascitur. 

Exponit praemissa verba Gregorii,ne putetur tnter 

doclores esse conirarielas. 

12. Sed ne tanti auctores sibi contradicere in re 
tanta videantur,illa verba Greg. benigne interprete- 
mur : Dominus,inquit,Jesus ante tempora natus est 
de Patre; vel potius,quia nec cepit nasci nec desiit, 
dicamus verius,sermiper natus.Sed quaudo verius di- 
citur hoc,scilicet quod Filius semper natus est,quam 
illud seilicet quod de Patre ante tempora nalus est ? 
illud enim sincera et catholica fides tenet ac praedi- 
cat, ut islud. Quare ergo ait dicimus verius, cum 
utrumque parilersit verum? nisi quia volebat intel- 
ligi hoc ad majorem evidentiam el expressionem ve- 
ritatis dici,quam illud. His etenim verbis omnis ca- 
lumniandiversutishzreticis obstruitur aditus,qui- 
bus Christi secundum deitatem generatio sine initio 
et sine line csse ac perfecta monstratur. Nou. autem 
adeo aperle semper manifestatur veritascum dicitur: 
Filius aute tempora genitus est de Patre,vcl Filius sem- 
per nascitur de Patre.Et ideo dicit Greg.quod non pos- 
sumus dicere,semper nuscitur.Non,inquam,ita conve- 
nienter,non ita congrue ad explanationem veritatis; 
potest tamen dici, si sane intelligatur : Semper 
cnim nascitur Filius de Patre, ut ait. Orignes, non 
quod quotidie iteretur ilia generatio,sed quia sem- 
per est. Semper ergo nascitur,id est, nativitas ejus 
sempiterna est. 

Quod Filius semper generatur, confirmatur ex dictis 
Hilarii. 

13.Hilarius quoque dicit Filium nasci ex Patre,in 
lib. 7 dc Trin., his verbis : Vivens,Deus, et nature 
eterna viventis potestas eet; et quod cum sacra- 
mento scientie sue ex eo nascitur,non potuit aliud 
esse quam vivens.Nam cum ait: Sicut misil me vivens 
Pater, el ego vivo propter Patrem, docuit vitam in se 

er viventem Patrem inesse.Ecce hic habes quia Fi- 
ius nascitur ex Pautre.Item in eodem,cum dicit Chri- 
stus, Joan. 6. Sicut Pater. habet. vitam 1n se, sic et 
Filio dedit vilam habere in semetipso; omnia viva sua 
ex vivente testatus est.Quod autem ex vivo vivum 
natum est,habet nativitatis profectum sine novitate 
nature.Non enim novum est quod ex vivo gencratur 
in vivum,quia nec ex nihilo est; et vita que nativi- 
tatem sumit ex vita,necesse est pcr nature unitatem 
et perfecte nativitatis sacramentum,utet in vivente 
vivat, et in se habeat vitam viventem. Ecce et hic 
habes quia generatur ex vivo vivens Filius. Item in 
eodem:In Deo totum quod est vivit: Deus enim vita 
eat,et ex vita non potost quicquam esse nisi vivum, 


5A9 


neque ex derivatione, sed ex virtute nativitalis est. 
Ac sic dum totum quod est vivit, et dum totum quod 
ex eo nascitur virtus est, habet nativitatem Filius, 
non demutationem. Et hic dicit quia nascitur. ltem 
in lib. 9 de Trin. : Donat Pater Filio tantum esse 
quantum est ipse ; cui innascibilitatis esse imaginem 
sacramento nativitatis impartit, quem ex se 1n sua 
forma generat. Hic dicit quia generat Pater Filium. 
Breviter docet quid de hoc concedendum sit. 
14 bicamus ergo l'ilium natum de Patre ante tem- 
pora, et se;riper nasci de Patre, sed congruentius sem- 
er natum, ct eumdem fateamur ab eterno esse ot 
atri comternum, id est, auctori. Pater enim gene- 
ralione auctor Filii est, ut in sequenti ostendetur. 
Ut ergo Pater est eternus, ita et Filius eternus est ; 
sed Paler sine auctore, Fitius vero non, quia Pater 
innauscibilis, Filius natus. Et, ut a:t Hilar. in lib. 6 
de 'T'rin., aliud est sinc auctoresempoer esse eternum, 
aliud Patri, id est, auctori, esse coeternum. Übi au- 
tem Pater auctor est, ibi et nativitas est, quia sicut 
nativitas ab auctore est, ita et ab eterno auctore 
eterna est nativitas. Omne autem quod semper est, 
etiam eternum est; sed tamen non omne quod eter- 
num est etium innatum est ; quia quod ab eterno 
nascitur, habet eternum esse quod natum est. Quod 
autem non natum est, id cum eternitate non natum 
est ; quod vero ex eterno natum est, id si non ceter- 
num natum est, jam non eritet Pater auctoreternus. 
5i quid ergo ei qui ab eterno Patre natus est ex eter- 
nitate defuerit, id ipsum non est auctori ambiguum 
defuisse ; quia si gignenli est infinitum gignere, et 
nascenti etiam infinitum nasci est. Medium enim 
uid inter nativitatem Dei Filii et generationem Dei 
atris, nec sensus admittit; quia et generatione nati- 
vitatis est, et in nativitate generatio est ; quia sine 
utroque neutrum est ; utrumque ergo sine intervallo 
sui esl. 
Argumenwtatio haretict. 

15. Sed inquiet hereticus : Omne quod natum est 
non semper fuil, quia in id natum est ut esset. Nemo 
ambigit quin ea qua in rebus humanis nata sunt, 
aliquando non fuerint. Sed aliud est ex eo nasci quod 
semper non fuit, aliud est ex eo natum esse quod 
semper est. Ibi nec semper fuit qui pater est, nec 
semper pater est ; et qui non seinper paler est, non 
semper genuit ; ubi autem semper Pater est, scmper 
Filius est. Quod si semper Deo Patri proprium est 
quod semper est Pater, necesse est Filio seinper 
proprium esse quod semper est lilius. Quomodo 
ergo cadet in intelligentiam nostram ut non fuerit 
semper, cui proprium est semper esse quod natum 
est ? Natum ergo unigenitum Deum confitemur, sed 
natum ante tempora, nec anle esse quam natum, 
nec ante natum quam esse, quia nasci qued erat 
jam, non nasci est, sed seipsum demutare nascendo. 

Ioc autem humanum sensum et intelligentiam ex- 
cedit mundi, non hoc capit ratio humane intelli- 
gentie, scd prudentie fidelis professio est. 

DISTINCTIO X. 
HIC DE SPIRITU SANCTO AGITUR, ET PRIUS QUOD SIT 
AMOR PATRIS ET FILII DICITUR. 

1. Nunc post Filii eternitatem, de Spiritu sancto, 
uantum Deo donante videre conceditur,disseraimus. 
piritus sanctus amor est, sive charitas, sive dilectio 

Patris et Filii. Unde Aug., in lib. 15 do Trin., c. 17, 

ait: Spiritussanctus nec Patris est solius, nec Filii est 

goliue,sed amborum ; etideocommunemqua invicem 

ge diligunt Pater et Filius, nobisinsinuatcharitatem. 

Quod Spiritus sanctus proprie dilectio dicatur, el tamen 
Trinitas sit dilectio. 

2. Joannes autem in Epistola 1 canonica, c. 4, ait : 
Deus charitas est ; non dixit : Spiritus sanctv3 charitas 
est, quod si dixisset, absolutior esset sermo, et non 
parva pars questionis decisa ; sed quia dixit : Deus 
eharitas est, incerlum est, et ideo querendum est, 
ulrum Deus Pater sit charitas, an Filius, an Spiritus 
sanctus, an Deus ipsa Trinitas, quia et ipsa non tres 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LID. I, DIST. X. 


530 
dii, sed unus est Deus. Ad hoc Aug., in eodem libro, 
ita dicit: Nesciocur sicut sapientia et Puter dicitur,et 
Filtus, et Spiritus sanctus, et simul omnes non tres, 
scd una sapientia, non ita et charitas dicatur Pator 
et Filius, ct Spiritus sauctus, simul omnes una cha- 
ritas. Non idco tamen quisquam nos inconvenienter 
estimetcharitatem appellareSpiritum sanctum quia 
et Deus Pater,et Deus l'ilius, potest charitas nuncu- 
pari; sicut proprie Verbum Dei etiam sapientia Dei 
dicitur,cum et PaleretSpiritussanctussintsapientia. 
Sicul Verbum De£ proprie dicitur sapientia, et tamen 
lota Trinitas dicitur sapientia ; ta et Spiritus san- 
clus proyrie dicitur charitas, et tamen Pater, et Fi- 
lius, et Sjtritus sanctus dicitur charitas. (Ex eodem 
lib. et cap., sed paulo inferius.) 

3. SI ergo proprie aliquis horum trium charitas 
nugcupari debet, quisaptius quam Spiritus sunctus? 
ut scilicet in illa suma simplicique nalura non sit 
aliud substantia,etaliud charitas; scd substantia ipsa 
sit charitas, et charitas ipsa sit substantia, sive in 
Patre, sive in Filio, sive in Spiritu sancto; et tamen 
Spiritus sanctus proprie charitas nuncupatur. Ecce 
his verbisaperte dicit Aug. quod in Trinitate charitas 
aliquando refertur ad substantiam, qui conimunis 
est trium personarurn et tota in singulis ; aliquando 
gpecialiterad personam Spiritus sancti, sicut supien- 
tia Deialiquando pro substantia divina,aliquando pro 
Filio proprieaccipiatur,et hocinnultis fier! reperitur. 
Exemplis firmat eadem nomina propric el universaliter 

accipi. 

4. Pluribus enim exemplis doceri potest multa re- 
rum vocabula et universaliter poni, et proprie qui- 
busdam rebusadhiberi : sicutlegisnominealiquando 
simul omnia veteris Testamenti significantur elo- 
quia, aliquando autem proprie vocatur lex que data 
est per Moysen. Multa alia suppetunt exempla, sed 
in re aperta vitanda est longitudo sermonis. Sicut 
ergo unicum Dei Verbum proprie vocamus nomine 
sapientie, cum sit universaliter et Spiritus sanctus 
et Pater ipsa sapientia ; ita Spiritus sanctus proprio 
vocabulo charitas nuncupatur, cum sint Pater et 
Filius universaliter charitas. 

Auctoritatem ponit, quod Filius proprie dicitursaptent a. 

5. Sed Dei Verbum, id est, unigenitus Dei Filius, 
apertedictus est Dei sapientia, ore Apostoli dicentis : 
Christum Dei virtutemet Deisapientiam.Spiritusautem 
sanciusubisitdictuscharitasinvenimus,si diligenter 
Joannis apostoli eloquium scrutemur; qui cum dixis- 
set : Diligamus invicem, quia ex Deo est dilectio, ad- 
junxit : Et omnis qui diligit, ex Deo natus esL; quia 
dilectio Deus est. Hic manifestavit se dixisse eam di- 
lectionem esse Deum, quam dixit ex Deo. Deus ergo 
ex Deo est dilectio: sed quia et Filius ex D«o Patre 
nalus est, et Spiritus sanctus ex Deo Patre procedit, 
quem potius eorum hic debeamus accipere dictum 
esse dilectionem, merito quaeritur. Pater enim solus 
ita Deus est, ut non sit ex Dco; et ideo dilectio,quo 
ita Deus est ut ex Dco sit, non ipse Pater est, sed aut 
Filius aut Spiritus sanctus. Sed in consequentibus 
cum Dei dilectionern commemorasset Joannes, qua 
dilexit nos, et hinc hortatus esset ut noa invicem di- 
ligamus, atqueita Deusin nobis maneat; quia utique 
dilectionem Deum dixerat, statim volens de hac re 
apertius aliquid eloqui, inquit: [n hoc cognoscimus, 
quia in ipso manemus et tpse in nobis, quia de suo 
Spiritu dedit nobis. Spiritus itaque sanclus. de quo 
dedit nobis, facit nos in Deo manere, et ipsum in 
nobis ; hoc autem facit dilectio. [psc ergo Deus, est 
dilectio. Deus ergo Spiritus sanctus, qui procecdit ex 
Deo, significatur ubi legitur, Deus dilectio, et dilectio 
ex Deoest. Eccehis verbis aperte dicit Aug. Spiritum 
ganctam esse charitatem Patris et Filii; etin tantum 

uoque sermonem produxit, ut videatur dixisse Spi- 
ritum sanclum non solum esse dilectionem Patris et 
Filii, qua se invicem et nos diligunt, sed etiam qua 
diligiinus Deum. Sed utrum ipse sit charitas qua nos 
diligamus Deum, in sequenti explicatur, dist. 4 


551 


Redit ostendere quod proposuerat, scilicet quod Spiritus 
sanctus sil amor, quo Paler a Filio et Filius a Patre 
diligitur. 

6. Nunc vero quod incoepimus ostendere,curemus, 
scilicet Spiritum sanctum dilectionem esse sive amo- 
rem Patris et Filii ; quo scilicet Pater diligit Filium, 
et Filius Patrem. De hoc IIieron. su per. psal. 17, ait : 
Spiritus sanctus nec Pater est noc F ilius,sed dilectio 
quam habet Pater in Filium, et Filius in Patrem.Aug. 
quoque in lib. 6 de Trin., in fine, c. 4, ait: In omni- 
bus zequalis est Patri Filius, et est unius ejusdemque 
substantie. Quapropter etiam Spiritus sanctus in 
eadem unitate substantie et equalitate consistit. 

Quid sit Spiritus sanctus hic aperitur. 

7. Sive enim sit unitas amborum, sive sanctitas, 
sive charitas, manifestum est quod non aliquis duo- 
rum est quo uterque conjungitur: quo genitus & 
gignente diligatur, genitoremque suum diligat, sint- 
que non participatione, sed essentia sua; neque dono 
superioris alicujus, sed proprio suo servantes unita- 
tem spiritus in vinculo pacis. Ecce hic habes Spiri- 
tum sanctum esse quo Filius diligitur a Patre, et 
Pater a Filio, et quo illi duo servant unitatem pacis. 
Spiritus ergo sanctus, ut ait Aug. in eodem lib. 6 de 

rin., cap. o: Commune est aliquid Patris et Filii, 

uidquid illud est. At ipsa communio, consubstan- 
tialis et coetcerna est ; que si amicitia convenienter 
dici potest, dicatur, sed aptius dicitur charitas, et 
hac quoque substantia, quia Deus substantia est, et 

Deus charitas, est. Tria ergo sunt, et non ainplius : 

unus diligens eum qui de illo est, et unus diligens 

eum de quo est, et ipsa dilectio, que si nihil ost, 
uomodo Deus substantia est? 

Quod Spiritus sanctus, sicul. communis est Patri et 

Filio, et ila commune nomen habet proprium. 

8. Hic notandum est quod sicut Spiritus sanctusin 
Trin. specialiter dicitur charitas, que est Patris et 
Filii unio, ita et nomen tenet proprie, quod Patri et 
Filio communiter quodammodo congruit ; unde Aug. 
in, lib. 15 de Trin., circa finem cap. 19: Si charitas, 
inquit, qua Pater diligit Filium, et Patrem diligit 
Filius, ineffabilem communionem demonstrat am- 
borum, quid convenientius quam ut ille proprie di- 
catur charitas, qui spiritus est communis ambobus ? 
Hoc enim sanius creditur et intelligitur, ut non 
solum Spiritus sanctus charitas sit in illa Trinitate, 
sed non frustra proprie charitas nuncupotur propter 
illa que dicta sunt; sicut non $olus in illa Trin. 
vel Spiritus est vel sanctus, quia et Pater Spiritus, 
et Filius Spirilus, et Pater sanctus, et Filius suan- 
ctus ; et tamen ipse non frustra dicitur Spiritus 
. ganctus. Qui enim est communis ambobus, id vo- 
catur ipse pro rie, quod ambo communiter. Alio- 

uin 8i in illa Trin. solus Spiritus sanctus est cha- 


ritas, profecto et Filius non solius Patris, sed etiam - 


Spiritus sancti Filius invenitur. Ait enim Apostolus 
de Deo Patre. Coloss. 1 : Transtulit nos in regnum Filii 
charitatis sux. Si ergo non est in ista Trin. charitas 
Dei nisi Spiritus sanctus, Filius est etiam Spiritus 
sancti. Sed quia hoc absurdissimum est, restat ut 
non solus ibi sit charitas Spiritus sanctus, sed pro- 
pter illa de quibus satis disserui, proprie sic vocatur. 
DISTINCTIO xl. 

QUOD SPIRITUS SANCTUS PROCEDIT A PATRE ET FILIO. 

1. Hic dicendum est Spiritum sanctum a Patre et 
Filio, et procedere a Patre et Filio, quod multi ha- 
retici negaverunt. Quod autem de utroque procedat, 
multisdivinorum eloquiorum testimoniis comproba- 
tur. Dicit enim Apostolus, Rom. 8: Misit Deus Spiri- 
tum Filii sui in corda nostra. Ecce hic dicitur Spiritus 
Filii. Et alibi, ad Rom. 8 : Qui au'em Spiritum Christi 
non habet, hic non esl ejus. Ipse etiam Filius de Spi- 
ritu sancto dicit in Evangelio, Matth. 10: Quem ego 
mittam vobis a Patre. Patris autem Spiritus dictus est, 
ubi legitur, Joan. 14 : Si spiritus ejus qui. suscitavit 
Christum a mortuis habitat in vobis. Et ipse Christis 
dicit, ibid., 18 : Non enim vos estis qui loquimini, sed 


PETRI LOMBARDI. 


552 


Spirilus Patris vestri qui loquitur. Et in alio loco : 

Quem mittet Pater in nomtne meo. Et alibi ipse Filius 

de Spiritu sancto ait : De Patre procedit. His et aliis 

auctoritatibus pluribus ostenditur quod Spiritus 

sanctus a Patre et Filio procedit. 

Quod Graci non concedunt Spiritum sanctum procedere 
a Filio. 

2. Grecitamen dicuntSpiritum sanctum procedere 
tantum a Patre, et non a Filio. Quod ideo dicunt,quia 
veritas, in Evangelio fidem integram continente, de 
processione Spiritus loquens solum Patrem comme- 
morat dicens : Spiritus qui a Patre procedit, Et etiam 
ideo quia in principalibus conciliis, que apud eos 
celebrata sunt, ita symbola eorum subjunctis ana- 
thematibus sancla sunt, ut nulli de Trinitatis fide 
aliud docere vel aliter predicare quam ibi continetur, 
liceat. In quibus quidem symbolis cum Spiritus 
sanctus commemoretur orocedere a Patre, et non a 
Filio, quicumque, inquiunt a Filio eura procedere 
addunt, anatheina incurrunt; unde et nos arguunt 
anathematis reos. Addunt eliam ad assertionem sua 
ooinionis et in testimonium nostre damnationis, de 
Symbolo fidei, quod, secundum traditionem predi- 
ctorum conciliorum, Leo III Rome transcriptum in 
tabula argentea post allare beati Pauli posita poste- 
ris reliquit pro amore (ut ipse ait) et cautcela fidei 
orthodoxe. In quo quidem symbolo, in processione 
Spiritus solus commemoratur Pater, his verbis : Ef 
in Spiritumsanctum Dominum, el vivificatorem, ez Patre 
procedentem, cum Patre ct Filio coadorandum et glori- 
ficandum, etc. Illud est symbolum quod in missa 
cantatur, editum in Niceno concilio, in fine cujus 
subjunctum est : Qui aliud docuerit, vel aliter pre- 
dicaverit, anathema sit. Ideoque Greci nos anathema- 
tizatos dicunt, quia dicimus Spiritum sanctuma Filio 
procedere, quod ibi noncontinetur. Quod enim secun- 

um n08 ibi dicitur : Qui a Patre Filioque procedit, 
alterum a Latinis est additum, scilicet Filioque. 
Responsio, ubi delerminantur predicta. 

3. Nos autem illa verba determinamus : Qui aliud 
docuerit, vel aliter predicaverit, id est, contrarium 
docuerit, vel contrario modo praedicaverit, anathema 
git. Aliud ergo posuit pro opposito, qualiteret Aposto- 
lus in Epistola ad Galat., c. 1 : Si quis aliud evangeli- 
züveril, id est contrarium, anathema sit ; non dicit : 
Si quis addiderit. Nam si illud diceret, sibi ipsi,ut ait 
Aug., Thes. c. 3, prejudicaret, qui cupiebat venire ad 
quosdam quibus scribebat, sicut ad Thessalon., ut 
suppleret qua illorum fidei deerant. Sed qui supplet, 
quod minus erat addit ; non quod inerat tollit. Qui 
autem pretergreditur fidei regulam, non incedit in 
vin, sed recedit a via. Ad illud autem quod de Evan- 
gelio opponunt, respondemus ita : Quia cum dicat in 
eo veritas Spiritum sanctum a Patre procedere, non 
addit solo, et ideo etiam & se procedere non negat ; 
sed ideo Patrem tantum nominat, quia ad eum solet 
referre etiam quod ipsius est, quia ab illo habet. 
Quod Grxci scnsu nobiscum conveniunt, etsi verbis 

differant. 

4. Sciendum est tamen quod Greci confitentur 
Spiritum sanctum esse Filii, sieut et l'atris ; quia 
Apostolus dicit, Galat. 4, Spiritum Filii. Et veritas 
in Evangelio, Joan. c. 16, Spiritum veritatis. Sod cum 
non sit aliud Spiritum sanctum esse Patris vel Filii, 
quam csse a Patre et l'ilio, etiam in hoc in eamdem 
nobiscum fidei sententiam convenire videntur, licet 
in verbis dissentiant. . 
Auctoritatibus Grecorum ostendit Spiritum san- 

ctum procedere elíain a Filio. 

9. Unde etiam quidam eorum catholici doctoreg 
intelligentes unam eamdemque fore sententiam pre- 
dictorum verborum, quibus dicitur Spiritus sanctus 
procederea Filio, et esse F'ilii, professi sunt Spiritum 
sanctum etiam procedere a Filio. Unde Athanasius 
in Symbolo fidei : Spiritus sanctus a Patre et Filio 
non (actus,nec creatus,nec genitus, Sed procedens. Ecoe 
Spiritum sanctum aperte dixit procedere a Patre et 


- 


903 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XII. 


e 


954 


Filio. Didymus etiam eorum maximus doctor, in lib. A dixerit aperitdicens:Ideoaddidi principaliter, quia et 


2 de Spiritu sancto, post medium, Spiritum sanctum 
a Filio procedere dicit. Salvator inquit, Joan. 16 : 
Qui est veritas. Non eniin loquetur a semetipso, hoc est, 
non sine ine et sine n.eo et Putris arbitrio, quia inse- 
parabiliter est a me ct a Patris voluntate; quia ex se 
non est, sed ex Patre et me est. Hoc enim ipsum quod 
subsistit et. loquitur, a Patre et a me illi cst. Item 
Didymus, eodem lib.: Spiritus sanctus qui est Spiri- 
tus veritatis, Spiritusque sapienti; non potest audire 
a Filio loquente que nescit, cum hoc ipsum sit quod 
profertur a Filio, id est, procedens Deus de Deo, Spi- 
ritus veritatis procedens a Veritate, consolator ma- 
nans ex consolatione ; nam Cyrillus episcopus in epi- 
stola Nestorio directa ait : Spiritus iutelligitur per se 
secundum quod Spiritus est,ct non Filius; sed tamen 
non est alienus ab eo. Spiritus enim veritatis nomi- 
natur, et profluit ab eo sicut ex Deo Patre. Joanncs 
quoque Chris.in homilia quadam deExpositionesym- 
boli sic ait : Iste est Spiritus procedens de Patre et 
Filio qui dividit dona propria prout vuit. Idem in alia 
homil.: Credendum est8piritum sanctum Patris esse 
ét Filii. Istum Spiritum sanctum dicimus Patri et Fi- 
lio co:iqualem, et procedefitem de Patre et Filio. Hoc 
credite, ne colloquia mala corrumpant bonos morcs. 
Ecce a doctoribus Grecorum aperta habemus testi- 
monia, quibus Spiritus sanctus a Patre et Filio pro- 
cedere ostenditur. Omnis ergo lingua confiteatur 
Spiritum sanctum procedere a Patre et Filio. 


DISTINCTIO XII. 


UTRUM SPIRITUS SANCTUS PRIUS VEL PLENIUS PROCE- 
DAT A PATRE QUAM A FILIO. 


1. Item queritur cum Spiritus sanctus a Putre pro- 
cedat et a Filio, utrum prius vel magis processerit a 
Palre quam a Filio,quod nititur haereticus oslendere, 
ita dicens:Si processit Spiritus sanctus a Patre, pro- 
cessit utique aut nato jam Filio, aut non nato Filio. 
Si vero jam nato Filio processit, ante natus est Filius 
quam processerit Spiritus sanctus; precessit ergo 
nativitas Filii processionem Spiritus sancti. Si autem 
processit a Patre, non genito Filio; ante processit 

uam Filius genitus fuerit. 
esponsio Augustini ad. id. quod primo querebatur, sci- 
icet, an prius a Patre quam a Filio processerit. 

2. Hisct hujusmodi quiestionibus magis laboriosis 
quam. Íructuosis respondet Aug. in lib. 15 de Trin., 
cap. 26, dicens: In illa summa Trinitate, quao Deus 
est, intervalla temporum nulla sunt per qux» posset 
ostendi aut saltem requiri utrum prius de Patre natus 
sait Filius, et postea de ambobus processerit Spiritus 
sanclus. Numquid ergo possemus quaerere uirum 
jam processerat de Patre Spiritus sanctus, quando 
natus est Filius, an nondum processerat, et illo na- 
to, de utroque processit? Non possunt prorsus ibi 
ista queri, ubi nihil ex tempore inchoatur, ut ex 
consequenti perficiatur in tempore. Ideo qui potest 
intelligere sine tempore generationem Filii de Patre, 
intelligat sine tempore processionem Spiritus sancti 
de utroque. Ecce his verbis absoluta est quaestio illa 
qua querebatur utrum prius processerit Spiritus 
sanctus a Paire quam a Filio. 

Hic agitur de eo quod secundo querebatur, scilicet an 
plenius vel magis processerit a Patre quam a Filio. 

8. Nunctractandum est quod secundo querebatur, 
scilicet an plenius aut magis procedat Spiritus san- 
ctus a Patre quam a Filio. Ad quod dicimus quia sicut 
non ante procedit a Patre quam a Filio, ita non ple- 
nius vel magis procedit a Patre quam a Filio. Aug.ta- 
men, in lib. 15 de Trin., c. 17, dicit quod Spiritus san- 
ctus principaliter procedit de Patre. Non frustra, in- 

uit, in hac Trinitate non dicitur Verbum Det nisi Fi- 
hus; nec donum Dei,nisi Spiritus sanctus; nec de 
quo genitum est Verbum,et de quo procedit Spiritus 


sanctus principaliter, nisi Deus Pater. Ecce audistis 


quia Spiritus sanclus principaliter procedit a Patre. 


Sed netehocturbaret, ipsecontinuo exquo sensu hoo 


PaT80L. CXCII. 


de Filio Spiritus sanctus procedere reperitur; sed hoc 
quo^ue illi Pater dedit non jam existenti, et nondum 
habenti; sed quidquid unigenito Verbo dedit,gignen- 
dodedit.Sic ergo eum genuit,ult etiam de illo donum 
comniune proccderet, et Spiritus sanctus Spiritus es- 
set amborum. Ecce exposuit ipsemet quomodo Spi- 
ritus principaliter procedat a Patre, non quia priua 
vel magis procedat a Patrequam a l'ilio,sed quia cum 
procedat a Filio, hoc ipsum habet Filius a Patre. 

Ex eodem scnsu etiam dicltur Spiritus sanctus proprie 

procedere a Patre. 

4. Ex eodem sensu etium dicitur procedere proprie 
de Patre, unde Hieron., in Expositione catholice fidel 
Nicenique Symboli ait : Credimus in Spiritum san- 
ctum, qui de Patre procedit proprie. Item : Spiritum 
sanctum verum Deum invenimus in Scriptura, et de 
Patre esse proprie. Et item : De Patre Filius et Spi- 
ritus eanctus proprie et vere de Patre procedit. 
Ecce aperte dicit Spiritum sanctum proprie esse de 
Patre, et proprie procedere a Patre. Quod non est 
ita intelligendum, tanquam prius vel plenius a Patre 
procedat, quam a Filio, sed quia hoc habet Pater & 
se non ab alio, ut de ipso sit et procedat Spiritus 
sanctus. Filius autem non a se, sed a Patre hoc ha- 


bet, ut de ipso sit et procedat Spiritus sanctus. 
Ea eodem sensu dicitur Spiritus sanctus esse,et mitti 


a Patre per Filium. 
5. Forte etiam juxta hanc intelligentiam dicitur 


Spiritus sanctus mitti per Filium, et a Patre esse per 
Filium, unde lfilar. ad Deum Patrem de Spiritu san- 
cto et Filio loquens,in lib. 12 de Trinit., ait: In Spi- 
ritu sanctotuo ex te profecto, et pereum misso.ltem : 
Ante tempora Unigenitus tuus ex te natus manet,ita 
quod ex te per eum Spiritus sanctus tuus est; quod 
elsi sensu non percipiam, tamen teneo conscientia. 
In spiritualibus enim rebus tuis bebes sum. Item in 
eodem : Conserva hunc, oro, fidei mes religionem, ut 
quod in regenerationis mex symbolo professus sum, 
semper obtineam : Te Patrem scilicet et Filium tuum 
una tecum adorem :Spiritum sanctum tuum, qui ex 
te pe^ Unigenitum tuum est promerear. Ecce aperte 
dicit Spiritum sanctum a Patre per Filium et mitti,et 
esse; qvo lnonest intelligendum quasi a Patre per Fi- 
lium minorem mittatur vel sit, sed quia ex Patre et Fi- 
lio est et mittitur ab utroque, sed hoc ipsum habet 
Filius a Patre, ut.gb ipso sit et mitfatut Spiritus san- 
ctus.THoc ergo voluit significare Hilar.,distinctionem 
faciens in locutione,ut ostenderet in Patre esse aucto- 
ritatem.Indeest etiam quod veritasostendens Patrem 
esse auctorem processionis, qua procedit Spiritus a 
Filio,dixit in Evangelio: De Patre procedit, cum et de 
Patre et Filio proceditSpiritus sanctus. Unde Aug.,in 
1.15de Trin. , querit: Si de Patre et Filio proceditSpi- 
ritus sanctus, cur Filius dixit : De Patre procedit? Cur 
putas,nisi quiasolet ad eum referreetiam quod ipsius 
est, sicut et de quo ipse est; sicut ait : Mea doctrind 
non est mea. sed ejus qui misil me.Si ergo hic intelligi- 
turejus doctrina, quam tamen non dixit suam sed Pa- 


tris,quanto magis illic intelligendus estSpiritus san- 
ctusde illo procedere,ubi sic ait: De Patre procedit; ut 
non diceret: De me non procedit. A quo autem habet 
Filius ut si Deus(est enim Deus de Deo), ab illo uti- 

ue habet ut etiam de illo procedat Spiritus sanctus. 
Rt ideo Spiritus sanctus ut etiam de Filio procedat, 
sicut procedit de Patre, ab ipso habet Patre. Quapro- 

ter qui potest intellizere in eo quod ait Filius : Sicut 

abet Pater vilam in semetipso,sic dedil et Filio vitam 
habere in semetipso; non sine vita existenti jam Filio 
vitam Patrem dedisse, sed ita eum sine tempore ge- 
nuisse, ul vita quam Pater Filio gignendo dedit, coe- 
terna sit vitse Patris qui dedit; intelligat etiam sicut 
habet Pater in seipso ut de illo procedatSpiritus san- 
clus, sic dedisse Filio ut etiam de isto procedat idem 
Spiritus sanctus, et utrumque sine tempore. Ita ergo 
dictum est Spiritum sanctum de Patre procedere,ut 
intelligatur quod etium procedit de Filio,de Patre 


18 


$55 


PETRI LOMBARDI. 


556 


esse et Filio. Si enim quidquid habet,de Patre habet A omne procedut quod nascitur.Sicut non omne quod 


l'ilius,de Patre habet utique ut d» illo procedatSpiri- 

tus sanctus,sed nulla ibi tempora cogitentur,que ha- 

beant prius et posterius, quia ibi omnino nulla sunt. 
DISTINCTIO Xlll. 

QUARE SPIRITUS SANCTUS CUM 81T DE SUBSTANTIA PA- 
TRIS NON DICATUR GENITUS VEL FILIUS, SEU TANTUM 
PROCEDENS. 

1. Post hec considerandum est, quantum a talibus 
quales nos sumus intelligi potest, cum Spiritus san- 
ctus procedat de Patre,et sit de substantia Patris,cur 
non dicatur esse natus, sed potius procedere; et cur 
non dicatur Filius. Quare autem Spiritus sanctus non 
dicatur vel sit natus, et ideo nou sit Filius, Aug. os- 
tendit in lib. 15 de Trin.,dicens : Si Spiritus sanctus 
Filius diceretur, amborum utique Filius diceretur : 
quod absurdissimum est. Filius quippe nullus est 
duorum, nisi patris et matris. Absit autem ut inter 
Deum Patrem et Dcum F'ilium tale aliquid suspicc- 
mur. Absurdissime ergo Filius diceretur amborum, 
ld est. Patris et Filii. Aniborum enim F'iliusdiceretur, 
81 eum ambo genuissent, quod abhorret omnium sa- 
norum sensus. Non ergo ab utroque est genitus, scd 
procedit ab utroque amborum Spiritus. His verbis 
ostenditur curSpiritus sanctus cum sit dePatre, non 
tamen dicatur genitus vel filius. 

Cum Spiritus sanctus non dicatur genitus, cur Filius 

dicatur procedere. 

2. Cum autem Spiritus sanctus non dicatur geni- 
tus,sed tantum procedens, quaeri solet cur Filius non 
dicitur tantum genitus, sed et procedens. Sicut ipse 
in Evangelio Joannis ait, c. 16 : Ego ex Deo (processi 
vel) exivit, el veni in mundum. Non ergo tantum Spiri- 
tus sanctus procedit a Patre, sed ctiam Filius. Ad 
quod dicimus quod cum uterque procedat a Patre, 
dissimiliter tanien. Nam Spiritus sanctus, ut ait Aug. 
in lib. 5 de Trin., procedit a Patre non quomodo na- 
tus,sed quomodo datus vel donum. Filius autem 
procedit nascendo, exiit ut genitus. Ac per hoc illud 
elucescit ut patet, scilicet cur Spiritus sanctus etiam 
non sit l'ilius, cum et ipse a Patre exeat. [deo Spi- 
ritus non dicitur Filius, quia neque natus est sicul 
unigenilus; neque factus, ut per Dei gratiam in 
adoptionem nasceretur sicut nos. 

Quod non potest distingui a nobis inter generationem 

Filii el processionem Spiritus sancti. 

3. Inter generationem vero Filii ct processionem 
Spiritussancli,dum hic vivimus, distinguere non suf- 
licimus; unde Aug; Maximino preemissam queiestio- 
nem refricanti, scilicet querenti curSpiritus sanctus 
non diceretur lilius, cum de Putris esset substuntia, 
respondens, sic ait: Queris a me si de substantia Pa- 
iris est l'ilius, de substantia Patris est etiam Spirilus 
sanctus : cur unus Filius sit, et alius non sit Filius? 
Ecce respondeo, sive capias sive non capius.De Patre 
est Filius, de Patre est Spiritus sanctus; sed ille ge- 
nitus est, iste procedens. [deo ille Filius est Patris, 
de quo est genitus : iste autem Spiritus sanctus est 
utriusque,quoniam de utroque procedit, sed ideo, 
cum de illo loqueretur ait, Joan. 15: De Patre procedi, 
quoniam Paler processionis ejus auctor est, qui ta- 
lem Filiuin genuit, et gignendo ei dedit ut ctiam de 
]pso procederet Spiritus sanctus. Nam nisi procede- 
rct etiam de ipso, non diceret discipulis, Joan. 20 : 
Accipite Spiritum sanclum, eumque insulflando daret, 
ul a 8e quoque procedere s'gnilicans, aperte osten- 
deret flando quod spirando dabat occulte. Quia ergo 
8! nasceretur, non tantum de Patre, nec tantum to 
Filio, sed de ambobus utique nasceretur, sine dubio 
Filius diceretur amborum. Ac per hoc, quia Filius 
amborum nullo modo esset, non oportuit nasci eum 
de ambobus. Aruborum est ergo Spiritus sanctus, 
procedendo de ambobus. 

Hic dicit quod non valet inter illa duo distinguere. 

4. Quid autem inter nasci et procedere intersit, 
de illa execllentissima natura loquens explicare quis 
potest? Non omne quod procedit, nascitur, quamvis 


bipes est homoest,quanvis bipes sitomnisqui hoino 
est. Hoc scio; distinguere autem inter illam genera- 
tionem et hanc processionem nescio, non valeo, non 
guflicio. Àc per hioc quia et illa et ista est ineffabilis ; 
sicut propheta Isaias, de Filio loquens, ait, c. 53: 
Generationem ejus quis enarrabit ? lta de Spiritu sancto 
verissime dicitur : Processionem ejus quts enarrabit? 
Satis sit ergo nobis, quia non est a seipso Filius, sed 
ab illo de quo natus est; non est a seipso Spiritus 
sanctus, sed ub illo de quo procedit; et quia de utro- 
que procedit,sicut jam ostendimus. DeSpiritu sancto 
quomodo ipse de Deo sit, nec tamen ipse Filius sit, 
quoniam procedendo non nascendo legitur esce de 
Deo,jamsuperius,quantum visum est,disputavimus. 
An Spirilus sanctus debeat dici ingenitus. 

9. Nunc considerandum est,cum Spiritus sanclus 
non sit genitus,utrum debeat dici ingenitus. Ad quod 
diciinus Spiritum sanctum nec genitum, nec ingeni- 
tum debere dici.Unde Aug.ad Orosium ait:Spiritum 
sanctum nec genitum, nec ingenitum fidescerta de- 
clarat,quia si dixerimus ingenitum,duos patres vide- 
bimur affirmare; si autem genitum,duos credere Fi- 
lios culpamur.Sicut enim solus Filius dicitur geni- 
tus, itaetsolusPaterdicitur ingenitus,eoquod abalio 
non sit; unde Aug.,in lib.15de Trin.,cap.25:Pater, 
inquit,solus non est de alio. Ideo solus appellatur in- 
genitos, non quidem in Scripturis, sed in consuetu- 

ine disputantium, et de re tanta sermonem qualem 
valuerint proferentium. Filius autem de Patre natus 
est ; eL Spiritussanctus de Patre principaliter et com- 
muniter de utroque procedit. Ideoque cum Spiritum 
sanctum genitum non dicamus dicere tamen ingeni- 
tum non audemus, nein hocvocabulo vel duos patres 
in illa Trinitate, vel duos qui non sunt de alio quis- 
piam suspicetur.Ecce his verbis aperteostenditSpiri- 
tum sanctum necgenitum nec ingenitum debere dici. 
Quod Hieronymus dicit Spiritum sanclum ingenitum, 

quod videlur praedictis adversari. 


C s. Hieronymus tamen in Hegulis definilionum 


contra bereticos dicit Spiritum sanctum ingeni- 
tum esse, his verbis: Spiritus sanctus Pater non est, 
sed ingenitus atque infectus. Pater non est, quia 
Patris est, et in l'autre est : processionem habet ex 
Patre, ct non nutivitatem. Filius autem non est,quia 
genilus non est. Ecce his verbis dicitur Spiritus 
sanctus csse ingenitus, quod videtur adversari pra- 
missis verbis Augustini. 
Determinatio, secundum diversas acceptiones dicil 
eos loculos 
7. Sed ut istam que videtur repugnantiam de me- 
dio abigamus, dicimus quod Hieron. aliter accepit 
nomen ingeniti, et aliter Aug. Accepit enim Aug 1n- 
genitum, qui vel quod de alio non est, et secunduin 
10c de solo Palre dicitur; Hieron. vero ingenitum di- 
cit, non genitum :et secundum hoc de Spiritu sancto 
potest dici, cum Spiritus sanctus nou sit genitus. 
Ex verbis llieronymi ostenditur ex quo sensu dixit 
Spiritum sanctum ingenilum. 
8.Quod autem Hieronymusita acceperit,ostenditur 
ex verbis ejus,quibus ineodem tractatu utitur faciens 
talem divisionern : Omnequod est, aut ingenitum est, 
aut genitum, aut factum. Est ergo quod nec natum 
est, necfactum; et est quod natum est, et factum non. 
est; et est quod nec natum est, nec factum est; ot 
est quod factum est, et natum.non est; et est quod 
factum est, et uatuin est, et renatum est; et est quod 
factum est, et natum est, et renatnm non est. Nunc 
preepositorum singulis rebus subsistentiam destine- 
mus.Quod ergo nec natum nec factum est, Pater est ; 
non enim ab alio aliquo est. Quod autem natum est 
eL factuin non est, Filius est, qui & Patre genitus est, 
non factus. Quod iterum nec faclum nec natum est, 
Spiritus sanctus est, qui & Patre procedit. Quod 
eliam factum est et natum non est, coelum et terra, 
cieteraque insensibilia sunt. Quod autem factum et 
natum et renatum est, homo est. Quod vero factum 


557 
est, el natum est,et renatum non est, animalia sunt. 
Ecce his verbis ostendit Hieron. se ingenitum acci- 
' pere, non genitum. Aliler enim non esset premissa 
divisio vera, scilicet,0mne quod est, aut ingenitum 
est, aut genitum, aut facli. Atque in divisionis hu- 
jus prosecutione,in assi;natione ingeniti,ubique po- 
nit non natum. 


DISTINCTIO XIV. 
QUOD GEMINA EST PROCESSIO SPIRITUS SANCTI. 


1.Pretereadiligenteradnotandumest quod ge:nina 
est processio Spiritus sancti : aeterna videlicet,quae 
ineffabilis est, qua a Patre ct Filio eternaliter et sine 
tempore processit ; et temporalis, qua a Patre ct Fi- 
lioad sanctiticandam crcaturam procedit. EL sicut ab 
iterno communiterac simul procedita Patre et Filio, 
itaetLintemporecommuniteretsimulab utroque pro- 
cedit ad creaturam,non divisim a Patrein Filium,et 
a Filio ad creaturam. Unde Aug., in lib.15 de Trin. 
ait: Spiritus sanctus non de Patre proceditin l'ilium, 
el de Filio procedit ad sanctificandam creaturarn ; sed 
simul de utroque procedit, quamvis hoc Filio Pater 
dederit, ut sicut de se, ita. etiam de illo procedat. 

De temporali processione Spiritus sancti specialiter 
agitur. 

2. De temporali autem processione, Dcda in homi- 
lia Dorninicz prima post Ascensionem ita loquitur : 
Cum gratiaSpiritus sancti datur hominibus,profecto 
mittitur Spiritus a Patro,mittitur et a Filio; procedit 
a Patre, procedit et a Filio ; quia et ejus missio est 
ipsa processio.His verbisaperte ostendit,donationem 
grali» Spirilus sancti dici processionem vel missio- 
nem ejusdem.Sed cum donatio vel dutio non sit nisi 
temporalis, constat quia et haec processio sive missio 
temporalis est. Hanc quoque temporalem Spiritus 
sancti processionem Aug.,in lib. 15de Trin., cap. 26, 
insinuat,dicens Spiritus sanctus processit a Christo, 
quando post resurrectionem insufflavitin discipulos, 
his verbis, Joan. 20 : Cum resurrexisset Christus a 
sortuis,et apparuisset discipulis, insuffluvit,et ait: Ac- 
cipite Spiritum sanclum; ut etiam eum de se proce- 
dere ostenderet ; et ipse cst virtus qua de illo exibat 
(ut legitur in Evangelio, Luc. 6), e! sunabat omnes.Et 
ul ostenderet hanc processionem Spiritus sancli non 
esse aliud quam donationem vel dationem ipsius Spi- 
ritus sancti, addidit, Joan. 20 : Post resurrectionem 
Dominus Jesus bis dedit Spiritum sanctum : semel in 
terra propter dilectionem proximi.et iterum de ccelo 
propter dilectionem Dei, quia per ipsum donum dif- 
funditur charitas in cordibus nostris, Act. 2, qua dili- 
gimus Deum et proximum. 

Quod aliqui dicunt 1psum Spirilum sanctum non dari, 
sed dona ejus. 

3. Sunt autem aliqui qui dicunt Spiritum sanctum 
ipsum Deum non dari,sed dona ejus, qua non sunt 
ipse Spiritus ; et, ut aiunt, Spiritus sanctus divitur 

ari cum gratia ejus,qu: tamen non est ipse qui ila- 
tur hominibus,ethocdicunt Bedam sensisse in supe- 
rioribus verbis,quibusdicitsSpiritum sanctum proce- 
dere, cum ipsius gratia datur hominibus; tanquam 
nonipse detur, sed gralia ejus. Sed quod ipseSpiritus 
sanctus, qui Deus est, et terlia in Trinitate persona, 
detur, aperte dicit Aug. in lib. 15 de Trin., cap. 26, 
ita dicens: Eumdem Spiritum sanctum datum cum 
insulflasset Jesus, de quo mox ait, Matth. 28 : Ile, 
baptixzate omnes gentes tn nomtne Pulris, ct Filii,et Spi- 
ritus sancti, ambigere non debemus.Ipse est ergo qui 
etiam de colo datus est die Pentecostes. Quomodo 
ergo Deus non est qui dat Spiritum sanctum, imo 
quantds est Deus qui dat Deum ? Ecce his verbis 
aperte dicit Spiritum sanctum, ipsum scilicet Deum 
dari hominibus a Patre, et a Filio. Et quod ipse Spi- 
ritus sanctus, qui Deus est ac tertia in Trinitate per- 
gona.nobis detur,nostrisque infundatur atque illaba- 
tur mentibus, aperte ostendit Ambr.in lib. 1 de Spi- 
ritu sancto,dicens: Licet multi dicantur spiritus,quia 


legitur, psal.103 ; Qut facit angelos suos spiritus ; unus 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XIV. 


058 


est tamen Dei Spiritus.Ipsum ergo unum Spiritum et 
uposloli, ct prophete sunt consecuti ; sicut etiam vas 
electionis dicit, Actorum9: Quia unum Spiritum pota- 
vimus ; quasi eum qui non queat scindi,sed infunda- 
tur animis, et sensibus illabatur, ut secularis sitis re- 
stinguat ardorem ; qui Spiritus sanctus non est de 
substantia rerum corporalium, nec de substantia in- 
visibilium creaturarum.His verbis aperte dicit Spiri- 
tum sanctum ipsum, qui creatura non est, infundi 
mentibus nostris. Item in eodem lib. de Spiritu 8., 
c. 9: Omnis creatura mutabilis est, sed non mutabi- 
lis Spiritus sanctus.Quid autem diceredubitem quia 
datus est et Spiritus sanctus, cum scriptum sit ad 
Rom. 5: Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per 
Spiritum. sanctum, qui datus est nobis ? Qui cum sit 
iuaccessibilisnatura,receptibilistamen propter boni- 
tatem suam nobis est, com[lens virtute omnia ; sed 
qui solis participetur justis.Simplex substantia,opu- 
lens virtutibus, unicuique presens, dividens de suo 
singulis, eLubique totus.Incircumscriptus ergo et in- 
finiius est Spirilus sanctus,qui discipulorum sensus 
separatorum infudit,quem nihil potest fallere.Angeli 
ad paucos mittebantur,Spiritussanctus autem popu- 
lis infundebatur. Quis ergo dubitet quin divinumsit 
quod infunditursimul pluribus,nec videtur? Unusest 
ergo Spiritus sanctus, qui datusest omnibus licet se- 
aratis apostolis. Et hic aperte dicit Ambr., serm. 43, 
in tom. 10, quod Spiritus sanctus, quiest substantia 
simplex, cum sit unus, datur pluribus. Alia quoque 
auctoritate (ad Itom. 5) hoc idem astruitur,scilicel 
quod Spiritus sanctus, qui cst equalis Filio, homini- 
bus detur.Aitenim Aug.,de Verbis Apostoli, sic : Cha- 
ritas Dei diffusa est in. cordibus nostris per Spiritum 
sanctum, qui datus est nobis. A quo datur ? Ab illo qui 
dedit dona hominibus. Qus: dona? Spiritum sanctum, 
qui tale donum dat,qualiscst ipse. Magna est miseri- 
cordia ejus; donum dat sibi equale,quia donum ojus 
Spiritus sanctus est. Premissis his et aliis pluribus 
aucloritatibus, aperte monstratur quod Spiritus san- 
ctus qualis Patri et Filio nobis datur; nec ideo ta- 
men minor est Patre et Filio. Unde Aug., inlib. de 
Trin., cap. ult., circa finem, ait: Non ideo, inquil, 
minorem Spiritum sanctum,quia et eum Pater misit 
et Filius arbitrandum est. 
An viri sancli et Ecclesie praelati dent, vel dare possint 
Spiritum sanctum. Quod. non dant hic ostendit. 

4. Hic queritur utrum et viri sancti dent vel pos- 
sint dare aliis Spiritum sanetum.Quem si aliis dant, 
cum ejus donattosupra sit dicta processio,videturab 
eis procedere Spiritus sanctus vel mitti,sed creatora 
creatura non mittitur vel procedit. Restat ergo ut Spi- 
rium sanctum ipsi non dent nec possint dare. Unde 
Aug. in lib. 15 de Trin.: Non aliquis discipulorum 
Christi dedit Spiritumsanctum.Orabantquippe ut ve- 
niretin eos quibus manum imponebant,non ipsi eum 
dabant. Quom morem in suis priepositis etiam nunc 
servat Ecclesia. Denique et Simon magus, offerens 
apostolis pecuniam, cap. 26 Actorum, c. 8, non ait : 
Date mihi et hanc potestatem, ut dem Spiritum san- 
ctum : sed : Cuicumque, inquit, émposuero manus, ac- 
cipiat Spiritum sanctum; quia ncc Scriptura superius 
dixerat: Vidensautem Simon quia apostoli darentSpi- 
ritum sanctum ; sed dixerat: Pidens autem Simon quia 
per ii nposiltonem manuum apostolorum daretur Spiritus 
sancius. Ecce his verbis ostendit Aug. nec apostolos, 
necalios Ecclesise prelatos dedisse vel dare Spiritum 
sanctum. 

Quod non possunt dare Spiritum sanctum htc docet. 

9. Et quod plus est,non posse etiam dare dicit in 
eodem lib. subdens: DeChristoseriptum est quod ac- 
ceperit a Patre promissionem Spiritus sancti, et effu- 
derit; in quo utraque natura monstrata est, humana 
scilicet et divina. Accepit quippe ut homo, effudit ut 
Deus.Nos autem accipere quidem hoc donum possu- 
mus pro modulo nostro; effundere vero super alios 
non utique possumus, sed ut hoc flat, Deum super 
eos a quo id efficitur invocamus. His verbig, expresse 


559 


dicit nos 


Spiritum sanctum non posse super alios ef- 
fundere, i 


est aliis dare. 
Quod videtur contrarium. 
6. Sed huic videtur contrarium quod Apostolus ad 

Gal., c. 3, de seloquens ait : Qui tributt vobis Spiri- 

tum, eL operatur virtutes in vobis. Ecce evidenter dicit 

se tribuisseSpiritum.Sed intelligendum est hoc dixis- 

se Apostolum,non quia haberet potestatem et auctori- 

tatem dandi Spiritum sanctum, sed quia ministerium 

habuerit in quo dabatur a Deo Spiritus sanctus, ut 
enim ait Aug., super eumdem locum, t. 4, exponens 

illud Apostoli verbum. Ab Apostolo praedicata est eis: 
fides; in qua predicatione adventum et presentiam 

Spiritus sancti senserant, sicut illo tempore in novi- 

tateinvitationis ad fidem,etiam sensibilibus miracu- 
lis presentia Spiritus sancti apparebat, utin Actibus 
apostolorum legitur. Aperte hic ostendit quomodoil- 
lisSpiritum sanctum Apostolus tribuerit; non utique 
ipsum mittendoin eos,sed przedicando eis fidem Chri- 
gti; quam illisrecipientibus, quod Spiritus sanctus in 
eis esset, aliquibus signis visibilibus monstrabatur. 

Non ergo homines, quantumcumque sancti, dare 
possunt Spiritum sanctum. 


DISTINCTIO XV. 
UTRUM SPIRITUS SANCTUS A SEIPSO DETUR. 


1. Hicconsiderandum est, cum Spiritus sanctus de- 
rur hominibus a Patre et Filio, quod est ipsum tem- 
poraliter procedere ab utroque vel mitti,utrum etiam 
a seipso detur. Si datur a se, et procedit vol mittitur 
a se. Ad quod dicimus quia Spiritus sanctus et Deus 
est, et donum sive datum, et ideo dat et datur. Dat 
quidem,in quantum Deus; et datur in quantum do- 
num sivedatum. Cum autem donatio sivedatioSpiri- 
tussanctisitoperatio Dei, et communis sit etindivisa 
operatio trium personarum, donatur itaque Spiritus 
non lantum a Patre et Filio, sed etiam a seipso ; un- 
de Aug., in lib. 15 de Trin., c. 9, dicit quod seipsum 
dat.Sicut, inquit, corpus carnis nihi! est aliud quam 
caro, sic donum Spiritus sancli nihil est quam Spiri- 
tus sanctus. In tantum ergo donum Dei est, in quan- 
tum datur eis quibus datur.Apud se autem Deusest, 
ctsi nemini datur,quia Deus erat Patri et Filio coeter- 
nus antequam cuiquam daretur ; nec quia illi dant et 
ipse datur, et ideo minor est illis. lta enim datur,si- 
cut Dei donum ; ut etiam seipsum dat sicut Deus.Non 
enim dici potest non esse suz potestatis, de quo di- 
ctum est : Spirttus ubi vult sptrat. Ecce aperte dicit 
quod Spiritus sanctus seipsum dat. Si enim Spiritus 
sanctus seipsum dare non potest, et eum Pater dare 

otest, et Filius potest, utique Pater dare aliquid et 

ilius quod non potest Spiritus sanctus.1tem,si Pa- 
ter et Filius dantSpiritum sanctum, necipse dat, ali- 
quid ergo Pater operaturet Filius, quod non operatur 
Spiritus sanctus; dat ergo Spiritus sanctus seipsum. 
Srautem seipsum dat,tunc et a seipso procedit et mit- 
titur, quod utique verum est. Nam processio tempo- 
ralisSpiritus sancti vel missio, ipsius est donatio, et 
ipsa Dei operatio.Procedit ergo Spiritus sanctustem- 
poraliter a se, mittitur & se, quia datur a se. 
Noncst mirum si Spiritussanctus dicatur mitti velpro- 

cedere a, sc, cum etiain Filius dicatur mitti a se. 

2. Neautem mireris quod Spiritus sanctus dicitur 
mitti vel procedere a se. Nam et de Filio dicit Aug., 
in lib. 2 de Trin., cap. 5, quod non tantum a Patre 
missus est, sed etiam & seipso et a Spiritu sancto : 
quarens quomodo Filius vel Spiritus sanctus sit mis- 
sus, cum uterque sit ubique tanquam Deus. Nam 
uterque,inquitAug.,legitur missus. DeSpiritu sancto 
enim legitur, Joan. 14: Quem mittet Pater in nomine 
meo. Et iterum, Zhid., 16 : St abiero, mittam eum ad 
vos. Et Filius de se dicit, ibib., 9: E.xivi a Patre, et 
veni in mundum. Et Apostolus dicit, Galat. 4 : Misit 
Deus Filium suum. In propheta autem Jeremia, c. 23, 
Scriptum est ex persona Dei : Clun et terram ego 
implco.Itaqueubique Deusest,ubiqueergo est Filius, 
ubique etiam est Spiritus sanctus. Illuc ergo missus 


PETRI LOMBARDI. 


4 


560 


est Filius et Spiritus sanctus, ubi erat. 
Quomodo intelligenda sil missio ulriusque. 

3. Quocirca querendum est quomodo intelligatur 
missio Filii vel Spiritus sancti. Pater enim solus, 
inquit Aug., in eodem libro, cap.5, nusquam legitur 
missus, sed Filius, et Spiritus sanctus. Et de Filio 
primo videamus quomodo missum eum Apostolus 
dicat, Galat. 4 : Misil Deus Filium suum, factum ex 
muliere;ubi satisostendit eoipso missum Filium,quo 
factum ex muliere.Proinde mitti a Patre sine Spiritu 
sancto nom potuit,quia Pater intelligitur misisseeum 
cum fecit ex femina; quod utique non fecit sine Spi- 
ritu sancto. Ecce hic dicit Filium missum a Patre et 
Spiritu sancto. 

Quoda Spiritusuncto Filius sit missus,auctoritatibus 
confirmatur. 

4. Et quod a Spiritu sancto Filius sit missus,ut ait 
Aug. in eodem,auctoritatibus confirmatur,ipseChri- 
stus dicit per Isaiam, c.48 : Nunc misit »ne Dominus ct 
Spiritus ejus. De hoc Ambros., in lib. 3 de Spiritu 
sancto, cap. 1, ita ait : Quis est qui dicit: Me misit 
Dominus et Spíritus ejus, nisi qui venit a Patre, ut 
salvos faceret peccatores, id est, Christus? ergo et 
PaterFilium misit, etSpiritussanotus.ldemin eodem, 
c. 2 : Datus est a Patre, ut [saias dicit c. 9 : Puer 
natus est nobis, et Filius dutus est nobis. Datus est, 
audeo dicere, et a Spiritu, quia et a Spiritu sancto 
missus est. Dicit enim Filius Dei, Isaie 61 : Spiritus 
Dominésuper me,propler quod unxit me ,evangelizare 
pauperibus misit »)ne,prirdicarecaptivisremissionem, 
etc.Quod cum de libro Isaise legeret, ait in Evangelio, 
Luce 4 : Hodie completa est haec Scriptura auribus 
vestris, ut de se dictum esse signaret. Bene autem 
dixit, super me, quia quasi fllius hominis et unctus 
est,et missusad predicandum. Nam secundum divi- 
nitatem non super Christum est Spiritus,sed in Chri- 
so. Ecce his verbis ostendit Ambrosius Filium esse 
missum et datum nobis, non tantum a Patre, sed 
etiam a Spiritu sancto. 

Quod Filius sit datus eliam a seipso. 

5. Deinde ostendit esse datum etiam a seipso,ita 
dicens in eodem lib.,c.2: Cum enim non definitum 
fuerit per prophetiam,a quo datus est Filius,osten- 
ditur datus gratia Trinitatis. uLetiam ipse Filius se 
dederit. Ecce hic dicit quod Filius se dedit, quia Tri- 
nitas eum dedit. Si autem Filius a se datus est,a se 
ergo missus est, et a se processit. Et hoc utique 
verum est, et concedi oportet, cum ejus missio sit 
divina operatio. 

Quod Filius sit missus a se. 

6. Quod autem a se mittatur, Aug. astruit in lib. 2 
de Trin., dicens, cap. 5: Forte aliquis cogat ut dica- 
mus eliam a seipso missum esse Filium, quia et Ma- 
rie conceptus, et partus, operatio Trinitatis est.Sed, 
inquit aliquis, quomodo Pater eum misit, si ipse se 
misit? Cui respondeo querens utdicat: Quomodo oum 
Pater sanctificavit, si et ipse se sanctificavit? Utrum- 
que enim Dominus ait, Joan. 10: Quem Pater, inquit, 
sanctificavit el misitin hunc mundum.Et alibi,Joan.17 : 
Ego pro eissanctifico meipsum.ltem quero:Quomodo 
Patereum tradidit,siipse setradidit? Utrumqueenim 
legitur, credo respondebit, si probe sapit, quia una 
voluntas est Patris, et Filii, et inseparabilis operatio. 
Sicigiturintelligat,illam incarnationem et ex Virgine 
nativitatem, in qua Filius intelligitur missus, una 
eademqueoperatione Patriset Filii inseparabiliteres- 
sefactam,nonindeseparatoSpiritu sancto.Ergoa Pa- 
treet Filio missus est1dem Filius,quiaa Patreet verbo 
ejusfactum est ut mitteretur,id est,incarnatus homi- . 
nibus appareret. Non enim missus est mutando lo- 
cum, quia in mundo erat. Quapropter Pater invisi- 
bilis una cum Filio secum invisibili,eeumdem Filium 
visibilem faciendo, misisse eum dictus est, qui siita 
visibilis fieret, ut cum Patre invisibilisesse desisteret, 
id est,si in substantia invisibilis verbi in creaturam 
visibilem mutata et transiens verteretur,ita missusa 
Patre intelligeretur Filius, ut tantum missus, non 


B61 


9tiam mittens cum Patre inveniretur. Cum vero sic 

est accepta forma servi, ut maneret incommutabilis 

forma Dei,manifestum est quod a Patre et Filio non 
apparentibus factum sit,quod apparet in Filio, id est 
ab invisibibi Patre cum invisibili Filio idem ipse 

Filius visibilis mitteretur. 

Summatim colligit quae ex p.zdictis astuuntur. 

7. Ex predictis aperte monstratur quod Filius 
missus est a Patre et Spiritu sancto, et a seipso; 
et qua sit ipsa missio, scilicet incarnatio, id est 
quod factus est homo, per quod visibilis apparuit: 
quod est opus commune Patris, et Filii,et Spiritus 
gancti. 

Quritur cur dicit : A meipso non veni. 

8.Sed ad hoc opponitur : Si Filius a seipso missus 
88t, cur ergo ait Joan. 8: A meipso non veni? Ad hoc 
Aug. respondet, in lib. de Trin., cap. prius cit.,di- 
cens hoc diclum esse secundum formam servi, se- 
cundum quam non fecit ut mitteretur, id est, non 
operatus est incarnationem, sed non secuudum for- 
mam Dei. 

Utrum semel tantum missus sit Filius, an sepe. 

9. Hic queritur utrum semel tantum missus sit 
Filius, an sepe mittatur.Si enim missio Filii ipsius 
tantum incarnatio est,curr. semel tantum incarnatus 
sit,semel tantum videtur missus.At si sepe mittitur, 
est et alia ejus missio quam incarnatio.Sed quae est 
illa? Numquid eterna genitura, missio ejus dicenda 
est, an etiam alia missio quarenda est 

Quod duobus modis dicitur Filius mitti. 

10. Ad quod dicimus quod duobus modis dicitur 
Filius mitti preter illam eternam genituram, quae 
ineffabilis est; secundum quam etiam missus posset 
dici, ut videtur quibusdam,sed melius ac verius se- 
cundum eam dicitur genitus.Preter eam ergo,duo- 
bus modis dicitur mitti, scilicet, vel cum visibiliter 
mundo apparuit carne indutus,vel cum se in animas 
pias sic transfert,uLab eis percipiatur ac cognosca- 
tur.Hos duos missionis modos aperte August.distin- 
guit in lib. 4 de Trin., c. 20, dicens : Non eo ipso 
quod de Patre natus est, missus dicitur Filius ;sed eo 

uod apparuit huic mundo:Verbum caro factum.Unde 
dicit,Joan. 16 : À palre exivi, el veni in mundum; vel 
eo quod ex tempore cujusquam mente percipitur; 
sicut dictum est de sapientia, Sapient.9: Emitte illam 
de celis sanctis tuis,et a sede magnitudinis tuz,ul mc- 
cum sit et mecum laboret,id est,doceat me laborare. 

Et tunc unicuique mittitur,cum a quoquam cogno- 

scitur atque percipitur,quantum cognosci et percipi 

otest,pro captu vel proficientis in Deum, vel per- 

Pocta in Deo anime rationalis. 

Quod secundum alterum semel.secundum alterum saepe 
sit missus; el secundum alierum ul sit homo, et se- 
cundum alterum ut sit cum homine. 

11. Ecce distincti sunt duo modi missionis Filii:et 
secundum alterum semel tantum missus est Filius, 
secundum alterum sepe missus est,et mittitur quo- 
tidie.Nam secundum alterum missusest ut sit homo, 
quod semel tantum factum est; secundum alterum 
vero mittitur ut sit cum homine, quando quotidie 
mittitur ad sanctos,et missus esl eliamanteincarna- 
tionem,etad omnes sanctos quiante fuerunt,et etiam 
&d angelos. Unde Aug. de Filio,id est de Sapientia 
Patris loquens,lib.4 de Trin.,eodem cap. ait : Aliter 
mittiturSaqientia ut sit cum homine,aliter missa est 
ut sithomo.In animas sanctas se transfert,et amicos 
Dei et prophetas constituit.sicut impletetiam sanctos 
angelos.Sed cum venit plenitudo temporis missa est 
non ut impleret angelos,nec ut esset angolus,nec ut 
esset cum hominibus vel in hominibus,ut antea in 
patribus erat,et in prophetis, sed ut ipsum Verbum 

eret caro, id est homo, 

Quod secundum alterum modum dicitur missus in mun- 

dum, secundum alterum non. 

12. Preterea notandum est quod cum his duobus 
modis mittatur Filius,secundum alterum dicitur mis- 
susin mundum,secundum alterum vero non.Eo enim 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XVI. 


504 


modo missus dicitur in mundum quo visibilis mundo 
apparuit. Unde Aug.,in eisdem lib. et cap.,ait: Cum 
ex tempore cujusquam mente percipitur, mitti qui 
dicitur,sed noninhune mundum.non enim sensibili- 
terapparet,id est,corporeis sensibus presto est.Nam 
et nos,secundum quod mente aliquid eternum capi- 
mus,non in hoc mundo sumus; etomnium justorum 
Spiritus etiam in carne viventium,in quantum divina 
sapiunt,non sunt in hoc mundo.Ex predictis liquet 
quod preter ineffabilem genituram, duobus modis 
mittitur Filius,scilicet cum visibiliter apparuit, vel 
invisibiliter percipitur mente. 
Cur Pater non dicitur missus,cum ab aliquo cognosci- 
tur, ut Filius? 
13.Hic queritur cur Pater non dicitur missus,cum 
ex tempore a quoquam cognoscitur,sicut Filius. Ad 
quod dicimus quia in eo est principii auctoritas,que 
non habet de quo sit,a quo Filius et Spiritus sanctus. 
Pater enim est,ut ait Aug.in eisdem lib.et cap.,prin- 
cipium totius divinitatis vel,si melius dicitur deita- 
tis,quia principium est Filii et Spiritus sancti.Nam, 
ut ait Aug.in eodem,in fine c.21 : Si voluissel etiam 
Deus Pater,per subjectam creaturam visibiliter ap- 
pareret ; absurdissime tamen aut a Filio quem ge- 
nuit,aut & Spiritu sancto qui de illo procedit, missus 
diceretur.Congruenter autem ille missus dicitur, qui 
in carne apparuit; misisse autem ille,qui in ea non 
apparuit. 
Pataverunt quidam Filium et Spiritum sanctum mino- 
res fuisse Patre, quia missi dicuntur. 
44.Ideoqueputaveruntquidam hereticis,cum Pater 
nonsit missus,sed Filius et Spiritus sanctus Patrem 
esse majorem, ac Filium minorem esse et Spiritum 
sanctum ; atque Patrem, quasi majorem, misisse 
utrumque quasi minorem. Quod Aug. improbat in 
lib. 4 de Trin., illis contra dicens.Non ideo, inquit, 
arbitrandum est minorem esse Filium quod missus 
est a Patre,nec ideo minorem Spiritum sanctum quod 
et Pater eum miait et Filius.Sive enim propter visi- 
bilem creaturam,sive potius propter principii aucto- 
ritatem vel coommendalionem,non propter inequali- 
tatem vel imparitatem,veldissimilitatem substantia 
in Scripturis hzc posita intelliguntur.Non ergoideo 
dicitur Pater misisse Filium vel Spiritum sanctum, 
quod ille esset major, et illi minores; sed maxime 
propter auctoritatem principii commendandam, et 
quia in visibili creatura non sicut ille apparuit.Ecce 
ostensum est qua sit missio Filii,et quibus modis 
mittatur. 
DISTINCTIO XVI. 
DE MISSIONE SPIRITUS SANCTI, QUA FIT DUOBUS 
MODIS, VISIBILITER ET INVISIBILITER. 


|. Nunc de Spiritu sancto videndum est, preter 
illam ineffabilem et eternam processionem qua pro- 
cedit a Patre et Filio,et non a seipso; que fit ejus 
temporalis procoesslo, qua dicitur missio sive datio. 
Ad quod dicimus,quia sicut Filius duobus modis di- 
citur mitti, uno quo visibilter apparuit, altero quo 
invisibiliter ca castis mentibus percipitur,ita et Spi- 
ritus sanctus a Patre et Filio ac & seipso duobus 
modis procedere sive mitti sive dari dicitur : uno 
visibiliter, altero invisibiliter. Datus est enim visi- 
bilis creatur: demonstratione, sicut in die Pente- 
costes, aliisque vicibus : et datur quotidie invisibi- 
ter, illabendo mentibus fidelium. 
Prius de illo modo missionis qui fit visibiliter, agit. 

2.Et primo agamus de illo missionis modo qui fit 
visibili specie.De hoc Aug.,in.lib.2 de Trin., cap. 5, 
ait:In promptu est intelligere de Spiritu sancto cur 
missus et ipse dicatur. Facta est enim quedam crea- 
ture species ex tempore,in qua visibiliter ostende- 
retur Spiritus sanctus:sive cum in ipsum Dominum 
corporali specie columbae descendit,sive cum in die 
Pentecostes factus est subito de cavo sonus, quasi 
ferretur flatus, vehemen, et vis: sunt illis lingue di- 
vise sicut ignis,qui el inseditsuper unumquemqr 


563 


eorum. Hec operatio visibiliter expressa, et oculis 
oblata mortalibus missio Spiritussancti dicta cst:non 
ut appareret cis ipsa substantia,qua et ipse invisibi- 
lis et incommutabilis est,sicut Pater et Filius; sed 
utexterioribus visiscorda hominum commota a tem- 
porali manifestatione venientis,ad occultam eterni- 
tatem semper presentis converteretur.Ecce his ver- 
bisaperit Aug.illum modum missionis,qui visibiliter 
exhibetur,cum tamen ipse Spiritus in sui natura non 
videatur:qui nec in illis creaturis magis erat quam 
in aliis,sed ad aliud.In illis enim erat,ut per eas ad 
homines veniens, ostenderetur esse in illis ad quos 
ille creature veniebant. Non enim Spiritus sanctus 
temporali motu tunc venit,vel in homines descendit, 
sed per temporalem motum creature significata est 
gpiritualis et invisibilis Spiritus sancti infusio.Et ut 
apertius dicam,per illum modum missionis Spiritus 
sancti corporaliter exhibitum,monstrata estspiritua- 
lis et interior missio sancli Spiritus sive donatio,de 
ua agendum est. 
Cum Filius sit minor Patresecundum formam creatam 
in quaapparuit,cur non et Spiritus sanctus similiter? 

3. bed prius querendum est,cum Filius dicatur 
. minor Patresecundum missionem quain forma crca- 
ta apparuit,cur et Spiritus sanctus non dicatur simi- 
liter minorPatre,cum informa creata apparuit? Nam 
de Filio quod minorsit Patre,secundum formam qua 
missus apparuit, aperte ostendit Aug., in lib. 4 de 
Trin.,dicens, cap.19. Misit Deus Filium suum, factum 
ez muliere, fuctum sub lege,Gal. 4; usque adeo par- 
vum,ut factum ; eo itaque missum,quo factum. Fa- 
teamur ergo factum, minorem; et in tantum mino- 
rem,in quantum factum : et in tantum factum, in 
quantum missum.Ecce habes,quia Filiusin quantum 
est missus,id est,factus, minor est Patre. Cur ergo 
Spiritus sanctus non dicatur Patre minor,cumet ipse 
creaturam assumpserit in qua apparuit? quia aliter 
Spiritus assumpsit creaturam in qua apparuit,aliter 
Filius.Nam Filius accepit per unionem personae.Spi- 
ritus vero non. Filius enim accepit hominem, ita ut 
fieret homo.Spiritus vero sanctus non ita accepit co- 
lumbam,ut fieret columba.De hoc Aug., in lib. 2. de 
Trin., ait, cap. 6: Ideo nusquam soriptum est quod 
Deus Pater major sit Spiritu sancto,vel Spiritus san 
ctus minor Patre,quia non sic est assumpta creatura 
in quaappareretSpiritussanc!us,sicut assumptus est 
Filius hominis in qua formaipsius Dei Verbi persona 
presentaretur, non ut haberet Verbum Dei sicut alii 
sancti sapientes,sed quod ipsum Verbum erat.Aliud 
est enim Verbum in carne, aliud Verbum caro, id 
est,aliud est Verbum in homine, aliud Verbum est 
homo.Caro enim pro homine posita est in eo quod 
ait, Joan. 1 : Verbum caro factum est. Non ergo sic 
assumpta est creatura in qua apparuit Spiritus sanc- 
tus,sicut assumpta est caroilla et humana forma ex 
Virgine Maria. Non enim columbam, vel illum fla- 
tum, vel illum ignem beatificavit sibique in unita- 
lem persone conjunxit in eternum. Ex praedictis 
aperte ostensum est secundum quid Filius dicatur 
minor Patre,et quare Filius dicatur minor Patre, et 
non Spiritus sanctus. 

Quod Filius secundum quod homo factus est, non modo 

Patre,sed Spiritu sancto,et etiam seipso minor est. 

4. Notandum autem quod Flius secundum quod 
homo factus est,non tantum Patre,sed Spiritu san- 
cto,ct ctiam seipso minordicitur.Etquod etiam scip- 
80 minor dicatur secundum formam servi. Aug.osten- 
dit in lib 1 de Trin., dicens; cap. 7 : Erraverunt 
homines, ea qua de Christo secundum hominem 
dicta sunt,ad ejus substantiam qua sempiterna est 
iransferentes : sicut iilud quod ipse Dominus ait, 
Joan. 14 : Pater major me est, quod propter for- 
mam servi veritas dicit : eRecundum quem modum, 
eliam seipso minor est Filius. Quoinodo enim non 
etiam seipso minor lactus est,qui seipsum exinanivit, 
formam servi accipiens, Philip.2? Non enim sic accc- 
pit formarn servi, ut amitterct formam Dei, in qua 


PETRI LOMBARDI. 


504 


erat equ:lis Patri.In forma ergo Dei,unigenitus Pa 
tris equalis est Patri ; in forma servi, etiam seipso 
minor est.Non ergo immieritoScriptura dicit utrum- 
que scilicet et »qualem Pairi Filium, et Patrem 
majorem Filio. lllud enim propter Dei formam,hoc 
autem propter formam servi intelligitur.De hoc eo- 
dem in lib. 2.de Trin.Aug. ait, cap. 1 : Dei Filius 
est equalis Putri secundum Dei formam,in qua est; 
et minor Patre secundum formam servi,quam acce- 
pit:in qua non modo Patre,sed etiam Spiritu sancto; 
nec hoctantum,sed etiam seipso minor inventusest. 
Propter quod,ut idem in lib.contra Maximinum ait, 
non tantum Paire,sed etiam seipso et Spiritu saucto 
minor factus est, et etiam minoratus paulo minus 
ab angelis.Est ergo Dei Filius, ut ipse ait, in lib.1, 
de Trin.,cap.7 : Deo Patri natura equalis, habitu 
minor, id est in forma servi quam accepit. His au- 
ctoritatibus ostenditur aperte Filius secundum for- 
mam servi minor Patre,et seipso,et Spiritu sancto. 
Hilarius aliter dicit, scilicet quod. Pater stt major, nec 
Filius tamen minor. 

5.Hilarius autem dicere videtur quod Pater major 
git Filio,nec tamen Filius minor Patre. Pater enim 
dicitur major propter auctoritatem,quia ineo est au- 
ctoritas generationis; secundum quam dicit.Joan.14: 
Pater major me est.Et Apostolus, Philipp. 2 : Dona- 
vit ei nomen quod est super omne nomen.Cum ergo ait: 
Pater major me est,hoc est ac si diceret, donavit mi- 
hi nomen.Si ergo,inquit Hilarius in.lib. 9 de Trin.. 
donantis auctoritate Pater major est, numquid per 
doni confessionem Filius minor est? Major itaque do- 
nans est,sed minor jam non est cui unuuresse do- 
natur,ait enim,Joan.1 : Ego et Pater unum sumus. 
$1 non hoc donatur Jesu ut confitendus sit in gloria 
Dei Patris,minor Patre est; si autem in ea gloria ei 
donatur esse qua Pater est,habes et in donantis au- 
ctoritate quia major est, et in donati confessione 
quia unum sunt.Major itaque Pater Filio est,et plane 
major: cui tantum donat, quanius est ipse, cui 
innascibilitatis esseimaginem sacramento nativitatis 
impariit.quem ex se in forma sua generat.Audisti, 
Jector,quid super hoc dicat Hilar., cujus verba ubi- 
cumque occurrerint diligenter nota, pieque intel- 


lige. 
DISTINCTIO XVII. 
DE MISSIONE SPIRITUS SANCTi, QUA INVISIBILITER 
MITTITUR. 

1.Jam nuncaccedamus ad assignandum missionem 
Spiritus sancli qua invisibiliter mittiturin corda fide- 
lium. Nam ipse Spirilus sanctus, qui Deus est, ac 
terlia in Trinitate persona (ut supra ostensum est), 
& Paire et Filio ac seipso temporaliter procedit, id 
est, mittitur ac donatur fidelibus.Sed qua sit ista 
missio sive donatio, vel quomodo fiat, consideran- 
dum est. 

Pramittitur quiddam ad hanc ostensionem necessarium, 
scilicet quod Spiritus sanctus est charitas qua diligi- 
mus Deum el proximum. 

2. Moc autem ut intelligibilius doceri, ac plenius 
perspici valeat,premittendum est quiddam ad hoc 
valde necessarium. Dictum quidem est supra, et 
Bacrisauctoritatibusostensum,quod Spiritussanctus 
ainor est Patris et Filii quo se invicem amant et nos. 
His autem &ddendum est quod isse idem Spiritus 
sanctus est amor sive charitas, qua nos diligimus 
Dcum et proximum ; que charitas cum ita est in no- 
his, ut nos faciat diligere Deum et proximum,tunc 
Spiritus sanctus dicitur mitti vel dari nobis; et qui 
diligit ipsam dilectionem qua diligit proximum, in 
co ipso Deum diligit,quia ipsa dilectio Deua,id est, 
Spiritus sanctus. 

Auctoritatibus 1la esse confirmat. 

8.Ne autem in re tanta aliquid de nostra influere 
videamur,sacris auctoritatibus quod dictum est cor- 
roboremur.De hoc Aug., in lib. 8 de Trin., cap. 7, 
ait :Qui proximum diligit,consequens:est ut ipsam 
precipue dilectionem diligat.Deus autem dilectio es, 


$65 
consequens ergo est ut precipue Deum diligat.Item 
in eodem : Deus dilectio est,ut ait Joannes Apostolus 
1 Epist.,c. 4; ut quid ergo imus et currimus in su- 
blimia celorum et ima terrarum querentes cum qui 
est apud nos,si nos apud eum csse velimus ? Nemo 
dicat : Non novi quid diligam ; diligat fratrem,et di- 
ligat eamdem dilectionem.Magis enim novit dilectio- 
nem qua diligit,quam fratrem quem diligit. Ecce jam 
potes notiorem Deum habere quam fratrem. Plane 
notiorem,quia presentiorem, quia interiorem, quia 
certiorem.Amplectere dilectionem Deum,et dilectio- 
ne amplectere Deum. Ipsa est dilectio que omnes 
bonos angelos,et omnes Dei servos consociat vinculo 
sanctitatis.Quanto ergo saniores sumus a tumore su- 
erbis,tanto sumus dilectione pleniores : et quo niai 
eo,plenus est,qui plenus est dilectione ? His verbis 
satis ostendit Aug.quod dilectio ipsa qua diligimus 
Deum vel proximum, Deus est. Sed adhuc apertius 
in eodem libro subdit dicens : Dilectionem quantum 
commendat Joannes Apostolus attendamus.Qui dili- 
git,inquit,ibid., c. 2, frutrem,in lumine manel,et scan- 
dalum in eo non est. Manifestum cst quod justitie per- 
lectionem in fratris dilectione posuerit.Nam in quo 
scandalum non est, utique perfectus est. Et tamen 
videtur dilectionem Dei tacuisse : quod nunquam fa- 
ceret,nisi quia in ipsa fraterna dilectione vult intel- 
ligi Deum.Apertissime enim in eadem Epistola paulo 
post, cap. 4, ait ita : Dilectissimi,diligamus invicem, 
quia dilectio ex Deo est, et omnis qui diligit, ex Deo 
natus est,et cognovit Deum. (Qui non diligit non cogno- 
vit Deum, quia Deus dilectio est. Ista contextlio satis 
aperte declarat eamdem ipsam 1raternam dilectio- 
nem (nam fraterna dilectio est qua diligimus invi- 
cem) non solum ex Deo,sed etiam Deum esse,tanta 
auctoritate predicari,scilicet Joannis. Cum ergo de 
dilectione diligimus fratrem, de Deo diligimus fra- 
trem ; nec fleri potest ut eamdem dilectionem non 
recipue diligamus qua fratrem diligimus,quoniam 
eus dilectio est. Item, qui non diligit fratrem non 
est in dilectione; et qui non est in dilectione, non 
est in Deo,quia Deus dilectio est. Ecce aper'e dicit 
fraternam dilectionem Deum esse. 


Quod fraterna dilectio cum sit Deus,non est Pater, vel 
Fillus, sed tantum Spiritus sanctus. 


4. Cum autem fraterna dilectio sit Deus,nec Pater 
est,nec Filius,sed tantum Spiritus sunctus,qui pro- 
prie in Trinitate dilectio vel charitas dicitur. Unde 
Aug., in lib. 15 de Trin.. cap. 19:Si in donis Dei 
nihil est majus charitate,ct nulluin est majus donum 
Dei quam Spiritus sanctus,quid consequentius est, 

uam ut ipse sit charilas,qua dicitur et Deus et ex 
Deo? Ita enim ait 1 Joan. 4 : Dileciio ex Deo est. Et 
paulo post : Deus dilectio est. Ubi manifestat eam se 
dileclionem dixisse Deum,quam dixit ex Deo ; Deus 
ergo ex Deo est dilectio.ltem in eodem cap.,Joannes 
volens de hac re apertius loqui : In hoc,inquit,cogno- 
scimus,quia in ipso manemus,et ipse in nobis,quia de 
Spiritu suo dedil nobis.Spiritusitaque sanctus,de quo 
dedit nobis, facit nos in Deo manere, et ipsum in 
nobis ; hoc autem facit dilectio. Ipse est ergo Deus 
dilectio. Ipse igitur signiflcatur ubi legitur : Deus di- 
lectio est.Ex his ergo apparet quod Spiritus sanctus 
charitas est. 


Quod non est dictum per causam illud : Deus charitas 
esL ; sicul illud : Tu es patientia meu,et spes mea. 


5. Sed ne forte aliquis dicat illud esse dictum per 
expressionem cause : Deus charitas est, eo scilicet 
qued charitas sit ex Deo,ct non sitipse Deus ;sicut 

icitur : Deus nostra patientia est, et spes, non quod 
inse sit ista,sed quia ista ex Deo sunt ; occurrit Aug,, 
ostendens hoc non esse dictum per causnm,sicut illa, 
in lib. 15 de Trin.,cap. 17, dieens : Non dicturi su- 
mus charitatem non propterea esse dictam Deum, 
quod ipsa charitas sit ulla substantia que Dei digna 
sit nomine,sed quod donum sit Dei ; sicut dictum est 
de Deo : Tu es patientia mea.Non utique ideo dictum 
est : Tu es vatien. ia mea,quod Dei substantia est nos- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XVII. 


560 


tra patientia,sed quia ab ipso nobis est.Unde psal. - 
G1. .4b ipso est patientia mea. Hunc enim sensum fa- 
cile refellit Scripturarum ipsa locutio.Tale est enim : 
Tu es patientia mea, quale cst : Domine spes mea, et 
Deus meus misericordia mca ; et multa similia.Non est 
autem dictum : Domine charitas mea,aut : Tu es cha- 
ritas mea, aut : Deus charitas mea, sed ita dictum 
est 1 Joan.4 : Deus charitas est, sicut dictum est in 
Joan.,c. 4 : Deus spiritus est.lMoc qui non discernit in- 
tellectum aDomino,non expositionem quzrat anobis. 
Non enim apertius quidquam possurnus dicere; 
Deus ergo charitas est. Ex praedictis clarescit quod 
Spiritus sanctus charitas est,qua diligimus Deum et 
proximum ; unde facilius est nobis ostendere quo- 
modo Spiritus sanctus mittatur sive detur nobis. 
Quomodo Spiritus sanctus mittatur, vel. detur. nobis. 
6. Tunc enim mitti vel dari dicitur,cum ita in no- 
bis est,ut faciat nos diligere Deum et proximum, 
quod manemus in Deo,et Deus in nobis.Unde Aug., 
hunc missionis modum insinuans,in lib. 15 de Trin., 
c.70,ait : Deus Spiritus sanctus,qui procedit ex Deo, 
cum datus fuerit homini, acceadit eum ad diligen- 
dum Deum et proximum, et ipse dilectio est. Non 
enim habet homo unde diligat Deum, nisi ex Deo. 
Ecce quomodo datur vel mittitur nobis Spiritus san- 
ctus secundum quod dicitur datum, sive donum. 
Quod donum commendat Aug.. explanans apertius 
qnomodo detur,in eodem libro.Dilectio, inquit, Dei 
iffusa est in cordibus nostris,ut ait Apostolus. Rom.5, 


per Spiritum sanctum qui datus est nobis.Nullum est 


1sto dono Dei excellentius. Solum est quod dividit 
inter filios regni et filios perditionis.Dantur et alia 
perSpiritum munera,sed sinecharitate nihil prosunt, 
Nisi ergo tantum impartiatur cuiquam Spiritus san- 
clus,ut eum Dei et proximi faciat amatorem,a sinis- 
tra non transfertur ad dexteram.Neque Spiritus san- 
ctus proprie dicitur donum,nisi propter dilectionem; 
quam qui non habuerit,et si loquatur omnibus linguis, 
et habuerit prophetiam,et omnem scientiam,et omnem 
fidemn,et distribuerit omnem substantiam suam,et tra- 
diderit corpus suum ile ut ardeal,non ei prodest (3 Cor., 
13).Quantum ergo bonum est sine quod ad eternam 
vitam neminem tanta bona perducunt! Ipsa vero 
dilectio vel charitas (nam unius rei nomen est utrum- 
que) perducit ad regnum. Dilectio ergo, quae Deus 
est, et proprie ex Deo est, Spiritus sanctus est, per 
quem diffunditur in cordibus nostris Deus charitas, 
per quam nos tota inhabitat Trinitas.Quocirca rec- 
tissime Spiritus sanctus,cum sit Deus,vocalur etiam 
donum Dei.Quod donum proprie quid nisi charitas 
intelligendum est; que perducit ad Deum, ct sine 
qua quodlibet aliud Dei donum non perducit ad 
Deum.Ecce hic aperitur quod supra dictum erat sci- 
licet quod charitas sit Spiritus sanctus, et donum 
excellentius ; et quomodo hoc donum,id est Spiritus 
sanctus detur nobis,scilicet cum ita impartitur ali- 
cui,id est,ita habet esse in aliquo,ut eum faciat Dei 
et proximi amatorem.Quod cum facit,tunc dari di- 
citur sive mitti alicui ; et tunc ille dicitur proprie 
habere Spiritum sanctum. 

Utrum concedendum sit quod Spiritus sanctus augeatur 

tn homine vel magis vel minus habeatur vel detur. 

7. Hic queritur, si charitas Spiritus sanctus est, 
cum ipsa augcatur ct minuatur in homine,et magis 
et minus per diversa tempora habeatur ; utrum con- 
cedendum sit quod Spiritus sanctus augeatur vel 
minuatur in homine, vel magis et minus habeatur. 
Si enim in homine augetur,et magis vel minus datur 
et hahetur,mnutabilis esse vidctur, Deus autem om- 
nino immutabilis est. Videtur ergo quod vel Spiri- 
tus sanctus non sit cbaritas,vel charitas non augea- 
tur vel minuatur in homine.1tem charitaset non ha- 
benti datur ut habeat.et habenti ut plenius habeat. 
Sic ergo Spiritus sanctus charitas est, et non ha- 
benti datur ut habeat,cf habenti ut plenius habent. 
Scd quomodo datur non habenti,cuin ipse ut Deus 
sit ubique ct in omnibus creaturis totus ; et quomo- 
do pleniua datur vel habetur sine sui mutatione 


561 


Responsio ad. primam quzstionem. 

8. His itaque respondemus,dicentes quod Spiritus 
ganctus sive charitas penitus immutabilis est,nec in 
ge augetur vel minuitur,nec in se recipit magis vel 
minus ; sed in homine vel petius homini augetur et 
minuitur et magis vel minus datur vel habetur, si- 
cut Deus dicitur magnificari et exaltari in nobis,qui 
tamen in se nec magnificatur nec exaltatur. Unde 
Propheta psal.63 : 4ccedat homo ad cor altum.et exal- 
tabitur Dens. Super quem locum ait auctoritas (1) : 
Deus non in se, sed in corde hominis grandescit. 
Sic ergo Spiritus sanctus homini datur,et datus am- 
plius datur,id est,augetur,et magis et minus habe- 
tur; et tamen immutabilis existit. 

Responsio ad secundam. 

9. Cumque ubique sit et in omni creatura totus, 
sunt tamen multi qui eum non habent. Non enim 
omnes Spiritum sanctum habent, in quibus est ; 
alioquin et irrationabiles creature haberent Spiri- 
tum sanctum, quod fidei pietas non admittit. 

Auctoritate confirmet utramque responsionem. 

10. Ut autem certius fiat quod diximus, auctori- 
tate confirmemus : Quod Spiritus sanctus magis ac 
minus percipiatur et homini augeatur,et non habenti 
detur, et habenti ut plus habeatur, Aug. ostendit 
super Joannem dicens : Sine Spiritu sancto constat 
nos Christum non diligere,et ejus mandata servare 
non posse ; et id nos posse,atque agere tanto minus, 
quanto illum percipimus minus; tanto vero amplius, 
quanto ilum percipimus amplius.Ideoque non solum 
non habenti,verum etiam habenti non incassum pro- 
mittitur.Non habenti quideimn,ut habeatur ; habenti 
gutem,ut amplius habeatur.Nam si ab alio minus, 
et ab alio amplius non haberetur, sanctus Eliseus 
sancto Elie non diceret, 4 Reg. 2 : Spiritus qui est in 
te, duplo sit in me. Christo autem qui est Dei Filius, 
non ad mensuram datus est Spirilus ; Joan. 3. Neque 
enim sine gratia Spiritus sancti est mediator Dei et 


hominum homo Christus,quod enim est unigenitus: 


Dei Filius equalis Patri,non est graliv,sed nature. 
Quod autem in unitatem persone unigeniti assum- 
ptus est honto,gralie est,non nature.Ceteris autem 
ad mensuram datur,et datus additur,donec unicui- 
que pro modo sus& perfectionis propria menaura 
compleatur.Ecce expresse habes quod Spiritus san- 
ctus magis et minus datus vel accipitur, et homini 
datus augetur,et habenti et non habenti datur,quia 
Spiritus sanctus est charitas qua non habenti datur, 
et in habente augetur et proficit.Imo,ut verius ct ma- 
gi8 proprie loquar,homo in ea proficit et deficit ali- 
quando ; et tunc ipsa dicitur proficere vel deficere, 
quie tamen nec proficit nec deflcit in se, quia Deus 
est; unde Aug.,in homil. 9 super Epistolam Joan., 
ait : Probat se quisque quantum in illo profecerit 
charitas,vel potius quantum ipse in charitate profe- 
cerit.Nam si charitas Deus est,nec deficit nec proli - 
cit.Sic ergo in te proficere dieitur churitas,quia tu 
in ca proficis.Ecee quomodo intelligendum sit cum 
dicitur Spiritus sanctus augeri in nobis,quia nos in 
eo scilicet proficimus,sic et alia hujusmodi. 
Quod. aliqui dicunt. Spiritum sanctum non esse chari- 
latem qua diligimus Deum et proximum. 

41. Supradictum est quod Spiritus sanctus chari- 

tas est Patriset Filii, qua se invicem diliguntet nos; 


et ipsc idem est charitas que di/Tunditur in cordibus . 


nostris,Rom. 5, ad diligendum Deum et proximum. 
Horum alterum omnes Catholici concedunt,scilicet 
quod Spiritus sanctus sit Charilas Patris et Filii.Quod 
autem ipse idem sit charitas qua diligimus Deum et 


proximum, plerisque negatur.Dicunt enim :Si Spi- 


ritus sanctus charitas est Patris et Filii et nostra,ea- 
dem ergo charitasest qua Deus diligit nos,et.qua nos 
diligimus eum. Hoc autem sanctorum auctoritates 
negare videntur.Dicit enim Aug.in lib.de Spiritu et 
Littera : Undc cst dilectio,nisi unde et ipsa fides,id 


(1) Habetur in antiquo, Cassiodori. 


PETRI LOMBARDI, 


est,a Spiritu sancto? Non essetenim innobis,;nieidif- 
funderetur in cordibus nostris per 8piritum.Charitas 
aulem Dei dicta est diffundi in cordibus nostris,non 
qua nos ipse diligit,sed qua nos facit dilectores suos. 
Sicut justitia Dei dicitur,qua nos justi ejus munere 
efficimur;et Domini salus, qua nos salvat;et fides 
Christi,qua nos fideles facit.His verbis videtur mon - 
trari distinctio intercharitatem,quanos Deus diligit, 
et qua nos diligimus.Et sicut jus'ititia nostra dicitur 
Dei,non quod ipsesitea justus,sed quia ea nos justos 
facit,similiter et fides et salus,sic videtur dicta Dei 
charitas,quz est in nobis,non quod ipse ea diligat, 
sed quia ea nos diligere facit.De hoc etiam idem Aug., 
in lib. 15 de Trin. a8it,c. 17 : Cum Joannes commemo- 
rasset Dei dilectionem, non qua nos eum, sed qua 
ipse dilexit nos, et. rnisit Filium suum liberatorem 
pro peccatis nostris. Ecce et hic videtur manifeste 
dividere dilectionem qua nos diligimus Deum,ab ea 
qua ipse diligit nos.Si ergo,inqutunt,Spiritus sanc- 
tus dilectio est qua Deus diligit,et qua nos diligimus, 
duplex dilectio est,imo duo diversa est,quod absur- 
dum et a verilate longe est. Non ergo dilectio qua 
diligimus,sed qua Deus tantum diligit nos. 
Responsio ad przdicta detevminans auctoritates. 

12. His respondemus predictarum auctoritatum 
verba determinantes hoc modo : Charitas Dei dicta 
est diffundi in cordibus nostris,non qua ipse nos di- 
ligit; sed qua nos diligere facit, e:c.His verbis non 
dividitur nec diversa ostenditur charitas qua Deus 
nos diligit,ab ea qua nos diligimus; sed potius cum 
sit una eadem charitas,et dicatur ipsa Dei charitas, 
et diversis de causis et rationibusDei charitas appel- 
Jari in Scriptura ostenditur.Dicitur enim Dei chari- 
tas,vel quia Deus ea diligit nos,vel quia nos ea suos 
dilectores facit. 

Determíinatio prima. auctoritatis. 

13.Cum ergo ab Apostolo dicitur,Itom.5,:Charitas 
Dei diffunditur in cordibus nostris,non est dicta cha- 
ritas Dei qua diligit nos,sed qua facit nos diligere, 
id est,non ibi appellatur charitas Dei,eo quod Deus 
noseadiligit,sed eo quod nosea sui dilectores facit. Et 

uod earalione possit. dici charitas Dei, quia nosea di- 
ligere facit,ex simili genere locutionis ostenditur,si- 
cut diciturjustitia Dei qua nosjustificat,et Domini sa- 
lusquanossalvat,et fides Christi qua nos fideles facit. - 

Deterinatio secunda. 

14. Similiteret aliam exponimus auctoritatem ubi 
ait dilectionem Dei comimmemorari,noa qua nos cum, 
ged qua ipse dilexit nos;ac si diceret: Commemorat 
dilectionem Dei,non secundum quod ea nos diligi- 
mus Deum,sed secundum quod ipse ea diligit nos. 

Atiud objicéunt. 

15. Sed aliud est, inquiunt, quod magis urget : 
dixit enim supra Aug.,lib.deSpiritu et Littera,c. 32, 
quod dilectio est a Spiritu sanclo,a quo fides. Sicut 
ergo fides non est Spiritus sanctus a quo est,ita nec 
charitas. Quomodo ergo Spiritus sanctus est, si ab 
ipso est?Naum si ab ipso est,et ipse cst, ergo Spiri- 
tus sanctus u seipso cst. Ad quod dicimus : Spiritus 
sanctus quidem u seipso non est,sed tamen a seipso 
datur nobis,utsupra dictum est; dat enim seipsum 
nobis Spiritus sanctus.Et ex hoc sensu dictum est 
quod charitas ab ipso est in nobis,et tamen ipsaSpi- 
ritus sanctus est.Fides autem est a Spiritu sancto, 
ét non est Spiritus sanctus,quia donum vel datum 
solummodo est,non Deus dans. 

Quod alias inducunt. rationes et. auctoritates ad 
idem probundum. 

16. Alias quoque inducunt rationes ad idem os- 
tendum,scilicet quod charitas non sit Spiritus san- 
ctus,quia charitas affectio mentis est et motus ani- 
mi,Spiritus sanctus vero non est affectio animi vel 
mnotus mentis,quia Spiritus sanctus immutabilis est 
et increatus ; non est ergo charitas. 

Quod charitas est motus vel affectio anii. 
17.Quod autem charitas sit affectio animi,et motus 
mentis, auctoritatibus confirmant. Dicit enim Aug. 


in lib. 3 de Doct. christ. : Charitatem voco motum 
animi ad fruendum Deo propter ipsum,etl se ac pro- 
ximo propter Deum. Idem in lib. de Moribus Eccle- 
si: catholice, c. 1, tom. 1,tractans illud verbum Apo- 
stoli, Rom. 8, 11: Nec mors nec vila poterit nos sepa- 
rare a charitate Dei. Charitas Dei,inquit,hic dicta est 
virtus que animi nostri rectissima aífectio est, quae 
conjungit nos Deo, qua eum diligimus. Ecce his ver- 
bis exprimitur quod charitas est affectatio et motus 
animi; ac per hoc non videtur esse Spiritus sanctus. 
Responsio determinans auctoritates. 

18. Ad quod dicimus hoc ita dictum esse sicut di- 
citur : Deus est spes nostra et patientia nostra, quia fa- 
cit nos sperare et pati; ita charitasdicituresse motus 
sive affeciio animi, quia per eam movetur et affici- 
tur animus ad diligendum Deum. Non autem mireris 
si charitas, cum sit Spiritus sanctus, dicatur motus 
mentis; cum etiam in lib. Sap., c. 8, dicatur de Spi- 
ritu sapientie : Qui attingit a fine usque ad finem,qui 
&5t actus mobilis,certus,incoinquinatus. Quod non ideo 
dicitur, quod sapientia sit mobile aliquid vel actus 
aliquis,sed quia sui immobilitate omniaattingit,non 
locali motu,sed utubique semper gjt,et nusquam in- 
clusa teneatur.Sic ergo charitasdicitur motusanimi, 
non quod ipsa sit motus, vel alfeetio,vel virtus animi, 
sed quia per eam,quasi esset virlus,alficitur mens et 
moveLlur.Sed si charitas Spiritus sanctusest,qui ope- 
ratur in singulis prout vult; cum per eum mens ho- 
minis afficiatur et moveatur ad credendum vel spe- 
randum et hujusmodi,sicutad diligendum,quare non 
sic dicitur charitas motus vel affectio mentis ad cre- 
dendum vel sperandum, sicut ad diligendum? Ad 
quod sane dici potest quia alios actus atque motus vir- 
tutum operatur charitas,id est,Spiritus sanctus,me- 
diantibusvictutibus quarum actussunt,utpoteactum 
fidei,id est,credere fide media, ut actuni spei,id est, 
Bporare media spe.Per fidem enitn et spem predictos 
operotur actus. Diligendi vero actum per se tantum, 
Bine alieujus virtutis medio operatur,id.est,diligere. 
Aliter ergo huncaetumoperatur quam alios virtutum 
actus. Idcoque differenter de hoc et de aliis loquitur 
Seriptura,que istum specialiter charitati tribuit.Est 
ergo ebaritas vere Spiritus sanctus; unde Aug.,pra»- 
missum verbum Apostoli tractans in eodem lib., 
oharitatem dicit esse bonum, quo nil melius est ;et 

er hoc ipsam esse Deum significat, dicens,tom. 9, 
ct. 14 : Si nulla res ab cjus charitate nos separat, 
quid esse non solum melius, sed etiam certius hoc 
bono potest? Ecce dicit quia charitate nihil melius 
est. Charitas ergo Spiritus sanctus est,qui Deus est, 
et donum Dei,sive datum ; qui dividit singulis fide- 
libus dona,nec ipse dividitur,sed indivisus singulis 
datur. Unde Aug.,ubi Joannes dicit non ad mensu- 
ram Christo dar! Spiritum, ait : Ceteris vero divi- 
ditur, non quidem ipse Spiritus, sed dona ejus. 

Án concedendum sit quod per donum dentur dona. 

19. Hic queritur, cum Spiritus sanctus per quem 
dividunturdona,ipsesitdonum,utrum concedendum 
sit quod per donum dividantur ac dentur dona. Ad 
quod dicimus quia per donum quod est Spiritus 
sanctus,singulis propria dividuntur,et ipsum com- 
muniter omnes boni habent.Unde Aug.,in lib. t5 de 
Trin., e. 19, ait: Per donum quod est Spiritus san- 
ctus, in comrimune omnibus membris Christi multa 
dona, quze sunt quibusque propria,dividuntur. Non 
enim singuli quique habent omnia, sed hi illa, alii 
alia, quamvis ipsum donum a quo cuique propria 
dividuntur, omnes habeant, id est, Spiritum sanc- 
tum. Eoce aperte dicit per donum dona donari. 


DISTINCTIO XVIII. 
UTRUM EADEM RATIONE SPIRITUS SANCTUS DICATUR 
DONUM ET DATUM SIVE DONATUM. 

1. Praterea diligenter considerandum est; cum 
Spiritus sanctus dicatur donum et datum,utrum et 
eadem ratione utrumque nomen ei conveniat, quod 
utique videri potest. - ' 


* 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XVIII. 


830 
uare ita esse videtur. 

2. Cum enim idem sit Spiritum sanctum dari,Spí. 
ritum sanctum donari,ex eadem ratione videturSpi- 
ritus sanctusdici datum et donum.Hocetiam videtur 
Aug. significare in lib. 15 de Trin.,c. 19, cum ait : 
Spiritus sanctus in tantum donum Dei est, in quan- 
tum datur eis quibus datur;apud se autem Deus est, 
etsi nemini datur. Ecce aperte dicit Spiritum sanc- 
tum donum appellari, quia datur. Si autem ex eo 
tantum appellatur donum,quia datur, non ab eter- 
no fuit donum, quia non datur nisi ex tempore. 
Respondetur quare dalum sive donatum dicatur Spiritus 

sanctus. 


3. Ad quod dicimus quia Spiritus sanctus et do- 
num dicitur et datum sive donatum; sed datum 
sive donatum ex eo tantum dicitur, quia datur vel 
donatur, quod habet tantum ex tempore. 

Hic quare donum. 

4. Donum vero dicitur non ex eo tantum quod do- 
netur,sed ex proprietate quam habuitab eterno,un- 
deet ab eterno fuit donum.Sempiterne enim donum 
fuit, non quia daretur, sed quia processit a Patre et 
Filio. Unde Aug. in lib. 4 de Trin.,ait : Sicut natum 
esse est Filio a Patre esse, ita Spiritui sancto donum 
Dei esse est a Patre et a Filio procedere. Hic aperte 
ostenditur quod Spiritus sanctus eo donum est,quod 
procedit a Patre et a Filio; sicut Filius eo est a Patre 
quod natus est ab eo. Non enim idem est Filio esse 
8 Patre, et Spiritui sancto, id est,non ea proprietate 
Filius dicitur esse a Patre qua Spiritussanctus.Nam 
Filius dicitur esse a Patre, quia genitus est ab eo; 
Spiritus sanctus vero dicitur est a Patre et a Filio, 
quiaSpiritus sanctus est donum Patris et Filii,id est, 
quia procedit ab utroque. Eo enim dicitur Spiritus, 
quo donum; et eo donum quo procedens. Unde Aug. 
in lib. 5 de Trin.,c. 11, 8it : Spiritus sanctus qui non 
est Trinitas, sed in Trinitate intelligitur, in eo quod 
proprie diciturSpiritus sacctus,relalive dicitur, cum 
et ad Patrem et Filium refertur,quiaSpiritus sanctus 
et Patris et Filii Spiritus est; sed ipsa relatio non 
apparet in hoc nomine. Apparet autem cum dicitur 
donum Dei,donum est enim Patris et Filii,quia et a 
Patre procedit, et a Filio. Ecce his verbis aperte os- 
tenditur eadem relatione dici Spiritum sanclum,et 
donum. Donum autem,quia procedit a Patreet Filio. 
Proprietas ergo qua dicitur Spiritus sanctus vel do- 
num processio,ipsa est de qua post plenius agemus 
cum aliis. Cum ergo ab eterno processerit ab utro- 
que,ct ab eterno donum fuit ; non ergoSpiritus san- 
ctus eo tantum dicitur donum,quia donatur; nam et 
ante fuit donum quam donaretur. Unde Aug. in lib. 
5 de Trin. : Seuiper Spiritus sanctus Progedit,et non 
ex tempore,sed ab rlernitate procedit. Sed quia sic 
procedebat, ut esset doriabile, jam donum erat an- 
tequam esset cui donaretur.Aliter enim intelligitur 
cum dicitur donum, aliter enim dicitur donatum ; 
nam donum potest esse etiam antequam detur, do- 
natum autem,nisi datum fucrit nullo modo dici po- 
test. Sempiterne ergo Spiritus sanctus est donum, 
temporaliter autem donatum. His verbis aperte os- 
tenditur quod sicut Spiritus sanctus ab swterno pro- 
cedit, ita ub eterno donum est; non quia donaretur 
& Patre Filio, vel a Filio Patri, sed quia ab eterno 
processit donabilis. u j^ 

Quzritur cui donabilis. EM 

5. Sed queritur cui donabilis; utrum Patri et Filio, 
an tantum nobis qui nondum eramus. Si autem non 
erat donabilis Patri et Filio, sed tantum nobis,et ex 
eo donum erat,quia sic donabilis procedebat, videtur 
quod Filius semper eadem ratione donum fuerit,quia 
ab iterno processit a Patre donabilis nobis in tem- 
pore; nam et de Filio loquitur, Isai. 9, quod datus est 
hobis. Ad quod dicimus quia Spiritus sanctus nobis 
tantum,non Patri vel Filio, donabilis processit, sicnt 
et nobis tantum datus est.Et Filius vere datus est no- 
bis, et ab eterno processit a Patre non ut donabilis 
tantum,sed ut genitus qui et donari posset. Processit 


st 


ergo utgenitus et donabilis; sed Spiritus sanctus non 
procedit ut genitus,sed tantum utdonum.Donum au- 
tem semper tuit,non solum quia donabilis,sed quia 
ab utroque processit,et donabjlis fuit. Unde Aug.,in 
lib. 5 de Trin.,c.14,circa finem, ait: Eo ipso quod 
daturus erat eum Deus, jain donum erat,etium an- 
tequam daretur,ct ideo donabilis est; scd aliter do- 
nabilis quam F'ilius; nam et aliter datur, et aliter 
processit quam Filius. Filii enim processio genitura 
est, vel nativitas; Spiritus sancti vero processio, 
nativitas non est; utraque vero inelffabilis est. 

Quod sicut Filius nascendo accepit non tantum ut esset 

Filius, sed etiam essentia; ita. et. Spiritus sanctus 

procedendo accepit non tantum ut. esset donum, sed 

eliam uL esset essentia. 

6. Et notandum quod sicut Filius nascendo accepit 
non tantum ut Filius sit,sed omnino ut sit, et ut ipsa 
substantia sit, ita et Spiritus sanctus n Patre ct Filio 
procedendo,accepit non tantum ut Spiritus sanctus 
Sit vel donum,sed etiam ut omnino sit,et ut substan- 
tia 8it, quod utique non accepit ex eo quod datur; 
nam cum non detur nisi ex tempore,si hoc haberet 
ex eoquod datur,accepisset S ex tempore ut esset. 
UndoAug.in lI. SdeTrin.,c.15; Filiusnon hoc tantum 
habet nascendo,ut sit Filius,sed omnino ut sit. Quc- 
ritur ergo utrum Spiritus sanctus eo quod datur, 
habeat non tantum ut donum sit,sed omnino ut sit. 
Quod si non nisi quia datur,id est,si non habet esse 
nisi eo quod datur,sicut Filius nascendo habet non 
tantum ut sit Filius, quod relative dicitur, sed om- 
ninu ut sit ipsa substantia : quomodo jam &piritus 
sanctus erat ipsa substantia,cum non prius daretur 
quam esset cui daretur? Non ergo eo quod datur,sed 
procedendo, habet ut sit donum,et ut sit essentia; 
sicut Filius non eo quod datus est,sed nascendo ac- 
cepit non tantum ut sit Filius, sed ut essentia. Unde 
Aug.in lib, 15 de Trin., cap. 26, ait : Sicut Filio pre- 
stat essentiam sine initio temporis, sine mutabili- 
tate nature, de Patre generatio, ita Spiritui sancto 
prestat essentiam sine ullo initio temporis, sine 
ulla mutabilitate nature, de utroque processio. 
Quod ex pradictis videtur quod Filius non tantum sit 

Filius nativitate, sed etiam de simili essentia,et Spi- 

ritus sanctus processione. 

7. Hic oritur qu:estio si Filius nascendo habet non 
tantum ut sit Filius,sed utsitessentia,et Spiritus san- 
stus procedendo non tantum ut sitdonum, sed ut sit 
essenlia ; ergo et Filius nativitateessentia est,et Spiri- 
tussanctus processioneestessentia ; cum cap. 2 dica- 
turquod nec Patereo Paterestquo Deus, nec Filius eo 
Filius quo Deus,nec Spiritus sanctus eo donum quo 
Deus ;quia,ut ait ÀÁug.,in lil.7de Trin.,his nominibus 
relativaeorum ostenduntur, non essentia ; unde post 
plenius agemus. Ad quod breviter respondentes, dici- 
mus quianec Filius nativitateessenliaest,scd tantum 
Filius,nec Spiritus sanctus processione essentia est, 
sed donumtantum;ettamen uterque ,etille nascendo, 
etiste procedendo accepit ut esset essentia. Non enim, 
utait Hilarius in lib. 5 de Trin., pene in calce,per de- 
fectionem autprotensionem aut derivationem ex leo 
Deus est, sed ex virtute nature in naturam eamdem 
nativitate subsistit Filius; etex virtute nature in natu- 
ram eamdem processione subsistit Spiritus sanctus. 

Exponit verba Hilarii. 

8. Quod ita intelligi potest : Ex Patre qui est virtusg 
ingenita,naturam quam habet eamdem Filius nativi- 
tate,id eat,nascendo,et Spiritus sanctus processione 
id est, procedendo habet. Unde ipseidem;apertius elo- 
quens,quod dixerat aperit dicens,ibidem,paulo infe- 
rius : Nativitas Dei nort potest non eam de qua pro- 
fecta est,tenere naturam. Non enim aliud quam Deus 
subsistit,quod non aliunde quam de Deo subsistit. 
Ecce his verbis aperitur quomodo intelligendum sit 
illud : De Patre generatio praestat essentiam Filio, et 
de utroque processio praestat essentiam Spiritui sancto. 
Non quia ille essentia sit Filius, et iste essentia sit 
Spirilus sanctus,ima proprietate personali ; sed quia 


PETRI LOMBARDI. 


5719 


et ille nascendo,et iste procedendo essentiam habet 

eamdem, et totam que in Patre est. 

Quod Spiritus sanctus dicitur donum et donatum se- 

cundum duos praedictos medos processionis. 

9. Ex praedictis patet quod Spiritus sanctus sem- 
piterne donum est, et temporaliter datum vel do- 
natum. Ex quo apparet illa dictinctio gemine pro- 
cessionis, de qua supra egimus. Nam secundum 
alteram processionem dicitur donatnm vel datum, 
secundum alteram vero dicitur donum. 

Secundum hoc quod donum est, refertur ad Patrem et 
Filium ; sccundum quod datum, ad cum qui dedit, ct 
ad eos quihus datum est. 

10. Et secundum hoc quod sempiterne donum est, 
refertur ad Patrem et Filium; secundum hoc vero 
quod dicitur datum vel donatum,et ad eum qui dedit 
refertur,et ad eos quibus datur; et ejus dicitur esse 

ui dut,et illorum quibus datur. Unde Aug.,in lib.5 
de Trin., c. 14,ait : Quod datum est, et ad eum qui 
dedit refertur,etad eos quibus dedit. Itaque Spiritus 
sanctus non tantum Patris et Filii qui dederunt,sed 
etiam noster dicitur qui accepimus, Spiritus ergo et 

Dei est qui dedit, et noster qui accepimus : non ille 

spiritus noster quo sumus,quia ipse est spiritus ho- 

minis qui in ipso est, quamvis et illum spiritum qui 
hominis dicitur utique accepimus;sed uliter iste, 
aliter ille noster dicitur. Aliud est enim quod acce- 
pimus ut essemus, aliud quod accepimus ut sancti 
easemis. Quod autem Spiritus sanctus noster dica- 
tur, Scriptura ostendit. Scriptum est enim de Joanne 
quod in Spiritu Heli veniret. Ecce dictus est Elie 

Spiritus quem accepit Elias, scilicet Spiritus sanc- 

tus. Et Moysi ait Dominus, Numer. 11 : Tollam de 

Spiritu sancto quem jam dedi tibi. Ecce et hic dictus 

est Spiritus Moysi. Patet igitur quia Spiritus sanc- 

tus noster dicitur spiritus; sed quia nobis datus,et 
datus utique ad hoc ut sancli essemus. Spiritus 
vero creatus ad hoc est datus, ut essemus. 

4n Filius cum sit nobis datus, posset dici noster ut 

Spiritus sanctus. 

11. Hic queritur utrum et Filius,cum sit nobis da- 
tus, dicatur vel possit dici noster. Ad quod dicimus 
quia Filius dicitur noster panis, noster redemptor,et 
hujusmodi ;sed non dicitur noster Filius,quia filius 
dicitur tantum relative ad eum,qui gemuit. Et ideo 
noster filius non potest dici,sed Patris tantum.In eo 
autem quod dicitur datus,et ad eum qui dedit,et ad 
eos quibus datus est refertur ; ut et 8piritus sanctus, 
qui etiam cum in Scriptura (ut supra dictum est) di- 
catur spiritus noster, vel spiritus tuus,vel illius (ut 
de Moyse et Helia dictum est), nusquam tamen in 
Scriptura occurrit ita dici: Spiritus sanctus noster, 
vel tuus, vel illius, aed : Spiritus noster,vel tuus, vel 
illius,quia Spiritus sanctuseodicitur quo donum; et 
utrumque relative dicitur ad Patrem et ad Filium,et 
hoc sempiterna relatione.8i tamen aliquando dicitur 
donum nostrum,accipitur donum pro donato vel da- 
to.Cum vero donum accipitur eo modo quo fpiritus 
sanctus donum Patris et Filii dicitur,non hominis; 
ita ct Filius subhac appellatione non potest dici no- 
ster,ut dicatur filius noster,sicut nec dicitur spiritus 
sanctus noster ; et tamen de Filio dicitur, panis nos- 
ter ; et de Spiritu, spiritus noster. Ille noster panis, 
quia nos reticit nobis datus; iste noster spiritus, 
quia nobis inspiratur a Patre et Filio, et in nobis 
spirat sicut vult. Unde Aug. in lib.5 de Trin.ait: Quod 
de Patre natum est, ad Patrem solum refertur cum 
dicitur Filius. Et ideo Filius Patris est, et non noster. 
Dicimus tamen : Et fanem nostrum da nobis, Matth. 
6 et Lucae 11, sicut dicimus Spiritum nostrum. 

Utrum Spiritus sanctus ad seipsum referatur. 

12. Post hiec quzritur utrum Spiritus sanctus ad 
seipsum referatur : hoc enim videtur ex predictus 
posse probari. Si enim quod datur refertur ad eum 
qui dat,et ad cum cuidatur,;et Spiritussanctus datur 
a soipso,ut predictum est,ergo refertur ad seipsum. 
Hujusquestionisdeterminationem in posternm diffe- 


513 


rimus, donectractemus de hisque relative dicuntur 
de Deo ex tempore, in quibus datum et donatum 


continentur. 
DISTINCTIO XIX. 
HIC DE JQUAL!TATE TRIUM PERSONARUM. 

1.Nuncpostquam coaternitatem trium personarum 
pro modulo facultatis nostre tusinuavimus,jam de ea- 
rumdem equalitatealiquid eloqui supere: t.l'idesenim 
catholicasicutcoxternas, ita et coiequalestres perso- 
nas asserit. /Equalis esteniminomnibusPatri Filius 
et Patri et FilioSpiritussanctus. Quia (utAug.in lib. 
de Fidead Petrum, breviteraperiens quomodointel- 
ligatur equalitas,docel)nullus horum alium aut pre- 
cedit eternitate,autexcedit magnitudine,autsuperat 
potestate ;quia nec Filio,nec Spiritusancto (quantum 
ad naturedivineunitatem pertinet) autanterior, aut 
mnajor est Pater, nec FiliusSpiritu sancto. Aiternum 
quippe etsineinitioest, quod Spiritussanctusdena- 
tura Patris Filiique procedit. Ob hocergotr.s unum 
recte credimus, et dicimus Deum, quiauna prorsus 
e&ternitas, una immensitas, unanaturaliteresttrium 

ersonarum divinitas. Ecce breviter assignuvit Aug. 
in quoirium personarum consistat :equalitas,scilicet 
quia alia aliam non excellit, aut eteruitate, aut ma- 
gnitudine, aut potestate. 

Quod aeternitas el. magnitudo el potestas 1n Deo sunt 

unum, licet ponantnr buasi diversa. 

2. Cumque enumerentur ista quasi diversa,in Deo 
tamen unum sunt,scilicet essentia divina simplex et 
incommutabilis. Unde Aug.in lib.7 de Trin., cap. 1: 
Non alio magnus, alio Deusest; sedeo magnus, quo 
Deus, quia nonestilli aliud magnum esse,aliudDeum 
esse: Eadem quippe ejus maguitudoest, que virtus; 
et eadem essentia, que magnitudo. Pater ergoet l'i- 
lius simul una essontia, et unamagnitudo.Itaetiam 
et potentia Dei, essentia divina est. Unde Aug. in 
lib. 7 Conless.: Voluntas et potentia Dei Deus est. 
AEternitas quoque Deiessentiadivina est. Quod Aug. 
o:tendit super illum locum Psal.: In generatione et 
generationem anni tui. Est generatio generationum 
que non transit, collectade omnibus generationibus, 
id est, sanctis. In illa erunt anni Dei qui non trans- 
eunt, id est, eternitasDei. Nonenimsuntaliud anni 
Dei, aliud ipse; sed anniDei eternitasDeiest, JEter- 
nitas veroipsaDeisubstantia est, nihil habensmuta- 
bile. Inconcusse ergo teneamusquod unumetidem 
est, scilicet essentia divina, Dei eternitas, potentia, 
magnitudo; et tamenconsuevitScriptura hac ethis 
similia quasi distincte ponere.In hisergo verbistrium 
personarum equaulitatem brevitercomplexus estAug. 
quia aliusalium nec eternitate,nec magnitudine,nec 
potentia superat.Quod autem eternitatealiquatrium 
personarum aliam non excedat, supra ostensum est, 
ubi coeternitas trium personarum insinuata est. 
Hic de magnitudine, quod ea aliqua personarum aliam 

non cxeedit 

3. Nunc igitursuperestostenderequod magnitudi- 
ne vel potentia alius alium non excedat; et prius de 
magnitudine videamus. 

Quod non est major una persona alia, nec majus aliquid 

duc quam una, nec tres vel due quam una. 

4. Sciendum est ergo quia Pater non est major 
Filio, nec Pater vel Filius majorSpiritu Sancio, nec 
majus aliquid duse persone simul sunt quam una, 
nec tressimul majusaliquid quam dua;nec majorest 
essentia in tribvs quam in duabus, nec in duabus 
quaminuna:quiatotaestinsingulis. UndeJoan, Da- 
inasc.,deFid.orthod., c. 6.ait: Confitemurdeitatis na- 
turam omrem perfecteessein singulasuarum hypos- 
taseon, idest, personarum; omnemin Palre, omnem 
in Filio, omnem in Spiritusancto. Ideoque perfectus 
Deus Pater, perfectus Deus Filius, perfectus Deus 
Spiritus sanctus. 

Quomodo dicitur essc Dcus Pater in Filio, et Filius in 
Patre, et Spiritus sanctus in utroque, et singulus ín 
singulis. 

9. Et inde est quod Pater dicitur esse in Filio, ot 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1," DIST. XIX. 


914 


Filius in Patre, etSpiritussanctusin utroque,etsin- 
gulus in singulis. Unde Aug., in lib. de Fide ad Pe- 
trum, cap. 1: Proptcrunitatein naturalem totusPater 
in Filio et Spiritu sancto est, totusquoqueSpiritus 
sanetus in Patre ct l'ilio est., Nullus horum extra 
quemlibet ipsorum est, propter divinenatureunita- 
tem. Ecce hic aperit aliquatenus: non enim pleno 

otest tanlum ab bomine reserari arcanum; ex qua 
intelligentia dicatursingula personarum tota essein 
aliis. Unde etiam Hilar.,ista interius perquirens, in 
lib. 3 de Trin., ait: Affert plerisque obscuritatem 
sermo Domini cum dicit, Joan. 13: Eqo in Patre et 
Pater in me est ; nec immerito: natura enim intelli- 
gentie humane rationem dicti hujus noncapit; nec 
exemplum aliquod rebusdivinis comparatio humana 
praestabit. Sed quod nonintelligibile esthomini,Deo 
possibile est. Cognoscendum itaque atque intelligen- 
dum est quid sit illud: Ego in patre, et Pater in me 
est ; sitamen comprehendere hocita utest valebimus 
ut quod natura rerum pati non posse estimatur, id 
divine veritatis ratio consequatur. Patrem ergo in 
Filio, Filium in Patre esse, pleritudoin utroquedi- 
vinitatis perfecta est, puia plenitndodivinitatisestin 
Filio; quod in Paire est hoc et in Filio est: quod in 
igenito cst, hoc in genito, alter abaltero, etuterque 
unum. Is scilicet qui est nihil habens quod non sit 
etiam in eo a quo est, non duo unus, sed alius in 
ulio, quia non aliud in utroque, utunumsintin fide 
nosira: uterque non unus, nec eumdem utrumque; 
nec aliud contitemur,quia Deum ex Deo natum,nec 
eumdem nativitas, nec aliud essepermittit.Eamdem 
ergo in utroque et virtutissimilitudinem, et deitatis 

lenitudinem confitemur;quia veritas dicit, Joan.14: 

go in Patre, et Pater in me est. Omnia enim Filius 
accepit a Patre: nam si partent ejusdem quigenuit 
accepit, neuter ergo perfectus esL; deesset enim ei 
unde decessit ; nec plenitudo in eo erit, qui ex por- 
tione constiterit. Neuter ergo perfectus est, si pleni- 
tudinem suam et qui genuitamittit, nec qui natusest 
consequitur. Fateamur ergo quod Pater est in Filio, 
et Filius in Patre, et Deus in Deo,ut idem Hilar. ait 
in lib. 7 de Trin., non per duplicem convenientium 
generum conjunctionem, nec per insitam capacioris 
substantie naturam, sed pernature unitam similitu- 
dinem, per nativitatem viventis ex vivente natura: 
dum resnon differt, dum naturam Dei non degenerat 
nativitas, dum non aliud aliquidex Deoquam Deus 
nascitur ; dum nihil inhisnovumest, nihil alienum; 
nihil separabile. Ecce his verbis, prouthumana per- 
mittit infirmitas, aperiturexquo sensu Christus dixe- 
rit se esse in Patre, etPatremin se. Exeodemetiam 
sensu intelligitur Spiritus sanctusesse in utroque,et 
singula personarum in singulis, quia scilicetin sin- 
gulis est eadem plenitudo divinitatis,etunitasimili- 
tudo nature; quie non est major divina natura in 
aliqua harum personarum, sed uniusetindifferentis 
nature sunthatres person:e. Ideoquealtera in altera 
esse dicitur utpredictum est. Unde Ambros., predi- 
ctorum verborum sententiam nobis aperiens super 
Epistolam 2 ad Cor. 5, nit : Perhocintelligitur Pater 
esse iu Filio, et Filius in Patre, quiauna est corum 
substantia. Ibi enim est unitas, ubi nulla diversitas. 
Ecce tribus illustrium virorum testimoniis, scilicet 
Aug.,Hilar. atque Ambrosiiin eodem concurrentibus 
revelatione Spiritus sancti in eis loquentis, pie cre- 
dere volentibus ostenditur(tamen quasi per speculum 
et in anigmate, 1 Cor. 52) qualiter accipiendum sit 
cum dicitur Pater in Filio essc, vel Filius in Patre, 
vel Spiritus sanetus in utroque. 

Ad id qucd ca'perat redit, scilicet ut ostendat quod 

magniludine alius alium non uperalt. 

6.Sed jam nunc ad propositum redeamus ce ptoque 
insistamus, ostendentes quod magnitudine nulla tri- 
um personarum aliam eupenat,quia nulla major aliis, 
nec majusaliquid suntdus quamsinguli horum,quia 
singulushorum perfectus est, necest quocrescat illa 
perfectio. 


515 


Quod nulla personarum pars est in Trinitate. 

7. Nec est aliqua trium personarum pars Dei vel 
divin: essentic,quia singula harum verus et plenus 
Deus est, et tota et plena divina essentia est;et ideo 
nulla istarum in Trinitate pars est.UndeAug.in lib. 
3 contra Maximinumhereticumsicait,cap.10:Putas 
Deum Patremcum Filioet Spiritusancto unum Deum 
esse non posse, times enim no Pater sit pars unius 
Dei,qui constet ex tribus;noli hoc timere,nulla enim 
fit partium in deitatis unitate divisio;unus est Deus 
Pater, et Filius, et Spiritus sanctus,id est,ipsa Tri- 
nitas unus est Deus.rirgo,inquis Deus paterest pars 
Dei; absit.Tres enim persone sunt Pater, et Filius, 
et Spiritus sanclus,et hi tres,quiaunius substantie 
sunt,unum sunt,et summe unumsunt;ubi nullana- 
turarum,nulla estdiversitas voluntatum. Si enim na- 
tura unum essent,et consensiorre unum non essent. 
non summe unum essent.Si vero natura dispares es- 
sent, non summe unum essent. Hi ergo tres, quia 
unum sunt propterineabilem conjunctionem deita- 
tisqua ineffabilitercopulantur,unusDeusest,Parser- 
go Trinitatisessenon potest, quicumque unns est in 
iribus.InTrinitate ergo qux Deus est, et Pater Deus 
est, et Filius Deus est,et Spiritus sanctus Deus est; 
simul hi tres,unue Deus.Nec hujus Trinitatis tertia 

ars est unus,nec majus aliquid duo quam unusest 

Jbi,nec majus aliquid suntomnes quamsinguli,quia 

spiritalis, non corporalis est magnitudo.Qui polest 

capere ca"iat,Matth.19; qui autem non potest, cre- 
dat,et oret ut quod creditintelligat. Verum est enim 
uod per prophetam Isaiam dicitur,c.7: Nisi credi - 
ilis non inlelligilis.Hia verbis aperte ostendit in- 
differentem magnitudinem trium personarum.Item 
ineodem:Tu nempedixisti unum Deum non ex parti- 
bus esse compositum,et hoc de Patretantum visin- 
telligi. Ille, inquis, virtus est ingenita, simplex et 
tamen in hac simplici virtute multa videris comme- 
morare,cum dicis:Deus Deum genuit,bonus bonum 
genuit,sapienssapientem,clemens clementem potens 
potentem.Nunquid ergo bonitas,et sapientia,et cle- 
mentia,et potentia tres partes sunt unius virtutis, 
quam simplicem esse dixisti ?Si dixeris.partes sunt, 
simyplex ergo virtus ex partibus constat. Et simplex 
ista virtus te definiente,unus est Deus ; ergo Deum 
ex partibus compositum esse dicis.Non dico,inquis, 
non sunt partes.Si ergo in unapersona Patris, et illa 
invenis qua plura videntur et partesnon inveneris, 
uia una virtus simplex est,quanto magis Pater, et 

Rilius,ot Spiritus sanctus,et propter individuam dei- 

tatem unus Deus est, et propter uniuscujusque pro- 

prietatem ires personzsunt,et propter singulorum 
erfectionem partes unius Dei non sunt? Virtus est 
ater, virtus est Filius, virtus est Spiritus sanctus. 

Hoo verum dicis;sed quod virtutem de virtute geni- 
tam,et virtutem de virtute procedentem non vis eam- 
dem habere naturam, hoc falsum dicis, hoc contra 
fidem rectam et catholicam dicis. His verbis aperte 
docetur quod tres persone ille non sunt partes Dei 
vel divine essentie.Nullaqueillarum Trinitatis pars 
dicenda est,nec una alias ulla major aliis. 

Cum dicimus tres personas esse unam essentiam, nec ut 
genus de speciebus, nec ul speciem de individuis prz 
dicamus ; quia non esl essentia genus, et persona spe- 
cies, vel essentia species, el persona individuum. 

8. Hic adjiciendum est quod tanta est equalitas 
trium personarum atqueindifferens magnitudo quod 
cum dicamus tres personas unamessentiam vel sub- 
Stantiam,neque ut genus de speciebus,neque ut spe- 
ciem de individuis predicamus. Non enim essentia 
divina genus est,et tres personc species; vel essen- 
tia divina species, et tres persone individua. Quod 
Aug. rationibus probabilibus atque irrefragibilibus 
aperte demonstrat in lib. 7 de Trin., c. 6, dicens : 
81 essentia genus eat, species autem persona(utnon- 
nulli sentiunt), oporlet appellari tres substantias,ut 
appellanturtres persone.Sicut cum sitanimalgenus, 
et equus species,appellantur tres equi, iidemque tria 


PETRI LOMBARDI. 


576 


animalia. Non enim ibi species pluraliter dicitur,et 
genus singulariter;ut si diceretur: Tres equi sunt 
unum animul ;sed sicut tresequi speciali nomine,ita 
tria animalia nominegenerali dicuntur.Cum ergo tres 
personas unam fateamuresseessentiam,non tresesse 
essentias,cum tres equi tria animalia dicantur, non, 
unum;palet nomine essentia non significari genus, 
nec nomine persons speciem. 

Hic probat quod non dicitur ut species de individuis. 

9.81 vero dicunt nomine persone non speciem si- 
gnificari, sed aliquid singulareatqueindividuum,et 
nomineessentie speciem intelligi,ut persona non di-: 
catur sicut homo,sed quomodo dicitur : Hic homo, 
vel ut Abraham,1saac,Jacob,velquis alius qui etiam 
digito presens demonstrari possit;sic quoque illos 
eadem ratio confutabit. Sicut enim dicuntur Abra- 
ham,lsaac Jacob tria individua,ita tres homines, et 
tria animalia. Cur ergo Pater et Filius et Spiritus 
sanctus,si secundum genusef speciem etindividuum 
ista disserimus,non ita dicuntur tres essentie, ut 
ires person: ? j 

Alio modo probat idem. ' 

10.Alio quoque modo idem probat Aug., libro et: 
cap. eisdem,sciliceLquodessentia divinanon estge- 
nus,nec persone spocies; vel essentia non est spe- 
cies,nec persona individua.Una.idbuit,essentia non 
habet species,sicuL unum animalnon habet snecies ; 
Pater ergo et Filiuset Spiritus sanctus non sunt tres 
species unius essentiee ; divina ergo essentia genus 
non est. Sed nec species et essentia divina, et per- 
sone individua, sicut homo species est, individua 
autem Abraham. Isaac, etJacob.Si enim essentia spe- 
cies est,ut homo,sicut non dicitur unus homo esse 
Abraham, Issac, et Jacob,ita non dicitur una essen- 
tia esse tres personz. Nonitaque secundum genus 
et species ita dicimus. . 
Nec secundum materialem causam dicuntur (res personae 

una essentia. ' 

11.Notandum etiam quod essentia divina non est 
materia trium personarum,ut Aug. in eisd. lib. et 
cap.docet,tanquam secundum'communem eamdem- 

ue materiam tres personae dicanturesse una essen- 
tia;sicut ex eodem auro ai flerent tres statu, dice- 
remus tres statuas unum aurum.Non autem sic Tri- 
nitatem in tres personas dicimus unum essentiam;et 
Deum unum,tanquam ex una materia tria quedam 
subsistant.In statuis enim eequalibus, plus auri est - 
tres simul quamsiugule,et minus auriest una quam : 
duzInilla vero essentia Trinitis nullo modo est ista, 
Non ergo secundum materialem creaturam tres per- 
sonas unam dicimusessesubstantiam vel essentiam, 
sicut tres status dicuntur unum aurum. 
Nec tia dieunlur tres persone una essentia,ut tres homi- 

mines una natura, vel unius nature. 

12. His quoque addendum est quod tres personas 
non ita dicimus esseunam essentiam,ut Aug.,in lib, 
et cap.eisdem.ait, vel unius essentie, sicut dicimus 
aliquos tres homineseiusdem sexus,etejusdem tem- 
perationis corporis,ejusdem animi,unam esse natu- 
ram vel uniusnature.Nam in hisrebus non tantum 
est unus homo,quantos tres homines simul,et plus 
aliquid sunt homines duo quam unus homo,sicut in 
statuis esse diximus :at inDeo nonest ita. Non enim 
major essentia est Pater et Filiussimulille personae 
Pater vel solus filius.sed tres simul ille persone 
equales sunt singulis.Ex premissis patet quod tres 
persone dicuntur divinaessentia;nec secundum ma- 

rialem causam,ut tres statue unum aurum ; nec 
secundum complexionis similitudinem,ut tres homi- 
nes unius nature;nec ut genus predicalur de spe- 
ciebus,vel ut species de individuis,id est, continens 
de contentis, majus de minoribus. 

Que videntur adversari predictis. 
13.Hisautem videntur adversari que quidam sacre 
Scriptura tractatores catholiciin suissceriptis tradi- 
derunt.[n quibus signiflcari videatur quod essentia 
divina sit quiddam communeet universale,velut spe- 


571 


cies ; tres véro persone sint tria particularia,tria in- 
dividua numero differentia junde Joan. Damasc., in- 
ter doctores Grecorum maximus, in libroquem de 
Trin.scripsit,quem et papa Eugenius transferri fecit, 
ait: Communiaetuniversalia predicanturdesubjec- 
tissibi ipsis particularibus. Commune ergosubstan- 
tia est, particulare vero hypostasis, id est, persona. 
Particulareautem dicitur, non quod partem nature 
habet,sed particulare numero,ut atomus,id est,indi- 
viduum ; numeroenim non natura dilferre videntur 
hypostases.ltem lib.3, c.4:Substantia significat com- 
munem etcircumplectivam speciem homoideon, id 
est,similium specie; postaseon,id est, personarum, 
ut puta Deus, homo ; hypostasis autem individuum 
demonstrat,id est, Patrem,Filium, et Spiritum san- 
ctum, Petrum, Paulum, et hujusmodi. Ecce aperte 
dicit substantiam esso universale, hypostasim vero 
particulare ; et quod Deus est species ut homo, et 

vod Pater et, Filins etSpiritus sanctus suntindivi- 

ua,sicut Petruset Paulus,eo quod nuinero differunt; 
qua premisse sententie Aug. penitus contradicere 
videntur.Quid ergo dicimus ad hac?Hoc utique dice- 
re possumus atqne, debemus, quod ea qua Aug. tra- 
didit superius,sine omni hesitatione tenenda sunt. 
Quod. sane possunt intelligi quce Joannes dicit, et quo- 

modo, ostendat. 

14.H;c autem qua hic dicuntur, licel in sermonis 
superficie aliquid a fide alienum resonare videantur, 
sane tamen intelligi queunt, quod substantia Dei sit 
species vel universale,et persona individua, pium- 
que lectorem atque intellectorem plurimum etflagi- 
tant.In quorum explanatione mallem silens alios au- 
dire quam loquendo malevolis detrahendi occasio- 
nem prestare. Videtur tamen mihi ita posse accipi, 
cum ait: SubstanLiaest commune, et hypostasis est 
particulare.Nonita hec accipit cum de Deo dicantur, 
ut accipiuntur in philosophica disciplina,sed per si- 
militudinem eorum quaa philosophis dicuntur, lo- 
cutus est ;ut sicut ibt commune vel universale dici- 
tur quod predicaturde pluribus,particulare vero vel 
individuum quod de uno solo,ita haec essentia divi- 
na dicta est universale,quia de omnibus personissi- 
mul,et de singulis separatim dicitur.Particulare ve- 
ro singula qualibet personarum, quia nec de aliis 
communiter,nec de aliqua aliarum singulariter pre- 
dicatur. Propter similitudinem ergo predicationis 
substantiam Dei dixit. universale,et personas parti- 
cularia vel individua,propter hoc idem etiam,eam- 
dem divinam essentiam dixit esse speciem commu- 
nem, etcircump'ectivam similium specie persona- 
rum ; quia sicut hiec specieshomo de suis praedicatur 
individuis, velut do Petro et Pauloet aliis,necistaspe- 
cic differunt, sed conveniunt peromnia ; ita Deusde 
tribus praedicatur personis,qua in divinitate non dif- 
ferunt,sed per omnia conveniunt.Hanc ergo similitu- 
dineminterressempiternas et res temporales perpen- 
densJoannes,universalitatis et particularitatis nomi- 
na,querebus temporalibus proprie conveniunt. ad 
res eternas transtulit, Aug. vero majorem videns dis- 
similitudinem quam similitudinem inter res predic- 
tasab excellentia Trinitatispredictanomina removit. 

Ez quo sensu dixerit personas differre numero. 
15.Quod autem Joannes dicit hypostases differre nu- 
mero, non natura;in eo quod non differre natura ait, 
verissime et sine scrupuloloquitur. Quod vero dicit 
differrenumero,cavendumest quomodo intelligatur. 
Diversis enim modisdicunturaliqua differre numero. 
Quibus modis dicantur differre numero, et secundum 
quem modum possil convenire personis. 

16.Dicuntur enim aliqua differre numero,quando 
ita differunt, ut hoc non sit illud, nec aliquid quod 
illud est,velin ipsoest ;qualiter differunt Socrates et, 
Plato,et hujusmodi qux» apud philosophos dicuntur 
individua vel particularia, juxta quem modum non 
possunt dici tres persone differre numero.Dicuntur 
quoque differre numero, que in enumeratione sive 


computalione non sibi adjunguntur, sed a seinvicem. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XIX. 


918 


discernuntur, ut cum de aliquibus rebus loquentet 
dicimus una,due,tres;et secundum hunc modum for- 
le dixitJoanneshypostases, id est, personas, differre 
numero. Possumus enim dicere : Pater estunus, et : 
Pateret Filius sunt duo,et :Pater,et l'ilius,et Spiritus 
sanctus,sunt tres.Et item :Hzxc persona est una, et : 
Hac et illa suntdue,et :Hoo,et 1lla,ct alia,sunt tres. 
Convenientius tamen tres ill: persona proprietatibus 
tantum distingui dicuntur,dist.26,de quarum distin- 
ctionesecundum proprietates in sequentitractabitur. 
Nunc vero ad incoptum redeamus,qua dicta sunt re- 
petentes,ut sepius versando familiariusinnotescant. 
Quod una persona non. est. major alia, nec tres simul 
quam una ; el hoc ratione ostendil cathotica. 

17. Sciendum est ergo tantam sequalitatem essein 
Trinitate, ut ait Aug. in lib. 8 de TTrin., c. 1, ut non 
solum Pater non sit major quam Filius,sed nec Pater 
et Filius simul majus aliquid sunt quam Spiritus 
sanclus, quelibet persona minus aliquid sit quam 
ipsa Trinitas.Quod autem ita sit,aliquo modo,si fieri 
potest, demonstrandum est. Quantum ergo Creator 
ipse adjuvat, attendamus,inquit Aug ,in eodem lib, 
c. 2, quomodo in hac Trinitate due vel tres perso- 
na non sunt majus aliquid quam una earum. 
Ratione utitur subtilissima ad ostendendum quod ita sit. 

18.Quod ibi magnum dicitur,aliunde magnum non 
est,quam eo quo vere est ; quia ibi magnitudo ipsa 
veritas est, et veritas essentia ; non ergo ibi majus 
est quod verius non est.Non autem verius est Pater. 
et Filius simul quai Pater solus vel Filius;non ergo 
majus est aliquid uterque simul quam singulus eo- 
rum. Et quia &eque vere etiam Spiritus sunctus, ideo 
Paterct Filius simulnon sunt aliquid majusquam ip- 
se, quia nec verius sunt. Item in essentia veritatis, 
hoc est verum esse, quod est esse ; et hoc est esse, 
quod est magnum esse. Hoc est ergo magnum esse, 
quod verum esse.Quod igituribi eque verum est, et 
equemagnurm est.Quod ergoibi plus veritatis non ha- 
betnon plusbhabet magnitudinis.Plusautem veritatis 
non habetquod verius non est. Non est autem verius 
una persona quam alia, vel due quam una, vel tres si- 
mulquam singula ; non ergo plus veritatis habet una 
quam alia, vel du: quam una, vel tres simul quam 
singula. Sic ergo et ipsa Trinitas non est majus ali- 
quid quam una quaqueibi persona,sed tam magnum 
quam singula ; non enim ibi majorest quie veriornon 
est, ubi ipsa veritasest magnitudo. Ecce modoconve- 
nienti et ratione catholica ostensum est quomodo 
indifferens sit magnitudo trium personarum, quia 
nec una major est alia, nec dus majus aliquid quam 
una,nec tres simul majus aliquid quam singula. 

Quod Deus non est dicendus triplex, sed trinus. 

19. Preterea cum Deus dicatur trinus,non tamen 
debet dici triplex ; ibi enim non est triplicitas, ubi 
summa est unitaset indifferens equalitas,unde Aug. 
in lib. 6 de Trin., cap. 7, ait: Non quoniam Deus 
trinus est,ideo triplex putandusest ;alioquin minor 
esset Pater solus, vel Filius solus, quam simul Pater 
et Filius.Cum itaque tantus est Pater solus,vel solus 
Filius,vel solus Spiritus sanctus,quuntus est simul 
Pater,et Filius, et Spiritus sanctus, nullo modo tri- 
plex dicendus est Deus.Non enim Pater cum Filio ot 

piritu sancto,major Deus est quam singuli eorum, 
quia non est quo crescat illa perfectio. Perfectus 
autem est Pater,et Filius,et Spiritus sanctus,et per- 
fectus dicitur Deus singulus eorum. Et ideo Trini- 
tas potius quam triplex dici debet. 
Quod non est ifa in rebus corporeis, ut in Trinitate. 

20.In rebus corporeis non tantum est una, quan- 
tum tres simul, et plus sunt duse quam una res.In 
Trinitate verosumma,tantum estuna persona,quan- 
tumtres simul ;et tantum sunt duse,quantum una ; 
et in se infinite sunt, et non est flnis magnitudinis 
earum.Ac per hocaperiturquod superius dictum est, 
quomodo singula sunt in singulis,et omnia in sin- 
gulis, et singula in omnibus,et omnia in omnibus, 
et unum in omnibus est,et ucum omnia. Ecce jam 


519 


ostendimus sufficienter, qualiter in Trinitate ali- 
qua persona aliam non superet magnitudine. 


DISTINCTIO XX. 
OSTENSO QUOD ALIQUA PERSONARUM ALIAM NON SUPE- 
RAT MAGNITUDINE, NUNC OSTENDIT QUOD ALIA NON 
EXCELLIT ALIAM POTENTIA. 


1. Nunc ostendere restat quomodo aliqua harum 
personarum aliam non excellat potentia :ut sicutuna 
et indifferens est magnitudo trium,ita una et indiffe- 
rens monstretur potentia trium. Sciendum est ergo 

uia non est potentior Pater Filio,nec Filius vel 

ater Spiritu sanclo,nec majorum potentiam hahent 
duo vel tres simul quam singulus eorum, quia nec 
plus potest Pater et l'ilius simul quam solusSpiritus 
sanctus.Nec hi tres simul plus possunt quam singu- 
lus eorum, quia omnipotentiam quam habet Pater, et 
Filiusaccepit nascendo, et Spiritus sanctus proce- 
dendo,quod Aug.rationibus et auctoritatibus proba- 
biliter astruit in lib. 3 contra Maximinum, qui di- 
cebat Patrem meliorem ac potentiorem Filio. 

Quod non potest »iinns Filius quam Pater. 

?. Nihil, inquit, eod. lib. c. 12, Patre minus bha- 
bet ille qui dicit Joan. 16 :O:nnia quz habet Pater, 
mea sunt : nam si minus habet in potestate aliquid 
quam Pater,non sunt ejus oinnia quie hubet Pater. 

ed ejus sunt omnia que habet Pater ;tantam ergo 
habet potestatem Fifius, quantam Pater; equalis 
ergo est Patri. Non enim polest qui accepit, inae- 
qualis esse ei qui dedit. Tu autem hoc de potentia 
sapis, quod potens sit Filius, sed potentior Patcr ; 
ut secundum doctrinam vestram potens potenlem po- 
tuerit generare vel gignere,et non oranipotensomni- 
potentem. Habet ergo Pater omnipotentiain quam 
non habet Filius ;et si hoc est, falsum est quod ait 
Filius : Omnia quz habet Pater, mea sunt. 
Hoc verum fatebatur haretíicus, ex quo progredie- 

batur ad falsa. 

3.Sed, inquis, Pater a nemine potentiam accepit, 
Filiusautem a Patre.Fatemur et nos Filium accepisse 
potent:am ab illo,de quo natus est potens :Patri vero 
potentiam nullus dedit, quia nullus eum genuit.Gi- 
gnendo enim dedit Pater potentiam Filio,sicut omnia 
qua habet in substantia sua, gignendo dedit ei 
quem genuit de substantia. 

Quirstio Auguslini, qua arctut hazreticum. 

4. Sed queritur utrum ei tantam quanta ipsi est, 
potentiam Pater F'ilio dederit, an minorem. Sitan- 
tam, non solum potentem, sed etiam omnipotentem 
genuisse omnipotens intelligitur ; si vero minorem, 
quomodo omnia que habet Pater,Filii sunt?Si Patris 
omnipotentia, l'ilti non est, non omnia procnl dubio 
qua habet Pater, Filii sunt. AL omnia quz hahet Pa- 
ter, Filii sunt ; omnipotentia ergo Patris etiam est 
Filii ; non est ergo Pater potentior Filio. 

Aliter. probat Filiun aqualem Patri. 

5. Item alio modo probat Filium equalem Patri 
contra Maximinum, lib. 3, c. 7,1ta dicens :Tu dicis 
quod Pater genuit Filium minorem seipso, in quo et 
Patri derogas ;quisi Filiumunicum minorem genuit, 
nut non potuit, aut non voluit gignere equalem.si 
dicis quia non voluit, eum invidum esse dixisti ; si 
autem non potuit, ubi est omnipotenLlia Dei Patris ? 
Prorsus ad hunc articulum res colligitur,ut Deus Pa- 
ter equalem sibigignere l'ilium,aut non potueritaut 
noluerit. Si non potuit, infirmus ; si noluit.invidus 
invenitur. Sed utrumque hoc falsum est ;Patri ergo 
Filius verusqualis est.Genuit ergo Patersibi equa- 
lem Filium,et ab-utroque procedit utrique equalis 
Spiritus sanctus.Si enim formam suam (ut ait Aug. 
lib. 3, c. 15, contra eumdem) Pater in unico Filio 
plenam gignere potuit nec tamen plenum genuit,sed 
minorem, cogimini Patrem invidum dicere. Penum 
ergo Deum, et equalem sibi genuit Filium. 
ler. simileostendit quod non minorem Paler Filium genuit. 

6.Hoc autem per similitudinem huinanam ita esse 


demonstrat inquiens, lib. 3,c. 15. Homo pater si po- 


PETRI LOMBARDI. 


$80 


tuisset, equalem filium genuisset.Quis ergoaudcat 
dicere quud hoc Omnipotens non potuit.Addo etiam, 
si posset homo,majorem melioremque seipsogigne- 
ret filium. Sed majus vel melius Deo quidquam csse 
non potest. Deus ergo cur non aequalem, ut ais, Fi- 
lium genuit ; cui nec anni necessarii fuerunt, per 
uos adimpleretur equalitas, nec omnipotentia de- 
uit. An forte noluit ? ergo (quod absit) invidit. Sed 
non invidit ; equalem ergo genuit Filium. Creda- 
mus ergo Filium ei esse equalem. 
Opinionem harelici ponit, ut destruat. (Ex eodein 
3, c. 18 


7. Red forte dicis : Eo ipso Pater est major Filio. 
quia de nullo genitus, genuit tamen aequalem. Ad 
quod cito respondebo :Imo ideo non est Pater major 
Filio,quia equalem sibi genuit.Originisenim questio 
ista est,quis de quosit,zqualitatis autem,qualisaut 
quantus sit, quod est dicere: Ad originem pertinet 
questio qua quaeritur quis aut quantus quis sit. Nec 
cum dicitur Filiusa Patre genitus,ostenditurinsequa- 
litas substantie,sed ordo nature, non quo alter prior 
esset altero, sed quo alter est ex altero. Non ergo 
secundum hoc quod Pater genuit, et Filius gcnitus 
est,vel Spiritus sanctus ab utroque procedit, equa. 
litas vel inequalitas ibi existit, quia non secundum 
hoc alia persona alii equalis vel inequalis dicitur. 
Ecce equalitas Trinitatis et una eademque substan- 
tia, quantum breviter potuimus, demonstrata est in 
superioribus ; qualiter scilicet aliqua trium perso- 
narum quarnlibet aliam nec wternitate, nec magni- 
tudine, nec potentia excellat. 


DISTINCTIO XXI. 


QU.ERITUR QUOMODO POSSIT DICI SOLUS PATER, VEI. SO- 
LUS SPIRITUS SANCTUS, CUM SINT INSEPARADILES. 


1. Hic oritur quzstio trahens originem ex praedi- 
ctis.Dictum est enim supra quod tantus est solus Pa- 
ter,vel solus Filius vel solusSpiritus sanctus,quan- 
tunm simul ille tres; et quod dua vel tres personae 
simul non sunt majusaliquid,quam una persona so- 
la.Ideo querit Aug.,id lib.6 de Trin. cap. 7,quomodo 
hec sane dici possint, cum nec Pater sit solus, nec 
Filius, nec Spiritus sanctus; sed semper et insepa- 
rabiliter et Filius cum Patre, et Pater cum Filio,et 
Spiritus sanctus cum utroque. Inseparabiles enim 
sunt ha tres person:.Ad quod ita respondet Aug. in 
eodem :Solum Deum Patrem dicimus,non quia sepa- 
ratur a Filio, vel a Spiritu sancto ; sed hoc dicentes 
significamus,quia illi simul cum eo non sunt Paler: 
solus enim Pater, Pater est. Quod non dicitur quia 
ipse sit solus,id est.sine Filio vel Spiritu sancto, sed 
per hoc Filius vel Spiritus sanctus a paternitatiscon- 
sortio excluduntur. [ta et cum dicitur :Solus Filius 
Filius est,vel solus Spiritus sanctus,est Spiritussan- 
clus,non divid'tur Filius a Patre,vel Spiritus sanctus 
ab utroque, sed a consortio filialis proprietatisexclu- 
duntur Pater et Spiritus sanctus,et a consortio pro- 
cessibilis proprietatig Pater et Filius.Cum ergo dici- 
tur: Tantus est solus Pater quantum simulilli tres, 
per hoc quod dicitur solus, non separatur Pater ab 
aliis ; sed hic est sensus :Solus Pater, id est, Pater 
qui ita Pater est, quod nec Filius nec Spiritus san- 
ctus, tantus cst,etc. Similiter intellige cum dicitur: 
Solus est Filius. vel solus est Spiritus sanctus. Solus 
crgo Pater dicitur, ut ait Aug. in eodem l. 7, c. 9, 
quia nonnisi ipse ibi Pater est :et solus Filius,quia 
nonnisi ipse ibi Filius est :et solus Spiritus sanctus, 
quia nonnisi ipse ibi Spiritus sanctus est. 


Utrn possit dici : Solus Pater. est Deus, solus Filius est 
Deus, vel solus Spiritus sanctus est Deus, vel Pater est 
solus Deus, tel Spirilus sanctus est solus Deus. 

2. Post hiec queritur utrum sicut dicitur: Solus 
Pater est Patec,vel solus Filius est Filius,ita possit 
dici : Solus Pater est Deus,vel solus Filius cst Deus, 
ita eL de Spiritu sanclo ;aut,Paterest solus Deus,F'i- 
lius est solus Deus. Ad quod dicimus quia Pater,el 


981 


Filius,etSpiritus sanctus, dicitur et cst unus Dcuset 
hxc Trinitas simul proprie dicitur essc solus Deus, 
sicut solus sapiens, solus potens. Sed non videturde- 


bere dici & nobis, verbis notris utentibus, nisi ubi: 


sermo auctorilatis occurrit: Solus Pater est Deus, vel 
Pater est solus Deus ; ita de Filio et Spiritu suncto 
dicimus ; unde Aug. in lib. 7 de Trin., cap. 9, ait: 
Quoniam ostendimus quomodo posset dici solus Pa- 
tervelsolus Filius,considerandaestillasententia qua 
diciturnon esse solum Patrem Deum verum solum, 
sed Patrem et Filium eL Spirituuisanctum.Ecce habes 
quia non solus Pater dicendus est esse verus Dcus. 
Item in eodem:Si quisinterrogat utrum Patersolus 
sit Deus, quomodo respondebimus non esse, nisi lorte 
dicamus ita esse quidem Patreni Deum, sed noneum 
esse solum Deum? Esscautem soluin Deum dicamus 
Patrem.ct Filium, et Spiritum sanctuin. Ecce ethic 
habes quia Pater non debet dici solus Dous, atque 
hic solum in partesubjec!i tanturn accipere quidum 
volunt ; in parte vero pradicatisi sit, concedunt quod 
Pater est solus Deus. Sed ex verbis Aug. videlur 
ostendi quod propriesolus Deus dici debeattola T'ri- 
nitas. Et hec Trinitas, utaitÀug. contra Maximinum, 
intelligitur cum Apostolus dicit, 1 Tim.6: Beatus et 
solus 1.0lens ; et ibi, ad Rom.46: Solo sapienti Dco, 
et ibi, 1 Tim. 1 : Invisibili. soli Deo. Nonenim desolo 
Patrehecaccipiendasunt,utcontendebat Maximinus 
et alii heretici, sed de Trinitate. Sicut et illud. 1 
Tim.6: Solus habet immortalitatem ; quia secundum 
rectam fidem, ipsa Trinitas est unus solus Deus, 
beatus, potens, sapiens, invisibilis; unde Aug. in 
eodem : Cum unus Deus sit Trinitas, hecsit nobis so- 
lutio questionis, utintelligamussolum Deum sapien- 
tem, solum potentem, Patrem, et l'ilium, et Spiritum 
sanctum, qui est unus et solus Deus. 

Quomodo dicitur Trinitas solus Deus,cum ipsa sit cuin 

spiritibus et animabus saxctis. 

3. Sed iterum queriturquomodoipsam Trinitatem 
dicimus solum Deum,cum sit cum spiritibusetani- 
mabus sanctis. Ad quod respondet Aug.,inlib. 6de 
Trin.,dicens, c. 7: Trinitatem dicimus Deum solum, 
quamvis semper sit cum spiritibus et animabus san- 
ctis ; sed solum dicimus, quia non aliud quamipsa 
Trinitas Deus est. Non enimilli cum illa Deus sunt 
vel aliqua alia;sed ipsa Trinitas tantum, non illi vel 
alia Deus est. 

Etsi de Patresolo przdicta dicerentur ,non tamea cz- 
cluderentur Filius et Spiritus sanctus 

4. Verumtamen, ut ait Aug., etsi de solo Patre 
predicta dicerentur, non tamen excluderetur Filius 
vel Spiritussanctus, quia hi tres unum sínt,1 Joan.5; 
sicut in Apocalypsi, c. (9, de l'ilio legitur quod habet 
noincn scriptum quod nemo scit nisi ipse. Non enim 
inde separatur Pater vel Spiritus sanctus. Et cum di- 
citur, Matth. 11 : Vemo novit Patrem nisi Filius, non 
inde separatur Pater vel Spiritus sanctus, quia inse- 
parahiles sunt. Aliquandoetiam nominantur Pater et 

ilius, et tacetur Spiritus sanctus, Luc. 10, ut veritas 
ad Patrem loquensait. Joan. 17: Ut cognoscant te, et 

uem misisti Jesum Ghristum, esse unum verum 

eum, Curergo, inquit Aug., lib. 6de Trinit.,c.9, ta- 
cuit deSpiritusancto,quiaconsequensest ut ubicum- 
que nominatur unus, sicut Pater et Filius, tanta pace 
uni adherens intelligatur etiam ipsa pax, quamvis 
non commemoretur ; uno ergo istorum nominato, 
etiam reliqui intelliguntur, quod in pluribusScrip- 
ture locis occurrit. 

DISTINCTIO XXII. 
DE NOMINUM DIFFERENTIA QUIBUS UTIMUR LOQUENTES 
DE DEO. 

1. Post predictanobis disserendum videturdeno- 
minum diversitate, quibus loquentes de unitate ac 
Trinitate ineffabili utimur.Deinde demonstrandum 
est quibus modis deea aliquid dicatur. Illud er;7o pre- 
cipue teneamus, quedam esse nomina distiucte ad 
singulas personas pertinentia, ut ait Aug. in lib.9 de 
Trin., que de singuli$ tantum dicuntur personis; 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. i, DIST. XXII. 


582 


queam vero unitatem essentiz significantia sunt, 

qua el de singulis sigillatim,et de omnibuscommu- 

niter dicuntur. Alia vero sunt que translativcac per 
similitudinem de Dco dicuntur. Unde Ambr.. inlib. 

2 de 'Trin., ait : Quo purius niteat fides, tripartita 

videtur derivanda distinctio. Suntenim nominaqua- 

dam que evidenler proprietatem personamque deite- 

tisostendunt. et sunt quidam qua perspicuam divi- 

ne majestatis exprimunt veritatem : alia vero sunt 

qua translutive et persimilitudinem do beo dicuntur. 

Proprielatis ituque indicia sunt : generatio, Filius, 

Verbum, ethujusuiodi: unitatis vero eterne: sapien- 

tia, virtus, el verilas, et hujusmodi ; similitudinis 

vero, Splendor, character, speculum, et hujusmodi. 

Preeinb:sis uddil , quujdum esse nomina quz tempo- 

raliter Deo couceni ant, et relative dicunttr. 

2. llis adjicienduin est, quedam esse nomina, ut 
Aug. ait in lib.5 de'l rin., quie ex tempore Deocon- 
veniunt, et relative ad creaturam dicuntur;quorum 
quedam deoumibus «icuniur personis, ut Dominus, 

reator, refugium : quiraoain autem non deomnibus, 
ut donatus, dalus, tuissus. 

De hoc nomine "Trinitas addi. 

3. Preterea est unum noinen quod de nulla per- 
sona sigillutiui dicitur, sed de omnibus simul, id est, 
Trinitas, quod non dicitur secundum substantiain, 
sed quasi collectivaa. piursiitalem designat persona- 
rum. 

De aliis nominibus quc tcinporaliter Deo congruumt, : 

et non relative dicuntur. 

4. Sunt etiam quadum noinina quie. ex tempore 
Deoconveniuut, nec relutivedicuntur, uthumunatus, 
incarnatus, et hujusmodi. Ecce sex nominum diffe- 
rentias assignavimus, quibus utimur loquentes de 
Deo ; de quibus singulis agendum est. 

Quod nomina quz ad singulas pertinent personas .pro- 
prie relative dicuntur ;eavero qua unitatem essen- 
ti significant, ad se dieun!ur,et de singulis, et'de 
omnibus communiter dicuntur personis, et singu- 
lariter non pluraliter in summa accipiuntur. 

9. Sciendum est ergo quod illa quz proprie ad sin- 
gulas personas pertinent, relative ad invicem dicun. 
tur:sicut Pater et Filius,etutriusquedonum Spiritus 
sanctus. Ea vero que unitatem essentiz significant, 
ad ge dicuntur; et ea qua ad se dicuntur, substantia- 
liter utique dicuntur,et deomnibus communiter, et 
desingulissigillatiin dicuntur personis, et singulari- 
ter non pluraliteraccipiunturin suinma, ut Deus bo- 
nus, potens, magnus,et hujusmodi.Qu: autem relati- 
vedicuntur, substantialiter non dicuntur, unde Aug. 
inlib.5deTrin.,c. 6et8, ait: Quidquid ad se dicitur, 
prestantissimailla etdivina sublimitas substantiali- 
terdicitur. Quod aulem ad uliquid dicitur, non subs- 
tantialiter dicitur, sed relative. Tantaque est vis ejus- 
dem substantic in Patre et Filio et Spiritu sancto, ut 
quidquid desingulis ad seipsos dicitur, non pluraliter 
insumina, sed singulariteraccipiatur.Dicimusenim: 
PaterestDeus,et: l'iliusest Deus, et: Spiritussanctus 
est Deus; quod secundum substantiam dici nemo du- 
bitat. Non tamen dicimus hanc Trinitatem esse tres 
deos, sed unum Deum. lta dicitur Pater magnus, Fi- 
lius magnusetSpiritussanctus magnus; non tamen 
tres magni, sed unus magnus. Ita etiam omnipotens 
Pater, omnipotens Filius, omnipotens Spiritussanc- 
tus; non tamen tres omnipolentes, sed unusoninipo- 
tens. Quidquid ergo ad seipsum dicitur Deus, et de 
singulis personis similiter dicitur, et simul de ipsa 
Trinitate non pluraliter, sed singulariter dicitur. Et 
quoniam non est aliud Deoesse, et aliud magnum es- 
se, sed idem est illi esse quod est, magnum esse ; 
propterea sicut non dicimus tres essentias, sic non 
dicimus tres magnitudines, sed unam essentiam, et 
unam magnitudinem. 

Quod Deus magnusest ea magnitudine quaDeus cst ; 
sic de bonitate, et de omnibus qua secundum sub- 

stanlium dicuntur. 

6. Deus enim non eat magnue ea magnitudine, quae 


583 


non est quod ipse, ul quasi participes ejus sit; alio- 

quin major esset illa magnitudo quam Deus. Dco au- 

tem non est aliquid majus; eaergo magnitudine ma- 

nus est,qua ipse est. ldeoquenectres magnitudines 

icimus, sed unam magnitudinem;nectres magnos, 
sedunum magnum,quia non participatione magnitu- 
dinis Deus magnus est,sed seipso magno1nagnusest, 
quia ipse cst sua magnitudo. Ita et de bonitate, et 
eternitate, et omnipotentia Dei dicendum est, et de 
omnibus omnino qua de Deo possunt pronuntiari 
substantialiter ; quibusad seipsum dicitur nontrans- 
lative ac per similitudinem,sed proprie, si tamen de 
illo proprie aliquid ore hominis dici potest. Ecce 
apertedocuitquod nominaunitatem divinze majesta- 
tis significantia, et ad se dicuntur de Deo,id est, sine 
relatione, et de omnibus personis communiter, et de 
singulis divisim dicuntur; nec pluraliter,sed sipgu- 
lariter in summa accipiuntur. Illa vero nomina qua 
proprie ad singulas pertinent personas, relative, non 
substantialiter dicuntur. Quod enim proprie singula 
in Trinitate persona dicitur, ut ait August. in eodem, 

ullo modo ad seipsum, sed ad aliam invicem, vel 
ad creaturam dicitur. Et ideo relative, non substan- 
tialiter dici, mmanifestum est. 

DISTINCTIO XXIII. 

DE HOC NOMINE QUOD EST PERSONA, QUOD CUM SECUN- 
DUM SUBSTANTIAM DICATUR, TAMEN PLURALITER, NON 
SINGULARITER, IN SUMMA ACCIPITUR. 

1. Predictis adjiciendum est quod cum omnia no- 
mina que secundum substantiam de Deo dicuntur, 
singulariter et non pluraliter de omnibus in summa 
dicantur personis, ut supra ostensum est: est tamen 
unum nomen, scilicet persona, quod secundum sub- 
stantiamdicitur desingulis personis,et pluraliter non 
singulariter,in summaaccipitur.Dicimusenin:Pater 
est, persona, Filius est persona, Spiritus sanctus est 
persona, et hoc secundum substantiam dicitur. Nec 
tamen dicitur: Pater, et Filius, et Spiritus sanctus 
sunt una persona,sed tres persone.Hoc ergo nomem 
excipitrapredictaregulanominum,quz secundum 
substantiam de Deodicuntur; quiacum hoc ad sedi- 
catur, et secundum substantiam, pluraliter tamen, 
non singulariter, in summa accipitur. 

Auctoritas quod persona ad. se dicatur et secundum sub- 

stantiam. 

2. Quod autem persona secundum substantiam di- 
catur, Aug. ostendit inlib. 7 de Trin. dicens, c. 6: Non 
est aliud Deo esse,aliud personam esse, sed omnino 
idem. Item in hac Trinitate, cum dicimus personam 
Patris, non aliud dicimus quam substantiam Patris. 
Quocirca ut substantia Patris ipse Pater est, non quo 
Pater est, sed quo est, itaet persona Patris, nonaliud 
quam ipse Pater est. Ad se quippe dicitur persona, 
non ad Filium vel Spiritum sanctum,sicut ad se Deus 
dicitur et magnus, et bonus, et justus, et hujusmodi. 
Et quemadmodum hoc illi est esse, quod Deum esse, 
quod magnum esse, quod bonum esse,ita hoc est illi 
esse, quod personam esse.Ecce expresse habes quod 
persona secundum substantiam dicitur; ut cum dici- 
tur: Paterest persona,hicsitsensus: Pater estdivina 
essentia. Similiter cum dicitur: Filius est persona, 
Spiritus sanctus est persona, id est, essentia di- 
vina. 

Cur Paler el Filius et Spiritus sanctus non dicantur 

una persona, uL una substantia, et unus Deus. 

3. Ideo oritur hic questio difficilis quidem, sed 
non inutilis, qua quaeritur cur non dicantur hi tres 
una persona, sicut una essentia, et unus Deus. 
Quam questionem Aug. diligenter tractat, atque 
congrue explicat in lib. 7 de Trin. ita dicens,cap. 6: 
Cur non hec tria simul unam personam dicimus,si- 
cut unam essentiam, et unum Deum,sed dicimus tres 
personas, cumtamen tres deosaut tres essentiasnon 
dicamus?Quia volumus vel unum aliquod vocabulum 
servarehuicsignificationiquaintelligiturTrinitas,ne 
omnino taceamus interrogati quid tres essent, cum 
tresessefateamur.Cum ergo qu&riturquid tres,ut ait 


PETRÍ LOMBARDI. 


Aug. in lib. 5 de Trin., c. 9, magna prorsus inopia 
humanum laborat eloquium: dictum est tamen tres 
persone, non ut illud diceretur,sed ne taceretur om- 
nino.Non enimrei incffabiliseminentia hoc vocabulo 
explicari valet. Ecceostendit qua necessitate dicatur 
pluraliter personz,videlicet ut hoc uno nomine qua- 
rentibus de tribus respondeamus. 

Qua necessitate dictum stt tres personae a Latinis, et a 

' Graecis tres hypostases vel substantia. 

4. Qua necessitate non solum Latinus sermo, sed 
eliam Graecus eadem pene super hac relaborans no- 
minum penuria coarctatur UndeAug. quid à Grecis 
vel Latinis necessitatedeineffabili ''rinitate dictum 
git aperiens,in lib.7 de Trin. ait, c. 4: Loquendicausa 
deineffabilibus,ut fari aliquo modo possemus dictum 
est a Graecis, una essentia, tres substantie, id est, 
unausia tres hypostases.Aliterenim Greci accipiunt 
substantiam quam Latini.ALatinisautem dictum est, 
una essentia vel substantia, tres persone, quia non 
aliter in aermone nostro,id est, Latino, essentia quam 
substantia solet intelligi. Et ut intelligatur saltem in 
enigmate,placuititadici,ut eum quereretur quidtria 
sunt, aliquid diceretur; qua tria, tria esso fides vera 
pronuntiat, cum el Patrem non dicit esse Filium, et. 
Spiritum sanctum, scilicet donum Dei, nec Patrem 
dicit essenec Filium.Cum ergo queritur quid tria vel 
quid tres,conferimusnosad inveniendum aliquod no- 
men, quo complectamur hec tria. Neque occurrit 
animo, quia supereminentia divinitatis, usitati elo- 
quii facultatem excedit. Verius enim cogitatur Deus 
quam dicitur; et verius est quam cogitatur. 

Quid hoc nomine tres significetur. 

5. Pater ergo, et Filius, et Spiritus sanctus, quo- 
niam tres sunt, quid tres sint queramus,quid com- 
mune habeant. Non enim possunt dici tres patres, 

uiu tantum Pater ibi Paterest; neo trcs filii, cum nec 
ater ibi sit Filius,necSpiritus sanctus; nec tres Spi- 
ritus sancti, quia Spiritus senctua propria significa- 
tione, qua donum Dei dicitur,nec Pater est, nec Filius. 

Quidergo tres? Si trespersone esse dicuntur, com- 

mune est eis id quod persona est. Certe enim quia 

Pater est persona, et Filius est persona, et Spiritus 

sanctus est persona, ideo tres persone dicuntur.Pro- 

pterea ergo dicimustres personas, quia communeest 
eis id quod persona est. Ex praedictis aperte intelligi 
potest qua necessitate dictum sit a Latinistres perso- 
ns, cum persona secundum substantiam dicatur. 

Unde et *ribus commune est id quod persona est, id 

est, hoc nomen persona. 

Quare non dicimus tres Deos esse, Patrem, et Filium, - 
el Spiritum sancitum, ut dicimus tres personas, 
cum id quod Deus est sit eis commune,quia Pater csl 
Deus, et Filius est Deus, et Spiritus sanctus est Deus. 
6. Sed quaeritur hic,cum dicamus Patrem et Filium 

et Spiritum sanctum essetres personas,quiacommu- 

neesteis quod persona est,id est, quia Pater est per- 
sona, et l'ilius est persona, et Spiritus sanctus est 
persona mur non dicamus similiter tres deos, cum et 

ater sit Deus,ct Filius sit Deus,etSpiritussanctussit 

Deus. Quia scilicet illud Scriptura contradicit ; hoc 

autem, etsi non dicit, non tamen contradicit, unde 

Aug., hanc movens questionem atque definiens, in 

lib. 7 de Trin., cap. 4, ait: Si ideo dicimus Patrem et 

Filium et Spiritum sanctum esse tres personas,quia 

commune est eis id quod persona est, cur non etiam 

tres deos dicimus? Certe, ut predictum est,quia Pa- 
ter est persona, et Filius est persona,et Spiritus san- 
ctus est persona, ideo tres persone dicuntur. Quia 
ergo Pater est Deus et Filius est Deus, et Spiritus 
sanctus Deus, cur non dicuutur tres dii ? Ecce propo- 
suit hanc questionem; attende quid respondeat,sub- 
dens: Àn ideo non dicuntur tres dii, quia Scriptura 
non dicit tres deos? Sed nec tres personas alicubi 

Bcripturetextuscommemorat. Anideolicuit loquen- 

di et disputandi necessitate tres personas dicere,non 

jua Scriptura dicit, sed quia Scriptura non contrza- 
icit? Si autem diceremus tres deos, contradiceret 


Seriptura, dicens, Deut, 6: Audi, Israel, Deus tuus 
Deus unus.est.Ecceabsolulio quaestionis, quare potius 
dicamus tres personas quaui tres deos ; quia seilicet 
illud non contradicit Scriptura. 

Alia qudstio, cur non dicimus tres essentias, s£ (res 

personas, cum Scriptura non contradicat. 

7. Verum et hic aliu emergit quaestio, quam Au- 

ust. consequenter annectit dicens, lib. et cap. eis- 

tem: Cur et tres essentias non licet dicere, quod simi- 
liter Scriptura sicut non dicit,ita non contradicit? At 
si dicisquod propterunitatemTrinitatis non dicuntur 

Ires essentiz.,sed una essentia,quaro cur non propter 

enmdem unitatem Trinitatis dicantur una persona,et 

non tres perscna. Ut enim est illis coinmune nomen 
essentia,ita ut singulus quisque dicalur essentin,eic 
illis commune est perso? vocabulum. Quid igitur 
restat,nisi ut fateamur loquendi necessitate uGrecis 
el Latinis parta hac vocobula adversus insidias veler- 
roreshereticorum?Cumque conareturhumana inopia 
loquendo proferread hominum sensus quod in gecre- 
tario mentis de Deo tenat, sive per piam fidem, sive 
per qualemcumque intelligentiam, timuit dicere tres 
eesentias, ne intelligeretur in illa summa xqualitate 
ulla diversitas Rursum non poterat dicere non esso 
tria quzdam, quod quia dixit Sábellius, in haresim 
lapsus est. Quesivit ergo quid tria. diceret, et. dixit 
ires personas sivetressubstantiassecundumGrecos. 

Sicut nos dicimus tres personas,ita Graeci tres substan- 
tias, quas dicunt, hypostases, aliter accipientes sub- 
stantia3H q4am nos. ) 

.8. Quod enim de personis secundum nostram,hoc 
de substantiis secunduin consuetudinem Grecorum 
oportet intelligi. Sic enim illi dicunttressubstantias 
unam essentia, id est, tres hypostases unam usiam, 
quemadmodum nos dicimus tres personas unam es- 
sentiam vel substantiam. Quanquam et illi, si vellent 
sicut dicunitressubstantias tres D ypostases, possent 
dicere tres personas,iria zpósonrz.lllud autem inalue- 
runt dicere,quia fortasse secundum lingue consue- 
tudinem aptius dicitur. 

Quod in Trinilale non est diversitas, nec singularitas, 
vel solitudo ; sed unitas, et Trinitas, et distinctio, et 
identitas. 

9. Jam suffieienter,ut puto, ostenguin est qua ne- 
cessitatedicamustres personas,et quare non similiter 
tres deos vel essentius ; quia scilicet in altero obviat 
Scriptura, in altero diversitatisintelligentia,quia ibi 
nulla penitus est diversitas,sicut neesingularitas vel 
solitudo, sed unilas et Trinitas. Unde Aug.,in lib. 7 
de Trin.,cap. 4, ait: Humanainopia querens quid di- 
ceret tria,dixit tres personas vel substantias. Quibus 
nominibus nondiversitatem voluitintelligi sed singu- 
laritatem noluit; ut non solum ibi unitas intelligatur 
ex eo juod dicitur una essentia, sed Trinitas, ex eo 

uod dicuntur tres persone Hilarius quoque,in lib.7 

e Trin.,non longe à fine,ait: Dominus dicit.Joan, 4. 
Quz me videt, videl et Patrem. Cum hoo dicitur, ex- 
cluditur singularitas,atque unici, id est, solitarii in- 
telligontia. Nam nec solitarium sermo signiflcat, et 
inditferentem tamen naturam professio docet. Visus 
est enim in Filio Pater per nature unitam similitudi- 
nem.UÜnum sunt enim natus et generans;unum sunt, 
neque unus, Non itaque solitarius Filius est,ncc sin- 

laris, nec dispar.Itemn in eodem: Sicut in Patre et 

Filio credere duos deos impium est,ita Patrem et Fi- 

lium singularem Deum preedicare,sacrilegum est.Ni- 

hil in his novum, nihil diversum, nihil alium, nihil 
separabile est. De hoc etium Aug., in libro Questio- 

num veteris ac nova legis,tom.4,quast. 122, libro 5, 

C. 2, circa, finem, ait: Uuus est Deus,sed non singu- 

laris.Item Ambros., in libr. de Fide, ait: Quod unius 

est substanti:e,separari non potest; et si non sit sin- 
gularitatis,sed unitatisDeus,unus cumdicitur nequa- 
quam deitatis Trinitatem excludit: et ideo non quod 
singularitatis,sed quod unitatis est praedicatur. Eace 
ex prediotis ostenditur quia necsingularis,nec diver- 
8u9 noc unicus, vel aolitertus confitendus est Deus, 


PATROL, CXCII, 


SENTENTIARUM LIBRI QUA'TUOR. — LIB. I, DIST. XXIV. 


quia singularitas vel solitudo personarum pluralita- 

tem excludit, et diversitas unitatem essentia tollit. 

Diversitas inducit separationem divinitatis, singula- 

ritas adimit distinctionem Trinitatis. Ideo Ambros., 

in lib. 2 de Fide, cap. 2, ait: Non est diversa. neo sin- 
gularis equalitas,nec, juxta Sabellianos,Patrem Fi- 
iumque confundens; nec, juxta Arianos, Patrem Fi- 
liumquesecernens.PaterenimetFiliusdistinotionem 
habent, separaiionem vero non habent. Item in eo- 
dem: Pater et Fiiius divinitate sunt unum, nec est ibi 
substantie differentia,nec ulla diversitas ; alioquin 
quomodo unum Deum dicimus? diversitas enim 
plures facit. Constat ergo ex pradictie quiq in Tri- 
nitatenullaest diversitas: si tamen aliquando in Scri- 
ptura invonitur diclum, íres diverse persone; ei 
ujusmodi, diversas dicit distinctas. — . 
Quod nan debet dici Deus multiplea. 

10. Et sicut in Trinitate non est diversitas, ita neq 
multiplicitas : et ideo non est dicendus. Deug multi- 
plex, sed Trinus et simplex. Unde Ambros., inlib.1 
de Fide, ait, cap. 2: Est in Patre.et Filio nor digcre- 
pans, sed una divinitas; neo confusum quod unum 
est, nec multiplex esse potest quod indilferens est. 
Multiplex itaque Deus non est. 

DISTINCTIO XXIV. . 

QUID SIGNIFICETUR HIS NOMINIBUS UNUS VEL UNA, DUO 
VEL DUJ£, TLES VEL TMA, TRIOUS VRL TRINITAS, PLU- 
RES VEL PLURALITAS, DISTINCTIO VEL DISTINCTA, CUM 
HIS UTIMUR DE DEO LOQUENTES. 

1. Hic diligenter inquiri oportet,cum in Trinitate 
non sit diversitas vel singularitas, nec multiplieitas 
vel solitudo, quid significetur his nominibus,seilieet 
unus vel una, duo vel duc, tres vel tria, trinus vel tri- 
nitas, plures vel pluralitas, distincke vel distinctio ; 
cum dicitur, unus Deus, du persone, vel £res perso- 
nz, plures persona, distinc sunt persona, vel cum 
dicitur, distinctio personarum, pluralitas personarum, 
lrínitas personarum,ct hujusmodi: Videmusenim hoc 
dicentes,numerorum quantitates,ot rerum multitu- 
dinem vel multiplicitatem in Deo ponere. Quid.ergo. 
ista ibi significent, ipso de quo loquimur aperiente, 
insinuare cureimus. 

Magis illadicuntur àid excludendum ea quae nom sunt in 

Deo, quam «ad. ponendum. aliqua. 

2. Si diligenter premissis auctoritatem verbis in- 
tendimus,ut dictorum intelligentiam capiamus,me- 
gis videtur horum verborum ususintroductus ratione 
removendi atque excludendi & simplicitate deitatis 

ue ibi non sunt, quam ponendi aliqua. 

Quid per unum signifcelur cum dicitur, unus Deus. 
3. Cum enim dicitur,unus Deus, multitudo deorum 

excluditur, nec numeri quantitas in divinitate poni- 

tur: tanquam diceretur: Deus est, nec multi sunt vel 
plures dii. Unde Ambros., in lib. de Fide, ait, lib. 

1. cap." 2: Cum unum dicimus Deum, unitas exolu- 

ditnumerum deorum: nec quantitatem in Deo ponit, 

quia nec numerus nec quantitas ibi est. 
Quo sensu dicitur : Unus est Pater, vel unus 
est Filius. 

4. Similiter cum dicitur: Unus est Pater, vel unus 
est Filius, et hujusmodi, ratio dicti hec est, quod 
non sunt mulli patres, vel multi filii, ita et de simili- 
bus.Item cum dicimus plures esse personas,singula- 
ritatem atque solitudinem exeludimus,nec diversita- 
tem nee multiplicitatemibi ponimus,quasi diceretur: 
Sine solitudine acsingularitate personasconfitemur. 
Unde Hilarius in lib. 4 de Trin. sic ait: Dixit Deus : 
Faeiamus hominem ad imaginem, et similitudinem no- 
stram.Qusro nunc an solum Deum sibi locutum exi- 
stimes,an buncsermonem ejus intelligas an alterum 
extitisse.Si solum fuisse dicis, ipsius voce argueris, 
dicentis : Faciamus et nostram. Sustulit enim singu- 
laritatisac solitudinisintelligentiam professio consor 
tii, quia aliquod consortium esse non potest ipsi so- 
litario,neque solitudo solitarii recipit faciamus ; nec 
alieno a se diceret, nostram. Attende, lector, hig ver- 
bis,et vide quianomineconsortii plurulitatem aignifl- 


19 


58T 
cavit; professio ergo consortii, est professio plurali- 
tatis;quam professus est dicens: Faciamus et nostrum, 
pluraliterenim utrumque dicitur.Sed hacprufessione 
pluralitatis nondiversitatem vel multitudinem posuit 
sed solitudinem et singularitalem negavit. Sic ergo 
cum dicimus plures personas vel pluralitatem per- 
sonarum, singularitatis et solitudinis intelligentiam 
excludimus. . 

: Quid per ternarium significetur cum dicilur ires 

ersong, 

5. [ta etiam cum dicimus £res personas. nomine 
ternarii nomquantitatem numeriin Deo ponimus, vel 
aliquam diversitatem sad intelligentiam nonadalium 
nisi ad Patrem et Filium et Spiritum sanctum diri- 

endam significamus,utsil hujus dicti intelligentia: 

res persone sunt, vel trcs sunt, Pater, ct Filius, et 
Spiritus sanctus; id est, nec tantum Pater, nec tan- 
tím Filius;nec tantum PateretFilius in deitate sunt, 
sed etiam Bpiritus sanctus,el non alius ab his.Siini- 
liter, non tantum est ibi liec persona, vel illa, vel 
hec et illa, sed hec et illa, et illa, et non alia. Et 
hoc forte ita intelligendum August. satis ostendit, 
ubi dicit quod illo nomine non diversitatein intelligi 
voluit, sed singularilatem noluit. 
Quid per duo, cum dicitur, dus possonz, vcl Pater et 

. Filius duo sunt. 

*6. Similiter cum dicitur: Duo sunt Pater et Filius, 
non dualitatis quantitatem ibi ponimus, sed hoc si- 

nificamus quod non. est tantum Pater nec tantum 

ilius, sed Pater et Filius,et hic non est ille ; ita et 
de aliis hujuemodi.Ita etiam cum dicimus: Pater et 
Filius sunt dus persone,hoc significamus,quod non 
tantum Pater est persona,nec tantum Filius est per- 
&Ona, sed Pater ost persona, et Filius est persona, 
et hec non est illa. | 
Es quo sensu dicitur in personis distinctio, vel per- 

sone distincti. 

7. Cum autem dicimus,distinctze persone vol dis- 
tinctio est in personis, confusionem atque permix- 
tionem excludimus, et hanc nonesse illam significa- 
mus. Cumque addimus. Distncl? sunt personz pro- 
prietatibus sive differentes proprietatibus, aliam esse 

anc personam,et aliam illam suis proprietatibus si- 
gnificamus.Et cum dicimus, aliam et illam, non di- 
versitalem vel alienationem ibi ponimus, sed confu- 
sionem Sabellianam excludimus. 

Quomodo ibi accipiatur discretio. 

8. Ita et cum dicuntur discret? person, vel cum 
dicitur discretio 1n personis es: e, eamdem intelligen- 
tiam facimus. Eodem enim modoibiaccipitur discre- 
tio, quo distinctio. Et congre dicitur ibi esse discre- 
tio vel distinctio,non diversitas, vel divisio sive sepa- 
ratio; unde Ambr., in lib. 1 de Trin: Non est ipse 
Pater qui Filius, sed inter Patrem et Filium expressa 
distinctio est. 

Quomodo 'Trinitas ibi accipiatur. 

9. Cum vero dicitur Trín?tas, id significari videtur 
quod significatur cum dicitur, res personz; ut sicut 
non potest dici Pater est trea persone, vel Filius est 
ires persone, ita non debet dici: Pater est Trinitas. 
vel Filius est Trinitas. 

Hoc videtur eontrarium esse predictis. 

-10. Hie non est pretermittendum quod cum supra 
dictum sitDeum necsingularem nec multiplicem esse 
confitendum,idquesanctorum auctoritatibus sit con- 
firnatum,incontrariumvidetur sentireIsidor,dicens: 
Distinguendum est inter Trinitatem et unitatem: est 
enim unitassimplex etsingularis, Trinitas vero mul- 
tiplex etnumerabilis; quia Trinitas est trium unitas. 
Ecce unitatem dicit essesingularem,et Trinitas mul- 
tiplicem et numerabilem. Sed ad hoc dicimus, quia 
singularem accepit sieut et aliiaccipiuntunum; mul- 
tiplicemveroet numerabilem sicut alii dicunttrinum. 

DISTINCTIO XXV. 

QUID 8IGNIFICATUR CUM DICITUR PLURALITER, TRES 

PERSON/E£, VEL DUJE PERSOX/E. 

* Preterea considerandum est, cum hoc nomen 


PETRI LOMBARDI. 


585 


persona(ut praedictum est)secundum substantiam di- 
catur, que sit intelligentia dicti cum pluraliter pro- 
fertur,tres personae vel dus personze ; et cum dicitur, 
alia est persona Patris, alia esi persona Filii, alia est 
persona Spiritus sancti. Si enim in his locutionibus 
persona vocabulum essentie intelligentiam facit,plu- 
res essentias confiteri videmus, et ita plures Deos. Si 
veroessentizsignificationemibinon Lenet,alia esthu- 
jus nominis ratio cum dicitur : Pater est persona,vel 
Filius est persona ;et alia cum dicitur: Pater et Filius 
et Spiritus sanctus sunt tres personz? ; et cum dicitur: 
Alia est persona Patris, alia Filii et hujusmodi. 
Quod videtur secundum essentiam dici : Alia est per- 
sona Patris, alia Filii, sive tres persone, ut cum 
dicitur : Pater est persona, Filius est persona. 

2. Persona enim, ut supra ait Aug.,ad se dicitur, 
et idem est Deo esse personaui «uod esse, sicutidem 
est ei esse,quod Deum esse.Unde manifeste colligitur 
quod esaeutiam divinam predicamus dicentea :Puter 
est persona,Filius est persona, Spiritus sanctus est per- 
sona, id est, essentia. divina: et omuino unum et 
idem signiticabitur nomine persone,id cst,essentia 
divina, cum dicitur: Pater est. persona, et Filius est 
persona,quod significabitur nomine Dei,cum dicitur : 
Paler est Deus, Filius est Deus. Ita etiam idem signi- 
ficatur cum dicitur : Deus est Deus,et Decus est persona. 
Utroque enim nomine essentia divina intelligitur, 
quia utrumque secundum substantiam dicitur.Cum 
vero dicitur: Pater el Filius et Spiritus sanctus sunt 
Lres persone, quid nomiue persona significamus ? an 
essentiam ?hoc enim videtur, si supra posita verba 
Aug.diligenterscrutemur.Supra enim dixit quod ideo 
tres personas dicimus,quia id quod persona est com- 
mune est tribus;et item,quia Pater est persona,et Fi- 
lius est personu, et Spiritussanctus est persona, ideo 
tres persone dicuntur. Videtur ergo eamdem tenere 
significationem hoe nomen persona, cum dicitur: 
Tres persong,quam habet cum dicitur :Paler est per- 
sona, Filius est. persona, Spiritus sanclus est persona, 
quia,ut ostendit Aug.,loc dicitur, tres personz, pro- 
pter illud, quia id quod persona cst, cominune eat 
eis.Id ergo quod commune est eis,id est,Patri,et Fi- 
lio,et Spiritui sanclo,videtur significari nomiue per- 
sona, cum dicilur, tres personu. 

Aliter etian videlur posse oslendi quod secundum es- 
sentiam dicatur etium cum pluraliter profertur. 

3. Aliter etiam videtur posse ostendi quod ibi no- 
mine personz significetur essentia cum dicitur, tres 
personz. Ut enim supra dixit Aug., ea necessitate 
diciinus tres personas, ut. responderemus querenti- 
bus guid tres vel quid tria. Cum ergo queritur quid 
tres vel quid tria, convenienter respondetur cum di- 
citur,£res personz.At cum queritur quid tres vel quid 
tria per quid de essentia queritur.Non enim inveni- 
iur quid illi tres sint nisi essentia.Siergo questioni 
recte respondemus, oportet ut respondendo essen- 
tiam significemus ; alioquin non ostendemus quid 
tres sint.Si vero respondentes, essentiam significa- 
mus,ipsam essentiam person? nomine intelligimus 
cum dicitur, tres persona. 
Opinio quorumdam qui pulant. essentiam significari 

tomine persona, cum dicimus ires personas. 

4.Quibusdam videtur quod nomine persone signi- 
ficetur essentia cum dicitur, tres personz, propterea 
quia Aug. dicit lib. 7 de Trin., c. 6, ideo dici tres 
personas,quia commune est eis id quod est persona, 
ut sit talis intelligentia : Pater et Filius et Spiritus 
sanctus sunt tres persone, id est, sunt tres id ha- 
bentes commune quod est persona,id est, tres sunt 
quorum quisque est persona, id est, essentia. Sed 
quomodo juxta hanc intelligentiam dicetur: Alia est 
persona Patris,aliá Filii ?Et hoc etiam ita voluntin- 
telligere, scilicet aliusestPater, et alius est Filius, id 
tamen commune habentes quod est persona. Et hoc 
confirmant auctoritate Aug. qui in libro7 de Trin.ait 
cap.1: Tres personas ejusdem essentis, vel tres per- 
$0nas unam essentiam dioimus ;tres autem pergonag 


589 


ex eadem essenlia non dicimus : quasi aliud ibi sit 
uod essentiaest,aliud quod persona est. Hacaucto- 
ritatect premissisconantur assercre in predictislo- 
cutionibusnoinen per:onc essentiam signilicare. Sed 
uid respondebunt ad id quod ipse Áug.ia lib.de 
ide ad Petrum dicit, scilicet quod alius est Pater in 
persona sivepersonaliter, alius personaliter Filius, 
alius personaliter Spiritus sanctus? Quomodo enim 
alius personaliter Pater, alius personaliter Filius, 
aliuspersonaliter Spiritussanctus, si in esse perso- 
nam omnino conveniunt, id est,si persona essentie 
tantum intelligentiam facit ?ideo nobis videluraliter 
hoc posse dici congruentius juxta catholicorum 
doctorum auctoritates. 
Quod hoc nomen persona tripliciter in Trinitate acci- 
pitur ; et hac est. utills et. cathollca doctrina de 
ersona eli personis. 

4 Sciendum est igitur quod nomen persona mul- 
tiplicem intelligentiam facit,non unam tantum,Et ut 
Hilar.ait, in lib. 4 de Trin.,in medio : Intelligentia 
dictorum ex causis estassumendadicendi, quianon 
sermoni res,sed rei sermo subjectus est. Discernen- 
tesergo dicendi causas hujus nomiuis, scilicet per- 
sona, significationem distinguimus, dicentes quod 
hocnomen,scilicet persona, proprie secundum subs- 
tantiam dicitur, et essenliam significat, sicut supra 
ostendit Aug.,cum diciturin dist. 23: Deusest perso- 
na, Paterest persona. Quadam tamennecessitate, ut 
supra dixitAug.,lranslatum est hoc nomen, ut plura- 
liter diceretur tres persons, cum quaereretur, quid 
tres, vel quid tria ; ubi non significat essentiam, id 
est,naturam divinam qua conimunis est tribus per- 
sonis,sed cubstantias vel hypostases sccundum Gre- 
cos.Greci quippe, ut supra dicit Aug. (ibidem, est 
lib.7 de Trin. c. 4),aliter accipiunt substantiam, id 


est,hypostasim,aliter nos.Nos enim substantiam di- , 


cimusessentiam sive naturam, Personasautem dici- 
mus sicut illi dicunt substantias, id est,hypostases. 
Sic ergonositaaccipimus personas, ut alii accipiunt 
substantias,vel hypostases; at illi aliter accipiunt hy- 
postases,quam nos substantiam; aliterergo nos acci 
pimus personas quam substantiam. Cuin ergodici- 
mus tres personas,non ibi persone nomineessentiam 
significamus Quid ergo tres personas dicimus? Dici- 
mus,quiatres persone sunt, id est, tres substantie, 
scilicet tres entes ; pro quo Greci dicunt tres hy- 
postases. 
Ostendil verba Augustini convenire huic sententia. 

6. Ethic sensus udjuvatur ex verbis Aug.premis- 
sis, si interius intelligantur. Quia enim Pater est 
persona, id est, essenlia, et Filius persona, ct Spi- 
ritus sanctus persona, idco dicuntur tres persona, 
tres substantia, tres entes. Non enim possunl dici 
tres substantie vel entes,nisi singulus eorurn esset 

ersona,id est,essentia. Quia ergo eis commune est 
id quod est persona, id est, essentia, ideo recte di- 
cuntur tres persona,id est,subsistentie vel subsis- 
tentes,utsicutessentia, quie est eis communis, vere 
ac proprie subsistentie vcl entes intelligantur. Ideo- 
que Aug., causas dictorum discernens, dicit tres 
personas esse unam essentiam velejusdem essentie, 
non ex eadem essentia ; ne aliud intelligatur ibi esse 
persona, aliud essentia ; tres enim persone, id est, 
substantia una sunt essentia et unius essenltie,non 
autem sunt una persona vel unius persone ; licet 
persona secundum subsiantiam dicatur aliquando; 
nam si hoc diceretur,confusio fieret in personis. 
Objectioni illorum hic respondet,qua nituntur probare 
personas secundum essentiam accipi, quia respon- 
demus entibus quid ires, vel quid tria. 

7, Ad hoc autem quod illi dicunt, cum queritur 
quid tres vel tria,de essentia queritur, quia non in- 
venitur quid illitres sunt nisiessentia;per hoc volen- 
tes nos inducere ut nominc persone essentiamintel- 
ligamus,cum respondemus tres personas;ita dicimus 
indubitabiliter verum est quia non invenitur unum 
eliquid quod llli trea sint, nisi esseutia.Unum enim 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XXY. 


590 


sunt illi tres,id est, essentia divina, unde Veritas 
ait Joan. 10 : Ego et Pater unnm sumus. Verumta- 
men cum quierilur quid tres vel quid tria, non de 
egsentiaquaritur,nec ibi quid ad essentiam refertur. 
Sed cum fides catholica tres esse profiteretur, sicut 
Joanneg in Epistola I canonica, c. 5, ait : Tres sunt 

ui Lestimanium perhibent in calo, querebatur quid 
illi tres essent,id est,an essent tres res,ot quz tres 
res, et quo nomine ille tres res significarentur. 
Etideo loquendi necessitate inventum esthoc nomen 
persona ad respondendum, et dictum est tres per- 
sona. 

Quid tres res, et quid una res hic dicilur. 

8. Non autem temoveatquod dicimustresres. Non 
enim hoc dicentes diversarum rerum numerum poni- 
musin Trinitate,sed ita tres res dicimus,ut easdem 
esseunam quamdam summam rem confiteamur.Un- 
de Aug.,in lib.1 de Doctr. Christ., cap. 3,in tom. 3, 
sicait : Resquibus fruendum est, nos beatos faciunt, 
res ergo quibus fruendum estsunt Pateret Filiuset 
Spiritus sanctus. Eademque Trinitas una quedam 
summa res est,communisque fruentibus ea,si tamen 
res et non rerum omnium causa sit.Non enim fa- 
cile potest inveniri nomen quod tante excellentie 
conveniat:nisi quod melius dicitur Trinitas hec unus 
Deus.Sicut ergo tres res dicuntur, et he sunt una 
res,ita (res substantie dicuntur,et he sunt una es- 
sentia.Ecce ostensum est quee sit intelligentia hujus 
nominis persona,cum dicimus tres personas. 

Ex quo sensu dicatur : Alia est. persona Patris, alia 
Filii, alia Spiritus sancli. 

9. Nuuc inspiciamus utrum secundum eamdem ra- 
tionem et causam dicatur : Alia est persona Patris, . 
alia Filii,alia Spiritus sancti.Quod utique sane intel- 
ligi potest ut sit sensus talis: Alia est subsistentia vel 
hypostasis Patris,alia subsistentia Filii, alia subsis- 
tentia Spiritus sancti ; et: Alia subsislentia Pater 
alia Filius,alia Spiritus sanctus. 

Quomodo hec | intelligantur, alius in. persona Pater, 
alius Filius, alius Spiritus sanctus. 
10.Deinde queritur utrum secundum eamdem ra- 
tionem accipiatur cum dicitur: Alius est Pater in 
porsona; alius in persona Filius, alius in persona 
piritus sanctus;sive:Alius personaliter Pater, alius 
personaliter Filius, alius personaliter Spiritus san- 
ctus.Ad quod dicimus quia elsi possit eodem modo 
sccipi,congruenlius tamen ex ratione dicti alia va- 
riatur intelligentia,ut hic persone nomine proprie- 
tas persone intelligatur ; ut sit sensus talis : Alius 
est in persona vel personaliter Pator,id est,proprie- 
tatesua Pater alius est quam Filius,et Filing proprie- 
tate sua alius quam Pater.Paternali enim proprietate 
distinguitur hypostasis Patris ab hypostasi F'ilii ; et 
bypostasis Filit filiali proprietate discernitur a Patre: 
etSpiritus sanclus ab utroque processibili proprie- 
tate distinguitur. 
Quomodo secundum hunc modum etiam in praedictis 
locutionibus potest accipi. 

11. Hoc etiam niodo sane potest accipi persona in 
remissis locutionibus cum dicitur.:Aliaest persona 
atris,alia Filii, id est,alia est proprietas qua Pater 

est Pater,alia qua Filius est Filius, alia qua Spiritus 
sanctus est Spiritussanctus. Ita enim nomine per- 
son: quidam proprietatem intelligere volunt, cum 
dicunturtres persone;sed meliusest utsubsistentias 
vel hypos!ases intelligamus,cum dicimustres perso- 
nas. Ex predictis colligitur quod nomen personz in 
Trinitate triplicem tenet rationem.Est enim ubi facit 
intelligentiam essentie,et est ul.i facitintelligentiam 
hypostasis, et est ubi facit intelligentiam proprie- 
tatis. 
Auctoritatibus sanclorum ostendit quod dixit. 

12. Quod autem secundum substantiam dicatur,et 
essentiam aliquando significel,supra ex dictis Aug. 
aperte ostendimus. Quod vero pro hypostasi atque 
proprietate accipiatur, ex auctoritatibus sanctorum 
ostendi oportet, ne conjecturis nostria aliquid aug 


591 


dicere videamur. De hoc Hieron.in Expositione fidei 
eatholic:» ad Damasumita ait: Nonest prorsus aliquis 
in Trinitategradus,nibilque quod inferius superius- 
ve dici possit ; sed tota divinitas sui perfectione squa- 
lisest, utexceptis vocabulis, que proprietatemindi- 
cant personarum,quidquid de una persona dicitur,de 
tribus possit dignissimeintelligi. Atqueutconfutan- 
tes Arium, unam eamdemque Trinitatis dicimus osse 
essentiam velsubstantiam, et Deum unum in tribus 
personis fatemur; ita etiam impietatem &abellii decli- 
nantes, tres personas expressas sub proprietate dis- 
tinguimus:non ipsum sibi Patrem,ipsumsibi Filium, 
ipsum sibi Spiritum sanctum essedicentes,sed aliam 

atris, aliam Filii, aliam Spiritus sancti esseperso- 
nam, Non enim nomina tantummodo, sed ctiam no- 
minum proprietates, id'est, personae, vel, ut Greeti 
exprimunt, Aypostases, id cst, subsistenlias confite- 
mur. NecPalter Filii vel Spiritussancti personam ali- 
quando excludit,nec l'ilius vel Spiritus sanctus Putris 
nomen personamque recipit; sed Patersemper Pater, 
et Filius semper Filius, et 5piritus sanctus semper 
Spiritussanctus. Itaque substantia unum sunt, sed 
' personis ac nominibus distinguuntur. Ecce enim 
aperte dicit Hieron.proprietates esse personas,et per- 
sonas esse substantias. Unde manifestum fit quod di- 
ximus, scilicet persona nomine significari et hyposta- 
gimet proprietatem. Joannes etiam Dam. personas 
dicitesse hypostases ;eteas dicit cntes, ita inquiens, 
lib.1 deFid.orthod.:Indeitateunam naturamconfite- 
mur,ettreshypostases secundum veritatem entes, id 
est, personas. 

DISTINCTIO XXVI. 
DE PROPRIETATIBUS PERSONARUM, SED PRIUS DE HOC 
NOMINE HYPOSTASIS. 


1. Nunc de proprietatibus personarum, quas fre- 
quenter in hoc tractatu commemoravimus, aliquid 
loquinos oportet.Sed primum audiamus quid de hoc 
nomine hypostasis Hieron. dicit: ait enim sub hoc 
nominevenenum latere;sed hocdicit secundum quod 
hereticieo utebanturutsimplices seducerent,scilicet 
propersona et pro essentia, ut sive diceretur una 
tantum hypostasis, sive tres, minusperitos adincon- 
veniens doducerent,cum non erat hoc nomen itaapud 
Catholicos vulgatum, nec ita ejus significatio deter- 
minata ut modo. Et ideo Hieron. dicit hoc. nomine 
non utendum fore sine distinctione vel expositione, 
tuncscilicet quando cum hereticiscontendebatur,ita 
scribens defide catholica ad Damasum papam : Ab 
Arianorum Rresule, hypostasion novellum nomen & 
mehomineltomanoexigitur ; interrogamus quid tres 
hypostases arbitrentur intelligi?tres personas sub- 
sistentesaiunt. Respondemus nos ita credere. Non 
Sufficiteissensus;ipsum nomen efflagitant, quia nes- 
cioquid veneniin syllabis latet. Clamamus : Si quis 
tres hypostases,id cst,tres subsistentes personasnon 
confitetur, anathema sit. Si quis autem hypostasim 
usiam intelligens, nontribus personisunam hy posta- 
sim indicit, alienus a Christo est ;qui scilicet tres 
hypostases dicens, sub nomine pietatis tres naturas 
conatur asserere.Sufficiat nobis dicere unamsubstan- 
liam et tres personas perfectas equales ; taceamus 
hypostases, si placet. Nomen hoc non bone suspicio- 
nis est, cumin eodem verbo sensus dissentiunt. Aut 
8i rectum putatis,treshypostases eum interpretatio- 
nibussuisdebere nos dicere,non negamus. Sed mihi 
credite, venenum sub melle latet. Transfigurat enim 
se angelus Suting in Angelum lucis ; 2 ad Corinth.11. 
His verbis nonriegatutendum essc nomine Aypostasis, 

:&ed hereticos eo prave usos ostendit :contra quos 
cautelaopuseratin distinctione significationis ; alio- 
quin sibi contradiceret, qui supra tres hypostases 
confitetur. 
De proprietatibus personarum, eL de nominibus earum 
relativis. 

2. Jam de proprietatibus personarum videamus, 

qu&etiam notiones sive relationes in Soriptura ple- 


PETRI LOMBARDI. 


092 


rumque dicuntur,in illassnclu Trinitate ; que ideo 
anobisrepetitur, utcordi nostro tenacius infigatur. 
Ait Augustinus in libro deFide ad Petrum, cap. 10, 
in fine: Aliud estgenuisse quam natum esse ; aliud- 
queest procedere quam genuisse vel natum esse. Unde 
manifestum est quod alius est Pater. alius Filius, 
aliusSpiritussanctus. Et est proprium solius Patris, 
non quia non est natus ipse, sed quia unum Filium 
genuerit; propriumque solius Filii,non quia ipse non 
genuit,sed quia dePatrisessentianatusest;proprium 
vero Spiritussanctiest,non quia nec natus est ipse 
nec genuit,sed quia solus de Patre Filioque procedit. 
Eece breviter assignavit tres proprietates trium per- 
sonarum, quarum una nonest alia. Hoc enim signi- 
fioavit cum dixit: Aliud est genuisse quam natum esse ; 
aliudque procedere,id est, alia proprietas sive notio 
est generatio,et alia nativitas, alia processio, quie 
uliis nominibus dicuntur paternitas,filiatro.Has pro- 
prietates designantnomina personarum, scilicet Pa- 
ter,Filius,et Spiritu: sanctus,qno relativa sunt, etad se 
invidem dicuntur, quia notant relationes qua non 
sunt Deo accidentales,sed inipsis personis ab eterno 
suutimmutabiliter ; utnon modo appellationes sint 
relativae,sed etiam relationes sive notiones in rebus 
ipsis, scilicet in personis, sint. 


Quod non omnia qux de Deo dicuntur, secundum sub- 
stantiam dicuntur : quedam enim secundum rela- 
tionem dlcuntur, nihil tamen secundum accidens. 


3. Quocirca sciendum est non omne quod dicitur 
de Deo,dici secundum substantiam, quia quedam 
dicuntursecundum relationem,quenon est accidens, 

uia non est mutabilis. Unde August., in lib. 5 de 
'Trin.,ait,c. 5 : Nihil in Deo secundum aecidens dici- 
tur,quia nihil ei accidit. Nec tamen omne quod dici- 
tur,secundum substantiam de Deo dicitur. Et lib. 
eod.,cap.4 :In rebus creatis atque mutabilibus quod 
non secundum substantiam dicitur,restat ut secun- 
dum accidens ditatur. In Deo autem nihil quidem se- 
cundum accidens dicitur, quia nihil in eo mutabile 
est aut amissibile,nec tamen omne quod dicitur de 
Deo,secundum substantiam dicitur ; dicitur enim ad 
aliquid, Bicut Pater ad Filium, et Filius ad Patrem, 
quod non est accidens ; quia et ille semper est Pater, 
et ille semper est Filius, et ita semper, quia semper 
natusest Filius,secundum accidensdiceretur.Etquia 
Pater nondicitur Pater nisi ex eoquod estei Filtus, 
et Filius non dicitur Filius,nisiexeo quod habet Pa- 
trem,non secundum substantiam hac dicuntur, sed 
ad invicem ista dicuntur ; neque tamen secundum 
accidens, quia et quod dicitur Pater,et quod dicitur 
Filius,et seternum atqueincommutabile est eis. Ecce 
aperte his verbis ostenditur quedam dici de Doo se- 
eundum substantiam, quieedam secundum relatio- 
nem, nihil tamen secundum accidens. Ostenditur 
etiam proprietas Patris esse quod habet Filium, et 
proprietas Filii, quod habet Patrem. ldeoquecum di- 
xerit eternum etincommutabileesse quod Pater dici- 
tur,et quod Filius dicitur, ita intelligi voluit, id est : 
proprietas qua Pater est Pater,et proprietas quaFi- 

iusest Filius, eternaest et incominutabilis, quia et 
Pater semper Pater,et Filius semper Filius. Unde et 
Hilarius, proprietates personarum assignans, inlib. 
12de Trin.,aitin medio libri: Si semper Patri pro- 
pam est quod semper est Pater, necesse est semper 

ilio proprium esse quod semper est Filius. Ubienim 
semper Pater est,seinper et Filius est ; ergo qui non 
semper Pater est,non semper genuit.1tem 1n eodem, 
paulo ante medium : Nato Deo manifestum est pro- 
prium esse quod Filius est. ) 


Quare dicatur esse proprium unigeniti quod Filius esi 
Dei, cum cliam homines sint. filii Dei. 


4. Hic queritur quomodo dicatur proprium nato 
Deo quodestDei Filius vel genitus ex Deo, cum étiam 
homines filii Dei dicantur et sint, secundum illud 
psel.81 ; Filii Excelsi omnes, Et ad Moyaeen de populo 


198 


Israel Dominus ait, Exod.A: Filius meus primogeni- 
tus Israel. Sed magna est distantia. Homines enim 
filii Dei sunt factura,non nativitatis proprietate ;Deus 
autem Filius originis proprietate lilius est et veri- 
tate nativitatis, non factura vel adoptione ; et illi 
quidemante sunt quam filii Doi sunt.Fiuntenim filii, 
non nascuntur filii Dei. Unde Hilarius solum Deum 
natum originis proprietate Dei Filium ostendoens,in- 
ter ipsum et homines filios Dei evidentissime distin- 
guit in lib. 22 de Trin., non longe a principio, ita 
dicens: Vero Patri solus qui ex eo nascitur vere 
Filius est :et nos quidem fiiii Dei sumus,sed per fa- 
cturam. Fuzmus enim aliquando fili iracundic, 
Ephes. 2, sed filii Dei peradoptionem effecti sumus 
potiusquam nascimur : etquia omne quod fit, ante- 
quam fiat non fuit,nos cum filii non fuissemus,effici- 
mur.Ánte enim filii noneramus,sed per gratiam facti 
sumus,non nati neque generali,sed acquisiti.Acqui- 
sivit nos Deus sibi, et per hoc dicitur nos genuisse. 
Genuisse enim Deum filios,nunquam cum proprieta- 
tis significatione cognoscimus dici. Ex adoptione 
enim homo factus filtus Dei,non ex generatione;ne- 
que ci proprietas est,sed nuncupatio,ac per id non 
vere filius est,quia nec proprie natus dicitur, nec 
semper fuit filius. Unigenitus autem Deus nec fuit 
aliquando non Filius,uec fuit aliquid antequam Fi- 
lius, nec quidquam ipse nisi Filius. Atque ita qui 
gemper est Filius,nascibilitatis proprietate ac veri- 
fate Filius est solius qui genuit, et ille tantum qui 
genuit Pater ipsius est, quia aicut ille Filius origi- 
ne,ita ille Pater generatione. 

Quod homo dicitur filius Trinilatis, et Trinitas po- 

test dici pater hominum. 

5. Homo vero, qui filius Dei est factura, non tan- 
tum Patris, sed Filii, et Spiritus sancti Filius est, 
id est, Lotius Trinitatis ; et Trinitas ipsa Pater ejus 
dici polest. Unde Aug., in lib. 5 de Trin., cup. 11, 
dicit :Non petest dici Trinitas Pater,nisi forte trans- 
lative ad creaturam, propter adoptionem filiorum. 
Quod enim scriptum est, Deut.6 :4udi, Israel, Do- 


minus Deus (uus, Deus unus est, non utique exce- . 


pto Filio aut, Spiritu sancto oportet intelligi ; quem 

unumDominum Deum nostrum recte dicimus,etiam 

Patrem nostrum,per gratiam suam nos regeneran- 

tem.De hoc etiam Hilarius, in lib. 6 de Trin., paulo 

post medium,ait :Omnibus per fidem Deus Paterest, 
quibusest Pater per eam fidem qua Jesum Christum 

Dei Filium confitemur.Ecce ostensum est quare pro- 

prium dicatur esse Dei nati, quod Filius est, quia 

scilicet ipse solus natus proprie dicitur.UndeHilar., 
in lib.3 de Trin., non longe a principio, ait: Domi- 
nus dicens, Joan. 17: Clarifica Filium tuum, non 
solo nomine contestans est se esse Filium, sed ot 

Pp prietate. Nos filii Dei sumus, sed non talis hic 

"lius, Hic enim verus et proprius est Filius origi- 
ne, non adoptione; veritate, non nuncupatione ; 
nativitate, non creatione. 

Quod Spiritus sanctus dicitur proprie donum Dei, quia 
proprietate est donum, ut Filius nativitate ; et utroque 
modo dicitur relative et secundum eamdem relationem. 
6. Ita etiam de Spiritu sancto dicendum est, qui 

proprie dicitur donum Dei,cum tamen et alia plura 

Bintdona Dei.Sed Spiritussanctusita proprietateim- 

mutabilieteterpa donum est,sicut Filius proprietate 

est Filius. Eocnim dicitur donum, quo Spiritus san- 
ctus ; et utroque utique nomine relative dicitur, ea- 
demque relatione dicitur Spiritussanctus et donum, 
licet ipsa relatio non ita appareat in hoc nomine Spi- 
ritus sanctus,sicutin hoc nomine donum.Unde Aug., 
in lib. 5 de Trinit.,cap.11.ait : Spiritus sanctus qui 
non est Trinitas, sed in "Trinitate intelligitur, in eo 
quod proprie dicitur Spiritussanctus,relative dicitur, 
cum ad Patremet Filium refertur ;quia Spiritus san- 
ctus, et Patris, et Filii Spiritus est, sed ipsa relatio 
non apparet in hoc nomine :apparet autem cum dici- 
tur donum Dei.Donum enim est Patris et Filii, quia 
Patre procedit et a Filio;e rgo Spiritus sanctus,inef- 


SENTENTIARUM LIBR. QUATUOR. — LIB. f, DIST. XXVII. 


uo 


fabilis quasdam Patris Filiique communioest.Etideo 
fortasse sic appellatur, ut Jam diximus, nec iterare 
piget,quia Palriet Filio potest eadem appellatiocon- 
.venire,nam hoc ipse proprie dicitur, quod illi com- 
muniter,quia etiam Pater spiritus,et lilius spiritus; 
et Pater sanctus,et l'iltus sanctus.Ut ergo ex nomi- 
ne quod utriqueconvenit utriusquecommunio signi- 
ficetur, vocatur donum amborum Spiritus sanctus. 
Ecce habes quare Spiritus sanctus proprie dicatur 
donum, et quod relative dicitur sive donum sive Spi- 
ritus sanctus; et quod nomen sibi proprium tenet 
quod communiter Patri et Filio convenit, ged divi- 
eim. Et est sciendum quod cum Pater vel Filius di- 
citur spiritus sive sanctus, neutrum relative dici- 
tur, sed secundum substantiam. 
^n Pater, vel Filius, vel Trinitas ipsa possit dici 
Spiritus sanctus. u 
7. Hie queri potest utrum Pater vel Filius etiam 
ipsa Trinitas possit dici Spiritus sanctus,sicut dis- 
junctim dicitur et spiritus et sanctus.De hoc Aug., 
ib.5 de Trin., cap. 14, sic ait: Trinitas nullomodo 
otest dici Filius ; Spiritus vero sanctus potest qui- 
dem universaliter dici, secundum id quod scriptum 
est, Joan.c.A : Quoniam Deus spiritus ost.Itaque Pa- 
ter et Filius et Spiritus sanctus, quoniam unusDeus 
est, et utique Deus sanctus est, et Deus spiritus est, 
potest appellari Trinitas et Spiritus sanctus.Sed ta- 
men tunc Spiritus sanctus relative non dicitur secun- 
dum essentiam, quia proprie Spiritus sanctus, qui 
non est Trinitas, sed in Trinitate, dicitur relative. 
Quidam putant Spiritun sanctum non dici relalive 
ad Patrem et Filium, quia non vicissim respon- 
dent sibi vocabula ; sed falso. 
8.Quidam tamen putant Spiritum sanctum vel do- 
num non dioi relative ad Patrem vel ad Filium. Si 
enim,inquiunt,hec relative ad se dicuntur,suis 1n- 
vicem sibi respondent vocabulis ;ut sicut dicitur Pa- 
ter Filii pater,et Filius Patris filius,ita dicatur Pater 
Spiritus sancti vel doni pateret Spiritus sanctus,vel 
donum, Patris spiritus vel donum.Sed non ita est in 
omnibus relativis.Non enim omnia.que relativedi- 
cuntur,suis ad se invicom respondent vocabulis.Un- 
de &ug.horum elidens opinionem, in lib.5 de Trin., 
c.12: Non te moveat, inquit, quoniam diximus Bpi- 
ritum sanctum non ipsam Trinitatem, sed eum qui est 
in Trinitate, relative dici, licet non ei respondeat vi- 
cissim vocabulum ejus ad quem refertur. Dicimus 
enim Spiritum sanctum Patris,sed non vicissim di- 
cimus patrem Spiritus sancti,ne filiusejus intelliga- 
tur Spiritussanctus.Item dicimus Spiritum sanctum 
Filii,sed non dicimus filium Spiritus sancti,ne pater 
ejus intelligatur Spiritus sanctus.In multis enim re- 
lativis hoc contingit, ut non inveniatur vocabulum 
uo sibi vicissim .respendeant. Cum crgo dicimus 
onum Patris, et Filii,non quidem possumus dice- 
re patrem dohi aut filium doni ; sed ut hac vicissim 
respondeant dicimusdonum donatoris,et donatorem 
doni;quia hic potuit inveniri usitatum vocabulum jl- 
lie non potuit. Donum ergo donatoris,et donator doni 
cum dicimus,relative utrumque ad invicem dicimus : 
donator tamen non fuit Beus, nisi ex tempore, cum 
Spiritus sanctus sit donum, et ab wterno. 


DISTINCTIO XXVII. 
AN EASDEM PROPRIETATES ASSIGNENT AUGUSTINUS ET 
HILARIUS ; ET AN ISTA SINT QU/£ DIGUNTUR PATER- 
NITAS, FILIATIO ET PROCESSIO. 


1. Hic queri potest utrum proprietates quas Hila- 
rius supra assignavit,scilicet, quod Pater semperest 
pater,et Filius semperest fllius,sint illa eiedem pro- 
prictates quas Aug. superius distinxit, dicens pro- 

riumesse Patris quod genuit Filium,et proprium Fi- 
li quod genitus esta Patre, ct Spiritus sancti quod ab 
utroque procedit. Ac deinde, utrum ot iste sint ille 
que dicuntur paternitas, filiatio, processio. Videtur 
quod non sint e&dem proprietates quas ponitHila- 
rius,et ille quas ponitAug. Si enim eedem sunt,idem 


vol 


est ergo Patri esse Patrem, et genuisseFilium, quod 
utique quidam concedunt. 8i autem hoc est, cui ergo 
convenit ut si pater,ei convenit genuisse filium.Na- 
tura ergo divina si pater est, genuit filtum ; si vero 
nongenuit,pater non est.Sed quis audeat dicere quod 
ipsa genuit filium aut quod ipsa pater non sit?Si au- 
tem ipsa pater est, nec filium genuit. non est ergo 
idem dicere aliquid esse patrem, et gignere filium. 
Et ita non videb'tur una eademque esse proprietas. 
Responsio, ubi ostendit easdem esse prcprictates. 
2. Ad quod sine prejudicio aliorum dicimus quod 
easdem proprietates notavit uterque, licet diversis 
verbis.Quod enim Hilar. ait, ita intelligi debet : Pro- 
prium Patris est quod semper Paler est, id est, pro- 
rietas Patris est,qua semper Pater est ;semper vero 
ater est,quia semper genuit Filium,ita et proprium 
Filii est,quod semper Filius est,id est,proprietas Fi- 
lii est,qua semper Filius est.Filius vero semperest, 
quia semper genitus est ; ergo proprietas qua Pater 
est,est quia semper genuit,et hec eadem dicitur pa- 
ternitas,vel generatio. Et proprietas qua Filius s:m- 
perest Filius,estquia semper genitus est a Patre; et 
&eceadem dicitur filiatio,vel genitura, vel nativitas, 
vel nascibilitas.Sic et proprietas qua Spiritus sanctus 
est Spiritus sanctus vel donum,quia procedit ab utro- 
que;et hec eadem dicitur processio.In premissis er- 
go locutionibusezedem signifloate» sunt proprietates. 


Quomodo non est omnino idem dicere csse Pa'rein, 
et genuisse vel habere Filium, itu et de aliis. 

3. Nec tamen videtur nobis omnino esse idem di- 
cere aliquid esso Patrem et genuisse Filium; vel ali- 
quid esse Filium,et habere Patrem ;vel esse Spiritum 
sanctum, et procedere ab utroque ; alioquin Pater 
non esset nomen hypostasis, id est, persone, sed 
proprietatis tantum, similiter Fiiius, et Spiritus san- 
ctus, et ita non pertria nomina siguificarentur tres 
persone.Ideoqne dicimusquiaPatris nomen non tan- 
tum relationem notat,sed etiam hypostusiin, id est, 
gubsistentiam significat ;itaet Filius,et Spiritus san- 
ctug. Relationum vero vocabula,scilicet paternitas, [i- 
liatio, processio, vel gignere, gigni, procedere, ipsas 
tantum relationes, non hypostases significant, sive 
habere Patrem : ut, verbi gratia,cum dicimus : Deus 
est Puter,nomine Patris et relationem notamus,et di- 
vinam hypostasimsignificamus : ut sit intelligentia 
talis :Deus vel divina essentia est Pater, id eat, illequi 
genuitid est,hypostasisqua habet Filium.Siimiliter, 

eus est Filius, id est, hypostasis geuita vel habens 
Patrem.Ita etiam,Deus est Spiritus sanctus, id est, 
hypostasis procedensab utroque, sive ille qui proce- 
dit. Cum vero nomina relationum ponimus in pra- 
dicatis, notiones ipsastantum significamus, nonhy- 

stases ;ut cum dicimus : Deus genuit, id est, ha- 

t Filium,et Deus fenitus est,id est, habet Patrem. 
Et tunc oportet intelligi in subjectis hypostasestan- 
tum, non essentiam,qua illis proprietatibus deter- 
minantur. . 


Quod proprictates determinant hypostases, non 

substantiam, id esl, naturam. 

4. Ille enim proprietates singuli singulis proprie 
conveniunt personis,et per eas persone determinan- 
tur,et a se invicem differunt,sed a se non secedunt. 
Unde Joannes Dam. : Non differuut ab invicem hy- 
postases secundum substantiam,sed secundum cha- 
racteristica idiomata,id est, determinativas proprie- 
tates. Characteristica vero, id est,determinativasunt 
hypostaseon,et non nature ;et enim hypostases de- 
terininant.Item esse quidem intemporaliter et zelor- 
naliter dicimus divinam Verbi hypostasim, simypii- 
cem, omnia habeitem que habet Pater, ut ejus ho- 
mousion,id est, consubstantialem ;nativitatem modo 
et habitudincapaternali hypos:asi secedentem.Idem 
apertius exprimens personales proprietates,in eodem 
lib.3,c.7,ait :Differentiam hypostaseon, id est, perso- 
narum in tribus proprietatibus, id est,paternali, ct 
filiali et processibili recognoscimus, Insecessibiles 


PETRI LOMBARDI. 


000 


autem ipsashypostases etindistabilestnvicem etuni- 
tasquidem inconfusibiliter;tresenim suntetsi unite; 
divisas autem indistanter. Etenim singula perfccta 
est hypostasis,et propriam proprietstem,scilicet exis- 
tentie modum proprium possidet; sed unite sunt 
substantia,et nun distant neque secedunt a paternali 
hypostasi. Ecce hic habes distinctas tres illas pro- 
prietates,quaz supra diversis significat: sunt modis. 
(Quod. sunt alia nomina personarum easdem proprieta- 

tes notantia, scilicet,genitus,genitor,verbum,imago. 

'5. Hic non est pretermittendum quod sicut Pater 
et FiliusetSpiritussanctus nomina personarnm sunt, 
et proprietates personales designant, itaetiam sunt 
et alianomina personarum,id est,que ipsas personas 
significant,eLearum proprietates enotant,eteasdem 
quas et nomina predicta :unde et relative dicuntur, 
Bcilicet, genitor, genitus, verbum, imago.Unde Aug., 
in lib. 5, de Trin., cap. 0, ait: Videndum est hoc 
significari cum diciturgenitus,quod significaturcum 
dicitur Filius.Ideo enim Filius, quiagenitus ; et quia 
Filius, utiquegenitus. Sicut autem Filius ad Patrem, 
sic genitus ad genitorem refertur ;et sicut Pater ad 
Filium, ita genitor ad genitum. Idem, in lib. 6 de 
Trin.,cap.2: Verbum quidem solus Filius accipitur, 
non simul Pater et Filius,tanquam ambo sint unum 
Verbum.Sic enim Verbum dicitur, quomodo imago, 
non autem Pater et l'ilius simul amboimago,sed Fi- 
lius solus est imago Patris, quemadmodum et Filius. 
Idem, in lib. 7 de Trin., e. 2: Verbum, secundum 
quod sapientia est et essentia, hoc est quod Pater ; 
secunduin quod Verbum,non hocest Pater,quia Ver- 
bum non est Pater,et Verbum relative dicitur,sicut 
Filius, Item, in eodem : Sicut Filius ad Patrem re- 
fertur,ita etl Verbum ad eum cujus est Verbum re- 
fertur, cum dicitur Verbum. Et propterea non eo 
Verbum quo Sapientia dicitur,quia Verbum non ad 
ge dicitur,ged tantum relative dicitur ad eum cujus 
est Verbum, sicut Filius ad Patrem. Eo quippe est 
Filius quo Verbum ; et eo est, Verbum quo Filius ; 
Sapientia vero quo essentia et un« sapieutia. Item, 
in eodem : Non est Pater ipse Verbum,sicut nec Fi- 
lius,nec imago.Quid autem absurdius quam imagi- 
nem ad se dici ? [dem, in lib. 5, cap. 1: Dicitur re- 
lative Filius, relative dicitur Verbum, et imago ; et 
in omnibus his vocabulis ad Patrem refertur, nihil 
autem horum Pater dicitur. 

Breviter summam colligi! intelligenti? prazdictorum. 

6. Aperte ostensum est quod sicut Filius vel genitus 
relative dicitur ad Patretmn,ita Verbum et imago ;et 
quod eo dicitur Verbumsiveimago quo Filius, id est, 
eadem proprietate sive notione dicitur Verbum et 
imago qua Filius ; sed non eo quo Verbum, dicitur 
Sapientia vel essontia, quia non notione qua dicitur 
Verbum, dicitur Sapientia. Nam Sapientia dicitur 
secundum essentiain, non secundum, relationem. 
Generalis regula corum ad se,et eorum quz rela- 

tive dicuntur ; quidquid enim. ad. se, simul ambo 

dicuntur ; sed non iia in praedictis relalivis. 

7. Et est hic advertenda quedam generulis regula 
eorum que ad se,et eorum qua relat:ve dicuntur de 
Paire et Fitio.Quidquid enim ad se dicuntur, ut ait 
Aug.in lib. 6 de Trin.,c.2, non dicitur alter sinc al- 
tero,id est quidquid dicuntur quod substantiam eo- 
rum ostendat,ainbo simul dicuntur.Ergo nec Pater 
est Deus sine Filio,nec Filius sine Patre, sed ambo 
simul Deus : sed nun ambo simul Pater, non ambo 
simul Filius, vel Verbum, vel imago. 

An. secundum substantiam dicatur Deus ct de Dco, 
et hujusmodi. 

8. Hie qua. itur cum dicitur Deus de Deo, Jumen 
de luminc,et hujusmodi,utrum dicantur secundum 
Bubstantiam ;uam secundum relalionem constat ista 
nonn dici.Si vero secundum substantiam dicuntursi- 
mul ambo,scilicet Pater et Filius, possunt dici Deus 
de Deo, lumen de lumine, secundum predictam re- 
gulam. Ad quod dicimus quia licet Deus secundum 
substantiam dicitur et lumen,et sapientia,et hujus« 


591 


modi, ctnunquam relative accipiantur; aliquandota- 

men pro relativis, id est, pe personis, sed non rela- 

tive, accipiuntur; ut cum dicitur: Deus genuit Deum, 
alterum pro Patre, alterum pro Filio ponimus. Simi- 
liter cum dicitur:Deus de Deo,lumen de lumine. In 
aliis quoque locutionibus sepe reperiuntur nomina 
esscntie ad significalionem personarum deducta ; 
ut cum dicitur : Deus natus, Deus mortuus, Deus 

assus, uhi Filius tantum significatur. Ita et de solo 

ilio intelligitur. cum dicitur : Deus de Deo, et hu- 
jusmodi. Unde August., querens quomodo hujus- 
modi dicantur, in lib. 6 de Trin., c. 2, ait : Quo- 
modo de Deo lumen de lumine dicitur ? Non enim 
simul ambo Deus de Deo, sed solus Filius de: D^o, 
scilicet, Patre, nec ambo simul lumen de lumine, 
sed solus Filius de lumine Patre. 

Quod (tantum secundum nomen substantia, dicitur 

illud de illo, non secundum nomina personarum. 

9. Et est sciendum quod secundum nomina sub- 
stantie tantum dicitur illud d: illo, licet ibi illa no- 
mina substantiam non significent. Secundum vero 
eadem nomina person;.rum, nunquam dicitur illud 
de illo, sicut Vorbum de Verbo, vel Filius de Filio, 
quia hujusmodi nomina diversis personis convenire 
non possent. Quod Aug., licet obscure, in eodem 
lib. ita dicit : Hoc solum de eis dici non potest tllud 
de illo, quod simul ambo non sunt, id est, illo solo 
nomine non possumus uti ad ostendendum unum 
de uno, quod simul ambobus non convenit ; sicut 
Verbum de Verbo dici non potest, quia non simul 
ambo Verbum; nec imago de imagine, nec Filius 
de Filio, quia non simul ambo Filius vel imago. Et 
sicut nomina substantie aliquando intelligeutiam 
personarum distincte faciunt, ita etiam interdum 
totius Trinitatis simul. Unde Aug., in eodem libro, 
ait : In Patris nomine, ipse Pater per se pronuntia- 
tur ; in Dei vero nomine, et ipse Pater, et Filius, ot 
Spiritus sanctus ; ut cum dicitur : nemo bonus nisi 
solus Deus, quia Tninitas est unus solus Dcus. 

DISTINCTIO XXVIII. 

QUOD NON TANTUM TRES PR.EDICT.E PROPRIETATES SUNT 
IN PERSONIS, SED ETIAM ALLE QU/£ ALIIS SIGNIFICAN- 
TUR NOMINIBUS, UT iNGENITUS. 

1. Preterea considerare oportet quod non tantum 
tres predicte proprietates sive notiones in personis 
gunt,verum etiam alie que aliisnotantur nominibus. 
Nam etiam hoc nomen íngenitus, relative dicitur de 
Patretantum,etaliam designat notionem quam pater 
vel genitor. Non est enim idem esse Patrem et esse 
ingenitum, id est, non ea notione Pater dicitur qua 
ingenitus. Pater enim, ut predictum est, dicitur se- 
cundum proprietatem generationis, ingenitus autem 
secundum proprietatem innascibilitatis. Differt ergo 
Pater a Filio auctoritate generationis, differt etiam 
proprietate innascibilitatis, id est,quia ingcnilus. Un- 
deAug., distinguens inter proprietatem qua Paterdi- 
citur, etillam qua dicitur ingenitus,in lib. 5 de Trin., 
C. 6, sic ait : Non est hoc dicere ingenitum, quod est 
Patrem dicere ; quia e'si Filium non genu;sset, nihil 
prohiberet dicere eum ingenitum. Etsi gignat quisque 
filium,non ex eo ipse est ingeni.us; quia geniti ho- 
mines gignuntalios. Non ergo idco dicitur Pater quia 
ingenitus. Ideo cum de Deo Patre utrumque dicatur, 
alia notio est qua intelligitur genitor, alia qua inge- 
nitus. Genilor enim dicitur ad genitum, id est, Fi- 
Ilium. Cum vero ingenitus dicitur, non quid sit, scd 

uid non sit ostenditur. Hoc exemplis planum facien- 
um est. Quod dicitur ingenitus, hic ostenditur quod 

non sit Filius, sod genitus et ingenitus commode di- 

citur, Filius autem Latine dicitur. Sed ut dica!ur "i- 

lius, id non admittit loquendi consuetudo ; nihil ta- 

men intellectui demitur si dicatur non Filius : quem- 
admodum etiam si dicatur non genitus, pro eo quod 
dicitur ingenitus, nihil aliud dicitur Ideo non est in 
rebus considerandum quid velsginat vel non sinat dici 
usus sermonis nostri, sed quis rorum ipsarum intel- 
lectus eluceat. Non ergo jam jam tantum dicamus 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XXVIII. 


5QÜ 


ingenitum, sedetiam non genitum, quod tantum valet. 
Nunquid ergo aliud dicimus quam non Filium ? Ne- 
gativa porro particula non id efficit, ut quod sine illa 
relativedicitur,eadem preposita substantialiter dica- 
tur, sed id tantum negatur quod sine illa aiebatur ; 
sicut in aliis predicamen'i-.cum dicimus: Homoest, 
substantiam designamus. Qui ergo dicit : Non homo 
est, non aliud genus predicamenti enuntiat, sed tan- 
tum illud negat. Sicut ergo secundum substantiam 
aio : Homo est, sic secundum substantiam nego, cum 
dico : Non homo est. At si tantum valet quod dicitur 
genitus, quantum valet quod dicitur Filius ; tantum- 
em ergo valet quod dicitur non genitus quantum 
valet quod dicitur non Filius. Relative autem nega- 
mus dicendo non genitus. Ingenitus porro quid est, 
nisi non genitus? Non ergo receditur a relativo predi- 
camento, cum ingenitus dicitur. Sicut enim genitus 
non ad se dicitur, sed quod ex genitore sit, ita cum 
dicitur ingenitus, non ad se dicitur, sed quod ex ge- 
nitore non sit ostenditur ; utrumque tamen relative 
dicitur. Quod autem relative pronuntiatur, non indi- 
cat substantiam. Quamvis ergo diversum sit genitus 
et ingenitus, non tamen indicat diversam substan - 
tiam, quia sicut Filius ad Patrem, et non Filius ad non 
Patrem refertur, ita genitus ad genitorem,et non ge- 
nitus ad non genitorem referatur necesse est. Ecce evt- 
denter ostendit quod ingenitus relative dicitur, et de 
solo Patre accipitur. Alia notio est qua dicitur ingeni- 
tus, alia qua Pater. Atque tantum valet cum dicitur 
ingenitus, quantum non genitus, vel non Filius. 
An sicut solus Pater dicitur ingenitus, dici debeat non 
genitus vel non fllius. mE 

2. Ideo solet quieri utrum sicut solus Pater dicituf 
ingenitus, ita ipse solus debeat dici non genitus, vel 
non Filius ; ut nec etiam Spiritus sanctus possit dici 
non Filius, vel non genitus. Quibusdam videtur quod 
Pater solus debeat dici non genitus vel non Filtus ; 
Spiritus vero sanctus sicut non dicitur ingenitus,ita, 
inquiunt, non est dicendus non genitus vel non Filius. 
Debet quidem dici et credi Spiritus sanctus non esse 
genitus vel non esse Filius, sed non debet dici non 
genitus vel non Filius. Aliis autem videtur, quod 
cum Spiritus sanctus non possit dici Ingehitus, po- 
test tamen dici non genitus vel non Filius. Quod au- 
tem Aug. supra ait, tantum valere cum dicitur inge- 
nitus,quantum cum diciturnon genitus vel non Filius, 
etymologiam nominis ostendendo eum hoo dixisse 
dicunt, non ratione predicationis. . Dl 
Quz sit proprietas secundum quam dicitur Pater inge- 

nitus. 

3. Si autem vis scireque sit proprietas secundum 
quam dicitur Pater ingenitus, audi Hilar. ipsam vo- 
cantem innascibilitatem, in lib. 4 de Trin., non longe 
a finc, ita aientem : Bst unus ab uno, scilicet ab in- 
genito genitus. proprietate videlicet in unoquoque et 
originis et innascibilitatis. Significata ergo in Scri- 

turis personarum intelligentia, et distincto innasci- 
bilitatie nativitatisque sensu, solitarius Deus non est 
opinandus. Discretio ergo vel distinctio personsrum 
in Scripturis posita est, in nullo autem nature dis- 
tinctio. 
Ariani nitebantur probare alterius substantie Patrem, 
allerius Filium, quia ille ingenitus, iste gentlus ; 
uibus respondens Ambroséus, dixit se hoc nomen in 
ripluris non legéisse divinis. D. . 

4. Illud ctiam taceri non oportet,quod Ariani ex ea. 
probare nitebantur alterius substantie esse Patrem, 
alterius Filium,quia ille ingenitus et iste genitus di- 
citur; cum diversum sit esse ingenitum,et esse geni- 
tum. Unde Ambros., eorum questioni respondens, 
c. 8, tom. 2, dicit se in divinis Scripturis hoc nomen 
scilicet ingenztus non legisse, ita inquiens in libro de 
IncarnationisdominiceSacramento:Cum dudum au- 
dierint quidam dicentibus nobis Filium Dei qui genc- 
ratus est, Patri qui generavit inzqualem esse non 
posse.quamvisillegeneratus sit,iste generaverit,quia 
essentia vel generatio est nature; adversus quidem 


* 


illam questionem vocem sibi arbitrantur occlusam, 
Bed tergiversatione damnabili in eodem loco vcsti- 
gium vertunt, ut putent mutationem fleri questionis 
mutationesermonis,dicentes: Quomodo possuntesse 
ingenitus et gonitus unius nature alque substantia? 
Ergo ut respondeam mihi proposita» questioni, primo 
omnium in divinis Scripturis ingenitus nusquam in- 
venio, non legi, non audivi. Cujus ergo mutabilitatis 


sunt homines hujusmodi, ut nos dicant ea usurpare - 


qu£ non sunt gcripta, cum ea que sunt scripta dica- 
mus, et ipsi objiciant quod scriptum non sit? Nonne 
ipsi sibi adversantur, et auctoritate calumnie suae 
derogant? Attende, lector, quoniam hoc nomine in- 
genilus nolebat uti Ambros. propter hereticos. lta et 
hos sublicere quedam oportet propter calumnian- 
tium insidias, qut catholicis ac piis lectoribus se- 
cure eredi possunt. Sunt etenim quedam que non 
tante sunt religionis et auctoritatis, ut eis non opor- 
teat semper confitendo ac recipiendo inservire, ve- 
rum silentio aliquando preteriri queunt ; nec illius 
Yamen sumi porversitatis, quin, cum opportunum 
fuerit, eis uti liberum habeamus, 


An diversum sit esse Patrem cl esse Filium. 


5. Preterea queri solet,cum supra dictum sit quia 
Aliud est dieere ingenitum, aliud Patrem, et quod di- 
versum git genitus et ingenitus, utrum similiter di- 
versum.sit «32e Patrem et esse Filium, an jdem. Ad 
qued dicimus quia ex eodem sensu quo dicitur di- 
vergum genitus et ipgenitus, el quo dicitur non esse 
idem dicere genitum et ingenitum, potest dici non 
esse idem, sed diversum, esse Patrem et esse Filium, 
yel esso Spiritum sanctum ; quia non ea notione Pater 
pat Pater, qua Filius est Filius, vel qua Spiritus san- 
ptus eat Spiritus sanctus. Ideo ex hoc sensu conce- 
dimus quod aliud est esse Patrem, et aliud est esse 
Filium ; quia alia nolio est, qua Pater est Pater, alia 

u&- Fiius est Filius. Sed 81 transponas, ut dicas : 
liud est.Patrem esse, aliud Filium esse, variatur 
intelligentia ; et ideo.non conceditur. Est enim sensus 
ielis ac si dicatur : Aliud est quo Pater est, non 
uidem Pater, sed eat; aliud qno Filius est, non qui- 
em Filius, sed est ; guod penitus falsum est. Eo enim 

Pater egt,quo Pater Deus est, id cst, per essentiam vel 
naturam ; at Filius eo Deus est, quo Pater Deus est. 
Eo ergo Filius est quo Pater est, et ita idem esl Pa- 
irem esse quod Filium esse ; sed non est idem cesse 
Patrem, etesse Filium. Unde Aug., in lib. 5 de Trin., 
Bit: Quamvis diversum sitesse Patrem et esseFilium, 
non est tamen diversa substantia, quia non hoc se- 
oundum eubstautiam dicitur, sed secundum relati- 
vum;quod tamen relativum non est accidens,quia non 
est mutabile. Ecce-diversum essc dicit esse Patrem et 
ease Filium, quod juxta rationem predictam accipi 
apertet, quia acilicet alia notio est qua est Pater,alia 
que est Filius. Non enim secundum essentiani Pater 

icitur Pater, vel Filius, sed secundum relationem. 

Quomodo dicatur Sapientia genita vel nata ; an secun- 

dum relaltonem, vel substantiam. 

6.Sciendum quoque est quod sicut solus Filius dici- 
tur Verbum vel imago, ita eliam ipse solus dicitur Sa- 
ientia nata vel genita. Etideo queritur utrum hocre- 
fative dicatur ; et, $1 relative dicitur, an secundum 
eamdem relationem qua dicitur Verbum etimago? De 
hoc Aug.,inl.7 de Trin., cap.2, ita ait: Id diciaccipia- 
muscum dicitur Verbum,aosi dicatur nataSapientia, 
ut elt Filius et imago. Et hac duo cum dicuntur: Hic 
est nata Sapientia, in uno eorum, eo quod est nata, et 

Verbumetimagoet Filius intelligatur. Et in hisomni- 
bus nominibusnon ostendatur essentia, quia relative 
dicuntyr. Atin altero quod est Sapientia, etiam essen- 
tia dempnstretur, quoniam et ad se dicitur; seipsa 

enim est 8gpiens, et hoc est ejus esse quod sapere : 
unde Pater et Filius simul una Sapientia, quia una 

essentia. Cave, lector, qualiter hoc intelligas quod hic 
dicil Aug. Videluretiam enim dicerequod cum dicitur 
uata Sapientia, ibi Sapientia essentiam significet, et 

3ta relationem notet. Quod si itaest, cogimur dicere 


PETRI LOMBARDI. 


000 


essentiam divinam esse natam, quod superioribus re. 
pugnat. Sed ad hoc dicimus quod in altero, id est,in eo 
quod nata est, eadem notio intelligatur, qua notatur 
cum dicitur Verbum et imago. In altero vero, scilicet 
Sapientia, demonstratur essentia, id est, demonstre- 
turquod Filius sitessentia, quia Sapientia secundum 
essentiam dicitur. Et ideo cum diciturnata Sapientia, 
intelligatur quod ipse qui natus est, essentia est : ibi 
tamen Sapientia non pro essentia, sed pro hypostasi 
facit intelligentiam ; ut sicut quando dicitur Verbum 
vel Filius,intelligiturhypostasiscum sua proprietate. 
Item eum dicitur nata Sapientia,idem intell/gitur, id 
est,genita hyposta:is. Ideo vigilanter ait idem esse 
intelligendum cum dicitur Verbum, et eum dicitur 
nata Sapientia, id est, eadem relatio eademque hy- 
ostasis cui iuest illa proprietas.Et ex hoc'adjuvatur 
lllud quod superius diximus, scilicet cum dicitur 
Pater vel Filius vel Spiritus sanctus, non tantumiilla- 
proprietates significantur,ut cum dicitur paternitas, 
filiatio, sed etiam hypostasiscum suis proprietatibus. 

Quod $mago aliquando dicitur secundum essentiam. 

7. Mlud etiam sciri oportet; quia cum supra dictum 
sit imaginem relative dici de Filio, situt Verbum vel 
Filius, 1nterdum tamen reperitur secundum substan- 
tiam dici, unde Aug., in lib de Fide ad Petrum, c. 1, 
dicit quod una est sancte Trinitatis essentialiter divi- 
nitas ct imago, ad quam factus est homo. Hilar. 
etiam, in lib. 5 de Trin., non longe a principio, ait: 
Homo fit ad teommunem imaginem ; nomen non 
discrepat, natura non differt. Una est enim ad quam 
homo creatus est species. Ex his verbis ostenditur 
quod imago aliquando essentie intelligentiam facit ; 
et tunc ad se dieitur, et non relative. 

DISTINCTIO XXIX. 
DE PRINCIPIO; QUOD RELATIVE DICITUR, ET MULTIPLI- 
CEM NOTAT RELATIONEM. 

1. Est preterea aliud nomen multiplicem notans 
relationem, scilicet principum. Dicitur enim princi- 
pium semper ad aliquid ; et dicitur Pater princi- 
pium, et Filius principium, et Spiritus sanctus prin- 
cipium, sed differenter. Nam Pater dicitur princi- 
pium ad Filium, et ad Spiritum sanctum.Unde Aug; 
In lib. 4 de Trin., ait: Pater est principium totius di- 
vinitatis, vel, si melius dicitur, deitatis, quia ipse a 
nullo est. Non enim habet de quo sit vel de quo pro- 
cedat, sed ab eo et Filius est genitus, et Spiritus 
sanctus procedit. Non ergo dicitur princ)pium totius 
deitatis, quod vel sui, vel divine essentie princi pium 
sit, sod quía principium est Filii, et Spiritus sancli, 
in quibus singulis tota divinitas est. Filius ad Spiri- 
tum sanctum dicitur prineipium. Spiritus vero san- 
ctus non dicitur principium nisi ad creaturas, ad 
quas Pater etiam dicitur principium,et Filius,et Tri- 
nitas ipsa simul, et singula personarum principium 
dicitur creaturarum. Pater ergo principium est aine 
principio, Filius principium de principio, Spiritus 
sanctus principium de utroque, 1d est, de Patre et 

ilio. 
Quod ab zeterno Pater est principium, et Filius, et Spi- 
ritus sanctus non ; imo orpit esse principium. 

2. Et Pater ab eterno principium est Filii, et Pater 
et Filius principium Spiritus sancti, quia Filius est a 
Patre, et Spiritus sanctus ab utroque. Spiritus vero 
sanctus non ab eterno principium est, sed esse cepit, 
quia non dicitur prineipium nisi ad creaturas. Cum 
ergo creature esse coeperunt, et Spiritus sanctus esse 
cepit principium earum. lta etiam Pater, et Filius, 
esse copitcum Spiritu sancto unum principium crea- 
turarum, quia creature esse ceperunta PatreetFilio 
et Spiritu sancto; et dicuntur hi tres, non tria, sed 
ununi principium omnium creaturarum, quia uno eo- 
demque modo principium rerum sunt. Non enim ali- 
tersuntresaPatre, etalitera Filio, sed penitus eodem 
modo. Ideo Apostolus intelligens hanc Trinitatem 
esse unum principium rerum, ait: Exipso, peripsum, 
elinipso sunt omnia. Cum vero audiinus omnia esse 
ex Deo,ut aitAug.,de Natura boni,omnosutiquenatu- 
rasintelligere debemus, etomnia que naturalia sunt. 


601 
Non enimex ipso Bunt peccata que naturam non ser- 
vant,sed vitiant,quaeex voluntate peccantium nascun- 
tur.Omnium ergoque naturalitersunt, unum princi- 
piumest Pater cum Filio etSpiritu sancto ; et hoc esse 
co»pit.Ab eternoautem Pater principium ost Filii ge- 
neratione,etPateret Filius unum principium Spiritus 
sancti.Unde Aug.,in lib.5 de Trinit.,ait: Dicitur rela- 
tive Pater,idemque relative dicitur principium. Sed 
Pater ad Filium dicitur, principium vero ad omnia 
qua ab ipso sunt. Et principium dicitur Filius.Cum 
enim diceretur ei : Tu quis es? respondil : Principium, 
guiet loquorvobis,Joan.8; sed numquid Patris princi- 
pium est? Imo creatorem se voluit ostendere,cum se 
ixit esse principium; sicut et Pater principium cst 
crealure,quia ab illo eunt omnia. Cum vero dicimus 
et Patrem principium,et Filium principium,non duo 
principiacreature dicimus,quia Pateret Filiussimul 
ad creaturam unum principium est,sicut unus Crea- 
tor.Si autem quidquid in se manet et gignit vel opc- 
ratur aliquid,principium est ejus rei quam gignit,vel 
jus quam operatur, non possumus negare cliam Spi- 
ritum sanctum recte dici principium,quia non eum 
separamus ab appellatione Creatoris, quia scriptum 
est de ille,quodoperetur; etutique inse manens ope- 
ratur.Non enim in aliquideorum quz operatur ipse, 
mutatgr et vertitur.Ünum ergo principtum ad crea- 
turam cum Patre et Filio est Spiritus sanctus, non 
duo vel tria principia. Ecce aperte ostendit Aug.,Pa- 
irem et Filium et Spiritum sanctum esse unum prin- 
cipium rerum oreatarum, id est, uno eodemque 
modo esse principium : et illum modum satis aperuit, 
quia seilicet operantur omnia; et quia similiter ope- 
rantur hi tres,ideo unum principium esse dicuntur. 
Hic ostendit quomodo Pater sit principium Filii,et ipse 
et Filius principium Spirilus sancti. 

3. Deinde in eodem libro continue ostenditquomo- 
do Pater dicatur principium ad Filium,etad Spiritum 
sanctum ipse et Filius,dicens.ideo esse Patrem prin- 
ciptum Filii, quia genuit eum; et Patrem et Filium 
esse principinm Spiritus sancti,quia Spiritus sanctus 
procedit vel datur ab utroque; ait enim ita: Si gi- 

ens ad id quod gignitur principium est, Pater ad 

ilium principium est,quiagenuileum.Ütrum autem 
et ad Spiritum sanctum principium sit Pater, quia 
dictum est: De Patre procedit,non parva quastio est. 
Quod si ita est,non ejus tantum erit rei quam gignit 
vel facit, sed et ejus quam dat,et procedit ab ipso.Si 
quod datur vcl quod procedit,principium babet 

aquo datur vel procedit,fatendum est Patrem vel Fi- 
lium- principium esse Spiritus sancti, non duo prin- 
cipia ;sed sicut Pater et Filius ad creaturam relative 
unus Creator et unus Dominus dicitur,sic relative ad 
Spiritum sanctum unum principium. Ad creaturam 
vero Pateret Filius et Spiritus sanctus unum princi- 
pinm sunt sicut unus Creator et unus Dominus.Ecce 
nbes quod Pater principium Filii dicitur,quia genuit 
eum; quaergo notioneest Pater,ea principrumFilii di- 
cXur,id est, ge erationesecundum quam etiam dici- 
turauctor Filii "Unde Hilariusin lib.4deTrin. itaait : 
Ipso quo Pater dicitur,ejusquem genuit auctorosten- 
ditur. id nomen habens,quod nequeex alio profectum 
intelligatur,et ex quoisqui genitusest substitisse do- 
oeatur. Novit Ecolesia unum innascibilem Deum ; no- 
vitunigenitum Dei Filium.Confitetur Patrem ab ori- 
gine liberum ; confitetur et Filii originem ab initio, 
sed ab initiabili : non per seipsum, sed ab eo quia 
nemine est,natum ab eterno,nativitatem scilicct ex 
aterna.aeternitate sumentem. Edita est hic fidei pro- 
8210,sed profeesionis ratio nondum exposita esl; et 
ideo quaerenda, scilicet quomodo intelligendum sit 
quod ait, Filii originem esse ab initio,et non ipsum 
ease ab initio, sed ab initiabili. Hoc utique subdens 
determinavit quemodo acceperit initium, inquiens 
originem Filii esge ab initio,ac si diceret: Non ita in- 
telligas originem Filii esse ab initio;quasi ipseFilius 
babeat initium; scd quia ipse est ab initiabili, id est 
a Patre a quo sunt omnia. Nam licet Filius sit prin- 


SENTENTIARUM LIBHI QUATUOR. -— LIB. 1, DIST. XXX. 


603 
cipium de principio, non est tamen concedendum 
quod Filius habeat principium. Cumque Filius sit 
principium do principio,et Pater prineipium non de 
principio, non est principium de principio princi- 
pium sine principio; sicut Filius non est Pater, no- 
que tamen ruo principia, sed unum; sicut Pater et 
Filius non duo creatores, sed unus Creator. 

Cum Pater et Filius sint unum principium Spiritus 

sancii, quarilur an eadem notione. 

4. Unumautem principiumsunt PateretFilius,non 
tantum creaturarum,ut dictum est supra, sed etjam 
Spiritus sancti; idco queri solet utrum eadem no- 
tione Pater sit principium Spiritus sancti,et Filius, 
an sit alia notio qua Pater dicatur principium Spiri- 
tus sancti, et alia qua Filius. Ad quod dicimus, cum 
Pater dicatur principium Spiritus sancti, et Filius, 
quia Spiritns sanctus procedit vel datur ab utroque, 
nec aliter procedit vel datur a Patre quam a Filio, 
sane intelligi potest Patrem etFilium eadem relatione 
vel notione principium dici Spiritus sancti. Si vero 
quaritur qua sit illa notio quam ibi notat princi- 
pium, nomen ejus non habemus; sed non cst ipsa 
paternitas vel (iliatio : imo notio quedam qne Patris 
est et Filii, juxta quam.ab eterno Pater et Filius 
unum principium est Spiritus sancti. Donator au- 
tem (ut predictum est) dicitur Pater vel Filius ex 
tempore,sicut Spiritus sanctus datum vel donatum. 

DISTINCTIO XXX. | 
DE HIS QU,£. TEMPORALITER DE DEO DICUNTUR ET RELA- 

TIVE SECUNDUM ACCIDENS, QUOD NON DEO, SED CREA- 

TURIS ACCIDIT. 

1. Sunt enim quadam quse ex tempore de Deo di- 
cuntur,eique temporaliter conveniuntsine sui muta- 
tiono : et relativo dicuntur secundum acoidens, non 
quod accidit Deo,sed quod aocidit creaturis; ut Crea- 
tor, Dominus, refugium , datum, vel donatum et hujuas- 
modi, De his Aug., in lI. 5 de Trin , c. 13, ait : Crea- 
tor relative dicitur ad creaturam, sicut Dominus ad 
servum. Item, non aliquem moveat quod Spiritus 
sanctus,cum sit coemternus Patri et Filio, dicitur 
tamen aliquid ex tempore, veluti hoc ipsum quod 
donatum diximus. Nam sempiterne Spiritus sanctus 
est donum,temporaliter autem donatum. Et si do- 
minus non dicitur,nisi cum habere incipit servum, 
etiam ista appellatio retativa ex tempore est Deo, 
non enim sempiterna creatura est, cujus ille Domi- 
nus est. Ergo Dominum esse non sempiternum ha- 
bet, ne cogamur eiiam creaturam sempiternam 
dicere, quia ille sempiterne non dominaretur, nisi 
eliam ista sempiterne famularetur. Sicut. autem 
non potest esse sérvus qui non habet dominum,sic 
nec dominus qui non habet servum. 
Oppositio; quod non ex lempore sit Dominus temporis, 

quod non est ex tempore. 

2. Sed hic aliquis dicet quod non tempore competit 
Deo hac appellatio qua dicitur Dominus ; quia non 
est solum Dominusrerum que ex tempore coperunt, 
sed etiam illius rei que non caepit ex tempore,id est, 
ipsius temporie,quod non capit ex tempore,quia non 
erat ante tempus quam inciperet, et ideo non capit 
esseDominusex ternpore. Ad quod dici potest quia li- 
cet non ceperit ex tempore Dominus esse temporis, 
ocpit tamen eese Dominus temporis,quia non sem- 
per fuit tempus; et ipsius hominis ex tempore cepit 
esse Dominus. De hoc Aug., in eodem lib.,continue 
ita ait : Quisquis exstiterit qui eternum Deum solum 
dicat, tempora vero non esse eterna propter varieta- 
tem et mutabilitatem,sed tamen ipsa tempora nonin 
temporeesseca»pisse,quianonerattempus antequam 
tempora inciperent; et ideo non in tempore accide- 
rat Deo ut Dominus esset,quia ipsorum temporum 
Dominus erat, qu» utique non in tempore esse ca- 

erunt;quid respondebit de homine qui in tempore 
actus est,cujus utique Dominus non erat antequam 
esset? Certe ut Dominus hominis esset, ex tempore 
accidit Deo; et ut omnis amoveatur coníroversia, 
certe ut tuus Dominus esset vel meus,qui modo esse 


603 


coepimus, ex tempore habuit. Quomodo ergo obtine- 
bimus nihil secundum accidens dici Deum, nisi quia 
ipsius nature nihil accidit quo mutetur; utea sint 
accidentia relativa,qui cum aliquamutationererum 
de quibus dicuntur, accidunt; sicut amicus relative 
dicitur. Non enim amicuseesoincipit,nisi cum amare 
ceperit.Fitergo aliqua mutatio voluntatis, utamicus 
dicatur. Nummus vero cum dicitur pretium, relative 
dicitur, nectamen mutatusest cum esse ceperit pre- 
tium, nec cum dicitur pignus et hujusmodi. Si ergo 
nummuspotestnullasui mutationetoties dici relative 
ut neque cum incipit dici,neque curn desinit,aliquid 
in ejus natura vel forma qua nummus est mutationis 
flat; quanto faciliusdeillatncommutabiliDei substan- 
tiadebemus accipere,quod ita dicatur relativealiquid 
&À creaturam,ut quamvis temporaliter incipiat dici, 
non tamen ipai substantie Dei accidisse aliquid intel- 
ligatur, sed illi creature ad quam dicitur! Qualiter 
etiam refugium nostrum dicitur. Refugium enim no- 
strum dicitur Deus; relative ad nos enim refertur: 
et tunc refugium nostrum fit cum ad eum refugimus. 
Numquid tunc fit aliquid in cjus natura quod ante- 
quam refugcremus ad eum non erat?Tn nobis ergo fit 
aliqua mutatio,qui ad eum refugiendo efficimur me- 
lioreg;in illoautem nulla.Sic et paternosteresseinci- 
pit,cum per ejusgratiam regeneramur,quidedit nobis 
potestatem filios Dei [feri .Substantiaergonostra muta- 
turin melius,cum filii ejusefficimur. Similiteret ille 
Pater noster esseincipit,sed nulla sui commutatione 
Bubstantie. Quid ergo temporaliter dici incipit Deus 
uod antea non dicebatur, manifestum est relatire 
ici; non tamen accidens Dci,quod aliquid ei accide- 
rit, sed plane secundum accidens ejus ad quod dici 
aliquid Deus incipitrelative. Ex his aperteostenditur 
quod quedam de Deo temporaliter dicuntur relative 
ad creaturassine mutationedeitatis, sed non sine mu- 
.atione creature; et ita accidens est in creatura,non 
in Creatore ; et appellatio qua creatura dicitur rela- 
tive, ad Creatorem relativa est, et relationem notat 
use est in ipsa creatura. Appellatio vero illa qua 
reatorrelativediciturad creaturam.relativa quidem 
est, sed nullam notat relationem que fit in Creatore. 
Hic solvitur questio qua. qusrebatur utrum Spiritus 
sanctus dicatur datum relatione ad se,cum ipse det se. 
3. Hic potest solvi questio superius proposita, ubi 
uerebatur,cum Spiritus sanctus datum dicatur vel 
onatum (quod autem datur refertur et ad eum qui 
dat, et ad illum cui datur), et cum Spiritus sanctus 
det seipsum,utrum ad seipsum relative dicatür,cum 
dicitur dari vel donari. Cui questioni respondentes, 
dicimus Spiritum sanctum dici datum vel donatum 
relative,et ad dantem,et ad illum cui datur.Dans au- 
tem sive donator, est Pater cum Filio et Spiritu san- 
cto. Nec tamen dicimus Spiritum saactum referri ad 
se,sed appellatio dati vel donati refertur et ad dan- 
tem et ad recipientem, quia non potest aliquid dici 
datnm,nisi ab aliquo et alicui detur.Cum autem Spi- 
ritus sanctus dari a se vel datusa se dicitur, relative 
quidem dicitur ad illum cui datur, et est appellatio 
relativa; et in illo cui datur mutatio fit,non in dante. 


DISTINCTIO XXXI. 
QUOMODO DICATUR FILIUS .£QUALIS PATRI : AN. SECUN- 
DUM SUBSTANTIAM, AN SECUNDUM RELATIONEM ; ITA 
ET SIMILIS. 


1. Preterea considerari oportet, cum tres persone 
coequales sibi sint, utrum relative hoc dicatur, an 
secundum substantiam ; et si relative,utrum socun- 
dum relationem,an secundum essentiam consideran. 
da sit equalitas ; doinde,quid sit ipsa qualitas: Ad 
quod dicimus quia sicut simile niliil sibi est (simili- 
tudo eaim ut ail Hilarius,sibi ipsi non est),itaet e- 

ualealiquid sibi non dicitur;ac perhocsicut simile, 
ita et requale relative dicitur. Dicitur ergo relative 
Filius equalis Patri,et utrique Spiritus sanctus.Est 
tamen equalis Putri Filius,ct utrique Spirilus san- 
ctus, propter summam simplicitatem essentiee et uni- 


PETRI] LOMBARDI. 


004 


tatem./Equalis est ergo Filius Patri secundum essen- 
tiam, non secundum relationem. Unde August.,lib. 
9 de Trin., cap. 6, ait : Queramus secundum quid 
equalis sit Patri Filius: non secundum hoc quod ad 
Patrem dicitur Filius, equalis est Patri; restat ergo 
ut secundum id equalis sit quod ad se dicitur.Quid- 
quid autem ad se dicitur, secundum substantiam 
dicitur; restat ergo ut secundum substantiam sit 
equalis; eadem ergo est utriusque substantia. ]tem 
in lib.6, cap. 4: Satis est videre nullo modo Filium 
equalem esse Patri, si in aliquo, scilicet quod per- 
tineat ad significandam ejus substantiam,inequalis 
invenitur;in omnibus ergo equalis est Patri Filius, 
et est ejusdem substantis./Equalis est etiam Spiri- 
tus sanclus Patri et Filio, et in ommbus equalis 
propter summam simplicitatem illius substantia. 

x his perspicuum fit quod secundum substantiam 
Filius est equalis Patri, et utrique Spiritus sanc- 
tus, et appellatio tantum relativa est. /Equalitas 
ergo Patris et Filii non est relatio vel notio, sed 
naturalis unitas et identitas. 

Hic quzritur quomodo dicatur similis, et 
militudo. 

2. Hoc idem etiam dicimus de simili et similitu- 
dine. Cum enim dieitur Filius similis Patri,relative 
quidem dicitur;sed similis est Patri propter unita- 
tem essentise. Est ergo appellatio t«ntum relativa, 
similitudo vero indifferens essentia. Unde quibus- 
dam non indocte vidctur nomine wqualitatis vel 
similitudinis non aliquid poni, sed removeri ut ea 
ratione dicatur Filius vqualis Patri,quia neo major 
est eo,nec minor,et hoc propter unitatem essentia, 
Ita et similis dicitur, quia nec diversus, nec alienus, 
neo in aliquo dissimilis, et hoc propter essentie 
simplicitatem. Non ergo secundum quod Filius est 
genitus a& Patre, equalis vel inequalis est Patri,nec 
similis vel dissimilis; scd equalis et similis secun- 
dum substantiam. | 
De sententia sancti Hilarii, qua. in Trinitate p:rsona- 

rum propria ostendit. uu 

3. Non est igitur hic pretermittendum quod vir il- 
lustris Hilarius proprietates personarum assignans, 
dicit in Patre esse eternitatem,speciem in ifhagine, 
usuz in manere;que tante difflcultatis sunt verba, 
ut in eorum intelligentia atque explanatione vehe- 
menter labo-averit Aug.,ut ipse ostendit in lib.6,de 
Trin.,cap. 10,ita dicens : Quidam cum vellet brevis- 
sime singularum in Trinitate personarum insinuare 

ropria : /Eternitas est, inquit, in Patre, species in 
imagine,usus in muhere. Et quia non mediocris au- 
ctoritatis in tractatione Scripturarum et assertione 
fidei vir extitit (h»c enim Hilarius in libris suis de 
Synodis posuit non longe a principio), horum ver- 
borum, id est, patris, et ?maginis, et muneris, cternt- 
tatis, speciei, et usus, abditam scrutatus intelligen- 
tiam, quantum valet, non eum gecutum arbitror in 
&ternitutis vocabulo, nisi quod Pater non habet pa- 
trem de quo sit, Filius autem de Patre est, ut. sit, 
atque ut illi coxternus sit. Imago enim si perfecte 
implet illud cujus imago est,ipsa coequatur ei, non 
illud imagini sus; in qua imagine speciem nomina- 
vit,credo propter pulchritudinem, ubi tanta est con- 
gruentia et prima equalitas, et prima simflitudo 
nulla in re dissidens, ct nullo modo inaqualis, et 
nulla ex parte dissimilis; sed ad identitatem  res- 
pondens ei cujus imago est; ubiest prima et summa 
vita: cui non aliud vivere et aliud esse,sed idem et 
primus ac summus intellectus; cui non est aliu 
vivereet aliud intelligere, sed idem hoc unum tan- 
quam verbum perlectum ; cui non desit aliquid, et 
ars quzdam omnipotentis et sapientis Dei plena om- 
nium rationum viventium incommutabilium ; etom- 
nes unum in ea; sicut ipsa unum de uno cum quo 
unum; ibi novit omnia Deus qua fecit per ipsam. 
Hic de Spiritu sancto quare usus. dicatur. (Aug., lib. 

de Trin. 6. cap. 10. . 
4. Est autem ineffabilis quidam complexus Pair! 


quid sit si- 


605 


et imaginis, qui non est sine perfruitione, sine cha- 
ritste, sine gaudio. Illa ergo dilectio, delectatio, fe- 
licitas velbeatitudo (si tamen aliqua humana voce di- 
gne dicitur) usus ab illo appellata estbreviter,etin 
rinitate Spiritus sanctusnon genitus, sed genitoris 
genitique suavitas, ingenti largitate atque ubertate 
erfundensomnes creaturas pro captu earuin. Itaque 
illa tria et ase invicem determinari videntur,et in so 
infinita sunt. Qui videt hoc vol ex parte, vel per spe- 
culum in enigmate, gaudeat cognoscens Deum, et 
tias agat.iQui vero non videt, tendat per pietatem 
tidei ad videndum,non percecitatem ad calumnian- 
dum; quoniam unus est Deus, sed tamen Trinitas. 
Ecce habes qualiter verba Hilarii priem:ssaaccipien- 
da sunt, licet tante sint profunditatis, ut etiam adhi- 
bita expositione vix aliquatenus ea intelligire valeat 
humanus sensus; cum et ipsa eorum explanatio, 
quam hic Aug. edidit, plunmum in sc habeat diffi- 
cultatis et ambiguitatis. 


Quod secundum hanc expositionem non  istiuguuntur 

ibi proprietates personarum ires. (Aug., ibid.) 

b. Non enim secundum pramissam expositionem 
distinguunturhictres ille proprietates superius assi- 
gnate,sed ipse hypostases distincte abinvicem mon- 
strantur; cternitatis tamen nomine eadem videtur 
designata roprietas, quam notat ho2 nomen íngeni- 
£us. Sed videamus quid sit quod ait. [mago st perfecte 
implet, cujus imago est, ipsa coequatur. ei, non illud 
su imagini. Videtur euim dicere quod Filius qui est 
imago Patris,Patricoequatur, non PaterFilio,cum et 
Filius dicatur equalis Patri inScriptura,etPnaterFilio, 
sed Filius hoc habet a Patre ut sit ei equalis, Pater 
autem non habet a Filio; et tamen Filius plene ac 
perfecte equalis est Patri, id est, imago ei cujus est 
1mago. 

Quare dicotur Hilarius propria personarum assignosse 
in verbis predictis, cum ibi non. sint expresse pro- 
prietates. 

6. Propria ergo personarum in preediclis verbis 
assignasse dicitur Hilarius,quia relativa nomina per- 
sonarum posuit, silicet, /miginis et muneris; quo 
relative dicuntur de personis, et proprietates notant 

uibus distinguuntur persone. Ita enim dicitur Spi- 
ritus sanctus munusrelative,sicut donum. Verumta- 
men ipsas proprietates aliis tribus noininibus non 
significavit,juxta predictam Aug.expositionem; nisi 
solonomine gternilatis,quo non 1psam paternilatem, 
sed eam voluit intelligi notionem qua dicitur inge- 
nitus. 


Quod earumdem personarum distinctionem | notat. Au- 
gust. aliis verbis sine expressione trium proprietatum. 


7. lllud etiam sciri oportet, quod earumdem trium 
personarum distinctionemAug.ostendere volens sine 
expressione illarum trium proprietatum superius 
commemoratarum, in lib. de Doct. Christ. sic ait:[n 
Patre est unitas, in Filio equalitas, in Spiritu sancto 
unitatis equalitatisque concordia.Et heotriaunum. 
omnia propterPatrem &qualiaomnia propterFiliuin, 
connexa omnia propterSpiritum sanctum.ItaquePa- 
ter et Filius,etSpiritus sanctus,et singulus quisque 
horumDeus est,simul omnes unus Deus;etaingulus 
quisque horum plena eubstantia est,et simul omnes 
una substantia.Pater necFilius est,nec Spiritus san- 
ctus; et Filius nec Pater est nec Spiritus sanctus ; 
Spiritus sanctus nec Pater est, nec Filius, sed Pa- 
ter tantum Pater,et Filiustantum Filius, et Spiritus 
sanctus tantum Spiritussanctus, Eadem tribus wter- 
nitas, eadem incommutabilitas, cadem majestas, 
eadem potestas. In his verbis aperte insinuatur per- 
sonarum trium distinetio. 

Quare Patri attribuatur unitas, et Filio aequalitas. 

8 Sed plurimos movet quod Patri attribuitunita- 
tem, Filio qualitatem. Cum enim unitas diciturse- 
cundum substantiam, non tantum in Patre est, sed 
etiam in Filio etSpiritu sancto; etequalitas unaest 


SENTÉNTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XXXI. 


606 


Patris et Filit, et Spiritus sancti. Cur ergo Patri altri- 
buitur unitas, et Filio equalitas? Forte eadem ratione 
attribuitur Patri unitas secundum Aug. qua supra ei- 
dem eternitlas secundum Hilarium, quia videlicet 
Pater ita est, ut ab alio non sit, et quia Filium genuit 
unumsecum Deum, etSpiritus sanctusab eo procedit 
unus cumi eo Deus. Unitas ergo in Patre esse dicitur, 
quia nec est aliquid aliud a quo sit. Non enim ab alio 
est, nec ab coaliquis vel aliquid est ab eterno, quod 
unum cumeononsil: Filius enim et Spiritus sanctus 
unum sunt cum Patre. Unde Veritas ait, Joan. 10: 
Ego et Pater unum sumus. 


Quare Pater et. Filius dwantur esse unum vel unus Deus, 
sed non unus : quia res ejusdem nature recle. possunt 
dici unum simpliciter esse, et cum a«djeclione ; res vero 
diverse natura non possunt. dici unum nói dicatur, 
quid unum. 


9 ilic dici oportet quod Pater et Filius et Spiritus 
sanctus recte dicuntur esse unum et unus Deus, sed 
non unus. Ites enim dua vel plures recte possunt 
dici unum osse, si sint unius essentiae, et earum una 
sit natura. Unus autein vel una non potesl dici de di- 
versis rebus, nisi addatur quid unus vel una, quo ad- 
dito, recte potest dici de rebus et unius et diverse 
substantie, Unde Aug., in lib. 6, de Trin., c, 8, sic 
ait: Nescio utrum inveniatur in Scripturis dictum: 
Unum sunt, quorum est diversa natura. Si autem et 
aliqua plurasunt ejusdem nature ct diversa sentiunt, 
non sunt unun in quantum diversa sentiunt. Cum 
ergo sic dicitur unum, ut non addatur quid unum, et 
plura unum dicuntur, eadem natura atque essentia, 
non dissidens neque dissentiens sigtuficatur. Unde 
Paulus et Apollo, 1 Cor. 3, qui et ambo homines 
erantet idem sentiebant, unum esse dicuntur cum di- 
citur : EL qui plantat ei quí rigal unum sant. Cum vero 
additurquid unuim,potest significari aliquid ex pluri- 
bus unum factum, quamvis diversa natura; sicutani- 
maetcorpus non possunt uliquedici unum(quid enim 
tam diversum ?) nisi addatur vel sub intelligatur quid 
unum, scilicet unus horno. Unde Apostolus : Qui ad- 
hzrel, iuquit, 1 Cor. 6, Domino, spirilus unus est, non 
dixit : Unus est vel uuum sunt, sed addit Spiritus. Di- 
versi sunt enim nulura spirilus hoininis et Spiritus 
Dei; sed inherendo fit spiritus hominis unus spiritus 
cum Deo, quia particops fit veritatis et bealitudinis il- 
lius. Si ergo de his quz diverse subs'antis sunt, rec- 
te dicitur quod sint unusspiritus, quanto magis qui 
unius substantie sunt, recte dicuntur unus Deus es- 
ge? Pater ergo et l'iiius unum sunt utique secundum 
unitatem essentie, el unus Dcus, in quoetAriana he- 
resis damnatur, qua Patrem, et Filium, et Spiritum 
ganctum, ut nit Aug. in lib. de Heresibus, non vult 
essse unius ejusdemque subslantise atque natnre, 
vel, ut exprossius dicatur, essentie, qui Grecedi- 
citur usiu ; sed Filium esse creaturam ; necnon et 
Sabelliana, que, ut ait Aug. in eodem libro; dicebat 
Christum eumdem ipsum et Patrem et Spiritum san- 
ctum esse; ut esset Trinitas nominum sine substantia 

ersonarum. Utramque pestein, ut ait Aug. super 

oannein,elidit Veritas dicens : Ego et. Pater unum 
sumux. Utrumque audi et adverte, et unum, et sumus: 
et a Charybdi et aScylla liberaberis.Quod enim dixit 
unum, liberat te ab Ario ; quod dixit sumus, liberat a 
Sabellio. Si unum, ergo non diversum; si sumus, ergo 
Pater et Filius. Sumus enim non diceret de uno, nec 
unum de diverso. Erubescant erho Sabelliani, qui di- 
cunt ipsum esse P'atrem qui est Filius, confundentes 
personas; qui et dicti sunt Palripassiaui, quia dicunt 

alrem sui se passum. Ariani vero dicunt aliud Pa- 
trein esse, aliud Filium ; non unam substantiam, sed 
duas : Patrem majorem, Filium minorem. Noli hoc 
dicere tu, catholice. In medio ergo naviga, utrumque 

ericulosum latus devita:et dic: Pater Puterest, Filius 

iliusest; aliua Pater, aliusFilius, sed nonaliud,imo 
hoc ipsum, quia unus Deus. Ecceostensum est quare 
unitas in Patre esse dicatur, cum tres illi unum sint. 


607 


Quare dicatur este equalis in. Filio, cum stt una 
equalitas trium. 

10. Nunc videamus quare equalitas dicatur esse in 
Filio, cum unaet summa equalitas sit trium. Hoc 
ideo forte dictum est, quia Filius genitus est a Patre 
msqualis gignenti, et dono quod ab utroque procedit; 
etideoilla tria dicuntur esse equalia propter Filium. 
Filius enim habet a Patre ut sit ci equalis et Spiritui 
sancto ; et Spiritus sanctus ab utroque habet ut sit 
equalis utrique. Hoc autem sine assertionis superci- 
lio et majoris intelligenlie prejudicio dicimus, ma- 
lentes in apertione tam clausorum sermonum peri- 
tiores audire, quam aliquid aliis influere. 

Quaré in Spiritu sancto dicatur esse utriusque con- 

cordia vel connezio. 

11. Quod autem in Spiritu sancto dicitur esse 
utriusque concordia, et per eum omnia connexa, fa- 
cilior est intelligentia nobis premissa ad mentem re- 
vocantibus. Supra enim secundum auctoritates san- 
ctorum dictum est quod &piritus sanctus amor est 
qup Pater diligit Filium, et l'ilius Patrem. Recteergo 

piritussanctus dicitur connexio vel concordia Patris 
et Filii, et per eum omnia connexa. Unde Aug. in 
lib.5 de Trin.,cap. 14 : Communio quedam consub- 
stantialis Patris et Filii est amborum Spiritus san- 
ctus. Idem in lib. 7 de Trin., cap 3 : Spiritus sanctus 
est summa charitas utrumque conjungens, nosque 
gubjunge ns. 


DISTINCTIO XXXII. 
UTRUM PATER VEL FILIUS PER SPIRITUM SANCTUM 
DItIGAT, CUM DILIGERE IDEM DEO SIT QUOD ESSE. 


1. Hic oritur questio ex predictis deducta: dictum 
estenim supra atquesanctorum auctoritatibus osten- 
sum, quod Spiritus sanctus est communio Patris et 
Filii,etamor quo Pater ot Filius se invicem diligunt. 
Ideo queritur utrum Pater vol Filius per Spiritum 
sanctum diligat. Quod utique videturoportere dici se- 
cundum auctoritates supra positas,quibusostenditur 
Spiritum sanctumesse, quogenitusa gignentediliga- 
tur, genitoremque suum diligat. Sed contra, si Pater 
vel Filius dicatur diligere per Spiritum sanctum vi- 
detur esse per Spiritum sanctum, quia non est aliud 
Deo esse, et aliud diligere, sed idem ; quia, ut ait 
Aug. in lib. 15deTTrin., cap. 5. quidquid secundum 

ualitates in illa simplici natura dici videtur, secun- 

umessentiamestintelligendum, utbonus, magnus, 
Jmmortalis, sapiens, diligens, et hujusmodi.1deoque 
si Pater vel Filius diligit per Spiritum sanctum, per 
ipsum Spiritum esse videtur ; neque tantum essen- 
tia sua diligit, sed etiam dono. 

Hec questio insolubilis est, humanum superans 
sensum, in qua auctoritates sibi occurrunt. 

2. Huic questioni, cum altitudinem nimiz profun- 
ditatis contineat, id solum respondemus, quod Aug. 
significare videtur, scilicetquod Pater et Filius se di- 
ligant, et unitatem servent, non solum essentia sua, 
sed suo dono proprio ; quod licet supra positum sit, 
iterare tamen non piget. quia sic expedit. Ait ergo 
Aug. in lib. 6 de Trin., cap. 5, ita : Manifestum est 
quod non aliquis duorum est qno ulerque conjungi- 
tur ; quo genitus a gignente diligatur, genitoremque 
suum diligat, sintquenon participatione,sed essentia 
sua, neque dono superioris alicujus, sed suo proprio 
servantes unitatem pacis. Ecce hic dicit quod essen. 
lia sua et dono suo servant unitatem. Idem in lib. 5 de 
Trin., cap. 7,ait. : In illa Trinitate quisaudeat dicere 
Patrem nec se, nec Filium, nec Spiritum sanctum di- 
ligere, nisi per Spiritum sanctum? Hicaperte osten- 
dit Patrem non tantum per Spiritum sanclum dili- 
gere ; non autem simpliciter dicit Patrem non dili- 
gere per Spiritum sanctum. 

Utrum Pater sit sapiens Sapientia quam genuit, sicut 
diligit amore qui ab ipso procedit. 

3. Preterea diligenter investigari oportet utrum 
Pater sapiens sit Sapientia quam genuit, quetantum 

Filius est.Quod videtur a simili posse probari.Si enim 


LIBRI LOMBARDI, 


Pater diligit amore qui ab ipso procedit,cur non et 
Sapientia vel intelligentia quàm ipse genuit,sapit, yel 
intelligit? Hanc quaestionem urgere videtur, ut ait 
Aug. inlib. 6 de Trin., cap. 4. quod scripsit Aposto- 
]us dicens, 4 Cor. 4, Christum Dei Virtutem et Dei Sa- 
pientiam. Ubi queritur utrum itasit Pater Sapientias 
ct Virtutissue,uthac Sapientia sapiens sit quam go- 
nuit et hac Virtute potens quam genuit. Sed absit ut 
ita sit quia si hoc est tibi esse quod sapere, non per 
illam Sapientiam quam genuit Sapiens dicitur Pater 
alioquin non ipsa ab illo, sed ille ab ipsa est. Si enim 
Sapientia quam genuit causa est illi ut sapiens sit, 
etiam ut sit ipsa 1lli causa est; quod fieri non potest, 
nisi gignendo eum aut faciendo ; scd nec genitricem, 
nec conditricem Patris ullo modo quisquam dixerit 
Sapientiam ; quid enim est insanius? Ergo Pater ipsa 
Sapientia est qua sapiens est. Filius vero dicitur Sa- 
pientia Patris et Virtus Patris ; non quia Pater per 
eum sit sapiens vel potens, sed quia Filtus Sapientia, 
et Virtus est de Patre Sapientia et Virtute. Ex his 
ergo patet quod Pater non est sapiens Sapientia ge- 
nitia, sed seipso Sapientia ingenita. 
Utrum Filius sit sapiens Sapientia genita uel. in- 


genita. 

4. Post hzc queri solet a quibusdam,utrum Filius 
sitsapiens Sapientia genita, vel ingenita. Si.enim non 
est sapiens Sapientia genita, nec seipso sapiens est: 
si vero Sapientia genita sapiens est, non videtur B&- 
piens esse Sapientia ingenia, et ita non videtur esse 
Bapiens a Patre, cnm a Patre habeat omnia. Ad quod 
dicimus quod una est Sapientia Patris et Filii et Spi- 
ritussancti,sicut una essentia,quia Sapientia in illius 
nature simplicitate est essentia; ot tamen Filius tan- 
tum estSapientia genita,et Pater tantum est Sapien- 
tia ingenita; et Sapientia genita est de Sapientia Inge- 
nita, vol a Sapientia ingenita. Et cumidet sitibi cs- 
se quod sapientem esse, relinquitur «t Sapientia ge- 
nitasit sapiens de Sapientia ingenita. Non ergo Filius 
dicitur Sapientia Dei, tanquam ipse solus inielligens 
sit vel sapienssibi et Patri et Spiritui sancto : quia, 
ut ait Aug.. in lib. 14 de Trin., e. 7 : Si solusibi Fi- 
lius intelligit et sibi et Patri et Spiritui sancto, ad il- 
Jam reditur absurditatem, ntPater non sit sapiensde 
seipso, sed de Filio: nec Sapientia Sapientiam ge- 
nuerit, sed ea Sapientia Pater dicatur sapiens esse 
quam genuit, Ubi enim non est intelligentia, nec Sa- 
pientia potest esse. Ideoque si Pater non intelligit 
1pse sibi, sed Filius iutelligit Patri, profeoto Filius 

atrem sapientem facit. Et si hoc est Deo essequod 
gapere, et ea illi est essentia quz Sapientia, non Fi- 
lius a Patre, quod verum est, sed a Filio potiusPater 
habet essentiam,quod absurdissimum atque falsissi- 
mum est. Est ergo Deus Pater sapiens ea, que ipse 
est, sua Sapientia ;et Filius, Sapientia Patris, estea- 

iens de Sapientia quie est Pater, de quo cst genitus 

ilius. Ita et Pater est intelligene ea, que ipse est, 
sua Intelligentia. Non énim esset sapiens, qui non es- 
set intelligens. Filiusautem, Intelligentiam Patris,de 
Intelligentia genitus est, qua est Pater ; de quaetin- 
telligens est. Proinde Pater est Sapientia, et Filius 
8apientia, etuterque una est Sapientia ; et tamen ago- 
lusPaterest ingenita Sapiontia, et Filius solus genitg 
Sapientia ; nec tamen alia Sapientia Pater, alia 8a- 
pientia Filius, sed una eademque est ; sicut Pater 
esi Deus ingenitus, et Filius est Deus genitue; neque 
DepsgenitusestDeusingenitus; non ideo temenalius 
Deusest Pater, alius Deus Filius, sed unus Deus uter- 
que, non autem unus. Alius est enim genitus, alius 
ingenitus, sed non alius Deus ; imo eterque unum, 
siveunus Deus.Ita non estSapientia genita Sapientia 
ingenita, sed alia est Sapientia genita, alia ingenita; 
non tamen est alia Sapientia sed una eademque. 

Án Filius sit sapiens seipso vel per seipsum. 

5. Ex predictisoonstat quod Filius non est sapiens 
ase neque de se, sed de Patreet a Patre.Queri autem 
aolet utrum Filius sit sapiens seipso vel per seipsum? 
Quidam dicunt multiplicem hic fieri intelligentiam,oj 


e" 8* 99 Wu wg wv" y" vg vv Ch PA 3€9 iV'g 


v rg C" R4 ex tv 


609 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XXXIII. 610 


ideo distinguendum fore; itautcum dicis Filium esse 
sapientem seipso vel per seipsum,si sui natura et es- 
sentia sapientem intelligas, verus sit intellectus ; si 
vero a seipso vel de seipso sapientem esse intelligas, 
falsitati subjectam habeas intelligentiam. Alii vero 
stmpliciter et absque determinatione concedunt hu- 
jusmodi locutiones : Filius est Sapientia per se, sed 
non a sé vel de se,et : Filius est Deus per se, et est 
p se,sed rion a se vel de se.Hoc con(irmmantes ver- 
Jis Hilarii, qui Filium non a sc,sed perse agerc ait, 
in lib.9 de Trin.:Natüre,inquit, cui contradIcia, he- 
retice, hec unitas est, ut ita per se agat Fifius ne a 
S& agat,et ita n6n a se agat ut per se agat. Intellige 
Filium agentem,et per eum Patrem agentem.Non a 
se agit,cum Pater in eo manere monstratur. Per se 
agit, cum secundum nativitatem Filii agit ipse quze 
ptacit& sunt.Infirmus sit non a se agendo, nisi a Deo 
Ipse agit ; non $it vero in unitate naturm,si que agit 
et in quibus placet non per se agit. Sicut ergo, in- 
iunt,Filius per sc agit,sed non a se; ita et Filius 
'bet dici sapiens per se, sed non a se. Sic et ipse 
per se Deus est, vel esse dicendus est, ut aiunt, Sed 
nan a se vel de se. 
An una tantum sit Sapientia Patris. 
6. Post hec a quibusdam solet queri utrum una 
t&ntum sit Sapientia Patris.Quod non essenituntur 
robare hoc modo: Filius, inquiunt, est Sapientia 
tris.genita, qua Puter sapiens non est, Est igitur 
aliqua Sapientia Patris, qua sapiens non est. Est au- 
tem et Sapientia Patris ingenita, et ea Puler sapiens 
est.Est ergo quaedam Sapientia Patris, qua sapiene 
est ; eLipsa non est illaSapientia Patris qua Pater sa- 
piens non est,non est ergo una tantum Sapientia Pa- 
tris. Item Sapientia ingenita est Sapientia Patris, et 
Sapientia genita est Sapientia Patris; non est autem 
Siapientia ingemita Sapientia genita; non est igitur 
unatantum PatrisSapientia. Hecet his similia, tan- 
quam sophistica eta veritate longinqua,cunctisquein 
eologia peritis patentiaabjicimus, responso indig- 
ma advertentes ;íd tamen adjicientes, quia una tan- 
tàm Sapientia Patris, sed nonuno modo dicitur. Nam 
Sapientia Patris diciturillaquam genuit,etSapientia 
Patrisdiciturea quasapiensest. Diversaestergo ratio 
dicti.Illa enim dicitur Patris, qui eam genuit ; et ea 
dicitur Sapientia Patris,quia ea sapit. Una esttamen 
Sapientia Patris,quiaSapientia genita est eadem Sa- 
pientia,et ea qua sapiens est; sive ea qua sapiens est 
intelligatur persona l'atris,sive essentia Patris,quia 
ersona Patris quo intelligitur cum dicitur Sapientia 
ingenita,et persona F'ilii que significatur cumdicitur 
Sapientia genita, una eademque Sapientia est; quie 
essentiadivinaintelligituecommunistribuspersonis. 
Quod in Trinitate est dilectio qux est Trinitas, el. lamen 
Spiritus sanctus est dilectio quie non est. Trinitas; nec 
ideo dus sunt dilectiones ; ita et de Sapientia. 
7. Et sicut in Trinitate dilectioest,que est Pater, 
Filius et Spiritus sanctus,que est ipsa essentia dei- 
tatis,et tamen Spir:tus sanctus dilectio est qui non 


" eat Pater vel Filius; nec ideo dua dilectiones suntin 


Trinitate,quia dilectio qui proprie Spiritus sanctus 

est,dilectio est quie Trinitas est,non tamen ipsa Tri- 

nitas est, sicut Spiritus sanctus est essentia quie 

Tfinitas est,non tamen ipsa Trinitus est ; ita in Tri- 

nitate Sapientiaest que est Pateret Filius,et Spiritus 

sanctus,qu:a est essentia divina ; et tamen Filius est 

Sapientia que non est Pater vel Spiritus sanctus.Nec 

ideo du Sapientis ibi sunt,quia Sapientia que pro- 

prie est Filius est Sapientia que est Trinitas, ipsa 
tarnen non est Trinitas, sicut Filius non essentia 
qus est Trinitas,ipse tamen non est Trinitas. 

Qua ratione Paler non dicitur sapiens ea Sapientia quam 
genuit, eadem videtur debere dici quod mon sit 
diligens Pater vel Filius dilectione, que ab utroque 

cedit. 
. Preterea diligenter notandum est quod ea ra- 
tionequaPaternon dicitursapiens ea Sapientiaquam 
genuit,videtur (ore dicendum quod Peter non diligat 


Filium,vel FiliusPatrem eadilectione qu; ab utroque 
procedit,scilicet quae proprie Spiritus sanctus est. Si- 
cut enim idein est Deo sapere quod esse, ita est ei 
idem diligerequod esse.Ideoque sicut negatur Pater 
esse sapiens sapientia quam genuit;qui s! ea dicere- 
tur sapiens,non ipsa ab eo,sed ipse ab ea intelligere- 
turesse;ita videtur non debere concedi quod Pater vel 
Filius diligat dilectione qua tantum Spiritus sanctus 
est, quia si ea diligit Pater vel Filius, non Spiritus 
videturesse a Patre ot Filio, sed Pater et Filiusa Spi- 
ritu sancto,quia idem est ibi diligere quod esse. At 
supra dictum est,atque auctoritate Aug. sancitum, 
uod in Trinitate tria sunt,unusdiligenseum qui ce: 
illo est.et unus diligens eum de quo eet,et ipsa dilec- 
tio;et non est aliquis duorum quo genitus agignonte 
diligitur, et genitorem suum diligit. Quibus verbis: 
aperte signilicatur Patrem Filium, et Filium Patrem 
diligere, ea scilicet dilectione qua non est aliquiseo- 
rum,sed tantum Spiritus sanctus. Cum idem ergo sit 
ibi diligere quod esse, quomodo dicitur Pater vel Fi- 
lius non esse ea dilectione qua alter allerum diligit, 
cum idcoPater negelur sapere Sapientia quam ge- 
nuit, ne ea esse intelligatur ? 
Quod et hxc quzsiio inezxplicabilis est, que excellit 
firmitatem hominis 
9. Difficilem mihi fateor hanc questionem,preci- 
pue cum ex predictis oriatur que aimilem videntur 
jubere rationem ; quod mes intelligentie attendens 
infirmitas turbatur, cupiens magis ex dictis sancto- 
rum referre, quam afferre. Optimus enim lector est, 
inquit Hilar.in medio lib. 1 de Trin., qui dictorum 
intelligentiam expectat ex dictis potius quam impo- 
nat ; etretulerit magis quam attulerit ;neque cogat 
id videri diclis contineri, quod ante lectionenr pra- 
sumpserit intelligendum. Cum ergo de rcbus Dei 
sermo est,concedamus Deo sui cognitionem, dictis- 
due ejus pia veneratione [amulemur.Investiget ergo 
iligenter pius lector rationem dictorum,si forte di- 
ctorum aliquam valeat reperire causam ; qua nota, 
ipsa premissaquestio aliquatenus explicari valeat. 
Ego autem hanc questionem non absolvens, sed er- 
rorem exclu dens, profiteor non esse dictum Patrém 
diligere Filium,vel Filium Patrem,ea dilectione qua 
ab utroque procedit ; quz non est aliquis eorum, sed 
tantum Spiritus sanctus;tanquam ea dilectione Pater 
sit vel Filius.Sed sic ea Pater diligit Filium et Filius 
Patrem,ut etiam Pater per se ea qua ipse est dilec- 
tione diligat,sic et Filius; non autem sic ut Pater 
er se non diligat, et Filius, sed per eam tantum. 
Quis hiec in illa Trinitate, inquit Áug., opinari vel 
affirmare presumat ? Eam lamen questionem lecto- 
rum diligentie plenius dijudicandam atque absol- 
vendum relinquimus,ad hoc minus sufflcientes, 


DISTINCTIO XXXIII. 
UTRUM PROPRIETATES PERSONARUM SINT IPSE PERSO- 
N.E VEL DEUS, ID EST, DIVINA ESSENTIA. 


1. Post supradicta interius considerari atque sub- 
Liliter inquiri oportet, utrum proprietates persona- 
rum quibus ipsc persona determinantur, sint ipse 
persona,et sint Deus, id est, divina essentia ; an ita 
sint in personis,ut non sint persona, ac per hoc nec 
divinuesseutia.Quod enim ir personissint proprieta- 
tes,nemo inficiari audet, cum aperte clamet auctoritas 
quod in personis est propeietaag, et inessentia unitas. 

uperius quoque multis sanctorum testimoniis as- 
truximus personas per proprietates distingui atque 
determinari ; ipsasque proprietates tres scilcet pro- 
priis expressimus vocabulis. Cumergo proprietates 
Ipse ab eterno fuerint,quibusipsie persona determi- 
nanturet differunt, quomodo essent si in eisnon es- 
sent?et quomodo in eis essent,et ipse personenon 
esent, quin ibi esset. multiplicitas? Quocirca sicut 
proprietates esse in personis,ita et eas. personas esse 
confitemur, sicut supra auctoritate Hieronymi (ut 
non pigeat revocare gd menlem) protestati sumus, 
in expositiono fidei ita dicentis : Sabellii heregint 


611 


declinantes,tres personas expresgas sub proprietate 
distinguimus. Non enim nomina tantummodo, scd 
etiam nominum proprietates,id est, peisonas,vel, ut 
Greci exprimunt hypostases, hoc est, subsistentias 
confitemur.Ecce aperte dicit personas proprietatibus 
distingui,et ipsas proprietates esse personas ; cujus 
hic verba perstringimus, quia supra latius posuimus. 
Quod proprietates sint divina essentia. 

2. Cu nquedesimplicitale deitatissupra disserere- 
mus, auctoritatibus sanctorum, scilicet Aug., Hlil., 
Isidor. necnon et Boetii, evidenter monstravimus 
Deum hoc esse omnino quod in se habet, excepto 
quod Pater habet Filium, nec est Filius, et Filius 
habet Patrem, nec est Pater; ct sic esse in. natura 
trium, ut qui habet,hoc sit quod habet : et totum 
quod ibi est, unum esse,unam vitam esse, que modo 
non iteramus,ne fastidium lectori ingeramus.Si ergo 
proprietates ibi sunt,singula earum estid in quo est, 
el unum eademquoe vita singulae suat.Fatcamur ergo 
et proprietates esse in tribus personis,et ipsas esse 
personas atque divinum essentiam. 

Auctoritate astruit quod prcyprielas sit natura. 

3. Quod enim proprietas etiam divina natura sit, 
ostendit Hilarius,dicens nativitatem Filii esse natu- 
ram.Unde in lib.7 de Trin.nit : Utriusque natura non 
differt; unum sunt Pateret Filius.IHabct ergo hoc sa- 
cramenti uativitas,ul complectalur in se et noinen,et 
naturam,et potestalein,quia :ativitas non potest esse 
ea natura unde nascitur Filius.[dem, in 6: Nativitus 
proprietas est, veritas est. Idem, in 7, dicit quod 
natures nativitas sit. inLelligenda esse in natura Dei. 
Supra enim dixit quod proprium Patrisestquod sem- 

er Pater est, el proprium Filii cst, quod seimnper 
"ilius est ; sign.ficans quod proprietas Patris est 
Pater,et proprictas Filii est Filtus.llis aliisque pluri- 
bus auctoritatibus aperte significari videtur quod 
proprietas Filii Filius sit, $ic et Deus ; ita et pro- 
prietas Spiritus saucli. 

Quidam ncgunt, scilicet, proprietates esse yersoncs et 
divinum naturam, et quare. 

4. Hoc autem aliqui negant,dicentes quidem pro- 
prietates in personis essc, sed non esse personas ip- 
sas,quio ita dicuntesse n personis velin essentia di- 
vina,utnon sintinterius,sicuLeasuntque secundum 
substantiam dicuntur de Deo,utbonitaus, justitia, sed 
extrinsecus affixe sunt,atque itaesse rationibus pro- 
bare contendunt.Sienim,inquiunt,proprietates sunt 
persong,noneis personz determinautur.Contraquod 
dicimus quia etiam seipsis persona di(ferunt, sicut 
supra Hier.,loquens de Patre et l'ilio et Spiritu san- 
cto,dicit: Substantia ununi sunt,sed personis ac no- 
minibus distinguuntur. Sed iterum addunt : Si pro- 

rietates ipse divina essentia sunt,cum essentianon 
Differant tres persona,nec proprietatibus differunt. 
Quomodo enim differt Pater a Filio, eo quod divina 
essentia est,cum fn essentiu unum sunt? 

Responsio ad premissa auctoritate nilens. 

5. Horuin doctrinis novis et humanis commentis 
verbo Hil.respondeo : hninensum est quod exigituret 
incomprchensibile ; extra signiflcantiam est sermo- 
nis, extru sensus iutentionem ; non enuntiatur, non 
attingitur,non tenetur ; verborum signilicantiain rei 
ipsius natura consuuiit ; sensus contemplationem 
imperspicabile lumen obczcat, iu!elligentii capaci- 
tatem quod fine nullocontinetur excedit. Mihi ergo in 
sensu labes est, in intelligentia stupor est ; in ser- 
mone vero non jam infirmitatem,sed silentium con- 
fitebor; periculosum nimis est de rebus tantis ac 
tam reconditis aliquid ultra prescriptum coeleste 
proferre,ut ultra przfinitionem Dei sermo de Deo 
git Forrna fidei certa est.Nou ergo aliquid addendum 
est,sed modus constituendusaudacie,quidquid ultra 
quaritur,non intelligitur. 

Quomodo improbi haretici insistant alia addentes, 
6.Ceterum haereticorum improbitasinstinctu dia- 
bolicz fraudulentie excituta,nondum quiescit,sedin 
tanta rerum questione addit : Sepaternitaset fi]iatio 


PETRI LOMBARDI. 


613 


in Deo sive in divina essentia sunt, eadem crgo res 

est sibi Patcret Filius. Nam in qno paternitas est, 

Pater est ; et in quo filiatio est,Filins est Si ergo una 

eadeinque res habet in se paternitatem et filiationem, 

ipsa generat et generatur ; quod dicentes,inSabellia- 
nam heresim pertrahuntur, extendentes Patrem in 

Filium,cum ipsum sibi Filium proponant et Patrem. 

S; vero negaverint in una Dei essentia paternitatem 

esse et filiationem,quomodo ergo dicunt esseDeum? 

[l is atque aliisargumentorum aculeisutunturin sua 

opinionis assertionem,ut veritalis formam dissecent. 

Responsio contra hanc eorum oppositionem,ubi tradi- 
tur proprietates non penitus ila. esse in Dei essen- 
lia, sicut in hypostasibus dicuntur. 

7. Quorum audacia resistentes atque ignorantiae 
providentes,audebimus aliquid super hoc loqui Pa- 
ternitas et filiatio non ita esse omnino in divina sub- 
stantia dicuntur,sicutinipsis hypostasibus ;in qui- 
busitasunt,quod eas determinant,utaitJoan.Damas, 
lib.3 de ortbodoxa Fide,c.6. Characteristicaidiomata 
sunt, id est,determinativa proprietates hypostaseos 
etnon nature;etenim hypostasim determinantet non 
naturam.Ideoque licet paternitas et filiatio sintin di- 
vinaessentia, cum eam non determinent, non ideo 
potest dici quod divina essentia et generet et genere- 
tur ; vel quod eadem res sit sibi Pater et. Filius. Ita 
enim proprietas determinat personam, ut hac pro- 
prietate hypostasis sit generans, ct illa alia hypos- 
tasis sit genita ; el ita non idem generat et genera- 
tnr, scd alter alterum. 

Queritur quomodo proprietates possunt esse in natura, 

ul tamen eam non determinent. 

8. Sed forte queres,cum h« proprietates non pos- 
sunt esse in personisquin easdcterminent,quomodo 
in divina essentia esse possint,ita ut non eam deter- 
mineut? Respondeo tibi et hic cum Hil., lib. 1 de 
Trin.,non longe a principio : Ego nescio,non requi- 
ro,sed consolabor ine tamen. Archangeli nesciunt, 
angelinonaudierunt,secula non tenent, propheta non | 
sensit, Apostolus non interrogavit, Filius ipse non 
edidit.Cesset ergo dolor querelarum:non putet homo 
sua intelligentia generalionis sacramentum posse 
consequi. Absolute tamen intelligendus est Pateret 
Filiuset Spiritussauctus.Stat in hocfine intelligentia 
verborum. Est Filius & Patre, qui est unigenitus ab 
ingenito,progenies & parente,unus ab uno ; non na- 
tura deitatis alia et alia,quia ambo unum. Hoc cre- 
dendo incipe,percurre, persiste ; etsi non perventu- 
rum sciam,tamen gratulaborprofecturum.Quienim 
pieinfinita prosequitur,etsinon coatingat,aliquando 
tamen proficiet prodeundo. Red nete inseras in illud 
secretum et arcunum inopinabilis nativitatis, ne te 
immergas. summain iutelligentie. comprehendere 

resuinens8; sed intellige incoinprehensibilia esse. 

is aliisque multis evidenter ostenditur nobis nul- 
latenus licere inajestatem perscrutari, jus ponere 
potestati, modum circumscribere infinito. 

Quibus auctorilatibus opinionem suam, scilicet, quod 
proprietas Palris vel Fil'i non sil Deus, muniant. 
9. Verumtamen nondum desistuntimpatientie spi- 

ritu agitati,sed opinionein suam etiam sanctorum au- 

cloritatibus munire conantur ; quibus ostendere vo- 
luntproprietatemqua Paterest Pater,et proprietatem 
qua Filius est l'ilius, non esse Deum ; ad hoc indu- 
centes verba Aug.,ton,2,super illum locum psal.68: 

Et non est subsiantia,ita dicentis: Deus enim quedam 

substantia est.Unde etiam in fide catholica sic edifi- 

comur,ut dicamus Patrem et Filium et Spiritum san- 
ctum unius esse substantie ; quid estunius substan- 
tie ? Quidquidest Paterquod Deus est, hocest Filius, 
hoc est Spirilus sanctus. Cum autem Pater est, non 
illud est quod vel quo est.Pater enim non ad se, sed 
ad Filium dicitur:ad se autem,Deus dicitur.Eo igitur 
quod vel quo Deus est, substantia est. Et quia ejus- 

em substantie est Filius, procul dubio Filius est 

Deus.Atvero quod Pater est,quia non substantia est, 

ged referturad Filium, non 8io. dicimus Filium Pg- 


613 


trem esse, sicut dicimus Filium Deum e;sc. Ex his 
verbis significari dicunt quod proprietas Patris vel 
proprietas Filii nun sit Deus vel essentia divina.Cum 
enin dicit,co quod Deus est est,substuntia est,sed quod 
Pater est substantia non est,aperle inquiunt ostendi id 
essse substantiam, quo Deus est; id vero quo Pater 
est, non essc substantiam.ltem cum ait: Pater non 
tllud est quod est, ostendit eum non essc Patrem eo 
quod substantia est. Non enim simpliciter dixit: Pa- 
ter non est illud quod est; sed a:t : Cum Pater est, 
non est illud quod est, significans quo Pater est non 
esse illud quod est,id est ,essentium.II«o illi ita expo- 
nentes,sua commenta simplic:bus etincaulis veru vi- 
deri faciunt. Nos autem aliter fore ista intelligenda 
dicimus. Dicens enim : Eo quod Deus est, substas!ia 
€est,sed. quod Pater est ,substanlia non est, hoc intelligi 
voluit, quia essentia Deus est, et deitate substantia 
cst. Eo enim substantia est,quo Deus cst; et e con- 
vorso,cujus ea est deitas quie est substantia,et sub- 
stantia que deitas; sed quod Puter est,non esl sub- 
stantia, 1d est, non quo Pater est,eo substantia est, 
quia proprietate generationis Pater est,qua substan- 
tia nen est. Ipsam tamen proprietatem substantiam 
esse non negavil. Ita lamen illud intelligendum est 
quod ait : Cum Paler esi,non illud est quod esl ;id est 
non illo Pater est quod vel quo ipse est, id est,essen- 
tia, sed noLione. 

Aliis etiam verbis Aug. utuntur ut asscranz quod. di- 
cunt scilicet. proprietates personarum. non. esse Dei 
substantiam. 

19. Item illis verbis Aug. vehementer insistunt 
superius positis, scilicet quod Verbuin. secundum 
quod sapientia est et essentia,hoc est quod Pater : 


secundum quod Verbum,non hoc est quod Pater.Si |. 


inquiunt, Verbum non est hoc quod Pater,secundum 
hoc quod est Verbum;id ergo quo Verbum est nonest 
illud quo Pater est ; proprietas ergo qua Verbumest, 
non est quod Pater est,uon est ig:tur divina essentia. 
Ad quod dicimus quia licet secundum quod Verbum, 
non 8it hoc quod Paterest, eatamen proprietas qua 
Verbum est,est id quod Paler est,id est, divina es- 
sentia, sed non hoc est hypostasis Patris. 


DISTINCTIO XXXIV. 

OPINIO QUORUMDAM NON IDEM ESSE PERSONAM FT ES- 
SENTIAM VEL NATURAM DICENTIUM, ET EAMDEM ES- 
SENTIAM, NON POSSE ESSE PATREM, ET FILIUM, ET 
SPIRITUM SANCTUM. 


1.Predictis autem adjiciendum est,quod quidem 
perverai sensus hominea in tantani prosiluerunt iu- 
saniam, ut dicerent non idem esse naturam Dei et 

ersonam sive hypostasim ;dicentes eamdem essen- 
iiam non posse esse Putrem ct Filium sine persona- 
rum confusione.Sienim,inquiunt,ea essontia qua Pa- 
ter est,Filius, idem sibi Paterest et Filius. 31 hanc 
rem dicis esse Patrem,aliam quere quam dicas esse 
Filium. Si vero aliam non quisieris, sed eumdem 
dixeris, idem genuit et genitus est. Propter ha:c et 
hujusmodi,inter nuturam et personam dividunt,ita 
ut nonreeipiant unam deitatis naturam et simplicem 
essetres personas.Idque testimonioHilarii defendere 
nituntur, qui in lib. 8 de Trinit., querens utrum 
A] ostolus Spiritum Dei nominan: et SpiritumChristi, 
idem significaverit utroque verbo,inquitita;Gentium 
predicator volens nature unitatem in Patre et l'ilio 

ocere ait, Rom. 8 : Spiritus Dei in vobis est; si quis 
autem Spiritum Christi non habet,hic non est ejus. Si 
autem Spiritus ejus qui suscitavit Jesum,etc.Spiritua- 
les omnes sumus,si in nobis est Dei Spiritus,sed et 
hic SpiritusDei,est et Spiritus Christi.Et cum Christi 
Spiritus in nobis est, ejus Spirilus in nobis est qui 
suscitavit Christum.Et cum ejus quisuscitavit Chri- 
stum in nobis est Spiritus,et Spiritus in nobis est 
Christi,nec tamen non Dei est Spiritus,qui in nobis 
est. Discerne ergo, o heretice, Spiritum Cbristi a 
Spiritu Dei; et excitati a mortuis Spiritum Christi a 
Spiritu Dei Christum & mortuis excitantis.Cum qui 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — fJB. I, DIST. XXXIV. 


614 


habitat in nobis Spiritus Christi, Spiritus Dei sit ; et 

Spiritus Christi a mortuis excitati Spiritus Dei tan- 

Lun si! Christi a mortuis exeitautis. Et quaro nune, 

in Spiritu Dei utrum naturam,anrem nature signifi- 

cutam existimes.Non est enim idcm natura quod res 
nature ; sicul non idem est homo rt quod hominis 
est,nec idem est ignia et quo ipsius ignis est; et ae- 
cundum hoc non est idein Deus ct quod Dei est. Hu- 
jus dicti occasione prefati heretici dozmatizaverunt 
non idem esse personam et naturam Dei,asserentes 
naturam Dei non esse tres pereo aae,intelligentes in 
his praeinissis verbis Ililarit per rem nature perso- 

naim,et nomine nature divinam naturam.Et ideo di- 

cunt Hilarium interrogasse h»»reticum utrum perSpi- 

ritum Dei putaret signi:.catam esse naturam,an rem 
na'ura ; ul sic ostenderet d s!icguendum esse inter 
nuluram et rem nalure, id est, personam. 

Hic docet quomodo eis obviut ipsius Scripture circum- 
slantia,et qualiter pradictu intelligi debeant ; et quod 
Spiritus sunctus esl ros uatus naturse Palris et Filii, 
el est ipsa natura. 

2. Ilec quidam dicunt, ncn intellihentes pia dili- 
gentia Scriptura? circumstantiam ; qua considerata 
percipi potest quomodo premissa. dixerit Hilarius. 

ubsequenterenim in eadem serie ostendit in Spiritu 

Dci aliquaudo significari Patrem, ut cum dicitur : 

Spiritus Domini super me; aliquando significari Fi- 

liuim,ut cuin dicitur: n Sp?rita Dei cjicio dz&monia,na- 

turc sua: potestate se dienionescejicere dernonstransg; 
aliquando Spiritum sanctuin ; ut ibi : Effundam et 

Spiritu meo super omnem carnein.Quod dicit consum- 

rmmatum fuisse,cum Apostoli Spiritu sancto misso om- 

nibus linguis locuti sunt.Deinde quare hanc distinc- 
tionem fecerit,et quod in superioribus por verba Apo- 
stoli idem Spiritus sanctussignificatus sit,et quodip- 
se sit res unius nature Patris et Filii,aperte ostendit 
inquiens ita: Hec idcirco sunt demonstrata, ut qua- 
cumque parte haretica falsitate secontulisset,finibus 
veritatis concludcretur. Habitat eniin in nobis Chri- 
tus, quo habitante habitat Deus; et cum habitat in 
nobis Spiritus Christi,non aliud habitat quam Spiri- 
tus Dei. Quod si per Spiritum sanctum Christus in 
nobis intelligitur esse,hunc tamen ita Spiritum Dei 
ut Spiritum Christi esse noscendum est; et cum per 
naturam Dei naturaipsa habitat in nobis,indifferens 
natura Filii creditur esse a Patre,cum Spiritus san- 
ctus qui est Spiritus Christi et Spiritus Dei, res na- 
turi? demonstretur unius.Queronuncergo quomodo 
non ex natura unum sunt? AÀ Patre procedit Spiritus 
veritatis,au Fil.o mittitur,oLa Filio uccipit.Sed omnia 

uie habet Pater,F'ilii sunt.Idcirco qui ab co accipit, 

ei *piritus est, et idem Spiritus Christi est. ltem 
nature Filii est, sed et cadein res et nature Patris 
est,et Dei excitantis Christum a mortuis Spiritusest; 
et idem Spiritus Christi est a mortuis excitati.In ali- 
quo differt Christi et Dei natura, ne eadem sit, si 

restari potest ut Spiritus qui Dei est,non sit etiam 

Christi. Est ergo in nobis Spiritus Dei, et est in nobis 

Spiritus Christi ; e& cum Spiritus Christi inest,inest 

Spiritus Dei.Ita cum quod Dei est,et Christi est, et 

quod Christi est Dei est,non potest aliud diversum 

Christus esse quam Deus est.Deus igitur Christus est 

unus cuin Dco Spiritus, secunduin illud Joan. 40 : 

Ego el Pater unum sumus,in quo docetVeritas unita- 

lem esse nature, non solitudinem unionis. Ecce 8i 

hzc verba diligenter attendas,invecnis Spiritum san- 
ctum rem natura divi Patriset Filii ; et eumdem dici 
esse naturam Dei,ubi dicitur: Per naturam Dei na- 
tura ipsa habitat in nobis, si per Spiritum sanctum 

Christus est in nobis.ltaque in Trinitate non ita dis- 

tinguendum est inter naturam et rem nature sicut 

in rebus creatis,quia,ut ait Hilarius,lib.1 de Trinit., 

in medio,comparatio terrenornm ad Deum nulla est; 

et si qua comparationum exempla interdum affe- 

runtur, nomo eg existimet absolute in se rationis 
erfectionem continere.Non enim humano sensu de 
eo loquendum est, | 


618 


Quod propter ves creatas illud dixerit : Non idem est 

nalura et ves nature. 

' 8.Ad naturam ergo rerum creataruin respiciens, 
inquit : Non idem est natura quod res nature,sub- 
jiciens exempla de ipsis oreaturis.Inde ostendens er- 
roris esse sub mensura creaturarum metiri Creato- 
rem addit : Et secundum hoc non idem est Deus et 

iuod Dei cst; ac si diceret : Si ad instar creaturarum 

e Creatore sentis, cogeris fateri quia non idem est 
Deus et qucd Dei est; quod dicere impium est,cum 
Syiritus Dei est ; quod dicere impium est,cum Spi- 
ritus Dei Dcus sit,et Dei Filius sit Deus. 

Quod non aliud est Deus et. que sua sunt, ita ut insint ; 

alia eni sunt qua insunt, alia quz non insunt. 
4.Non ergo secundum eorporales inodos,ut in ea- 

dem subdit serie,accipienda sunt hac que de Dco di- 
cuntur; ubi evacuansopinionem eorum qui ita putant 
aliud Deum esse et aliud quod Dei cst,aliudque na- 
turam Dei et rem nature,ut est in creaturis,aperte 
docet non aliud esse Deum, ct aliud quod Dei est, 
aliudque naturam Dei et que sua sunt,ita ut insint 
illi,sic dicens:Horno aut aliquid ei simile cum alicubi 
erit,alibi non erit,quia id quod est illic continetur 
ubi fuerit in forma ad id natura cjus; ut,ubique sit 
qui insistonsalicubi sit.Deus uutem immense virtu- 
tis,vivens potestas,qua& nusquam non adsit,nec desit 
usquam,qua se omnem per sua edocet, ct sua non 
aliud quam seosse significat ; ut ubi sua insint,ipse 
esse per suu intelligatur.Non autem corporuli modo 
cüm alicubi sit,non etiam ubique esse credatur,cum 
per suainomnibusesse nondesinal. Non autem aliud 
sunt quam quod ipse est que sua sunt. Et hec propter 
nature intelligentiam dicta sunt.His verbis aperte 
sjgnificatur,si tamen intelligis, heretice,quia divina 
natura non aliud est ab his qua sua sunt,ita uL in- 
sint; et per illain omnibus suis est que non insunt. 
Sua enim sunt etiam qua non insunt, id est,omnes 
creature; ct sua sunt qua insunt, ut tres persona, 
qua sunt ejusdem nature et eadein natura ; sicul su- 
pra August.testimonio firmavimus, dicentis tres per- 
sónas esse ejusdem essentia veleamdem essentiam, 
sed non ex cadcm essentia,ne aliud intelligatur es- 
gentia,aliud persona.Non tamen diffitemur uliquam 
distinctionem habendam fore secundum intelligen- 
tie rationem,cum dicitur hypostasis,et cum dicitur 
essentia ; quia ibi signi(icutur quod est communetri- 
bus,hic vero non.Est tamen hypostasis essentia, et e 
converso. Fateamnr ergo unum atque idem esse (res 
personas secundum essentiam, differentes autem 
proprietatibus. Unde Aug.,!om.8,super locum prata- 
xatum psalmi 68,ait:Quaris quid sit Pater? ltespon- 
détur,Deus.Queris quid sit Filius?Hespondetur, Deus 
Queris quid sit Pater et Filius?Respondetur, Deus, 
Deus. De singulis interrogatus, Deum responde. De 
utroque interrogatus,non deos,sed Deum responde. 
Non sic in bomtnibus.Tanta enim est ibi substantie 
unitas,ut qualitatem admittat, pluralitatem non ad- 
mittat. Si ergo tibi dictum fuerit,cum dicis Filium 
Dei esse quod Pater est : Profecto Filius Pater est ; 
responde:Secundum substantiam tibi dixi hoc esse 
Filium quod Pater est, non secundum id quod ad 
aliud dicitur.Ad se enim dicitur Deus,ad Patrcm di- 
citur Filius, rursumque l'ater ad se dicitur Deus, ad 
Filium Deus Pater dicitur ;quod diciturad Filium Pa- 
ter,non est l'ilius,quod dicitur filius ad patrem, non 
est pater; quod dicitur pater ad se, hoc est Pater et 
Filius,id est, Deus. 

Utrum i(a possit dici, unus Deus (rium personarum vel 
tres personz unius Dei, ut dicitur, una essentia. trium 
personarum, et tres persone unius essentiz. — 

5 Hic considerandum est,cum Deus sit divina es- 
sentia,et ita dicatur unus Deus esse tres persons,si- 
cutuna essenliadiciturtres persone,utrum ita valeat 
83ne dici, unus Deus trium personarum,et tres per- 
sone unius essentiz. In his locutionibus Scripture 
usus nobis emulandus videtur,ubi frequenter repe- 
riturita dictum:Una est essentiatrium personarum, 
ettres sunt persono uniugessentite ; nusquam autem 


PETI(1 LOMBARDI. 


616. 


occurrit legisseeunum Deum trium personarum, vel 
lres personas unius Dei.Quod ideo puta sanctos do- 
ctores vilasse,ne ita forte acciperctur in divinis per- 
sonis, ut uccipitur cum de creaturis simile quid di- 
citur Dicitur enim.Abraham,Isaac et Jacob et Deus 
omnis creatur&.Quod utique dicitur propter princi- 
pium creationis, vel gratie privilegium, et crature 
subjectionem vel servitutem.Curg ergo in Trinitate 
nihil sit creatum volserviens vel subjectum,non ad- 
misit fides in Trinitate talem locutionis modum.lta 
eliam e converso non dicitur de Dei essentia quod 
ipsa sit essentia Abraham,lsaac et Jacob, vel alicu- 
jus creaturae : ne Creatoris et creature naturam 
confundere videamur. 

Quod licet potentia, sapientia, bonitas de Deo. secuidum. 
substantiam dicantur in. Scriptura, tamen. solent hasc 
nomina dislincle ad pérsonas interdum veferri. 

6. Ex predictis constat quod sicut essentia, ita 
potentia, sapientia, bonitas de Beo dicuntur seeun- 
dunisubstantiam.Que autem sccundumsubsítantian 
de Deo dicuntur,tribus personis pariter conveniunt. 
Una est ergo potentia, sapientia, bonitas Patris, et . 
Filli,et Spiritus sancti; et hi tres vadem potentia ea- 
dem sapientia,eadem bonitas.Unde aperitur in Tri- 
nitate summa esse perfectio.Si enim 1bi deesset po- 
tentia,vel sapientia,vel bonitas,non esset stsmmum 
bonum.Sed quia ibi est perfecta potentia,imfmmita sa- 
pientia, inconiprehensibilis, bonitas recte dicitur et 
creditursummum bonum.Cumqueunum et iderh pe- 
nitus sit in Deo potentia,sapientia, bonitas, in sacra 
tamen &Scriptura frequenter solent heec nomina dis- 
tiucte ad personas referri, ut Patri potentia, Filio 
sapientia, Spiritui sancto bonitas attribuatur, quod 
quare fiat, non est otiosum inquirere. 

Quare id fiat, scilicel quod Patri potentia, Fio sopien- 

tia attribuatur. 

7.1d ergo sacri eloquii prudentia facere curavit; ne- 
Dei immensitatem similitudinecreatnre metiremur. 
Dixerat enim Scriptura sacra,quia Deus Pater est,et 
quod Deus Filiusest ; et audivit hoc homo qui homi- 
nem patrem viderat,Deum Patrem non viderat; eo- 
gitare cepit ita esse in Creatore ut viderat esse in 
creaturis, a quibus hec nomina translata sunt ad 
Creatorem, in quibus pater est prior filio, filius est 
posterior patre,et ex antiquitate in patre defectus,ex 

osteritate in filio imperfectio sensus solet notari. 
deo occurrit Scriptura dicens Patrem potentem,ne 
videatur prior Filio, et ideo minus potens; et Fi- 
lium sapientem, ne videatur posterior Patre,et 1deo 

minus sapiens. . 

Quare Spiritui sancto bonitas attrituatur 
8.Dictus est etiam Spiritus sanctus Deus,et dictus 
est habere Spiritum Deus;etvidebatur hoc quasi no- 
men inflationis et tumoris. Unde humana conscien- 
tia ad Deum pro rigore et crudelitate accedere me- 
tuit.1deoque Scriptura temperavit sermonem suum, 

Spiritum bonum nominans,nesrudelis putaretur qui 

nitis erat; non quod Pater solus sit potens vel magis 

potens.et Filius solus supiens vel magis sapiens, et 

Spiritus sanctus solus bonus vel magis bonus. Una 

esl ergo otentia,sapientia, bonitas lrium, sicut una 

essentia.ldeoque sicut dicitur Filius homousios, id' 

est, consubstantialis Patri,ita et coomnipotens. 

De hoc nomine homousion,uói in aucloritalem receptum 

sit et quid significet. 

9. llic non est pretermittendum quod Aug., in 
lib. 3 contra Maximinum, dicit de hoc nomine, Ào- 
mousion,quo Latini tractatores frequenter utuntur, 
Pater,inquit, et Filius unius suat ejusdemque sub- 
stantie. Hoc est illud homousion, quod in cencilio 
Niceno adversus hereticos Árianos a catholicis Patri- 
bus Veritatis auctoritate firmatum est.Quod postea 
in concilio Ariminensi,propter novitetem verbi mi- 
nus quam oportuit intellectum (quam tamen fides 
antiquapepererat),multis, paucorum fraude deceptis 
heeretica impietas sub hereticoimperatoreConstan- 
tino labefactare tentavit.Sed post non longum tem: 


611 
pus libertate tidei catholice prevalente, postquam 
vis verbi sicut debuit intellecta est, homousion Mud 
catholice fidei sanitate longe Jateque distensum est 
et ditfusum. Quid enim est homousiom, nisi unius 
ejusdemque substantie? Quid est, inquam, homou- 
sion, nisi : Ego e Pater unum sumus(Joan.10)? Non er- 
go inter profanas vocum novitates hoc vitandum est, 
De nominibus quce. translative et per similitudinem 
de Deo dicuntur, 

10. Preterea sciendum est quod in assignatione 
distinctionis nominum,inter alia quee supra diligen- 
ter executi sumus, quidam diximus translalive et 
per similitudinem de Deo dici; u! speculum, splendor, 
character figura, et hujusmodi ; de quibus pio lectori 
breviter, trado quod sentio. ut si ratione similitudi- 
gis considerata ex causis dicendi dictoruin intelli- 
gentiam assumat, sed catholicam. 

Nihil dignum excellentiw ine[fabilis Trinitatis se 

tradidisse dicit, ail «lia transiturus. 

11. De sacramento unitalis atque "Trinitatis sum- 
m: et ineffabilis multa jam diximus. Nihil tamen 
ejus ineffabilitate dignum tradidisse protiteinur, sed 
potius ex nobis miriticatam ejus scientiam, nec po- 
tuisse nos a illain. 

mM DISTINCTIO XXXV. 

DE QUIBUSDAM QU/E SECUNDUM SURSTANTIAM DE DEO 
DICUNTUR, QUJ£ SPFCIALEM EFFLAGITANT TRACTATUM, 
SCILICET DF BCIENTIA, RT DE PR/ESCIENTIA, ET PRO- 
VIDENTIA, ET DJSPOSITIONE, PIUEDESTINATIONE, VO- 
LUNTATE ET POTENTIA. 
1.Cumque supra disseruerimus ac plura dixerimus 

de his que commnniter secundum substantiam de 

Deodicuntur, eorum tamen quedan specialem elfla- 

gitant tractatum : de quibus modo tractandum est, id 

est, de scientia, nrescientia, providentia, dispositio- 

ne, predestinatione, voluntate et potentia.Sciendum 
est ergo quod sapientia vel scientia Dei, cum sit una 

et simplex, tamen propter varios rerum status et di- 

vérsos effectus, plura ac diversa sortitur nomipa.Di- 

citur enim non tantum scientia, sed etiam prescien- 
tia vel providentia. Et est scientia sive providentia 
non de futuris tantum, sed de omnibus : de bonis 
scilicet et de malis : dispositio vero, de faciendis; 
prexdestinatio, de omnibus salvandis,et de omnibus 
onis, qui et hic liberantur, et in futuro coronabun- 

tur. Predestinavit enim Deus ah eterno homines, ad 
bona eligendo; et predestinavit, eis bona prepa- 
rando.Quod homines predestinavit, Apostolus osten- 
dit dicens, Rom. 8 : Predestinavit quos praescivit fieri 
conformes imagini Filii sui, et Ephes. 1: Elegit nos 
ante munii constilulionem, ul essemus sancti et imma- 
calatí. Quod autem bona eis preparavit, propheta 
Isaias, c. 46, ostendit dicens : Üculus non vidit, Deus, 
abs te, (ue prayparasti diligentibus vel expeclantibus te. 
Hrgo ab eterno predestinavit quosdam futuros bo- 
nos et beatos, id est, elegit ut essent boni et heati ; et 
bona eis predestinavit, 1d est, preparavit. Providen- 
tia autem est gubernandorum; quz? utique eodem 
modo videtur accipi,quo dispositio. Interdum tamen 
providentia uccipitur pro preescientia.Sapientia vero 
vel scientia de omnibus est, scilicet bonis et malis,et 
de presentibus, prete:itis et futuris; et non tantum 
de temporalibus. sed etiam de eernis. Non enim ita 
scil Deus ista temporalia, ut se ipsum nesciat, sed 
ipse solus seipsum perfecte novit; cujus scientie 
comparatiune omnis creature scientia imperfecta 
est. 

Utrum scientia vel prascientia, vel dispositio, vel prede- 

stinatio potuerit esse in Deo, si nulla fuissent futura. 

2. Hic considerari oportet utrum scientia, vel pre- 
scientia, vel dispositio, vel predestinatio potuerit 
esse in Deo, si nulla fuissent futura. Cum enim pre- 
scientia sit futurorum, et dispositio faciendorum, et 
predestinatio salvandorum, si nulla essent futura,si 
nihil esset facturus Deus, vel aliquos salvaturus, non 
vidctur potuisse in Deo esse prescientia, vel disposi- 
tio; vél predestinatio, potuit autem Deus nulla prte- 


PATROL, CXCII. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1, DIST. XXXV. 


C. 
618 
scire futura, potuit non creare aliquid,ut non salvare 
aliquos, poluit ergo in Deo non esse prescientia, vel 
dispositio, vel praedestinatio. Ad hoc autem.ita & qui- 
busdam opponitur. Si, inquiunt, potuit prescientia 
Dei non esse in Deo ab seterno, et potuit non 4539.; si 
vero potuit non esse, cum przsocientia Dei sit ejus 
scieutia, et scientia sit ejus essentia; potuit ergo-nen 
esse ab eterno id quod est ejus diving essehtia. Its et 
de dispositione et predestinatione,quas est divina es- 
sentia objiciunt. Addunt quoque et alia, ita loquen- 
tes : Si potuit Deus non preseire quod scire, et.soire 
quod es8e ; potuit ergo non es86. Item, cuzg idem:sit 
Deun prescium esse et Deum esse, si - potuit. nan 
esse prescius, potuit non esse. Deus. Potuil autem 
ROD esse presets, si potuit nulla.prescire at potuit 
nulla prescire, quia potuit nulla facere. ... .. . 
Hesponsto, quod. praiscientia, et. dispositio el praedesti- 
»nalio quasi relative dicuntur ad futuras res vel ad 
faciendas. TSDLPN TEP 
3. Ad hoc juxta modulum nostre intelligentia áta 
dicimus. Prescientia vel dispositio vel przdestinatio 
ad aliquid dieci videulur. Sicut enirn Creator ad eren- 
turain relative dicitur, ita prescientia vel prescius 
ad futura referri videtur, et dispositio ad facienda, ac 
predestinatio ad salvanda. Verumtatnen Creator ita 
relativedicitur,ut essentiam nansignificet. Prescion- 
tia vero vel presscius et in respectu futurorum dioi- 
tur, et essentiam designat; ita.etiam dispositio, et 
przdestinatio. Ideoque cum dicitur : Si nulla essent 
futura, non.esset in Deo praescientia, vel non esset 
Deus prascius, quia varia est ibi eausa dicendi, di- 
stingui oportet rationem dicti. Cum ergo dicis : Si 
nulja essent futura, non esset in-Deo prescientia vel 
non esset prescius; si in dicendo hano causüm atten- 
dis,soilicet,quia nulla essent subjecta ejus prescien- 
tip, unde ipsa possit dici prescientia vel .Tpse pre- 
aceius, quod utruinque dicitur propter futor&, verus 
est intellectus; sin autem ea retione id dicis, quod 
non git in eo scientia qua prescit fütura,vel quod ipse 
non sit Deus qui est l'uturorum presoins, falseest in- 
telligentia. Similiteret ille locutiones determinands 
sunt. Potuit non esse presciontia Dei, vel potuit non 
esse prescius, et potuit Deus non prescire aliqua, 
id est. potuit esse quod nulla futura subjecta es- 
sent ejus scientie, et ita non posset dici prescius vel 
prascire,vel scientia ejus vel prescientia; non tamen 
eo minus ipse esset, vel ejus scientia. Bed non posset 
dici prescius vel presoire vel praescientia, gi ejus 
scientie futura nulla forent subjecta. Similiter de 
dispositione el predestinatione vel providentia. Hasc 
enim, ut dictum est, ad temporalia referuntur, et 
de temporalibus tantum sunt. 
Quod scientia Dei non lantum est de temporalibus, 
sed etiam de aereis. ^ ^ 
4. Scientia vero vel sapientia non tantum de tem- 
oralibus, sed etiam de eternis. Ideoque etsi nulla 
uissent futura, esset tamen in Deo scientia eadem 
que modo est; nec minor esset, quam modo, nec 
major est quain esset. Scivit ergo Deus ab eterno 
tlernum, et omne quod futurum erat,et geivit im- 
mutabiliter. Scit quoque non minus preterita et fu- - 
tura quam presentia, et sua eterna sapientia el 
immutabili scit ipse omnia que sciuntur. Omnis 
enim ratio superne et eterne sapientie, ut ait Am- 
brosius, in eo est, quia omnem sapientiam et essen- 
tiam capit sua immensa scientia. 
Quare omnia dicantur esse in. Deo, e£ quod factum 
habet vitam 1n eo. E 
5. Propterea omnia dicuntur esse in Deo et fuisse 
ab eterno. Unde: Aug., tom. 3, lib. 5, super Gen., 
c. 18 : Hac visibilia, inquit, antequam fierent, non 
erant,quomodo ergo nota Deo erant que non erant? 
Et rursus : Quomodo ea faceret que sibi nota non 
erant; non enim quidquam fecit ignorans. Nota fecit, 
non facta cognovit. Proinde antequam fierent, et 
eraut, et non erant. Erant in Dei scientia, non. eraut 
in sui nature. Ipsi autem Deo non audeo dicere alio 


30 


619 


modo innotuisse cum ca fecisset, quam illo quo ea 

noverat ut faceret ; apud quem non est transmutatio, 

nec vicissitudinis obumbratio. Ecce hic habes quod 
hac visibilia antequam fierent, in Dei scientia erant. 

Ex hoc ergo sensu omnia dicuntur esse in Deo, et 

omne quod factum est dicitur vita esse in ipso; 

non ideo quod creatura sit Creator, vel quia ista 
temporalia essentialiter sint i1 Deo, sed quia in 
ejus scientia semper sint quz vita esl. 

' - Quod eadem ratione dicuntur omnia ei prgsenlia. 

6. Inde est etiam quod oinnia dicuntur ei presen- 
tia esse non solum ea qua sunt, sed etiam ea qus 

reterierunt, et ea que futura sunt : secundum illud 
lom. c. 4: (ui vocat ea quae non sunt, tanquam ea qua 
sunt.Quia, ut ait Ambr. in lib. de Trin., ila cognoscit 
ea que non sunt, ut ea quie sunt. Et hao ratione 
omnia dicuntur esse in eo, vel apud euin, sive ei 

resentia. Unde Aug., lib. 5, cap. 8, toin. 8, super 
1llum locum psal. M. Et pulchritudo agri mecum est : 

Ideo, inquit, mecum est, quia apud Deum nihil 

reteriit, nihil futurum est. Cum illo sunt omnia 
utura, et ei non delrahuntur jam preterita, cum illo 
sunt omnia cognitione quadam inelfabili sapientiae 
Dei. Ecce hic aperit August. cx qua intelligentia ac- 
cipienda sunt bujusmódi verba : Oiunnia sunt Deo 
resentia, in Deo sunt omnia vcl cum Deo, vel apud 
eum, vel in co, vita; quia ineffabilis omnium co- 

gnitio in eo est. 
' DISTINCTIO XXXVI. 

UTRUM CONCEDENDUM SIT OMNIA ESSE IN DEI ESSENTIA, 
VEL IN EO PER ESSENTIAM, UT OMNIA DICUNTUR 
IN DEI COGNITIONE VEL PRJESCIENTIA. 

1. Solet hic quaeri, cum omnia dicuntur esse in 
Dei cognitione seu prescicen!ia, vel in Deo per cogni- 
tionem, et ejus cognitio vel prescientia sit divina es- 
sentia, ulrum concedendum sit omnia esse in divina 
essentia, vel in Deo per essentiam. Ad quod dicimus 
quia Def cognitio ejus utique essentia est; et ejus 
praescientia, in qua sunt ornnia, ips?us cognitio est ; 
nec tamen omnia que sunt in cjus prescientia vel 
cognitione, in ejus essentia esse dici debent. Si enim 
hoc diceretur, intelligerentur esse ejusdem cum Deo 
essentiae. In Deo enim dicitur esse per essentiam 

uod est divina essentia, quod est Deus. Habet ergo 

Deus apud se in prescientia sua qua non habet in 

sui natura. Unde Áug., tom. 10, serm. 11, de Verbis 

Apostoli, ita ait : Elegit nos ante mundi constitutio- 

fiem. Quis sufficit hoc explicare? Eliguntur qui non 

gunt ; nec erat qu elegit, nec vane elegit. Elegit ta- 
men, et habet electos quos creaturus est eligendos, 
quos habuit apud semetipsum non in natura sua, sed 
in preescientia sua. Nondum erant quibus promitte- 
batur; sed et ipsi promissi sunt, quibus promitte- 
batur. Ecce hic aperte dicit Deum apud semetipsum 
habere electos ante mundi constitutionem, non in 
natura sua, sed in praescientia sua; cum tamen ejus 
praescientia non aliud sit quam ejus natura,quia ip- 
sius prescientia ejus est notitia. Potest tamen ad 
electos referri cum ait in natura sua, id est, illo- 
rum. Illos quippe habuit ab eterno apud se, non in 
natura sui, id est, illorum, qui nondum erant, sed 
in sua prescientia, quia eos ita novit ac si essent. 

Utrum mala debeant dici esse in Deo, ubi sunt omnia 
bona, cum utraque sint in ejus cognitione el. prz- 
scientia; omnia enim cognoscit. 

2. Post predicta queritur,cum omnia dicanturcsse 
in Deo non per essentiam nature, sed per cognitio- 
nem scientis,et Deus sciat bona et mala ; utrum con- 
cedendum sit simpliciter mala esse in Deo, sive csse 
in Deo per cognitionem.Scit enim Deus et scivit sem - 
peromnia,tam bona quam mala,etiam antequam fle- 
rent, et preescivit ab eterno ea futura. Ideoque cum 
omnia bona diximus esseinDeo propterprescientiam 
cognitionis, eadem ratione videtur dicendum omnia 
mala esse in eo, cum ea semper noverit, et per cogni- 
tionem ei presentia fuerint. Precognovit enim Deus 


&b eterno quosdam futuros malos,et eorum malitiam 


PETRI LOMBARDI. 


620 


ut ait Aug., prescivit, sed non preparavit.Gum ergo 

eccalaomnium sciat, numquid intelligendum est ca 
includi in illa generaiititate locutioris;quadixit Apo- 
stolus, Rom. 11, omnia esse in Deo? Ex ipso, inquit, 
et per ipsum, et in ipso sunt omnia. Sed quis, nisi insa- 
nus, dixerit mala esse in Deo? llla enim esse in Deo 
intelliguntur,que ex ipso, et peripsum sunt; ea vero 
peripsum sunt et ex ipso quorum aucor est; sed non 
auctor nisi bonorum. Non ergo ex ipso,et per ipsum 
sunt nisi bona; ita ergo non in ipso sunt nisi bona, 
non ergo mala in Deo sunt; quia licet ea noscat, non 
tamen ita omnino noscit, ut bona. Mala ergo quasi de 
longe cognoscit, ut ait Propheta, ps. 137 : Et alta a 
longe cognoscit ; id est, superbiam. Et alibi, ad Deum 
loquens de malis, ait : De absconditis tuis adimpletus 
esL venter eorum. Quod exponens Aug. : Abscondita, 
inquit, peccata sunt, quae a lumine tue veritatis abs- 
conduntur. Sed quomodo peccata a lumine veritatis 
divinse absconduntur, cum a Deo sciantur? Si enim 
non sciret,quomodo de illis judicaret,et pro illis ma- 
los damnaret? Alibi propheta : Quia neque ab Oriente 
neque ab Occidente deest. Quod exponens Cassiodorus, 
inquit: Neque a bonis,neque a malis deest Deus, sed 
omnibus prt:esens et cognitor est.Cognoecit ergo Deus 
et bona et mala per scientiam ; sed bona cognoscit 
eliam per approbationem et per beneplac:tum, mala 
vero non. Unde Cassiod. super psal. 16, dicit: Peccata 
abscondita Deo sunt,quia non novit, id est, approbat. 
Et ex eo sensu Aug. dixit ea abscondita a lumine Dei. 
Qui etiam in lib. ad Helvidium insinuat cognitionem 
Dei variis modis accipiendam, inquiens: S1 ad scien- 
liam referas, non ignorut Deus aliquos vel aliqua; 
qui tamen in judicio quibusdam dicet : Non novi vos, 
sed eorum improbatio hoc verbo insinuata est. 
Ecce uen cognoscere dicitur Deus que non approbat, 
que ei non placent. Apparet itaque verum esse quod 

iximus, scilicet quia quodam modo cognoacit Deus 
bona, quo non cógnhoscit mala.-Pariter quidem utra- 
que eodem modo noscit, quantum ad notitiam, sed 
bona, etiam approbatione et beneplacito cognoscit. 
llic aperit quare bona tantum dicantur esse in Deo, 

el non mala. 

3. Et inde est quod bona tantum dicuntur esse in 
Deo, non mala, et illa prope, hec longe; quia licet 
in Deo aliqua dicantur esse propter cognitionis pre- 
seatiam,et Deus bona et mala cognoscat, niala tamen 
non cognoscit nisi per notitiam, bona vero non solum 

er scientiam, sed per approbationem et beneplaci- 
um. Et ob talem cognitioncm aliqua dicuntur esse 
in Deo, scilicet quia ita ea scit, ut etiam approbet et 
placeant, id est, ita scit, ut eorum sit auctor. 
(uod idem est. omnia esse e Deo, et. per ipsum, et 
in ipso. 

4. Proinde si diligenter inspiciamus, idem vide- 
tur esse, omnia esse ez Deo, et per ipsum, et in ipso. 
Unde Ambr., in lib. 2 de Spiritu sancto, c. 12: Hec 
tria, ex tpso, el per ipsum, et in ipso sunt, Bom. 11, 
omnia unum esse supra diximus.Cum dicit per ipsum 
esse omnia, non negavit ín tpso esse omnia. Éam- 
dem vim habent omnia hec, scilicet cum ipso, et in 
ipso, ef per ipsum; et unum in his atque consimile, 
non contrarium intelligitur. Ecce habes, quia ex 
eadem intelligentia Scriptura dicit esseomnia fn ipso, 
et per ipsum, et ex ipso, et cum ipso. Cum ergo ex 
eadem ratione omnia dicantur esse ez Deo, vel per 
ipsum, non solum quia scit, sed etiam quia eorum 
auctor est, consequitur ut eadem ratione ea esse in 
Deo dicantur, scilicet quia scit, et eorurg auctor esse 
dicitur,quia in ?llo vivimus,et movemur, et sumus.Cum 
ergo non sit auctor nisi bonorum, merito sola bona 
tn eo esse dicuntur, sicut ez ipso el per ipsum. Cum 
ergo in ejus cognitione vel prescientia sint omnia, 
scilicet bona et mala, in eo tamen non dicuntur 
esse, nisi bona, quorum auctor est.Unde Aug., in lib. 
de Natura boni : Cum audimus, inquit, ex Deo, et per 
ipsum, el in. ipso esse omnia, omnes ulique naturas 
intelligere debemus, et omnia que naturaliter sunt, 


621 


Neque enim ex ipso sunt peccata, qu» naturam uon 

servant, sed vitiante;quieex. volunta e peccauliumn 

nascuntur omnia. Hic aperte. dicilur quod. in illa 
eneralitute lucutionis bona tantum continentur. 

Quod omnia ex Patre, et per Patrem et in Putre sunt ; 
ita et de Filio, et de Spiritu sancto est. dicendum, 
licel propter personas fiat distinctio. 

9. Preterea sciendum est quod licet ibi indicetur 
distinctio personarum, cuin dicitur, ex ipso et. per 
ipsum, et in ipso, omnia tanien ex Patre, et per Pa- 
trem, et in Patre sunt.Simililer de Filio et deSpiritu 
sancto accipiendum est. Unde Aug. in lib. 1 de Trin. 
c. 10: Non confuse, inquit accipiendum est quod ait 
Apostolus: Er ipso, et per ipsun, et in ipso. Ex ipso 
dicens, propter Patrem ; per ipsum, propterFilium ; 
ia ipso, propter »pirituin sanctum. Vigilanter autem 
attende, ne quia Patrem volens intelligi dixit ez ipso 
sic intelligas omnia esse a Patre, ut negeso:L, nia esse 
ex Filio, vel ex Spiritu sanclo,cum ex Putre, et per 
Patrem, et in Patre omnia esse sanedici possunt ; si- 
iniliter et de Filio et deSpiritu sancto dicendumest ; 
Quod non omnia qua ex Deo sunt, etiam de tpso sunt ; 

sed e converso. 

6. lllud etiam hic annectendum est, quod non 
omnia qu:e dicuntur esse ex Deo, eliam de ipso esse 
dici debeant. Quia, ut Aug. inlib. de Natura boni, 
cap. 97, non hocsignificat penitus ex ipso, quod de 
ipso. Quod enim de ipso est, potest dici esse ex ipso ; 
sed non omne quod ex ipso cst, polesl dici esse de 
ip£o, quia non est de sua substantia.Et ex ipso enim 
sunt ceelumetterra, quia ipse fecit ea ; non autem de 
ipso, quia non de substantia sua.Sicut aliquis homo 
si generat filium, et faciat domum, etex ipso est 
filius, ex ipso est et domus ; sed filius deipso, do- 
inue vero de terra el ligno, non de ipso. 

Quz dicla sunt summalim colligit . 

7.Ex premissis apertum est quod in Dei cognitione 
sive prescientia sunt, omnia scilicet bona et mala ; 
sed non omni modosuntibi mala,quo bona; et quod 
in Deo bona tantum sunt, sicutex ipso,et per ipsum, 
non mala. Et ex quo sensu hzc accipienda sint assi- 
gnatum est. Et quod de ipso non dicitur esse pro- 
prie, quod aliud est ab ipso. Ex ipso autem esse 
dicuntur omnia, qua eo auctore sunt. 

DISTINCTIO XXXVII. 
QUIBUS MODIS DICATUR DEUS EsS8E IN REBUS. 

I. Et quoniam demonstratum estex parte quomodo 
onini& dicantur esse in Deo, addendum videlur hic 
quibus modis dicatur Deus esse in rebus ; si tamen id 
humana mens vel ex parte digne valeat cogilare, vel 
lingua sufficiat eloqui.Sciendum ergo est quod Deus 
incomrmuutabiliter semper in se existens, pressentiali- 
. ter, potentialiter, essentialiter est in omni natur& 
sive essentia sine tuidefinitionc, et in omni loco sine 
circu mscriptione, et in omni temporesine mutabili- 
tate. Et preterea in sanctis spiritibus et animubusest 
excellentius,scilicet pergratiam inhabitans ;etin ho- 
mine Christo excellentissime; in quo plenitudo divi- 
nitatis corporaliter inhabitat,ut ait Apostolus. In eo 
enim Deus habitavit, non pergratiam adoptlionis,sed 
per gratiam unionis.Ne autem ista(quia capacitatem 
humanzintelligentie excedunt) falsitatisarguere ali- 
qui presumant, sanctorum auctoritatibus munienda 
mihi videntur.Beatus Gregorius super Cantica cant- 
corum (1) iuquit : Licet Deus communi modo onini- 
bus rebus insit presentia,potentia,substantia, tamen 


familiariori modo per graliam dicituressein illisqui 


mirificentiam operum Dei acutius et fidelius conside- 
rant. De hoc enim eodem Aug., ad Dardanum in lib. 
de Presentia Dei, ait : Cum Deus sit natura incorpo- 
rea et incommutabiliter viva, eterna stabilitate in 
seipso manens, totusadest rebus emnibus,et singulis 
totus ; sed in quibus habitat,habent eum prosue& ca- 
pacitatis diversitate, alii amplius, alii minus, quos 
pse sibidilectissimum templum gratia sue bonitalis- 
iedificat. Hilarius quoque, in lib. 8 de Trin., apertis- 


(1) Non invenitur superCant. sed ad sensumEsech. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I. DIST. XXXVII. 


822 


sime docet Deum ubiqueesse.Deus,inquit, immense 
virtutis vivens polesias,quie nusquam non adsit,non 
desit usquam, se omuein per sua edocet, ut ubi sua 
sint,ip.cesseintelligatur.Non autem corporali modo 
cum alicubi sit, nonetiam ubiqueessecredatur, cum 
et in omnibus esse non desinat. Ambr., in lib. de 
Spiritu sancto, Spiritum sanctum probat non esse 
creaturam, quia ubique est, quod est proprium divi- 
nitatis,ita dicens: Cum omnis creatura certis nature 
sug sitcireumscriptalimitibus, quomodo qui audeat 
creuturam appellare Spiritum sanctum, qui non ha- 
bet circumscriptam determinatam virtutem,que et 
inomnibuset ubiquesemperest ;quod utique divini- 
tatiset dominationisest propriutn. Idemin eodem : 
Domini est ornnia complere, qui dicit: Celum et ter- 
ram ego compleo. Si ergo Dominus est qui calum 
completetterram,quisergo potestSpiritum sanctum 
judicare dominationis et divine potestatis exortem, 
qui replevit orbem,et, quod plus est,replevit et Je- 
sum, totius mmundi Redemptorem ? Et his aliisque 
pluribus auctoritatibusaperte monstraturquodDeus 
ubiqueinomuicreaturaessentialiter, presentialiter, 
et poten'ialiter cst. 

(uod in sanctis non modoest sed etiam habitat,qui non 

ubicumque est habitat. 

2, In sanctis vero etiam habitat,in quibus est per 
gratiam ; non enim ubicumque est, ibi habitat ; ubi 
vero habilat, ibiest. In solis bonis habitat, qui sunt 
templum ejus,et scdes cojus.Unde per Isaiam 660, 2, 
Dominus ail: Celum mihi sedes est,terra autem sca- 
bellum pedum meorum,quiain electis qui suntcolum, 
habitatDeus et regnat,qui ejus voluntati devoti ob- 
temperant; malos vero qui sunt terro judicii distri- 
ctione calcat. Undein lib. Sap. dicitur /Aronussapien- 
ilz animajusti,quiainjustis specialius est quam in 
aliis rebus; inquibus tamen omnibus totusest, que- 
madmodum an:ina.aitAug.,tom. 2,inespistola 28,ad 
Hieronymum, dcÜrigine anime,per omnes particu- 
lus corporistota adestsimul,nec minor in minoribus, 
nec majorin majoribus ; sed tamenin aliis intensius, 
etin aliisremissius operatur.cum in singulis particu- 
liscorporisessentialitertota sit. Ita jet Deus cum sit 
inomnibusessentialiteractotus,inillistamen plenius 
essedieitur quos inhabitat, id est, in quibus ita est, 
ut faciat costemplum suum ; et ibitales cum eo sunt 
jam ex parte, sed in beatitudine perfecte. Mali vero, 
etsiibisintubiipseest,qui nusquam deest,non tamen 
sunt cum eo. Unde Aug., tom. 9, tract 111, super 
Jo3n.17: Non satis fuit dicere : Ubi ego sum, et illi 
sint;sed addiditmecum,quia el ibi miseri possunt esse 
ubi et illeest,qui nusquam deest. Sed beati suntcum 
illo,quia non suntbeati nisi exeo quod cum illo sunt, 
quifruuntureo,ctvidentillumsicut est.Mali vero non 
sunt cum illo, et ceci in luce nonsuntcum luce ; neo 
boniitanunc suntcumeo ut videant per speciem,et si 
auntaliquo modo cumeo perfidem. Quomodo autem 
Deushabitet in bonis, ex illis aliquatenus intelligere 
valebis quesupradictasunt, cum de Spiritus sanoti 
processionetemporali agerotur ; ubi, licet ex parte, 
exponitur( ex parle enim cognoscimus ,et ex parle pro- 

hetamus) quomodoSpiritussanctusinhabitetin no- 
jis, qui nonsine Patre et Filioinhabitat. 
Ubi erat vel habitabat Deus antequam esset. creatura. 

3. Siaulem quaritisubihabitabat Deus antequam 

sancli essont,dicimus quiainsehabitabat. UndeAug., 
in lib. 3, cap. 21 contra Maximinum : In templo, 1n- 
quit,suo habitat Deus,scilicetin sanctisquisunttem- 
plumDei,modo secundumfldem ambulantes, ettem- 
plumDeieruntaliquandosecundum speciem,qualiter 
etiam nunctemplumbDei sunt angeli. Sed, dicet ali- 
quis :Antequam faceretDeus coelum etterram, ante- 
quam faceret sanctos, ubi habitabat ? In se habitabat 
Deus ; apud tehabitat,etspud se est. Non ergo san- 
cti sicsunt domus Dei, ut ea subtracta cadat Deus ; 
imo sic habitat Deusinsanctis, utsiipse discesserit, 
cariant. 


623 PETRI,LOMBARDI 624 


Multa hic breviter docct quae confirmant praxdicta. 

4. Sciendum estetiam quia, utail Aug., in lib. ad 
Dardanum, tom.2, epist 57, dici nisi stultissime ne- 
quitSpiritum sanctum non habere locum in nostro 
corpore,quodtotum anima nostraimpleverit.Stultiua 
dicituretiam angustis alicubi impediriTrinitatem,ut 
Pater et Filiuset Spizitussanctus alicubi simul esse 
non possint. Verumillud est multo mirabilius, quod 
cum Deusibiquesittotus, non tamen in omnibus ha- 
hitat.Quis porro audeat opinari,nisi ineeparabilitatem 
Trinitatis penitusignoret, quod in aliquo pussit habi- 
tare Pater et Filius, in quo non habitet Spiritus san- 


ctus, autin aliquoSpiritus sanctus,in quo non habi-. 


tet Pater et Filius? Fatendum est ergo ubique esse 
Deum per divinitatis priesentiam,sed non ubique per 
inhabitationis gratiam.Propter hanc enim inhabita- 
tionem grati: non dicimus: aternosterqui esubique, 
cumethoc verum sit, sed:Qui es incolis, Matt.O,id est, 
insanctis, in quibusest quodum excellentiori modo. 
Quod Deus inhabitator est quorumdam 30ndum cogno- 
scenlium Deum,el non quorumdam cognoscentium. 

5. Illud quoque mirabile est, quia, ut ait Aug. in 
eodem, Deus est inhabitator quorundam, nondum 
cognoscentiumDeum,et non quorumdamcognoscen- 
tium Deum. Illienim ad templutn Dei non pertinent, 

uicognoscentes Deum, nonsicut Deum gloriticant. 
Ád tem Jum Dei pertinent parvuli sanctificati sacra- 
mento Christi, et regencrati Spiritu sancto, qui non- 
dum valentcognoscere Deum. Ergo quem potuerunt 
illi nosse nec habere, isti potuerunt habere antequam 
nosse. Beatissimi autem sunt illi quibusest Deum ha- 
bere,quod nosse. Uicaliquatenusaperit Aug.quomo- 
do Deushabitetin aliquo,id est, habeatur, cum videli- 
cet ita est in aliquo, utab eocognoscaturet diligatur. 
Quomodo Deustotus ubique sit per essentiam, non. potest 

inlelligi ab humano sensu. 

6: Ex predictis patet quod Deus ubique totus est 
peressentiam, etinsanctis habitat pergratiam.Cum- 
que superius, licettenuiter;ostensum sit qua ratione 

icatur habitarein quibusdam,nunc efflagitaret or- 
dinis ratioid etiam assignari, quomodo ubique peres- 
sentiam et totus sit; nisi hujus considerationis su- 
blimitasatqueimmensitas humana mentis sensum 
omninoexcederet,ut etiamaitChrys.superEpistolam 
ad Hebr. Sicut multade Dco intelligimus qua loqui 
enitusnon valemus, ita multa loquimur quz intel- 
figere nonsumusidonei. Verbi gratia, quod ubique 
Deusestscimusetdicimus; quomodo autem ubique 
sit, intellectu noncapimus. Item quod est 1ncorporea 
quaedam virtusque est omnium causa bonorum sci- 
mus,quomodo autem vcl queistasit penitus ignora- 
mus. 
Quorumdam opinio, qui presumunt ostendere quomodo 
Deus ubipue si per essentiam,potentiam, praesentiam. 
7. Quidamtamenimmensa ingeniosuo metiri pre- 
sumentes,hoc ita foreintelligendum tradiderunt,quod 
Deus ubique peressentiam esse dicitur: non quod Dei 
essentiam propriesitin omnilocoetin omni ereatura, 
sed quiaomnis nutura atque omne quod na!uraliter 
est, in quocumque loco sit, per eam habet esse ; et 
omnislocus, in quoillud est. lidemetiam dicunt ideo 
Deumubiquedictum esse per presentiam vel per po- 
tentiam, quiacunctalocasuntei presentia, et quain 
eis sunt, necineisaliquid operaricessat. Namet ipsa 
loca, et quidquid ineis est, nisi ipse conservet, ma- 
nerenon possunt.Ineisergo persubstantiam Deus esse 
dicitur, ut aiunt, quia pervirtutem proprie substan- 
tie sue facitutetiamlocasint,etomniaquaineissunt. 
. Sedlicet ha:c vera sint qua asserunt in explanandis 
intelligentiispraedictorum,inillis tamenverbisquibus 
dicilurDeus ubique esse peressentiam,pluscontineri 
credendum est, quod homo vivens capere non valet. 
Quod. Deus cum sit in omnibus rebus, non tamen sordi- 
bus rerum inquinatur. 
8. Solet etiam ab eisdem queri quomodo Deus Bub- 
stantialiterinsitomnibus rebus, et corporalium sor- 
dium inquinationibus non contingatur, quod tam fri- 


volum est, ut nec responsionesitdignum, cum etiam 


spiritus creatussordibus corporeisetiam leprosi vel 
quantumcumque polluti inquinari non possit.Sol quo- 
que radiossuos sinesui poliutioneeffundit super loca 
et corpora non solum munda,sed etiam immunda ac 
sordibus fetentia ; quorum contactu homineset alie 
quadam res inficiuntur; solis vero radii impolluti et 
incontaminali ca contingentes existunt.Non estergo 
mirandum si essenlia divina omnino simplex et in- 
commutabilis omnie repletloca,etomnibus creaturis 
essentialiter inest, nec tatnen cujusquam roi Bordi- 
buscontaminatur velcontingitur.Unde August.,inlib. 
de Natura boni : Cura in Deo, inquit, sintormnia quee 
iudidit,non tamen inquinant eumilliqui peccant. De 
cujus etiam sapientia qua attingit a fineusque ad fi- 
nem fortiter, dicitur : Altingit omnia, propter suam 
munditiam, et nihil inquinatum in eamincurrit. Ti- 
mentquidam,quod fieri non potest,scilicet nehuma- 
nucarne veritas eL substantiu Dei inquinetur;et tamen 
predicantistum visibilem solem radios suos per om- 
nes feces et sordes spargere,et eos inundos et since- 
ros servari. Si ergo visibilia munda à visibilibus im- 
mundis contingi possuat, etnon inquinari, quanto 
magisinvisibilisetincommutabilis veritas. Postremo 
respondeant quid potius de Deo respondendum exis- 
timent,vel quod nusquam peressentiam sit,vel quod 
ubique, vel quod alicubi, ita quod non ubique ? Sed 
quis audeat dicere quod nusquam divina essentiasit, 
vel quod alicubi, et non ubique sit? 8i enim ita est 
alicubi, quod non ubique, ergo localis. Est ergo 
ubique tota qua continet totum, et penetrat totum ; 
qua nec pro sui simplicitate dividi, nec prosui puri- 
tate macularinee pro suiimmensitaleullo modo com- 
prehendi potest. UndeAugust.,librode Doctrirachri- 
stiana 1, cap. 10 : Deus ubique est, cui non locis, sed 
actionibus propinquainus. 


Quod. Deus ubique sit, et in omni tempore, non tamen 
localis est, non circumscriplibilis, nec loco nec tem- 
pore movetur. 


9. Cumque divina natura veraciter et essentialiter 
sit in omni loco etin omni tempore, non tamen mo- 
vetur per loca vel per tempora, nec localis nec tem- . 
poralisest. Localis nonest, quia penitus noncircum- 
scribitur loco,quia nec ita est in uno loco, quod non 
sit in alio. Neque dimensionem habet,sicut corpus, 
cuisecundum looum assignatur prinetpium,medium 
et linis, et ante et retro, dextera et sinistra, sursum 
et deorsum;quod sui interpositione facit distantiam, 
circumstantiam.Duobus namque his modis diciturin 
Scriptura aliquid locale, sivo cireumscriptibile, et e 
converso, scilicet, vel quia dimensionem capiens lon— 
gitudinis et latitudinis,distantiam facit in loco, ut 
corpus ; vel quialoco delinitnr ac determinatur,quo- 
niam cumsitalicubi, non ubiqueinvenitur; quod non 
solum corpori, sed etiam omni creato spiritui con- 
gruit. Omneergo corpus omni modolocale est.Spiritus 
verocreatus quodammodo est localis, et quodammo- 
do nonestlocalis. Localis quidem dicitur, quia defini- 
tione loci terminatur, quoniam,cum alicubi presens 
sit totus, alibi non invenitur. Non autem ita localis 
esst, utdimensionem capiens distantiam in loco fa- 
ciat. Divina ergosolaessentiaomninoillocaliset incir- 
cuinscriptibilisest,que neclocis moveturaliquo mo- 
do, scilicet vel determinatione finita, vel dimensione 
suscepta: nectemporibus,sedaffectuetcognitionemo- 
vetur.Hisenim duobus modis, scilicet loco vel tem- 

ore,fit mutatio creature, qua longe est à Creatore. 

jnde August.superGenes. :Deus,inquit, omnipotens 
incommutabili eternitate, voluntate, veritate semper 
idem,movet pertempus creaturam spiritualem ; mo- 
vetetiam pertempusetlocum creaturam corporalem, 
uteo motu naturasquas condidit administret. Cum 
ergo talealiquidagit, non debemusopinari ejussub- 
stantiam qua Deus est, temporibus locisque mutabi- 
lein, sive per tempora et loca mobilem, cum sit ipse 
et interior omni re, quia inipsosuntomnia: etexte- 
rior omni re,quia 1pse est super omnia ; et antiquior 
omnibus, quia ipse est ante omnia ; et novior omni- 


635. 


bus, quia ipse idem post omnia, scilicet post om- 
nium initia. Ecee hic aperte ostenditur,quod nec 
loeis nee temporibus mutatur vel movetur Deus. 
Spiritualis autem creatura per tempus movetur, 
corporalis vero etiam per tempus et locum. 
Quid sit mutari secundum tempus. 

. 10. Maütari autem per tempus est variari secun- 
dum qualitates interiores vel exteriores, que sunt 
in ipsa re que mutatur : ut quando suscipit vicissi- 
tudinem, gaudii, doloris, scientia, oblivionis ; vel va- 
riationem forme,sive alicujus qualitatis exterioris. 
Haec enim mutatio qua fit secundum tempus, va- 
riatio est qualitatum, qus fit in corporali vel spiri- 
tuali creatura; et ideo vocatur tempus. 

Opinto quorumdam, qui dicunt spiritus creatos moveri 

loco, nec esse locales. 

11. De mutatione vero loci magna inter conqui- 
rentes disceptatio versatur; suntenim qui dicunt nul- 
lumspiritum aliquo modo posse mutariloco, ab omni 
Spiritu locum universaliter removore volentes; quo- 
niam secundum dimensionem tantum et circumscri- 
pHonem locum constare asserunt,atque id solum esse 

ocale vel in'loco essc dicunt,quod dimensionem re- 

cipit, et distantiam in loco facit. Et hoc dicunt. Aug- 

sensisse, mutationem temporis tantum spirituali 

creature tribuentem; loci vero et temporiscorporesm. 
Hic respondetur eis. 

12. Sed, ut supre diximus, dupliciter dicitur esse 
res localis vel cireumscriptibilis : sciiicet vel quia di- 
mensionem recipit et distantiam facit, vcl quia loci 
termino definitur; quorum utrumque convenit corpo- 
ree creature, alterum vero tantum spirituali. Nam, 
ut supra diximus, corporalis creatura ita est localis 
vel cireumsoriptibilis,quod determinatur definitione 
loci, et quod dimensionem recipiens distantiam fa- 
cit; spiritualis vero tuntum definitione loci conclu- 
ditur,cum ita sit alicubi, quod non alibi, scd nec di- 
mensionem recipit, nec distantiam in loco facit,quia 
Bi tnulti essent spiritus hic, non eo coangustarent 
locum quominus de corporibus contineret. Ideoque 
Aug. attribuit mutationem loci corpori, non spiri- 
tui, quia lícet spiritus transeatde loco ad locum, non 
tamen ita ut dimensionibus circumscriptus, inter- 

ositiune sui faciat distantiam, sicut corpus. 
onclusio ex pra«ictis, quod spiritus creatt sunt loca- 
' les et circumscriptibiles quodammodo, spiritus vero 

Dei omnino incircumscriptibilis. 

13. Sunt ergo spiritus creati in loco et transeunt 
de loco ad locum, ct quodammodo locales et cireum- 
Bcriptibiles, sed non orani eo modo quo creature cor- 
porez.Spiritus autem increatus qui Deus est, in loco 
quidem est, et in omni loco, sed omnino illocalis est 
et incircumsctiptibilis. Unde Beda super Lucam ait: 
Cum ad nos angeli veniunt, sic exterius implent mi- 
nisterium, ut tamen ante Deum interius per contem- 


: plationem nssistant,quia etsi angelus est spiritus cir- 


cumscriptus, summus tamen Spiritus, qui Deus est, 
incircumsoriptus est, intra quem currit angelus quo- 
cumque mittatur. Ecce hic dicitur qua spiritus an- 
gelicus cireumscriptus est, Spiritus autem qui Deus 
est, incircumscriptus. Alibi etiam Ambrosius distan- 
tiam ostendens inter spiritum increatum, etspiritum 
creatum, lib. 1 de Spiritu sancto, c. 1, dicit seraphin 
delocoad locum transire,inquiensista in lib.de Trin.: 
Dixit Isaias, quia missus est ad me unus de sceraphin. 
Et Spiritus quidem sanctus dicitur missus, sed sera- 
phin ad unum, Spiritus vero ad omnes. Seraphin 
mittitur in ministerio, Spiritus operatur mysterium. 
Beraphin de loco ad locum transit; non enim com- 
plet omnia, sed ipse repletur a Spiritu. Hic aperte 
ostenditur quod angeli quodammodo locales sunt. 
Cum repetíttone superiorum confirmat auctoritatibus 
Deum esse ubique sine locali motu. 

44. Fateamuritaqucedivinam naturam pro immen- 
sitate sui nusquam deesse, eamque solam omnino 
illocalem, et omnino incircumscriptibilem, nullo 
concludi loco,sed afine usque ad finem attingere, non 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XXXVIII. 


690 


tamen spatiosa mugnitudine nec locoli motu, sed 
immensitate atque immobilitate suz essentie.Unde 
Aug., epist. 57, ad Dardanum, ait: Non quasi spatio- 
sa magnitudine opinemurDeum per cuncta diffundi, 
sicut fumus aut lux ista diffunditur, sed potius sicut 
in duobus sapientibus, quorum alter altero corpore 
grandiorest,sed sapientior ion est; unasapientiaest. 
nec est in majore major, n«c in minore minor, nec 
minor in uno quam in duobus. Ita Deus sine labore 
regens et continens mundum, in calo totus est, in 
terra totus, et in utroque totus, et nullo contentus 
loco, ged in seipso ubique totus. Idem quoque super 
illud Psalmiste : Velociter currit, etc.: Ad verbum Dei, 
inquit, pertinet non esse in parte, sed ubique esse 
perseipsum ; hecenim estSapientia Dei,que attingit 
a fine usque ad finem fortiter, non tamen motu locali 
sed immobilitate sui; veluti si moles aliqua saxea 
impleat aliquem locum, dicitur quod attingit a fine 
illius loci usque ad finem, cum tamen alterum non 
deserat allerum occupando ; non ergo habet motum 
localem verbum illud, ct sapientia illa solida est et 
ubique, ct predictis innotescit quod Deus est ita ubi- 
uc per essentiam, quod nec spatiosa magnitudine 
diffanditur, nec uno deserto loco alium occupat,quia 
localem riotum non habet. Ideoque August., volens 
rescindere a Dei puritate omnem localem motum et 
ocalem eircumscription&m, potius dicit omnia esse 
in illoquam ipsum esse alicuhi,nec tamen ipsum esse 
locum, qui non est in loco; in lib. 83 Queest., q. 20, 
ita inquiens : Deus non alicubi est; quod alicubi est 
continetur loco ; quod continetur loco, corpus. Deus 
autem non est corpus; non ergo alicubi est, et temen 
quia est, et in loco non est, in illo sunt potius omnia 
quam ille alicubi ; nec tamen ita in illo, utipse sit lo- 
cus. Locus enim in &patio est quod longitudine, et la- 
titudine,et altitudine corporis occupatur : nec Deus 
tale aliquid est; et omnia ergo in ipso sunt, et locus 
non est, nec in loco est; locus tamen Dei, sed impro- 
rie,dicitur templum Dei, non quod eo contineatur. 
fa autem nihil melius quam anima munda intelligi- 
tur. Ecce hic dicit Deum non esse in loco, sed intelli- 
gendum esteum nonessein locolocaliter,scilicet quia 
nec circonscriptionem nec localem motum habet. 
Oppositio qua videtur probari quod Deus mutetur loco: 

15. Ad hoc autem solet opponi sic quotidie : Fiunt 
creature qua antc non erant, et in eis Deus est, cum 
ante non esset in cis; est ergo ubi non erat, ideoque 
mutabilis esse videtur. Sed licet quotidie incipiat 
esse in creaturis, in quibus ante non erat, quia ille 
non erant, hoc tamen fit sine sui mulatione,qualiter 
in mundo coepit esse quem fecit, tamen sine sui mu- 
tabilitate, et similiter desinit esse in quibus ante 
erat sine sui mutatione; nec tamen ipse deserit lo- 
cum, sed locus desinit esse. 

Epilogus u5i exponitur quare in praedictam venerit 
disceptationem. 

16. Jam sufficienter demonstratum esse videtur 
quomodo omnia dicantur esse in Deo, et Deus in 
omnibus; quam disceptalionem quasi incidenter sus- 
cepimus, quia id videbatur postulare res circa quam 
noster versabatur scrmo. Disserebamus enim de 
scientia sive sapientia Dei ; e&t cum diceremus Deum 
scire omnia, quzsitum est utrum propter cognitio- 
nem quam de omnibus habet, dicerentur omnia 
esse in Deo an alia ratione hoc diceret Scriptura. 
Hujus ergo quaestionis occasio in premissam nos 
deduxit disputationem. 

DISTINCTIO XXXVIII. 
HIC REDIT AD PROPOSITUM, REPETENS SUPERIUS DICTA 
UT ADDAT ALIA. 

| Nunc ergo ad propositum revertentes coepto 1n- 
sistamus.Supra dictum est quod presentia Dei futu- 
rorum tantum est,sed omnium,tam bonorum quam 
malorum. Scientia vero vel sapientia non modo de 
futuris, sed etiam de presentibus et futuris ; nec ta- 
men de temporalibus, sed etiam de eternis, quia 
seipsum novit Deus. Ilic oritur quzstio non dissimu- 





"vl 


landa,utrum scilicet scientia vel prescientia sit causa 
rerum, an res sint causa scientie vel prescientie 
Dei.Videtur enim prescientia Dei causa esse eorum 
qua& ei subsunt, ac necessitatemeveniendi eis facere, 
quia nec al'qua futura fuissent n'si Deus ca prescis- 
get, nec possunt non evenire, cum Deus ea prescive- 
rit.Si autem impossibile est ea non evenire quia pre- 
Bcita sunt,videturergo ipsa prescientin qua prescita 
sunt, eis esse causa eveniendi. Impossibile est autem 
ea non evenire,cum preescita sint, quia sj non eveni- 
ret cum prescita sint, falleretur Dei prescientia. At 
Dei prescientia falli non potest. Impossibile est crgo 
ea non evenire,cum preescita sint.Sic ergo proscien- 
tia causa eorum esse videtur qu: praescita sunt. Hoc 
idem et de scientia dicitur,scilicet quod quia Deus 
aliqua noverit, ideo sint.Cui sententie Aug.attestare 
videtur in lib. 5 de Trin., c. 13, dicens : Non ista ex 
aliquo tempore cognovit Deus,sed futura omnia tem- 
poralia; atque in eis etiam quid etquando ab illo pe- 
tituri fueramus, et quos et de quibus rebus vel exau- 
diturus, vel non exauditurus esset, sine initio ante 
prescivit.Universas autem,creaturas etspirituales et 
corporales, non quia sunt ideo novit, sed ideo sunt 
quia novit; non enim nescivit que fuerat creaturus; 
quia ergo scivit, oreavit; non quia creavit, scivit, nee 
iter scivit creata quam creanda; non enim ejus sa- 
pientie aliquid accessit ex eis; sed illis existentibus 
Sicut oportebat et quando oportebat, illa inausit ut 
erat. Unde in Eccl. : Antequam crearentur, omnia nota 
sunt illi ; sic et postquam consummata sunt.Ecce his 
verbis videtur Áug. innuere scientiam vel praescien- 
tiam Dei causam esse eorum qua tiunt; cum dicit 
ideo ea esse, quia Deus novit. ldem quoque in lib. 6 
dicere videtur.Cum, inquit eod.cap.,decedant et suc- 
cedant tempora, non decedit aliquid vel succedit 
scientia Dei,in qua novit omnia que fecit per ipsam. 
Non enim hac que creata sunt ideo sciunlur a Deo 
quia factasunt, sed polius ideo lacta sunt quia immu- 
tabiliter ab eo &ciuntur. Et hic etiam significare vide- 
tur Dei scientiam causam eorum esse qua (iunt, di- 
cens, c. 10: Non ideo Deum eanovisse quia facta sunt, sed 
ideo facta, quia novit ea Deus. ldeoque vidctur Dei 
scientia vel prescientia causa esse eorum que novit. 
Inconvenientia. ostendit qug sequerentur, si aicere.ur 
scientia vel prascientua causa-omnium rerum qua 
ei subsunt. 

2. Quod si ita est, ergo causa omnium malorum, 
cum omnia mala sciantur ot presciantur & Dco; quod 
longe est a veritate. Si enim Dei scientia vel prescien- 
tia causa esset malorum esset utique Deus auctor 
maloruin,quod penitus faluum est; non ergo scienlia 
et preescientia Dei causa est omnium que ei subsunt. 

Quod. res future non sunt causa scientie vel pras- 
cienhia Dei. 

3. Neque etiam res future causa sunt Dei praescien- 
tie ; licet enim non essent future nisi prescirentur a 
Deo, non tamen ideo presciuntur quia future sunt. 
Si enim hoc esset, tunc ejus quod eternum est ali- 
quid existeret causa, ab eo alienum, ab eo diversum, 
et ex creaturis dependeret scientia Creatoris, et crea- 
tum causa esset increati. Origenes tamen,in tom. 4, 
lib. 7, super Epistolam ad Rom., c. 8, ait : Non pro- 
pterea aliquid erit, quia id scit Deus futurum ; sed 

uia futurum est, ideo scitur a Dco antequam fiat. 
Hoc videtur premissis verbis August. obviare. Hic 
enim significari videtur quod res future causa sint 
prescientie; ibi vero quod prescientia causa sit 
rerum futurarum. 
Quid cx predictis tenendum sit, cum determinatione 
auctoritatum. 

4. Hanc igitur qua vidctur repugnantiam de medio 
tollerecupientes,dicimus res futuras nullatenus cau- 
gam osse prascientic vel scient» Dei, nec ideo prz- 
&ciri vel sciriquia futur vel facta» sunt; ita exponen- 
tes quod ait Origenes : Quia futurum est, ideo scitur 
a Deo antequnm fiat, id est: Quod futurum est scitur 
a Deo antequam flat, neque scitur nisi futurum esset; 
ut non notetur ibi causa, nisi sine qua non fierot.fta 


PETRI LOMBATDI. 


6328 


etiam dicimus scientiam vel prescientiam Dei non 
esse causam corum que fiunt,nisi talem sine qua non 
fiunt, si tamen scientiam ad notitiam tantum refera- 
mus.Si vero nomine scientie includitur etiam bene - 
placitum atque dispositio,tunc recte potestdici causa 
eorum quz Deus facit. His enim duobus modis, ut 
superius przlaxalum est, lib. 15, c. 13, accipitur co- 
gnitio vel scientia Dei, scilicet pro notitia sola, vel 
pro notitia simul et beneplacito. Hoc modo forte 
accepit Aug. dicens, homil.51,tom.9:1deo sunt quia 
novit, id est, quia scienti placuit, et quia sciens dis- 
posuit. Hic sensus ex eo adjuvatur,quia de bonis ibi 
tentum agit August., scilicet de creaturis et de his 
qua Deus facit ; que omnia novit non solum scientia, 
sed etiam beneplacito ac dispositione. Sic ergo ibi 
accipitur Dei cognitio, ut non modo notitiam, sed 
etiam beneplacitum Dei significet. Mala vero scit 
Deus et prescit antequam fiant, sed sola notitia, 
non beneplacito; prescit enim Deus et predicit 
etiam qui non est ipse facturus, sicut prescivit et 

redixit infidelitatem Judeorum, sed non fecit; nec 
1deo quia prescivit ad peccatum infidelitatis eos 
coegit, nec prescisset vel predixissel eorum mala 
nisi essent ea habituri. Unde Aug., super Joan.: 
Deus, inquit, futurorum prescius per prophetam 
predixit infidelitatem Judaeorum, sed non fecit; ne- 
que prescisset mala eorum, nisi ea haberent. Non 
enim ideo quemdam ad peccandum cogit, quia fu- 
tura hominum peccata prenovit; illorum enim pre- 
scivit peccata, non sua. Ideoque si ea quee ille pre- 
scivit ipsorum non sunt, non vera ille prescivit ; 
ged quia illius prescientia falli non potest, sine du- 
bio, non alius, sed ipsi peccant quos Deus peccatores 
esse prescivit, et ideo si non malum, sed bonum fa- 
cere voluissent, non malum facturi previderentur ab 
eo, qui novit quid sit quisque facturus. His verbis 
&perie ostenditur, si diligenter attendamus, pre- 
scientiam Dei non esse causam malorum que pre- 
gcit; quia non ea proseit tanquam facturum, nec 
tanquam sua, sed illorum qui sunt ea facturi vel ha- 
bituri ; prescivit ergo illa sola notitia, sed non bene- 
placito auctoritatis. Unde datur intelligi quod Deus, 
e converso, praescit bona tanquam sua, tanquam ea 
qua facturus est, ut illa presciendo simul fuerit 
ipsius notitia, ct auctoritatis beneplacitum. 

Contra hoc dictum est, prascicntiam Dei non posse 

falli, oppositio. 

9. Ad hoc autem quod supra dictum est, scilicet 
prescientiam Dei falli non posse, solet a quibusdam 
Ita opponi : Deus preescivit huncJecturum vel aliquid 
hujusmodi : sed potest esse ut iste non legat; ergo 
potest aliter esse quam Deus prvescivit : ergo potest 
alli Dei praescientia, quod omnino falsum est. Potest 
equidem non fieri aliquid, et illud tamen prescitum 
est fieri, non ideo tamen potest falli Dei prescientia; 
quia si illud non fieret, nec a Deo prescitum esset 
ieri. Sed adhuc urgent questionem dicentes : Aut 
aliter potest fieriquam Deus prescivit,aut non aliter: 
8) non aliter; ergo necessario cuncta eveniunt; si vo- 
ro aliter, potest ergo Dei prescientia falli vel mutari. 
Sed potest aliter fieri, qui& potest aliter fleri quam 
liat, 11a autem fit ut preescitum est; aliter ergo potest 
fieri quam prescitum est. Ad quod dicimus illam lo- 
cutionem multiplicem facere intelligent:am, scilicet; 
Aliter potest (ieri quam Deus prescivit,et hujusmodi; 
ut : Potest non esse quod Deus preescivit ; et : Impos- 
sibile est non esse quod Deus prescivit; et:Impossi- 
bile cst non esse prescita omnia que fiunt et hujus- 
modi.Possunt enim hec conjunctim intelligi, ut con- 
ditio sit in ; licita, et disjunctim. Si enim ita intelli- 
Rs: Non polest aliterfieri quam Deus prescivit,id est: 

on potest utrumque simul esse scilicet, quod Deus 
itu presciverit fleri et aliter fiat, verum intelligis ; si 
autem per disjunctionem intelligas, ut dicas hoc ali- 
ter non posse evenire quam evenit,et quomodo futu- 
rum Deus prescivit,falsum est. Hocenim aliter potest 
evenire quam evenit,et tamen Deus hec modo futu- 
rum prescivit.Similiter et alia determinatio, scilicet: 


639 


Impossibile est illud non evenire quod Deus presci- 
vit vel dum Deus prescierit, si conjunctam intelli- 

as, verum dicis;si disjunctim, falsum. lta etiam et 
illud : Impossibile est non esse prescitum omne 
quod fit,id est : Non potest esse utrumque,scilicet, 
ut fiat et non sit prescitum, hic sensus vorus est. 
Si vero dicis Deum non potuisse non praescircomne 
quod fit.falsum est.Potuit enim fucere ut non fie- 
ret, et ita non esse prescitum. 

DISTINCTIO XXXIX. 

UTRUM SCIENTIA DEI POSSIT AUGER1 VEL MINUI,VELALIQUO 

MODO MUTARI; UTRUMQUE ENIM V!DETUR POSSE PROBARI, 
1. Preterea queri solet utrum scientia Dei possit 

augeri vel minui, utrumque enim videtur posse pro- 

bari.Quod enim divina scientia possit augeri vel mu- 
tari,hoc modo probatur:quia potest Deus scire quod 
nunquam scit.Est tamen aliquisquinonest lecturus 
hodie, et tamen potest esse ut legat hodie : potest 
enim hodie legere.Nihil autem potest fieri, quod non 
possit a Deo sciri.Potest ergo Deus scire hunc lectu- 
rum hodie ; potest ergo aliquid scire quod non scit, 
ergo potestejusscientia augeri vel mutari,eademque 
videtur posse minui ; est enimaliquishodie lecturus 
quem Deus scit lecturum. An potest esse ut non le- 
gat;ergo potest Deus non scire hunclecturum;potest 
ergo non scire aliquid quod scit; ergo potest minui 
ejus scientia vel mutari. Ad quod dicimus quia Dei 
scientia omnino immutabilis est,nec augeri potest 
vel minui. Nam, ut ait August. in lib. lb de Trin., 

c. 13, 14, scientia Dei est )pea Sapientia, et Sapien- 

tia est ipsa essentia sive substantia Dei,quiainillius 

nature simplicitate mirabili, non est aliud sapere, 
et aliud esse, sed quod est sapere, hoc est et esse. 

Ideoque novit omnia Verbum, que novit Pater ; 

sed ei nosse de Patre est, sicut. esse; nosse enim 

et esse ibi unum est. Et ideo Putri sicut esse non 
est a Filio.ita nec nosse.Proinde tanquam seipsum 
dicens Pater genuit Verbum sibi cozquale per om- 
nia.Non enim seipsum integre perfecteque dixisset, 
si aliud minus aut. amplius esset in ejus Verbo, 
guam in eeipso.Hoc est ergo omnino Verbuin quod 

ater,non tamen est Pater, quia iste Filius, ille Pa- 
ter. Sciuint ergo invicem Pater et Filius, sed ille gi- 
gnendo,iste nascendo.Et omnia qua sunt in eorum 
scientia,in eorum sapientia,in eorum essentiir,unus- 
quisque eorum simul videt,non particulatim aut si- 

illatim velut alternante conspectu hinc illinc, et 

1nd? huc,et rursum inde vel inde aliudatquealiud, 
ut aliqua videre non possit,nisi non videns alia;sed 
om masiculvidetquorum nullum est quod non sem- 
per videat et, sciat.Ejus itaque scientia inamissibilis 
et invariabilis est. Nostra vero scientia,et amissibilis, 
et variabilis, et receptibilis est, quia non hoc est 
nobis esse, quod sapere vel scire. Propter hoc sicut 
nostra scientia illi scientie Dei dissimilis est, sic no- 
strum verbum quod nascitur de scientia nostra, dis- 
simile est illi Verbo quod natum est de Patrescien- 
tia. Ex hac auctoritate clare ostenditurscientiam Dei 
omnino invariabilem esse, sicut ipsa essentia Lei 
omnino invariabilis est;et quod Pater et Filiuscum 
Spiritu sancto simul omnia sciuntetvident.Sicutergo 
non potest augeri vel minui divina essentia,ita nec 
divina scientin;et tamen conceditur possescire quod 
non scit, et posse non scire quod scit; quia posset 
aliquid esse subjectum ejus scientie,quod non est, 
et posset non esse subjectum aliquid quod est.sine 
permutatione ipsius scientie. 

Oppositio, an Deus possi! noviter vel ex tempore scire 
| vel proscire aliquid. 
2.Hicopqonituraquibusdam ita: 8i Deus potest ali- 

quid scire vel przescirequod nunquam scivit vel pr:es- 

civit,potestergoextempore aliquid scire vel prescire. 

Ad quod dicimus:Potestquidem Deus scire vel preesci- 

re omne quod potest facerc, et potest facerequod nun- 

quam flet. Potest ergo scire vel preescire quod nunquam 
fiet, necest,nec fuit;necillud scitvelscivit, neque pre 
8Scit vel prescivit,quiascientiaejusnon est nisi de his 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XXXIX. 


030 


quie sunt velfuerunt vel erunt, prescientia non est 
nisi de futuris.Etlicet possit scire vel prescire nun- 
quam estvel erit, nontamen potest aliquid scire quod 
vel prescireex tempore. Potest utique scire vel presci- 
requod nunquam estnec erit,necillud scitum vel pre- 
scitum estab eterno ; u^c 'amen potestinciperescire 
vel prescire illud, sed itu patest modo scire vel pres- 
cire, sicut potest scisse vel presscisse ab:eterno. Si 
enim dicatur eum modo posse scire vel prescire quod 
ab eterno non scivit vel prescivit, ita quod ab eterno 
non sciverit vel presciverit, quasi utrumque simul 
esse possit.falsum est.Si vero dicas eum possemodo 
scire vel prescire quod ab zterno non scivit vel pra- 
scivit, id est, habere potentiam sciendi vel pre- 
sciendi ab eterno et modo aliquid, nec tamen illud 
prescitum est vel futurum, verum est. Non potest 
ergo noviter vel ex tempore scire vel prescire ali- 
quid;sicut non potest noviter vel ex tempore velleali. 
quid ; sicut non potest velle quod nunquam voluit, 
Utrum Deus possit scire plura quam scit. 
3.Item a quibusdam dicitur Deus posse plura scire 
quam sciat, quia potest omnia scire qua scit, et po- 
test aliqua facere quee nunquam erunt,et illa potest 
scire, non enim aliqua incognita facere potest. Si 
vero omnia essent qua modo sunt, et alia quedam 
faceret que non sunt nec erunt,et illa omnia sciret 
pro certo,plura sciret quam modo sciat; neo tamen 
ejus scientia augeri potest,quia hoc totum fleri pos- 
set sine mutabilitate scientie. Constat ergo Dei 
scientiam omnino esse immutabilem, nec augeri 
posse vel minui, sed ei subjecta. 
Quod videtur adversum illi sententis, qua supra dic(um 
est Deum semper et simul scire omnia. 
4.Ei vero quod predictum est,gcilicet quod Deus 
omnia semper vtdet et simul, videtur obviare quod 
ait Hieron.: in Expositione Abacuc.: Absurdum est, 
inquit,ad hoc deducere Dei majestatem, ut sciat per 
momenta singula quotculices nascantur,quotvemo- 
riantur,quota pulicum et muscarum sit multitudo, 
quotve pisces natent in aquis,et similia. Non simus 
tam latui adulatores Dei,ut dum providentiam ejus 
etium ad imaretruditnus,in nosipsosinjuriosi simus, 
eamdem irrationabilem et rationabilium providen- 
tium esse dicentes. Hic videtur dicere Hieron. quod 
Deusillorum minimorum scientiam sive providen- 
tiam non habeat ; quodsi hocest, tunc non omnia si- 
mul scit et semper. Ex tali itaque sensu illud dic- 
tum esse noverimus, ut Deum illa alternatim vel 
particulatim scire neget,nec per diversa temporum 
momenta sic illa cognovit,sicut per varia momenta 
illorum quedam deficiunt,quedam incipiunt. Neque 
illisaliisqueirrationabilibusita providet, quemadmo- 
dum rationabilibus;numquid enim, ut ait Apostolus, 
1 Cor. 9 cura es! Deo de bobus? et sic non est cura 
Deo de bobus,ita nec de aliis irrationabilibus.Dicit 
tamen Scriptura,Sap. 12; quia ipsi est cura de omui- 
bus. Providentiam ergo et curam universaliter de 
cunctis qua condidit habet,ut habeatuaumquodque 
uodsibi debeturetconvenit.Sed specialem providen- 
tiam atque curam habet derationabilibus quibus pre- 
cepta tradidit,eisque recte vivendilegem prescri psit, 
ac premia promisit. Hanc providentiam et curam de 
irrationabilibus non hab»t.Ideo dicit Apostolus,quia 
non est curu Deo de bobus; providet tamen omnibus et 
curat, id est, gubernat, omnibus solem suum fa-it 
oriri,et pluviam dat.Scit itaque Deus quanta sit mul- 
titudo pulicum, culicum et muscaram et piscium, et 
quot nascantur quotve moriantur ; sed non scit hoc 
per momenta singula;imo simul et semel omnía.Ne- 
que ita scit,ut eamdem habeat providentiamirratio- 
nabilium et rationabilium,id est,ut eodem modo pe- 
nitus provideatirrationabilibus.Hationabilibusenim 
et precepta dedit,et angelos ad custodiam delegavit, 
Brevis summa praedictorum, cum additione quorumdam. 
5. Sicut itaque et immulabiliter scit, Deus omnia 
qua luerunt,et sunt,eterunt,tam bona quam mala, 
prescit quoque omnia futura,tam bona quam mala, 


631 

UM DISTINCTIO XL. 

QUID SIT PRJEDESTINATIO, ET IN QUO DIFFERAT A 
t 'PPRIESCIENTIA. ' 


1. Predestinatio vero,de bonis salutaribus est, et 
de hominibus salvandis;ut enim aif Aug. in lib. de 
Predestinatione sanctorum,c. 10, predestigatio est 
gratie preparatio,que sine prescientia esse non po- 
test.Potest autem sine predestinationeesse prescien- 
tia. Predestinatione quippe Deus ea prescivit, qua 
fuerat ipse facturus; sed prescivit Deus ctiam quie 
non ipse facturus,id est,omnia mala. Predestinavit 
eos quos elegit, reliquos vero reprobavit, id est, de 
morte eterna prascivit peccaturos. 

An aliquis predestinatorum possil damuari, vel repro- 
eor borum salvari. : 
2.Predestinatorum nullus videtur posse damnari; 

nec reproborum aliquis posse salvari.Unde Aug.,in: 


lib;de Gorreetione et Gratia. c. 13, in. Apocalypsi, 


inquit, dieitur, c. 3 : Tene quod habes, ne alius acci- 

$a coronam tuam. Si alius non est accepturus nisi 
18te perdiderit, oertus est electorumnumerus;id est, 
nom potest eugeri vel minui. Ad hoc autem objiciunt 


quidam;nitontes probare numerum electorum possé: 


augen et.minni,sic:Posset Deus non apponere gra- 
tiam'quibnsu i$,et posset subtrahere quibusnon 


sabiratrit; quo "si 'faceret,utique damnarentur; pos-' 


sent-ergo danmarlisti qui tamen salvabuntur;posset 


itemque minui electorum mumerus, 'ita etiam posset: 
ssetapponi gratia quibus non apponi-: 


augert, quis 
tue jper im saivarentur. Possent erzo salvari ha- 
bite gratia;qui tamet'sme ea damnabuntut; posset 
itaque augeri numeris electorum." ^" - 
'Quibus respondemus ex ea rationc dictum esse et 
verum esse mrumerum eleetorum non posse augeri vel 
nrmul,qui& non potest utrumque simul esse: scilicet 
ut:aliquis 'salvetar-et non sit .predestinatus, vel 
ut'aliquis predestinatus sit. et damnetur. Intelli- 
gentia enim conjunctiorris implicite "veritatem 'fa- 
cH.in- dicto; et, rmpossibilitatem in vero. Si vero 
simpliciter intelligatur, impossibilitas non admit- 
titur; ut. cum" dieitur: Predestinatus potest vel 
non: potest damnati, et reprobus potest salvari. In 
his enim et hujusmodi locutionibus,ex ratione dicti 
dijudicanda'est sententia dictionis. Alia namque fit 
intolhigentia, si per conjunctionem hec accipiantur 
dicta;:utque si per disjunctionem,ut supra,cum de 
presseontia agabatur;pretaxatum est. S1 enim cum 
icis: Praidesttnatas non potest damnari, intelligas 
iU, 'id: est, tíión: potest esse ut predestinatus sit et 
damnetur, verum dicis, quia conjunctim intelligis; 
falsrm'autem, si-disjanctim, ut sí intelligas istum 
non posse d&mnari quem dico predestinatum;potuit 
enim mon esse presdestinatus, et ita damnaretur. 
*'  fuomodo üdhuc instant questioni. 
3. Verumídmen adhuc instant,et secundum con- 
unctionem argumentando ita procedunt:Non éniin, 
inquiunt, potest esse ut aliquis predestinatus sit et 
darmneturt. Utrumque istórum simulessenon potest ; 
sed alterum borum non potest non esse ,scilicet quin 
iste sit priedestinatus (ab eterno enim predestinatus 
est), et non potest modo esse preüdestinatus. Cum 
ergo impossibile sit simul utrumque esso,etimpos- 
sibile sit alterum nonesse,videtur non possealterum 
esse, scilicet ut damnetur. Quod si ergo, non potest 
eso, ut non salvetur. In hujus questionis solutione 
málltim'alios audire quam docere. Dicimustamen de 
présclentia símilem posse moveri quzstionem. Idco- 
ue tam hic-quam ib unam facimus responsionem, 
icentes determinandum fore illud cui iunilitur tota 
hecquestio, scilicet:Impossibile estalterum istorum 
noi esse, scilicet, quin 1ste modo sit praedestinatus ; 
&b eternoenim iste predestinatus est.Distinguendum 
enim est cum ait : Iete non potest modo non esse 
predestinatus; vcl : Non potest eo modo esse quin 


Sitpredestinatus;hocenimconjunctim veldisjunctim - 


intelligi potest. Non enim potestessc utab xternosit 


PETRI LOMBARDI 


632; 


predestinatus, et modo non sit predestinatus; nec. 
potest esse ut sit preedestinatus;et non sit praedesti4. 
natus;sed tamen potuit esse ab terno quod non'es- 
get preedestinatus, et potuit &b eterno non esse pra-. 
destinatus. Et sicut ab eterno Deus potuit eum non 
predestinare, ita conceditur a quibusdam quod et 
modo potest Deus eum non predestinasse, ab eterno- 
ergo potest Deus non predestinasse eum; ergo polest; 
iste non fuisse predestinatus:si vero non fuisset prz. 
destinatus,nec modo esset predestinatus;ergo modo- 
potest non esse przdestinatus. Ita et de prescientia. 
et de prescitis dicunt,quod in actionibus vel in ope- 
rationibus Dei et hominum nullatenus concedunt. 
Ex quo enim aliquid factum est vel dictum, non . 
concedunt quod possit non esse vel fuisse: imo im-. 
possibile est non esse vel non fuisse quod factum: 
est vel dictum,referentes possibilitatem vel impos- 
sibilitatem ad naturam ret existentis. Cum vero de, 
preseientia vel pred»stinatione Dei agitur, posei-, 
ilitas ad potentiam Dei refertur, que sempen ea-, 


. dem fuit et est, quia predestinatio, prescientia,po- 


tentia, unum in Deco est. 
Quid reprobatio Dei, et 1n quibus consierctur, et quis. 
sit. przedestinationis effectus. 

4.Cumque pradestinatio sit gratie praeparatio,id 
est,d vina electio qua elegit quos voluit ante mundi. 
constitutionem, ut ait Apostolus, Eph. 1, 8, repro- 
batio,é converso,intelligenda est praescientia iniqui-. 
tatis quorumdam,et preparetio damnationis eorum-. 
dem.Sicut enim predoestinafionis effectus illa gratia 
est qua in presenti justificamur, atque ad recte vi- 
vendum et in bono perseverandum adjuvamur, et 
illa qua in futuro beatificomur ; ita reprobatio Dei, 
qua ab, »terno non eligendo quosdam reprobavit,se- 
cundum duo consideratur; quorum alterum prescit, 
et non preparat,id est,iniquitatem;alterum prescit 
et preparat,scilicet,eternam penam. Unde Áug. ad. 
Prosperum et HiJarium. Hzc, inquit, regula incon- 
cusse tenenda est: peccatores in peccatis prescitos . 
esse, non preparatos, penam autem esse prepara- 
tam. Priparavit enim Deus, ut ait Aug., 1n lib. de 
Bono perseverantie, in prescientia sua, quibus vo- 
luit bona sua,et quibuscunque donat, procul dubio 
se donaturum esse prescivit.Preparavitetiam Deus, 
ut ait Fulgentius,malis igner wternum;illisutique, 
quos juste preparavit ad luenda supplicia, nec ta- 
men preparavit ad facienda peccata.Preparavitenim. 
Deus quod divina equitas redderet, non quod hu- - 
mana iniquitas admitteret. Nen enim sicut prepara-, 
vit sanctos ad justitiam percipiendam,sic prepare- 
vit iniquos ad justitiam amittendam;quia pravitatia 
preparator nunquam fuit. Sicut ergo pradestinatio 
Dei proprie est proscientia et preparatio boneficio- 
rum Dei,quibus certissime liberantur quicunqueli- 
berantur; ita reprobalio Dei est prescientia malitime 
in quibusdam non finienda,et pra»paratio pene non 
terminanda. Et sicut praedestinationis effectus est 
gratie appositio, ita reprobationis eternzquodam- 
modo effectus esse videtur obduratio. Nec obdurat: 
Deus,ut ait Aug., tom. 4, epist. 15, ad Sixtum, im- 
partiendo malitiam, sed non impartiendo gratiam, 
sicut nec digni sunt. Quibus enim non impartitur, 
necdignisunt,nee merentur; potius u* noniinpartia- - 
tur, hoc dignisunt,hoc merentur. UndeApostolusait, 
Rom.9: Cujus vult miseretur Deus, et quem vult indu- 
rat; misericordiam appellans predestinationem, et 
procipue predestinationis effectum, id est, gratie 


: appositionem ; obdurationem vero, grati» privatio- 


nem. Non enim, ut ait Aug., lib. 1, tom. 4, ad Sim- 
plic'anum,intelligendum est quod Deusitainduret, 
quisi quemquam peccare cogat;sed tamen quibus- 
am peccatoribus misericordiam justificationissue 
non largitur, ob hoc eos indurare dicitur,quia non 
eorum miseretur,non quia impellit ut pecceut. Eo- 
rum autem non miseretur,quibusgratiam non pre- 
bendam esse equitate occultiasima, et ab humanis 
sensibus remotissima judicat;quam non aperit,sed . 


633 


tiarum sapientize et scientie Dat. 

Ut DISTINCTIO XLI. 

UTRUM ALIQUOD SIT MERITUM OBDURATIONIS ET MISERI- 
Uc CORDLE. 

. f. Siautem querimus meritum obdurationiset mi- 
sericordie,obdurationis meritum invenimus,miseri- 
cordie autem meritum non invenimus ;quia nullum 
est- misericordie meritum, ne gratia evacuatur si non 
gratis donetur,sed meritis redditur. Misereturitaque 
secundum gratiam,que gratis datur.Obdurat aulem 
secundum judicium,quod meritis redditur. Unde da- 
tur intelligi, ut sicut reprobatio Dei est nolle mi- 
sereri, ita obduratio Dei sit non misereri; ut 
non ab illo irrogetur aliquid quo sit homo dete- 
rior. sed tantum quo sit. melior non erogetur. 
Ex his aperteostenditurquid per misericordiam quid 
per obdarationem intellexerit Apostolus, et quia mi- 
sericordia nullum advocat merifum, obduratio vero 
non est sine merito. Et misericordie verbo hic acci- 
pitur predestinatio, et precipue predestinationis 
effectus ; obdurationis vero non ipsa Doei cterna re- 
probatió, quia ejus nullum est meritum, sed grotice 
prisa eive subtractio,qu:» quodam modo est repro- 

itionis effectus. Accipitur tamen aliquandoreéproba- 
tio pro obdurstione, sicut et prtedestinatio pro &uo 
effsetiu, cui est gratia apposita.Grátia enim qua ap- 
ponitur effectum est predestinationis.Cum ergo gra- 
tie que apponilur homini ad justificationem, nulla 
sint merita, multo minusetipaius predestinationis, 
qü& àb tetetnoelegit Deus quos voluit,aliqua possunt 
existere merita. lta nec reprobationis,qua ab eterno 
quosdamptiscivitfüturos malosetdamnaudos,sicut 
elegit Jacob et reprobavit Esau, quod non fuitpro me- 
ritis &orum que tunc habebant, quia nulla habebant, 
quoniani nec ipsi existebant; nec propterfutura meri- 
taque previderet, vel illum elegit, vel illum reproba- 
vit. LP 
Opürio quorumdam, in qua fuit aliqvando Augustinus, 

sed. postea retractavit. 
2. Opinati sunt tamen quidam Deum ideo elegisse 


Jacob, quia talem futurum prescivit qui in eum cre-- 
deret,et ei serviret; quod aliquando Aug. se sensisse 


dicit in'lib. 1 Retpact., ubi aperte ostendit, c. 23, 
quod si propter futura merita electus esset.jam non 
ex gtrati& esset electio. Non ergo ideo electus est a 
Deó, quia talis futurus erat,sed ex tali electione talis 


est faetus ; ità dicens : Disputans ergo quid elegerit: 


Deus it nofidum nato, cui dixit serviturum esse ma- 
jorem,etquid in eodem majoresimiliternondum nato 
reprobgyerit, ad hoc perduxi ratiocinationem,ut di- 
cerem: Nonergo elegit Deus opera cujusquam in prz- 
scientis, qux ipse daturus est, sed fidem elegit in 

régeientia; et quem sibi crediturum esse przscivit, 
ipsum elegit cui Spiritum sanctum daret, ut bona 
operando, étiam seternam vitam consequeretur. Ecce 
hic aperte dícit non propter opera eum elegisse,sed 
propter fidem qua eum previditerediturum.Sed quia 
et in Bde Teeritum est, sicuti et in operibus, hoc re- 
tractavit dicéns : Nondum diligentius quesiveram, 
nec adhuc inveneram qunlissitelectio gratis», de qua 
dicit Apostolus, Rom. 11 : Reliquize per eleclionem gra- 
tig salve flent ; que utique non est ex gratia, s! ex 
meritis procedit ; 5t jam quod datur non secundum 
gratiath, sed secundum debitum reddatur potius me- 
ritis quo m donetur; perinde quod continue dixi ; dicit 
enim idéri Apostolus, 1 Cor. 12: /dem Deus qui ope- 
ratur ómtit inomniibus; nunquam autem dictum est : 
Deus eretit omnia in omnibus.Ac deinde subjunxit: 
Quod'ergo credimus, nostrurh est ; quod vero bonum 
opéfitmür;illtugest qui credentibus dat Spirilum san- 
ctam éed hoé profectó non dicerem, si scirem etiam 
ipéanr fid&tn iter: Dei munera reperiri, qua dantur 
in'e8detm Spivitu; Utrümque ergo nostrum &st pro- 


per arbitrium voluntatis,et utrumque datum est per. 


ritum fidei etcharitatis. Et quod paulo post dixit: 
ostrum:' enjm est oredere et velle, illius autern dare 


o3 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XLI. 
miratur Apostolus dicens, Rom. 11 : 0 altitudo divi-. 


624, 


credentibus el volentibus facultatem bene operandi 
per Spiritum sanctum, per quem charilas Dej diffundi-. 
tur in cordibus nostris, Rom. 5, verum est quidem, 
sed eadem regula est. Et utrumque ipsius est, quia 
ipsepreeparat voluntatem;etutrumquenostrum, quia 
non fit nisi volentibus nobis, ergo et meritum f dei 
de misericordia Dei venit. Non ergo propter fidem 
vel aliqua merita elegit Deus aliquos ab eterno, vel 
apposuit gratiam justificationisin tempore, sed gra- 
tuita. bonitate sua elegit, ut boni essent. Unde Aug., 
in lib.1 dePredestinatione sanctorum, c.18,non quia 
futuros nos tales esse prescivit, ideo elegit, sed ut. 
essemus tales per ipsam electionem gratie sus,qua 
gratificavit nos in dilecto Filio suo. | 

His videtur contrarium quod. alibi ait Augustinus. 

.. 9. His tamen adversari videtur quod dicit August. 
lib.33Qutiest., q. 98: Cui vult, inquit, miseretur eus, 
et quem vult indurat: sed hec voluntas Dei injusta 
esse non potest, venit enim de occultissimis meritis: 
quiaet ipsi peccatores cum propter generale pecca- 
tum unam massam fecerunt,tamen nonnullaintereos 
est diversitas. Precedit ergo aliquid in peccatoribus, 
quoquamvis nondum sint justificati,digniefficiantur . 
justificatione. Et item pzecedit inaliis peccatoribus, 
quo.digni sunt obtusione. EccehicvideturAug. dicere 
quod etipsa Dei voluntas qua alios eligit, a]ios repro- 
baf, ex meritis proveniat, sed occultissimis, id est, - 
quod pro meritisalios voluerit eligere, alios reproba-. 
re;etquod pro meritisaliisapponiturgratia justifica- 
tionis, aliis non, unde obtunduntur. Sed quid intelli- 
gere voluerit, ignoratur; nisi fortehoc dicaturintelle- 
xisse, quod supra diximus eum retractasse. Nam ibie 
dem quamdam alia continue subdit, qug in Jib. 4 Re- 
tract. ,c.23, apertetractat; quod utrumquelegenti pa- 
tebit. Unde verisimile est in premissis etiam hoe res 
tractasse.Quidam tamen ex eo sensu accipiunt fore jdi- 
ctum, non quia aliquis predestinetur pro meritis, vel - 
justificationis gratiam mereatur, sed quia aliquinon 
adeo mali sunt, ut mercantursibigrauiam nonimpar-. 
tiri.Nullusenim Deigratiam mereri potest, perquam 
justificatur; potesttamen mereri ut non apponatur,ut : 

enitus abjiciatur. Et quidem aliqui in tantum pro- 

undum iniquitatis devenerunt, ut hoc mereantur, ut 
hoc digni sint; alii veroita vivunt; utetsinon merean- . 
tur gratiam justificationis, non tamen merenturom- 
nino repelli,etgratiam sibi subtraki. Ideoque dixit in 
quibusdam peccatoribus precodere quo digni sint 
justificatione, et in aliis quo digni sint obtusione ; 
sed hoc frivolum est. Uc 
Opinio quorumdam fal«a de occul[is Dei disserentium 

carnaliter. 

4. Multi vero de isto profundo quirentes reddere 
rationem, atque sccundum conjecturas cordis sui in- 
scrutabilem altitudinem judiciorum Dei cogitare co- 
nantes, in fabulas vanitatis abierunt, dicentes quad 
anime sursumin colo peccant,et secundum peccata 
sua ad corpora pro meritis diriguntur,et dignis sibi 
quasi carceribus includuntur. Ierunt hi tales post co- 
gitationessuas,et volentes disputare de Dei profundo, 
versi sunt in profundum ; dicentes animas in coelo 
ante conversatas, et ibi aliquid boni vel mali egisse, 
et pro meritis ad corpora terrena detrusas esse. Hac 
autem respuit catholica fides propter evidentem Apa- 
gtoli sententiam qua ait, Rom. 09: Cum nondum nati 
essent, aut aliquid boni vel malicgissent, etc. Melior est - 
ergo fidelisignorantia, quam temeraria . cientia.Ele- 
git ergo eos quos voluit gratuita misericordia, non , 
quia fideles futuri erant, sed ut fideles essent;eisque 
gratiam dedit, non quia fideles erant, sed ut lierent, 
ait enim Apostolus,1 Cor. 7 : Misericordiam consecu- 
tus sum, vt fidelis essem, non ait : Quia fidelis eram. 
Datur quidem et fideli, sed data est eliam prius ut. 
esset fidelis. Ita etiam reprobavit quos voluit, non 
propter futura merita quz previderet, veritate tumen . 
rectissima, ét a nostris sensibus remota. 

Questio. 
9. Sed quarritur utrum sicut dicitur elegisse quos- 


055 .. PETRI LOMBAHDI 636 


dam. ut boni flerent et fideles, ita etiam concedi de- 
beat reprobasse quosdam ut mali essent et infideles, 
et obdurare ut peccent; quod nullatenus concedi 
oportet. Non enim reprobatio ita est causa mali,sicut 

redestinatio est causa boni ; neque obduratio ita 
acit hominem malum,quemadmo:um misericordia 
facit bonum. 
An ea qua semel scit Deus vel prescit, semper sciat et 

| prosciat, et semper. scierit vel prascierit.—— 
6. Preterea considerari oportet utrum ea omnia 

um semel scit vel praescitDeus semper scit et scie- 
rit, ac presciat et proscierit, an olim scierit vel pre- 
scierit quod modo non scit vel przescit.De prescientia 
primo respondemus, dicentes multa eum presciase 
que modo non przescit, cum enim ejus prescientia 
non sitnisidefuturis,ex quoilla qu-»futuraerantprae- 
sentia fiunt vel pretereunt, sub Dei preescientia esse 
desinunt, sub scientia vero sempersunt. Presciviter- 
goDeusomniaab eterno quiefutura erant, neque pre- 
scire desinit, nisi cum futura esse desinunt. Neque 
cum prescire desinitaliqua quz ante presciebat, mi- 
nus ea rroscit quam ante cognoscebat.Non cnim dici- 
tur ex defectu scientie Dei quod. aliqua prescierit 
aliquando quz modo non presciat, sed ex ratione 
verbi quod est prascientia. Preescire enim est ante 
scire aliquid quam fiat. Ideoque non potest dici Deus 
prescire, nisi ea qua futura sunt. 

Hic de scientia, dicens Deum scire semper quz se- 

mel scit. 
7. De scientia autem nliter dicimus. Scit enim 

Deussemper omnia quz aliquandoscit; omnem enim 


scientiam quam aliquando habet, semper habuit,et 


habet,et habebit. Ad hoc autem opponitur ita: Olim 
gcivit hunc bominem nasciturum qui natusest,modo 
non scit eum nasciturum, scivit ergo aliquid quod 
modo non scit.Item : Scivit mundum esse creandum, 
modo non scit eum,esse creandum, aliquid ergo sci- 
vit quod modo non scit ; et alia hujusmodi infinita 
dici possunt. Sed ad hoc dicimus quod idem de nati- 
vitate hujus hominiset mundi creatione, nuncctiam 
scit quod sciebat antequam fierent, licettunc et nunc 
hanc scientiam ejus diversis exprimi verbis oportet. 
Nam quod tunc futurum erat, nunc preteritum est. 
Ideoque verba commutanda sunt ad ipsum designan- 
dum. Sicut diversis temporibus loquentes, eamdem 
diem modoperhocadverbiumerasdesignamus,dum 
adhuc futura est; modo per hodie dum presens est; 
modo per Aeri, dum preterita est. Itaqueantequam 
crearetur mundus,sciebatDeus hune creandum;post- 

uam creatus est, scit eum creatum, necest hoc scire 

iversa,sed omnino idem de creatione mundi.Sicut 
antiqui patres crediderunt Christum nasciturum et 
moriturum,nos autem credimus eum natum et mor- 
tuum ; nec tamen diversa credimus nos et illi, sed 
eadem. Tempora enim, ut ait Aug., variata sunt, et 
ideo verba sunt mutata,non fides. Indubitanter ergo 
teneamus Deum semper omnia scire que aliquando 


scit. 
DISTINCTIO XLII. 

DE OMNIPOTENTIA DEI, UBI PRIUS CONSIDERATUR QUARE 
DICATUR OMNIPOTENS. 

1. Nunc de omnipotentia Dei agendum est, ubi 
prima consideratio occurrit,quomodo vere Deus dica- 
tur omnipotens ; an quia omnia possit, an tantum 
quia ea possit que vult.Quod enim Deus omnia pos- 
sit, pluribus auctoritatibus comprobatur. Ait enim 
Aug., in lib. Quest. veteris ac nove legis : Omnia 
quidem potest Deus, sed non facit nisi quod convenit 
veritati ejus et justiti:e. [dern in eodem : Potuit Deus 
cuncta facere simul, sed ratio prohibuit, id est, vo- 
luntas. Rationem nempe ibi voluntatem Dei appella- 
vit, quia Dei voluntas rationabilis est et &equissima. 
Fatendum est ergo Deum omnia posse. 

Quoriodo dicatur Deus omnia posse, cum nos multa 
possimus quz ipse non potest. 

2. Sed quaeritur quomodo omnia posse dicatur, 
cum nos quedam possimus que ipse non potest.Non 


potest enim ambulare,loqui, et hujusmodi que a na- 
ura nativitatis sunt penitus aliena, cum horum ins- 
trumenta nullatenus abere queat incorporea et sim- 
plex substantia. Quibus id respondendum arbitror, 
quod hujusmodi actiones, ambulatio scilicet et locu - 
tio et hujusmodi,a Dei potentia aliene non sunt,sed 
ad ipsam pertineat. Licet enim hujusmodi actiones 
in se Deus habere non possit (non enim potest am- 
bulare vel loqui et hujusmodi), eas tamen in crea- 
turis potest operari,facit enim ut homo ambulet, et 
loquatur, et hujusinodi. Non ergo per istas actiones 
divine potentia detrahitur aliquid, quia et hoc po- 
test facere Omnipotens. 
De aliis objicitur. 

3. Sed sunt alia quedam que Deus nullatenus fa- 
cere potest, ut peccata, non enim potest mentiri,non 
potest peccare. Sed.non ideo omnipotentis Dei in 
aliquo detrahitur vel derogatur, si peccare non posse 
dicitur, quia non esset hoc potentie sed infirmitatis. 
Si enim hoc posset, omnipotens non esset,non ergo 
impotentic, sed potentie mputandum est, quod ista 
non potest, unde Aug., in lib. 15 de Trin. : Magna, 
inquit, Dei potentia est non posse mentiri. Sunt enim 
quadam que in aliisrebus potentie deputanda sunt, 
in aliis vero minime;et qua in aliis laudabilia sunt, 
inaliis vero reprehensibilia sunt.Non ergo ideo Deus 
minus potens est, quia peccare non potest,cum om- 
nipotens nullatenus possit esse qui hoc potest. 

ltem de alitis opponit. 

4. &untetiam et alia quedam qui Deus non potest, 
unde videtur non omnia posse; non enim potest mori 
vel fal!i. Unde Aug.,in Itb. de Symbolo: Deus omni- 
potens non potest mori, non potest falli, non potest 
miser fieri, nec potest vinci. Hzc utiqueet hujusmodi 
absitut possitomnipotens,si enim hujusmodi passio- 
nibusatquedefectibussubjici posset,omnipotens mi- 
nime foret. Et ideo monstratur omnipotens, quia ei 
hec propinquare non valent;potest tamen hac in aliis 
operari. : 

Quod omnipotentia Dei secundum duo consideratur. 

9. Hic ergo diligenter considerantihus omnipoten- 
tia ejus secundum duo apparet, scilicet quod omnia 
facit qua vult, et nihil omuino patitur ; secundum 
utrumque Dei omnipotentia verissime preedicatur, 
quia nec aliquid est quod ei ad patiendum corruptio- 
nem inferre valeat,nec aliquid ad faciendum impedi- 
mentum afferre.Manifestum estitaque Deum omnino 
nihil posse pati, et omnia facere posse, preeter ea sola 
quibus ejus dignitas lederetur, ejusque excellentis 

erognretur;inquotamen nonest minus omnipotens. 
Hoc enim posse non esset posse,sed non posse.Nemo 
ergo Deum impotentem in aliquo dicere presumat, 
quia omnia potest qua posse potentie est ; et inde 
vere dicitur omnipotens. 
Quibusdam auctoritatibus traditur quod ideo dicitur 
omnipolens quia potest quicquid vult. 

6. Ex quibusdam tamen auc£oritatibus traditur 
ideo vere dici omnip tens,quia quicquid vult potest. 
Unde Aug., in Ench., cap. 96: Non ob aliud veraci- 
ter vocatur omnipotens, nisi quoniam quicquid vult 
potest, nec voluntate cujuspiam creature volunta- 
tis omnipotentis .impeditur effectus. Idem, in lib. 
de Spiritu et Littera: Non potest Deus facere inju- 
sta quia ipse est summa justitia et bonitas. Omni- 
potens vero est, non quod possit omnia facere, sed 
quia potest efficere quicquid vult, ita ut nihil valeat 
ejus voluntati resistere quin compleatur,aut aliquo 
modo impedire eamdem. Joannes Chrys., in hom. 
quadam de Expositione Symboli, ait : Omnipotens 

icitur Deus, quia posse illius non potest inveni- 
re non posse; dicente Propheta, ps. 113 : Omnía 
quecumque voluit fecit. Ipse est ergo omnipotens, ut 
totum quod vult possit, unde Apostolus, Rom. 9 : 
Ejus, inquit, voluntati quis resistit ? Hisauctoritatibus 
videturostendi quod Deusexcotantum dicatur omni- 
potens, quod omnia potest qua vult, non quia omnia 
possit. 


631 


Determinatio premissarum auctoritatum. 

7. Sed ad hoc potest dici quod Aug., ubi dicit : 
Omnipotens non dicitur quod omnia possit,etc.,tam 
ample et generaliter accepit omnia,ut etiam mala in- 
cluderet, que Deus non potest, nec vult; non ergo 
negavit eum posse omnia que convenit ei posse.Si- 
militer cum dicit: Non ob aliud veraciter dicitur oin- 
nipotens,nisi quohiam quicquid vulti potest; non ne- 

at eum posse etiam ea qui non vult,sed,adversus 
Hos qui dicebant Deum multa velle qu: non pote- 
rat,affirmat eum possequicquid vult,etex eo vere dici 
omnipotentem,non ob aliud,quam quia potest quic- 
quid vult.Sed cave quomodo intelligas : potest quic- 
quid vult se posse,an quidquid vult facere,an quic- 
quid vult fien? Si enim dicas i^eo omnipotentem 
vocari, quia potest quicquid valt se posse; ergo et 
Petrus similiter omnipotens dici potest,vcl quilibet 
ganctorum beatorum, quia potest quicquid vult se 
posse,et potest facere quiequid vult facere.Non enim 
vult facere nisi quod facit, nec posse nisi quod potest, 
sed non potest facere quidquid vult fieri.Vult enim 
salvos fleri qui salvandisunt, verumtamen eos sul vare 
non valet.Deus autem quicquid vult fieri,potest fa- 
cere. Si enim vult aliquid fleri per se, potest illud 
facere per se,et per se facit ; sicut coelum et terram 
per se fecit,quia voluit.Si autem vult fieri per crea- 
turam,et per eam operatur ; sicut per homines facit 
domus,et hujusmodi artiflcia. Et Deus quidem ex sc, 
et per 8e potest ; homo autem vel angelus,quagtum- 
que beatus est, non est potens ex se vel per se. 

Oppositio. 

8. Bed forte dices : Nec Dei Filius potesta se,nec 
Spiritus sanctus,sed solus Pater.llleenim potesta se, 
qui est & 8e; Filius autem, quia non est a se,sed a 

atre,non potest a se,sed a Patre; et Spiritus san- 
ctus ab utroque. Ad quod dicimus quia licet Filius 
non posset a se,nec operetur a se, potest tamen et 
operatur per se; sic et Spiritus sanctus. Unde Hi- 
larius, in lib. 9 de Trinit. : Nature,inquit,cui con- 
tradicis, heretice,hec unitas est, ut ita per se agat 
Filius, ne a se agat; et ita non a se agit, ut per se 
agnt. Per se autem dicitur agere et potens esse, 

uie naturalem habet potentiam eamdem quam et 

Bter, qua potens est et operatur; sed quia illam 
habet a Patre non a se, ideo a Paire, non a se di- 
citur posse et agere. homo autem vel angelus gra- 
tuitam habet potentiam, qua potens est. Ideo ergo 
vere ac proprie Deus Trinitas omnipotens dicitur, 
quia per ge,id est,naturali potentia potest quicquid 
vult fieri, et quiequid vult se posse.Nihil enim vult 
fieri quod non possit facore per se,vel percreaturas; 
et nihil vult se posse, quod non possit; et omne 
quod vult fleri, vnlt se posse, sed non omne quod 
vult ge posse,vult fleri; si enim vellet, fleret, quia 
voluntati ejus nihil resistere possit. 


DISTINCTIO XLIII. 
OPINIO QUORUMDAM DICENTIUM DEUM NIL POSSE NISI 
QUOD FACIT. 


1. Quidam tamen de suo sensu gloriantes,Dei po- 
tentiam sub mensuracoarctare conati sunt. Cum enim 
dicunt: Hucusque potest Deus,et non amplius,quid 
hoc est aliud quam ejus potentiam que infinita est, 
concludere et restringere ad mensuram.Aiuntenim: 
Non potest Deus aliud facere quam facit,nec melius 
facere id quod facit, nec aliquid pretermittere de 
his que facit. Istamque primam suam opinionem 
verisimilibus argumentis, causisque commentitiis, 
necnon et sacrarum auctoritatum testimoniis mu- 
nire conantur dicentes : Non potest Deus lacere nisi 
qnod bonum et justum est fieri ; non est autem jus- 
tum et bonum fieri ab eo, nisi quod facit. Si enim 
aliud justum est et bonum eum facere quam facit, 
non ergo facit omne quod justum est etbonum eum 
facere; sed quis audcat hoc dicere? 

Secunda ratio. 
2. Adduntetiam : Non potest facere, nisi quod justi- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XLIII. 


638 


tia ejus exigit:sed non exigit ejus Justitia ut faciat 

nisi quod facit; non ergo potest facere nisi quod facit. 

Eademque justitia exigit ut id non faciat quod non 

facit,non autem potest lacere contra justitiam suam: 

non ergo potest aliquid eorum facere quz dimittit. 
D^sponsio ad prius dictum. 

3. His autein respondemus duplicem verborum in- 
tel: gentiam aperientes,et ab eis involuta evolventes 
sic : Non potest facere Deus nisi quod bonum est et 
justum,id est,non potest facere nisi illud quod si fa- 
ceret bonum et justum essct,verum est; sed multa 
potest facere qua non bona sunt nec justa,quia nec 
sunt,nec erunt,nec bene flunt,nec fient, quia nun- 
quam fient.Item quod secundo oppositum fuit.Non 
potest facere nisi quod justitia sua exigit; et,non po- 
test id facere quod justitia sua exigitutnon fiat.Dici- 
mus quia exactionis verbum de Deo congrue non di- 
citur,nec proprie accipitur, et in illis locutionibus 
duplex est sensus; si enim intelligas : Non potest 
agere nisi quod sua justitia exigit,id est,nisi quod 
voluntas sua justa vult.falsum dicis. Justitia enim 
ipsius Dei iequissima voluntas accipitur: qualiter ac- 
cipit Aug.illa verba Domini in Gen.loquentisad Loth, 
Genes. 19 : Non possum quidquam fncere donec. illuc 
introeas exponens : Non posse,inquit, se dixit, quod 
sine dubio poterat per potentiam,sed non poterat per 
justitiuam ; quasi poterat quidem,sed non volebat,et 
illa voluntas justa erat.Si vero per hec verba intelli- 
giseum non posse facere nisi illud quod si fleret,jus- 
titio ejus conveniret, verum dicis.Similiter distingue 
illud : Non potest facere quod sua justitia exigitut non 
faciat,id est,non potest facere i quod ipse, qui est 
summa justitia,non vult facere,faisum est.Si autem 
his verbis intelligas eum non posse facere id quod 
justitie ejus convenire noa potest,verum dicis. 

Tertia. illorum ratio. 

4. Addunt quoqueet alia dicentes : Non potest Deus 
facere nisi quod debet; non autem debet facere nisi 
quod facit : si enim dcbet alia facere,non ergo facit 
omne quod dcbet;si vero facit omne quod debet,nec 
potest facere nisi quod debet,nor ergo potest facere 
nisi quod facit.Item,aut debet dimitterequod dimittit 
ne faciat,aut non debet: si non debet,non recte di- 
mittit ; si vero debet dimittero,ergo non debet facere. 
Si autem non debet ncc decet,non opportet evm fa- 
cere : et si non decet nec oportet eum facere, ergo 
non potest facere; non ergo potest facere nisi quod 
facit,nec potest illud dimittere quod facit quin faciat, 

uia debet illud facere : et quod debet facere, non 

otest illud dimittere.Sed ut mihi videtur,hoc ver- 

um debet,venenum habet.Multiplicem enim et in- 
volutam continet intellizentiam ; nec Deo proprie 
competit,qui non est debitor nobis,nisi forte ex pro- 
misso; nos vero ei debitores sumus ex commisso.Ut 
autem venenum evacuetur,distingue verbi sensum : 
Non potest Deus facere nisi quod debet, id est, nisi 

uod vult,falsum est,sic enim potestipsedici debere 
aliquid,quia vult illud.Si autem dicatur,non potest 
ipse dici debere aliquid,quia vult illud.8Si autem di- 
catur,non potest nisi quod debet,id est, non potest 
nisi illud quod,si faccret,ei bene conveniret, verum 
est.Addunt quoquo illi dicentes : Nihil facit aut di- 
mittit, nisi optima et rationabili causa,licet nobis oc- 
culta sit; secundum quam oportet eum facere ac di- 
mittere que facit vel dimittit. Ratio enim penes eum 
eat,qua illa facit ct illa dimittit; qua ratio eterna est 
et s.mper manens,preter quam non potest aliquid 
facere vcl dimittere. Illa ergo manente non potest 
qund facit dimittere,nec quod dimittit facere;ot ita 
non potest facere nisi quod facit.Et ad hoc responde- 
mus, amb'gu tatem locutionis determinantes. Cum 
enim dicitur: Ratio vel causa optima penes Deum est, 
qua facit cunctaque facit,etdimitiitea que dimittit, 
verum quidem est,quiain eo voluntas est equissima 
et rectissima,qua facit et dimittit qui vult, contra 
quam facere non potest,nec preter eam facere po- 
test. Nec utique contra eam faceret, nec preter oam 


sl ea que facit dimitteret,vel que dimittit faceret ; 
ged,eadem manente ratione et causa,alia potuit fa- 
cere,et ista dimittere; licet ergo ratio sit penes eum, 
qua alia facit,ct alia dimittit,potest tamen secundum 
eamdem rationem et dimittere qua facit, et facere 
que dimittit.!psi eliam addunt: latio est eum facere 
qua facit,et non alia ; et non potest facere nisi quod 
ratio esl eum facere,etitanon potest facere nisi quod 
facit.Item,ratioesteumdimittcre qua dimittit,et non 
potest non dimittere quo4 ratio est eum dimittere, 
etitanon potest non dimnitterequod dimittit. Etad hoc 
dicimus locutiones ambiguas esse,ct ideo determi- 
nandas.Si enim,cum dicitur : Non potest facere nisi 
uod ratio est eum facere intelligas eum non posse 
acere nisi ea qu:e rationabilia sunt,et ea quz si fie- 
rent rationabilia essent,verus est sensus.Si autem in- 
telligaseum non possefacere alia rationabilia et bona, 
nisi ea que vult et facit,falsus est intellectus.ltem 
aliud ad]ungunt dicentes: Si potest Deus aliud facere 
uam facit,potest ergo facere quod non praescivit; et 
si potest facere quod non prescivit,potesl sine pra- 
scientia operari,quia omne quod facturum se pres- 
civit facit,nec facit aliquid quod non prescivit.Quod 
gi preter proscientiam ejus aliquid fieri impossibile 
est,omne ergo quod prescitum est,fieri necesse est; 
ergo aliud fieri quam fit nulla ratione possibileest ; er- 
onon potesta Deo fieri nisi quod fit. Ha»cautem ques- 
tio deprescientia facile determinari potest perea quz 
superins dicta sunt,cum de prescientia ageretur. 
Auctoritatibus utuntur ín assertionem sus opinionis. 
5. His autem illi scrutatores qui defecerunt scru- 
tantesscrutinia,sanctorum annectunttestimonia.Di- 
cit enim Aug.in lib. 1 de Symbolo, c. 1:Hoc solum 
non potest Deus quod non vult, per quod videtur non 
posse facere aliquid nisi quod vult; sed non vult nisi 
quod facit,et ita videtur non posse nisi quod facit.1l- 
lud aufem ita intelligendum est: Id solum non potest 
Deus quod non vult,scilicet se posse.Idetn in lib. 7 
Confess.,c.4,ad Deum loquens ait: Nec cogeris invi- 
tus ad aliquid,quia voluntas tua non est major quam 
potentia; esset autem major,si teipso tu ipse major 
esses. Ex hoc videtur quod Deus non possit plura 
quam vult, sicut non vult plura quam potest. Sicut 
enim voluntas non est major potentia,ita nec poten- 
tia major est voluntate.Ideoque sicut plura non vult 
quam potest,ita eum non plura posse.quam velle di. 
cunt.Sed ad hoc dicimus quia nec voluntas potentia, 
nec potentia voluntate major est,quia una et.eadem 
res est potentia et voluntas, scilicet ipse Deus, qui 
esset major seipso,si voluntas major essct polentia 
vel potentia voluntate.Nec hac auctoritate negatur 
Dedüm plura posse quam velle,quia plurasuntsubje- 
cta ejus potentie quam voluntati. 'ateamur itaque 
Deum plura posse facere qua non vult,et posse di- 
mittere qua facit.Quod ut certius firmiusque tenea- 
tur,Scripturaetestimoniis asseramusDeum plura po- 
8se facere quam facit. Veritas ipsa secundum Matth., 
c. 26, ait : 4n putas quia non possum rogare Patrem 
meum, et exhibebit mihi modo plus quam duodecim le- 
giones angelorum? Ex quibus verbis patenter innuitur 
uia et Filius poterat rogare quod. non rogabat, et 
ater exhibere quod non exhibebat Uterque ergo po- 
terat facere quod non faciebat. Aug.etiam in Enchi 
rid. ait, cap. 95 : Omnipotentis voluntas multa po- 
test facere que non vult nec facit; potuitenim facere ut 
duodecim legiones angelorum pugnarent contra illos 
qui Christum ceperunt. Item in eodem : Gur apud 
quosdam non facte sunt virtutes, quie si facte fuis- 
gent, egissent illi homines penitenjiam; et facte sunt 
apud eos qui non erant credituri; tunc non latebit 
uod nunclatet.Nec utique injuste Deusnoluitsalvos 
eri,cum possent salvi esse si vellet. Tuncin clarisei- 
masapientiz luce videbitur,quod nunc piorum fides 
habet,antequum manifesta cognitione videatur quam 
certa etimmutabilisetefficacissima sit voluntas Dei: 
que multa possit et non velit,nihil autem quod non 
possit velit, Idem in lib. de Natura et Gratia, c. 7: 


PETRI LOMDARDI 


610 


Dominus Lazarum suscitavit In-corpore;Nunquid di- 
cendum est : Non potuit Judam suscitare in mente? 
Potuit quidem,sed noluit His auctoritatibus aliisque 
multis aperte docetur quod Deus multa possit facere 
qua non vult; quod etiam rationo probari potest: non 
enim vult Deus omnes homines justificare,et tamen 
quis dubilat eum posse? Potest ergo Deus aliud facere 
quain facit; et tamen si aliud facerot,alius ipse non 
esset.Et potest aliud velle quam vult; et tamen ejus 
voluntas nec alia,nec nova,nec mutabilis aliquo:mo- 
do potest esse.Quod etsi possit velle quod nunquam 
voluit, non tamen noviter, nec nova voluntate, sed 
sempiterna tantum- voluntate velle potest ; potest 
enim velle quod ab eterno potest voluisse ; habet 
enim potentiam volendi et nunc et ab eterno,quod 
tamen nec modo vult,nec ab eterno volvit. 
DISTINCTIO XLIV. 

AN DEUS POSSIT FACERE ALIQUID MELEUS QUAM FACIT: 

t. Nunc illud restat discutiendum, utrum melius 
aliquid possit facere quam facit? Solent enim illi seru- 
tatores dicere quod ea que facit Deus, non potest 
meliora facere,quia sei posset facere, et non faceret, 
invidus esset,et non summe bonus.Et hoc«ex sumifi 
astruere conantur ; ait enim Aug. in lib. 83-Quesst.; 
q. 50: Deus quem genuit,quoniam meliorem se 
neraro non potuit (nibil enim Deo melius), debait 
equalem.Si enim voluit et non potuit,infirmus est; 
si potuit et noluit,invidus. Exquoconfirmatur equa- 
lem genuisse l'ilium.A simili volunt dicere qued: si 
potest D»us rem meliorem facere quam faoit, invi- 
dus est.Sed non valet hujus similitudinis inductio, 
quia Filium genuit de substantia sua. Ideoque si 
posset gignere equalem et non gigneret,invidus es- 
sot; alia vero quie non 'le substantia sun faeit, me- 
liora facere potest. 

Quaestio qua illi arctantur. 

2. Verum hic ub eis responderi deposeo curdicunt 
rem aliquam siveetiam rerum universitatem, qua 
major consummatio expressa est, non posse esse me- 
liorem quam est?Siveideo quia summe bona est; ita 
ut nulla omnino boni pertectioei desit ;siveideoquta 
mejue bonum quod et deest,capere ipse non valeat. 
Sed si itasumme bonum dicitur,ut nulla ei perfectio . 
boni desit, jam creatura Creatori equetur. Si vero 
ideo non potest melioresse,quiabonumampliusquod : 
ei deest,capere ipsa non valcat,jam hoc ipsum non 
posse defectionis est,non consummationis; et potest : 
esse melior si fiat capax melioris boni,quod ipse:po- 
tcst qui eam fecit. Potest ergo Deus melioremr rem 
facere quam facit.Unde Aug., tom. 2, lib. 1f, super 
Gen.,c. 7: Talem potuit Deus hominem fecisge,qui 
nec peccare posset, nec vellet; et si talem. fecisset, 
quis dubitat eurn meliorem fuisse? Ex pradictis con- 
stat quod potest Deus et alia facere quam facit, et 

use facit meliora ea facere quam facit. 
Utrum alio vel meliori modo possit facere quam facit. 

3. Post hec considerandum est utrum alio modo 
vel meliori quam facit, possit ea facere qua faeit. 
Si modus operationis ad sapientiam opiflcis refera- 
tur, nec alius, nec melior modus esse pobesb; Non 
enim potest facere aliquid «aliter. vel -meltus qu&m: 
facit,id est,alia sapientia vel majori sapientianihil 
enim sapientius poteet facere quam facit.Si'vero re-- 
feratur modus ad rem ipsam quam facit Deus, di- 
cimus quia et alius, et melior potest esse modus. 
Et secundum hoc concedi potest,quia ea quae facit, : 
potest facere melius, et aliter quam faeit: qui& po- 
test quibusdam meliorem modum: existendi pres- : 
tare,et quibusdam alium. Unde Aug., in lib. 13 de: 
Trin.,dicit quod fuit et alius modus nostreltbers- 
tionis possibilis Deo, qui omnia potest ; sed nullus 
aliua nostre miserie sanande fuit convenientior. 
Potest ergo Deus eorum que facit, queedam alio w.o- 
do meliori,quaedam alio modo eque bono,quedam 
etiam minus bono facere quam facit ; ut tamen tno- 
dus referatur ad qualitatem operis,id est,creature, 
non ad sapientiam Creatoris. 


Utrum Deus semper possit omne quod. olím potuit. 
4, Preterea queri solct uurui Deus seinper possit 
emne quod olim potuit. Quod quibusdam videtur di- 
centibus' : Potuit Deus incarnari, el potuit mori, et 
resurgere,vet alia hujusmodi, quo modo non potest. 
Potuit ergo qux modo non potest, et ita habuit po- 
tentiam quam modo non habet;unde videtur poten- 
tia ejus imminata. Ad quod dicimus,quia sicut oiu- 
nia semperscit quie aliquando scivil,et seniper vult 
i&& aliquando voluit, nec unquam aliquam scien- 
tiam amittit, vel voluntatem mutat quam hubuit ; 
ita omnia semper potest quae uliquando potuit, nec 
unquam aliqua potentia sua privatur. Non est ergo 
privatas potentia incarnandi vel resurgendi, licet 
non possit modo incarnari vel resurgere. Sicut eniin 
potuit olim incarnari,ita et potest uiodo incarnatus 
esse; in quo ejuedein rei potentia monstratur. Ut 
euim olim scivit se resurrecturum ,et modo scit se 
resurrexisse. Non est alia scienlia illud olim sci- 
visse,et hoc modo scire,sed eadem omnino. Et sicut 
veluit olim resurgere, et modo resurrexisse, in quo 
unius rei voluntas exprimitur; ita potuit olim na- 
Sci et resurgere, et modo ipse potest natus fuisse et 
resurrexisse,et estejusdein rei potentia.Si eniin pos- 
get modo-nasci el resurgere, non esset idem posse. 
Verba enim diversorum temporum viversis prolata 
lemporibus,et diversis adjuncta udverbiis, eumdeui 
faciunt sensum, ut inodo loquentes dicimus : Iste 
olest legere hotlie,cras autein dicemus : Iste potest 
egisse, vel : Potuit legere heri: ubique unius rei 
monstratur potentia. $1 autem diversis temporibus 
loquentes, ejusdein temporis verbis et adverbiis uta- 
myr,dicenles hodie : Iste potest legere hodie, et di- 
centes cras : [ste potest hodie legere, nou idem sed 
diversa dicimus eum posse. Fateamur ergo Deum 
semper posse quidquid semel potuit,id est, habere 
omnemillam potentiam quam seinel habuit,et illius 
omnis rei polentiam cujus semel habuit; sed nou 
semper posse facere oinne illud quod aliquando 
potuit facere (3) : potest quidem facere aut fecisse 
quod aliquando potuit. Similiter quidquid voluit et 
vult, id est, omnem quam habuit voluntatem, et 
modo habet, non tamen vult esse vel fieri. Omne 
quod aliquando voluit esse vel fieri, sed vult fuisse 
vel factum esse. Ila et de scientia Dei dicendum est. 


DISTINCTIO XLV. 
DE VOLUNTATE DEI, QUJ£ ESSENTIA DEI EST UNA ET 
&TERNA, ET DE SIGNIS EJUS. 


1. Jam de voluntate Dei aliquid pro sensus nostri 
imbecillitate dicendum est. Sciendum est ergo quia 
voluntas sive volens deDeo secundum essentiam di- 
citur Non est enim ei aliquid velleet aliud esse, sed 
omnino idem. Et sicut idem est ei esse bonum quod 
esse Deum, ita idem est ei esse volentem quod esse 


'Deutn. Nam voluntas qua semper volens est,non af- 


fectus vel motus est, qui in Deum cadere non valet, 

sed divina usia qua volens est Deus, et hujusmodi. 

Quod. licet idem sit Deo velle quod esse, won tamen 
test dici Deus esse omnia qua vult. 

2. Et licet idem sit Deo velle quod esse, non tamen 
dicendum est Deum esse omnia que vult ; quod qui- 
dam de Dei voluntate non recte sentientes, nobis ob- 
jiciunt,dicentes : Siidem est Deo velle quod esse,ergo 
cum dicimus Deum velle omnia que facit, dicimus 
eum esse omniaque facit: alioquin non ibi illo verbo 
idem significatur, quod significatur hoc verbo esse, 
cum de Deo dicitur. Et si iia est, non semper dicitur 
de Deo velle eecundum essentiam. Si vero secundum 
essentiam non dicitur aliquando,quomodo ergo di- 
citur de Deo? relative enim nunquam dicitur. Ad 
quod dicimus quia lieet idom Benitus sit Deo velle 
quod esse, non tamen potest dici omnia qua vult; 
sicut idem est Deo esse quod scire, nec tamen sicut 


(3) Hic contradici'ur Magistro a plerisque mo- 
*lernis doctoribus, 


.8644 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I, DIST. XLV. 842 


scire omnia, ita quoque potest dici esse omnia. 

Quis sil sciisus ho, um verborum : Deus scit. vel Deus 
vult; itein : Dcus. scit. omnia, vel vult aliquid; et 
quid de Dco in his pradicetur. 

3. EL ubicumque Deus dicitur scire vel scicns, vel 
velle vel volers, hec de eo secundum essentium di- 
cuntur. Cum enim dicitur,Deus scit, vel Deus vult, 
sive Deus est sciens vel volens, essentia divina pre- 
dicatur,ct Deus esse enuntiatur. Cuin autem additur 
omnia, vel aliquid, vol aliqua, c& dicitur : Deus scit 
omnia, vel vult aliquid, vel aliqua, essentia quidem 
divina praedicatur non siinpliciter et absolute;sed ita 
ut scientia qua ip.e est, oninia subjecta moustren- 
tur,ct voluntati quiz ipse eadem est, aliquid vel ali- 
qua subjecta ease dicantur; ut talis fiat sensus: Deus 
scit omnia, idest: Deus estcujusscientie qua ipsius 
essentia est, otnuia subjecta sunt. Simililer : Deus 
vult hzc, vol illa: id est : Deus est cujus voluntati 
qua ipse est,liec sive illa subjecta suut. Voleus ergo 
sive velle dicitur Deus secundum essentiam cujus 
voluntas essentia est sempilerna et. immutabilis (li- 
cet ea varientur ct transeant, que ei subjecta sunt), 

u& non polest esse injusta vel mala,quia Deus est, 

Quod Dei voluntas summe bona causa est omnium que 

naturaliter suat : cujus causa non es'* querenda,quia 
nulltm habet, cum sit sierna. 

4. liec itaque summe bona vulunlas causa estom- 
uium qua natüraliterliunt, vel faclasive futurasunt ; 
qua: nulla praventa est causa,quia eterna est. Ideo- 
que causa 1psius quarenda non est. Qui enim ejus 
causam quzrit aliquid majus ea quarit,cum nihilea 
majus sit. Unde August., in lib. 83 Quest., q. 28: 
Qui querit quare voluerit Deus mundum facere, cau- 
sam quarit voluntatis Dei. Ominis autem causa effi- 
ciens major est eo quod cfficitur. Nihil autem majus 
est voluntate Dei. Non ergo ejus cuusa quarenda est, 
Idem inlibro contra Manichaos, si qui dixerint: Quid 
placuit Deo facere culum et terram? HResponden- 
dum est eis : Qui voluntatem Dei nosse desiderant, 
causus el voluntatem Dei scirequarunt,quod volun- 
tas Dei ominium quae suntipsasitcausa.Sienim habet 
causam voluntas, est aliquid quod antecedat volun- 
tatein Dei, quod nefas est credere. Qui ergo dicit : 
Quare fecit Deus celum et terram? Respondendum 
est illi : Quia vult. Voluntas enim uei causa est coli 
et terre; et ideo major est voluntas Dei quam co- 
lum et terra. Qui autem dicit : Quare voluit facere 
codum et terram? majus aliquid quaerit quam est 
voluntas Dei,nihil autem majus inveniri potest.Com- 
pescat se ergo humana temeritas, et id quod non 
est non querat, ne id quod est. non inveniat. Ecce 
his auctoritatibus aperte insinuatur quod volunta- 
tis Dei causa nulla est, et ideo quaerenda non est. 
Quod voluntas Dei prima et summa causa est omnium. 

5. Voluntas ergo Dci, ut ait Aug.,tom. 4, in lib. 3 
de Trin.,prima et summa causa est omnium specie- 
rum atque motionum. Nihil enim fit quod non de 
interiori atque intelligibili aula summi imperatoris 
egrediatursecundum ineffabilem justitiam.Ubienim 
non operalur quod vult Dei omnipotentis sapientia? 
quee per!ingit a fine usque ad. finem fortiter,et disponit 
omnia suaviter, Sapieut. 8, 1; et non solum facit ea 
qua perseverautia cousuetudinis admirationem non 
admittunt,sed etiam ea qua propter raritatem et in- 
solitum eventum mira videntur :utsunt defectuslu- 
minarium,et terre motus,et monstrosi animantium 

artusg,et his,similia;quorum nihil fit sine voluntate 
ei,8ed plerisque non apparet. Ideoque placuit vani- 
tati philosophorum etiam causis aliis ea attribuere, 
cum omnino videre non possent superiorem ceteris 
omnibus causam, id est, voluntatem Dei. Itaque non 
nisi Dei voluntas causa prima est sanitatis, egritu- 
dinis, premiorum atque penarum, gratiarum et 
retributionum. Hac ergo sola est, unde ortum est 

quidquid est, et ipsa non est orta sed reterna. 
uibus fhodis accipitur Dei voluntas. 

6. Hio non est pretereundum nobis quod sacrà 


643 


Scriptura de voluntate Dei variia modis loqui consue- 
vit; et tamen noa est Dei voluntas diversa, sed lucu 
tio diversa est de voluntate,quia nunmiue voluntatis 
diversa accipit. Nam voluntas vere ac proprie dicitur 
qua in ipso est, et ipsius essentia est; el haec una 
est, nec multiplicitalem recipit, nec mutabilitatem, 
qua inexpleta esse non potest : de qua Propheta ait, 

sal. 11:5 : Umnes quacumque voluit. Dominus fecil. 

t Apostolus, Ihom. 9 : Voluntati ejus quis resistit? 
Et Rorn. :2 : Ut probetis qua sit voluntus Dei bona 
et beneplacens et rerfecta. là hzc voluntas recte ap- 
pellatur ucneplacitum JJei sive dispositio. 


Quod secundum figuram dicitur voluntas Dei przce- 


ptio, prohibitio, cousil'um, permissto, operatio, et 

tdeo pluruliter dicit Scriptura voluntates. 

7. Aliquando vero secundum quumdain figuram 
dicendi voluutas Dei vocatur, quod secundum pro- 
prietatem nou est voluntas ejus : ul preceptio,prohi- 
bitio, consilium, nec non pranmissio et operatio. ldeo- 
que pluràliler aliquando Scriptura voluntales Dei 

rouuntiat. Undo Propheta, psul. 110 : Magna opera 
Domini exquisita in omnes voluntates ejus ; cum non sit 
nisi una voluntas Dei que ipse est, pluraliler tuiien 
dicit voluntates, quia voluntas Dei variis modis ac 
pro diversis accipitur, uL dictum csl. [ta el ium idem 
propbeta propier multos effectus misericordiz et 
justitie pluraliter dicit, psal. 88 : Misericordias Do- 
mini in dlernum cantabo, Et psal. 18 : Juszitie Doinini 
. recle, lcetificantes corda; cuin tamen in Dco una sit 
misericordia, una justitia, et una eademque sit mi- 
sericordia qua jusiitia, scilicet divina usia. 
Quare przceplio et prohibitio et consilium dicantur 

Dei voluntas. 

8, Ideo autcm preceptio et prohibitio atque consi- 
lium,cum sint tria,dicitur tamen unumquodque eo- 
rum Dei voluntas, quia ista sunt signa divina vo- 
luntatis : quemadmodum et signa ir«e dicuntur ira, 
et dilectionis sigua dilectio appellantur; et dicitur 
iratus Deus, el tamen non est ira 1n eo aliqua, sed 
signa tantum qae foris fiunt, quibus iratus osten- 
ditur, ira ipsius .noininantur. Et est figura dicendi 
secundum quam non est falsum quod dicitur; sed 
verum quod dicitur, sed tropi nubilo obumbratur. 
Et secundum hos íiropos diverse voluntates Dei 
dicuntur, quia diversa sunt illa quie per lropuin 
voluntas Dei dicuntur. 

Ubi volunias Dci pro praecepto et ooncilio accipiatur. 

9. Pro precepto Dei utque consilio potest accipi 
voluntas; ut Malth. 6 : Fiat volunlas tuas sicul in 
ccelo et in terra. Et Matth. 12 : Qui facit. voluntatem 
Patris mei qui in coelis est, ipse [rater meus, et soror, 
et mater est. Et contra hanc voluntatein multa fiunt. 
Unde Aug.. tom. 3, in lib. de Spiritu et Littera, c. 
43 : Infideles, inquit, contra voluntatem Dei faciunt, 
cum ejus Evangelio non credunt. 

Quod Deus mon vult ab hominibus fieri omnia quz 
recipit, vel non fieri quae prohibet. 

10. Et si illa dicantur Dei voluntas,ideo quia signa 
sunt divine voluntatis,non est tamen intelligendum 
Deumomneillud fieri vellequod cuicumque precipit, 
vel non fieri quod prohibuit. Precepit enim Abrahae 
immolare.tilium nectamen voluit; nec ideo priecepit 
ut id fieret, sed ut Abrahae probaretur fides. Et in 
Evangelio precepit sanato ne cui diceret; ille aulem 
predicavit ubique,intelligens Deutn non ideo prohi- 

uisse quin vellet opus suum predicari,ged ut da- 
ret formam homini laudem humanam declinandi. 

De permissione et operatione, ubi dicantur Dci 
voluntas. 

11. Permissio quoque Dei et operatio voluntas Dei 
appellantur, qua'iter accipit Aug. in Ench., cap. 35, 
dicens : Non fit aliquid nisi Omnipotens fieri velit, vel 
ginendo ut fiat,vel ipse faciendo.Nec dubitandum est 
Deum facere bene, etiam sinendo fieri quecumque 
fiunt male; non enim hec nisi justo judicio Dei sinit, 
et profecto bonum est omnc quod justum est.Ecce hic 
manifeste habemus Dei voluntatem appellari ipsiug 


PETRI LOMBARDI 


: 644 


operationem vel permissionem, cum dicit non fleri 
aliquid nisiOmnipolens fieri velit, ubiincludit etbona 
et mala omnia qua fiunt, Ideoque aperte distinguit 
quoinodo Deum velle di;erit,ne eadem ratione intel- 
ligeretnr vel bona et mala, subdens : Vel sinendo ut 
(iut hoc quantum ad mala dicit; vel : Ipse fuciendo, 
oc quantum ad bona. Mala enim sinit fiert,sed non 
facit; Lona vero ipse facit. Ideoque dixit eum velle. 
quiaet nolens malasinit, et volens bona operatur; et 
ob hoc permissio et operatio voluntas Dei dicunturt 
Quinque supra sunt proposita que dicuntur secundum 
tropum, et idco distinguat lector ubique pro quo eo- 
rum accipitur voluntas. 

12. Quinque ergo supra posita sunt que dicuntur 
secundum tropum Doi voluntas,quia signa sunt divi- 
ni voluntatis,que unaest etimmutabilis,scilicet Dei 
beneplacitum. [Ideoque diligenter distinguat lector 
ubi de voluntate Dei Scriptura commemorat, juxta 
doem modum accipioporteat,utrum pro beneplacito 

eian proaliquosignorumejus.Magnaenim est adhi- 
benda discretio in cognitione divine voluntatis,quia 
et beneplacitum Dei estvoluntas ojus,et signum bene- 
placiti ejus dicitur voluntas ejus. Sed beneplacitum 
ejus eternum est,signum vero beneplaciti ejus non, 
el consonat rerum effeclibus beneplacitum ipsius,et 
ipsi effectus rerum ab illo non discordant.Fit enim 
onine quod beneplacilo vult fieri ; et omne quod non 
vult fieri,nequaquam fit. Non itaautem est designis, 
quia priecepit Deus multis ea quz non faciunt,et pro- 
hibet qui non cavent, et consulit que non implent, 


DISTINCTIO XLVI. 
ILLU SENTENTLE QUA DICTUM EST DEI VOLUNTATEM NON 
POSSE CASSARI, QUJE IPSE EST, QUJDAM VIDENTUR 
OBVIARE. 


1. Hic oritur quistio. Dictum est enim in superio- 
ribus,et auctoritatibus communitum,quod voluntas 
Dci, quae ipse est, que beneplacitum ejus vocatur, 
cassari non potest,quia illa voluntate fecit quecumque 
voluit in colo et 1n terra, cui,tes!e Apostolo,nihil re- 
sistit. Quseritgr ergo quomodo accipiendum sit quod 
Apostolus de Domino ait, 1 Tim. 2 : Qui vult omnes 
homines salvos fieri. Cum enim non omnes salvi flant, 
sed plures damnentur,videtur utique non fieri quod 
Deus vult fieri,humana scilicet voluntate impediente 
voluntatem Dei. Dominus quoque in Evangelio im- 
piamcivitatem compellans, Matth.23: Quoties,inquit, 
volui congregare filios (uos,sicu! gallina congregat pul- 
los suos sub alis, et noluisti? Ita etiam hac dicuntur 
tanquam Dei voluntassuperata sit hominum volunta- 
te,etinfirmissimis nolendo impedientibus non potue- 
rit facere Potentissimus quod volebat. Übi est ergo 
illa omnipotentia, qua n colo et in terra,seeundum 
Prophetam,ourmn?a quacumque voluit fecit? et quomo- 
do voluntatis ejus, secundum Apostolum,nihil resis- 
Lit, si colligere filios Hierusalem voluit, et non fe- 
cit? Hec enim predictis plurimum obviare videntur. 
Solutio, quomodo intelligendum sit illud : Volui con- 

gregare, et noluisti. 

2. Sed audiamus solutionein,ac primum quomodo 
accipiendum sit illud quod Dominus ait videamus. 
Non enim ex eo sensu illud dictum est, ut ait Aug. 
in Ench.,c. 97, predictam questionem solvens,quasi 
Dominus voluerit congregare filios Hierusaletm, et 
non sit factum quod voluit quia ipsa noluerit, sed 
potius ipsa quidem filios suos ab 1pso colligi noluit, 
qua tamen nolente, filios ejus collegit ipse omnes 
quos voluit; quia in celo et in terra non quadam 
voluit el fecit, quedam vero voluit et non fecit, sed 
omniu quecumque voluit fecit; ut sit sensus : Quoties 
volui congregare filios tuos, eL noluisti? id est : Quot- 
quot congregavi mea voluntate semper efficaci, te 
nolente feci. Ecce in evidenti positum est quod illa 
Domini verba superioribus non repugnant. 

Quomodo intelligendum sit illud : Qui vult omncs 

.. homines salvos fieri. 
9, Nuno videre resiat quomodo etiam premissa 


645 


verba Apostoli predictis non contradicant, qui de 
Deo loquons ait: Vult omnes homines salvos fieri. 
Quorum occasione verburum inulti a veritaledevia- 
verunt, dicentes Deum 1nulta velle iieri que non 
fiunt.Sed non est intelligendum ea ratione illud esse 
dictum, quasi Deus velit aliquos salvari et non sal- 
ventur.Quis enim tam impie desipiat,ut dicat Deum 
malas hominum voluntates quas voluerit,et quando 
voluerit,et ubi voluerit,in bonuui non posse conver- 
tere ?Non est utique veruin quod in psal.113 dicitur: 
Quaecumque voluit fecit, si aliqua voluit et non fecit; 
ct, quod est indignius : ]d:o non fecil, quoniam na 
fieret quod volebut Omnipotens voluntas hominis 
impedivit. Ideoque cum audirmus, et in sacris Lit- 
teris legimus, quod velit omnes homines salvos fieri, 
non tamen ideo debemus omnipotentissim Dei vo- 
luniati aliquid derogare,sed ita intelligere quo scri- 
ptum est,vult omnes homines salvos fieri unquam di- 
cerelur nullum honiinum fierisalvuni nisi quem sal- 
vum fieriipse voluerit :non quod nullussit hominum 


nisi quem salvum fieri velit, sed quod nullusfiat sul- 


vusnisi quem velitsalvari ;eL ideo rogundus est ut ve- 
lit:quod necesse est fierisi voluerit.Non est enim cre- 
dendus Oinnipotens aliquid voluisse (icri quod fa- 
ctum non silt.5ic etiam inlelligitur illud Joan.1:Illu- 
ninat omnem hominem venienlem in hunc mundum ; 
non quia nullus hominum est qui non illuminetur, 
sed quia nisi ab ipso nullus illuminatur. Potest et 
alio modo illud intelligi,dumtamen credere non co- 
gamur Omnipotentem aliquid fieri voluisse,factum- 
que non esse, qui sine ullis ambigu:tatibus sive in 
ccelo el in terra,sicut Veritas cantat, omnia quzcum- 
que voluit fecit ;proleclo facere non voluit quecum- 
que non fecit. Ex hisaperteostenditur quod Deus ea 
voluntate que ipse est, non vult aliquid fieri quod 
non fiat, neque non fieri quod fiat. 


Utrum mala Dei voluntate fiant, an eo nolente. 


4. Ideoque,cum constet omnia bona que fiuntejus 
fieri voluntate, qua si fieri nollet nullatenus fierent, 
recte quaerisolet uirum et niula omnia ques fiunt, id 
est, peccata,Dei fiant voluntate, an nolente eo flant. 
Super hoc. diversi varia sentientes sibi contradicere 
inveniuntur. Alii enim dicunt quod beus vult mala 
esse vel fieri, non tamen vult mala. Alii vero quod 
nec vult mala esse nec fieri.In hoc tamen conveniunt 
et hi et illi, quod utique fatentur Deum mala non 
velle.Utrique vero rationibus et auctoritatibus inni- 
tuntur ad muniendam suam assertionem. 


Quare dicunt quidam Deum velle mala csse vel fieri. 


5. Qui enim dicunt Deum mala velle esse vel fieri, 
suam his modis muniunt intentionem : Si enim, in- 
quiunt,mala non esse vel non fieri vellet,nullo modo 
essent vel fieret, quia si vult ea non esse vel non fleri, 
et non potest id efficere ;scilicet, ut non sint vel non 
fiant, voluntati ejus et potentie aliquid resistit,et non 
est omnipotens. quia non potest quod vult ; sed im- 
potens est sicuti et nos sumus, qui quod volumus 
quandoque non possumus.Sed quia omnipotens est 
et in nullo impotens,certum est non posse fieri mala 
vel esse nisi eo volente. Quomodo enim invito eo et 
nolente posset ab aliquo malum fieri,cum scriptum 
sit Rom.9:Voluntati ejus quisresistet?Supra etiam dixit 
Aug.quia necesse est fleri si voluerit.Sed vult mala 
fieri aut non fieri. Si vult non fieri,non fiunt : fiunt 
autem, vult ergo fieri.Item bonum est mala esse vel 
fieri,alioquin summe bonus non permitteret ea fieri. 
Unde August.in Ench., cap.96 : Quamvis ea, inquit, 
que mala sunt,in quantum malasunt non suntbona, 
tamen ut non solum bona, sed etiam sint et mala, 
bonum est. Nam nisi esset hoc bonum ul essent et 
mala, nullo modo esse sinerentur ab omnipotenti 
bono ;cui procul dubio quam facile est quod vult fa- 
cere, tam facile est quod non vult esse non sinere. 
Hecnisi credamus,periclitaturnostra confessio,quia 
nos in Patrem omnipotentem credere confitemur, 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1, DIST. XLVI. 


646 
Eccc hic aporte habes quod. bonum est mala cesse : 
omnisautem boni Dcus auctor est,qui vult oinne bo- 
lul casó quod ust. Cuni ergo. bonuui sit mala fieri 
vcl esse, ergo et inala vult fieri vel esse. His alque 
aliis hujusiuodi rationibus ct auctoritatibus utuntur 
qui dicunt Deum velle mala essc vcl fieri. 


Hic ponit rdtiones illorum. qui dicunt Dei voluntute 
non fieri mala. vel non esse. 


6.Illi vero qui dicunt Dei voluntate mala non fleri 
vel non esse,inductionibus premissisita respondent, 
dicentes Deum nec velle mala fieri, nec vellenon fieri ; 
vel nolle fieri, sed tantnm non velle fieri. Si enim 
vellet ea fieri vel esse,faceret utique ea fleri vcl esse; 
et ita esset auctor malorum : non est autem auctor 
malorum, ut sanetorum protestantur auctoritates; 
uon ergo ejus voluntate liunt, mala. Item, si nollet 
mala fieri,vel vellet non fieri,ot tamen fierent,omni- 
potens non esset,cun ejus voluntas humane volun- 
talis ciTectus imperiretur. Ideoque non concedunt 
Deum velle mala fieri, ne malorum auctor intelliga- 
lur ;nec concedun! eum velle mala non fleri, ne im- 
po!ens.esse videatur; sed tantum dicunt eum non 
velle mala fieri,ut nonauctor,sed permissornialorum 
monstretur.Unde et Evangolista,Joan.1, ubi ostendit 
Deum auctorem esse oinnium honorum dicens : Óm- 
nia per ipsum facla sunt, consequenter malorum au- 
ctorum esse negat dicens :Etsine ipso factum estnihil, 
id est, peccatum.Non dixit pereum factum esse,vel eo 
nolente et invito,sed tantum sine co, id est,sine ejus 
voluntate,quia non ejus voluntate fit peccatum.Non 
ergo Deo volente vel nolente, sed non volente, fiunt 
mala ; quia non subest Dei voluntati ut malum flat 
vel non fiat,sed ut fieri sinat,quia bonum est sinere 
mala fieri: et utique volens sinit non volens mala, 
sed volens sinere sinit ut ipsa fiant, quia nec mala 
sunt bona, nec ea fieri vel esse bonum est. 


Quomodo intelligendum sit illud 4ug.: Mala fieri 
bonum est. 


7. Quod vero Aug. ait :Mala fieri bonum est, nec 
sinerentur mala ab Omnipotenti hono fieri,nisi hoc 
esset bonum, ut ea essent, ea ratione dictum esse 
asserunt, quia ex malis qu» fiunt Deus bona elicit; 
nec ipse permitteret ea fieri nisi de eis bonialiquid 
faceret.Unde August,in eodenmilib, Ench.,c. 11, aperte 
indicans predictorum verborum esse talem intelli- 
gentiam,ail :Deus omnipotens,cui rerum estsumma 
potestas.cum summe bonus sit, nullo modo sineret 
aliquid mali esse in operibus suis, nisi usqueadeo 
esset omnipotens et bonus, ut benefaceret etlam de 
malo. Item in eodem, toin. 3, cap. 1, : Melius judi- 
cavit Deus demalisbona facere,quam mala nulla per- 
mittere.Ex hoc itaque sensu dictum est ac verum est : 
Bonum est mala fieri,quia ex inalisque fiunt,bonis 
(qui secundum propositum vocati suntsancti)accidit 
bonitas,id est, militas. Talibus enim.ut ait Apostolus, 
in bonum cooperantur omnia etiam mala, quia eis 
prosunt,qua aliis facientibusobsunt.Undeetiam ali- 
quandoinScriptura legitur malum appellaribonum, 
ut Hieron., tom. 9, Comment. ad cap. 14 Marci ; 
Malum, inquit,Jud: bonum fuit,scilicet nobis ;nec 
si bonum est illi vel illi,inde sequitur quod simpli- 
citer bunurn est, quod in se et facienti bonum est. 

Quadripartita boni acceptio. 


8. Est enim aliquid quod in se bonum est, et cui 
fit; sed non est bonum facienti,ut cum subvenitur 
pauperi,sed non propter Deum. Et aliquid bonum in 
se et facienti, sod non eicui fit, ut cum veritas pro- 

ter Deum alicui non obedienti predicatur.Et aliquid 
jn se et facienti et ei cui fit bonum, ut cum veritas 
predicatur propter Deum credenti.Unde Apostolus: 
Bonus odor sumus Deo, aliisodor vitz, aliis odor mortis. 
Est autem aliud quod nec in se bonum est,et facienti 
nocet,et damnat nisi peniteat, ut malum : valet ta- 
men ad aliquid. Ut enim ait Aug, in Ench., cap. 40 
et11 :A summe et qualiter et immutabiliter Trinitate 


64 - 


bonacreata sunt omnia; nec summe nec immutabili- 
ter bona,sed tamen bona.etiam singula.Simul vero 
universa valde bona,quia ex omnibus consistit uni- 
versitatis admirabilis pulchritudo. ln qua etiamillud 
quod malum dicitur,beneordinatum,et loco suo po- 
situm, eminentius commendat bona, ut magis pla- 
ceant et laudabiliora sint,dum comparantur modis. 
Quod mal« universitati valent, et facientibus sua. pro- 
pria, vel patientibus aliena prosunt, electis tumen. 

9. Hinc patet quod ex malis qua tiuntaliquod pro- 
venitborum.dum bona magis placent et landabiliora 
existunt.1psis etiam facientibus,ex malis que faciunt 
interdum bona proveniunt,si secundum propositum 
vocati sunt sancti;Talibus enim,ut ait Aug.,tom.7, 
in'lib. de Correctione et Gratia, c. 9, usque adeo 
Deus omnia cooperaturin bonum,ut si qui horum de- 
viantet exorbitant.etiam hoc ipsum eis faciat profi- 
cere in bonum ;quia humiliores redeunt, atque do- 
cliores, ut Petrus. llla etiam mala qu: ab iniquis 
fideles pie perferunt, ut ait Aug., in lib. de Trin., 
ipsis utique prosunt,vel ad delenda peccata, vel ad 
exercendam 'probandamque justitiam, vel ad de- 
monstrandam hujus vite miseriam Ideoque et Job 
Dei manum,et Apostolus Satanae stimulum sensit; et 
uterque bene profecit, quia malum beue portavit. 
Ex pri&lictis concludit ostendens esse bonum fieri ma- 

lu multis modis. 

10. Si quis igitur diligenter attendat quz scripta 
sunt,facile est. ei percipere ex malis bona provenire; 
et ex ratione dictum esse quod bonum est mala fieri 
vel esse,non quia malum sit bonum,vel quia bonum 
sit malum fieri.Non estenim bonum malum fieri ab 
aliquo,quia non est bonum ut aliquis faciat malum. 
Si enim hoc esset bonurn, profecto hujus Deus au- 
ctor esset, qui est auctor omnis boni.Quod si hujus 
Deus auctor est,eo ergo auctore homo agit mala,et 
ita eo auctore homo fit deterior. Et'si eo auctore homo 
fit deterior.tunc eo volente homo fit deterior. Idem 
est enim dicere aliquid fieri Deo auctore,quod Deo 
volente : Deo autem auctore homo non (it deterior, 
ergo non Deo volente,ut Aug.,tom.4, Quest. lib. 33, 
q. 3, aperte astruit a minori, dicens ita : Nullo sa- 
piente homine auctore fithomo deterior ; tantaenim 
est istaculpa quiin sapientem hoininem cadere ne- 

uit :estautem Deus omni homiue sapiente prastan- 
ttor; multo minus ergo Deo auctore fit homo deterior. 
Multo enim est prestantior Dei voluntas, quam ho- 
minis sapientis.!llo autem auctore cum dicitur,illo 
volente dicitur ; ergo est vitium voluntatis humana 
quo est homo deterior :quod vitium si longe abest a 
Deo voluntate,ut ratio docet, 8 quo sit querendum 
est ? Eoce aperte dicit Aug. Deo auctore vel volente 
hominem rion fieri deteriorem, sed vitio voluntatis 
suc. Non est ergo Deo auctore quod malum fit ab 
aliquo; et ita Deo volente mala non fiunt. 

uod in Deo non est causa ut sit homo deterior. 
11. Deinde idem Aug., quest. 4, querens que sit 
causa ut liomo sit deterior,in Deo non esse asserit, 
in eodem lib. dicens ut sit homo deterior,aut inipso 
est, aut in alia, autinnihilo.Si in nihilo.nullacausa 
est.Si in alio,aut in Deo,autin alio quolibet homine, 
aut in eo qui neque Deus neque homo sit: sed non 
in Deo (bonorum enim Deus tantum causaest);ergo 
in homineest,autineoquod ncque Deus neque homo, 
aut in nihilo. Et ex his aperte ostenditur quod non 
est bohum ut sithomo deterior quianon est Deusejus 
reicausa,quiatantum causa bonorum est. Et si non est 
bonum ut homo fiat deterior,non estergo bonum ut ab 
eo fiat malum;non ergo vult Deusutabeo fiat malum. 

Aliter probat quod Deo auctore non fiunt mala. 

12. Item aliter etiam ostenditur quod Deoauctore, 
id est,volente non flunt mala, quia ipsenon estcausa 
tendeudi ad non esse. Tendere enim ad non esse, 
malum est ; ipse autem auctor mali non est 'tendit 
vero ad nonesse qui operatur malum ; non ergo Deo 
auctore est quod aliquisoperatur malum. Non est er- 
go bonum quod aliquis operatur malum,quiatantum 


PETHI LOMBAHRDI J 


6Àg 
boni Deus auctor est. Hoc autem Aüg., in eodem lib. 
q. 21, in principio et fine, aperteexplicat dicens : 
Qui omnium quie sunt auctor est, et ad cüjus bont- 
tatem id pertinet ut sit omne quod est,boni tantüm- 
inodo éausa est. Quocirca "mali &uctor non'est, 'et 


: idnoipsesummum bonum est, aquo in nullo déficere 


bonum est,et malum est deficere.Non est'ergó causa 
deficiendi, id est. tenderidi ad non esse, qui, üt ifa 
dicam, essendi càusa est; quia omnium qua aunt 
auctor est, que, in quantum sunt, bona sunt. Ecce 
aperte habes quod delicere a Deo qui summurn est 
bonum, malui est; mala'ergo facere malüm est ; 
non ergo Deo auctore vel volente mala fiünt. . 
Oljectio quorumdam  sophistéca, qua probare nituntur 
ex Deo esse quod mala fnt, 0. 
13. Jam suflicienter ostensum est quod Deo au- 
ctore non flunt mala.Quidam tamen sóphíistice ince- 
dentes,et ideo Deo odibiles,probare conantür ex Deo 
auctore esse quod mala fiunt, hoc modo : Quod mala 
fiunt, verum est :omne aulem verum quod est,a veri- 
tate est,quie Deus est ;a Deo ergoestquod mala fiunt. 


" Quod autern omne verum a. Dco sit, conficrinant au- 


cioritale Aug.,in lib. 83 Quaest.,q.1,ità diceritis :Üm- 
ne verum a veritate verum esi: est autem veritas 
Deus ;Deuiui ergo habet auctorem omne verum. Est 
autem verum quod mala fiunt vel sunt, Deo ergo 
auclore est quod sunt vél fiunt mala. 

Responsio, ubi concedit omne verum esse a Deo, et 

sophisma operit. 

14. Quibus facile est nobis respondere : sed indi- 
gnuin responsiorie videtur quod dicunt.Omne nam- 
que verum a Deo est,utait Aug.,cui consonat Àmb. 
tum. 4, explanat. 1 ad Cor. 12, qui tractans illud 
verbum Apostoli : Nemo potest dlcere Domus Jesus 
nisi in Spirilu sancto, dicit quod cum verüm:a quo- 
cumque dicitur,a Spiritu sancto est.Cum itaque ve- 
rum sit quod mala fiunt,hoc veruimm quod dieiurilla 
locutione,scilicet, »ala fiunt,a Deo est :sed non in- 
de sequitur quoda Deo sit ut mala flant.Si enim hoc 
diceretur,auctor malorum Dcus esse intelligerétur: 
quod ex simili manifeste falsum ostenditur: Deus 
prohibet furtum fieri : sed furtum fieri verum est ; 
ergo prohibet verum: non sequitur. 
Partem quaestionis approbat illorum qui dicunt Denm 
non vclle mala fieri. 

15.Hiwc igitur etalia hujusmodi inania relinquen- 
tes, premisse questionis parti saniori faventes, quee 
sanctorum testimoniis plenius approbatur,dicamus 
Deum non velle mala fieri,nec tamen velle non fleri 
neque nolle fieri. Omne ergo quod vult fieri fit, et 
omne quod vult non fieri non fit. Fiunt autem mul- 
ta quo non vult fieri, ut omnia mala. 


DISTINCTIO XLVII. . 
QUOD VOLUNTAS DEL SEMPER IMPLETUR DE WOMINE, 
QUOCUMQUE SE VERTAT. 


1. Voluntas quippe Dei semper efficax est, ut flat 
omne quod velit,et nihil fiat quod nolit ;que de ho- 
mine semper impletur, quocumque se vertat. Nihil 
enim, ut ait Aug.,in libero arbitrio constitutum su- 
perat voluntatem Dei :etsi faciat contra ejus volun- 
tatem.tamen contra ejus voluntatem, Jue ipse est, 
nihil putandum est ita fleri tanquam velit flerietnon 
fiat, vel nolit fieri et fiat. Illa enim voluntas, ut ait 
Augustinus,in Ench.,semper impletur,aut de nobis 
aut a nobis. De nobis impletur; sed tamen nonim- 
plemus eam quando peccamus. À nobis. impletur, 
quando bonum facimus ideo enim fácimus, quia 
scimus placere feo. Ita et de homine semper Deus 
implet suam voluntatem, quia nihil facit honio de 
quo Deus non operetur quod vult. Non enim vult 
Deus ut peccet homo quilibet.Si autem peccaverit, 
poenitenti vult pare reut vivat,in peccatis vero per- 
severantem punire,ut justitie potentiam contumax 
non evadat.Sicut alios ab eterno preparavit ad po- 
nam, ita alios preeparavit ad gloriam ; et hec sunl 
magna opera Domini, exquisita in. omnes voluntates - 


649 


ejus(psal.110). Et tamen sapienter exquisita, ut cum 
angelica et humana creatura peccasset, id est, uon 
quod ille, sed quod voluit ipsa fecisset, eliuin | .6- 
eamdem creature volunlawin qua fuctum cest quud 
Ureaior non voluil,unpleret ipse quod voluit; bene 
ulens eliain mulis tanquam summe bonus ad eoru 
damnastionein quos juste pradestinavit ed peenam,et 
ad eoruin salulein quos bauigue predestinavit ad 
gratiam.Quantuim enim ad ipsos attinet,quod Deus 
noluitfecerunt;quantum veroad omaipotentai Dei, 
nullo modo id facere valuerunt.Hoc quippe ipso quod 
contraejus voluntutein flecerunt,de ipsis faeta est vo- 
luntas ejus. Praeterea namque magna operu. Domint 
suut exquisita in omnes voluntates ejus,ut iniro et ia- 
cIiabili inodo uon [iat praeter ejus voluutatem quod 
euam fit contra cjus voluntatem, quia mou lieret si 
non sineret ;nec uique nolens sinit,sed volens ;neo 
siueret bonus fleri male, nisi oumipolens etiam de 
inalo posset facere bonum bene. His verbis evidenter 
inonstratur,quod voluntas Dei eterna semper imple- 
lur de homine, etiamsi faciat homo contra Dei vo- 
tuntatem.Sed attendenduin est diligenter quomodo 
in superioribus dicitur fieri aliquid contra Dei volun- 
tatem.quod tamen non fit preter eai,et qualiter in 
telligendum sit illud. Quantum ad. se, [ecerunt quod 
Deusnoluit ; quantum vero ad omniyoteutium Dei,nullo 
3nodo id fuceret valuerunt. Videntur enim ista supo- 
ribus obviare, ubi dictum est voluntati ejus nihil 
resistere. . 

Hw ayerit, dicens diversis modis supra accipi Dei vo- 

luntatem. 

2. Verum,ut aupra diximus,voluntas Dei diversis 
nodis accipitur;que diversitalisin predictis verbis si 
uiligenter notetur,nihil ibi contradictionis reperitur. 
Ubi eniin dicit non fieri preter ejus voluntatem eliain 
quod fit contra ejus voluntatein,qu:x Deus est et sem- 
piterna est,ejus signa predictis verbisintelligi voluit, 
id est, prohibitionem et perinissionem. Multa enim 
tiunt contra Dei praeceptum vel prohibitionem, que 
tamen non fiunt preter ejus permissionem. Ipsius 
nainque permissione omnia fiunt mala, que tamen 

terejus voluntatem sempiternam fiunt,sicut Aug. 
tom, 8, dicit super illum locum psal.16 : UL non lo- 
quaturos meum opera hominum.Operaenim hominum 
dicit ea que mala sunt,qua peeter Dei voluntatem 
fiuat, qux» ipse est; sed non preter ejus peruiissio- 
nem,qua ipse non est.Appellatur tameu ipsa Dei vo- 
luntas,quia Deus volens sinit mala fieri. Fiunt et con- 
tra ejus praceptionem vel prohibitionem, sed non 
contra ejus voluntatem,que ipse est; nisi dicanlur 
conira eam fieri que preter eam (fiunt. Conira eam 
quippe nihil ita fit, ul velit fieri quod non fiat, vel 
nolit et fiat ; quod evidenter ibi Aug.uotavit,ubi ail: 
Quantum ad, ipsos attinet, quod Deus noluil [ecerunt ; 
quantum vero aá omnipotentiam Dei,nullo modo id fa- 
cere valuerunt. Ac si diceret : Fecerunt contra Dei 
priceplum quod appellatur voluntaa,sed non fece- 
runt contra Dei voluntatem omnipotentem ; quia hoc 
non valuerunt, illud valuerunt ; ita por hoc quod 
fecerunt contra Dei voluutatem,id est, preceptum, 
de ipsis facta est voluntas ejus, id est impleta est 
voluntas ejus sempiterna,qua eos damnari volebat. 
Unde Gregorius, super Genes. : Multi voluntatem 
Dei peragunt, unde mutare contendunt, et con ilio 
ejus resistentes obsequuntur; quia -hoc ejus dispo- 
silioni mil.tanl, quae per humanum studium resultat, 
Hic aperte ostenditur quia dum mali consilio ac pre- 
cepto Dei resistunt,quod voluntas Dei appellatur,ea 
faciunt unde voluntus ejus,quae ipse est, impletur, 
qua dispósitio vel beneplacitum vocatur.Nam,ut ait 
Aug., toin. 3, cap. 102, in Ench. : Quanizlibet. sint 
voluntates angelorum et hominum bonorum vel malo- 
rum, vel illud quod Deus, vel aliud. volentium quam 
Deus, omnipolentis voluntas semper invicta est, qu 
mala esse nunquam potest,sive etiam dum mala irrogat 
justa est; el profecto gu justa. est, mala non est. 
Deus ergo omnipotens sive per misericordiam cujus 


PaTA0D. CXCII, 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. ], DIST. XLVIII. 


€80 

vult miseretur, sive per judicium qaem vult obdurat, 

nec inique aliquid (acit,uec nisi volens quidquam fa- 
cit. eL omniu quacumque vult facit. 

SummautLün yerstringit segitentiam pra dictorum,addens 
quure Dcus praecepit omnibus bona [facere -et mala 
vare, cam non velit hoc ab omuitus implonri. 
3.Ex predictis liquet quod voluntas Deique ipse 

est, semper invicta est,nec in aliquo cassatur, eed 

peromniaimpletur.Consilium veróejusg et proceptio, 

&ive prohibitio, non ab omnibas iiplentue quibus 

proposita el data sunt.Neque ideo precepit omnibus 

ona, vel prohibuit mala, vol eonsuluit optima, 
quod vellet ab omnibus bona que proocepit &eri,vel 
mala quae prohibuit vitari (8i enim vellet, utique et 
fierent, quia ia nullo potest ab lromine superari vel 
impediri ejus voluntas;,sed ut justitiem emarn homi- 
nibus osteuderet,et mali essent inexcusnbiles ; deni« 
que ut boni ex obedientia gloriam, mali ex inobedien- 
tia poenam sortirentur,sicut utrisqueabewtorno pre- 
paravit. Ea ergo quie omnibus pracepit vel prohibuit, 

& quibusdam voluit fieri vel vitari,sed non ab óifini- 

bus ;et quedam personaliter pecepit,et in teteri et 

in nova lege,que ab eis quibus prwocepit fieri noluit; 

ut Abrahee de iiimulatione filii,et m Rvangelio qui- 

busdam curatis quibus peecepit ne cui diterent. 
DISTINCTIO XLVIIt. 

QUOD ALIQUANDO HOMO BONA YOLUNTATE ALIUD VULT 
QUAM DEUS; ET ALIQUANDO MALA IB QUOD DEUS 
BONA VOLUNTATE VULT. 
1.Sciendum quoque est quod aliquando mala est 

voluntas hominis idem volentis quod Deus vult fieri, 
et aliquandobonaestvoluntashominisaliud volentis 
quai Deus. Ut euim bona sit hominis voluntas. opot- 
tet attendere quid congruat ei velle,et quo fine.Tan- 
tumenim interestinter voluntatem Dei et vdluntatem 
horminis, ut in quibusdam aliud congruat Deo velle, 
aliud homini; ndeAug. inEnohirid.7.c.101:Aliquan- 
do bona voluntate homo vult aliquid quod Deus non 
vult bona multo umplius multoquecertinsvoluntato, 
nam illius mala voluntas esse nunquam potest : tan- 
quam si bonus filius patrem velit vivere,quem Deus 
bona voluntate vult móri.Et rursus fieri potest ut hoc 
velit homo voluntate mala quod Deus vult bona : ve- 
lut si malus filius velit mori patrem, velit etiain hoo 
Deus. Nempo ille vult quod non vult Deus ; iste vero 
id vult quod et Deus:et tamen bons Dei voluntati pie- 
tas illius potius consonat, quamvis aliud volentis, 
quam hujusidem volentis impietas.Multum enim in- 
terest quid velle homini,quid velle Deo congruat, et 
ad quem finetn suam quisque ferat voluntatem, ut 
approbetur vel improbetur.Potest enim velle bonum 
quod non cougru .t ei velle; et potest velle bonum 
quod congruit, sed non refert ad finem rectum, et 
ideo noa est bona voluntas. 

Quod Bona Dei voluntas mala kominum voluntate im- 
pletur, ui in pussione Christi conligit, ubi quiddam 
factum est quod Deus bona et Judaei mula voluntate 
voluerant,valuerunt lumen el aliquid quod Deus non 
voluit. 

2. Illud quoquenon est pretermittendum quod ali- 
quando Dei voluntas bona permelam hominis volun- 
tatem impletur:ut in orucifixione Ghristi factum est, 
queni Deus bona voluntate mori voluit, Judai vero 
impia voluntate euin crucifixerunt. Et volebant Ju- 
da»! mala voluntate quiddam quod Deus bona volun- 
tale volebat,scilicet ut Christus pateretur, morere- 
tur; sed volebantetaliquid aliud quod Deus nolebat, 
scilicet occidere Christum, quod fuit mala aetio et 
peccatum.Actum quippe Judeorum non voluit Deus, 
possionem vero Christi voluit; sicut et in ipso psal. 

38,Christus ad Patrem ait : Tu cognovisti sessionem 
meam, id est, voluisti et approbasti passionem 
meam,tibi enim placuit.Voluit itaque teta "Trinitas 
ut Christus pateretur,nec tamen voluit ut Judei oc- 
ciderunt; quia voluit poenam Christi, sed non cul- 
pam Judaeorum nec tamen noluit,si enim noluisset, 
nec fuisset. 


3 


31 


651 


Üppositio. 

3. Sed ad hoc opponitur sic : Si voluit Deus ut 
Christus pateretur, voluit utique ut pateretur a Ju- 
deis, vel non. Si voluit ut pon pateretur a Judsis, 
cum passussit,factum eat itaque quod voluit Deus non 
fieri.Si autem voluit eum pati a Judaeis, ergo voluit 
eum occidi a Judais: voluit itaque ut Judei occide- 
rent eum. Ad quod respondentes,dicimus simpliciter 
concedendum esse quod Deus voluit Christum pati et 
mcri; quia.ejus passio bonum fuit, et causa nostrae 
gglutis.Cum autem dicitur : Volebat eum pati vel oc- 
cidi a Judeis,hic distinguendum est:Si enim intelli- 
gitur sic: Volebat eum sustinere passionem sive cru- 
cifixionem a Judaeis illatam,verus est Bensus ; si vero 
intelligitur sic :Volebat ut Judaei occiderent eum, fal- 
sum est. Nonenim volebat Deusactionem Judaeorum 
qua mala erat,sed volebatpassionem bonam ; et hzec 
voluntas per malas Judeorum voluntates impletaest, 
unde Áugustinus in Enchiridio,c.101:Deus quasdam 
voluntates suasutiqueboaasimplet per malorum ho- 
minum voluntates malas:sicut per malevolos Judaeos 
bona veluntate PatrisChristus pro nobis occisus est ; 
quod tantum bonum fuit, utapostolus Petrus,quando 
id fleri nolebat.Satanas ab ipso qui occisus est dice- 
retur.Ecce manifeste habes magnum bonum fuisse 
quod Christus occisus est; et hoc bonum quia Pe- 
trus nolebat, ideo redargutus est. . ' 

Utrum placuerit viris bonis quod Christus pateretur ; 
placuit quidem intuitu nostra redemptionis,sed non 
Vstus cruaiatus. 

.Ex quo solvitur questio qua queri solet utrum 
virissanctis placeredebuerit quod Cbristus pateretur 
vel occideretur. Debuit enim eis placere intuitu no- 
stre redemptjonis,sed non intuitu ipsius cruciatus. 
Voluerunt ergo ao vehementer cupierunt Christum 
mori .propter liberationem hominis et impletionem 
divine yoluntatis, sed non voluerunt delectatione 
ipsius afflictionis.De eodem ergo letabantur et tri- 
stabanturjeed ob aliud gaudebent,et propter aliud do- 
Jebant. Volebant ergo Christum mori pro hominis re- 


PETRI LOMBARDI. 


552 


demptieno,ct tamen de morte ipsius diversis de cau- 
eis corda eorum varie movebantur. 
Quomodo sentiendum sit de passionibus sanctorum, an. 
velle an nolle debeamus. 

5.Si vero quaeritur utrum eodem modosentiendum 
sit de passionibus et martyriis sanctorum dicimus 
aliquam esse ditferentiam inter passioncm capitis et 
membrorum.Christi namque passio causa est nostre 
salutis, quod non est passio alicujus sancti.Nullius 
enim passione redempti sumus nisi Christi.Profue- 
runtquidemnon modoeis qui passisunt,verum etiam 
aliis fidelibusipsorum passiones,verumtemen nostra. 
redemptio non snnt ; hocenim passio illius sola po - 
tuit qui Deus est ethumo.Illius ergo passionem cre- 
dentium pie mentes volueruntetoptnverunt fieri si- 
cut futurum credebant; passionem véro sanctorum 
possumus velleetnolle,et utrumquebona voluntatesi 
rectos nobis proponamus fincs.Cui enim placuit Pau- 
li passioeo fine,quia premium ejus perhocauctumet 
paratum cernebat,bonam videtur habuisse volunta- 
tem, qua voluntati ejus eongruebat, quia cupiebat 
dissolvi et esse cum Christo.Qui autem voluiteum 
declinare passionem et effugere manus iniquorum 
compassione pietatis,et ille habuit. bonam volunta- 
tem; unde August. in Ench.,c. 101 : Bone appare- 
bantvoluntates piorum fidelium quinolebant aposto- 
lum Paulum Hierusalem pergere, ne ibi pateretur 
mala que Agabus predixerat ; et tamen hoc illum 
Deus pati volebat pro annuntianda fide Christi,exer- 
cens martyrem Christi:xnequeipse bonam voluntatem 
suam implevit per Christianorum voluntates bonas, 
sed per Judeorum malas ; et ad cum potius pertine- 
bant qui nolebant quod volebat, quam illi per quos 
volentes factum est quod volebat,quia idipsum mala 
voluntate fecerunt quod Deus bona voluntate voluit. 
Ita etin passione Christi factum est,quod enim Deus 
voluit,hoc idem Judei et diabolus; sed illi mala vo- 
luntate,Deus vero bona voluntate,scilicet, ut Chris- 
tus moreretur. Verumtamen illi actum voluerunt, 
quem Deus non voluit. 


LIBER SECUNDUS 


DE RERUM CORPORALIUM ET SPIRITUALIUM CREATIONE ET FORMATIONE, 
ALIISQUR PLURIBUS EO PERTINENTIBUS 


J DISTINCTIO PRIMA. 


UNUM ESSE RERUM PRINCIPIUM OSTENDIT; NON PLURA, 
UT QUIDAM PUTAVERUNT. 


1. Creationem rerum insinuans Scriptura, Deum 
esse creatorem initiumque temporis atque omnium 
visibilium vel invisibilium creaturarum in primordio 
sui ostendit,dicens,Gen.1 : In principio creavit Deus 
cclumetterram.His etenim verbis Moyses Spiritu Dei 
efflatus, in uno principio a Deo creatore mundum 
factum refert,elidenserrorem quorumdam plura sine 
principio fuisse principia opinantium.Plato namque 
tria initia existimavit, Deum scilicet, exemplar, et 
materiam ,etipsam increatam sineprincipio,et Deum 
quas! artificem non creatorem. Creator enim est qui 

e nibilo aliquid facit.Et creare proprie est de nihilo 
aliquid facere; facere vero non modo de nihilo ali- 
quid operari, sed etiam de materia. Unde et homo 
el angelus dicitur aliqua facere,sed non creare ; vo- 
eaturque factor sive artifex, sed non creator. Hoc 
enim nomen soli Deo proprie congruit,qui de nihilo 
quedam;et de aliquo aliqua facit.Ipse est ergo crea- 
tor et opifex et factor,sed creationis nomen sibi pro- 
prie retinuit,alia vero etiam creaturis communica- 
vit.In Scriptura tamen sepe creator accipitur tan- 

uam factor,et creare tanquam facere sine distino- 
tione signiflcationis. . 


Quod h»c verba, scilicet,agere et facere,et hujusmodi, 
non dicuntur de Deo secundum eam rationem qua 
dicuntur de creaturis. 

2. Verumtamen sciendum est hec verba, scilicet, 
creare, facere, agere, et alia hujusmodi, de Deo non 
posse dici secundum eam rationem qua dicuntur de 
creaturis. Quippe cum dicimus eum aliquid facere, 
non aliquem in operando motum illi inesse intelligi- 
mus,vel aliquam in laborando passionem,sicut no- 
bie solet accidere; sed ejus sempiterne voluntatis 
novum aliquem significamus effectum,id est,seterua 
ejus voluntate aliquid noviter existere.Cum ergo ali- 
quid dicitur facere,tale est ac si dicatur juxta ejus 
voluntatem,vel per cjus voluntatem, aliquid noviter 
contingere vel esse; ut in ipso nihil novi contingat, 
sed novum aliquid, sicut in ejus &terna voluntate 
faerat,fiatsine aliqua motione vel sui mutatione.Nos 
vero operando mutari dicimur, quia movemur; non 
enim sine motu aliquid facimus. Deus ergo aliquid 
agere vel facere dicitur,quiacausa est rerum noviter 
existentium, dum ejus voluntate res nove esse inci- 
piunt,que ante non erant,absque ipsius agitatione; 
ut actus proprie.dici non queat,cum videlicet actus 
omnis in motu consistat,in Deo autem motus nullus 
est.Sicut ergo ex calore solis aliqua fieri contingit, 
nulla tamen in ipso vel in ejus calore facta motione 
vel mutatione: ita ex Dei voluntate nova hobentosse 


653 
sine mutatione auctoris, qui est unum, et solum et 
omnium principium.Aristoteles vero posuit princi- 
pia,scilicet materiam et speciem, et tertium operato- 
rium dictum;mundum quoque semper esseet fuisse. 
Quod. cutholicum est docet. toos 

3. Horum ergo et similium errorem Spiritus san- 
ctus evacuans, veritatisque disciplinam tradens, 
Deumin principio temporum mundum creasse,etan- 
te tempora eternaliter extitisse significat, ipsius 
zternitatem etomnipotentiamcommendans, cui vo- 
luisse,facere est;quia,ut prediximus, ex ejus volun- 
tate et bonitate res nove existunt.Credamus ergo re- 
rumcreatarum eclestium terrestrium,visibilium vel 
invisibilium causam non esse nisi bonitatem Creato- 
ris,quiest Deus unusetverus.Cujus tanta est bonitas, 
ut summe bonus beatitudinis sue qua sternaliter 
beatus est,alios velit esse participes, quam videt et 
communicari posse, et minui omnino non posse. 
Illud ergo bouum quod ipse erat,et quo beatus erat, 
sola bonitate,non necessitate,aliis communicari vo- 
luit,quia summe boni erat prodesse velle,et omnipo- 
tentissimi nocere non posse. 

Quare rationalis creutura facta sit. 

4. Et quia non valet cjus beatitudinis particeps 
exislere aliquis nisi per intelligentiumn, qu;e quanto 
magis intelligitur, tanto plenius habetur,fecit Deus 
rationalem crealuram qua summum bonurn intelli- 
geret,et intelligendo amaret, et amando possideret, 
ac possidendo frueretur.Eamque hoc modo distinxit, 
ut pars in sui puritate permaneret,nec corpori unire- 
tur,scilicet,angeli, pars corpori jungeretur, scilicet, 
anime.Distinctaest utique rationalis creatura in in- 
corpoream et corpoream ; el incorporea quidem an- 
gelus, corporea vero homo vocatur, ex anima ratio- 
nali et carnesubsistens.Conditio ergo rationalis crea- 
ture primam causam babuit Dei bonitatem. 

Quare creatus sit homo vel angelus. 

5. Jdeoque si quaeratur quare creatur homo vel 
angelus, brevi sermone rosponderi potest : Propter 
bonitatem ejus.Unde Aug.,1n lib. de Doctrina chri- 
stiana,c. 32: Quia bonus est Deus, sumus; et in 
quantum sumus, boni sumus. 

Ad quid creata sit ralionalis creatura. 

6. Et si queritur ad quidcreata sit rationalis cre- 
atura,respondetur:Ad laudandum Deum,ad servien- 
dum ei,ad fruendum eo ; in quibus proficitipsa,non 
Deus.Deus enim perfectus, ev summa bonitate ple- 
nus, nec augeri potest, nec minui. Quod ergo ratio- 
nalis creatura facia est a Deo, referendum est ad 
Creatoris bonitatem,ad creature utilitatem. 
B-evissima responsio, cum quazritur, quare vel ad 

quid. facta sit rationalis creatura. 

7. Cum ergo queritur quare vel ad quid facta 
sit rationalis creatura, brevissime responderi potest: 
Propter Dei bonitatem,et suam utilitatem. Utile nem- 
Pe ipsi est servire Deo,et frui eo.Factus ergo ange- 

us sive homo propter Deum dicituresse, non quia 
creator Deus etsumme beatus alterutrius indiguerit 
olficio,qui bonorum nostrorum non eget ; ps. 147 ; sed 
ut serviret ei ac frueretur eo, cui servire regnare est. 
in hoc ergo proficit serviens,non ille cui servitur. 


Sicul fictus est homo ut. serviret. Deo, sic mundus 
ul serviret homini. 

8. Et sicut factus est homo propter Deum,jid est, 
utei serviret,itamundus factus est propterhominem. 
scilicet,ut ei serviret. Positusestergo homo in medio 
ut etei serviretur, et ipse serviret; ut acciperet 
utrumque,et reflueret totum ad bonum hominis, et 
quod accepit obsequium,et quod impendit.Itaenim 

voluit Deussibi ab homine serviri,utea servitute,non 
" Deus, sed homo serviens juvaretur: et voluit ut 
mundusservirethomini,et exinde similiterjuvaretur 
homo.Totum ergo bonum hominiserat, et quod fa- 
ctum est propter ipsum, et propter quod ipse factus 
est. Omnta enim, ut ait Apostolus, 1 Cor. 3, nostra 
sunt,scilicet superiora, et qualia, et inferiora, Su- 


SENTENTIARUM LIBRI QUÁTUOR. — LIB. II. DIST. 1. 


654 


eriora quidem nostra sunt,ad perfruendum,ut Deu s 

rinitas ; qualia,ad convivendum, scilicet, angeli. 
Qui etsi nobis modo superiores sint, in futuro erunt 
equales; qui et msdo nostri sunt,quia ad usum no- 
bis sunt,sicut resdominorum dicuntur esse famulo- 
rum,non dominio,sed quia ad usum eorum.Ipsique 
angeli in quibusdam Scripture locis nobis servire 
dicuntur,dum propter nosin ministerium mittuntur. 


Quomodo dicitur aliquando in Scriptura : Homo factus 
est propter reparationem angelici casus. 

9. De homidequoque inSeriptyura interdum repe- 
ritur quod factus sit propter reparationem angelicae 
ruine, quod non ita est intelligendum quasi non 
fuisset homo factus &i non peccasset angelus, sed 
quia inter alias causus,scilicet, precipuas,hec etiam 
nonnulla causa extitit. Nostra ergo sunt superiora 
et equalia.Nostra etiam sunt inferiora, quia ad ser- 
viendum nobis facta. | 
Quare i'a sit homo institutus,ul amima sit unita corpori. 

10.Solet etiam queri,oum majoris dignitatis vide- 
tur esse anima si absque eorpore permansissej.cur 
unita sit corpori. Ad quod primo dici potest : Quia 
Deus voluitet voluntatis ejus causa querendanonest. 
Secundo autem potest dici quod ideo Deus voluit 
eam corpori uniri,utinhumanaostenderetoonditione 
novumexemplum beate unionis que est inter Deum 
et spiritum ,in qua diligitur ex totocorde,et videtur fa- 
ci€ ad faciem;putaret enim creatura se non posse uni- 
ri, Creatori suotanta propinquitate,ut eum £ota mente 
diligeret et cognosceret, nisi videret spiritum, qui 
est excellentissima creatura,tam infime,id est, car- 
ni,qua de terra est,in tanta dilectione uniri,ut non 
valeat arctari ad hoc ut velit eam relinquere, sicut 
ostendit Apostolus dicens,2&d Cor.5: No(umus corpo- 
re expoliuri,sed supervestiri, perquod ostenditurspi- 
ritumcreatum Spiritu increatoineffabili amore uniri. 
Pro exemplo ergo future societatis, que interDeum 
etspiritum rationulem in gloriflcatione ejusdem per- 
ficienda erat,animam corporeis indumentis et terre- 
nis mansionibus copulavit;luteamque materiam fecit 
ad vitae sensum vegetare, ut sciret homo quia, si po- 
tuit Deustam disparem naturam corporis et anime 
in feederationem unam et in amigitiam tantam con- 
] ungere,nequaquam eiimpossibile futurum rationa- 

is creature humilitatem, licet longeinferiorem, ad 
sua glorie parlicipationem sublimare.Quia ergo,pro 
exemplo,rationalisspiritusin parle usque ad consor- 
tium terreni corporis humilia&us est ;ne forte in hoc 
nimis depressus videretur,addidit Dei providentia ut 
postmodum ,cum eodem corpore glorilicato, ad con- 
sortium illorum qui in sua permanserunt puritate, 
sublimaretur,utquod minus ex dispensatione Crea- 
toris sui acceperatconditus, postmodum per gratiam 
ejusdem acciperet glorificatus.Bic ergo conditor nos- 
ter Deus rationales spiritus, varia sorte pro arbitrio 
voluntatis sue disponensg,illisquosinsua puritate re- 
liquerat sursum in ccelo mansionem;illis vero quos 
corporibusterrenis sociaverat,deorsüm in terra habi- 
tationem constituit, utrisque regulam iroponens obe- 
dientie,quatenus et illi abeo ubi erant non caderent, 
et isti abeo ubi erantadid ubinon erant ascenderent. 
Fecititaque Deus hominem ex duplici substantia, 
corpus deterra componens, animam vero de nihilo 
faciens. Idco etiam unite sunt anime corporibus, ut 
in eis Deo famulantes majorem mereantur coronam. 


Post sacramentum Trinitatis de creatura tripartita 
agendum est, et de digniori, id est, angelica. 

11. Ex premissis apparetrationalem creaturam in 
angelicam et humanam fuisse distinctam, quarum 
altera est tota spiritualis,id est, angelica ; altera ex 
arte spiritualisetex parte corporalis,id est humana 
Cum itaque de his tractandum sit, scilicet de spiri- 
tuali et corporali creatura,;de rationali et de non ra- 
tionali,primo de rationali et spirituali,id est,de an- 
gelis agendum videtur,ut a contuitu creatoris ad co- 
gnitionem creature dignioris retio nostra intendat, 


655 


deinde ad considerationem corporeo tam illius quie 
est rationalis quam illius qua non est rationalis des- 
cendat,ut Trinitatis increatzte sacramentum tripar- 
tite creature, eique concretorum atque contingen- 
.Aium eequalur documentum. 


DISTINCTIO 1H. 
QUAE CONSIDERANDA SUNT DE ANGELICA NATURA. 


1. De angelica itaque natura hec primo conside- 
randa sunt: quando creata füerit, et ubi,et qualis 
facta 5it dum primum conderetur.Deinde qualis et- 
fecta aversione quorumdarn et conversione quorum- 
dam.De excellentia quoque, et ordinibus, et dono- 
rum dilferentia,et de officiis ac nominibus,aliisque 
pluribus dicenda sunt. u 
Quando facli sunt angeli prius dicit, in quo videntur 
| sibi obviare auctoritales: 

2.Quedam auctoritates videntur innuere quod ante 
omnem creaturam creati sunt angeli. Unde illud, 
-Ecel. 1:Prímo ommitm creata est sapientia, quod in- 
"telligitur de angelica natura que in Scriptura sepe 
vita,sapientia et lux dicitur. Nam sapientia illa que 
Deus est,creata non est.Filius enim sapientia Patris 
est genita,non facta nec creata et tota "l'rinitas una 
sapientíaest,que non facta nec creata est.nec genita 
vel procedens. De angelica ergo vita illud accipien- 
dum est,de qua dicit Scriptura quando facta est,sci- 
-licet,primo omniwum.Bed rorsumalia Scriptura, Gen.1, 
dicit:In préncipio creavit Deus celum et terram. Et in 
Propheta, psal. 401 : Initio tw, Domine, terram fun- 
dasti, et opera manuum (uarum sunt coli. Et videtur 
contrarietas queedam oriri exassertionibus istis.Nam 
si primoomhium oreataesteapientia omnia postipsam 
facta videntur; etit& postipsain facta videntur caelum 
*et terra,et ipsa facte ante celum et terram. item si 
in principio creuvit Deus colum et terrum,nihil factum 

eat ante &&ltm et terram,nec ipsa sapientia facta est 

ante ctbelum et terram.Cum ergo contraria videantur, 

nec in divina Soriptura fa sit sentire aliquid esse 

contrarietatis, requiramus intelligentiam veritatis. 

Quid tenendum sit docet pra missas auctoritates deter- 
minaxdo. 

3. Videtur itaque hoc esse teneondum,quod simul 
creata est spiritualis ereatura,id est.angelica,et cor- 
poralis;secundum quod potest uccipi illudBalomonis: 
()ui vivit in Jternum creavit omnia simul,id est,spiri- 
tualem et corporalem naturam: et ita prius tempore 
creati sunt angeli quam illa corporalis materia qua- 
tuor elementorum ; et tamen primo omnium creata 
est sapientia ; quia etei nontemporepr.ecedit, tamen 
dighitate.Quod autem simul creata fucrit corporalis 
Bpiritualisque creatura, Aug., super Gon.,ad litteram 
aperte ostendít,tom.3, lib. 1,c. 1, dicens per colum 
ei terram spiritualem corporalemque creaturam in- 
telligi,et heo creata sunt 1n principio, scilicet, tem- 
poris ; vel in principio,quia primo facta sunt. 

Quod nihil factum est unde celum et terram, nec etiam 
tempus;cum temporeentm ereata sunt,sednon ex tem- 
ore. 

.Ante ea enim nihil factum est ; nec etiam tem- 
pus factum est ante spiritualem,scilicet, angelicam 
naturam,et ante corporalem,scilicet,materiam illam 
quatuor elementorum confusam.1lla enim cumtern- 
pore creata sunt, nec ex tempore, nec in tempore. 

icut nec tempus in tempore crealum est, quia non 
fuit tempus antequam esset caelum et terra. Unde 
Aug.,in lib.5 de Trin.,c.6,dicitquod Deus fuit Domi- 
nus antequam lempus esset,et non in temporecopit 
esse Dominus;quia fuit Dominustemporisquandoco- 
pitesse tempus:nec utiquetempuscopitessein tem- 
pore,quia non erat tempus antequam inciperettem- 


pus. 
Quod simul cum tempore et cum mundo capit corpo- 
ralis et spiritualis creatura. 
5.Simul ergo cum tempore facta est corporalis et 
spiritualis creatura, et simul cum mundo. Nec fuit 
anteangnlicacreatura quam mundusquia utait Aug. 
tom.8, lib, 5 de Gen.ad litt,, eap. 40 : Nulla ereatura 


PETRI LOMBARDI 


656 


creata csL anle secula,sed a seculis cum quibus cc- 
rit. Hieron.tamen,tom.9, super Epistolam ad Titum, 
c.1,aliud videtur sentire, dicens : Sex milia necdum 
nostris temporis implentur annorum, et quantas 
prius eternitates, quantatempora, quantas seculo- 
rum origines fuissearbitrandum est,in quibus angeli, 
throni, dominationes, ceterique ordines servierunt 
Deo absque temporum vicibus atque mensuris,et Deo 
jubente substiterunt! His verbis quidam adherentes 
dixeruntcum mundo cepisselempusseculare;sed an- 
te mundum extitissetempusdcternumsine mutabili - 
late etin eo iminutabiliteretintemporaliter astruunt 
angelos Dco jubente substlitisse, eique servisse. Nos 
autem quod prius dictum est, pro captu intelligen- 
tie nostra,magis approbamus,salva tamen reveren- 
tia secretorum,in quibus nihil temere asserendum 
est,et illud Hieron dixisse nonita sentiendo,sed alio- 
rum opinionem referendo arbitramur. 

Ubi angeli mox creati fuerint; in. empyreo. scilicet, 

quod statim factum repletum est angelis. 

6. Jam estostensum quaudo creata fueritangelica 
natura ; nunc autem attendendum est ubi facta fuo- 
rit. Testimoniis quarumdam auctoritatum evidenter 
monstratur angelosantecasurm fuisse in colo,etinde 
corruissequosdam propter superbiam;alios vero qui 
non peccaverunt illic perstitiase. Unde Dominus in 
Evangelio ait,Luc.10: Videbum Satanam (lanquam ful- 
gur de celo cadentem ; nec appellatur hoc coelum fir- 
niámentum quod secunda die factum est,sed celum 
splendidum quod dicitur empyreum,id est, igneum 
& splendore,non a calore ; quod statim factum an- 

elis est repletum,quod est suprufirmamentum : et. 
illud empyreum quidam expositorum sacre Scriptu- 
rz: nominecoaeli intelligi volunt,ubiScriptura dicit:In 
principio creavit Deus calum et terram.Colum inquit 
Strabus,non visibile firmamentum hic appellat, sed 
empyrcum,id est,igneum vel intellectuale;quod non 
8b ardore. sed a splendore dicitur, quod statim fa- 
ctum repletum est angelis. Unde Job 38 : Ubi eras. 
cum me laudabant astra matulina ? eclc.De hoc quoque 
Beda ita ait: Hoc superius celum quod a volubilitate 
mundi secretum est, mox ut creatum est, sanctis an- 
gelisimpletuin est,quosin principio cum celo etterra 
conditos testatur Dominus dicens : Ub? eras,cusy me 
laudabant astra matutina et jubilarent ómnes filii Dei. 
Astra matutinaet filios Dei eosdem angelosDei vocat. 
Colum enim in quo posita luminaria, non in princi- 
pio,sed secuuda die factum est. Ex his liquet quod 
1n empyreo omnes angeli l'uerunt ante quorumdam 
ruinam,simulque creati sunt angeli cum colo em- 
pyreo,etcum informi materia omnium corporalium. 
Quod simul creata est visibilium rerum maleria et in- 

visibilium natura, et utraque informis secundum ali- 
uid, et formala secundum aliquid. 

. Simul ergo visibilium rerum materia et invisi- 
bilium natura condita est ; et utraque informis fuit 
secundum aliquid, et lormata secundum aliquid. Si- 
cutenim corporalium materia confusa et permixia 
(qui secundum Grecos dictaestchaos) in illo exordio 
conditionis primarie et formam confusionis habuit, 
et non habuit formam distinctionis et discretionis, 
donec postea formaretur atque distinctas reciperet 
apecies,ita spiritualis et angelica natura in sua con- 
ditione secundum naturae habitum formata fuit ; et 
tamen illam quam postea per amorem ecconversio- 
nem a Creatore suo acceptura erat formam non ha- 
buit,ged cratinformis sine illa; unde August.lib. 1, 
de Gen ad litt.c.!, multipliciter exponens premissa 
verba Genesis, per collum dicit intelligi informem 
naturam vite spiritualis,sicut in se potest existere 
non conversa ad Creatorem in quo formatur ; per 
terram, corporalem materiam sine onini qualitate 

ue apparet in materia formata. 
uomodo dicat Lucifer secundum Isaiam : Ascendam 
in celum,etero similis AHissimo,cum esset £n caelo. 

8. Hic queri solet, si in colo empyreo fuerunt 
angeli quam statim facti sunt,quomodo,ut legitur in 
Igaia 44, dicit Lucifer: Ascendam in celum, el exaltabg 


651 


solium meum, et ero similis Altissimo. Sed ibi celum 
vocat Der celsitudinem, cui parificari volebat ; et ost 
tale: Ascendam in celum, idest, ad equalitatem Dei. 


DISTINCTIO III. 
QUALES FACTI FUERINT ANGELI, ET QUOD QUATUOR EIS 
ATTRIBUTA SUNT IN IPSO INITIO SUE CONDITIONIS. 


1. Ecce ostensum est ubi angeli fuerint mox ut 
cereali sunt. Nunc consequens est investigare quales 
facti fuerunt in ipso primordio sue conditionis ; et 
quatuor quidem angelis videntur esse attributa in 
inilio subsistentis su, scilicet, essentia simplex, id 
est, indivisibilis et immaterialis, et discvetio perso- 
nalis, et per ralionem naturaliter iysitam inlelligen- 
tia,memoriaet voluntas sive dilectio,liberum quoque 
arbitrium, id est, libera inclinanda voluntatis sive 
ad bonum, sive ad malum facultas. Poterant enim 
per liberum arbitrium sine violentia et coactione 
ad utrumlibet propria voluntate deflecti. 

Án omnes angeli fuerint. equales in tribus, scilicel in 
sapientia, in essentia, in. liberlate arbitrii. 

2. Hic considerandum est utrum in sua substantia 
spirituali et sapientia rationali et libertate arbitrii 
que omnibus inerant,omnes zequales fuerint ; ut sit 
prima consideratio de substantia ; secunda de forma ; 
teriia de potestate. Persona quippe substantia est ; 
enpientia forma; arbitrium potestas, et ad substan- 
tiam quidem pertinet nature subtilitas, ad formam 
vero intelligentie perspicacitae, et ad potestatem 
rationalis voluntatis habilitas. Ille ergo essentizx ra- 
tionales qui person:e eraht, et spiritus erant, natu- 
raque simplices, et vita immortales, differentem es- 
senti tenuitatem. et differentem sapientis perspi- 
caeitatem,atque differentem arbitrii libertatem etha- 
bilitatem recte habuisse intelliguntur : sicut in cor- 
-poribus nonnulla differentia est secundum essentiam 
ac formam et pondus. Quaedam enim aliis meliorem 
ac digniorem essentiam et formam habent, et alia 
aliis leviora atque agiliora sunt. Ad hunc ergo mo- 
dum credendum est illas spirituales naturas conve- 
nientea sua puritati ct excellentie, et in essentia, 
et in lorma, et in facultate differentias accepisse in 
exordio su: conditionis ; quibus alii inferiores, alii 
superiores Dei sapientia constituerentur, aliis majo- 
ra,aliis minora dona prestantis, ut qui tunc per na- 
turalia bona aliis excellebant, ipsi etiam post per 
munera gratice eisdeom praeessent. Qui enim natura 
magissubtiles, et sapientia amplius perspicaces crea- 
ti sunt, hi etiam majoribus gratie muneribuspreediti 
sunt, et dignitate excellentiores aliis constituti. Qui 
vero natura minus subtiles et sapientia minus perspi- 
caces conditi sunt, minora gratie dona habuerunt, 
inferioresque constituti suntsapientia Dei, equo mo- 
deramine cuncta ordinantis.In ipsa facultatearbitrii 
differentia animadvertenda est secundum differen- 
tem nature virtutem et differentem cognitionis et in- 
telligentie vim. Et sicut differens vigor et subtilitas 
naturaeinflrmitatem non adducit, minorque cognitio 
sapientie ignorantiam non ingerit, sic libertas infe- 
riornullam arbitrio necessitatis voluntatem imponit. 

Qux? communia et equalia habuerunt angeli. 

3. Et sicut in predictis angeli differebant, ita et 
quadam communia et:equalia habebant: quod spiri- 
tus erant, quod indissolubiles, et immortales erant, 
commune omnibus et aequale erat. In subtilitate 
vero essentiz, et intelligentia sapientia, ct libertate 
voluntatis differentes erant. IIas distinctiones intelli- 

ibiles invisibilium naturarum ille solus compre- 
jendere potuit et ponderare, qui cuncta. fecit in 
pondere, numero, et mensura. 


An boni vel mali, justi vel injusti creati sint angeli, et 
an aliqua mora fuerit inler creationem et lapsum. 

A. lllud quoque investigatione dignum videtur, 
quod etiam a pluribus queri solet, utrum boni vel 
1nali, justi vel injusti creati sint angeli ; et an aliqua 
mora fuerit inter ereationem et lapsum, vel sine 
mora in ipso creationis exordio ceciderint. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1I, DIST. Iif. 


658 


Opinio quorumdam dicentium angelos in malitia 

creatos, eL sine omni mora ruisse. 

9. Putaverunt enim quidam angelos qui ceocide- 
runt creatos esse malos, et non libero arbitrio in 
malitiam declinasse. sed etiam in malitia a Deo fa- 
ctos esse ; nec aliquam fuisse moram inter creatio- 
nem et lapsum,sed ab initio apostatasse ; alios vero 
creatos fuisse plene beatos. Qui opinionem suam 
muniunt auctoritate Aug., lib.1, c. 16, super Genes., 
ita dicentis : Non frustra potest putari ab initio tem- 
poris diabolum cecidisse, nec cum sanctis angelis 
pacatum aliquando vixisse et beatum, sed mox 
aposlatasse ; unde Dominus ait Joan. 1: Ille homi- 
cda erat ab inilio, et $n veritate non stetit ; ut intelli- 
gamus quia in veritate non stetit ex quo creatusg 
est, qui staret 8i stare voluisset. Item in eodem, lib. 
1, c. 19 in fine, et initio 20 : Non frustra, inquit, 
putandum est ab ipso initio temporis vel conditionis 
suse diabolum cecidisse, et nunquam in veritate 
stetisse ; uade quidam tn hanc malitiam libero ar- 
bitrio non esse flexum, sed in hae à Deo putant 
esse creatum, secundum Hlud. beati Job, 40 : Hoe 
est initium figmenli Dei quod. fecit. Deus, ut illudatur 
ab angelis ejus (4). Et Propheta ait, ps. 403 : Draco 
iste quem formasti ad illudendum ei. Tanquam primo 
factus sit malus invidus et diabolus, nec voluntate. 
depravatus. His aliisque testimoniis utuntur qui di- 
cunt angelos qui ceciderunt ereatos fuisse malos,et 
sine mora corruisse; eos vero qui perstiterunt, per- 
fectos et beatos fuisse creates asteruunt auctoritate 
Augustini,qui super Genes., dicit per eolum signi- 
flceari creaturam spiritualem, que ab exordio quo 
facta est beata est sesnper. 

Aliorum sententia probabilis, qui dicunt omnes angelos 
creates essa bonos, et aliquam morulam fuisse tnter 
creationem eL lapsum. 

6. Aliis autem videtur omnes angelos creatos esse 
bonos, et in ipso creationis initio bonos extitisse, id 
est, sine vitio, justosque fuisse, id est, innocentes ; 
ged non justos, id est, virtutum exercitium habentes. 
Nondum enim preditierant virtutibus,que stantibus 
apposite fuerunt in confirmatione per gratiam ; aliis 
vero per liberum arbitrium superbientibus, et ideo 
cadentibus. Aliquam etiam fuisse morulam aiunt 
inter creationem et lapsum ac confirmationem, et in 
illa brevitate temporis omnes boniverant, non qui- 
dem per usum liberi arbitrii, sed per creationis be- 
nelloium ; et tales erant qui stare poterant, id est, 
non cadere per bona creationis, et cadere per libe- 
rumarbitrium,Poterantenim peecareet non peocare, 
ged non poterantproficeread meritum vite nisi gratia 
superadderetur, qui» addita est quibusdam eonflr- 
matione. Et ad hoc confirmandum utuntur testimo- 
nio Augustini, qui, super Genes., dicit angelicam 
naturam primo informitercreatam, etcoelum dictam ; 
postea formatam, et lucem appellatam quando ad 

reatorem est conversa perfecta dilectione ei inhe- 


. rens ; unde prius dictum est : In prinetpio creavit. 


Deuscalum et terram, et postea subditum : Dixit Deus : 
Fiat tux, et facta est lux ; quia in primo agitur de 
creatione spiritualis nature informis, postea de for- 
matione ejusdem. Ratio quoque obviat illis qui di- 
cunt angelos creatos fuisse malos. Non enim potuit 
Creator optimus auctor mali esse,etideo totum bo- 
num erat quod exipsoilliserat; et totum bonum erat, 
quooniamexipsototumerat.Hoc modo probatur quod 
boni erant omnes angeli quando primo facti sunt, 
sed ea bonitate quam natura incipiens acceperat. 
Probationem Augustini contra illos inducit qui dicunt 
angelos factos malos ; verba etiam Job delerminat, 
qua illi pro se inducebant. 

7. Ideoque August.,lib. de Genesi ad litteram cap. 
A, exterminansopinionem eorum qui angeloscreatos 
fuisse nalos putant, auctoritate et ratione probat bo- 
nos fiiisse creatos,et verba premissa beati Job queilli 

(4) Hic textus non babetur inlib. Job juxta Vulga- 
lam editionem, sed secundum septuagintainterpr. 

s. 


V0 


ro.8e inducebant, quomodo sint intelligenda aperit 

icens, super Genes.: Omnia fecit Deus valde bona, 
Naturam ergo angelorum bonam feoit. Et quia in- 
justum est ut nullo merito hoc in aliquo quod creavit 

eus damnet, non naturam, sed voluntatem malam 
puniendam esse credendum est; nec ejus naturam 
eignificatam essecum dicitur: Hoc est initium figmenti 
Dei,etc.Sed corpus aereum quod tali voluntati aptavit 
Deus; vel ipsam ordinationem Dei, in qua eum in- 
vitum etiam fecit utilem bonis; vel ipsius angeli fa. 
cturam, quia etsi presciret Deus voluntate malum 
futurum, fecit tamen eum, providens quanta de illo 
sua bonitate esset facturus. Figmentum ergo Dei di- 
citur,quia cum sciret eumDeus voluntate malum fu- 
turum ut bonis noceret,creavittamen illum,ut.de illo 
bonis prodesset;hoc autem fecit ut illudatur ei.Illu- 
ditur enim ei,cumsanctis proficit tentatio ejus.Sicut 
et mali homines quosDeus malos futuros previdens 
creavit, tamen ad sanctorum utilitatem, illuduntur 
cum prestatur sanctis eorum tentatione profectus. 
Sed ipseestinitium,quia preceditantiquitate et prin- 
eipatu malitie.Heec autem illusio fit angelis malis, 
ethominibus malis,per angelos malos,quia subdit eis 
angelos malos et homines malos,ut non quantum ni- 
tuntur, sed quantum sinuntur, possint nocere. Ecce 
aperte ostendit qualiter pradicta verba Job intelli- 
genda sint, et angelicam neturam bonam creatam 
esse asseruit. 


Quomodo intcltigenda sint verba praemissa Domini dis- 


serit, evidenter tradens angelos essecreatos bonos, et 

post creationem cecidisse. 

8. Deinde qualiter verbaDomini que supra posuit 
accipienda sint Aug. aperit, ubi etiam sua que pre- 
dixit verbadeterminat, evidenter dicens angelos bo- 
nos fuisse creatos, et poscreationem, interpositaali- 
qua morula,cecidisse, ita inquiens, lib.11,c.23:Quod 
putatur diabolus nunquam in veritate stetisse.nun- 
quam beatam vitam duxisse,sed ab initio cecidisse: 
non sic aecipiendum est,ut malus a bono Deo creatus 
esse putetur,quasi ab initio non cecidisse diceretur. 
Non enim cecidit, si talis, scilicet, malus factus est; 
& quo enim caderet? Factus ergo prius,statim a veri- 
tate seavertit,propria potestate delectatus, beatzeque 
vite dulcedinem non gustavit,quam acceptam non fa- 
stidivit, sed nolendo accipere amisit. Sui ergo casus 
prescius esse non potuit, quia sapientia fructus est 
pietatis. Continuo autem ut factus est cecidit;nonab 
eo quod accepit,sed ab eo quod acciperet siDeosubdi 
voluisset. Ecce hic aperte declaratangelos bonos crea- 
tos fuisse,et post creationem cecidisse;et fuit ibi ali- 
qua morula, licet brevissima. Quod Origines confir- 
mat swper Ezeeh., dicens. tom. 2, hom. 1; Serpens 
hostis contrarius veritati, non tamen a principio,nec 
statim supra pectuset ventrem suum ambulavit:sicut 
Adam et.Eva non statim peccaverunt, ita et serpens 

aliquando fuit non serpenscumin paradiso delicia- 
rummoraretur; Deus enim malitiam non fecit. Ecce 
aperte dicit postoreationem, interposita morula,ceci- 
disse. Ideoqueilla verbasicaccipienda videntur, Ho- 
micidaeratab initio vel mendax,id est, statim post ini- 
tium, quando sibi equalitatem Dei promisit, et seip- 
sum occidit, quihomodiciturin Evangelio; necin ve- 
ritate statit, quiaineanon fuit, sed abinilio temporis, 
id est,statim postinitium temporis apostatavit. Potest 
etiam et sic accipi illud: Ab initio homicida fuit vel 
mendax,id est,ex quo homo fuit conditus,quem per 
invidiam in mortem precipitavit et fallaciter seduxit. 
Ex predictis ergo liquet angelos bonos omnes esse 
cre&tos,et post creationem quosdam cecidisse a bono 
uod habuissent si perslitissent. 
Quod triplex fuit sapientia in angelis ante casum vel 
confirmutionem. 

9. Ilic inquiri solet quam sapientiam habuerunt 
ante casum velconfirmationem.Eratin eistriplex na- 
turaliscognitio,quasciebant quod facti erant,eta quo 
facti erunt, et cum quo facti erant; et habebantali- 
"uam boniet mali notitiam,et intelligentes quid appe- 


PETRI LOMBARDI. 


600 ' 


tendum vel respueudum illis foret. 

An aliquam Dei habuerint dilectionem vel sui invicem. 
10. Solet etiam qusri utrum aliquam Dei vel sui 

dilectionem invicem habuerint, u$ memoriam,intel- 

lectum et iungenium,quaDeum et se aliquatenus dili- 

gebant, per quam tamen non merebantur. 


DISTINCTIO IV. 
AN PERFECTOS ET BEATOS CREAVIT DEUS ANGELOS, AN 
MISEROS ET IMPERFECTOS. 


4. Post hecvidendum est utrum perfectoset bea- 
tos creavit Deus angelos,an miseros et imperfectos. 
Ad quod dici potest quod nec in beatitadine, nec in 
miseria creati suni. Miseri enim-:ante peccatum esse 
non potuerunt, quia ex peccato miseria est. Nam si 
non fuisset peccatum. nulla esset miseria.Beati quo- 
que nunquam fuerunt illi qui ceciderunt, quia sui 
eventus ignari fuerunt,id est, peccati etsupplicii futu- 
ri.Sienim lapsumeuum presciverunt, aut vitare vo- 
luerunt,sed non potuerunt,et itaerant miseri; &ut po- 
tuerunt, sed noluerunt, etituerant stuliet maligni. 
Ideoquedicimus quia non erant prescii eventus sui, 
neceis data est cognitio eorumque futura erantsuper 
eos.Boni vero et qui perstiterunt, forte beatitudinis 
presscii fuerunt. UndeAugust.,lib.11,c. 17, &uper Ge- 
nes.: Quomodo, inquit, beatus inter angelos fuit qui 
futuri peccati atquesu pplieu presctus non fuit?Qua- 
ritur autem cur non fuerit.Forte hoe Deus revelare 
diabolo noluit quid facturus vel passurus essel;caete- 
ris vero revelare voluit quod in veritate mansuri es- 
sent. His verbis videtur Augustinus significare quod 
angeli qui corruerunt non fuerunt prescii sui casus, 
ideoque beati non fuerunt.Et quod angeli qui persti- 
terunt beatitudinem sibi affuturam presciverunt,at- 
que de ea certi inspeextiterunt,unde quodammodo 
jam beati erant. Et revera si ita fuissel, poeset illos 
dici modo fuisse beatos,alios vero non, qui nescive- 
runt eventum suum. 

Quod. opinando Aug. hac dixit, non asserendo, quod 

angeli qui perstiterunt praescii [uerunt boni. 

2. Sed hoc magis opinando et quaerendo dicit An- 
gustinus quam asserendo. Unde et huic opinioni op- 
ponens consequenter subdit:Sed quare discerneban- 
tur illiacseteris,utDeus istisque adipsospertinerent 
non revelaret,uliis vero reveluret,cum non priue sit 
ipse ullor quam aliquis peccator?non enim damuat 
ipse innocentes.Hic videtur innuere quod nec pecca- 
turis futurum malum,nec permansuris futurum bo- 
num revelaverit. Ideoque nec illi qui ceciderunt un- 

uam,nec illi qui perstiteruntusque ad consumma- 
tionem beati fuerunt.quia beati non poterant esse si 
de beatitudine certi non erant, vel si damnationis 
incerti erant. UndeAug.in eodem: Dicere, inquit, de 
angelis quod in suo genere beati esse possent,dam- 
nationis vel salutis iucerli, quibus nec spes esset 
quod mutandi essent iu melius, nimia presumptio 
est. Quomodo enim beati possunt quibus est incer- 

ta sua beatitudo? . 

Summam colligit preediclorum, confirmans omnes an- 
gelos ante confirmationem vel lapsum non fuisse bea- 
tos,nisi per beatitudinem accipiat illum statum inno- 
centi in quo fuerunt ante casum. 

3. Ex predictis consequitur quod angeli qui cor- 
ruerunt, nunquam beati fuerunt, nisi beatitudinem 
aliquis accipiat illum statum innocentis in quo fue- 
runt ante peccatum. llli vero qui perstiterunt, aut 
suam beatitudinem futuram Deo revelante prescie- 
runt; et ita spei certitudine aliquo modo beati fue- 
runt, vel incerti extiterunt sua beatitudinis, et ita 
aliter beati non fuerunt quam reliquiqui ceciderunt. 
Mihi autem quod posterius diclum est probabilius 
videtur. 

Responsio ad id quod querebatur an angeli essent creati 
perfecti aut nper[eets , eLdiciturquod perfectis fuerunt 
secundum aliquid, et imperfecti secundum | aliquid. 
4. Ad hoc autem quod quarebatur,utrum perfecti 

vel imperfecti fuerint creati,dici potest quia quodam 


661 


modo perfecti fuerint, et quodam alio modo imper- 
feoti. Non enim uno modo aliquid dicitur perfec- 

tum, sed pluribus. 
Quod tribus modis dicitur perfectum,secundum tempus, 

secundum naturam, et universaliter perfectum. 
5.Diciturnamqueperfectum tribus modis: estenim 
perfectum secundum tempus, et perfectum secun- 
dum naturam,et est universaliter perfectum.Secun- 
dum tempus perfectum est quod habet quidquid 
tempus requirit, et convenit secundum tempus ha- 
beri, et hoc modo angeli erant perfecti ante confir- 
mationem vel lapsum. Secundum naturam perfec- 
tum est quod habet quidquid debitum est vel expe- 
dit nature sue ad glorificationem, et hoc modo per- 
fecti fuerunt angel! post confirmationem, et erunt 
sancti post resurrectionem. Universaliter et summe 
perfectum est, cui nihil unquam deest, et a quo uni- 
versa-proveniunt bona, quod est solius Dei. Prima 
ergo perfectio est nature condit, secunda nature 
lorificato, tertia nature increate. 
radicta brevifer tangit, addens quales fuerunt angeli 
in conversione et adversione. 

6. Quales fuerint angeliincreatione ostensum est, 
boni scilicet, et non mali ; justi, id est, innocentes,et 
perfecti quodammodo, alio vero modo imperfecti. 

eati vero non fuerunt usque a1 confirmationem, 
nisi beatitudo accipiatur, ut jam dictum est, ille sta- 
tus innocentis et bonitatis in quo conditi sunt. 

DISTINCTIO V. 
DE CONVERSIONE ET CONFIRMATIONE STANTIUM, ET 
AVERSIONE ET LAPSU CADENTIUM. 

4. Post hec consideratio adducit inquirere,quales 
effecti sint dum dividerentur aversione et convor- 
sione.Postcreationem namque mox quidam conversi 
sunt ad creatorem suum, quidam aversi.Converti ad 
Deum, fuit ei eharitateadherere; averti, odio habere 
velinvidere. Invidie namque mater est superbia,qua 
volueruntse parificare Deo.In conversis quasi in spe- 
culorelucere cepit Dei sapientia qua illuminati sunt; 
aversi vero excecati sunt. Et illi quidem conversi 
sunt et illuminati aDeo gratia apposita.Isti vero sunt 
exczaecati non immissione malitiz,sed desertione gra- 
tie aquadeserti sunt; non ita quod priusdedita sub- 
traheretur, sed quia nunquam est apposita ut conver- 
terentur. Hecest ergo conversio etaversio, qua divisi 
sunt qui natura boni erant, ut sint alii supra illud bo- 
num per justitiam 5oni, alii illo corrupto perculpam 
mali. Conversio justos fecit, et aversio injustos.Utra- 
que fuit voluntatis, et voluntas utriusque libertatis. 

2. Habebant enim omnes liberum arbitrium, quod 
est libera potestas et habilitas voluntatis rationalis. 
Poterant enim voluntate eligere quodlibet,et ratione 

judicare,id est discernere; in quibus constat liberum 
arbitrium,nec creati sunt volentesaverti vel converti, 
sed babiles ad volendum hoc vel illud ; et post crea- 
tioncm spontanea voluntate alii elegerunt malum,alii 
bonum; et ita discernit Deus lucem atenebris, sicut 
dicitScriptura, id est,bonos angelos a malis ; et lucem 
appellavit diem,noctemvero tenebras /Gen.1,quia bonos 
angelos gratia sua illuminavit,malos vero excecavit. 
Post creationem aliquid datum esl stantibus per quod 

converterentur : ncc merito aliquo, sed gratia coope- 

ran:e. 

3. Si antem quaeritur utrum post creationem con- 
versis aliquid collatum sit per quod converterentur, 
id est, diligerent Deum, dicimus quia est eis collata 
gratia cooperans, sine qua non potest proficere ratio- 
nalis creatura ad meritum vite. Cadere enim potest 
per $e; sed proficerenon potest sinegratia adjuvante. 

Qua gratia indigebat angelus, et qua non. 

4. Nonindigebat angelus gratia perquam justifica- 
retur, quia malus non erat,sed qua ad diligendum 
Deunr perfecte et obediendum adjuvaretur. Operans 

uidem gratia dicitur qua justifientur impius,id eat, 

e impio fit pius, de malo bonus.Cooperans vero gra- 
tia,quajuvatur ad benevolendum efficaciter, et Deum 
pre omnibus diligendum et operandum bonum,et ad 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. Il, DIST. VI. 


663 


perseverandum in bono,et hujusmodi ; dequibus pos« 
tea plenius. Data est ergo angelis qui perstiterunt 
cooperans gratia, per quam converst sunt ut Deum 
erfecte diligerent. Conversi ergo sunt a bono quod 
abebant non perdito ad majus bonum quod nonha- 
bebant ; etfactaestista conversio per gratiam coope- 
rantem liberoarbitrio,qu: gratia aliis qui ceciderunt 
apposita non fuit. 
An sit imputrandum illis qui aversi sunt. 

5. Ideoque a quibusdam dici solet non esse impu- 
tandum ilis qui aversi suntefnon conversi,quia sme 
gratia &onverti non poterant; sedillanon esteis data, 
nec culpa illorum fuit quod non est data, quia in eis 
nullaculpaadhuc preecesserat.Ad hoo dici potest quo- 
niam quibus apposita est gratia non fuit ex mentis 
eorum, alioquin jam non esset gratia, si ex merito 
quod esset ante gratiam daretur. 

Qua culpa gratia non est data eis qui ceciderunt. 

6. Quod vero aliis non estdata, culpa eorum fuit, 
quia cum stare possent, noluerunt quousque gratia 
apponeretur; sicut alii perstiterunt,doneoillis caden - 
tibus persuperbiam eisgratia'&pposita est. Aperteer- 
gocadentium culpain hoc deprehendi poteet, qniasi - 
negratianequirent proficere, quam non acceperant ; 
perid tamem quod eis collatum erat in creaticne, pote- 
rant non cadere, id est, stare, quia nihil erat quod ad 
casum eos compelleret, sed sua spontanea voluntate 
declinaverunt : quod si non fecissent, quod datum 
est aliis, utique darotur et istis. 

Quod angeli tn. ipsa eonfirmatione beati fuerunt; sed 
utrumeammeruerintper gratiam tunc stbidatamam- 
biguum est, de hoc enim diversi diversa sentiunt. 

7. Hicquerisoletutrumin ipsa confirmatione beati 
fuerintangeli;etan ipsam beatitudinem aliquo modo 
meruerint. Quod in ipsa confirmatione beati fuerint, 

lurescontestantur auctoritates,etideo pro constanti 
habendum est. Utrum vero per gratiam tuncsibida- 
tam ipsam beatitudinem meruerint, ambiguum est. 

Quibusdamenim piace quod eam meruerint per gra- 

tiam quam inconfirmatione perceperunt,simulquein 

eis meritum et premium fuisse dicunt;noc meritum : 
recessisse premium tempore, sed cause. Aliis au- 
em videtur quod beatitudinem quam receperunt in 
confirmatione per gratiam tunc appositam non me- 
ruerint, dicentes tunc fuisseeis collatam gratiam non 
ad merendum, sed ad beste vivendum ; nec tuno eis 
datum esso bonum quo mererentur, sed quo felici- 
ter fruerentur. Quod autem tunc in premium aece- 
perunt, per obsequia nobis exhibita, ex Dei obe- 

dientia et reverentia mereri dicunt, et ita pre- . 

mium praecessit merita ; et hoc mihi magis placere 


fateor. 
DISTINCTIO VI. 

QUOD DE MAJORIBUS ET MINORIBUS QUIDAM CECIDERUNT, 

INTER QUOS UNUS FUIT CELSIOR, SCILICET LUCIFER. 

1. Preeterea scire oportet quoniam sicut de majori- 

bus et minoribus quidam perstiterunt,ita de utroque 

radu quidam corruerunt,interquos unus fuit omni- 
die aliiscadentibusexcellentior,necinterstantes ali- 
quis eo fuit dignior, sicut testimoniis guctoritatum 
monstratur. Ait enim Job,c.40: Ipseprincipium viarum 
Dei.Etin Ezechiele legitur, c. 28: Tusignaculum simili- 
tudinis,plenus scientia et per[ectione, decorus in delicits 

aradisi Dei fusi Quod Gregorius exponens ait, 1.31 

oral., c. 24: Quanto in eo subtilior est naturu, eo 
magis in illo imago Dei similis insinuatur impressa. 
Item in Ezechiele legitur, c. 95 : Omnis lapis pretio- 
sus operimentum ejus, id est,omnisangelusquasiope- 
rimentum ejus erat, quia, ut dicit Gregorius,hom.34 
super Isai.: [n aliorum comparatione czeteris clarior 
fuit, unde vocatus est Lucifer,sicut testatur Isaias, 
c. 14 : Quomodo, inquit, cecidisti, Lucifer, qui mane 
oriebaris? etc.; qui non unus ordo, sed unus spiritus 
accipiendus est, qui teste Isidoro, l.de summo Bono, 
c.12, postquam creatusest,eminentiam nature et pro- 
funditatem scienti» sue perpendens,in suum Crea- 
torem superbivit,in tantum quod etiam Deo se equare 


663. 


voluit : ut in Isaia dicitur,c.14 : In celum ascendam 

super astra cali,et exaltabo solium meum,et ero similis 

Altissimo. Similis quidem Deo esse voluit, non per 

imitationem, sed per qualitatem potentia. 

Unde et quo dejectus fuerit mero sux superbim. 

2. Et tante superbie merito de calo, id est, de 
empyreo,in quocum aliis fuerat,dejectusestinistum 
caliginosum aerem cumomnribussue pravilatiscon- 
sortibus. Nam, ut Joannes ait in Apocalypsi, c. 12, 
draco de colo cadenassecum tracittertiam parlem stel- 
larum,quia Lucifer ille eliis major non soluscecidit, 
sed cum eo alii multi quieiin malitia consenserunt, 
eosque cadenles hujus caliginosi aeris habitaculum 
excepit.EtL hoc ad nostram probationem factum est, 
ut sit nobis exercitationis causa, unde Apostolus, 
Eph. 06: Colluctatio est mobis adversus princtpes et po- 
testales mundi hujus, et adversus rectores harum tene- 
brarum,contra spiritualia nequitiz in. calestibus, quia 
demones, qui sugt spirituales et ncquam, in hoc 
turbulento aere nobis propinquo, quod eertum ap- 

ellatur, habitant. Unde et diabolus princeps aeris 

lalias 3nundi) dieitur, Joan. 14. 

Quod nou est concessum eis habitare in celo vel in terra. 
3. Non enim est eis concessum habitare in celo, 

quia clar&s locus est et amenus;neo In terra nobis- 

cum,ne homines nimis infestarent. Sed juxta apos- 
toli Pei doctrinam in Epistola 2 canoniea trudi- 
tam,in apre ijeto ca iginoso,qui bis quast carcer us- 
ue ad tempus judicii deputatus est ; tunc antem 
etrudentug in baratrum infersi secundum illud, 

Matih.25:lte,maledichi in ignem zternum qui prepa- 

ratus est diabolo et angelis ejus. 

Quod daemones alii aliis prosunt, et habent etiam 

alias przlationes. 

4.Et sicnt inter bonos angelos alii aliis preesunt, 
ita et inter malesalii alis prelati sunt,et alii aliiasub- 
jecti; quamdiu durat mundus,angeli angelis,demo- 
nes demonibus, homines hominibuspresunt.Sedin 
fataro omnis evaeuabitur prelatio.utdocet Aposto- 
lus, 1 Cor. 15. Habent quoque secundum medum 
scientie majorisvel minoris, prelationesalias majo- 
resvolminores. Quidam enim uni provineiee, alii uni 
homini, aliquietiam univitiopresunt. Unde dicitur 
spiritus superbie, spiritus luxurie, et hujusmodi, 
quia de illo vitio maxime potest homines tentare, à 
quo denominatur. Inde etiam est quod nomine dz- 
monís divitis vocantur, scilicet mammona. Est enim 
Mammon nomen daemonis, quo nomine vocanturdi- 
vitie secundum Syram linguam. Hoc autem non 
ideo est quod diabolus in potestate habeat dare vel 
auferre divitias cui velit,sed quia eis utitur ad ho- 
minum tentationem et deceptionem. 

An omnes daemones sint fn hoc acre caliginoso,an ali- 

qui sinl tn. inferno. 

5.Solet autem qusri utrum omnes in isto aere ca- 
liginoso sint, an aliquid jamsintin inferno ? Quodin 
inferno quotidie descendant nliqui demonum, veri- 
simile est, qui animas illuc cruciandas deducunt : et 
quod illic aliqui semper sint.alternatis forte vicibus, 
non procul es a vero,qui illic animas detinent atque 
cruofant. Quod autem anime malorum illuc descen- 
dant,atque illie puniantur,ex eo constat,quod Chris- 
ius ad inferos descendit,ul justos qui ibi tenebantur 
educeret Si enim justi illuc descendebant, multo 
magis injueti;et sicut tradidit auctoritas,cum justos 
eduxit, iniquos ibi reliquit. Momordit enim infer- 
ntum, non absorbuit. 

Quidam putant. Luciferum esse in. inferno. relegatum 
er quo tentavit Christum et. vicus [uit ; quem di- 
cunt primum hominem tentasse et vicisse. 

6. De Lucifero autem quidam opinantur quod ibi 
relegatus sit.et nosad tentandos nuncaccessum non 
habeat. quia In Apocalypsi legitur, c. 20 : Cum con- 
summati fuerint mille «emni,solretur Satanas decarcere 
$un, eL. &riet. et seducet gentes ; quod erit novissimo 
tempore Antichristi, quando errt tanta tribulatio, ut 
etiam si fieri potest,moveantur electi,Matth 24. Quem 


PETRI LOMBARDI — ^ 


9M 


ibi relegatum dicunt ab eo tempore quo tentavit 


Christum in deserto vel in passione,et victus fuit ab 
eo. Ipsum putant hominem tentasse et vicisse ; et se- 
cundo Deum, sedab eo victum esse, etideoininferno 
relegatuimn.Alii autem putant ex quo cecidit pro peo- 
cati sui magnitudine illuc fuisse demersum. 

Quod. Lucifer non habet potestatem. quiam  habobit in 

tempore Antichristi. 

7 .Sed sive in infernum demersus sit sive non, cre- 
dibile est eum non habere potestatem &ccedendiad 
nos, quam habebit in tempore Antichristi ; in quo 
fraudulenter ac violemter operabitur. et ideo forte 
diritur tunc solvendus,quia tunc dabiturei potestas 
& Deo tentandi homines, quam modo non habet. 

Quod daemones semel victi a sanctis, non accedunt 

amplius ad. alios. 

8.Aliis quoque qui a sanct'8 juste et pudiceviven- 
tibus vincuntur, potestas alios tentandi videtur adi- 
mi. Unde Origenes,t. 1, homil. 15 ad librum4osus, 
c.12ejusd.:Puto.inquit, sanequiasancti repugnaot»a 
adversusistosincentores et vincentes minuant exer- 
citum demonum, velut quam plurimos eorum interi- 
mant : nec ultra fas sit illi spiritui qui ab aliquo 
sancto caste et pudice vivendo victusest,impugnare 
iterum alium hominem. Hoc autem putant quidam 
intelligendum tantum de illo vitio in quo supera- 
tus est, ut 8i de superbia aliquem virum sanctum 
tentat, et vincitur, ulterius non liceat illi illum vel 
alium de superbia tentare. . 

DISTINCTIO VII. 

QUOD BONI ANGELI A DEO SUNT CONFIRMATI PER GRA- 
TIAM UT PECCARE NON POSSINT; ET MALI ITA OB- 
DURATI IN MALO, UT BENF VIVERE NEQUEANT. 
1.Supra dietum est quod angeli qui perstiterunt, 

per gratiam confirmati sunt;et qui ceciderunt,a gra- 
tia Dei deserti sunt.Et boni quidem in tantum con- 
firmati sunt per gratiam, quod peccare nequeunt. 
Mali vero per malitiamadeo suntobstinati,quod bo- 
nam voluntatem habere, sive bene velle non valent, 
etsi bonum sit quod aliquando volunt.Volunteniun 
aliquando aliquid fieri quod Deus vult fieri.et utique 
illud bonum est et justum fieri; nec tamen bona 
voluntate illud volunt. 

Quod utrique liberum arbitrium habent,nec tamen ad 

rumque [lecti possunt. 

2. Sed cum nec boni peccare possint, nec mali 
bene velle, vel bene operari, videtur quod jam nou 
habeant liberum arbitrium,quiain utramque partem 
flecti non possunt,cum liberurr. arbitrium ad utruimn- 

ue se habeat. Unde Hieron. in tractatu de prodigo 

ilio, dicit:Solus Deus est in quem peccatum cadere 
non potest; cetera cum sint liberi arbitriiin utram- 
que partem flecti possunt. Hic videtur dicere quod 
omnis creatura in liberoarbitrio constituta flecti po- 
test ad bon'um et ad malum.Quodsiest,ergo etboni 
angeli et mali ad utrumque flecti possunt ; erco et 
boni possunt fieri mali,et mali boni. Ad quod dicimus 
quin boni tanta gratia confirmati sunt,ut nequeant 
fieri mali;et mal! in malitia adeo obdurati sunt, ut 
non valeant fieri boni;et tamen utrique habent libe- 
rum arbitrium,quia et boni non aliqua cogente ne- 
ecssitate,sed propria acspontanea voluntate per gra- 
tiam quidem adjuti bonum eligunt,et malum respu- 
unt, et mali similiter spontanea voluntate a gratia 
destituti, bonum vilant,et malum sequuntur: et mali 
habent liberum arbitrium,sed depressum atque cor- 
ruptum, quod surgere ad bonum non valet. 

Quod boni post confirmationem liberius arbitrium 

habent. guam ante. 

3.Buni vero arbitrium habent multo liberius post 
confirmationem quam ante.Ut enim Aug.tradiditin 
Ench., c. 105, non ideo carent libero arbitrio quia 
male velle non poseunt:multo quippeliberiusestar- 
bitrium quod non potestservire peccato. Neque. cul- 
panda est voluntas: aut voluntas non est,aut libera 
dicenda non est, quia beati esse sic volunt, ut esse 
miseri non solum nolint,sed nec prorsus velle pos- 
sint.Non possunt itaque boni angeli vellemalum vel 


à03 


velle esse miseri: neque hoo habent ex natura, sed 
ex gratie beneflcio, Ante gratie namque confirmatio- 
nem potuere peccare angeli,et quidam etiam pecca- 
verunt,et demones facti sunt.Ünde Aug.,tom. 6, in 
lib.3 contra Maximinum,c. 12: Creaturarum natura 
ccelestium mori potuit,quia peccare poluit.Nam an- 
pel pe»ocaverunt,etdemones factisunt ; quorum dia- 
olus est princeps : et qui non peccaverunt. peccare 
potuerunt ; et cuicumque creature rationeli presta- 
tur ut peccare non possit, non est hoc nature pro- 
prie,eed Dei gratie.Ideoque solus Deus est qui non 
gratia cujuequam,sed natura sua non potuit,nec po- 
test,nec poterit peccare. Ecoe hic insinuatur quod 
angeli ante eonlirmationem peccare potuerunt, sed 
post confirmationem non possunt. Quod potuerunt 
it eie ex libero arbitrio,quod est eianaturale; quod 
vere medo non possunt peccare, non est eis ex na- 
tura,id est,libero arbitrio,sed ex gralia,et qua gra- 
tia etiam est ut ipsum liberum arbitrium jam non 
it peocato servire. 
Quod post,confirmottenem angelinon possintex natura 
re sicut ante; non quod debilttatum sil eorum 
arbitrium, sed confirmatum. 

4. Nonh ergo post cenfirmationem angeli de natura 
Bieut ante peccare potuerunt; non quod liberum ar- 
bitrium eorum debilitatum sitpergratiam,sed ila po- 
tius eonfirmatuin,ut jam per iilud non possit bonus 
angelus peecare;quod utique non est ex libero arbi- 
trio, sed ex gratia Dei. Quod ergo Hieronymus ai! : 
Caetera oum sint liberi arhitri possunt flecti in utram- 
que partem,accipi oportet secundum statum in quo 
creata sunt. Talis enim et homo et angelus creatus 
estqui ad utrumque fiecti polerat; sed postea boni 
angeli ita per gratiam eunt confirmati,ut peocare non 
possint ; e£ mali ita in vitio ohdurati,ut bene vivere 
nequeant. Similiter etiam illud Isid. intelligendum 
est: Angeli mutabiles sunt natura,immutabiles sunt 
gratia ;quia ex natura in primordio sue conditionis 
mutari potuerunt ad bonum sivead malum,sed post 
per gratiam ita bono addicti sunt,ut inde mutari ne- 

ueant. Àd hoc enim repugnant gratia,non natura. 
Quod angelé mali viwacem sensum non perdiderunt, et 
| utbts modis sciant. 

5.Et licet mali angeli ita per malitiam sint obdu- 
rati vivacitamen sensu non suni penitus privati. Nam, 
ut tradit Isidorus,lib.1 de summo Bono, triplici acu- 
mine scientie vigent dainones : scilicet, subtilitate 
nature,experientia temporum, revelatione superno- 
rum spirituum.De hoo etiam Aug., lib. 2. super Gen., 
c. 17, in fine, ait: Spiritus mali quedam vera de tem- 
poralibus rebusnoscere permittuntur;partim subtili- 
tatesengus, partim experientiatemporum,callidiores 

ptertam magnam longitudinem vits; partim sanc- 
tis angelis quod pei ab omnipotenti Deo discunt jussu 
ejus sibi revelantibus. Aliquando iidem nefandi spi- 
rituset qua fecturi sunt,velut divinando,prsedicunt. 
Quod magicae artes virtute et scientia diaboli valent ; quce 
virius et seientía est ei data a Deo vel ad [alien um 
falos vel ad monendtim,vel exercendum bonos. 
6.Quorum scientia atque virtute etiam magicee ar- 
tes exercentur ; quibus tamen nontamscientiaquam 
potestas a Deo data est,vel ad fallendum fallaces, vel 
ad menendvm fideles,vel ad exercendam probandam- 
ue justorem patientiam.Unde August.. in lib. 3 de 
rin.,o. 7 : Video, inquit, infirme cogitationi quid pos- 
sit occurrere ; ut scilicet ista miracula etiam magicis 
artibus fiant.Nam et magi Pharaonis serpentes fece- 
runt,et alia.Sed illud est amplius admirandum,quo- 
modo magorum potentia que serpentes facere poruit, 
ubi ad muscas minutissimuas, scilicet,ciniphes ven- 
tum est,omnimo defecit, qua tertia plaga /Eyrypius 
cadebatur. Ibi certe defecerunt magi dicetes: Digi- 
tus Det-est hie. Unde intelligi datur nec ipso quidem 
tranegressores angelos,et aereas potestates in imam 
istam caliginem tanquam n sui generis carcerem ab 
illius sublimis etherez puritatis habitatione detru- 
soB5,per quos magioe artes possuntquidquid possunt, 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. JI, DIST. YII. 


606 
non autem aliquid valere possunt,nisi data desuper 
potestate. Datur autem vel ad fallendum fallaces si 
eut in /Egyptios, et in ipsos eliam magos data est, 
ut in eorum spirituum operatione viderentur admi- 
randi,a quibus fiebant,a Dei veritate damnandi ; vel 
ad inouenduin fideles,ne tale aliquid facere pro ma- 
gno desidereut, propter quod etiam nobia in Scrip- 
tura sunt prodita : vel ad exercendam, probandam, 
manifestandamque justorum patientiam. 

Quod transgressoribus angelis non servit ad nutum ma- 

leria rerum visibilium. 

7. Nec putandum est istis transgressoribus an- 
gelis ad nutum servire hano visibilium rerum ma- 
teriam : sed Deo polius, a quo hec potestas datur 
quantum inconimutabilis judicat. 

(uod non sunt creatores, licet per eos magi ranas et 

alia fecerint,sed solus Deus. 

8. Nec sane creatores illi mali angeli dicendi sunt, 
quia per illos magi ranas et serpentes fecerurit ; non 
enim Ipsi eas creaverunt. Omnium quippe rerum que 
corporuliter visibiliterque nascuntur, occulta quae- 
dau semina in corporeis mundi hujus clementis la- 
tent,que Deus originaliter eis indidit. ipse ergo Crea- 
lor est omnium rerum qui Creator est invieibilium 
seminum ;quia quecunque nascendo ad oculos no- 
stros exeunt, ex occultis seminibus accipiunt pro- 
grediendi primordia et incremen!a debite magni- 
tudinis,distinctionesque formarum ab originalibus, 
ut 1là dicam, regulis sumunt. . 
Sicut parentes non dicuntur creatores filiorum nec agri- 

colz frugum, ita nec boni angeli nec mali, etsi per 

eorum minislertum fiant creaturz. 

9.Sicut ergo nec parentes dicimus creatores homi- 
num, necagricolascreatores frugum,quamvis eorum 
extrinsecusadhibitis motibus ad istacreanda Dei vir- 
tus interius operetiur;ila non solum malos,sed nec 
bonos angelos fas est putare creatores.Sed pro subti- 
litatesuisensuecorporisseminaistarum rerum nobis 
occultiora noverunt,et ea per congruas temperatio- 
nes elementorum latenter spargunt,atque ita et gig- 
nendarum rerumetaccelerandorum incrementorum 

rebenl occasiones.Sed nec boni haec nisi quantum 

eusjubet,nec mali hecinjuste faciunt nisi quantum 
juste Ipse permitit. Nam iniqui malitia voluntatem 
suam habent injustam, potestatem autem non nisi 
juste accipiunt sivead suam penam,sivead aliorum; 
vel paeenam malorum,vel laudem bonorum. 

Sicul justificaliomem mentis, ita creationem rerum solus 
Deus operatur; licet creaiura extrinsecus serviat. 
10. Sicut ergo mentcm nostram justificando for- 

mare non potest niei Deus,predicure autem extrin- 
secus Evangelium etiam homines [oss nt,nonsolum 
boni per veritatem.sed etium mali per oceasionem ; 
ita creationem rerum visibilium Deusinteriusopera- 
tur.Exteriores autem operationes atque contempla- 
tiones,sive occasiones, ab angelis tam bonis quam 
malie,vel etiam ab hominibus adhibentur.Sed hec 
ab hominibus tanto dilficilius adhibentur,quantum 
eis desunt sensuum subtilitates et corporum mobili- 
tates in membris terrenis et pigris.Unde qualibus- 
cumque angelis vicinas causas ab elementis contra- 
here quanto facilius est,tanto mirabiliores in hujus- 
modi operibus eorum existunt celeritates; sed non 
est creator nisi qui principaliter ista format,nec quis- 
quam hoc potest nisi unus creator Deus. Aliud est 
enim ex intimo ac summo causarum cardine condere 
ac ministrure creaturam, quod. facit solus creator 
Deus ; aliud autem pro distributis abillo viribus ac 
lacultatibus aliquam operationem forinsecus admo- 
vere.ut tunc vel tunc, sic vel sic, exeat quod crea- 
tur.lsta quippe originaliter et pritordialiter in qua- 
dam textura clementorum cuncta jani creata sunt, 
sed acceptis opportunitatibus postea prodeunt. 

Quod angeli mati mulia possunt per nutuz vigorem, — 
qua nan possunt propler Dei vel bonorum angelorum 
prohibitionem,id est,quia non permittuntur. 

11. Illud quoque sciendum est,quod angeli mali 


661 


quedam possunt per nature subtilitatem qua tamen 
non possuntpropter Dei vel bonorum angelorum pro- 
hibitionem,id est,quia non permittuntur illa facerea 
Deo vel ab angelis bonis ;possent utique fecigse cini- 
phes qui ranas serpentesque fecerunt.Quedam vero 
non possunt facere,etiam si permittantur ab angelis 
guperioribus,quia non permittit Deus. Unde Aug.in 
lib. 3 de Trin.,cap. 9 : Ex ineffabili potentatu Dei fit 
ut quod possent mali angeli si permitterentur,ideo 
non possuntquia non permittuntur. Neque enim oc- 
currit alia ratiocur non poterant facere ciniphes qui 
ranas serpentes jue fecerunt, nisi quia major aderat 
dominatio prohibentis Dei per Spiritum sanctum ; 
quod etiam magi confessi sunt,dicentes:Diqitus Dei 
est hic.Quid autem per naturam possint, nec tamen 
possint propter prohibitionem,et quid per ipsius na- 
ture suce conditionem facere non sinantur, homini 
explorare difficile est imo impossibile.Novimus ho- 
minem posse ambulare, et neque hoc posse si non 
permittatur; volare autem non posse,etiam si per- 
mittatur. Sic et illi angeli quedam possunt facere 
si permittantur ab augelis potentioribus ex imperio 
Dei ;quedam vero non possunt, etiam si ab eis per- 
mittantur, quia ille non permittit a quo est iilista- 
lis nature modus, qui etiam per angelos suog illa 
plerumque non permittit qui concessit ut possint. 


DISTINCTIO VIII. 
UTRUM ANGELI OMNES CORPOREI SINT,QUOD QUIBUSDAM 
VISUM EST,QUIBUS AUGUSTINUS CONSENTIRE VIDETUR, 


DICENS ANGELOS OMNES ANTE CASUM HABUISSE COR- - 


PORA T£NUIA ET SPIRITUALIA :SED IN CASU MUTATA IN 
DETERIUS MALORUM CORPORA,UT IN EIS POSSENT PATI. 


1. Solet etiam in questione versari apud doctos 
utrum angeli omnes, boni scilicet ac mali, corporei 
Bint, id est, corpora habeant sibi unita.Quod aliqui 

utant,innitentes verbis Augustini,qui dicere vide- 
ur quod angeli omnes aute confirmationem vel la- 
psum corpora aerea habuerint de puriori ac supe- 
riore parte formata, ad faciendum habilia, non ad 
patiendum : et angelis bonis qui perstiterunt, talia 
gunt observata corpora,ut in eis possint facere,et non 
pati,que tante sunt tenuitatis,uta mortalibus videri 
non valeant,nisi supervestita aliqua grossiori forma ; 

ua assumpta videntur,depositaque videridesinunt. 
Angelis vero malis muliata suntin casu corpora in de- 
teriorem qualitatem spissiorisaeris.Sicut enim a loco 
digniori in inferiorem locum,id est, caliginosum ae- 
rem, dejecti sunt,ita illi corpora tenuia inutatasunt 
et transformata in deteriora corpora et,spissiora in 
quibus pati posslnt a superiori elemento, id est,ab 
igne.Et hoc Augustinus sensisse yidetur super.Gen. 
ita dicens: Demones dicuntur aerea animalia, qui 
corporum aereorum natura vigent ;nec per mortem 
dissolvuntur,quia przvalet in eis elementumaptius 
ad faciendum quam ad patiendum. Ad patiendum 
enim humor et humus ; ad faciendum, aer et ignis 
aptitudinem praebent. Transgressores vero angeli 
cum principesuonunc diabolo,tunc archangelo,non 
mirum si post peccatum in hanc caliginem detrusi 
gunt. Neque etiam hoc mirum est si conversi sunt ex 

cena in acream qualitatem qua possunt ab igne pati. 

aliginosa tamen aeris tenere tantum permissi sunt, 
quieiscarcersitusquead tempusjudicii. Eccehis ver- 
bis videtur Augustnus ita traderequod quidam opi- 
nantur decorporibus angelorum.Hocautem cum alii 
dixisse astruunt non ita sentiendo, sed opinionem 
aliorum referendo, quod ex ipsius verbis dijudicare 
volunt ;quibus ait, Deemones dicuntur aerea anima- 
lia ;non ait sunt ;ita enim :Quidam dicebant.De babi- 
tatione vero caliginosiaeris in quem detrusi sunt non 
opinando,sed rei veritatem asserendo eum tradidisse 
dicunt,quod ipsius locutionis distinctio ostendit, Di- 
cunt quoque plurimos catholicos tractatores in hoc 
convenisse atque id concorditer docuisse, quod an- 
geli incorpore: sint, nec corpora habeant sibi unita, 
assumantautem aliquando corpora,Deo preparante. 


PETRI LOMBARDI. 


ad impletionem ministerii sui sibi a Deo injuncti,ea- 
demque post explettonem deponunt ; in quibus cor- 
poribus hominibusapparueruntatque locuti sunt. Et 
aliquando quidem ]jocuti sunt ex persona Dei sine 
distinctione alicujus persone,aliquando ex persona 
Patris, vel Filii, sive Spiritus saneti. 
Quod Deus in corporalibustilisantiquis formisapparutt. 
2.Nec dubitandum est Deumin corporalibus formis 
apparuisse hominibus, sicut Augustinus in lib.2 de 
Trinitate ostendit, conferens diversa Scripture testi- 
timonia ex quibus Deum in corporeis figuris homi- 
nibus apparuisse probat ; et aliquando ex 
Dei sine distinctione, aliquando sub diselinctione 
ereonarum sermonem ab eis factum eese. 

e perplexa quzsttene quam ponit Augustinus,quzrens 
an ad exhibendum has corporales apparttiones creatu- 
ra nova sttformata,an angeli qui ante erant miss ;et 
si ipsi missi sunt, uirum servata spiritualis corporis 
qualitate aliquam speciem corporalem de corpulen- 
Hiori maleria assumpserint, an proprium corpus 
suum mutaverit in speciem aclioni sus aptam. 
3.Sed ubiDeum hominibus in corporalibusimagi- 

nibusapparuisse asserit, perplexam questionem pro- 
ponit,quam nec absolvit, querens utrum in illis cor- 
poralibusapparitionibus creatura aliquacreareturad 
illud opus taptum,in qua Deus hbominbus appareret: 
an angeli qui ante erant ita mitterenlur,uL manentes 
in suis spiritualibus corporibus assumerent ex cor- 
pulenta inferiorum elementorum materia aliquam 
speciem corporalem, quam coaptatam quasi aliquam 
vestem mutarent in quaslibet species corpo: ve- 
ras quidem ;ancorpus suum proprium verterent in 
species aptas actionibus suis per virtutem sibi & Deo 
datam. Ait enim ita Aug., inlib. 3de Tmn., q. 3, 
c. 1: Querendum ost in illis antiquis corporalibus 
formis et visis utrum ad hoc opus tantum oreatura 
formata sit,in qua Deus.sicut tunc opor&uissejudica- 
vit,humanis ostendereturaspectibus ; an angeli qui 
jam erant ita mittebantur, ut ex persona Dei loque- 
rentur, assumentes corporalem speciem de creatura 
corporea in usum ministerii sui; sn ipsum corpus 
guum cui non subduntur, sed subditum regunt, mu- 
tantes atque vertentes in species quas vellent aecom- 
modatas atqueaptasaetionibus-suis,secundum attri- 
butam a Creatore sibi potentiam. Sed fateor excedere 
vires intentionis mex uirum angeli, manente spiri- 
tuali sui corporis qualitate, per hanc occultius ope- 
rantes,assumant ex inferibribus elementiscorpulen- 
tioribus corpus quod sibi eonptatum quasi aliquam 
vestem mutent et vertantin quaslibet species corpo- 
rales et ipsas veras,sicut aqua vera in vinum verum 
conversga est a Domino ; an ipsa propria corpora et 
sua transforment inid quod volunt accommodatum 
&d id quod agunt.Sed quod horum sit(quoniam homo 
sum)nullo experimento cemprehendere valeo ; sicut 
angeli qui hoc agunt.Attende, lector,quia quzstio- 
nem propositam non solvit,sed indiscussam reliquit, 
utrum angeli qui mittebantur servatis Suis propriis 
spiritualibuscorporibus supervwestirentur aliquacor- 
pulentiori specie, in qua possent videri ; an ipsum 
corpus mutarent et transformarent in quamcumque 
vellentspeciem in qua possent cerni.In quibus ver- 
bis videtur Augustinus attestari angelos esse cor- 
poreos,ac propria et spiritualia habere oerpora. 

Quod. Deus in specie qua est Deus-munquam morta- 

libus apparuit. 

4. Ceterum hec velut nimis profunda atque ob- 
scura relinquentes, illud indubitanter teneamus: 
quod Deus in specie essentie suse nunquam-nortali- 
bus apparuit ;sicut famulosuo Moysi dicit, Exod.33; . 
Non videbit yne homo,et vivet. Et in Evangelio, Joan.1, 
legitur :Deum nemo vidit unquam. Visibilo enim quid- 
quamnon est quod non sit mutabile. Ideo substantia 
sive essentia Dei, quoniam nullo modo mutabilisest, 
nullo modo per seipsam visibilis est. Proinde illa: 
omnia que patribus visa sunt, cup Deus illis pre- 
sentaretur,per creaturam facta esse manifestum est. 


P8ODAa - 


660 


Etsi nos latet quomodo ea ministris angelis fecerit 
Deus per angelos, tamen facta esse dicimus. Audeo 
ergo fiducialiter dicere nec Deum Patrem, nec Ver- 
bum ejus, nec Spiritum ejus, qui est unus Deus, per 
id quod est atque idipsum est, ullo modo esse muta- 
bilem, ac per hoc multo minus esse visibilem. 
Utrum dxmones intrent ín corpora hominum substan- 
taliter, an illabantur mentibus hominum. 

5.Illud etiam consideratione dignissimum, videtur, 
utrum demones, sive corporei sive incorporei sint, 
hominum substantialiter intrent corpora, eorumque 
animabus illabantur ; an ideo intrare dicantur, quia 
malitie su2ibieffectum exercent Dei permissione op- 
primendo atque vexando eas, vel in peccatum pro 
voluntate sua trahendo. Quod in homines introeant 
atqueab ers expulsi exeant Evangelium aperte decla- 
rat,commemorans demonia in quosdam ingressa, et 
per Ghristum ejecta ; sed utrum secundum substan- 
tiam fuerint ingressa, an propter mali effectum di- 
canturingressa, non adeo perspicuu:n est. De hocau- 
tem Aug., in lib. de ecclesiasticis Dogmatibus, c.83, 
ait : Demones per energieam operationem noncredi- 
mus substantialiterillabi anime, sed applicationeet 
oppressione uniri. fllabi autem menti, illi soli possi- 
bileestqui creavit,qui natura subsistens incorporeus 
capabilis est sus facture. Ecce hic videtur insinuari 
quod substantialiter non illabantur demones vel in- 
troeantcorda hominum.Beda quoque super illum lo- 
cum Act. apostolorum. c. 5, ubi Petrus ait AÁnanie: 
Cum tentavit Satan:s cor tuum ? dicit notandum quod 
mentem hominis juxta substantiam rihil implere 
possit, nisi creatrix Trinitas, quia tantummodo se- 
cundum operationem et voluntatis instinctum anima 
de his quz sunt creata impletur. Implet vero Satanas 
cor alicujus,non quidem ingrediens in eum etin sen- 
sum ejus, neque introiens aditum cordis (siquidem 
potestas hoc solius Dei est, sed callidaet fraudulenta 
deceptione auimam in effectum malitise trahens per 
cogitationes et incentiva vitiorum quibus plenusest. 
Implevit ergo Satanas cor Ananis, non intrando,sed 
malitie suc virus inserendo. Idem spiritus immun- 
dus flamma virtutum de cordibus fidelium expulsus, 
doctoribus veritatis luctantibus venenum persecu- 
tionis infundit. His auctoritatibus ostenditur quod 
dasmones non substantialiter intrant corda homi- 
num, sed propter malitia» effectnm ; de quibus pelli 
dicuntur, cum nocere non sinuntur. 


DISTINCTIO IX. 
DE ORDINUM DISTINCTIONE, QUI ET QUOT SINT. 


1. Post predicta superest et cognoscere de ordini- 
busangelorum quidScriptura tradat.Qua in pluribus 
locis novem esseordines angelorum promulgat, sci- 
licet angelos, archangelos, principatus, potestates, 
virtutes, dominationes, thronos, cherubin, et sera- 
phin. Et inveniunturinistisordinibustriaterna esse, 
et in singulis tres ordines, ut Trinitatis similitudo 
in eis insinuetur improssa;unde Dionysius tres ordi- 
nes angelorum esse tradit,ternos in singulis ponens. 
Sunt enim tres superiores, tresinferiores, tres me- 
dii. Superiores : seraphin, cherubin, throni ; medii: 
dominationes, principatus, et potestates ; inferio- 
res : virtutes, archangeli, angeli. 

Quid appetetur ordo, et quc sit ratio nominis cujusque. 

2. Hic considerandum est quid appelletur ordo ; 
deinde utrum ab ipsa creatione fuerit distinctio illo- 
rum ordinum. Ordo autem dicitur multitudo ccele- 
atium spirituum, qui fnterse in aliquo munere gra- 
tie similantur,sicutetin naturalium datorum mune- 
re conveniunt. Ut, verbigratia. seraphin dicunturqui 
prealiis ardent charitate ; seraphin enim interpreta- 
tur ardens vel succendens; cherubin,qui pre aliisin 
scientia eminent ; cherubin enim interpretatur ple- 
nitudo scientie:thronus dicitursedes ; throni autem 
vocantur (ut beatus Gregorius, hom. 34, super cap. 
Luc. 15, ait)qui tanta divinitatis gretia replentur, ut 
in eis sedeat Deus, et per eos judicia decernat atque 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1I, DIST. IX. 


670 


informet:dominationes vero vocanturquiprincipatus 
et potestates transcendunt:principatus dicuntur qui 
sibi subjectis qu: sunt agenda disponunt, eisque ad 
explenda divina mysteria principantur: potestates 
nominanturhi qui hoc ceteris potentiusinsuo ordine 
acceperunt, ut virtutes adverse eis subjecto eorum 
refrenentur potestate, ne homines tantum tentare 
valeant, quantum desiderant : virtutes vocantur illi 
perquos signa et miracula frequenter fiunt : archan- 
geli qui majora nuntiant: angeli,qui minora. 


Quod hzc nomina non propter se, sed propter nos. eis 
data sunt, quae sumpta sunt a; donis gratize quae non 
habent singulariter, sed excellenter, et a praecipuis 
nominantur. | 
3. Hic nomina illis non propter se, sed propter 

nos eis data sunt. Qui enim sibi noti sunt contempla- 

tione, nobis innotescunt cognominatione. Et nomi- 
nantur singuli ordines & donis gratiarum qua non 
singulariter, sed excellenter data sunt in participa- 
tione. In illa enim coelesti curia, ubi plenitudo boni 
est, licet quedam data sint excellenter, nihil tamen 
possidetur singulariter. Omnia enimin omnibus sunt 
non quidem equaliter; quia alii aliis sublimius pos- 
sident, qui tamen omnes babent. Cumque. omnia 
dona gratiarum superiores ordinessublimius et per- 
fectius perceperint, tamen ex precipuis sortiti sunt 
vocabula, inferioribus cetera relinquentesordinibus 

&d cognominationem ; ut seraphin, qui ordo excel- 

lentissimus estimatur,tam dilectionem quam cogni- 

tionem divinitatis ; et cetera virtutum dona cseteris 
omnibus sublimius et perfectius percepit,ot tamen 

':ab excellentiori dono, id est, a charitate nomen ac- 

cepit ille superior ordo. Majus enim donum estipsa 

charitas, quam scientia. Item, majus est acire quam 
judicare; scientia namque informat judicium. Ídeo- 
que secundusordo a secundo dono, id est, cognitione 
veritatis, appellatus est,scilicet cherubin : ita de aliis 
intelligendum est. Assignatur ergo excellentia ordi- 
num secundum excellentiam donorum, et. tamen, 


'Sicut Gregorius, hom. 34 Evang., ait:Illa donaomni- 


bus sunt communia. Omnes enim ardent charitate, 
et scientia pleni sunt:sic et de aliis. Sed superiores 
aliisexcollenfius, ut jam dictum est, ipsa acceperunt, 
a& quibuset nominantur; undeGregorius: Inillasum- 
ma civitate quisque ordo ejus rei censetur nomine, 
quam plenius accepit in munere. 


Quovstio ex verbis Gregorii orta. 

4. Sed oritur hic quastio talis: Siquisqueordo ab 
illo dono nominatur quod plenius possidet,tunc che- 
rubininscientia preeminentomnibus,quiaa scientia 
nominatur.Sed qui magis diligit, plus cognoscit. Tan- 
tum cnim,ut tradit auctoritas,cognoscit ibi quisque, 
quantum diligit. Itaqueseraphin non solum in chari- 
tate, sed etiam in sciontia preeminent. Ideoqueau- 
ctoritas illa sic videtur intelligenda, ut comparatio 
uon referatur ad oranes ordines, sed ad quosdam, 
8acilicct inferiores. Ille enim ordo non plenius sera- 
phin accepit scientiam in munere, sed plenius aliis 
ordinibusqui sunt inferiores. Nec nominatur quisque 
ordo ab omni re quam plenius aliis accepit,sed ad 
aliqua rerum quas accepit. Vel potest comparatio re- 
ferri non ad ipsos ordines, sed ad alia dona ; nec ad 
omnia alia dona, sed ad quedam.Sicut enim homi- 
nes, cum plura habeant dona, quadam aliis ex- 
cellentius possident ; ita forte et angel quibusdam 
muneribus magis pollent, et aliis quibusdam minus. - 


Utrum ordines ab. initio creationis ita distincti fuerint. 


5.Jam nuucinquirerer estat utrum et isliordines a 
creationis initioita fuerint distincti. Quod ita fuerint 
distincti a primordiosus conditionis,videturtestimo- 
nio auctoritatisinsinuari,qua tradit desingulis ordi- 
nibus aliquos cecidisse.De ordine namque superiori 
Luciferille fuit,quo nullus dignior conditus fuit. Apo- 
tolus etiam principatus et potestates tenebrarum no- 
minat,ostendens deordinibusillis cecidisse ; quicum 
in malis ministerium exerceant, non tamen penitus 


871 


nominibusordinum suorum privati sunt.Sed non vi- 
detur illud posse stare. Non enim tunccharitate arde- 
bant ; nec sapiontia pollebant, neque in eis Deus se- 
debat ;si enim hoc habuissent, non cecidissent. Non 
ergotunc eraut cherubin, vel seraphin,vel throni. Ad 
quoddicimusquiaantecasum quorumdam nonerant 
isti ordines, quia ngndum habebantdonain quorum 
participationibus conveniunt.Sed quibusdam caden- 
tibus, aliis apposita sunt; eisqui qui cecideruntcol- 

[ata fuiasent eadem dona, si perstitissent. Ideoque 

Scripturadicit desingulisordinibusaliquos cocidisse 

non quia fuissent in ordinibus et postea corruerint, 

Sed quia si perstitissent, eoruin aliqui in singulis 

fuissent ordinibus, qui et in nature tenuitate, et in 

forme perspicacitaie, dilferentes gradus habebant, 
sicut illt qui perstiterunt. Alii enim, ut prediximus, 
guperiores, alti interiores conditi sunt. Superiores, 
qui natura magis subtiles, et s pientia magis perspi- 
Ccaces ; inferiores, qui natura roinus subtiles, etintel- 
ligentia minus perspicaces facti sunt. Has autem in- 
visibiles differentias invisibilium solusille pondera:e 
potuit, qui omnia $n numero et mensura el pondere 
disposuit, id est, in aeipso qui est mensura omni rei 
modum prefigens, etnumerua omni ret speciem pra- 
bens, et pondus omnem rem ad stabilitatem trahens, 
id est, terminans ct formans et ordinans omnia. 
Utrum omnes angeli ejusdem ordinis sinl aequales. 

6. Preterea considerari oportet utrum omnesan- 
geliejusdem ordinis equales sint.Ita esse quibusdam 
placuit ; sed non est hoc probabile, nec assertione 
dignum;quia Lucifer qu?fuitde collegio superiorum, 
ipsis etiam dignior exstitit, qui aliis exceHentiores 
creati fuerant. Ex quo percipitur quod si Derstitisset, 
in ordine superiori fuisset, et aliis ejasdem ordinis 
dignior extitissel. Sicut enim unus est ordo apostolo- 
rum, et alter inartyrum, et tamen in apostolis alii 
gunt digifiores, similiter et in martyribus alii aliis 
sunt superiores; ita et in ordinibus angelorum recte 
creditur esse. 

Quomodo dicas Seriptura decémum ordinem ex homi- 
nibus compleri, cum non sint nisi novem ordines. 
7. Notandum etiam quod decimus ordo legitur de 

hominibus restaurandus. Sed cum non sint aisi no- 

vem ordines, nec plures fuissent etiam si illi qui ce- 
ciderunt perstitissent, moventur lectores quomodo 

Scriptura dicatdecimum ordinem compleri exhomi- 

nibus. Gregorius namque, hom. 34, super. cap. 15 

Luce,ait homines assumendo in ordine angelorum 

quorum alii assumunturin ordine superiorum, qui 

scilicet magisardent charitate; aliiin ordine inferio- 
rum, qui scilicet minus perfecti sunt. Ex quo appa- 
ret non essede hominibus formandum decimum or- 
dinem, tanquam novem sint angelorum et decimus 
hominum, sed homines pro qualitate meritorum sta- 
tuendos in ordinibus angelorum. Quod ergo legitur 
decimus ordo complendusde hominibus,extali sensu 
dictum fore accipi potest, quia de hominibusrestaura- 
bitur quod in angelis lapsum est, de quibus toteor- 
ruerunt, et possil fieri ducimus ordo. Propter quod 

Apostolusdicit, Ephes. 1 : lHestaurari oma: in Christo 

qua in crelis,et qu eliam tn terris sunt,quia per Chri- 

stum redemptum est genus humanum, de quo fit re- 
paratio ruinz angelicze; tamen non minus salvaretur 
mo si angelus non cecidisset. 

Quod homines assumuntur juxla numerum slantium, 

non lapsorum. 

8. Non enim juxta numerum eorum qui cecide- 
runt, sed eorum qui permanserunt homines ad bea- 
titudinem admittuntur. Unde Gregor., hotn. 34: Su- 
perna illa civitas ex angelis et hominibus constat; ad 
quam credimus tantos huinani generis ascendere, 
quantos illic contigit angelos remansisse ; sicut scri- 
ptum est in cantico Deuterononmii, c. 32 : Statuilter- 
minos populorum juxta numerum angelorum Dei. 
Quidem dicunt secundun numerum lapsorum angelo- 

rmm homines reparandos. 

9. A quibusdam tainen putatur quod homines repa- 


PETRI LOMBARDI 


014 


rentur juxta numerum angelorum qui ceciderunt, ut 
illa celestis civitas nec suorum civium numero pri- 
vetur,nec majori copia regnet. Quod August., in En- 
chirid., c. 29, senlirevidetur, non asserens de homi- 
nibus plus salvari quam corruit de angelis, sed non 
minus ; ita dicens : superna Ilierusalein, mater no- 
Stra, civitas Dei, nulla civium suorum numerositate 
fraudabitur, aut uberiore etiam copia fortasse regna- 
bit. Nequectiam numerum autsanctorum hominum, 
autimmundorumd:iemonum novimus; in quorum lo- 
cum succedentes filii catholice matris, qua, sterilis 
apparebatin terris, in ea pace de qua illi ceeiderunt, 
sineulloteinporistermino permanebunt. Sed illorum 
civium numerus,sive qui est, sivo qui fuit, sive qui 
futurus est, in contemplatione ejus artifipis est, 
ri vocat ea qu£ non sunt lanjuam ea quae. sunt, 

om. 4. Ecce aperte dicit non minus de hominibus 
salvari, quam corruitdeangelis; sed plus uon asserit. 


DISTINCTIO X. 
AN OMNES SPIRITUS COELESTES MITTANTUR ; ET PONIT 
DUAS OPINIONES, ET AUCTORITATES QUIDUS INNIPUN- 
TUR. 


1. Hoc etiam investigan ium est utrum omnes illi 
coelestes spiritus ad exteriora nuntianda mittantur. 
Quidam putant aliquos in ilJa inultitudine esse qui 
foras pro officio exeunt, alios qui intus semper assi- 
stunt ; sicut scriptum est in Dan., c. 7 : Milia mil- 
lium ministrabantei, et decies centena millia assistgbant 
ei. Item Dion.,in Hierarchia, que sacer principatus 
dicitur, de prelatione spirituum ait : Superiorailla 
agmina ab intimis nunquam recedunt, quoniam ea, 
quie preeminent usum exterioris offictinunquam ha- 
bent. His auctoritatibusinnituntur qui angelos mit4i, 
nisi inferiores, inficiantur. 

Objeclio contra illos. —— 

2. Quibus objicitur quod Isaias ait,6.6. : Volavit ad 
me unus de Seraphin, qui ordo superior est et excel- 
lentior. Ideoque si de illo ordine mittuntur, non est 
ambigendum quin etiam etde aliis mittantur. Aposto- 
lus quoque ait, Hebr. 4 : Omnes sunt administratores 
spiritus, ministeriummissi. lis testimoniis asserunt 
quidam omnes angelos mitli.Nec dcbet indignum vi- 
deri si eliam superiores mittantur, cum et ille qui 
creator est omnium ad hac inferiura descenderit. 
Questio : Si omnes mitluntur, cur unus tantum ordo 

nomine angelorum censetur. 

3. Hic oritur questio : Si omnes inittuntur et nun- 
tii Dei existunt, quare unus tantum, inter novem or- 
dines,angelorum nomine censetur? Ad quod quidam 
dicuntomnesquidem mitti,sed alios aspius et quasi 
ex officio injuncto, qui proprie angeli vel acchangeli 
nominantur; alios vero raiius mitti,scilicet majores, 
causa exira communem dispensationem oborta; qui 
cum angelorum ministerium suscipiunt, etjam no- 
men assumunt. Unde psal. 103: Qui facis angelos tuos 
spiritus et ministros ; quia illi qui natura spiritus 
sunt, aliquando angeli, id est. nuntii fiunt. 

Putant quidum Michael, Gabriel, Raphael de superiori 
ordine fuisse ; et sunt nomina spirituum, et non or- 
dinum. 

4. Et putant illi Michael, Gabriel, Raphael de supe- 
riori ordine fuisse.Michael interpretatur quis ut Deus? 
Gabriel,fortitudo Dei; Raphael medicina Dciz;nec sunt 
isla nomina ordinum, sed spirituum, et dicunt qui- 
dam siagulum horum unius proprie ac singulariter 
spiritusesse nomen. Aliinero, non unius singulariter 
et determinate, sed nunc hujus. nudc illius esse no- 
men,secunduin qualitatem eorum ad que nuntianda 
vel gerenda mittuntur: sicut et demonum quadam, 
nomina sunt quae quidam putant esse unius propria, 
alii vero pluribus communia. Diabolus quippe, qui 
Grece ita vocatur, et criminator interpretatur v 
deorsum fluens, Hebraice dicitur Satan, id est, adver- 
saríus.Dicitur et Belial,id est, apostata et absque jugo, 
dicitur etiam Leviathan, id est, eulditamentum eorum; 
ct alia plura reperies nomina qua vel unius spirilus 


613 


sunt propria, vel pluribus communia. 

Quomodo determinent przdiclas. auctorilates qui vi- 
dentur adversari, qui dicunt emnesangelos mitti. 
5. Qui autem omnes anrelos mitti asserunt, pra- 

dictas auctoritates. Danieiis scilicet et Dionysii, ita 
determinant. Dicuntur superiora sgmina Deo assis- 
tere, et ab intimis nunquam reccdere; non quin ali- 
quando mittantur, sed quia rarissime ad exteriora 
prodeunt; neque tanc ab intimis recedunt, sed fei 
presenti: et contemplationi sempor assistunt,quod 
etiam faciunt qui fre juenter mittuntur. 

(Quos ali$ dicant mitti, c quos dicant. non milt£i, cum 
determinatione auetoritatum quae videntur sibiudver- 
sari. 

6. Alii vero dicunt tres ordines supremos,scilicet 
cherubin, seraphin et thronos, ita creutori assistere, 
quod ad exteriora non exeunt; inferiores autem tros 
nd exteriora mit!i ; tres vero medios inter utrosque 
consistere, non modo dignitate vel loco, sed etiam 
officio, quia preceptum divinum à superieribua ac- 
cipiunt, et deferunt ad inferiores. Idcoque cuin su- 
premi mediis, et medii imis, atque hi hominibus prz. 
ceptum Dei nuntiant, meritoomnes angeli nominari 
debent. Kt ob id forte Apostolus aitomnes spiritusad- 
ministratores es*e Filii et milli in ministerium; et per 
omnes, non singulos ordines, sed de inferioribusor- 
dinibus singulos angelos complexus est. Hlud vero 
quod Isaias ait per verba Dionysii determinant di- 
centes: Hi spiritus qui mittuntur, percipiunt horum 
vocabulum quorum gerunt officium. Unde dicunt 
illum angelum qui missus est ad Isaium, ut munda- 
retetincenderetlabia propheto.fuisse de ordineinfe- 
riorum. Sed ideo dictus est forte de seraphin, quia 
veniebat incendere et consumere delicta Isaia. 

DISTINCTIO X1. 

QUOD QUAEQUE ANIMA HADET ANGELUM BONUM AD SUI 
CUSTODIAM DELEGATUM, ET MALUM AD EXERCITIUM. 
1. lllud quoque sciendum est, quod angeli boni 

deputati sunt ad custodiam horninum, ita ut quis- 
que electorum babeat angelum ad sui profectum 
atque custodiam specialiter delegatum. Unde 1n 
Evangelio, Matth. 18, Veritas a pusilloru:n scandalo 
prohibens ait : Angeli eorum semper vident faciem Pa- 
tris. Angelos dicit eorum essc, quibus ad custodiam 
deputati sunt. Super quem locum Hieron., tom. 9 
Comment., lib. 3, ad cap. 18 Matth.; Tobi. 5d.6 et 7, 
&; Actuum 12 b. tradit unamqusmque animam ab 
exordio nativitatis habere angelum a1 sui custo- 
diam deputatum, inquiens ita: Magna dignitas ani- 
marum est, ut unaquzque habeat ab ortu nativita- 
tis in custodiam sui angelum delegatum. Gregor, 
quoque dícit quod quisque bonum angelum sibi ad 
custodiam deputatum, et ununi malum ad exerci- 
4ium habet. Cum enim omnes angeli boni nostrum 
bonum velint, communiterque sa'uti omnium stu- 
deant, ille tamen qui deputatus est alicui ad. custo- 
diam,eum specialiter hortatur ad bonum: sicut legi- 
tur de angelo Tobi», et de angelo Petri in Actibus 
apostolorum.Similiter et mali angeli cum desiderent 
malum hominum,mag 8 tamen hominem ad malum 
incitat,et ad ad nocendum fortius instat ille qui ad 
exercitium ejus deputatus est 

Utrum singulis hominibus singuli angeli, «n pluribus 

depulatus sit unus. 

2, Solet autem queri utrum singuli angeli singulis 
hominibug,an unus pluribus ad custodiam vel exer- 
citium deputatus sit? Sed cum electi tot sint quot et 
boni angeli sunt,pluresconstat esseomnessimul bo- 
nos et malos homines quam boni angelisint. Et cum 
tot sint electi quot angeli boni, et angeli boni plures 
gint quam mali, pluresque aint hem.nes mali quam 
boni,nonestambigendum plures esse bonos homines 
quam sint mali angeli,et plures esse malos homines 
quam sint mali angeli vel boni angeli. 

Confirmat unum angelum pluribus hominibus deputari, 

sive simul, sive temporibus diversis. 

8. Ideoque dici oportet unum eumdemque ange« 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — EB. II DIST. XI. 


674 
lum, born m vel malum,plurihnshominibusdeputari 
ad custodiam vel exercitium,siveeodein tempore,sive 
diversis temporibus.Ideo autom dicimus eodem term- 
pore vel diversistemporibus,quia videtur quibusdam 
quod omnes hominesqui suntsimulinaliquo tempo- 
re,singuli singuios angelos habere possint, bonos vel 
malos;qunia licet major sit nuinerus hominum, conm- 
puiatis in unum omnibus qui fuerunt, et suni,et fu- 
turi sunt, quam angelorum tar quia homines de- 
cedentibus hominibus suecedunt, et idco nunquam 
simulsuntinhac vita,angeli vero nunquam decedunt, 
seed simul onines sunt.ideo esse polest ut singuli ho- 
minum dum inhacvitasuutsingu.os habeantangelos 
bonos vel malos ad sui custodiam velexercitium de- 
stinatos.Ceterum sive ita sit, sive non, non est du- 
bitandum unumquemque habere angelum sibi depu- 
tatuuisive pluribussimul destinatus sit, siveunisin- 
gulariter.Nec estmiranduni unum angelum pluribus 
hem'nibus ad custodiam deputari, cum uni homini 
plurium custodia depuletur, ita ut eorum quisque 
auum dicatur habere dominum, vel episcopum, vel 
abbatem. 

Utrum angeli proficiant in merito vel in praemio usque 

ad judicium. 

4. Pretereaillud considerari oportet, utrum angeli 
boni in prz»mio vel in merito proficiant usque ad ju- 
dicium.Quod in meritis proficiant a! quequotidie ma- 
gisac magis mereanturquibusdam videtur,exeoquia 
quotidie hominum utilitatibusinserviunt, eorumque 
profectibus student.Quibus etiam nihilominus vide- 
tur.quod etin premio proficiant.scilicetincognitione 
et dilectione Dei. Licet enim, ut aiunt, it confirma- 
tione beatitudinem acceperint eternam atque per- 
fectam,augeturtamen quotidie eorum beatitudo quia 
magis ac mag?s diligunt atque cognoscunt; etest eo- 
rum charitas, qua Deum et nos diligunt, et meritum 
et premium meritorum,quia oer eam et obsequia ex 
en nobis impensa merentur, et in beatitudine profi- 
ciunt; eLipsa eadem est premium,quia ea beati eunt. 

Auctoritalibus confirmant quod dicunt. 

9 Etquod angeli proficiant in cognitione, ac per 
hocinbeatitudine,testimoniissanclorum confirmant 
D:cit enim [saias,c,63,ex persona angelorum Christi 
ascendentis magnificentiam ndmirantium: Quis est 
iste qui venit de Edom, tinctis vestibus de Bosra? Et in 
psalm. 24: Quis est éste rex glorie? Ex quibus appa- 
ret quod mysterium Verbi incarnati pleniuseognove- 
runt angeli post impletionem quam ante.Et sicut in 
cognitione bujus mysterii profecerunt, ita dicunt eos 
in deitatis cngnitione proficere.Quod autem in hujus- 
modi mysterii cognitione prolecerint, evidenter docet 
Apostolus, Eph. 3, 6, dicens: Que sit dispensatio sa- 
eramenti abscondilti a seculis in Deo, ut innotescat mul- 
tiformis sapientia Dei per Ecclesiam principibus et po- 
testalibus in celestibus. Super quem locum dicit Hie- 
rou,toimn. 9,angelicasdiguitales prefatum mysterium 
ad purum non intellexisse, doneccorn pletaest passio 
Christi,etapostolorum praedicatio pergentes dilatata. 
Quod in hac sententia videtur Augustinus adversari 

Hieron. 

6. His autem videtur contradicere August. per 
eumdem locum Epistole dicens : Non latu:t angelos 
mysterium regni coelorum, quod opportuno tempore 
revelatum est pro salute nostra.llis ergo a seculis in- 
notuitsupra memoratum mysteriumquiaomniscrea- 
tur& non ante secula, sed a seculis est. Attende, le- 
etor,quia videntur dissentirein hacsententia illustres 
doctores. Ideoque ut omnis repugnantia de medio 
tollatur, predicta verba Haymonem sequentes ita de- 
terminemus, ut illis angelis qui tnajoris dignitatis 
sunt,et per quorum ministerium illa nuntiata sunt, 
ex parte cognita a seculis fuisse, utpote familiaribus 
et nuntiis; illis vere qui minoris dignitatis suntinco- 
gotta extitisse dicamus,usquequoimpleta suntet per 

eclesiam predicta; ettunc ab omnibus angelis per- 
fecte fuerunt cognita. Constat itaque omnes angelos 
in cognitione divinorum mysteriorum secundum pre- 


618 
cessum temporis profecisse. Unde non incongruen- 
ter ipsi dicunt angelorum scientiam ac beatitudi- 
nem augeri usque ad fuluram consummationein, 
quando in scientia ac beatitudine ita perfectissimi 
erunt, ut nec augeatur amplius nec minuatur. 

Aliorum opinio qut dicunt angelos in quibusdam praedi- 

ctorum non profecisse. 

7, Alii autem dicuntangelos n o )nfirmatione tanta 
deitatis dilectioneatque notitia fuisse preditos, ut in 
his ulterius non profecerint nec profecturi sint.Pro- 
fecerunt lamen in scientia rerum exteriorum, sicut 

incognitionesacramenti Incarnationiset hujusmodi, 
sed non iu contemplatione deitatis, quia Trinitatem 
in unitate,utque unitatemin Trinitate non plenius in- 
telligunt sive intellecturi sunt quam ab ipaa confir- 
matione perceperunt. Ita etiam dicunt eos in chari- 
tale non profecisse post confirmationem,quiaeorum 
charitas postea non est aucta ; et sic dicunt eos non 
profecisse in ineritis, sed hoc quantum ad vim me- 
rendi,non quantum ad numerum meritorum. Plura 
enim bona fecerunt postea, que tunc nou fecerant ; 
sed eorum charitas ex qua illa processerunt non est 
aucta,ex quatantum meruerunt antequam ista adde- 
rentur, quantum postea his adjectis.lllud vero quod 
alii superius dicunt probabilius videtur,scilicet,quod 
angeli usque ad judicium in scientia et aliis profi- 
ciant, 
Quodam auctoritates videntur. obviure probabiliori 
sententia. 
8.Quibustamen videnturobviare quorumdam auce- 
toritatum verba.Ait enim Isidorus, de summobDono, l. 
1, c. 12: Angeliin Verbo Dei omniasciunt antequam 
flant; sed nec omnes,nec omnia perfecleangelos scire 
dixit, et ideo eos in scientia proficere non removit. 
Gregor. ,in lib.Dialog.,cap.5,ait:Quid est quod ibi nes- 
ciant,ubi scientem oinnia sciunt? Ubi videtur dicere 
quod omnia sciant angeli,et nihil sit quod nesciant. 
ed accipiendum est hoc de his quorum cognitio bea- 
tum facit cognitorem, ut sunt ea que ad mysterium 
Trinitatis et unitatis pertinent. 


DISTINCTIO XII. 
POST CONSIDERATIONEM DE ANGELIS HABITAM, AGITUR 
DE ALIARUM RERUM CREATIONE, ET PRJECIPUE DE OPE- 
RUM SEX DIERUM DISTINCTIONE. 


1. Hec de angelice nature conditione dicta suffi- 
ciant.Nunc superest de aliarum quoque rerum crea- 
tione,acprecipuedeoperum sex dierum distinclione, 
nonnulla in medium proferre.Cum Deus in sapientia 
sua angelicos condidit spiritus.alia etiam creavit,si- 
cut ostendit supradicta Scriptura,Gen,1,qu«e dicit in 
principio Dcum creasse calum, id est, angelos, et ter- 
ram, scilicet, materiam quatuor. elementorum adhuc 
confusam,et informem, que a Grecis dicta est chaos, 
et hec fuit ante omnem diem. Deinde elementa di- 
stinxit Deus,et species proprias atque distinctas sin- 
gulis rebus secundum genus suum dicit; que non 
simul, ut quibusdam sanctorum Patrum placuit,sed 
per intervalla temporum ac sex volumina dierum,ut 
aliis visum est, formavit, 

Quod sancti traclatores videntur super hoc quasi adversa 
tradidisse, aliis dicentibus omnia simul facta in ma- 
leria et forma, aliis per intervalla temporum. 

2. Quidam namque sanctorum Patrum qui verba 
Dei atque arcana excellenter scrutati sunt,super hoc 
quasi adversa scripsisse videntur.Alii quidem tradi- 

erunt omnia simul in materia et forma fuisse creata, 
quod Aug. sensisse videtur. Alii vero hoc magis pro- 
baverunt ac asseruerunt, ut prima materia rudis at- 
que informis, quatuor elementorum commixitionem 

&tque confusionem tenens, creata sit. Postmodum 

vero per intervalla sex dierum ex illa materia rerum 

corporalium genera sint formata secundum species 
proprias. Quam sententiam Greg., Hieron. et Beda, 
aliique plures commendant ac praferunt.Qua etiam 

Soripture Geneseos (unde prima hujus rei ad nos 

inanavit cognitio) magis congrpere videtur, 


PETRI LOMBARDI. 


616 


Quomodo per intervalla temporis res corporales cond itce 

sint. 

3. Secundumhanc itaque traditionem,ordinem at- 
que modum creationis formationisque rerum inspi- 
ciamus.Sicutsupramemoratum esl,in principio crea- 
vit Deus celum,id est,angelicam naturam,sed adhuc 
informem ut quibusdam placet,etterram,id est,illam 
eonfusam,materiamquatuorelementorum,quam no- 
mine terre, ut Aug., tom. 1, lib. 1, de Gen. contra 
Manich., c. 7, ait, ideo appellavit Moyses,quia terra 
interomnia elementa minusest speciosa,etilla inanis 
erat, et incomposita propter omnium, elementorum 
conimixtionem;eamdem etiamwocat abyssumdicens: 
Ettenebra erant super faciemabyssi,etc.,quia confusa 
erat et commixta, specie distincta carens. Eadem 
etiam materia informis dicta est aqua super quam fe- 
rebaturSpiritusDemini,sicutsuperfertur fabricandis 
rebus voluntas artificis,quia subjacebat bone volun- 
tati Creatoris quod formandwm perficiendumquein- 
choaveram; qui, sicut Dominus et conditor, preerat 
fluitanti et confuse materiwe,ut distingueret per spe- 
cjes varias quando vellet, et sicut vellet. Hec ergo 
ideo dieta est aqua,quia omnia que in terra nascun- 
tur sive animalia, sive arbores, vel herbs et similia, 
ab humoreincipiunt formari atque nutriri.His omni- 
bus vocabulis vocata est illa informis materia,ut res 
ignota notis vocabulis insiguareturimperitioribus,et 
non uno tantum; nanisi uno tantum significaretur 
vocabulo, hoc esge putaretur quod consueverant ho- 
mines ia illo vocabulo intelligere.5ub his ergo nomi- 
nibus significata est materia illa confusa et informis, 
quie nulla specie cerni ac tractari poterat, id est,no- 
minibus visibilium rerum que inde future erant, 
proptor infirmitatem parvulorum, qui minus idonei 
sunt invisibilia comprehendere : et tunc erant tene- 
bre, id est, lucisabsentia.Non enim tenebre aliquid 
sunt,sed ipsa lucis absentia ; sicut silentium non ali- 
qua res est, sed ubi sonus non est silentium dicitur. 

t nuditas non aliqua res est, sed in corpore ubi 
tegumentum non est nuditas dicitur;sioutet inanitas 
non est aliquid, sed inanis dicitur locus esse ubi 
non est corpus, et inanitas absentia corporis. 

Quo sensu tenebre dicantur non esse aliquid, et quo di- 

cantur esse aliquid. 

4. Attende quia hic Augustinus tenebras dicit non 
esse aliquid,cum alibi tenebre intercreaturas ponan- 
tur que benedicunt Dominum; unde dicitur, Dan.30: 
Benedicite, lux et tenebra, Domino.ldeoque sciendum 
est tenebras diversis modis aceipi, scilicet vel pro 
lucisabsentia,qualitersupra accepit Aug,juxta quam 
acceptionem non suntaliquid; vel progere obscurato, 
sive aeris obscura qualitate, et secundum hoc alique 
res crealze sunt. Ideo ergo dicit tenebras tunc fuisse 
super faciem abyssi quia nondum erat lux ; qua si 
esset,et superesset et superfunderetur ; sed nondum 
lucisgratiaopus suumDeus venustaverat,quie postea 
in primo die formata est. 

Duo hic consideranda sant: quare tlla materia confusa 
sit dicta informis, et ubi ad esse proditt,quantumque 
tn altitudine ascenderit. 

5. De qua re priusquam tractemus, duo nobis 
discutienda occurrunt. Primum, quare illa materia 
confusa informisdicatur, an quia omni forma carue- 
rit,an propter aliud; secundo,ubi ad esse prodierit, 
et quantum in altum ascenderit. Ad illud ergo quod 

rimo positum est breviter respondentes, dicimus 
illam primam materiam non idso dictam fore infor- 
mem, quod nullam omnino formam habuerit, quia 
non aliquid corporeum tale existere potest quod nul- 
lam habeat formam ; sed ideo non absurdeinformem 
appellari posse dicimus, quia in confusione et per- 
mixtionequadam subsistens nondum pulchram aper 
tamque, et distinctam receperat formam, qualem 
mnodo cernimus.Facta est ergo illa materia in forma 
confusionis ante formam dispositisnis.In forma con- 
fusionis prius omnia corporalia materialiter simul et 
gemel eunt ereata;postmodum in forma digpositionig 


eT 


sex diebus sunt ordinata. Ecce absolutum est quod 

rimo in discussione propositum fuit,scilicet,quare 
la materia dicatur informis. 

Hic ad. id quod secundo querebatur, respondet. 

6. Nunc superest quod securdo proponebatur ox- 
plicare,ubi scilicet illa materia substiterit, et quan- 
tum in altitudine porrigebatur.Ad quod nihil temere 
asserentes, dicimus quod illa prima rerum omnium 
moles quando creata est,ibideim adesse videtur pro- 
diisse, ubi nunc formata subsistit. Eratque terreum 
hoc elementum in uno loco,eodemque inedio, sub- 
sistens ceteris tribus in una confusione permixtis ; 
. eisdemque circeumquaque in modo cujusdam nebu- 
!e oppansis, ita obvolutum erat, ut apparere non 
posset quod fuit. Illa vero tria in una permixtione 
confésa circumquaque suspensa, eousque in altum 
porrigebantur, quousque nunc summitlascorporee 
nature pertingit. Et sicut quibusdam videtur, ultra 
locum firmamenti extendebatur illa moles, qua in 
inferiori partespissioratque grosaiorerat in superiori 
vero,rarior ac lenioratque subtilior existebat;dequa 
rariori substantia putant quidam fuisse aquas,que 
super firnamentum essedicuntur.Talis fuit mundi 
facies in principio, priusquam reciperet formam vel 
dispositionem. 

Ostenso qualis fuit mundi facies in ipso primordio, in- 
cipit prosequi operum sex dierum distinctionem. 
7.Nunc superest ut dispositionem illam qualiter 

perfecta sit ordine prosequamur. Sex diebus, sicut 

ocet Scriptura Genesis, distinxit Deus,ct in formas 
redegit proprias,cunclaquiesimul materialiter fece- 
rat. Perfecitque opus suum die sexto ; et sic deinde 
die septimo requievit ab omniopere suo,id est,ces- 
savit novam ereaturam facere. Sex enimdiebus sex 
rerum genera distinxit,nihilque postea fecit, quodin 
aliquo illorum non contineatur: operatusest tamen 
postea, sicut Veritas in Evangelio ait : Puter meus 
operatus est usque nunc, et ego operor illud. 

De quatuor modis diving operationis. 

8. Quatuor enim modis,ut ait Álcuinus super Ge- 
neaim,operatur Deus.Primo in verbo,omnia dispo- 
nendo;secundo,in materia informi quatuor elemen- 
torum,de nihiló eam creando ; unde, Eccl.18 : Qui 
vivit in zlernum creavit omniasimul ; omnia scilicet 
elementa vel omniacorpora materialiter simulcrea- 
vit ;terlio, per opera sex dierum varias distinxit 
creaturas ; quarto,ex primordialibus seminibus non 
incognite oriuntur nature, sed note sepius refor- 
mantur,ne pereant. 

DISTINCTIO XIIT. 

QUAE FUERIT PRIMA DISTINCTIONIS OPERATIO. 

1. Prima autem distinctionisoperatio fuit formatio 
lucis,sicut ostendit ScripturatGenes., que commo- 
moratareruminformitate,earum dispositionem alu- 
ce inehoavit,subdens: Dixit Deus: FiAT LUX, et facta 
est lux : et divisitlucem atencbris,appellavitquelu- 
cem diem,et tenebras noctein.Et factum est vespere 
et mane dies unus. Congrue mundi ornatus a luce 
cepit,unde cetera quis creanda erant viderentur. 

Qualis fuerit lux 1lla, corporalis an spiritualis. 

2. Si queriturqualisillalux fuerit, corporalis sci- 
licet an spiritualis, id respondemus quod a sanctis 
legimus traditum.Dicit enim Aug.quia lux illa cor- 
poralis vel spiritualis intelligi potest. Si spiritualis 
accipitur,angelica natura intelligitur, qua prius in- 
formis fuit,sed posteaformata est,cum ad Creatorem 
conversa eicharitate adhesit,cujusinfirmitatis crea- 

-tio superiussignificata est,ut dictum est: [n prínci- 
pío creavit Deus colum et terram. Hic vero ejusdem 
formatio ostenditur cum ait:Fíat tur,et facla est lux. 
Hec ergo angelica natura prius tenebre, et postea 
Jux fuit,quia prius habuitinformitatem et imperfe- 
ctionem dein e formationis perfectionem ;etita di- 
visit Deus lucem a tenebris. Nam, utait Aug. super 
Genes.: Hujus creatureinformitasetimperfectio fuit 
antequam formaretur in amore Conditoris.Formata 
yero est quando conversa est ad incommutabile lu- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOH. — LIB. JI, DIST. Xil. 


618 


men Verbi.Si verocorporalis fuitlux illa, quod utique 
probabile est,corpus lucidum fuisse intelli itur,ve- 
ut lucida nubes ; quod non dc nibilo, sed de preja- 
cenli materia formaliter factum est, ut lux esset,et 
vim lucendi haberet, cum qua dies prima exorta 
est,quia ante lucem nec dies fuit nec nox,licet tem- 
pus fuerit. 

Quod lux illa facta est ubi sol apparet, quz in aquis 

lucere poterai. 

3. Si autem queritur ubi est facta lux illa, cum 
abyssus omnem terre altltudinem tegeret, dici po- 
test in illis partibus facta quas nunc illustrat solig 
diurna lux.Nec mirum lucem in aquis posse lucere, 
cum etiam naturam operalione sepius illustrentur, 
qui in prolundum mersi,misso ex ore oleo aquas sibi 
illustrant, que multo rariores fuerunt in principio 
quam imodosunt,quia nondum congregate fuerantin 
uno loco. Fucta estergo lux illa que vicem et locum 
solis tenebat, que motu suo cim umagitata noctem 
diemque discerr ebat.Ibi ergo primum lucem appa- 
ruisse verisimileest,ubi sol quolidiano cursu circum- 
vecius apparet,ut eodem traniite lux cireumctrrens, 
8c primo ad occasurn descendens,vesperam faceret ; 
deinde revocata ad ortum,auroram,id est,mane il- 
lustraret ; et ita divisit Deus lucem et tenebras, et ap- 
pellavit lucem diem, et teucbras noctem. 

Quod dies diversis modis accipitur. 

4.Hic notandum est quod dies diversis modis acci- 

pitur in Seriptura.Dicitur enim dies lux illa que illo 
riduotenebras illuminabat;et dicitur dies illumina- 
tio ipsaaeris.Dicitur etiam dies spatium viginti qua- 
inor horarum;qualiter accipitur cum dicitur:Factum 
est vespere et manediesunus.Quod ita distinguendum 
est : Factum est vespere prius, et postea mane ; et 
ita fuit dies unus explctus viginti quatuor horarum. 
Dies,scilicet naturalis,quia habuit vesperam sed non 
mane;mane enim dicitur (inis precedentis et initium 
sequentis diei,quod est aurora, que nec plenam ]u- 
cem,nec omnino tenebras habet.Mane ergo primus 
dies non habuit, quia nec dies precesserat qui se- 
quentis diei initio terminaretur ; et eo precipue,quia 
luce apparente,mox super terram plenus atque pre- 
clarus dies extitit, quia non ab aurora, sed a plena 
luce inchoavit,et mane sequentis diei consummatus 
est.Unde Beda,super Genes.:Decebat ut dies a luce 
inciperet,et in mane sequentis dici tenderet,ut opera 
Dei a luce inchoasse et in lucem completa esse signi- 
ficarentur.Reliqui autem dies mane habuerunt et ve- 
speram ; quorum quisque a 8uo mane incipiens,us- 
que ad alterius dici mane tendebatur. 

De naturali ordine computationis dierum,et de illo qui 

pro mysterio introdu ctus est. 

5. Hic est naturalis ordo disti netionis dierum, ut 
distinguantur atquecomputentur diesa mane ad ma- 
ne.Postea veroin mysterio factum est ut dies compu- 
tentur a vespera in vesperam,et ad jungatur dies pre- 
cedenti nocti in computatione,cum juxta naturalem 
ordinem precedensdies sequenti nocti adjungi debe- 
at,quia homoaluce per peccatum corruitin tenebras 
ignorantie et peccatorum,deinde per Christum a te- 
nebris ad lucem rediit. Unde Aposto/us, Eph. 5: 
Eramus aliquando tenebra,nunc autem lu x in Domino. 
Primus itaque dies non ab auroa,sed 9. plena luce 
incipiens,et post vesperam,paulatim o ccidente luce, 
excipiens mane sequentis diei, expletus est. Unde 
Beda : Occidente luce,et paulatim post spatium diur- 
na longitudinis inferiores partes subeun te, factum 
est vespere,sicut nunc usitato cursu solis fleri solet. 
lF'actum est autem mane eadem super t erram re- 
deunte, et alium diem inchoante, «t dies expletus 
est unus viginti quatuor horarum. Fuitque nox illo 
triduo omnino tenebrosa, que post creata sidera 
aliqua luce claruit. 

Cur sol factus est, si lux illa sufficiebat. 
6.Solet autem queri quare fictus estsol,si lux illa 
ad faciendum diem sufficiebat. Ad quod dici polest 
quoniam luxillafortesuperiores partes illustrabat,et 


Hi 


679 


ad illuminatienem inferiorum solem flerioportebat. 
Vel potius ideo,quia facto sole diei fulgor auctusest. 
Ampliori enim multo luce radiavit dies postea,quam 
ante.Si autem queritur quid deluce ilia factum sit, 
cum modo non apparent, potest dici aut de ea cor- 
pus soli formatum,aut in ea parte cceli non esse in 
qua 80] est; non quod ipsa sit sol, sed sic ei unita 
ut discerni non valeat. 

Quomodo «cciniendum sit illud : Dixit Deus, an sono 

vocts id Deus dixerit, an aliter. [L 

7. Preterea investigandum est quomodo accipien- 
dum sitqu^d ait: Dirit Deus,utrum temporaliter, vel 
sono vocis illud. dixerit, an alio modo. Augustinus, 
super Genes., lib. 1.c.2,tradit nec temporaliter, nec 
sono vocis Deum locutum fuisse;quia si temporal:ter, 
et mutabiliter.Et si corporaliter dicatur sonuisse vox 
Dei,neo lingua erat qua loqueretur, nec erat quem 
oportet et audire et intelligere. Berne ergo vox Dei, ad 
nhturam Verbi, por quod omnia facta sunt, refertur. 
Dixit ergo Deus : Fíut, eic., non temporaliter, non 
"ono vocis,sed in Verho sibi co:eterno,id est, Ver- 
bum genuit intemporaliter in quo erat, et disposuit 
eb terno, ut fieret in tempore,et in eo factur est. 
Quomodo accipiendum sit quod dicitur Pater operari 

in Filio, vel per Filium, vel in Spiritu sancto. 

8. Hic queri solet quomodo accipiendum sit quod 
dicitur Pater operari in Filio, vel per F'ilium, vel in 
Spiritu sancto.lliec enim Scriptura frequenter uobis 
proponit ; ut,ps. 103 : Omnia in Sapientia fecisti, Do- 
wnine,id est, in Filio ; et Gen.4 : [n principio, id est, 
in Filio,creavit Deus celum et terram. Vt illnd, Hebr. 1: 
Per quem fecit et secula. Super illum quoque psalmi32 
locum : Verbo Domini cceli firmati sunt, eic., dicit 
Augus. quod Pater operatur per Verbum suum et 
Bpiritum sanctuin. Quomodo ergo hoc accipiendum 
est ? Putaverunt quidam hzretici quod Pator, velut 
auctor et artifox,Filioet Spiritu sanctoin rerum ope- 
ratione, quasi instrumento, uteretur ; ex pridictis 
verbis errandi occasionem sumentes,quod velut bla- 
sphemum alque sane doctrine adversum abjicit 
pia fides. Non cst itaque intelligendum, ideo Scrip- 
turam frequenter commemorare Patrem operari 
in Fl'ilio vel per Filium, tanquam Filius non posset 
facere, si ei non  porrexisset Pater dexteram, vel 
tanquam aliquod instrumentum fuerit Patris ope- 
rantis, sed potius illis verbis Patrem intelligi vo 
luit cum Filto et Spiritu sancto operari, et sine eis 
hihil facere. . 

Contra hanc expositionem surgit haereticus. 

9. Sed dicit hereticus hacratione boc posse dixisse 
Filium operari per Patrem vel in Patre, et Spiritum 
Banctum cum utroque vel perutrumque,quia Filius 
cum Patre,et Spiritus sanctus cum ntroque opera- 
tür.Gui breviter respondetur,ideo illud dictum esse, 
et non istud, ut in Patre monstraretur auctoritas. 
Non enim Pater a Filio,sed Filius a Patre operatur, 
et Spiritus sanctus ab utroque. Ideoque etiam lilius 

r Spiritum sanctum legitur operari, quia cum 

piritu sancto operatur hoc ipsum a Filio habenti 
ut operetur. 

lia praedic'orum expositio. 

10.Potest et aliter illud accipi, ut dicatur Pater in 
Filiovel perFilium operari, quiacum genuit omnium 
opificem ;s:cuc dicitur Pater per eum judicare, quia 
gcnuit judicem.ita et per Spiritum sanctum dicitur 
operari sive Pater, sive l'ilius,quia ab utroque pro- 
cedit Spiritus sanctus factor omnium.Unde Joannes 
Chrys., in expositione Epistole ad Hebr., sic ait : 
Non ut hereticus inaniter suspicatur,tanquam ali- 
quod instrumentum Patris extitit Filius ; neque per 
eum Paterdiciturfecisse,'anquamipsefacere nonpos- 
get;sed sicut dicitur Pater. judicare per Filium, quía 
judicem genuit,sic etiam dicitur operari per Filium, 
quia eum constat opificem genuisse.Si enim causa 
ejus Pater est,secundum quod Pater est,multo am- 
|n eorum causa est. qui per Filium facta sunt, 

ec de opere prime diei dicta sunt. 


PETRI LOMBARDI. 


680 
DISTINCTIO XIV. 


DE OPERE BECUND/E DIEI, IN QUA FACTUM EST PIRMA- 
MENTUM. 

1. Dixit quoque Deus: Fiut firmamentum in enedio 
aquurum, et dividat aquas ab aquis. Divisilque aquas 
quie erant sub firmainento,ab hisque erant super fr- 
tfumentun.Sciendum est quod illiusceli describitur 
hic creatio,sicut ait Beda, super Genes.,in quo fixa 
'Sunt sidera; cuveuppositie sunt aque in aere et in 
terr»,et supposita aliz,de quibus dicitur : (Qui Legis 
aquis supertora ejus.Iu medio ergo firmamentumest, 
id est, sidereum coluru,quod de aquis factum esse 
credi potest.Chrysiallinus enim lapis eui magna est 
firmitas et perspicuitas,de aquis factus est. $1 quem 
vero inovet quouniodo aque nature fluide ct in 
ina labiles super celui possint eonsistere,de Deo 
Scriptum esse meminerit:Qui ligat aquus in nubibus 
$uis. Qui enim. infra coelum ligat aquas ad tempus 
vaporibus nubiurn retentas,potest etiam supercali 
sphaeram non vaporali tenuitate,sed glaciali solidi- 
tale aquas suspendere,ne labantur.Quales autem et 
ad quid condite sunt,ipse novit qui condidit. Ecce 
oslensum est his verbis quod colum factum sit, 
scilicet illud in quo sunt fixa sidera,id est,quod ex- 
cedit uereni ; el de qua materia,scilicet de aquis, et 
quales sunt aqua quis super illud celum, scilicet 
ut glacies soliditale. 

Alii putant celum, tllud esse ignez naturz, quibus 
consentiL Auguslinus. 

2. Quidam vero celum quod excedit aerisspatia, 
igues naturie dicunt,asserentessuper aerem purum 
ignein esse qui dicitur esse caelum ;de quo igne si- 
dera et luminaria facta esse conjeclant,quibus Au- 
guslinus consentire videtur. Utrum vero nomine 
lirinamenti column quod excedit aerem,an ipsé aer 
hic intelligatur,idem Aug.quierit, nec solvit. Magis 
tamen approbare videtur colum illud hic accipi 
quod spatia aeris excedit. Aquas autem quie super 
illud coelum sunt dicit vaporaliter trahi,et levissimis 
suspendi guttis.Sicut aer iste nubilosus exhalatione 
lerrz: aquas vaporaliter trahit,et per subtiles minu- 
tias suspendit,et post corpulentiusconglobatas plu- 
viuliter refundit.Si ergo potesl aqua sicut videmus 
ad tantas minutias pervenire, ut feratur vaporaliter 
super aerem aquis naturaliter leviorem, eut hon 
credamus etiam super illud levius celui minulio- 
ribus guttis et levioribus emanare vaporibus ; sed 
quoque modo ibi sint, ibi esee non dubitamüs. 

Quz sit gura firmamenti. 

3.Querietiam solet cujus figure sit coelum.SedSpi- 
ritus sanctus,quamvis auctores nostri sciverint, per 
eos dicere noluit, nisi quod prosit saluti. Quaeritur 
eliam si stet an movgatur caelum. Si movetur, in- 
quiunt,quomodo est firmamentum?8i stat,quomodo 
in eo fixasidera cireumeunt? Sed firmamentum dict 
potest,non propterstationem,sed propler firmitatem 
vel terminum aquarum intransgressibilem Si autem 
stat,nihil impedit moveri et circumire sidera. 
Quare tacuit Scriptura de opere secunda diei quod in 

aliis dixit. 

4.Post hec quari solet quare hic non est dictum 
sicut in aliorum dierum operibus : Vidit Deus quod 
esset bonum. Sacramentum aliquod hic éóommenda- 
tur.Idco enitn fortassis non est dictum,quod tamen 
sicut in aliis factum est, quia binarius principium 
alteritatis est,et signum divisionis. 

De opere tertiae diet,quando aque congregata sunt in 
unum locum. 

5. Sequitur : Dixit Deus : Congregentur aqu in lo- 
cum unum, et appareat arida. Tertix diei opusest con- 
gregatioaquarum ;n unum locum. Congregute sunt 
enim omnesaque coloinferioresin unam matricem, 
ut lux que preterito biduoaquasclaraluce luatrave- 
rat,in puroaereclariorfulgeat, etappareatterra que 
coopertalatebat,et quaaquis limosa erat fieretarida 
et gormisibus apta. Eodem enim die protulit terra 
herbam virentem,lignumque faciens [ructum.Si autem 


- 


684 


queratur ubi congregate suntaque que totum texe- 
rant spatium usque ad colum, potuit fieri ut terra 
subsidensconcavas partes preberet, ubi fluctuantes 
aquas reciperet. Potest etiam credi primarias aquas 
rariores fuisse, sic ut nebula tegeret terras, sed con- 
gregalione esse spissatas, etideo fucilein unum posse 
redigi locum. Cumque multa constet esse maria et 
flumina, in unum tamen locum dicit aquas congre- 
gatas propter continuationem vel congregationem 
omnium aquarum, qua in terris sunt, quia cuncta 
fluminaet maria magno marijunguntur.Ideo quecum 
dixeritaquascongregatasin unum locum, deindedicit 
pluralitercongregationes aquarum, propter multifldos 
sinus earum,quibus omnibus ex magno mari princi- 
pium est. 

De opere quart? dici, quendo facta sunt. luminuria. 

6. Sequitur : Dixit Deus : Fiant luminaria in firma- 
snento ccelí, et dividant diem ac noctem. In pre cedenti 
triduo disposita est universitatis hujus mundi ma- 
china, et partibus suis distributa.Formata enim luce 
primadiequeuniversaillustraret,duo sequentes dies 
attributi sunt supreme etinfime parti mundi,firma- 
mento scillicet, aeri, terre, et aqui. Nam.secunda 
diefirmamentum dessuperexpansum est. Tertia vero 
aquarum molibus intra receptacula sua collectisterra 
estrevelata atque ger serenatus.Quatuor ergo mundi 
elementa illis diebus,suis locis distincta suntetordi- 
náta.Tribus autem sequentibus diebus ornata sunt 
illa quatuor elementa.Quarta enim die-ornatum est 
firmamentum sole, et luna, et stellis. Quinta aer in 
volatilibusetaquein piscibus ornamenta acceperunt 
Sexta accepit terra jumenta et reptilia et, bestias, 
postque ommia factus est homo de terra et in terra ; 
non tamen ad terram, nec propter terram, sed ad 
ccelum el propter colum. 

Ante alia de ornatus caeli agitur,sicut prius factum est. 

7. Quia ergo ccelum ceteris elementis speciem 
prestat, priusque aliis factum est,ideo ante alia or- 
natur in quarto die quo fiuntsidera ; que ideo facta 
sunt, ut per ea illustretur inferior pars, ne esset ha- 
bitantibus tenebrosa. Infirmitatique homium provi- 
sumest, ut circumeunte sole potirentur homines diei 
noctisque vicissitudine,propter dormiendi vigilandi- 
que necessitatem, et ideo etiam ne nox indecora re- 
mnaneretsed luna acsideribus consolarentur homines 
quibus in nocte operandi necessitas incumberet, ct 
quiaquxdam animalia sunt quelucem ferrenon pos- 
sunt. Quod autem subditur : EL sintinsigna, et lem- 
pora, et. dies, et annos, quomodo accipiendum sit 
quarisolet. Itaenim dictum videtur, quasi quarto die 
cae pissent tempora,cum prius triduum sine tempore 
non fuerit. Ideoquetemporaque fiunt per sidera, non 
spatia morarum, sed vissitudimen aere qualitatis 
debemus accipere, quiatalia motibus siderum fiunt, 
sicut dies et anni quos usitate novimus.Sunt enim in 
signa serenitatis ettempestalis; et in tempora, quia 
per ea distinguimus quatuor tempora anni,scilicet 
ver, &statem, autumnum, hyemen. Velsuntin signa 
et tempora, id est, distinctionem- horarum, quia 

riusquam flerent, ordo temporum nullis notabatur 
indiciis, vel meridiana hora, vel quelibet hora.Hec 
quarta die facta sunt. 
DISTINCTIO XV. 
DE OPERE QUINT.EDIEI, QUANDO CREAVIT DEUS EX AQUIS 
VOLATILIA ET NATATILIA. 

1. Dixit etiam Deus : Producant aqua reptile anim 
viventis et volatile super terram, etc. Opus quinte diei 
est formatio piscium et avium, quibus duoelementa 
ornantur;etde eadem materia, 1d est,deaquis pisces 
et aves creavit, volatilia levans in aera, natatilia re- 
mittens gurgtti. 

De opere sext? diei, quando creala sunt animalia et 
mE . reptilia terri. 

2 Sequitur: Dixit Deus: Producat lerra animam 
vivehlgm, fumenta, et replilta,et bestias lerra? secundum 
spécies suas, etc. Sexta diei opus describitur, cum 
terra suis animalibus ornari dicitur, 


PaTRoL1. CXCII. 


SENTENTIARUM LIBBI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XV. 


Utrum post. peccatum. venenosa, animalia noxia facta 
fuerint an. propter peccatum nocere caperint, prius 
facta innoxia. : 
3. Queri solet de venenosis et perniciosisaniman- 

tibus, utrum post peccatum hominibus ad vimdictam 

creata sint, an potiuscreatainnoxia peocatoribus'no- 
cere co»perint. Sane dici potest quod cresta nihil ho- 
mini nocuissent,si non peccasset ; pübiendorumnam- 
que vitiorum et terrendorum; vel probanda vel per- 
ficiende virtutis causa nocere coeperunt. Fuerdnte 

creata innoxia sed propter peccatum faeta sunt noxia. 

Aug., lib. de Gen. ad litteram 3, cap. 15. 

Utrum minuta animalia tunc creata fuerint, 

4. Dequibusdam etiam minutisanimantibus que- 
stioestutrumin primis conditionibus creaítasint, an 
ex rebuscorruptis postea orta sint. Plerequé enim de 
humidorum corporum vitiis vel exhalationibus terris, 


: Sivedecadaveribusgignuntur; quedam etiàm dé eor- 


ruptionelignorum et herbarumet fructuum ; et Deus 
auctoromnium est. Potestautem dici quod ea quie de 
corporibusanimalium,maxime mortuorum, nasoun- 
tur,cumanimalibuscreata non fuerint, nisi potentia- 


-liter et materialiter. Ea vero que ex terra vel ex aquis 


nascuntur, velexeis quae terra germinante ortà sunt, 
tunc creata fuisse non incongrue dici potest. Aug., 
lib. de Gen. ad litteram 3, cap. 14. 
Quare post omnia factus est homo. 

9.0mnibusautem creatisatquedispositisnovissime 
factus esthomo, tanquam dominus et posBessor, qui 
etomnibus preferendus erat. Unde sequitur, Gen 1: 
F idit Deus quod esset bonum, et atf: Facianius lomi- 
nem ad imaginem, clc. 8 Sed antequam dé hominis 
creatione tractemus, quod supra breviter tetigimus, 
plenius versantes clarius faciamus. In hacenim re- 
ruin distinctione catholici tractatores dissentire, ut 
supra diximus, inveniuntur ; aliisdicentibus res ére&- 
tas alquedistinctas secundum species per intervalla 
sexdierum;quorum sententie quia littera Gerres.ma- 
gis inservirevidetur,atquecatholica Eoclesiá magis 
approbat, ideo hactenus studiose docuimus quomodo 
exillacommuniinatería priusinformiterfacta, postea 
corporalium rerum genera per sex dierurh volumina 
distinctim sint formata.SAliis autem videturquoednon 
per intervallatemporum facta sint ; sed simulita for- 
mata, ad esse prodierunt. Quod Aug. super Genes, 
lib. 4, pluribus modis nititur ostendere, dicens ele- 
menta quatuor ita formata sfcut modo apparent, ab 
initio extitisse, et colum sideribus ornatum fuisse. 
Quadam vero non formaliter, sed materiàliter tunc 
facta fuisse, qui post per temporis accessum forma- 
liter distincta sunt : ut herbe, arbores, et forte ant- 
malia. Omnia ergo in ipso temporis initio facta esse 
dicunt ; sed q- edam formaliteret secundum species 
quas habere cernimus, ut majores mundi partes ; 
quaedam vero materialiter tantum. Sed, ut. dicunt, 


.Moysesloquens rudi et carnali populo,locutionis tno- 


dum temperavit, de Deo loquens a simili hominis 
qui per morastemporum opera sua perficit, cum ipse 
simul sua opera fecerit, unde Aug. : Ideo, inquit, 
Moyses divisim refert Deum illa opera fecisse, qui& 
non potuit simul ab homine dici, quod a Deo simu] 
potuit fieri. Item : Potuit dividere Scriptura lóqueéndil 
temporibus, quod Deus operandi temporibus non di- 
visit. Illi qui his aucioritatibus et aliis hujusmodi in- 
herentes dicunt quatuor elementa atque coli lumi- 
naria ita formata simul esse,et habuisse illos sex dies 
quos Scriptura commemorat, sex rerutn genera, id 
est distinctiones appellant que simul facte sunt; 
partim formaliter, partim causaliter (lib. 1, c, 15). 
(Quomodo intelligendum sit. Deum requievisse ab omni 
opere suo. 

0.Jam de septime diei requie aliquid nos eloqui 
oporlet. Scriptum est, Gen. 2, quia complevit Deus die 
septimo opus suum, eL requievil die septimo ab untverso 
operequod patrarat. Requievisse dicitur Deus diesepti- 
mo, non quasi operandolassus,sed ab universo opéré 
requievit, quia novam creaturam facere cessavit. IVo- 


. 683 
uiescere enim cessare dicitur, unde in Ápoc., c. 4, 
dicitur: Non habebant requiem dicentia * Sanctus, San- 
cius, Sanctus, id est, dicere non cessabant. Requie- 
. visse ergo Deus dicitur, quia cessavit a faciendis ge- 
neribus creature,quia ultra novanon condidit. Usque 
. nunc tamen, ut Veritasin Evangelio ait, operatur Pa- 
. ter cum Filio, scilicet administrationem eorumdem 
-generum qua tunc instituta sunt.Creatoris enim vir- 
- lus causa subsistendi est omni creature.Quod ergo 
. dieitur, Joan. 4: Pater meus usque modo operatur, et 
,ego operor illud universe creature continuam admi- 
nistrationem ostendit. Die ergo septimo requievit,ut 
novam creaturam ulterius non faceret,cujus materia 
vel similitudo non praecesserit; sedusque nunc ope- 
ratur, ut quod condidit continere et gubernare non 

cesset (Aug., I. de Gen. ad litteram 4. c. 12). 

Qualiter accipiendum | sil quod. dicilur Deus complesse 
opus suunm septimo die, cum Lunc requievil ab omni 
opere 5uo. (Aug., Gen. 1; in Enchiridio, cap. 10, 


et 11). 
7. dod quaeritur quomodo septimo die dicatur Deus 
.complesse opus sum. cum ab ommi opere illo die re- 
quieverit, nec aliquod genus novum rerum fecerit. 
Alia translatio habet : Consummavil Deus die sexto 
opera sua ; qui nihil questionis uffert quia manifesta 
gunt quzein eofacta sunt,el omnium consummatio eo 
die perfecta est,sicut Scriptura ostendit cum ait: Vidit 
Deus cuncta qna fecerat erant valde bona. Oomnia qui- 
dem naturaliter bonaerant,nihilquein sui natura vitii 
. habentia;etsuntbona que condidit Deus etiam singu- 
. ja. Simul vero universa valde bona, quia ex omnibus 
consistit universitatis admirabilis pulchritudo:inqua 
.etiamillud quod malum dicitur, bene ordinatum et 1o- 
. cosuo positum,cminentius commendat bona, ut ma- 
is placeant etlaudabilia sint dum comparantur ma- 
. his.Sextoergo die factaestoperum consummatio.Ideo 
premissa oritur quaestio, quomodo dicatur Deus die 
. septimo opus suum complesse,quod Hebraica veritas 
babet ;:inquotamen nihil novum creasse dicitur, nisi 
forte dicatur die septimo complevisse opus suum, 
quia ipsum benedixit et sanctificavit ; sicutsubjicit 
eriptura: Benedixit diei septimo et sanctificavit illum. 
Opusenim est benedictio et sanctificatio ; sicut Salo- 
. mon aliquid operis fecit, cum templum dedicavit. 
Qua sit benedictio et sanclificatio septima: diei. 

8. Illum autem diem sanctificasse et benedixisse 
dicitur, quia mystica pre ceteris benedictione et 
sanctificatione eum donavit. Unde in lege dicitur, 
Exod. 20 :- Memento sanctificare diem sabbati. Et inde 
.est quod numerando dies usque ad septimum proce- 
dimus, et dicimus septem esse dies, quorum repeti- 
tioneomne tempus agitur ; non quia alius sit ab illis 
diesoctavuset nonus, et sic de ceteris, sed quiain 
sex diebusrerum génera distincta sunt,et in septimo, 
licet non fuerit novum genus rerum institutum, fuit 
tamen in eo quasi quidam novus status sanctificatio- 
nisoperumet requietionis opificis. Potest etiam sio 
exponi illud : Complevit Deus die septimo opus suum, 

id est, completum et consummatum vidit. 


DISTINCTIO XVI 
DE HOMINIS CREATIONE, UBI CONSIDERANDUM EST QUARE 
CREATUS HOMO, ET QUALITER SIT INSTITUTUS, QUJE 
DUO SUPRA TRACTATA SUNT ; ET QUALIS FACTUS ET QUA- 
L/TER LAPSUS, POSTREMO QUOMODO SIT REPARATUS ; 
QU/E DISCUTIENDA SUNT. 


1. His excursis quae supra de hominis creatione 
premisimus, effectui mancipare atque ordine expla- 
nare nunc 8uscipimus;ubi hec consideranda viden- 
tur,scilicet quare creatus sit homo,et qualiterinstitu- 
tus,et qualis et quomodo factus ; deinde,qualiter sit 
lapsus ;prostremo, qualiter et per que sit reparatus. 
Horum autem primo et secundo posita,id est,causam 
creationis humane,et modum institutionis,superius 
promodulo nostre facultatistractavimus Ideoque su- 

erest ut qualis vel quomodo factussitdiscutiamus. 
n Genes.legitur, c. 1 : Faciamus hominem ad imagi- 


L 


PETRI LOMBARDI. 


nem et similitudinem noslram, etc. In eo qued dicit 
aciamus,unaoperatio trium personarum ostenditur; 
in hoc vero quod dicit ad imaginem et similitudinem 
nostram, unaet equalis substantiatrium personarum 
monstratur. Ex persona enim Patris hoc dicitur ad 
Filium et Spiritum sanctum, non, ut quidam putant, 
angelis; quia Dei et angelorum non est eadem imago 
vel similitudo. 
Quod. imago et similitudo hic a diversis accipitur varie ; 

a quibusdam increata,et ab aliis creata,et increata, 
vel essentia Trinitalis, vel. Filius et Spiritus sanctus. 

2.Imagoautem et similitudoin hoc loco vel increa- 
ta intelligitur,id est, Trinitatis esseniia,ad quam fac- 
tus est homo ; vel creata, in qua factus est, et ipsa 
homini concreata.Increatam imaginem qua Deusest, 
intellexisse videtur Beda cum dicit non esse unam 
imaginem Dei etangelorum,sed trium personarum ; 
et ideo de personis non angelis fit ibi sermo. lmpro - 
prietamen imago dicitur,quiaimago relative ad aliud 
dicitur cujus similitudinem gerit, et ad quod reprae- 
sentandum facta est sicut imago Cesaris qua ipsius 
similitudinem preferebat, ipsumque quodammodo 
representabat proprie autem imago dicitur id ad 
quod aliud fit,sicut exemplum propre dicitur quod 
sumitur ex aliquo,et exemplar ex quo sumitur ali- 
quid.Poniturtamenetaliquando abusivealterum pro 
altero ; ita et minus proprie accipiturimago essentia 
Trinitatis,si tamen ea nomine imaginis in hoc loco 
intelligitur. (Beda, super Genesim.) 

Üpinio eorum qui putaverunt Filium per imaginem et 
similitudinem hic accipi. (Aug. in lib. 7 de Trin., 

c. 6, in fine.) 

2. Filius vero proprie imago Patris dicitur, sicut 
supra in tractatu de 'l'rinitate diximus. Unde fuerunt 
nonnulli qui ita distinxerunt ut imaginem inhoc loco 
intelligerent Filium ; hominem vero non imaginem, 
sed ad imaginem factum dicerent,quos refellit Apo- 

stolus dicens, 1 Cor. 11: Vir quidem est imago, et 
gloria Dei. Hec namque imago,id est, homo, cum 
dicitur fieri ad imaginem, non quasi ad Filium dici- 
tur fieri; alioquin non dicereturad imaginemnostram. 
Quomodo enim nostram diceret, cum Filius solius 
Patrisimago sit ? SFuerunt autem etalii perapicacius 
hec tractantes, qui perimaginem Filium, et persimi- 
litudinem Spiritum sanctum intelligerent,qui simili- 
tudo est Patris et Filii. Etideo pluraliter putaverunt 
dici nostram, id referentes ad similitudinem tantum; 
ad imaginem vero, subintelligendum esse meam. 
Hominem vero et imaginem esse et ad imaginem et 
similitudinem factum esse tradiderunt,et imaginem 
imaginis esse et similitudinis. 
Nec horum sententiam approbat, sed imaginem et si- 

militudinem Dei in homine querendam el. conside- 
randam docet, ut imago et similitudo creata intelli- 
gatur. . 

4. Verumtamen hac distincto, licet reprobabilis 
penitus non videatur, quia demedio montium,id est, 
auctoritatibus sanctorum non manat, congruentius 
in ipso homineimago etsimilitudo Dei querenda est 
et consideranda. Factus est ergo homo ad imaginem 
Dei et similitudinem, secundum mentem,quia irra- 
tionabilibus antecellit; sed ad imaginem,secundum 
memoriam, intelligentiam et dilectionem : ad simili- 
tudinem,secundum innocentiam et justitiam,que in 
mente rationali naturaliter sunt. Vel imago consi- 
deraturincognitione veritatis similitudoin amorevir- 
tutis;velimagoin aliisomnibussimilitudoinessentia, 
quiaet iunmortalisetindivisibilis est. Unde August., 
lom. 2, in lib. de Quantitate anime, c. 1: Anima 
facta est similis Deo, quia immortalem et indissolu- 
bilem fecit eam Deus. Imago pertinet ad formam, 
similitudo &d naturam, Factus est ergo homo secun- 

dum animam, ad imaginem etsimilitudinem non Pa- 
tris vel Filii vel Spiritus sancti, sed totius Trinitatis: 
itaetsecundumanimam diciturhomo esseimago Dei, 
quiaimago Deiin eo est. Sicutimago dicitur ettabula 
et pictura que in ea est ; sed propter picturam qug 


683 


in ea est, simul et tabula et imago appellatur : ita 

propter imaginem Trinitatis etiam illud in quo est 

Imago, nomine imaginis vocatur. (Aug. in 16 lib.de 

Trin. c. 2. in fine). 

Quod homo dicitur imaho,et ad imaginem ; Filius vero 
imago, non ad. imaginem. 

9. Quocirca homo et imago dicitur, et ad imagi- 
nem ; Filius autem imago, non ad imaginem, quia 
natus et non creatus, equalis et in nullo dissimilis: 
homo creatus est a Deo, non genitus;non parilitate 
equalis,sed quadam similitudine accedens ei,unde 
August.in lib.7 de Trin., c. 6, in fine :In Genes. le- 
gitur : Faciamus hominem ad imaginem el similitudi- 
nem nostram.Faciamus et nostram pluraliter dixit; et 
nisi ex relativis accipi non oportet, ut facere intelli- 
gantur Patris et Filii et Spiritus sanctus ud imagi- 
nem Prtris et Filii et Spiritus sancti,ut subsisteret 
homo imago Dei.Sed quianon:omnino equalis fiebat 
illa imago, tanquam non ab illo nata, sed ab eo 
creata,ideo ita imago dicitur quodet ad imaginem; 
quia non equatur parilitate,sed acceditquadam si- 
militudine.Filius autem est imago,sed non ad ima- 
ginem,quia equalis Patri; dictus est ergo homo ad 
imaginem, propter imparem similitudinem. Et ideo 
nosiram,ut imago "l'rinitatis esse homo intelligatur, 
non Trinitati equalis sicut Filius.Patri.Ecce osten- 
sum et secundum quid sit homo similis Deo,scilicet 
secundum animam.Sed in corporequamdam proprie- 
talem habet quie hocindicat,quia esterecta statura, 
secundum quam corpus anime rationali congruit, 

uia in celum erectum est. Aug., lib. de Gen. ad 
litteram.6,cap. 12,et lib.de Gen. contra Manichzeos 
1, c. 17, in fine tomi primi. 


DISTINCTIO XVII. 
DE CREATIONE ANIMJE, UTRUM DE ALIQUO FACTA SIT, 
VEL NON, ET QUANDO FACTA, ET QUAM GRATIAM HA- 
BUERIT IN CREATIONE. 


1.Hic de origine anima plura queri solent,scilicet 

undecreatafuerit,et quando,el quam gratiam habue- 

rit in creatione. Sicut hominis formatio secundum 
corpusdescribiturcum dicitur:FormavitDeushominem 
de limo terra,ita ejusdem secundum animam factura 
describitur cum subditur: ELénspiravit in faciem ejus 
spiraculum vitze.Corpus enim de limo terre formavit 

eus,cui animam inspiravit. Vel, secundum aliam 
litteram,flavit vel sufflavit:non quod faucibus suffla- 
verit, vel manibus corporeis corpus formaverit,Spi- 
ritus enim Deus est, nec lineamentis membrorum 
compositus. Non ergo carnaliter putemus Deum cor- 
poris manibus formasse corpus, vel faucibus inspi- 
rasse animam,sed potitis hominem delimo terre se- 
cundum corpus formavit jubendo, volendo, id est, 
voluit,et verbo suo jussit ut ita fieret,et inspiravitin 
faciem ejus spiraculum vitze,id est,substantiam ani- 
ma in qua viveret,creavit: non de materia aliqua 
corporali vel S piritmali, sed de nihilo. 

Opinio quorumdam hareticorum, qui putaverunt ani- 
mam esse de substantia Dei. (Aug. lib. 7 de Gen. 
ad litt., c. 2 et 3.) 
3.Putaverunt enim quidam heretici Deum de sua 

substantia animam creasse, verbis Scripture perti- 

naciter inherentes, quibus dicitur inspiravit vel in- 
sufflavit,etc.Cum flat, inquiunt,vel spirat homo, de 
se flatum emittit. Sic ergo,cum dicitur Deus flasse 
vel spirasse spiraculum in faciem hominis,ex se spi- 
ritum hominis emisisse intelligitur,id estdesua sub- 
stantia.Qui hoc dicunt,non capiunt tropicalocutione 
dictum esse sufflavit vel flavit,id est,flatum hominis, 
scilicet animam fecit.Flare enim est flatum facere, 
et flatum facere est animam facere. Unde Dominus 
per Isaiam, c. 57: Omnem flatum ego feci. Non sunt 
ergo audiendi qui putant animamesse partem Dei. 

Si enim hoc esset,nec a se nec ab aliodecipi posset, 

nec ad malum faciendum vel patiendum compelli, 

nec in melius vel deterius mutari. Flatus ergo quo 

. bominem animavit factus est aDeo,non de Deo,neo 


SENTENTIARUM LiBui QUATUOR. — LIB. 1I, DIST. XVII. 


de aliqua materia, sed de nihilo. . 
Quando facta sit anima, an ante corpus aul in corpore. 
(Aug. lib. 7, c. 25 et 27.) 

3. Sed utrum antecorpus, vel in corpore,vel extra 
corpus, etiam inter doctos scrupulosa questio est. 
Aug. enim,super Gen., tradit animam cum angelis 
sine corpore fuisse creatam, postea vero ad corpus 
accessisse;neque compulsa est incorporari,sed na- 
turaliter illud voluit,id est, sic creata fuit,ut vellet. 
sicut naturalenobis est vellevivere.Male autem velle 
vivere, non nature,sed voluntatis est perverse.Alii 
vero dicunt animam primihominisin corporefuisse 
creatam. ita exponentes verba illa : Inspiravit in fa- 
ciem ejus spiraculum vitz,id est, animam in corpora 
creavit, qu: totum corpus animaret ;faciem tamen 
specialiter expressit, quia hec parssensibus ornata 
est ad intuenda superiora, Sed quidquid de anima 
primi hominis estimetur,de aliiscertissime sentien- 
dum est quod in corpore creentur;creando enim in- 
fundit eas Deus.et infundendo creat. Dicendgm est 
etiam animam illam non sicessecreatam,ut prescia 
esset operis futuri justi vel injusti. (Ibidem, c. 26.) 


In qua mtate Deus hominem fecerit. [Aug. lib. 6, de 
Gen. ad litt. cap. 13, 14. 


4.Solet etiam quiri utrum Deus hominem repento 
in virili late fecerit, an perficiendo et s&tates au- 
gendo, sicut nunc format in matris utero. August., 
super Genes.,dicit quod Adam in virili etate conti- 
nuo factus est;et hoc secundum superiores non in- 
feriores causas, id est secundum voluntatem et po- 
tentiam Dei quam nature generibus non alligavit, 

ualiter et virga Moysi conversa est in draconem. 
Nec talia contra naturam fiunt,nisi nobis,quibus al- 
ter nature cursus innotuit; Deo autem natura est 
quod facit.Non erga contra dispositionem suam il- 
lud fecit Deus.Erat enim in prima causarum creata- 
rum conditione sic hominem posse fleri ;sed non ibi 
erat necesse ut sic fieret: hoc enim non erat in con- 
ditione creature,sed in beneplacito Creatoris, cujus 
voluntas necessitasest.Hocenim necessario futurum 
estquod vultet prescít. Multa vero secundum inferio- 
res cansas futura sunt.sed in prescentia Dei futura 
nonsunt,Si autem ibialiterfuturasunt, potiusfutura 
sunt sicut ibi sunt, ubi prescit ille qui non potest 
falli. Si ergo factus est Adam, non secundum infe- 
riores causas,quia non erajin rerum cousissemina- 
libus ut ita fieret; sed secundum superiores, non 
contra naturam operantes,quia in rerum causis na. 
turalibus erat ut ita posset fieri(lib. eodem, c. 17). 


Quod homo extra paradisum creatus, in paradiso sit 
positus ; et quare. ita factum sit. 


5.Hominem aulem ita formatum tulit Deus,ut Scri- 
tura docet, Gen.2, et. posuit in. paradiso voluptatis, 
quam plantaverat a principio.His verbis aperte Moyses 
insinuat quod homoextra paradisum creatus postmo- 
dumin paradiso sit positus.Quodideo factum dicitur 
quia non erat in eopermansurus;vel ut non nature, 
sed gratie hoc assignaretur.Intelligiturautem para- 
disus localis, et corporalis in quo homo locatusest. 
Tres enim generales de paradiso sententiesunt.Una 
eorum qui corporaliter intelligi volunt tantum; alia 
eorum quispiritualitertantum;tertia eorum qui utro- 
que modo paradisum accipiunt. Tertiam mihi placere 
fateor ut homo in corporali paradisosit positus,qui 
ab illo princip.o plantatus accipi potest,quo terram 
omnem remotisaquis herbasetlignaproducerejussit. 
Qui etsi presentis Ecclesie vel future typum tenet, 
ad litteramtamenintelligendumest esselocum ame- 
nissimum fructuosis arboribus, magnum et magno 
fonte feecundum.Quod dicimus a principio, antiqua 
translatio dicit ad Orientem.Unde volunt in orientali 
parte esse paradisum, longo interjacente spatio vel 
maris velterre a regionibus quas incolunt homines 
secretum,et in alto situm,usque ad lunarem circu- 
jum pertingentem,unde nec aque diluvii illuc perve« 
nerunt, (Aug. lib. 8 de Gen. ad lit., c. 1.) 


68? 


De lignis paradisi,inter qua erat lignum vita ctl lig- 
2 sum sciens boni et mali. 
6.In hoc autem paradiso erant ligna divers! gene- 
ris;inler qui unum erat. quod vocatum est lignum 
vit»;alterum vero,lignum scientie boni et mali.Li- 
um autem vit: dictumest,sicut docet BedaetStra- 
us quia ftivinitus accepit hanc vim, ut qui ex ejus 
fructu cemedetot,corpus ejus stabilisanitate et per- 
petüa soliditate flrmaretur; nec ulla infirmitate, vel 
tetatisimbecillitatein deterius velin occasum labere- 
tur. Lignum autem scientie boni et mali,non a na- 
tura hoc nomen accepit,sed ab occasione rei postea 
secula. Arbor enim illa non erat mala, sed. scientie 
boni et maliideo dicta est, quia post prohibitionem 
erat in illa transgressiofutura;qua homo experiendo 
disceret quid esset interobedientie bonum,etinobe- 
dientie malum. Non ergo dc fructu qui nasceretur 
inde positum estillud nomen,sed dere trunsgressio- 
nem seeuta.Cognovit enim homo, priusquamtungeret 
hoc lignum,bonum e€ malum; sed bonum per pru- 
dentiam etexpertentiam,malum vero per prudentiam 
tantum. Quod etiam per experientiaufnovit usurpato 
ligno vetito quia perexperientiam mali didicitquid sit 
inter bonum obedientie et malum inobedientie. Si 
vero primi parentesobedientes essent,nec contra pra- 
ceptum peccassent,non ideo tamen minusdiceretur 
lignum scientie boni et mali,quia hoc exejus tactu 
accideret si usurparetur.A ligno ergo prohibitus est 
quod malum non erat,ut ipsa precepli conservotio 
bonumilli esset,transgressio mulum.Nec melius con- 
Sideraturquantum malum sitinobedientia,quam hoc 
modo; cum scilicet ideo reusfactus esse homointel- 
igitar quia prohibitus rem tetigit,quam si non pro- 
hibitustetigissel,nec peccasset,nec poenam sensisset. 
Sivero venenosam herbam prohibitustetigeris,pona 
Bequitur; et si nemo prohibuisset,similiter sequere- 
tur.Sic etiam prohibetur restangi,que non tangenti 
lantum, sed prohibenti obest, sicut aliena pecunia ; 
ideo prohibitum est peccatum, quia prohibenti est 
damnosum.Cum vero tangitur quod nectangenti ab- 
est si non prohibetur,nec cuilibatsitangatur;et ideo 
' prohibetur,ut per se bonumobedienticeot malumin- 
Obedientie monstretur.Sicut primushomoa re bona 
prohibitus peenam incurrit;ut non ex re mala, sed 
ex inobedientia poena eese monsireltur,sicut ex obe- 
dientia palma. (Aug., lib. 5 de Gen. c. Ó,in fine ;et 
eodem lib. c. 3. ' 


DISTINCTIO XVIII. 
DE FORMAEIONE MULIERIS. 


: 4:In eodem quoque paradiso mulierem formavit 
Deus de substantia viri;sicul post plantatum paradi- 
sum;,hominemque in eo positum,et post universa ani- 
rhelia ad eum ducta suisque nominibus designata, 
subnectit Scriptura, Gen.2: Immisit Deus soporem in 
Adam.Cumque abdormisset, tulit unam de costis ejus, 
el formavit eam in mulierem. 
Quare virum prius,et postea de viro mulierem creavit, 
non simul utrumque. 

- 2. Hic attendendum est quare non creavit. simul 
virum et mulierem,sicut angelos ;sed prius virum, 
deinde mulierem de viro.Ideo scilicet,ut unum esset 
generis homini principium, quatenus in hocet su- 

erbia diaboli confunderetur, et hominis humilitas 

ei similitudinesublimaretur.Diabolus quippe aliud 
&Deo principium esseconcupierat.Ideoqueutejus su- 
perbia retunderetur, hoc homo in munere accepit, 
quod diabolus perverserapere voluit,sed obtinerenon 
potuit.Et per hoc imagoDei in homineapparuit;quia 
sicut Deus omnibusrebusexistit principium creatio- 
nis,ita homo omnibus hominibus principium gene- 
rutionis. Ideo etiam ex uno homine omnes esse vo- 
luit Deus,ut dum cognoscerent se ab uno esse om- 
nes, se quasi unum amarent. 

Quare de latere viri, non de alia corporis parte 

. ormata sit. 


9.Cum autem his de causis faeta sit mulier de viro, 


PETRI LOMBARDI. 


non de qualibet purte' corporis viri,sed deiatereejus 

formata est,utostenderetur quia inconsortium crea- 

batur dilectionis,ne forte si fuisaet de capite facta, 
viro ad dominationem videretur praeferenda ; aut si 
de pedibus, ad servitutem subjicienda. Quia igitur 
viro nec domina, nec ancilla parabatur, sed socia ; 
nec de capile, nec de pedibus, sed de latere fuerat 
producenda,utjuxta seponendam cognosceret,quam 

e suo latere sumptam didicisset. (Aug. llb. 9 de 

Gen. au litteram, cap. 13.) 

Quare dormienti c! non vigtlanti costa subtracta est. 
4. Non sine causa dormienti quoque viro potius 

quam vigilanti detracta est costa, de qua mulier iu 

adjutorium generationis viro est formata;scilicet,ut 
nullam ineosensisge penam monstraretur,et divina 
simul potentie opus mirabileostenderetur qua homi- 
nis dormientis latus aperuit, noc eum tamen a quiete 
soporis excitavit. In quo eliam opere sacramentum 

Christi et Ecclesize figuratum est,ad Eph.5.Quia sicut 

mulier delatere viri dormientis formata est,ita Eccle- 

sia ex sacramentis qua delatere Christi in crucedor- 
miente profluxerunt,scilicet, sanguine et aqua,qui- 
bus redimimur & ponis atque abluimur a culpis. 

Quod: de 1lla, costa sine extrinseco addimento facta fuit 
per Dei potentiam, sicut quingue panes in se mulli- 

licati sunt. 

. Solet etiam queri utrum de illacostasíne adje- 
ctione rei extrinsece facta sit mulier;quod quibus - 
dam non Plaeuit.Ceoterum 8i ad perficiondum corpus 
mulieris Deus extrinsecum augmentum addidisset, 
majus illud esset quamipsa coste;ideoque potiusde . 
illo addito quam de ipsa costa mulierfacta deberet 
dici, de quo plures accepisset substantiam. partes. 
Restat ergo ut de sola ipsius costo substantia sine 
omni extrinseco additamento,per divinam potentiam 
in semelipsamultiplicata,mulieris corpusfactum di- 
catur: eo sane miraculo quo postea de quinque pani- 
busa Jesu celesti benedictione multiphicatis,quinque 
millia hominum satiata sunt. Illud etiam scire opor- 
tet,quod cum angelorum ministerio facta sit mulieris 
formatio,non est eis tamen tribuenda creationis po- 
tentia.Angeli enim nullam possunt crearenaturam, 
ergo nec formare costam in mulierem, neó carnis 
supplementum inloco cost»:non quod nihil agantut 
aliquid creetur,sed non ideo creatores sunt,sicut nec 
agricole segetum vel arborum. Solus Deus, id est, 
Trinitas est creator. Facta est ergo femina a Deo, 
etiam si costa ministrata sit per angelos. 

Utrum secundum superiores, an. secundum inferiores 
causas tta facla sit mulier ;id est,an ratio seminalis 
id haberet ut ita fieret,an tantum ut ita fieri posset, 
sed ut sic fieret in. Deo tantum esset causa. (Aug. 
lib. 9 dc Gen.ad litt., c. 15, et eod. lib. c. 1.) 

6. Sed quaritur an ratio quam Deus primis operi- 
bus concreavit,id haberet ut secundum ipsam ex viri 
latere feminam fleri necesse foret,an hoc tantum,ut 
fleri posset. Ad quod sciendum est. omnium rerum 
causus in Deo ab eterno esso.Ut enim homo sic fie- 
ret vel equus et hujusmodi,in Dei potentia et dispo- 
sitione ab eterno fuit. He dicuntur primordiales 
cause,quia istas ali; non precedunt,sed iste alias, 
qu& sunt cause causarum.Cumque unum sit divina 
potentiadispositio sive voluntas,et ideo una omnium 
principaliscausa;tamenpropter effectus diversos plu- 
ruliter dicitAug.causas primordialesomnium rerum 
in Deo esse;inducens similitudinem artificis, in cu- 
jus dispositione est qualis futurasit arca.Ita et inDeo 
uniuscujusquerei futurecausa precesasit.In creaturis 
veroquarumdam rerum,sed non omnium cause sunt, 
ut ait Aug.Quia inseruit Deus seminales rationes re- 
bus,secundum quas alie exalliia proveniunt, ut de 
hoc semine tale granum, de hac arbore talis fructus 
et hujusmodi.Et hec quoque dicuntur primordiales 
cause, etsi non adeo proprie, quia habent ante se 
causam eternam,que proprie ei universaliter prima 
est.Ille vero ad res aliquas dicuntur prime scilicet 
qu& ex eis proveniunt.Ideo etiam primordieleg dioun- 


tur, quia in prima rerum conditione rebus à Deo in- 

Bite sunt. Et sicut creaturc mutabiles sunt,ita et hz 

cause mutari possunt;que autem in immutabili Dco 

causa est, non mutari potest. 

Distinctio causarum rerum perutilis,scilicet quod qua- 
dam in Deo et in creaturis,quaedum in. Deo tantum 
sunt. 

7. Omniumrerum cause in Deosunt ; sed quarum- 
dam causeetin Deosunt, etinereaturis,quarumdam 
vero cause in Deo tantum gunt: et illarum rerum 
cause dicuntur abscondite in Deo, quia ita estin di- 
vina dispositione ut hoc vel illud fiat, quod non estin 
seminali creature ratione.Etilla quidem que secun- 
dum causam seminalem fiunt, dicuntur naturaliter 
fieri,quia ita cursus nature hominibusinnotuit.Alia 
vero prater naturam,quorum cause tantum suntin 
Deo.Hsc autem dicit Aug. super Gen, I. 9, c. 18, in 
fiue, esse illa qua per gratiam fiunt, vel ad ea signi- 
ficanda non naturaliter sed mirabiliter fiunt. Inter 

ugs mulieris facturam de costaviri ponit,ita dicens, 
hb. eod., c. t: Ut mulierem ita fieri necesse foret, 
non in rebus conditum sed in Deo absconditum eret, 

Omnis creature cursushabet naturales leges : super 

hunc naturalem cursum Creator habet apud se posse 

de omnibus facere aliud,quam eorum naturalis ratio 
habet ; ui, scilicet, virga arida repente floreat,et fru- 
ctum gignat, ct in juventute sterilis femina,in gene- 
cture pariat, ut asina loquatur, et hujusmodi. Dedit 
autem naturis, ut ex his etiam boc fieri possent,non 
ut innaturali motu haberent. Habet ergo Deus in se 
absconditas quorumdam futurorum causas,quas re- 
bus conditis non inseruit, casque implet non opere 
providentie,quo natur subsistunt ut sint ; sed quo 
1llas administrat ut voluerit,quas ut voluit condidit 

(Aug., lib. eod., c. 18). Omniumergoquead gratiam 

Bignificandam non naturali motu rerum,sed mirabi- 

llter facta sunt, absconditz»e cause in Deo fuerunt ; 

quorum unum erat, quod mulier facta est de latere 
viri dormientis. Non habuit prima rerum conditio ut 
femina sic fierot, sed ut fieri posset ; necontra causas 
quas Deus voluntarie instituit, mutabili voluntateali- 
uid facere puteretur. 
e anima mulieris, quod non est ex anima viri,ut qui- 
dam pulaverunt, dicentes animas esse ex traduce. 

(Aug. lib. 10 de Gen. ad litt., c. 1.) 

. Quemadmodum mulieris corpus deviri corpore 
traductum fuit, ita putaveruntaliquiipsius animam 
de viri anima propagatam, et omnes animas preter 
primam, do traduce esse, sicut corpora. Alii autem 

utaverunt simul omnes animas ab initio creatas. 
atholica autem Eccleeia nec simul extraduce factas 

esse animas docet, sed in corporibus pereoitum se- 
minatis atque formatisinfundi, etinfundendo creari. 
Unde Aug. inecclesiasticis Dogmatibus, tom. 3,c.14, 
animas hominum dicit nonesso ab initio inter crea- 
turas intellectuales naturas, nec simul creatas,sicut 
Origenes fingit, nequein corporibus per coitumsemi- 
nari, sicut Luciferani et Cyrillus, et quidam Latino- 
rum presumptores affirmant. Sed dicimus corpus 
tantum per conjugii copulam seminari, creationem 
vero anima solum Creatorem nosse, ejusque judicio 
corpus coagulariin vulva, et compingi atque formari ; 
acformatojam corpore animam creari atqueinfundi, 
ut vivat in utero homo exanima constansetcorpore, 
et iatur vivusex utero plenus humana substan- 
tia.Hieron.etiam,tom.8,8nathematisvinculoilloscon- 
demnat, qui animas ex traduce dicunt, inducens au- 
ctoritatem Prophete.ps.12:Quí finxit sigillatim corda 
eorum. Hoc satis, inquit, innuit Propheta, quod non 
ipsam animam de anima facit Deus, sed sigillatim 
animas de nihilo creat. 


DISTINCTIO XIX 
DE PRIMO HOMINIS STATU ANTE PECCATUM, SCILICET QUALIS 
FUERIT SECUNDUM CORPUS ET SECUNDUM ANIMAM. 
1 Solent qusri plura de primo hominis statu ante 
peccatum,ecilicetqualis fuerit homo priusquam pec- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOH. — LIB. H, DIST, XIX, 


. licet,quod possit non mori,sed etiam quod non 


caret, et in corpore et in anima : mortalis animmor- 
talis, passibilisan impassibilig ; determinoinferioris 
vitze el transitu ad superiorem ; de modo propaga- 
tionis filiorum, et alia multa, que non inutiliter 
sciuntur, licet aliquando curiositate querantur. At 
priusquamadanimi qualitatem pertinentia prose- 
quamur, de qualitateejus secundum corpus e& modo 
propagationis filiorum,et de aliisquibuequam inspi- 
ciamus.Primusergohomo secundum naturam corpo- 
risterrenijiimmortalis fuitquodam modo secundum 
aliquid, quia potuit non mori ; et mortalis quodam 
modo,quia potuit mori.In illo namque primo statu 
habuit posse mori,etnon posse mori.EthecfuiLprima 
humani corporisimmortalitas,scilicet,posse nonmo- 
ri.Insecundo vero statu, post peccatum,habuit posse 
mori,etnon posse non mori,quiain hocstatu morien- 
di est necessitas. In tertio statu habebit posse non mo- 
ri,etnon posse mori, quia ad illum statum pertinet 
moriendi impossibilitas, quod ex gratia eri£,non ex 
natura. In primostatu fuit corpus.hominis animale, 
jd est, egens alimoniis ciborum. Unde et homofactus 
dicitur in animam viventem, non spiritualem,id est, 
in animam corpus seneificantem. quod adhuc erat 
animale, non spirituale, quod egebat cibis ut perani- 
mam viveret. Factus est ergo in animam viveutem, 
id est, vitam corpori dantetn, tamen per sustbnta- 
menta ciborum : ettunc erat corpus mortale et im- 
mortale,quia poterat morl,et poterat non mori. Post 
peccatum vero, factum est mortuum sicut dicit Apo- 
stolus, corpus quidem pro peccatum mortium 
est,id estnecessitatem momendiin se habet.In resur- 
rectione vero erit spirituale,soilicet agileetoibis non 
egons: etimmortale,non sicut in statu primofuit,sci- 
te- 
rit mori. Unde August., superGenes. : Apostolusait: 
Corpus quidem mortuum est propler peccatum, eto. 
Prius de limo terre formatum est corpus" animale, 
non spirituale, cum quali resurgemus. Renovabitur 
enim a vetustate, non in corpus animale quale fuit, 
in melius,idest, spirituale, cum hoc morttdio indue 
immortale,in quod mutanduseratAdgm nisi mortettt 
corporis anirgalis peccando meruisset. Non ait Apo» 
stolus: Corpus mortale est propter peccatum, sed 
mortuum. lllud enim ante peccatum mortale et im- 
mortale erat, quia poterat mori et non mori. Aliud 
autem est non posse mori, aliud posse non mori.Ideó 
factum est per peccatum non mortale,quod erat ;ged 
mortuum, quod non fleret nisi peccaret. Animale 
enim non est hoe corpus, sicut primi hominis fuit, 
sed jam deterius est ; habet enim necessitatem mo- 
riendi (Aug., eodem lib., c. 24). Ecce hic évidenter 
aperit August. quod corpus hominis ante peccatuin 
mortale et immortale fuit, sed non qualiter flet in re- 
surrectione. De hoo eodem Beda, super Genes. ait: 
Non est credendum ante peceatum itafuissemortua 
corpora, sicut modo. Ait enim Apostolus : Corpus 
propter peccatum mortuum est ; eed licet fuissentani- 
malia, nondum spiritualia, non tamen mortua, que, 
scilicet, nocesse esset mori. 
Utrum immortalitas quam habuit ante peccatum esset de 
conditione natura, an grati: beneficio. 

2. Solet hic queri, cum homo primus mortale et 
immortale corpus habuerit, utrum ex condilionena- 
ture ipsius corporis habuefit utrumque : an allerüm 
beneficium esset gratie,scilicet, immortalitas, id est, 

osse non mori. Ád quod dici potest quia alterum 

abebat in natura corporis, id est, posse mori ; alte- 
rum vero,scilicet, posse non mori ,eratei exligno vite, 
scilicet ex dono gratie. Unde August., lib 6, c. 25 
super Genes: Quodammodo creatus esthomoimmor- 
talis, quod erat ei de ligno vite, non conditione na- 
ture. Mortalis erat de conditione corporis ahimalís, 
immortalisbeneflcioConditoris.Nón enim immortale 
erat quod omnino mori non posset, quod non eritnisi 
cum fuerit spirituale. Aperte dicit quod non ex na- 
tura, sed ex ligno vite habebat posse non moti. 
Propter hoo aliqui dicunt quod nisi illo ligno vite 


691 


uteretur,non sempet viveret, quia peccaret. Peccaret 
enim si illo ligno non uteretur,quia preceptum erat 
ei ut comederet de omni ligno paradisi,nisi de ligno 
scientie boni et mali.Sicut ergo peccavit comedendo 
quod erat prohibitum,ita etiam peccaret si non com- 
mederet quod erat jussum. 

Si non foret preceptum ut de illo ligno comederet, et 

aliis ef non illo uteretur, an posset non mori. 

3. Sed adhuc queritur si non esset preceptum ut 
de ligno vite ederet, et aliis, et non illo vesceretur, 
numquidpossetnon mori,Si semperviveretnon utens 
illo ligno, non erat ei ex illo ligno posse non mori. 
Si vero non posset semper vivere, id erat ei ex illo 
ligno. Aliqui dicunt quod sinon fuissetei preceptum 
vesci illo ligno, et aliis, et non illo vesceretur,viveret 
semper;sic determinantes illud quod supra dixitAu- 
gust. : Erat ei de ligno vite, non de conditione natu- 
re tantum, scilicet quasi non ex conditione nature 
solummodo erat ei, sed etiam ex illo ligno. Aliis au- 
tem videtur quod ex ligno vite erat ei posse non mo- 
ri, non ex natura. Ideo enim dicitur posse non mori. 
quia poterat ut illoligno,dequo edens non moreretur. 

Quction Augustini, quomodo tmmortalis factus 
sit homo. 

4. De hac vero hominis immortalitate (5), qualis 
fuerit, Aug., lib. 8, cap. 2, super Gen., questionem 
movens sicait: Queritur quomodoimmortalis factus 
sit homo pre aliisanimantibus:et quomodo cum illig 
communem acceperit alimoniam.Sed alia est immor- 
talitas carnis quam inAdam accepimus,alia quam in 
resurrectione speramus perChristum. llle factus est 
homo immortalis,ut non posset mori si non peccaret, 
moreretur autem si peccaret;filii vero resurrectionis 
non poterunt ultra peccare, nec mori. Caro nostra 
non tuncegebit refectione ciborum,quia nulla poterit 
esse defectio. Caro de Ade ante peccatnm itaimmor- 
talis creataest,ut per alimoniam adjuta esset mortis 
et doloris expers.Sic ergo immortaliset incorruptibi- 
Jis condita est caro bominis,utsuam immortalitatem 
etincorruptionem perobservantiam mandatorumDei 
custodiret. In quibus mandatis hoc continebatur, ut 
de illis lignis concessis manducaret, et ab interdicto 

" Bbstineret. Per horum edulium immortalitatis dona 
conservaret, donec corporalibus incrementis perdu- 
ctus ad etatem que Conditori placeret, multiplicata 

rogenie ipso s entesumeret de ligno vit:,quo per- 
ecte immortalis factus, cibi alimenta ulterius non 
requireret. 
Summatim superiorum verborum sententiam perstringit 

9. Ecce his verbis videturAugustinus tradere quod 
caro primi hominis immortalitatem in se habuerit, 
quz per alimoniam ciborum conservaretur usque ad 
tempus sue translationis in melius, quandodeligno 
vite comederet, ct fleret om nino immortalis, ita ut 
non possetmori. - . 

Quod ex praedictis consequividetur hominem de naturz 

. Su conditione qucd mmodo fuisse immortalem, sed 
non omnino fieret immortalis, nisi participato ligno 
vttz. 

6. Ideo aliqui dicunt,quod immortalitatem de na- 
iura habebat, qua poterat non mori; que alio- 
rum lignorum esu poterat conservari, sed non po- 
lerat consummari nisi per assumptionem lignivite. 
Quod videturAugustinus,libro 8, capite 5, sentire, 
Buper Genesim dicens: Hoc quoque addo, talem 
cibumillam arborem prostitisse,quo corpus bominis 
stabili sanitate flrmaretur ; nonsicut ex alio cibo,sed 
inspiratione salubritatis occulta. Hicinnuerevidetur 
quod cum aliis cibis posset corpus sustentari,hoc ci- 
bo indeficiente sanitate firmaretur. Ex quoconsequi 

videtur quod sicutin naturasua habuit mortalitatem 
quamdam, scilicet,aplidunem moriendi; itaaliquam 
immortalitatem in natura sua habuit,id est,aptitudi- 
nem qua poterat non mori. cibis adjutus ; sed si por- 


(S) De hoc vide in Glossa ordinaria, ad illud. 
Gen. 1: Faciamus hominem, etc. 


PETRI LOMBARDI. 


693 


plitisset,immortalitatis perfectio esset ei deligno vi- 
te.Sed qui hoctradunt,quomodo superiora Aug. ver- 
ba,quibusdlIcit quod erat immortalis ex ligno vite, 
huicsententiznon contradicent,diligenterinquirant. 


DISTINCTIO XX. 
DE MODO PROCREATIONIS FILIORUM 81 NON PECCASSENT 
PRIMI PARENTES, ET QUALES NASCERENTUR FILII. 


1.Posthecvidendum est qualiter primi parentes,si . 
non peccassent,filios procreassent,et qualesipsi filii 
nascerentur. Quidam putant ad gignendosfilios pri- 
mos homines in paradiso misceri non potuisse, nisi 
post peccatum;dicentes concubitum sinecorruptione 
vel macula non posse fleri.Sed ante peccatum nec cor- 
ruptio, nec macula in homine esse poterat,quoniam 
ex peccato haec consecuta sunt.Ad quod dicendum 
est quod si non peccassent primi homines,sine omni 
peccatoet macula in paradisocarnalicopulaconvenis- 
sent,et esset ibi thorus immaculatus, et commixtio 
sinecon cupiscentia;atque genitalibus membris sicut 
ceteris imperarent, ut ibi nullum motum illicitum 
sentirent, et sicut alia mempra corporis aliis admo- 
vemus,ut manum ori,sine ardore libidinis ; ita ge- 
nitalibus uterentur membris sinealiquopruritu car- 
nis. Hec enim lethalis egritudo, membris ex pec- 
cato inheesit. Genuissent itaque filiosin paradiso per 
coitum immaculatum, et sinecorruptione:undeAu- 
gustinus,lib. 3, c. 10, super Gen. ; et eod. lib., c. 3: 
Cur non credamus primos homines ante peccatum 
genitalibus membris ad procreationem imperare po- 
tuisse, sicut ceteris in quolibet opere sine voluptatis 

ruritu utimur. Incredibile enim non est Deum talia 

ecisseilla corporautsi non peccassent, illis membris 
sicut pedibus imperarent, nec cum ardore semina- 
rent,velcum dolore parerent: sed post peccatum mo- 
tum illum meruerunt, quem nuptie ordinant, conti- 
nentia cohibet. Infirmitas enim prona in ruinam tur- 
pitudinis,excipitur honestate nuptiali e& quod sanis 
est officium,egrotisestremedium.Emissiquidem de 

aradiso convenerunt, et genuerunt; sed potuerunt 
1n paradiso eis esse nuptias honorabileset thorus im- 
maculatus sine ardorelibidinis,sine labore pariendi. 

Quare i» paradiso non coierunt duobus modis solvit 

(Aug., lib. eod., c. 4). 

2. Cur ergo non coierunt in paradiso ? Quia creata 
muliere,mox trangressio facta est, et ejecti sunt de 
paradiso. Vel quia nondum Deus jusserat ut coirent, 
et poterat divina expectari auctoritas, ubi concupi- 
scentia non angebat. Deus vero jusserat,quia casum 
eorum presciebat,dequibushomo propoganduserat. 
Ecce expresse habes de modo propagationis filiorum. 
De termino illius inferioris vite ; utrum,natis filiis,per 

successiones, an. simul omnes transferendi essent. 

3. Determino vero temporis quotransferrentur ad 
spiritualem celestemque vitam, certum aliquid Scri- 
ptura non tradit. Et ideo ambiguum est utrum pa- 
rentes,genitis filiis, perfectaque humani officii justi- 
tia, ad meliorem statum transferrentur, non per 
mortem, sed per aliquam mutationem ; an patresin 
aliquo statu viteremanerent,lignoviteutentes,donec 
filii adeumdem statum pervenirent, et sicimpleto nu- 
meroomnessimul admelioratransferantur,ut essent 
sicut saneti anger in cois.De quo Augustinusambi- 
gue disserit, lib. 8, c. 4, super Gen., ita inquiens : 

otuerunt primi homines in paradiso filios gignere, 
non ut morientibus patribus succederent filii,sed in 
aliquo forme statu manentibus, et de ligno vite vi- 
gorem sumentibus, et filiiadeumdem perducerentur 
statum,donccimpleto numero sine morte animalium 
corporainaliam qualitatem transirent;inqua omnino 
regenti spiritui deservirent,etsolo spiritu vivificante 
sine corporeis alimentis viverent. Vel potuerunt pa- 
rentesfiliis cedere, ut per successionem numerus 
impleretur;qui,genitis filiis perfectaque humani offi- 
ciijustitia, ad melioratransferrentur, non per mor- 
tem, sed per aliquam mutationem. Eccehic habemus 


.detransitu hominisad meliora, sed incertum nobis 


693 


relinquitur utrum simul transferrentur, an per suc- 

cessiones. 

Quales procrearent filios; utrum perfectionem staturz 
et usum membrorum habentes, qualis homo primus 
fuit conditus. 

4. Si vero queritur quales, si non peccasset, homo 
filios genuisset; utrum videlicet sicut ipse primus 
homo secundum naturam corporis et usum membro- 
rum perfectus mox conditus extitit, ita etiam ejus 
filii in ipso nativitatis exordio perfecti existerent,qui 
ambulare et loqui,et cuncta facere possent, respon- 
deri potest quod filios parvulos nasci oportebat, pro- 
pter materni uteri necessitatem ; sed utrum mox nati 
perfectionem statureetmembrorum usum haberent, 
an parvuli et in minore etate constituti uti possent 
membrorum officiis, an per intervalla temporum eo 
modo quo nunc fit perfectionem stature et usum 
membrorum recepturi essent, de auctoritatibus de- 
finitum non habemus. 

Ambigua Augustinus verba ponit, ubi tamen videtur 
innuere quod filii et parvuli possent membrorum uti 
officiis. 
eI t super hoc Augustinus (6) ambigue loquitur. 

Movet nos, inquit, si primi homines non peccassent, 
utrum tales filios essent habituri,qui nec lingua, nec 
manibus, nec pedibus uterentur. Nam propter uteri 
necessitatem, forte necesse erat parvulos nasci : sed 
quamvis exigua pars corporis sit costa, non tamen 
propter hoc parvulam viro conjugem fecit, unde et 
ejus filios poterat omnipotentia Creatoris mox natos 
grandes facere. Sed, ut hoc omittam, poterat certe 
eis prestare quud multis animalibus prestitit, quo- 
rum pulli, quamvis sint parvuli, tumen mox ut na- 
scuntur currunt, et matrem sequuntur.Contra homi- 
ni nato nec ad incessum pedes idonei sunt, nec ma- 
nus saltem ad scalpendum habiles, et, juxta se mam- 
mis positis, nascentes magis possunt esurientes flere 
quam sugere,proprieque infirmitati mentis congruit 
hec infirmitas carnis. His verbis videtur insinuari 
quod filii etiam parvuli officiis membrorum valerent 
uti. 

Quibusdam non absurde placutt quod. filii parvi nasce- 
rentur, el per accessum temporis in satura el in aliis 
sicut nunc proficerent, quod non esset vitio imputan- 
dum. 

6. Sed cum Augustinus sub assertione de his nihil 
tradat,nonirrationabiliter quibusdam placuit primo- 
rum parentum filios nascituros parvos,ac deinde per 
intervalla temporum eadem lege qua et nunc nativi- 
tatem humanam ordinatam cernimus, stature incre- 
mentum et membrorum usum recepturos, ut in illis 
expectaretur etas ad ambulandum et loquendum 
sicut modo in nobis; quod utique non esset vitio im- 
putandum, sed conditioni nature : sicut a cibo ab- 
stinere penitus non valebant, nec tamen illud erat 
ex vitio, sed ex natura conditionis. 

Oppositio quorumdam volentium probare eos posse 

vivere sine alimonia. 

7. Ad hoc autem opponitur; Si non peccarent, non 
morerentur; sed non peccarent si non comederent ; 
poterant igitur sine alimonia vivere. Ceterum, sicut 
supra diximus, non solum peccarent si de ligno vetito 
ederent, scd etiam si concessis non uterentur; quia 
sicut erat eis preceptum non illo ligno uti, ita aliis 
vesci. Preterea contra naturalem rationem facerent, 
quia intelligebant de illis esse edendum, quod et na- 
turaliter appetebant. 8. Item opponitur: Cum fames 
sit poena peccati, si non peccarent famem non senti- 
rent; sed Bine fame superfluum videretur comedere: 
unde putant quidam eos cibis non indiguisse ante 
peccatum, quia non peterant esurire si non peccas- 
sent. Ad quod dici potest quod fames vere defectus est 
et poena peccati. Est enim immoderatus appetitus 
edendi, cui non subjacuisset homo si non peccasset . 

(6) Lib. de parvulorum Daptismo primo, qui alias 
dicitur de peccatorum Moritis et. Remissione, in 
c. 37 et tom. 7. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST, XXI. 


684 


Sed procul dubio peccaret nisi huno defectum cibo 
preveniret. Habebat enim naturalem appetitum et 
moderatum, cui ita satisfaciendum erat, ne defec- 
tum famis sentiret. Sicut ergo non ex vitio, sed ex 
nature conditione erat quod ante peccatum homo 
cibis indigebat, ita non ex vitio esset, sed de natura, 
8i hominis conditio in principio suo, id est, in primo 
parente a perfecto inchoata, in subsequenti propa- 
gatione a modico ad majora proficeret ; ut, scilicet, 
per intervalla temporis, stature corporee incre- 
menta usumque membrorum susciperet. 

Utrum sicut statura corporis, ita eliam sensu mentis 
parvuli nascerentur, et per accessum temporis profi- 
cerent in sensu el. notitia veritatis, scilicet an mox 
nali, in his essent perfecli. 

8. Et cum de corpore humano non sit absurdum 
vel inconveniens hoc existimare, queri solet utrum 
de sensu anime et cognitione veritatis eodem modo 
sentiendum sit. ut, scilicet hi qui sine peccato nas- 
cerentur, sensu et intelligentia mentis imperfecti 
existerent, et per accessum temporis in his profice- 
rent usque ad perfectionem; an mox conditi perfe- 
ctionem sensus et cognitionis perciperent. Illi qui 
sentiunt parvulos natos in statuta corporis et usu 
membrorum peraccessum temporis profecturos,non 
diffitentur eosdem in exordio nativitalis sensu im- 
perfectos existere, et per intervallum temporis in 
sensu et cognitione proflcere usque ad perfectum. 

Contra illorum sententiam opponunt quidam. 

9. Ad quod quidum opponunt: dicentes : 8i mox. 
nati non haberent perfectionem sensus et intelligen- 
lie, ignorantia in eis esset: ignorantia autem peccati 
est poena. Sed qui hoc dicunt non satis diligenter 
considerant quia non omnis qui aliquid nescit vel 
minus perfecte aliquid scit, statim ignorantiam hà-, 
bere sive in ignorantia esse dicendus est, quia igno-- 
ranlia non dicitur, nisi cum id quod sciri et non. 
ignorari debet, nescitur. Talisque ignorantia poena 
peccati est, cum mens vitio obscuratur, ne cogno-- 
scere valeat ea quie scire deberet. 

De hominis translatione in meliorem statum, et de dwuo- 
bus bonis, altero hic dato, altero promisso. (Aug., 
de Sacram., l. 1, part. 2, c. 6.) 

10. Talis erat hominis institutio ante peccatum 
gecundum corporis conditionem. De hoc autem statu 
transferendus erat cum universa posteritate sua, ad 
meliorem dignioremque statum, ubi coelesti et eter- 
n0 bono in coelis sibi parato frueretur. Sicut enim ex 
duplici natura compactus est homo, ita illi duo bona 
Conditor a principio preparavit : unum temporale, 
alterum eternum ; unum visibile, alterum invisibile; 
unum carni, alterum spiritui. Et quia primum est 
quod est animale, deinde quod est spirituale, tem- 
porale ac visibile bonum prius dedit ; invisibile au- 
tem et wternum promisit, et meritis querendum 
proposuit. Ad illius autem custodiam quod dederat, 
et ad aliud promerendum quod promiserat, natu- 
rali rationi in creatione anime hominis indite, qua 
poterat inter bonum et malum discernere, precep- 
tum addidit obedientie; per cujus observantiam da- 
tum non perderet, et promissum obtineret, ut per. 
meritum veniret ad premium. 


| DISTINCTIO XXI. 
DE JNYIDIA DIABOLI QUA AD HOMINEM TENTANDUM 
ACCESSIT. 

1. Videns igitur diabolus hominem per obedientie 
humilitatem posse ascendere unde ipse per super- 
biam corruerat,inviditei; et quia priuspersuperbiam 
diabolus fuerat idem deorsum lapsus, et zeloinvidim 
factusest Satan,id est,adversarius.Undeet mulierem 
tentavit, in qua minus quam in viro rationem vigere 
novit. Ejus enim malitia ad tentandam virtutem ti- 
mida, humanam naturam in ea parte ubi debilior vi- 
debatur,aggressa est; utsi forte illicaliquatenus pre- 
valeret, postmodum fiducialius ad alteram que robus. 
tior fuit pulsandam vel potius subvertendam accede. 
ret. Primum ergo solitariam feminam exploravit, ut 


: in ea primum omnem sue tentationis vim experire- 
Quare in aliena forma venil. 
. 9. Sed quia illi per yiolentiam nocere non poterat, 
ad fraudem sed convertit, ut dolo hominem supplan- 
taret,quem virtute superare nequiret. Ne autem fraus 
fllius nimis manifestaretur, in sua specie non venit, 
ne aperte cognoscerctur, et ita repelleretur : iterum 
se nimis occulta foret ?raus ejus qua caveri non pos- 
set, et homo simul videretur injuriam pati, si taliter 
circumveniri permitteret eum Deus ut priecavere non 
posset,in aliena quidem forma venire permissus 
est diabolus, sed in tali in qua ejus malitia posset 
deprehendi. Ut ergo in propria forina non veniret, vo- 
luntate sua propria factum est; ut autem in forma 
ue malitio congruenti veniret,divinilus factum est. 
'enit ergo ad hominem in serpente,qui forte, si per- 
mitteretur, in columhe specie venire maluisset. Sed 
non erat dignum ut gpiritus malignus illam formam 
bomipi odiosam faceret, in qua Spiritus sanctus ap- 
parituru$ erat. Non ergo nisi per serpentem tentare 
permiegus fuit diabolus, ut per illud quod foris erat 
astutiam tentantis animadvertere femina quiret, dia- 
bolus enim per gerpentem tentabat, in quo loqueba- 
tur. Ideoque serpens dictus ost esse cal 
animantibus terrg ; quia, ut ait Aug., 1.11,c.2, super 
Gen., mali angoli, licet superbia dejecti, natura ta- 
r9an ennt excellentiores omnibus bestiis propter emi- 
nentiam rationis; quamvis serpens non rationali ani- 
' ma, sed spiritu diabolico possit sapientissimus dici. 
Non ergo mirum si diabolus spiritu suo implens ser- 
pontem, gicut vates implebat, sapientissimum reddi- 
deratomnium bestiarum; quem tamen ad tentandum 
non elegit diabolus, sed per quod animal permissus 
fyit, tentavit. Unde Aug., lib. 11, c. 1, super Genes.: 
Non egt putandum quod diabolus serpentem per 
quem ftenfaret elegerit,ged cum decipere cuperet, non 
otuit, nisi per quod animal posse permissus est. 
oeendi enim voluntes inest cuique a se, sed pote- 
stas & Deo. Sic autem loquebatur diabolus per ser- 
pentem ignorantem, sicut per eneorgumenos vel fa- 
naticos lequitur.Serpenfeenim velut organoestusus, 
movens naturam ojus ad exprimendum sonos verbo- 
rum et signa, quibus suam monstraret voluntatem. 
Serpens ergo nec verba intelligebat, nec rationalis 
est factus; callidissimus tamen est dictus, propter 
astutiam diaboli. Locutus est autem sicut asina Ba- 
lgam ; sed hoc diabolicum,illud angelicum fuit, boni 
enim et mali angoli similiter operantur. Dic queri 
80let quare mulier non borruit serpentem. Quia cum 


noyerit croatum e&sp, ipsum etiam officium loquendi 


a8 Deo &coepisse putavit (Eod. lib. c. 27 et 29.) 
modo tentationis. 

3. Tentatio autem hoc modo facta est, stans coram 
femina hostis superbus non audet in vorba persua- 
gionis exire, metuens deprehendi; sed sub interroga- 
lione egm aggreditur, ut ex responsione colligerct 
dpaliter in'malitia procedere posset. Cur, inquit. 

0.3, przecepil vobis Deus ut non comederetis de omni 
ligno paradist? Cui respondit mulier. De fructu ligno- 
Tum qua sunt in paradiso vescimur, de fructu vero ligni 
quod est tn medio paradisi precepil nobis Deus ne come- 
deremus, el ne tangeremus, ne forie moriamur. In quo 
verbo dedit locum tentanti cum dixit ne forle moría- 
mur, unde mox diabolus dixit ad mulierem : Nequa- 
quam moriemini, scit enim Deus quod in quacumque die 
comederilis ex eo, aperientur oculi vestri el eritis sicut 
di, scientes bonum et. malum. Attende ordinem ac 
progressum humane perditionis. Primo Deus dixe- 
rat: Quacumque die comederitis ex eo, morte morie- 
mini; deinde mulier dixit : Ne forle moriamur ; novis- 
Bime serpens dixit : Nequaquam moriemini. Deus af- 
firmavit, mulier quasi ambigendo illud dicit, diabo- 
lus negavit; que ergo dubitavit, &b affirmante reces- 
Bit, et neganti appropin uavit. 

De versutia diaboli, qui, ad facilius persuadendum, ma- 
hun removit, el bonum in pollicito duplicavit. 

4. Qui ad suam persuasionem pleniter suffulcien- 


PETRI LOMBARDI 


idior cunctis. 


dam, id est, ut. malum quod intendebat libere per- 
suaderet, et malum quod mulier tímuit negando re- 
movit, et repromissionem addidit : et ut ejus persua- 
sio citius reciperetur, promissionem duplicavit. 
Unam nempe comestionem suadens, duo in premio 
proposuit similitudinem Dei, scientiamque boni et 
ma!i spondens. Ubi tribus modis hominem tentavit, 
8cilicet, gula in persuasione cibi, cum dixil in qua- 
cumque die comederitis; inani gloria in promissione 
deitatis, cum dixit eri£is sicut. dici;avaritia in promis- 
sione scientie, cum dixit scientes bonum et malum. 
Gula est immoderata cibi aviditas; vana gloria, 
amor proprie excellentis; avaritia, immoderata ha- 
bendi cupiditas, qua non est tantum pecunia. sed 
etiam alüludinis et scientie, cum supra modum 
gublimitas ambitur. 
De duplici tentationis specie. 

5. Porro sciendum est duas esse species tentatio- 
nis, interiorem, scilicet, et exteriorem. Exterior ten- 
tatio est quando nobis extrinsecus malum visibiliter 
suggeritur verbo vel signo aliquo; ut ille cui fit ad 
consensum peccati declinet, et talis tentatio tantum 
fitab adversario. Interior vero tentatio est quando in- 
visibiliter malum nobis intrinsecus suggeritur, et 
hec tantatio aliquando fit ab hoste, aliquando a car- 
ne. Namet diabolus invisibiliter mala suggorit, et ex 
carnis corruptione suboritur motus illicitus et titilla- 
tio parva. Ideoque tentaiio quim ex carne est non fit 
sine peccato; qui autem est ab hoste, nisi ei consen- 
tiatur, non habet peccatum, sed est materia exercen- 
de virtutis. Tentatio enim carnis interior difficilius 
vincitur, quia interius oppugnans de nostro contra 
nos roboratur. Homo ergo qui sola exteriore tenta- 
tione pulsatus cecidit, tanto gravius plectendus erat, 
quanto leviori impulsu fuerat prostratus. Et tamen 
quia aliquam, licet modicam, cadendi occasionem 
habuit, idcirco per gratiam juvari potuit ad veniam, 
ut quod per alium ceciderat, per aliura erigere'ur. 
Qui ergo incitatorem habuit ad malum, non injuste 
reparatorem habuit ad bonum. Diabolus vero quia 
sine alicujus tentatione peccavit, per alium ut sur- 

eret juvari non debuit, nec per se potuit; et ideo 
irremediabile peccatum ejus extitit. Peccatum vero 
hominis sicut per alium habuit initium, ita per 
alium non incongrue habuit remedium. 
Quare homo, non angelus, sit redemptus. 

6. Preterea angelica natura, quoniam non tota 
perierat, sed ex parte perstiterat, non est redempta ; 

umana vero tota perterat, et ideo ne penitus perde- 
retur, ex parte est redempta, ut inde ruina supplere. 
tur angelica. Unde Aug. in Ench., cap. 29 : Placuit 
universitatis creatori et moderatori ut quoniam non 
tota multitudo angelorum Deum deserendo perierat, 
ea qua perierat in pe"petua perdilione remaneret, 
qua autem cum Doo, illa deaerente, perstiterat, de 
gua certissime cognita semper felicitate gauderet. At 
vero crealura rationalis, que in hominibus erat quo- 
niam peccatis atque suppliciis tota perierat, ex parte 
poterat reparari, unde angelice societati suppleretur 
quod ruina illa minuerat; hoc enim promissum est 
sanctis, quod erunt equales angelis Dei. 

Quod non soli viro praceptum fuit datum. (Aug. super 
en., lib. 8, eap. 16.) 

7. lllud etiam notandum est, quod non soli viro 
preceptum videtur esse datum, cum ipsa mulier 
lestatur sibi etiam esse mandatum, dicens : Pracepit 
nobis Deus, eic. Supra tamen logitur, ante factam mu- 
lierem, Deum dixisse viro : De ligno scienlice boni ct 
mali ne comedas ; non dixit ne comedatis. Forte quia 
facturus erat mulierem de viro, sic precepit, ut per 
virum ad mulierem perveniret mandatum ; quig rau- 
lier que subjecta viro fuit, non nisi mediante viro di- 
vinum debuit recipere preceptum. Unde Apostolus, 
1 Cor. 14 : Si quid. discere mulieres voluerint, doni 
viros s&0s inlerrogent. Si queritur quomodo Joqui po- 
tuerunt vel loquentem intelligere,qui non didicerant 
inter loquentes crescendo vel magisterio, dicimus 


quid Deus eos tales fecerat qui possent loqui;et dis- 
cere ab aliis si essent. Aug. lib. 8, de Gen. ad lit- 
teram, cap. 16, in fine. 


DISTINCTIO XXII. 
DE ORIGINE ILLIUS PECCATI. 


1. Hie videtur diligenter investigandum esse qua 
fuerit origo et radix illlus peccati. Quidam putant 
quamdam elationemin animo hominis processisse ex 
qua diaboli suggestioni consensit.Quod videtur Aug. 
innuere,lib.11,c.5, super Genes., ita inquiens : Non 
est putandum quod homo dejiceretur,nisi precessis 
set 1n eo quidam elatio comprimenda ;ut per humi- 
litatem peccati sciretquam falso de se presumpserit, 
et quod non benese liabet natura si a faciente roces- 
serit. Item in eodem,lib.11, c. 30 : Quomodo verba 
tentatoris crederet mulier,dum se a re bona et utili 
prohibuisset,nisiinessetejus menti amorille proprie 
potestafis,et de se superba preesumptio,qua per ten- 
tationem fueratconvincenda,aut perimenda.Denique 
non contenta suasione serpentis aspexit lignum bo- 
num esu,decorum aspectu;nec credensseindce posse 
morj,foríe putavit Deum alicujus causa significatio- 
nis illa dixisse; ideo manducavit,et dedit viro suo 
fortasaiscum aliqua suasione,quam Scripturaintelli- 
gendam reliquit. Vel forte non fuit suaderi necesse, 
cum eam mortuam esse illo cibo non videret vir.Si- 
cutergononest permissus diabolustentare feminam, 
nisi per Serpentem ;ita nec virum,nisi per feminam; 
ut sicut preceptum Dei per virum venitad mulierem, 
ita diaboli tentatio per mulierem transiret ad virum. 
In muliere vero qua rationalis erat,non cst ipse lo- 
cutus uf in serpenie,sed persuasio cjus,quamvis in- 
stinctu adjuvaret interius,quod per serpentem gere- 
hat exteriug Aug. l. 4,dicto 2, c.27). Ex predictis 
tentationis modus aique progressus insinuatur; 
necnon etiam quod praediximus innui videtur, sci- 
licet quod tentationem precesserat aliqua elatio, ct 

resumptio in mente hominis. 
bjectio contra illos qui dicunt elationem  praecessisse 
tn mente. 

2. Quod si ila fuit, non ergo alterius suggestione 
prius peccavit,cum auctoritas tradat ideo peccatum 
diaboli incurabileesse,quia non suggestione sed pro- 
priasuperbia cecidit; hominis vero curabile,quia non 
per se, sed per alium cecidit, ct ideo per alium re- 
surgere potuit. &. Quocirca predicta verba August. 
pium ac diligentem lectorem efflagitant : quee gic in- 
telligere sane quimus:Non dejicereturhomo in actum 
illius peccali,ut, scilicet lignum vetitum ederet,et in 
has miserias per tentationem diaboli,nisi elatio con- 
primenda pracessisset,non utique tentationem, sed 
opus peccati. Talis enim fuit ordinis processus : Dia- 
bolus tentando dixit : Si comederilis, eritis sicut dii, 
sciendes bonum et malum ; quo audito statim menti 
mulierissurrepsi telatio quedam etamor proprie po- 
testalis,ex quo placritei lacere quod diabolus suadc- 
bat,et utique fecit.Suggestione igitur peccavit,quia 
tentatio praecessit, ex quu in mente ejus orta est 
elatio, quam peccatum operis secutum est,et pana 
peccat. 

uz fuit elatio mulieris. 

3.Et talis quidem elatio in mente mulieris fuit pro 
certo,qua credidit et voluit habere similitudinem Dei 
cum equalitate quadam,putans esseverum quod dia- 
bolus dicebat.Et ideo specialiter mulierem comme- 
morat August.,inquiens : Quomodo crederet mulier 
di&bolo,njsj esset in mente ejus de se superba pre- 


sumplio? Mt quod ibi sequitur,scilicet,qua per ten- 


taiionem fuerat convincenda vel perimenda,ad mu- 
lierem referendum est,ut intelligatur que mulier, 
non qua elatio, fuerat per tentationem, eic. 
Qua fuit elatio viri, an crediderit et voluerit quod 
mulier 
4. Solet queri ntrum illa talis elatio et amor pro- 
prie potestatis in viro fuerit, sicut in muliere. Ad 


quod dicimus quia Adam non fuit seductus eo modo 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. Il, DIST. XXI. 


608 


quo mulier.Non enim putavit esse vorum quod dia- 
bolus suggerebat.In eo tamen fuisse seductum credi 
potest,quod commissum veniale putaverit,quod rer- 
emptorium erat. Sed nec prior seductus fuit,nec in 
eo quo mulier, ut crederet Deum illud lignum ideo 
tangere prohibuigse,quoniam si tangerent fierent si- 
cut dii. Verumtamen prevaricator fuit Adam,uttesta- 
tur Apostolus. Poterat enim aliqua elatio menti ejus 
inesse illico post tentationem, ex qua voluit lignum 
vetitum experiri,cum mulierem non videretmortuam 
esca illa percepta,urde Aug.,lib.11,c.42,super Gen.: 
CumApostolus Adam prevaricatorem fuisse ostendit, 
dicens, Itom.5:In similitudinem pravaricationis Adae ; 
seductum tamen negat ubi ait, 1 Tim.2: Adam non 
est seductus,sed mulier ;junde ct interrogatus non ait: 
Mulier seduxit me; sed: Dedit mihi,et comedi. Mulior 
vero dixit : Serpens seduxit me.Hanc autem seductio- 
nem proprie vocavit Apostolus,per quamid quod sua- 
debatur,cum falsum esset,verum putatum est, scili- 
cet,quod Deuslignum illudideotangere prohibperit, 
quia sciebat eos, si tetigissent, sicut deos futuros ; 
tanquam eis divinitatem invideret,qui eos homines 
fecerat.Sed etsi virum propter aliquam mentis elatio« 
nem,qua Deumlatere non poterat,sollicitayit aliqua 
experiendi cupiditas,cum mulierem videret accepta 
illa esca non esse mortuam ; ncc tamen eum arbi- 
tror, si jam spirituali mente preditus erat nullo 
modo credidisse quod diabolus suggerebat. (Lib. et 
cop. cisdem.) 
Quis plus peccavit, Adam vel Eva. 

9.Ex quo manifeste animadverti potest quis eorum 
plus peccaverit, Adam vel Eva Plus enim videtur 
peccasse mulier, qua voluit usurpare divinitatis ae- 
qualitatem, ct nimia presumptione elata crediderit 
ita esse futurum.Adam vero nec illud credidit, et de 
ponnitentia ct Dei misericordia cogitavit, dum uxori 
morem gerens, ojus persuasioni consonsit, nolens 
cam constristare,et a se alienatam relinquere,ne pe- 
riret; arbitrans illud esse veniale non mortale deli- 
ctum. Unde August.,lib. et cap.cisdem : Apostolus 
nit: Adam non est seductus. Quod. utique ita accipi po- 
test,ut intelligatur non esse seductus prior,scilicet, 
vel in co in quo mulier,ut scilicet crederet illud esse 
verum : Eritis sicut dii; scd putavit utrumque posse 
fieri,ut et uxori morem gereret, ct per penitentiam 
veniam haberet. Minus ergo peccavit, qui de ponni- 
tentia et Dei misericordia cogitavit.Postquam enim 
mulier seducta manducavit,eique deditutgimul ede- 
rent,noluit eam constristare,quam credebat sine suo 
&olatio contabescere,et a se altenatam omnino inter- 
ire; non quidem carnali victus concupiscentia,quam 
nondum senserat,sed amicabili quadam beneyolentia 
qua plerumque fit ut offendatur Deus ne offendatur 
amicus,quod éum facere non debuisse divine sen- 
tenti» justuscexitusindicavit.Ergo alio quodammodo 
ipse etiam deceptus est.Inexpertus enim divine sc- 
veritatis, in eo falli potuit,ut veniale crederet esse 
commissum ;sed dolo illo serpentino quo mulier se- 
ducta est,nullo modo arbitror illum potuisse seduci. 
Exbhisdaturintelligi quod mulier plus peccavit,in qua 
majoris tumoris praesumptio fuit,quie etiam in se,et 
in proximum,etin Deum peccavit ; vir autem tantum 
in se, et in Deum.Inde ctiani colligitur quod mulier 
plus peccaverit,quia gravius punita est; cui dictum 
fuit : In dolore paries filios, Gen. 3, elc. 

Quid pradicte sententia: adversari videtur. 

6.Sed huic videtur contrarium quod Aug.,lib. 11, 
c.1,super Gencs.,de viro et muliere peccatum suum 
excusantibus ait: Dixit Adam:Mulier quam dedisti mihi . 
dedit mihi dc ligno,et comedi;non dicit peccavi. Buper- 
biacnim habet confusionis deformitatem,non confes- 
sionis humilitatem.Nec étiam mulier confltetur pec- 
catum,sed refert in alterum,dicens: Serpens decepit 
me,et comedi;impari sexu,sed pari fastu.Ecce hic di- 
citÀAug.quia parem fastum habuit mulier cum viro pa- 
riter ergo superbierunt,et pariter peccayerunt $.Sed 
hoc ita determinari potest,ut dicamus parem utrius- 


699 


que fuisse factum inexcusantione peceati,et etiam in 
esu ligni vetiti; sed disparem,et in muliere multo 
majorem,in eo quod crediditet voluit esse sicut Deus, 
quo non vir. Verumtamen et de viro legitur quod 
voluit esse sicut Deus.Dicit enim August.super illum 
locum psal.68 : Qua non rapui tunc exsolvebam.Ra- 
puit Adam et Eva presumentes ut dinbolus de divi- 
nitate ; rapere voluerunt divinitatem,et perdiderunt 
felicitatem.Idem super illum locum : Deus,quis simi- 
lis tibi : Qui per 8e vult esse ut Deus, perverse vult 
essesimilis Deo ; ut diabolus,qui noluit sub eo esse; 
et homo,qui utservus noluit teneri pricepto,sed vo- 
luit ut nullo sibi dominante esset quasi Deus.Item in 
tomo8 super illum Epistole locum:Non raptnam ar- 
bitratus est se esse equalem. Deo : quià non usurpavit 
uoll suum non esset ut diabolus et primus homo. 
uorumdam sententia,quod Adam ambierit esse ut Deus, 
sed non crediderit possibile. 
7.Ideo quibusdam videtur quod etiam Adam am- 
bierit esse sicut Deus, non tamen crediderit id fieri 
posse ; etideo falaum esse quod diabolus promittebat 
cognovit. Et licet divinitatis equalitatem concupierit, 
non tamen adeo exarsit,nec tanta est atfectus ambi- 
tione sicut mulier,que il'ud fleri posse putavit, et 
ideo magisillud ambiendo superbivit.Virum autem 
aliqua forte ambitionis surreptio movit ; sed non ita, 
ut illud verum vel possibile fore putaret. Aliis autem 
videtur ideo dictum esse quod Adam illud voluerit, 
quia mulier de eo sumpta illud voluit : sicut si, in- 
quiunt,peccatum dicitur perunum hominem intrasse 
in mundum,id est,humanam naturam, cum tamen 
mulier ante virum peccaverit,quia per mulierem in- 
iraverit de viro factam.Ve] potius ideo per hominem 
dicitur intrasse,quia etiam pceccante muliere si vir 
uon peccasset,humanum genus minime peccatis cor- 
ruptum periret.Minus ergo peccavitvir quam mulier. 
Objectio contra id quod diclum est virum minus peccasse. 
8. His autem opponi solet hoc modo : Tribus mo- 
dis, ut Isidorus ait libro 2 de summo Bono, c. 17, 
peceatum geritur,gcilicet ignorantia,infirmitate, in- 
ustria. Et gravius infirmitate peccare quamignoran- 
tia,graviusque industriaquaminfirmitate.Eva autem 
videtur ex ignorantia peccasse, quia seducta fuit. 
Adam vero ex industria, quia non fuit seductus, ut 
Apostolus ait. S.Ad quod dicimus quia, licet Eva in 
hoc per ignorantiam deliquerit,quod putavit verum 
esse quod diabolus suadebat,non tamen in hoc quin 
noverit illud Dei esse mandatum, et peccatum esse 
conira agere.Et ideo excusari a peccato por ignoran- 
liam non potuit. 
Quod. ignorantia alia excusat, alia non. 
9.Est enim ignorantia quz excusat peccantem,et 
est ignorantia talis que nonexcusat.Estautem igno- 
rantia vincibilis,et ignorantia invincibilis.Excusatio 
omnis tollitur,ubi mandatum non ignoratur. 
De triplici ignorantia, qua excusat,et qua non. 
10. Est autem ignorantia triplex : et eorum, scili- 
cet,qui scire noluit cum possint, que» non excusat, 
quia et ipsa peccatum est; et eorum qui volunt,sed 
non possunt, qui excusat, ot est poena peccati,non 
peccatum; et eorum qui quasi simpliciler nesciunt, 
non renuentes vel proponentes scire,quae neminem 
plene excusat,sed fortasse ut minus puniatur.Unde 
ug. ad Valentinum(7) : Eis aufertur excusatio qui 
mandata Dei noverunt; quam solent habere homines 
de ignorantia. Et licet gravius sit peccare scienter 
quam nescienter,non ideo tamen confugiendum est 
ad ignorantie tenebras,ut in eis quisquam excuesa- 
tionem requirat. Aliud est enim nescisse,aliud scire 
noluisse, quia in eis qui intelligere noluerunt ipsa 
ignorantia peccatum est;in eis vero qui non potue- 
runt,pena peccati.lgnorantia vero quie non est eo- 
rum qui scire nolunt, sed qui tanquam simpliciter 
nesciunt,nullum sic excusat ut eterno igne non ar- 


. (7) Tom. 7, lib. de Natura et Gratia, contra Pela- 
gianos, cap. 17. 


PETRI LOMBARDI. 


100. 


deat,sed fortasse ut minus ardeat.Non igitur mulier 

excusationem habuit de ignorantia,cum et manda- 

tum noverit,et peccatum esse secus agere non igno- 

raverit. (Tom. 7, c. 3.) 

Unde processerit consensus 1llius peccati, cum natura 
hominis esset incorrupta. 

11.50let eliam quzri, cum sine vitio esset natura 
hominis, unde consensus mali processerit. Ad quod 
responderi potest quia ex libero arbitrio propris vo- 
luntatis fuit In ipso enim etin alio causa exstitit ut 
fieret deterior.In alio,quia iu diabolo qui suasit ; in 
ipso, quia voluntate liberi arbitrii consensit,et cum 
liberum arbitrium sit bonum,ex re utique bona ma- 
lus ille consensus provenit, et ita ex bono malum 
manavit. De hoc autem in aequenti plenius tractabi- 
mus,cum origo mali,et in qua re coalescat,investi- 
gabitur. 

An voluntas praecesserit illud peccatum. 

12. Si vero quaeritur utrum voluntas illud pecca- 
tum praecesserit, dicimus quia peccatum illud et in 
voluntate, et in actu constitit; et voluntas actum 
precessit,sed ipsam voluntatem alia hominis volun- 
tas malanon precessit,atque ex diaboli persuasione, 
et hominis arbitrio illa voluntas mala prodiit, qua 
justitiam deseruit, ct iniquitatem inchoavit; et ipsa 

untas iniquitas fuit. 
DISTINCTIO XXIII 
QUARE DEUS PERMISERIT HOMINEM TENTARI, SCIENS 

EUM E8SE CASURUM. (Aug., lib.11,c. 4,super Gen., 

et cod. lib. c. 9.) 

1.Preterea queri solet cur Deus hominem tentari 
permiserit, quem decipiendum fore presciebat.Sed 
non esset laudabile homini,si ideo bene vivere pos- 
set,quia nemo male vivere suaderet, cum in natura 
posse, et in potestate habere vellet non consentire 
suadenti,Deo juvante; et est gloriosius non consen- 
tire quam tentari non posse.Moventuretiam quidam 
dicentes : Cur creavit Deus quos futuros malos pre- 
sciebat? Quia previdit quid boni de malis eorum es- 
set facturus. Sic enim eos fecit. ut relinqueret eis 
unde aliquid facerent ;et si culpabiliter aliquid face- 
rent,illum de se laudabiliter operantem invenirent. 
A se habent voluntatem malam,ab illo naturam bo- 
nam, et justam poenam.Frustra ergo dicitur : Non 
deberet Deus creare quos preesciebat malos futuros; 
sciebat enim bonis profuturos,et juste pro mala vo- 
luntate puniendos.Addunt etiam talem hominem de- 
bere facere, qui nollet omnino peccare.Concedimus 
quidem meliorem naturam esse qu: omnino peccare 
nollet. Concedant et ipsi non esse malam quee talis 
facta est,ut posset non peccare si vellet ;et Juste pu- 
nitam,ques voluntate non necessitate peccavit. Cum 
ergo hac bona sit,illa melior,cur non utrumque face- 
ret, ut uberius laudaretur de utraque? illa enim de 
sanctis angelis,hzc dehominibus est.Item,inquiunt: 
Si,Deus vellet,et illi boni essent. Et hoc quidem con- 
cedimus ;sed melius voluit,ut quod vellent essent;et 
boni quidem non infructuose,mali vero non impune 
essent.Item,inquiunt : Posset Deus voluntatem eo- 
rum vertere in bonum,quia omnipotens est; posset 
revera. Cur non fecit? Quia noluit.Cur noluit? Ipse 
novit.Non debemus plus sapere quam oportet (lib. 
eod., c. 7.) 

Hic qualis secundum animam, et agit de scientia 

hominis ante peccatum. 

2. Et quidem secundum animam rationalis fuit 
homo,habens discretionem boni et mali. Scientiam 
quoque rerum creatarum, et cognitionem veritatis, 
qui prime perfectioni congruebat,mox conditus non 
incongrue accepisse putatur,et ad illam non studio 
vel disciplina aliqua per intervalla temporis profe- 
cisse, sed ab exordio sue conditionis divinius illam 
percepisse. (Lib. eod., c. 10.) 

Quod triplicem habuit homo ante lapsum cognitionem 
scilicet rerum propter se factarum,et Creatoris ,et sui. 

3.Fuit homo primus ante lapsum triplici cogni- 

tione preditus : rerum, scilioet, propter se factarum. . 


401 


et Creatoris, et sui. Rerum quippe cognitionem ho- 
minem accopisse perspicuum est,cum nonipse Crea- 
tor vel angelusaliquis,sed homoomnibusanimanti- 
bus nominaimposuerit; uLostenderetur quod singu- 
lorum notitiam homo ipse habuerit. Quae enim pro- 
pter illum creata erant, et ab illo regenda,et dispo- 
nenda erant, horum omnium Deus illi et scientiam 
tribuit, et providentiam atque curam reliquit,quia, 
ut ait Apostolus, 1 Cor. 9: Non. est cura Deo de bo- 
bus.Quorum aliorumqueanimaliumDeus homini cu- 
ram reliquit et providentiam, ut dominationi ejus 
Bubjicerentur,et rationeillius gubernarentur;ut sci- 
ret illis necessaria providere a quibus emolumen- 
tum debebat recipere. Hanc autem scientiam homo 
peccando non perdidit,slout nec illam qua carnis ne- 
cessaria provideretur. Et ideireo in Scriptura homo 
de hujusmodi non eruditur, sed de scientia anime 
quam peccando amisit. 
De cognitione Creatoris 

À. Cognitionem quoqueCreatoris primus homo ha- 
buisse creditur. Cognovit enim & quo creatus fue- 
rat; non eo modo cognoscendi quo ex auditu solo 
percipitur,quo modo a credentibusabsens queritur 
sed quadam interiori aspiratione qua Dei presen- 
tiam contemplabatur; non tamen ita excellenter 
sicut post hanc vitam sancti visuri sunt neque ita 
in enigmate qualiter in hac vita videmus. 

De cognitione sui. 

5. Porro sui cognitionem idem homo talem acce- 
pisse videtur, ut et quid deberet superiori, et quid 
eequali,et inferiori non ignoraret. Conditionem quo- 
que suam et ordinem, scilicet,qualis factus esset,et 
qualiter incedere deberct, quid agere, quid cavere, 
intellexit.Si horum notitiam non habuisset,non es- 
get reus prevaricationis,neque seipsum cognovisset. 
Utrum homoprescius Jueriteorum qua sibi futura erant. 

6.Siautem quaeritur utrum homo seientiam habue- 
rit eorum que circa eum futura erant,id est, si rui- 
nam suam presciverit, et similiter prescierit bona 
que habiturus fuissct, si in obedientia perstitisset, 
responderi potest quod ei magis faciendaindicta sunt 
quam futura revelata. Accepitenimscientiamet pre- 
ceptum eorum que facienda fuerant,sed non habuit 
prescientiam eorum qus futura erant.Non fuit ergo 

omo prescius sui casus,sicutet de angelo diximus. 
Quod Aug.,lib.11, c. 17,super Gen.,asserit, ratione 
utens quam supra posuimus.Hac de scientia homi- 
nis, quantum ad primum statum pertinet, dixisse 
sufficiat. - 


DISTINCTIO XXIV. 
DE GRATIA HOMINIS, ET DE POTENTIA ANTE CASUM. 


4.Nunc diligenterinvestigarioportet quam gratiam 
vel potentiam habuerit homo ante casum;et utrum 
per eam potuerit stare vel non. Sciendum est ergo 
quod homini in creatione,sicut de angelis diximus, 

atum est pergratiam auxilium,etcollata est poten- 
tia per quam poterat stare, id est,non declinare ab 
eo quod acceperat; sed non poterat proficere in tan- 
tum,ut per gratiam creationis sine alia mereri salu- 
lem valeret.Poterat quidem perillud auxilium gratizx 
creationis resistere malo, sed non perficere bonum. 
Poterat tamen per illud bene vivere quodammodo, 

ui poterat vivere sine peccato;sed non poterat sinc 
alio gratie adjutorio spiritualiter vivere, quo vitam 
mereretur eternam. Unde Aug.. in Ench., c. 107: 
8i factus est homo rectus ut et manere inea rectitu- 
dine posset, non sine divino adjutorio, ot suo flcri 
perversus arbitrio; utrumlibet Borum elegisset.Dei 
voluntas fieret vel ab illo, vel de illo. Et quia suam 
maluit facere voluntatem quam Dei. de illo facta est 
voluntas Dei. Item in eodem: Sic hominem prius 
oportebat fieri, ut et bene posset velle,et male;nec 
frustra si bene, nec impune si male.Idem quoque, 
tom.7, in lib.de Correctione et Gratia, c.10, c. 105, 
c.11,in fine,ait:Si hoc adjutorium vel angelo vel ho- 
minicum primum facti sunt defuisset, quoniam non 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. I], DIST. XXIV. 


' nisi gratia juvet: 


102 : 


talis natura facta erat, ut sine divinoauxilio posset 
manere si vellet, non utiquesuaculpa cecidisset,de- 
fuisset quippe adjutorium, sine quo manerenon pos- 
get. Idem, lib. et cap. eisdem: Dederat Deus homini 
bonam voluntatem,inilla quippe eum fecerat rectum; 
dederat adjutorium,sine quo non possetineo manere 
si vellet, et per quod posset. Ut tamen hoc vellet,in 
ejus dimisit arbitrio. In eodem: Acceperat posse si 
vellet, sed non habuit velle quo possct: nam si ha- 
buisset,persceverasset. Histestimoniis evidenter mon- 
stratur quod homo rectitudinem et bonam volunta- 
tem in creatione accepit, atque auxilium quo stare 
oterat, alioquin non sua culpa videreturcecidisse. 
ILib. et cap. eisdem.) 
Qualis fuerit. illa rectitudo et bonitas voluntatis in qua 
creatus est. 

2. Scd quomodo rectam et bonam voluntatem ha- 
buit homo, si peream nec mereri vitam valuit? Quia 
nec aliquid mali ea tunc volebat, etad tempus stare 
voluit, sed non perseveranter, et ideo recta et bona 
fuit tunc voluntas hominis. 

Oppositio contra illud quod dictum est, hominem non 
potuisse proficere. 

3. Ad hoc autem quod diximus, hominem non po- 
tuisse proficere vel mereri per gratiam creationis so- 
let opponi sic: Per illud auxilium gratie creationis 
potuit stare in bono quod acceperat. Potuit ergo resi- 
stere tentationi.Sed resisteretentationibusatque sug- 
Restionibus malis,meritum est ac bonumremunera- 

ile: omne autem bonum meritum profectus est;per 
gratiam ergo creationis proficere potuitsineadjectio- 
nealteriusgratie.Ad quod dicimus quia resistere ma- 
lo,etnon consentiretentationi, non fecissetilli meri- 
tum, etsinonconsensisset, quia nihil in eoerat quod 
ad malum impelleret,s:cut angelis qui non ceciderunt 
non fuerit meritum quod steterunt, id est,quod non 
corruerunt. Nobis autem meritum est aliquando si 
malum non facimus,sed resistimus;ibi duntaxat,ubi 
causa subest quo nosid facere movet,quia ex peccati 
corruptela proni sunt ad lapsurn gressus nostri.Ubi 
autem nonintervenitcausanosad malumimpellens, 
non meremur s$i ab eo declinamus. Declinareenim à 
malo semper vitat poenam, sed non semper meretur 

almam. 

e adjutorio homini in creatione dato,quostare poterat. 

4. Hic considerandum est quod fuerit illud adjuto- 
rium hominidatumin creatione,quo poterat manere 
si vellet. Illud utique fuit libertas arbitrii ab omni 
labe et corruptela immunis, atque voluntatis recti- 
tudo, et omnium naturalium potentiarum anime 
Binceritas atque vivacitas. 

De liberio arbitrio. 

5.Liberum verum arbitrium est facultas rationis et 
voluntatis, qua bonum eligitur gratia assistente,vel 
malum eamdem desistente.Et dicitur liberum,quan- 
tum ad voluntatem, quae ad utrumlibet flecti potest. 
Arbitrium vero, quantum ad rationem, cujus cst fa- 
cultas vel potentia illa, cujusetiam est discernerein- 
ter bonum et malum.etaliquando quidem discretio- 
nem habens boni et mali,quod malumesteligit,ali- 
quando vero quod bonum est. Sed quod bonum est 
nisi gralia adjuta non eligit, malum vero persceli. 
git. Est enim 1n anima rationali voluntas naturalis, 
qua naturaliter vultbonum,Jicet tenuiter etexiliter, 

que adveniens juvat eam,et erigit 
ut efficaciter velit bonum. Per se autem potest velle 
malum efficaciter.lllaergorationalisanime potentia. 
qua bonum vel malum potest velle,utrumque discer- 
nens,liberum arbitrium nuncupatur,quod bruta ani- 
malia non habent,quia ratione carent; habenttamen 
sensum et appetitum sensualitatis. 

De sensualitate. 

6.Est enim sensualitasquedam visanimeinferior, 
ex qua est motus qui intenditurin corporis sensus, 
atque appetitus rerum ad corpus pertinentium.HRatio 
vero visanime estsuperior,quie,utita dicamus,duas 
habet partes vel differentias, superiorem etinferiorem 


103 


Becundum superiorem supernis conspiciendis vel 
consulendisintendit; secunduminferiorem, ad tem- 
poralium dispositionem conspicit. Quidquid ergo in 
&nima nostra nobis considerantibus occurrit quod 
nonsitcommune cum bestiis, ad rationem pertinet. 
Quod autem in ea reperis commune cum belluis, ad 
gensualitatem pertinet. Etubinobis gradatim in con- 
deratione partium anima progredientibus, primum 
aliquid occurrit quod non estcommunpe cum bestiis, 
ibiincipit ratio.Hoe autem Aug. docet. in lib. 12 de 
Trin., cap. 1, ita dicens: Videamus ubi sit quasi 

uoddam hominis exteriorisinteriorisque confinium. 
Ouidquid enim habemusin animocommunecum pc- 
core,recte dicitur ad exteriorem hominem pertinere. 
Non enim solum corpus exterior homo deputabitur; 
sedadjunctaquamdam vitasua,qua compages corporis 
ct omnes sensus vigent,quibus instructus est ad ex- 
teriorasentienda.Ascendentibusergo introrsum qui- 
busdam gradibus considerationis per animo partes, 
ubi incipit aliquid occurrere quod non sit nobis com- 
mune cum bestis,ibiincipit ratio,ubi homo interior 
jem possit agnosci (ibid., c 8).Rationisautem pars 
superior sternis rationibus conspiciendis vel consu- 
lendis adhztescit; portio inferior ad temporalia gu- 
bernanda deflectitur.Etillarationis intentio qua con- 
templamur eterna,sapientic deputatur;illa vero qua 
bene utimur rebustemporalibus,scientis deputatur 
(lib. eod., cap. 4). Cum vero disserimus de natura 
mentis humane, deuna quadam re disserimus,nec 
eam in hecduoque commemorivamus,nisi per offi- 
cia,geminamus.Carnalis nutem vel sensualisanime 
motus, qui incorporis sensusintenditur,nobis peco- 
ribusque communisest,qui scclusus esta ratione sa- 
pie) rationi autem scientie vicinus est (lib.eod., 
c. 12). 


Quod. talis est ordo peccandivel cadendi innobis qualis 
fuit in primis hominibus. 


7.lllud quoque pratermittendum non est,quod ta- 
lisnuncin uno hominetentationisest ordo et progres- 
gio, qualia tunc in primis praecessit parentibus. Ut 
enimtuncserpens malum suasitmulieri,ipsaque con- 
sensit; deinde viro suo dedit,sicque consummatum 
sensualis motus anime,pro muliere inferior portio 
rationis, pro viro superior rationis portio.Et hicest 
vir qui secundumApostolum, 4 Cor.1 P dicimus imago 
et gloria Dei; et illa est mulier que secundum eum- 
dem dicitur gloria viri. Atquc 1nter hunc virum et 
hanc mulierem est velut quoddam spirituale conju- 
gium naturalisque contractus. quo superiorrationis 
portio, quasi vir,debet preesse et dominari;iuferior 
vero,quasi mulier,debet subesse et obedire.Ideovir 
secundumA postolum non debet habere velamen,sed 
mulier.Et sicutin cunctis animantibus non est reper- 
tum homini adjutorium similesibi,sed deillo sum- 
ptum quod ei formaretur in conjugiurr,itaetin par- 
tibus animas quas cum pecoribus habemuscommu- 
nes,nullum menti nostre simile est adjutorium,unde 
Aug., lib. 12 de Trin., c. 4: Illud nostrum quod in 
actione temporalium tractandorum ita versatur, ut 
non sit in nobis commune cum pecore,rationale est 
quidem, sed ex illa rationali mente quasubhieremus 
intelligibili et incommutabili Veritati,tanquam du- 
ctum,et inferioribus tractandis gubernandisque de- 

utatum est.Sicutenimin omnibus pecoribus non est 
mventum viro adjutorium simile sibi,nisi de illode- 
iraétum in conjugium formaretur;ita menti nostre 
qua supernam consulimusVeritatem, nullum est ad 
usum rerum temporalium,quantum naturx hominis 
satis est, simile adjutoriumex anime parlibus quas 
communes cum pecoribus habemus (lib.etcap. eis- 
dem).Ideoque rationale nostrum non ad unitatis di- 
vortium separatum,sed in auxilium societatis quasi 
derivatum,in 80 dispartiturofficio.Et sicut una caro 
est duorum in masculo et in femina;sic intellectum 
nostrum et actionem sive rationem et appetitum ra- 
tionalem vel si aliquo modo significantius dici pos- 


PETRI LOMBARDI. 


108 


suht una mentis natura complectitur: ut eicut. de 
illis dictum est, Gen.2:Erunt duo in carne una,sic et 
de his dici possit: Duo in mente una. Ecce ex his 
verbis aprrte intelligi potest qualiter in anima homi- 
nis existat imago illius conjugii, et qualiterin sin- 
gulis nostrum spiritualiter sint illa tria, scilicet,vir, 
mulier, serpens. 
Qualiter per illa tria in nobis consummetur tentatio. 

8. Nunc superest ostendere quomodo per bac tria 
in nobisconsummetur peccatum;ubi agnosci poterit, 
si diligenter intendatur,qui sitin anima mortgle vel 
veniale peccatum.Utenim ibiserpenssuasit mulieri, 
ct mulier viro; ita et in nobis sensualis motus cum 
illecebram peccati conceperit,quasi serpenssuggerit 
mulieri,scilicet,inferiori parti rationis,id est,rationi 
Bcientim, qua si consenserit illecebro, mulier edit 
cibum vetitum,pos;doeodem dat viro,cum superiori 
parti rationis, id cst, rationi sapientie eamdem illo- 
cebram suggerit;quesiconsentit,tunc viretiam cum 
feminacibum vetitum gustat.Si ergoin motu sensuali 
tantum peccati illecebra teneatur; veniale ac levissi- 
mum est peccatum.Si veroinferior parsrationis con- 
senserit, 1ta ut solacogitalionis delectatione sine vo- 
luntate perficionditencatur,muliersola manducavit, 
non vir. cujus auctoritate cohibetur voluntas,ne ad 
opus usque perveniat. Si vero adsit plena voluntas 
perficiendi, ut, sí adsitfacultas,ad affectum perduca- 
tur, virquoque manducat,quiasuperior pars rationis 
illecebre cansensit, et tunc est damnabile ei grave 
peccatum.Quando autem muliersino viro gustat,ali- 
quando est mortale, aliquando veniale peccatümn .Ut 
enim dictum est, tunc mulier sine viro guatat,cum 
ita delectatione cogitationis peccatum tenetur,ut ta- 
ciendum non decernatur;velcum quidam terminus e£ 
mensura a peccatoadhibetur a viro,utnon liceat rnu- 
lieri effrenata libertate iu peccatum progredi.Si erg 
peccatum non diu teneaturdelectatione cogitationis, 
sed statim ut mulierem tetigit,viri auctoritaterepel- 
latur, veniale est. Si vero diu in delectatione cogrita- 
tionis teneatur, etsi voluntas perficiendi desit, mor- 
tale est; ct pro eo damnabitur simul vir et mulier, 
id est, totus homo, quiaettunc vir sicnt debnit, mu 
lierem nee cohibuit; unde potest dici consensisse. 

Repelitio summam persiringens. 

9.Itaque ut breviter summam perstringam,quando 
peccatum ita in anima concipitur,ut illud facere dis- 
ponat, vel etiam perficiat aliud frequenter,aliud se- 
mel; vel etiam quando delectatione cogitationis diu 
teneatur, mortale est. Cum vero in sensuali motu 
tantum est,ut prediximus,tunclevissimum est,quia 
ratio tuncnon delectatur.Ideo autem supra dixialiud 
frequenter aliud semel,quia quedam sunt que si tan- 
tum semel fiant,vel facienda disponantur,damnant; 
quidam vero non, nisi smpius fiant,velfacienda de- 
cernantur, ut de otioso verbo,et hnjusmodi.Hxc Au- 
gusto in lib. 11 de Trin., c. 12, tradit ita: Sicut in 
Hilo conjugio primorum hominum serpens mandu- 
candum persuasit,mulier autem non manducavit so- 
la,sed virosuo dedit,etsimul mandueavorunt;itaet in 
quodam secreto conjugio,quod in uno homine geritur 
et dignoscitur, cum rationi scientie, qui in rebus 
temporalibus agendis ratiocinandi vivacitale versa.- 
tur, animalis sensus ingerit quamdam illécebram, 
tunc velut serpensalloquiturfeminam.Huic autem H- 
lecebr:» consentire,deligno estedere.Sed iste consen- 
sus si solo cogitationis delectatione contentusest,su- 
periori vero auctoritateita retinentur meimnbra,ut non 
exhibeantur arma iniquitatis peccalo, Rorh. 5; sic ha- 
bendum existimo, velut lignum vetitum mulier sola 
comederit. Si autem in consensu illoita decernitur 
quodque peccatum, ut, si sit potestas, etiam opere 
impleatur; intelligenda est mnlier dedisse viro Buo 
simul edendum illicitum cibum. Neque enim potest 
peccatum non solum cogitandum sumviter, verum 
etiam perpetandum efficaciter mente decerni,nisi et 
illa mentis intentio, penes quam summa potestasest 
membra in opus movendi, vél ab opere pohibenli, 


108 
nrale aciioni cedat.5. Noc sane cum sola cogitatione 
mens oblectatur illicitis, non quidem docernens esse 
facienda,tenens tamen et volens libenter que statim 
ut attigerunt animumrespui debuerunt, negandum 
est esse peccatum; sed longe rninus quam siet opere 
statuaturimplendum. Et ideo detalibusquoquecogi- 
tationibus venia petenda est,peclusque percutien- 
dum, et dicendum: Dimitlenobis debita nostra(Matth. 
6). Nequeenim sicutinillis duobus primis hominibus 
rgonam suam quisque portabat, et ideo si sola mu- 
ier cibum edisset illicitum, sola utique mortis sup- 
plicio plecteretur ; ita dici potest in homine uno, si 
delectationibusillicitis,à quibus continuo se deberet 
&vertere,cogitatiolibentersola pascatur,nec facienda 
decernanturmala,sed tamen suaviterin recordatione 
teneantur,quasi mulierem sine viro posse damnari. 
Absit hoc credere (lib. et cap. eisdem). Hie quippe 
una persona est, unus homo est,totusque damnabi- 
lur ; nisihbec,quwesine voluntate operandi,sed tamen 
cum voluntate animum talibus oblectandi,solius co- 
gitationissentiunturesse peccata, per mediatoris gra- 
tiam remittantur(8). ldem quoque in libro contra 
Manicheos de hoc codem sic ait : Apostolus dicit, 
Ephes. 2 : Secundum principem potestatis aeris hujus, 
spiritus qui nunc operatur in filiisdifidentize. Nunquid 
ergo visibilitereis apparet, aut quasi corporeis locis 
accedit ad eos et operatur? Sed miris modis per co- 
gnitionem suggeriL quidquid potest ; quibus sugges- 
tionibusresistendum est. Non enim ignoramus astuLias 
(9) cjus(2 Cor. 2). Quomodo enim accessit ad Judam, 
quando.ei persuasitut Dominum iraderet? Numquid 
in locis, aut per hos oculos ei visus est? Sed utique 
dictum est : In cor cjus intravit (Joan. 13.) Repellit 
autem illum homo, si paradisum mentis custodiat. 
Posuit enim hominem Deus in paradise, ut operaretur 
et custodiret (Gen. 2) ; quia sicut Ecclesie dicitur in 
Canticis canticorum, c. 4 : IIortus conclusus, fonssi- 
gnatus, quo ulique non admittitur perversitatis ille 
persuasor,sed tamcn per mulierem decepit.Nonenim 
etiam ratio nostru deduci ad consensum peccati po- 
test, nisi cum delectatio mota fuerit in illaparteani- 
Ini, que debet obtemperare ratiodi, tanquam rectori 
viro.Etiam in unoquoque nostrum nihil aliud agitur 
cum ad peecatum quisque delabitur, quam tuncac- 
tum est in iilis tribus,serpente,muliere et viro.Nam 
primo flt suggestio, sive per cogitationem, sive per 
sensus corporis,vel vivendo, veltangendo,vel audien- 
do, vel gustando, vel olfaciendo ; que suggestiocum 
facta fuerit, si cupiditatas nostra non moveatur ad 
eccatum excluditurserpentis astutia.Si autem mota 
uerit,si cupiditas nostra non moveatur ad peccutum 
excluditur serpentis astutia. Si autem mota fuerit, 
uasgi jam mulieri persuasum erit; sed aliquando ra- 
tio viriliter etiam commotam cupiditatem refrenat et 
compescit. Quod cum fit, non labimur in peccatum, 
sed cum aliquanta luctatione coronamur. Si antem 
ratioconsentiat,etquod libido commoveritfaciendum 
e8se decernat, ab omni vita beata, tanquam de para- 
diso, expellitur homo. Jam enim peecatum imputa- 
tur, etiam si non subsequatur factum, quando rea 
enetur in consensione conscientia. 
Quare hac de animae partibus dixit. 

10. Hec de anime partibus interseruimus, ut ip- 
sius anime natura plenius cognosceretur, et secun - 
dum quam sui portionem in easitliberum arbitrium 
intelligatur : scilicet secundum rationem, qua omne 
feocatum mortale geritur, sed non omne veniale, il- 
ud, scilicet, quodin solo motu sensualitatis existit, 
Quod sensualitas saepe in Scriptura aliter quam supra 

accípitur,.sctlicet, ul etiam inferior rationis portio 

ejus nomtne intelligatur. 

11, Non est auiem silentio pretereundum quod 
sepe inSocriptura nomine sensualitatis, non id solum 
in anima quod est nobis commune cum pecors, sed 
etiam inferior portio rationisque temporalium dispo- 

(8) Aug., tom. 1, lib. 2, de Gen., c. 14, 

* (9) Vulgata editio gabet cogitationes. 


SENTENTIARUM LIBRÍI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXV. 


TOG 
sitioni intendit,intelligitur.Quod diligens lectorin lo» 
cis Scripture, ubi deipsa fitmentio, vigilanter anno- 


tet. 
DISTINCTIO XXV. 
REDIT AD LIBERI ARBITIUI CONSIDERATIONEM 

.. d. Juin vero ud propositun redeuinus, scilicet, ad 
libertarbitrii tractatum, quod philosophi definientes 
dixeruntliberum de voluntatejudicinm,quia potestas 
ipsa et habilitas voluntatis et rationis, quam supra 
diximus esse liberun arbitrium,liberaest ad utrum- 
libet. quia libere potest moveri.ud hoc, vel ad illud. 
Liberum ergodiciturarbitrium,quantum ad volunta- 
tem, quia voluntarie moveri, et spontaneo appetitu 
ferri potest ad ca qua bona vcl mala judicat, vel ju- 
dicare valot. 

Quod liberum arbitrium non pertinet nisi ad futurum. 

nec ad omne futurum. 

2. Hocautem sciendum est quod liberum arbitrium 
ad presens vel adpreteritum non refertur,scd ad fu- 
tura contingentia. Quod enim in praesenti est, deter- 
minatum est,necin potestate nostra est ut tunc sitvel 
uon sit quando est ; potest eniin non esse, vel aliud 
esse postea, sed non potest uon esse dum est,vel aliud 
esse dum est, id est, quod est ; sed in futuro an hoc 
sit, velillud, ad potestatem liberiarbitriispectat. Nec 
tamen omnia futura sub potestate liberi arbitrii ve- 
niunt, eed ea tantum qu& per liberum arbitrium 
possunt fieri vcl non fieri. $1 quis eniin tale quid ve- 
lit ac disponat facere, quod in ejus nullatenus sit 
potestate, vel quod simeipsius dispositione eque fie- 
ret, in hoc ipse liberum non habet arbitrium. 

Quod supraposita descriptio liberi arbitriinon convenit 
Dec, nec his qui glorificati sunt. 

3. EL quidenisecundum praedictam assignationem; 
in his tantum videturesse liberuu arl;itrium, qui vo- 
luntatem mutareet in contraria psssunt deflectere; 
in quorum videlicet potestate est eligere bonum vel 
ra&álum,et utrumlibot secundum electionem facerevel 
dimitterc. Secundum quod nec in Deo, nec in his 
omnibusquitanta beatitudinisgratia suntroborati ut 
jam peccare nequeant,liberum arbitrium esse nequit, 
Sed quod Deus liberum arbitrium habeat Aug., t. 5, 
docet in lib. 22 de Civ. Dei, cap. ult., ita inquiens: 
Certe Deusipse numquid quoniampeccare non potest, 
ideo liberum arbitrium habere negandus est? Amb. 
quoquo,in lib.de Trin., ait ; Paulus dicit, 4 Cor. 12, 
quiaomniaoperatur unus alque idem Spiritus, dividens 
singulis prout vult, id est, pro libere voluntatis arbi- 
trio, non pro necessitatis obsequio.  - 

Qualtter in Deo accipttar liberum arbitrium. 

4. Sed aliter accipitur liberum arbitriumin Crea- 
tore, quam increaturis.Deietenim liberum arbitrium 
dicitur ejus sapientissima et omnipotens voluntas, 
qua non necessitate, sed libera voluntate omniafa- 
cit prout vult. IdeoqueHieron. attendens nonita esse 
liberum arbitrium in Deo, sicut estin creaturis,ab ip- 
so videtur liberum arbitrium excludere, in homilia 
quadam ad Damasum papam, in tom. 3. de filio pro- 

igo dicens:Solus Deusest in quem peccatum non ca- 
dit,nec cadere potest. Cietera, cum sint liberiarbitrii, 
in utramque partem flecti possunt. Dum ait caetera, 


indicat liberum arbitrium sicut est in ceteris, non 


ita esse in Deo. 
Quod. gngeti et sancti qui jam beati sunt, habent liberum 
arbitrium. 

5. Angeli vero et sancti qui jam cum Domino feli- 
citer vivunt, atque ita gratia beatitudinis confirmati 
gunt, ut ad malum flecti nec velint nec possint,libero 
arbitrio non carent, unde Aug., in lib. 22 de Civit. 
Dei, cap. 30, ait: Sicut prima immortalitas fuit, quam 
peccando Adam perdidit, posse ron mori;ita primnm 

iberum arbitrium, posse non peecare ; novissimum, 
non posse peccare. Idem in Enchiridion, capite 105 : 
Sio oportehat prius hominem fieri, ut bene velle pos- 
set, et male. Postea vero sic erit, ut male velle non 
ossi; nec ideo carebit libero arbitrio. Multo quippe 
jiberius erit arbitrium, quod omnino non poterij 


"101 
serviro peccato. Neque aut voluntas non est, aut 
libera dicenda non est, qua beati sic esse volu- 


mus, uti esse miseri non solum nolimus, sed nequa- 
quam prorsus velle possimus.Sicutergoanimanostra 
nunc habet nolle infelicitatem, ita nolle iniquitatem 
semper habitura est. Sed ordo' servandus fuit, quo 
Deus voluit ostendere quum bonum sit animal ratio- 
nale quod etiam peccare possit, quamvis sit melius 
quod peccare non possit. Ecce his verbis evidenter 
astruitur quod postbeatitudinis confirmationem erit 
in homine liberum arbitrium, quo peccare non pote- 
rit ; et nuuc in angelisest,et in sanctis qui cum Do- 
mino sunt; et tanto utique liberius, quanto a peccato 
immunius, et ad bonum pronius. Quo enim quisque 
ab illa peccati servitute, dequa scriptum est,Joan.8: 
Qui facit peccatum, servus est peccati, longius absistit; 
tantoin eligendo bonum liberius habet judicium.Un- 
de si diligenter inspiciatur, liberum videtur dici ar- 
bitrium, quia sine coactione et necessitate valet ap. 
petere vel eligere quod ex ratione decreverit. 

De libertatis arbitrii differentia secundum diversa 

lempora. 

6. Ex predictis perspicuum fit quod majorfuit li- 
bertas arbitrii prima quam secunda, et tertia multo 
major quam secunda vel prima.Prima enimlibertas 
arbitrii fuit in qua poterat peccare. Ultima vero erit 
in qua poterit non peccare, et non poterit peccare. 
Media vero, in qua polest prccare, et non potest non 
peccare; ante reparationem etiam mortaliter,postre- 
parationem vero saltem venialiter. 

De quatuor statibus liberi arbitrii in homine. 

7. Et possant in homine notari quatuor stufus li- 
beri arbitrii. Ante peccatum enim Af bonum n. im- 
pediebat, ad malum nil impellebat. Non habuit infir- 
mitatem ad malum, et habuit adjutorium ad bonum. 
Tunc sine errore ratio judicare,et voluntas sine dif- 
flcultate honum appetere poterat. Post peccatum vero 
ante reparationem gratiee, premitur a concupiscentia 
et vincitur, et habet infirmitatem in malo, sed non 
habetgratiam in bono; et ideo potest peccare, et non 
potest non peccare etiam damnabiliter.Postreparati- 
onem vero antecon(firmationem premilur a concupi- 
scentia, sed non vincitur ; et habet quidem infirmi- 
tatem in malo, sed gratiam in bono, ut possit peccare 
propterlibertatem et infirmitatem ,et possit non pec- 
care ad mortem propter libertatem et gratiam adju- 
vantem:nondum tamen habet posse omninonon pec- 
care,vel non posse peccare, propterinfirmitatem non- 
dum perfecte aboorptam,et propter gratiam nondum 
plenecongummatam. Post confirmationem veroinfir- 
mitate penitusconsumpta,et gratiaconsummata,nec 
vinci poterit, nec premi, et tunc habebit non posse 
peccare. 

De corruptione liberi arbitrii per peccatum. 

8. Undemanifestum est quod preter alias panali- 
tates pro peccato illo, incurrit homo ponamincor- 
ruptione et depressione liberi arbitrii. Per illud nam- 
que peccatum naturalia bona inipso hominecorrupta 
sunt, et gratuita detracta. Hic est enim ille qui a la- 
tronibus vulneratus cst, eL spoliatus (Luce 10). Vulne- 
ratusquidemin naturalibus bonis,quibus non est pri- 
vatus, alioquin non posset fieri reparatio ; spoliatus 
verogratuitis,que pergratiam naturalibus addita fu- 
erant.Hec sunt data optima, et dona perfectq; quo- 
rum alia sunt corrupta per peccatum, id est, natura- 
lia, utingenium,memoria,intellectus; alia subtracta, 
id est, gratuita, quanquamet naturalia ex gratia sint. 
Ad generalem Dei quippe gratiam pertinent. Sepe 
tamenhujusmodi fit distinctio, cum gratie vocabu- 
lum ad speciem, non ad genus refertur. Corruptaest 
ergo libertas arbitrii per peccatum,et ex parte per- 
dita, unde Aug. in Ench., cap. 30: Libero arbitrio 
male utens homo, etse perdidit, etipsum. Cumenim 
libero arbitrlo peccaretur, victore peccato amissum 
est et liberumarbitrium. A quo enimdevictus est,huic 
servus addictus est (2 Pet. 2). Ecce liberumarbitrium 
gicit bominem amisisse ; non quia post peccatum 


bETRÍ LOMBARDI. - 


708 


non habuerit liberum arbitrium, sed quialibertatem 
arbitrit perdidit,non quidem omnem, sed libertatem 
a miseria et a peccato. 

De tribus modis libertatis arbitrii. 

9. Est namque libertas triplex, scilicet a necessita- 
te, a peccato, a miseria. À necessitate, et ante pecca- 
tum et post eque liberum est arbitrium.Sicut enim 
tunccoginon poterat,itanec modo.Ideoque voluntas 
merito apud Deum judicatur,que semper a necessita- 
te libera est, et nunquam cogi potest. Ubi necessitas, 
ibi nonest libertas; ubi nonest libertas,nec voluntas, 
et ideo nec meritum. Hiec libertas in omnibus est, 
tam in malis quam in bonis. Est et alia libertas, a 

eccato, scilicet, de qua dicit Apostolus, 2 Cor. 3 : 

bi Spiritus Domini, tbi libertas. EV Veritas in Evan- 
gelio, Joan. 8 ; Si Filius vos liberavit,vere liberi eri- 
Its. Hec libertas a servitute peccati liberat, et servos 
justitis facit;sicuteconverso servitus peccatiliberos 
justitie facit, unde Apostolus, Rom. 6 : Liberatt a 
peccato, servi facti estis justitize. Et idem : Cum servi 
esselis peccati, Liberi fuistis justitiae. Hanc libertatem 
peccando homo amisit.Ideoque Aug.,in Ench.,c.30. 
dicit quod homo male utens libero arbitrio,etse Per 
didit, et ipsum : quia perdita est per peccatum liber- 
tas, non a necessitate, sed a peccato. Qui enim facit 
peccatum, servus est peccati (Joan. 8). 

Qui habeant hanc libertatem, scilicet, a peccato, et 

per quid. 

10. Istam. libertatem quie est a peccato, illi soli 
nunc habentquos Filius pergratiam liberat et repa- 
rat ; non ita quod penitus sint sine peccato in hac 
mortali carne,sed ut in eis peccatum non dominetur 
neque regnet. Et hec st vera et bona libertas, qux 
bonam parit servitutem, scilicet, justiti:e, unde Aug. 
in Ench., cap. 30, ait : Ad justitiam faeiendam non 
erit aliquis liber,nisia peccato liberatus, esse justitia 
coepit servus; et ipsa est vera libertas, propter recti 
facti leltitiam,simul et pia servitus,propter precepti 
obedientiam. Est alia libertas non vera, mala servi- 
tuti adjuncta, que ad malum faciendum, ubi ratio 
dissentit a voluntate, judicans non esse faciendum 
quod voluntasappetit; ad bonum vero faciendum con - 
cordat ratio voluntati; et ideo ibi vera libertasest et 
pia. De libertate autem ad malum, et servitute mala, 
ait Aug., in Ench., c.30 : Servi, addicti pecoato scili- 
cet,qua potest esse libertas,nisi quando eum peccare 
deflectat ?Liberaliter enim servit qui sui domini vo- 
luntatem libenter facit; ac per hoc ad peccandum li- 
ber est, qui pcocati servus est. 

Quastio de libertate ad malum, an sit ipsa libertas li- 
beri arbitrii, an alia. 

11. Hic queri potest utrum hec libertas qua quis 
liber estad malum, sit libertas arbitrii.Sienim tiber- 
tas arbitrii est,bonum quidem est, quia libertas arbi- 
trii bonum naturale est.Quibusdam videtur quod sit 
ipsa libertas arbitrii, qux semper bona est, sed pro- 
pter peccati servitutem ad malum sit liberior et pro- 
nior; et ideo dicitur non esse vera libertas, quia ad 
malum est. Aliisautem videtur quod hec libertas ad 
malum,quam supra commemoravit Àug.,non sitipsa 
libertas arbitrii, sed sil quzdam pronitas peccandi 
et curvitas que ex peccato est, et mala est. 
Quarstio alia de libertate ad bonum, an ipsa sil libertas 

arbitrii, an non. 

12. Similiter etiam qu:eri solet utrum illa libertas 
vera, quaest ad justitiam faciendam, sitipsa libertas 
arbitrii. Quidam dicuntillam eamdem esse, sed repa- 
ratam pergratiam,qua juvante liberaestad bonum; 
sine gratia vero nonest libera ad bonum. UndeAug., 
in Ench., cap. cit. : [sta libertas ad benefaciendum, 
nunquamerit homini addicto et vendito sub peccato, 
nisi eum redimat qui dicit, Joan. 8: Sz Filius vos li- 
beraverit, vere liberi eritis. Quod antequam fieri in ho- 
mine incipiat, quomodo quisquam de libero arbitrio 

loriatur, qui nondum est liber ad operandum bene? 
cce aperte ostendit liberum arbitrium per gratiam 
liberari, ut per illud bene operetur quis; idoquegi- 


. 709 


cuntill&m libertatem veram,que est ad bene facien- 

dum, cujus supra meminit Aug.,esse libertatem ip- 

sam arbitrii gratia Dei liberatam et adjutam.Alii vero 
putant non esse ipsám arbitrii libertatem,sed aliam 

.quamdam, que ex gratia et libero arbitrio in men- 

te hominis, Deo operante, incipit esse cum repara- 

tus est. 

Gerta determinalio utriusque quaestionis, qua dicilur 
libertas ad bonum et ad malum esse libertas arbitrü. 

. 13. Verum nobis magis placet ut ipsa libertas arbi- 
trii sit,et illa, qua quie liber estad malum,et alia qua 
quis liber est ad bonum faciendum. Ex causis enim 

variis sortitur diversa vocabula.Diciturenim libertas 
ad malum faciendum,antequam pergratiam sit repa- 
rata; sed cum per gratiain fuerit reparata, dicitur li- 

. bertasad bonum faciendum,quia ante gratiam libera 
est voluntas ad malum, per gratiam vero libera fit ad 

 bonum.Semper ergo voluntas homiuis aliquo modo 
libera est, sed non semper bona est. Non enim est 
bona,nisi a peccato liberata; est tamen a necessitate 
libera.Unde Aug., ad Valentinum,cap. 15,in tom. 7, 
in lib. de Gratia etlibero Arbitrio; Semper in nobis 

. voluntas libera est, sed non semper bona est. Aut 
enim libera estjustitie, quando servit peccato,et tunc 
est mala; aut a peccato libera est quando servit justi- 
tie, et tunc est bona. 

De libertate a. miseria. 
14. Est iterum libertus a miscria, dc qua Aposto- 
lus ait, Rom. 8: Et ipsa creatura liberabitur a servitute 

. corruptionis, in libertatem gloriz? filiorum Dei. Hanc 
libertatem habuit homo ante peccatum, quia omni 
carebat miseria, et nulla angebatur molestia; et ple- 
nius habebit in futura beatitudine,ubi miser esse non 
poterit. Sed in hac vita, que est inter primum pecca- 
tum et ultimam contirmationem, nemo a miseria 
liber est, quia pana peccati non caret. 

Repetit de corruptione liberi arbilrii, ut addat alia. 
15. Ex predicus jam apparet in quo per peccatum 

. sitimminutum velcorruptum liberum arbitrium quia 

ante peccatum nullaerat hominis difficultas nullum- 

que impedimentum delege membrorum ad bonum, 
nulla impulsio vel instigatio ad malum. Nunc autem 

. per legem carnis ad bonum impeditur,et ad malum 

instigatur,ut non possit velleet perficere bonum,nisi 
per gratiam liberetur et adjuvetur,quta,ut ait Apos- 
tolus, Rom. 7,peccatum habilat in carne. Liberum ergo 
arbitrium,cum semper et insingulissit liberum,non 
est tamen pariter liberum in bonis et in malis,et ad 

bona et ad mala. Liberius est enim in bonis,ubi li- 

beratum est, quam in malis,ubi liberatum non est. 

Et liberius est ad malum,quod per se potest, quam 

ad bonum,quod nisi gratia liberetur et adjuveturnon 
otest. 

Fpe libertate que fit ex gratia, et que ex natura. 

16. Libertas ergo a peccato et a miseria, per gra- 
tiam est ; libertas vero a necessitate, per naturam. 

Utramque libertatem ,nature scilicet et gratie,notat 

Apostolus, Rom. 7, cum ex persona hominis non re- 

dempti ait: Velle adjacel mihi, perficere autem bonum 

. non invenio, ac si diceret: labeo libertatem nature, 

sed non habeo libertatem gratie ; ideo non est apud 

me perfectio boni. Nam voluntas hominis quam 
naturaliter habet, non valet erigi ad bonum eftica- 
citer volendum vel opere implendum, nisi per gra- 
tiam liberetur et. adjuvetur: liberetur quidem, ut 
velit ; et adjuvetur, ut perficiat ; quia, ut ait Apos- 
tolus, Rom. 9, non est volentis velle, neque currentis 
currere, id est operari ; sed natserentis Dei, qui ope- 
ratur in nobis velle et operari bona; cujus gratiam 
non advocat hominis voluntas vel operatio, sed 


ipsa gratia voluntatem prevenit preparando ut 
velit bonum, et preparatam adjuvat ut perfi- 
ciat. 


DISTINCTIO XXVI. 
DE GRATIA OPERANTE ET COOPERANTE. 
1. Hec est gratia operans et cooperans. Operans 
enim gretia preparat hominis voluntatem ut velit 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. -— LIB. 11, DIST. XXVI. 


110 
bonum; gratia cooperans adjuvat ne frustra velit. 
Unde Aug., in lib. de Gratia et libero Arbitrio, ad 
Valentinum,in cap. 17.in tom7: Cooperando Deus in 
nobis perficit quod operando incipit,quia ipse ut ve- 
limus operatur incipiens, qui volentibus cooperatur 
pertieiens Dt ergo velimus operatur. Cum autem vo- 

umus, et sic volumus ut perliciaumus,nobis coopera- 
tur; et tamen sine illo vel operante ut velimus, vel 
cooperante cum volumus ad hona pietatis opera,nihil 
valemus.licce his verbis sutis aperitur qua sit ope- 
rans gratia, e qua coopevans. Üperans enim gratia 
est qua praevenit voluntatem bonam: ea enim libera- 
tur et preparatur horminis voluntas, ut sit bona,bo- 
numque elficaciter velit. Cooperans vero gratia vo- 
luntatein jam bonam sequi! uradjuvando. Unde Aug., 
contra Julianum haretucuin,qui bonam voluntatem 
exlibero arbitrio tantuimnessedicebat,atque hominem 
per liberum arbitrium posse bonum velle et operari 
sine gratia asserebat, ait:Apertam decommendatione 
grali:e Apostolussententium protulit,cum ait:Non est 
volentis neque currentis,sed Dei miserenlis. Hac si at- 
tenderes, Juliane, non extenderes contra gratiam 
merita voluntatis human:e.Non enitn ideo miseretur 
Deusalieujus,quia voluitct cucurrit:sedideo voluitet 
cucurrit.quia misertusest Deus. Paraturenim volun- 
tas hominis à Deo,etaDomino gressus hominis dirigun- 
[ur, psal. 36. Ideoque congrue ait: Non est. volentis 
neque currentis, sed miserentis Dei. Non quia hoc sine 
voluntate nostra agatur, sed quia voluntas nostra nil 
boniagitnisi divinitus adjuvetur. Unde alibi Aposto- 
lus ait,1 Cor. 15: Von autem ego, sed qratia Dei mecum. 
Non ideo dicit,quia nihil boni agebat,sed quia nihil 
boni ageret, si illa non adjuvaret. His testimoniis 
aperte insinuatur, quia voluntas hominis gratia Dei 
prevenitur atque preparatur ut fiat bona,non ut fiat 
voluntas ; quia et ante gratiam voluntas erat, sed 
non erat bona et recta voluntas. 

Quid sit. voluntas. 

*. Voluntatem ipsam August., tom. 6. in lib. de 
duabus Animabus, cap. 10, 1ta delinit: Voluntas est 
animi motus,cogente nullo,ad aliquid non admittén- 
duin, vel adipiscendum.Hec autem ut non admittat 
malum, et adipiscatur bonum,prevenitur et prepa- 
ratur Dei gratia. Unde Apostolus gratiam prevenien- 
tem et subsequentem commendans, Rom.9, id est, 
operantem et cooperantem, vigilanter dixit: Non est 
volentis neque currenlis, sed Det miserentis ; et non e 
converso: Non est miserentis Dei, sed volentis et 
currentis (Aug., in Ench., c. 32). Nam si (ut quibus- 
dam placuit) quod dictum est ita accipiatur: Non est 
volentis, neque currenlis, sed miserentis Dei ; tanquam 
diceretur: Non sufficit sola voluntas hominis,si non 
sit etiam misericordia Dei; contra dicitur: Non suffi- 
cit etiam misericordia Dei, si non sit etiam voluntas 
hominis.Ac per hoc si recte dictum est illud,quia id 
voluntas hominis sola non implet; cur non etiam a 
contrario r»cte dicitnr: Non miserentis est Dei, sed 
volentis esthominis,cumid misericordiaDeisola non 
impleat? Homo enim credere vel sperare non poterit, 
nisi velt; nec pervenire ad palmam, nisi voluntate 
currat.Hestat ergo ut ideo ita recte dictum intelliga- 
tur, ut totum detur Deo qui hominis voluntatem bo- 
nain praevenit, et preparet adjuvandam, et adjuvat 
preparutam : nolentem praevenit ut velit, volentem 
subsequitur ne frustra velit(10). Ecce his verbis et aliis 
premissis evidenter traditur,quia voluntas hominis 
preparatur et prevenitur gratia Dei ut velit bonum, 
et adjuvatur ne frustra velit. 

Quod. bona voluntas comitatur gratiam. 

3. Itaque bona voluntascomitaturgratiam,non gra- 
tia voluntatem. Unde Aug.(11)ad Bonifacium papam 
scribens, contra Pelagisnos, inquit : Cum fides im- 


(40) Aug., tom. 4, lib. 1, ad Simplicianum, circa 
medium, quest. 2. 

(41) In tom. 2, epist. 106, in Glos, super illud 
Rom. 9$: Justificati igitur, | 


1 


petrat justificationem, sicut unicuique Deus partitus 
est mensuram fidei, non gratiam Dei aliquid meriti 
precedit humani, sed ipsa meretur augeri, ut aucts& 
mereaturet perfici voluntalecomitunte,non ducente, 
pedissequa, non previa.Ecce hic aperte habes quod 
gratia prevenit bone voluntatis meritum : et ipsa 

ona voluntas pedissequa est gratie, non pravia. 
Qu sit gratia. voluntatem praveniens, scilicet, fides 

cum dilectione. 

.. 4. Et si diligenter intendas, nihilominus tibi mon- 
stratur qua sit ipsa gratia voluntatem pruveniens et 
preparans, scilicet, fides cum dilectione. ldeoque 
August., epist. eadem, tractans quomodo justificati 
sumus ex fide, et tamen gratis (utrumque enim dicit 
Apostolus, Rom. 5, qui dicit : Justificuti. ex (ide, et 
Rom. 3: Justificati gratis per gratium): Hoc enim ideo 
dixit, ne fides ipsa superba sit, ne dicat sibi : Si ex 
fide justificeti, quomodo gratis? Quod enim fides me- 
retur, cur non potius redditur quam donatur ? Non 
dicat homoista fidelis,quia cum dixerit: Habeo fidem 
ut merear justificationem, respondetur ei: Quid ha- 
bes, quod non accepisti (I Cor. 4)? Fidesenini qua ju- 
stificatus es, gratis tibi data est. Hic aperte osten- 
ditur quod fides est causa justificationis, et ipsa est 
gratiaet beneficium quo hominispreveniturvoluntas 
et preparatur.Unde August.,in libro Retract., c. 9, 
in medio: Voluntas est qua et peccatur,et recte vivi- 
tur. Voluntas vero ipsa nisi Dei gratia libereturà ser- 
vitute quie peccati serva est,et ut vitia superet adju- 
vetur, recte pieque vivi a mortalibus non potest: et 
hoc beneficium quo liberatur nisi eam praeveniret 
jam meritis daretur et non gratia, qui utique gratis 
datur. Prévenitur ergo bona hominis voluntas illo 

ratia beneficio,quo liberutur,et preparalur.Etillud 
eneficium fides Christi recte intelligitur ; sicut Au- 
ust., in Ench., cap. 106, evidenterostenditurdicens: 
psum arbitrium liberandum est postillam ruinama 
servitute peccati. Nec omnino per seipsum, sed per 
solam Dei gratiam, quein fide Christi posita est li- 
beraturut voluntas preparetur.Ecce aperte dicit gra- 
tium,per quam liberaturarbitrium et preparatur vo- 
luntas,sitam esse in fide Christi. Fides enim Christi, 
ut cap. 117 ait, impetrat quod lex imperat. 
Quod voluntas bona qua pravenitur gratia,quedamDei 
dona pravenit. 

9. Ipsatameneadem voluntasquedam gratise dona 
prevent Unde Aug., in Ench., cap. 32: Precedit 

onavoluntashominis multaDei dona,sed non omnia; 
que autem non precedit,ipsa in eisest et ipsa juvat, 
nam utrumque legiturin sanctis eloquiis, et : Miseri- 
cordia ejus praeveniet me (ps. 58); et: Misericordia Dei 
subsequetur me (ps. 22); nolentem quippe prevenit ut 
velit, volentem subsequitur ne frustra velit.Cur enim 
admonemur orare proinimicis nostris nolentibus pie 
vivere,nisi ut Deus in eis operetur et velle? Idemque 
cur admonemur petere ut accipiamus, nisi ut ab illo 
flat quod volumus, a quofactumestut velimus? Inde 
Apostolus ait, Rom. 9: Non est volentis neque curren- 
tis, sed Dei mis: rentis. Ex his apparet quod bona ho- 
minis voluntas quedam dona Dei prievenit,quia eam 
comitaturgratia adjuvans; etquibusbam prevenitur 
quia eam prevenit gratia operans, scilicet,fides cum 
charitate. 
Qua przdictis videantur adversari, scilicet quod videa- 

tur dici fidem esse ex voluntate. 

6. Non est tamen ignorandum quod Aug., tom. 9, 
tract. 20, in principio, significare videtur quod ex 
voluntate sit fides, de illo verbo Apostoli, Rom. 10: 
Corde creditur ad justitiam ; itasuper Joannem tra- 
ctans: Ideononsimpliciter Apostolus ait creditur,sed 
corde creditur, quia cetera potest homo nolens, cre- 
dere non nisi volens; intrare ecclesiam, et accedere 


ad altare potest nolens,sed non credere. Item, super - 


Gen., c. 24, ubi L&ban et Batuel dixerunt : Vocemus 
puellam, et queramus ejus voluntatem,dicit exposi- 
tor quia fides est voluntatis,non necessitatis. Ad quod 
rTespondentes,dicimus non heo ita accipienda fore;ut 


bETRÍ LOMBARDI. 


142 


ex voluntate hominis fides iütelligaturprovenire,cum 
ipsa sit proprie Dei donum, ut ait Apostolus, Eph. 2, 
etexea bona hominis meritaincipiant.Perhancenis, 
ut ait Aug., super psal.67,justificatur impius, id est, 
fit de impio pius, ut deinde ipsa fides incipiat per di- 
lectionem operari;undeomnia bona merita incipiunt. 
Sed potius hac ideo dicta sunt,quia non est fides nisi 
in eo qui vult credere,cujus bonam vuluntatem fides 
prevenitnon tempore,sed causaet natura.Unde Aug. 
supra congruenter dixit quod bona voluntas ers do- 
nis est,qu& non precedit; etipsa juvat,quia ea juvat 
quibus prevenitur,duum eis consentit ad effectum bo- 
ni; et in eisest, quiatemporeabeis non preceditur. 
Quaedam adhuc addit quae graviorem faciunt quzpstvo- 
nem scilicel quod cogitutio boni przcedit fidem. 

7. Ceterum hanc questionem magis acuunt et ur- 
gent verba Aug., quibus in libro de Predestinatione 
sanctorum, cap, 2,intomo 7, utitur, pertractans illud 
verbum Apostoli, 2 Cor. 3: Non quod. süffictentes si- 
mus cogiture aliquid quasi exznobis. Attendant, inquit, 
hic, et verba ista perpendant, qui putant ex nobis 
esse fidei coeptum, et ex Deo esse fidei supplemen- 
tum.Commendansenim istam gratiam quenondatur 
secundum aliqua merita, sedefficit omnia bona me- 
rita, inquit, non quod sufficientes simus cogitare aliquid 
boni, scilicet ez nobis. Quis autem non vidéat prius 
esse cogitare quam credere? Nullus quippe credit ali- 
quid, nisi prius cogitàverit esse credendum. Si ergo 
cogiture bonum non est ex nobis, ut hic Apostolus 
tradit, nec credere; quunquam et ipsum credere ni- 
hil est aliud, quam cum assensione mentis cogitare. 
Hic videtur insinuare quod cogitatio bona priecedat 
fidem, etita bonavoluntas preveniat fidem,non pre- 
veniatur; quod predictis adversari videtur. Ad hoc 


'autem dicimus quod aliquando cogitatio bona sive vo- 


luntas prevenit fidem;sed non est illa bona voluntas 
vel cogitatio qua recte vivitur. Illa enim sine fide et 
charitate non est. Nam, ut ait Aug. ad Anastasium, 
epist.144,in tom. 2, sine spiritu non est voluntas ho- 
minislibera,Gal. 5, cum cupiditatibua vincatur; non 
est libera ad bonum, nisi liberata fuerit. Non autem 
liberatur,nisi per Spiritum sanctum diffundatur chari- 
tas in cordibus, Rom. 5. Non est libera voluntas,nisi 
eam liberet gratia per legem fidei, id esl, non est li- 
bera, sine fide operante per dilectionem; et illa suffi- 
cienter et vere bona est.Non est enim fructus bonus, 
qui decharitatis radice non surgit. Si vero adsit fides 
operans per dilectionem, fit dele:tatio boni. 

De illa cogitatione boni quie pracedit fldem, plene 

disseritur. — 

8. Hlà autem cogitatio sive voluntas qu: fidem et 
charitatem aliasque justificationesprecedit non suffi- 
citad salutem, necrecteea vivitur. Hac voluntate con- 
eupisciturilla bonavoluntas que estmagnum bonum 
ista vero, non. Alia est ergo illa voluntas sive cogita- 
tio, alia ista. Et sicut illa istam precedit, ita illam 
praevenit intellectus. Unde August., ista distinguens 
super illum locum psal. 148: Concupivit anima mea 
desiderare, ait, in fine enarrationis ad psal. illum,in 
tom. 8: Concupivit desiderare, inquit, non deside- 
ravit. Videmusenim ratione nonnunquam quam uti- 
les sunt justificationes Dei : sed infirmitate prepediti 
aliquando desideramus.Prevolat ergo intellectus,se- 
quitur tardus aut nulluseffectus.Scimus bonum,neo 

electat agere; ét cupimus ut delectet. Sic iste olim 
desiderare concupiscebat, qua bona esse cernebat, 
cupiens eorum habere dclectationem, quorum potuit 
videre rationem.Ostendit itaque quibus quasi gradi- 
bus ad eas perveniatur ; prius enim est ut videantur, 
quam sint utiles et honeste ; deinde, ut earum desi- 

erium concupiscatur; postremo ut proficiente gratta 
delectet earum operatio, quarum sola ratio delectat. 
Attende hunc ordinem gratiarum,quem hic distincte 
assignat August,qualiterscilicetintellectus bonorum 
precedit concupiscentiam eorumdem, et ipsa concu- 
piscentia, delectationem quee fit et per fidem et cha- 
ritatem ; qua habita,vere bona est voluntas qua reofo 


743 


vivitur. Ipsaque fidei comes est, non previa. Qui 
verba Aug. premissa secundum hanc distinctionem 
considerat, nullam ibi repugnantiam forte animad- 
vertit, non ignorans ctiam ante gratiam prevenien- 
tem et operanteri, qua voluntas bona praeparatur in 
homine, precedere quedam ex bona Dei gratia et li- 
bero arbitrio, quedam etiam ex solo libero arbitrio, 
quibus tamen vitam non meretur, nec gratiam qua 
justifieatur.I'ius enim gratie percipiende, qui vo- 

untatem hominissanat,ut sanata legem impleat, nul- 
la merita precedunt. Ipsa est enim qua justificatus 
impius fit justus,qui pius erat impius:meritis autem 
impii.non gratia,sed pena debetur;nee illa esset gra- 
tia, 8i non daretur gratuita. Datur autem gratuita, 

uja nil boni ante feceramus,unde hoc mereremur. 
Non negamustainen multaante hane gratiam,et pree- 
ter hanc gratiam,ab homine fieri bona per liberum 
arbitrium,ut tradit Aug. de Spiritu et Littera,in Res- 
ponsionibus contra Pelagianos, ubi dicit homines 
per liberum arbitrium, agros colere, domos «difl- 
care,et alia plura bona faceresine gratiacooperante. 
Utrum una. eademque sit. gratia quce dicitur operans, 

et cooperans ? 

9. Hic conciderandum est,cum praedictum sit per 
graliam operantem et prievenientem voluntatem bo- 
minis liberari ac preparari ut bonum velit ; et per 
gratiam cooperantem et subsequentem adjuvari, ne 

rustra velit ; utrum una et eadem sit gratia,id est, 
unum munus gratis datum,quod operetur et coope- 
retur ; an diversa, alterum operans,et alterum coo- 
perans ?Quibusdam non irrationabiliter videtur quod 
una et eadem sit gratia, idem donum, eadem virtus, 
que operatur el cooperatur: sed propter diversos 
ejus effectus, et dicitur operans,et cooperans. Ope- 
rans enim dicitur, in quantum liberat, et preparat 
voluntatem hominis ut bonum velit ; cooperans, in 
quantum eamdem adjuvat ne frustrat velit, scilicet 
ut opus faciat bonum.Ipsa enim gratia non est otio- 
sa, sed meretur augeri,ut aucta mereatur perfici. 

Quid sit ipsa gralia, et quomodo mereatur augeri, 

quaeritur. 

10. Si vero queritur quomodo ipsa gratia preve- 
niens mereatur augeriet perfici, cum nullum meri- 
tum sit absque libero arbitrio:et quid sit ipsa gratia, 
&nvirlus, an non ; etsi virlus, an actus vel non : ut 
hocaperte insinuari valeat, premittendum est tria 
esse genera bonorum. Alia namque sunt magna, alia 
minima, alia media,ut Augustinus ait in primo lib. 
Retract. Virtutes,inquit, quibus recte vivitur,magna 
bonasunt.Speciesautem quorumlibetcorporum sine 
quibus recte vivi potest,minima bona sunt. Potentixm 
vero animi,sine quibus recte vivi non potest, media 
hona gunt.]tem,lib.2 de lib.Arbit., c. 49,in tomo 1: 
Virtutibus nemo male utitur.Ceteris autem bonis,id 
est. mediis et minimis, non solum bene, sed eliam 
male quisque uti potest ; et ideo virtute nemo male 
utitur, quia opus virtutis est bonus usus istorum 
quibus etiam non bene uti possumus. Nemo autem 
bene utendo,male utitur ; non solum autem magna, 
sed etjam media, et minima bona esse prestitit bo- 
nitas Dei, Ecce habes tria genera bonorum dislincta. 

In quibus bonis sit liberum arbitrium? 

11. Quzritur autem in quibus bonis contineatur 
liberum arbitrium. De hoc Aug., in primo lib. Re- 
tract.,cap. 9, in fine, ita ait :ln mediis quidem bo- 
nis invenitur liberum voluntatis arbitrium, quia et 
male illo uti possumus; sed tamen tale est, ut sine 
illo recte vivere nequeamus. Bonus autem usus ejus, 
jam virtus est, quein magnis reperitur bonis,quibus 
male uti nullus potest. Et quia bona, et magna, et 
media,et minima,ex Deo sunt,sequitur ut ex Deo sit 
etiam bonus usus libere voluntatis,qui virtus est,et 
in magnis numeratur bonis. Attende diligenter que 
dicta sunt, et confer in unum, sic enim aperietur 
quod süpra querebatur.Dixit equidem opus virtutis 
essebonum usum illorum bonorum quibusetiam non 
hene uti possumus,id est, mediorum ;in quibus po- 


PaTBA0L, CXCII, 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXVII. 


T4À 
suit liberum arbitrium, cujus quoque bonum usum 
dixit esse virtutem. Quod si est,non est ergo opus 


virtutis, quod supra dixit, quia aliud est virtus, 
aliud opus cjus. 


DISTINCTIO XXVII. 
DE VIRTUTE QUID SIT, ET QUID SIT ACTUS EJUS. 


1. Hic videndum est quid sit virtus, et quid sit 
actus vel opus ejus. Virtus est, ut ait Aug. bona 
qualitas mentis qua recte vivitur,et qua nullus male 
utitur :quam Deus solus in homine operatur.Ideoque 
opus Dei tantum est,sicut devirtute justitie August. 
docet super illum locum psalmi 148 : Feci judicium 
et. justitiam,ita dicens,in tom.8, concione 26 ejusdem 
psal. :Justitia magna virtus animi est,quam non fa- 
cit in homine nisi Deus. Ideoque cum ait propheta 
ex persona Ecclesiz,feci justittam, noa ipsam virtu- 
tem, quam non fecit homo, sed opus ejus intelligi 
voluit. Ecce aperte insinuatur hic quod justitia in 
homine non est opus hominis, sed Dei ; quod et de 
aliis virtutibus intelligendum est. 

De fide itidem. dicit.quod non. est. ex homine, sed ex 

Deo tantum. 

2.Nam de gratia fidei Ephesiis scribens Apostolus, 
similiter fidem non ex homine, sed ex Deo tantum 
esse asserit, inquiens : Gratia estis salvali per fidem, 
et hoc non ez. vobis ; Dei enim donum est. Quod & 
ganctis ita exponitur : Hac scilicet fldes, non est vi 
naturm nostre,quia donum Dei pure est.Ecce et hio 
aperte traditur quod fides non est ex libertate arbi- 
trii, sive ex arbitrio voluntatis ; quod superioribus 
consonat, ubi dictum est gratiam prevoenientem vel 
operantem esse virtutem qua voluntatem hominis 
liberat et sanat.Unde Aug., in lib. deSpiritu et Lit- 
tera,cap.9,in tom. 3, ait : Justificati sumus non per 
liberam voluntatem, sed per gratiam Christi, non 
quod sire voluntate nostra flat,sed voluntas nostra 
ostenditur infirma per legem,ut sanet gratia volun- 
tatem, et sana voluntas impleat legem. 

De gratia quz liberat voluntatem ; quae. si. virtus est, 
vi:tus non esl ex libero arbitrio, el. sic non est mo- 
tus mentis. 
3.Si igitur gratia que sanat etliberat voluntatem 

hominis, virtus est, vel una, vel plures; cum ipsa 

gratia non sit ex arbitrio voluntatis, sed eam potius 

Sanet ac preparet ut bona sit,consequitur ut virtus 

non sit ex libero arbitrio,et ita non sit motus vel af- 

fectus mentis;cum omnis motus vel affectus mentis 
sit ex libero arbitrio :sed bonusex gratia estet libero 
arbitrio, malus vero ex libero arbitrio tantum. bt 

enim ait Aug. in lib. Retract. 1, c. 15, et. tom. 6, 

libro de Bono perseverantie 2,c.11 :Homo sponte et 

libero arbitrio cadere potuit, non etiam resurgere. 

Idem,in lib.de duabus Animabus, c. 12, in tom. 6: 

anime si libero ad faciendum et non faciendum motu 

Animi careant,si denique his abstinendi aboperesuo 

potestas nulla conceditur, earum peccatum tenere 

non possumus. Hic aperte ostenditur quod motus 
animi,sive ad bonum sive ad malum, ex libero arbi- 
trio est. Ideoque si gratia vel virtus motus mentis est, 
ex libero arbitrio est.Si vero ex libero arbitrio vel ex 

arte est,jam non solus Deus sine homine eam facit. 

Propterea quidam non inerudite tradunt virtutem 

essebonam mentis qualitatem sive formam,que ani- 

mam informat;etipsanon est motus vel affectus animi, 
eed ea liberum arbitrium juvatur,ut ad bonum mo- 
veatur et erigatur ;etita ex virtute et liboro arbitrio 
nascitur bonus motus vel affectus animi, et exinde 
bonum opus procedit exterius ;sicut pluvia rigatur 
terra, ut germinet et fructum faciat ;nec pluvia est 
lerra,nec germen,nec fructus; nec terra germen vel 
fructus,nec germen fructus ;ita gratis terre mentis 
nostre, id est,libero arbitrio voluntatis, infunditur 
pluvia divine benedictionis,id est,inspiratur gratia, 
quod solus Deus facit,non homo cum eo ;qua ngatur 
voluntas hominis, ut germinet et fructificel, id es,t 
ganatur et preparaturutbonum velit,secundum quod 


S] » 


Jus Á 


dicitur operans ; et juvatur ut bonum faciat, secun- 

dum quod dicitur cooperans. Et illa gratia virtus 

non incongrue nominatur, quia voluntatem homi- 

nis infirmam sanat et adjuvat. 

Ex quo sensu dicuntur ex gratia incipere bona merita, 
el de qua gratiu hoc intelligatur. 

4. Cum ergo ex gratia dicuntur esse bona merita 
et incipere,aut intelligitur gratia gratis dans,id est, 
Deus, vel potius gratia gratis data,qua voluntatem 
hominis prevenit.Non enim esset magnum si hzc a 
Deo dicerentur esse, a quo sunt omnia; sed potius 
ejus gratia gratis data intelligitur.ex qua incipiunt 
bona merita ;quz: cum ex sola gratia esse dicantur, 
nonexcluditurliberum arbitrium,quia nullum meri- 
tum est in homine quod non sit per liberum arbi- 
trium.Sed in bonis merendiscause principalisgratie 
attribuitur, quia principalis causa bonorum merito- 
rumestipsa gratia,quaexcitaturliberum arbitriumet 
sanatur,atque juvatur voluntashominis ut sit bona. 
Quod. bona voluntas grati; principaliter est, el etiam 

gralia est, sicut eL omne bonum meritum. 

5.Que ipsa etiam donum Dei est,et hominis me- 
ritum, imo gratie, quia ex gratia principaliter est, 
et gratia est.Unde Aug., tom. 2, epist. 105, ad Six- 
tum presbyterum: Quid est meritum hominis ante 
gratiam,cumomne bonum nostrum meritum non in 
nobis facit nisi gratia ? Ex gratia cnim, uL dictum 
est,qua prevenit et sanat arbitrium hominis, et ex 
ipso arbitrio procreatur in anima hominis bonus af- 
fectus sive bonus motus mentis ;et hoc est primum 
bonum hominis meritum.8icut,verbi gratia,ex fidei 
virtute et hominis arbitrio generatur in mente motus 

uidam bonus et remunerabilis,scilicet, ipsum cre- 

ere ;itaex charitate etlibero arbitrio alius quidam 
motus bonus provenit,scilicet,diligere,bonus valde; 
gic de ceteris virtutibus intelligendum est. Et isti 
boni motus vel affectus merita sunt, et dona Dei, 
quibus meremur etipsorumaugmentationem,et alia 
qua consequenter hic etin futuro nobis apponuntur. 

Ex qua ratione dicitur fies mereri justificationem, 

et alia. 

6.Cum ergo dicitur fides mereri justificationem et 
vitam eternam,ex ea ratione dictum accipitur,quia 

er actum fidei mereturilla.Similiter de charitateet 
justitia,et de aliis accipitur.Si enim fides ipsa virtus 
preveniens,diceretur esse mentis actus,qui est me- 
ritum,jam ipsa ex libero arbitrio originem haberet; 
quod quia non est,sic dicitur esse meritum, quia ac- 
tus ejusest meritum ;si tamen adsit charitas sinequa 
nec credere nec sperare meritum est vite. Unde ap- 
paret vere,quia charitas est Spiritussanctus,quz ani- 
mee qualitates informat et sanctificat, ut eis anima in- 
formetur et sanctificetur ; sine qua anime qualitas 
non dicitur virtus, quia non valet sanare animam. 
De muneribus virtutum, et de gratia qu non est,sed 

facit meritum. 

7. Ex muneribus itaque virtutum boni sumus et 
juste vivimus, et ex gratia,qui nonest meritum,sed 
facit ;non tamen sine libero arbitrio proveniunt me- 
rita nostra,scilicet,boni affectus eorumque progres- 
sus atque bona opera,qua Deus renumerat in nobis; 
et hec ipsa sunt Dei dona. Unde August.(12)ad Six- 
tum presbyterum :Cum coronat Deus merita nostra, 
nihil aliud coronatquam munera sua. Unde vita seter- 
na que in fine a Deo meritis precedentibus reddi- 
tur,quia et eadem meritaquibus redditur, non a no- 
bis sunt, sed in nobis facta sunt per gratiam, recte 
et ipsa vita gratia nuncupatur, quia gratis datur. 
Nec ideo gratis, quia non meritis datur, sed quia 
data sunt per gratiam et ipsa merita quibus datur. 
] Epilogat ut alia addat. 

8.Ex premissis jam innotescere nobis aliquatenus 
potest qualiter gratia preveniens meretur augeri, et 


(12) Epist.,105,in tom.2,et tom. 6, enarratione ad 


psal. 98, circa medium ; et enarratione ad ps. 102, 
.gon longe a principio. 


"os 


PETRI LOMBARDI. 


716 


alia ; et quid ipsa sit,an virtus,an aliud ;et si virtus: 
an &8it actus vel non ; ostensum enim est supra, ex 
parte quorumdam, quod ipsa est virtus,quia virtus 
non est actus,sed ejus causa,non tamen sine libero 
arbitrio unde quod supra Aug. dixit, bonum usum 
liberi arbitrii esse virtutem,ita accipi potest,id est, 
actum virtutis :alioquin sibi contradicere videretur, 
qui etiam opus virtutis supra dixit esse bonum 
usum eorum quibus non bene uti possumus,in qui- 
bus posuit hberum arbitrium. 8i vero bonus usus 
liberi arbitrii opus virtutis est, jam virtus non est. 

Cum ergo bonum usum ejus virtutem esse dixit, 

nomine virtutis ipsius usum significavit. 

Quod. idem usus est virlutis, et liberi arbitrii ; sed vir- 

lutis principaliter. 

9. Idem nempe usus bonus ex virtute est, et ex li- 
bero arbitrio ;sed ex virtute principaliter. Et bonus 
ille usus in magnis bonis annumerandus est.Illa au- 
tem gratia preveniens, que et virtus est, non usus 
liberi arbitrii est,sed ex ea potius est bonus usus li- 
beri arbitrii,qua nobis est a Deo, non a nobis. Usus 
vero bonus arbitrii,et ex Deo est,etex nobis ;et ideo 
bonum meritum est. Ibi enim solus Deus operatur 
hic, Deus et homo. Hoc meritum ex illa purissima 
gratia provenit :quod Apostolus notavit dicens,1 Cor. 
45: Gralia Dei sum. id. quod sum ; et: Gratia ejus in 
me vacua non fuit.Super quem locum Aug., de Gra- 
lia et libero Arbit., cap. 5 et 6, in tom. 7, ita ail: 
Recte gratiam nominat, pripumenim solam gratiam 
dat Deus, et nonnisi gratiam, cum non precedant 
nisi mala merita; sed post per gratiam incipiunt 
bona merita. Et ut ostenderet etiam liberum arbi- 
trium.addit : Et gratia ejus in me vacua non fuit. Et 
ne ipsa voluntas sine gratia Dei putetur aliquid boni 
posse, subdit :Non autem ego solus,scilicet,sine gra- 
tiu ; sed gratia Dei mecum, id est, cum libero arbi- 
irio. Plane cum data fuerit gratia, incipiunt esse 
nostra merita bona ; per illam tamen, quia si illa 
defuerit, cadit homo. 

Aliorum sententia hic ostenditur. qui dicunt virtutes 
esse bonos usus liberi arbitrii,id est, actus mentis. 
10. Alii vero dicunt virtutes esse bonos usus natu- 

ralium potentiarum,non tamen omnes, sed tantum- 

modo interiores qui in mentesunt;exteriores vero qui 
per corpus geruntur,2onvirtutes esse dicunt,sed ope- 
ra virtutum.Et ideo quod Aug. dicitopus virtutisesse 
bonum usum naturalium potentiarum, de usu exte- 
riori accipiunt ;quod vero dicit bonum usum liberi ar- 
bitrii virtutem esse, etin magnis numerari bonis, de 
usu interiori intelligunt. Et virtutes nihil aliudesse 
quam bonos affectus vel motus mentis asserunt, quos 

eusinhominefacit,non homo : quia licet illi motus 
sintliberi arbitrii, nontamen esse queunt nisi Deus 
ipsum liberet et adjuvet gratia sna operante etcoope- 
rante,quam Dei gratuitamvoluntatem accipiunt,quia 

Deusestquietoperaturin nobisvelleet operaribonum. 

Quibus auctoritatibus muniunt quod virtutes sint mo- 

tus mentis. 

11.Quod autem virtutessint motus mentis,testimo- 
niissanctorum astruunt. Dicitautem Aug., tom. 3, c. 
10,superJoannem :Quid est fides ?Credere quod non 
vides. Credere autem motus mentis est. Idem in lib. 
3 de Doetr, christiana: Charitatem autem voco mo- 
tum animi. Si vero. charitas et. fides motus animi 
sunt,virtutes ergo motus animi sunt.Quibus alii re- 
spondentes premissa verba Augustini itaintelligenda 
fore inquiunt : Fides est credere quod non vides, id 
est,fides est virtus qua creditur quod non videtur. 
Item : Charitas est motus animi, id est, gratia qua 
movetur animus ad diligendum. Et quod hec et his 
similia itaaccipienda sint,ex hisconjicitur que alibi 
Aug.ait. Naminlib. 2 Quasstionum Evangelii, c. 39, 
inquit: Estfildesquacreduntur ea quanon videntur, 
qus propriedicitur fides. Item, tom. 4, in lib. 13 de 

rin., c. 2: Aliud sunt ea que creduntur, aliud est 
fides qua creduntur.Ex quibus verbis sic argumen- 
tendo procedunt: Aliud est credere,aliud illud quod 


347 


creditur. Praedictum autem est fidem id esse quod 
creditur ;sic orgo credere non est fides, quia cre- 
dere non est id quo creditur.Addunt quoque : Vir- 
tus opus Dei tantum est, quam ipse solüs facit in 
nobis ;ipsa ergo non est usus vel actus liberi arbi- 
trii "sed credere est actus liberi arbitrii ; non est 
itaque virtus. Premissis aliisque rationibus ac tes- 
timoniis innituntu£ utrique.Horum autem judicium 
diligentis lectoris relinquo examini, ad alta prope- 


rans. 
DISTINCTIO XXVIII. 

PRJEDICTA REPETIT UT ALIA ADDAT, DEFINITAM ASSI- 
GNATIONEM PONENS DE GRATIA ET LIBERO ARBITRIO 
CONTRA PELAGIANOS. 

1. Id vero inconcusse et incünclanter teneamus. 
liberum arbitrium sine gratia preveniente etadju- 
vante non sufficere ad salutemetjustitiam obtinen- 
dam ; nec meritis precedentibusgratiam Dei advo- 
cari, sicut Pelagiana heresis tradidit. Nam, ut ait 
Aug.lib.1 Retract.: Novi heretici Pelagiani liberum 
sic asserunt voluntitis arbitrium,ut gratie Dei non 
relinquantlocum,quam secundum merita nostra da- 
ri asserunt.Pelagianorum haresis,omnium recentis- 
sima a Pelagio monacho exorta est.Hi Deigratie qua 
predestinati sumus, et qua meruimus dc potestate 
tenebrarum erui,in tantum inimici sunt,ut sine hac 
credant hominem posse facere omniadivina manda- 
ta.Denique Pelagius a fratribus increpatus,quod ni- 
hiltribueretadjutoriogratie Dei,ad ejus mandata fa- 
cienda,non eam libero arbitrio preponebat, sed in- 
fideli calliditate supponcbat dicens ad hoc eam dari 
hominibus,ut que facere per liberum arbitrium ju- 
bentur,facilius possint implere pergratiam.Dicendo 
utique facilius possint, voluit credi,etsi difficilius,ta- 
men posse homines sine gratia facere jussa divina. 
Illam vero gratiam Dei,sinequanihil boni possumus 
facere,non esse dicunt nisi in libero arbitrio, quod 
nullis suis precedentibus meritis ab illo accepit no- 
stra natura, ipso ad hoc tantum juvante nos per 
suam legem atque doctrinam,ut discamus quse fa- 
cere et quz sperare debeamus;non autem ad hoc per 
donum Spiritus sancti,ut que didicerimus esse fa- 
cienda, faciamus. Ac per hoc divinitus nobis dari 
scientiam confitentur,quaignorantia pellitur ;chari- 
tatem autem negant divinitus dari,qaa pie vivitur; 
ut,scilicet,sit donum Dei scientia,que sine charitate 
inflat ; et non sit donum Dei ipsa charitas, qua ut 
scientia non inflet,»dificat. Destruunt etiam oratio- 
nes quas facit Ecclesia sive proinfideiibuset doctrinae 
Dei resistentibus,ut convertantur ad Deum;sive pro 
fidelibus,ut augeatur Dei fides,et perseverent in ea. 
Hec quippe non ab ipso accipere,sed a seipsis ho- 
mines habere contendunt; gratiam Dei,qua libera- 
mur ab impietate, dicentes secundum merita nos- 
tra dari. Parvulos etiam sine ullo peccati originalis 
vinculo asserunt nasci. 

Hic ponit ea quibus suum confirmant errorem, verbis 

Augustini conlra ipsum ulentes. 

2. Quod vero dicunt,sine gratia hominem per li- 
berum arbitrium omniajussaimplere,hujusmodiin- 
ductionibus muniunt. Si inquiunt, non potest ea fa- 
cerehomo que jubentur,non est ei imputandum ad 
mortem,sicut tu ipse August. (13) in libro de libero 
Arbitrio asseris.Quis,inquis, peccat in eo quod nullo 
modo caveri potest ? Peccatur autem. Caveri ergo 
potest.Hoc testimonio Avugust.Pelagius ususest dis- 
putans adversus eum,imo adversus gratiam ; sicut 
August.in libro Retract. illud et alia hujusmodi re- 
tractans commemorat,inquiens : In his atque hujus- 
modi verbis nieis,quia gratia Dei commemorata non 
est,dequatunc non agebatur, putant Pelagiani suam 
nos tenuisse sententiam;sed frustra hoc putant. Vo- 
luntas quippe est qua peccatur et recte vivitur,quod 
his verbis egimus:sed ipsa nisi Dei gratia liberetur, 
et ut vitia superet adjuvetur,recte a mortalibus vivi 

(43) Bib. 3, c. 18, in tom. 1 ; et lib. de Natura et 
Grat., cap. 67, in tom. 7, lib. 1, cap. 9. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXVIII. 


748 


non potest.Ecce aperte determinat ex quo sensu illa 

dixerit,inimicos gratic refellens. 

Aliud testimonium Augustinus. ponit quo Pelagius pro 
se utebatur. 

3.Similiter etinnitebatur Pelagius verbis Augusti- 
ni contra gratiam,qui in libro deduabus Animabus 
dicit, cap. 12, et Retract., c. 15 : Peccati reum te- 
nere quemquam,quia non fecit quod facere non po- 
tuit, summe iniquitatis et insanie est. His auditis 
exiliit Pelagius,dicens : Cur ergo parvuli et illi qui 
nonhabentgrat:am,sinequa non possunt facere man- 
data divina, rei tenentur? Hoc autem qua occasione 
dixerit,in libro Retract. Pelagio respondens &perit.Id 
enim contra Manicheos dixit; qui in homine duas 
naturas esse contendunt,unam bonam ex Deo, alte- 
ram malam ex gente tenebrarum, que nunquam 
bona fuit,nec bonum velle potest;quod si esset,non 
videretur ei imputandum esse si bonum non faceret, 

Aliud quod videtur contradicere gratize Dei addit. 

4. Alibi etiam Augustinus dicit quod huic gratie 
contradicere videtur qua justificatur. Ait enim, in 
libro contra Adamantinum Manichei discipulum, 
cap. 26, in tom.6 : Nisi quisque voluntatem suam 
mutaverit,bonum operari non potest;quod in nostra 
potestate esse positum Dominus docet ubi ait, Matt. 
22:Aut facite arborem bonam, aul fructus ejus bonos, 
elc.Quod Aug., in Retract.1.4,c. 22,non esse contra 
gratiam Deiquam predicamus,ostendit,In potestate 
quippe hominis est mutare in melius voluntatem ; 
Bed ea potestas nulla est,nisi a Deo detur ; de quo 
dictum est,Joan.1: Dedit eis polestatem filios Dei fieri, 
Cum enim hoc sit in potestate, quod cum volumus 
facimus,nihil tam in potestate quam ipsa voluntas 
est;sed preparatur a Domino voluntas: eo ergo 
modo dat potestatem. 

Aliud testimonium ejusdem, quod videlur adversum. 

5. Sicetiam intelligendum est quod in eodem ait, 
scilicet in nostra potestate esse ut vel inseri bonitate 
Dei,vel excidi ejus severitate mereamur:quia in po- 
testate nostra non est nisi quod nostram sequitur vo- 
luntatem; que cum preparatur a Domino, facile fit 
opus pietatis,etiam quod impossibile et difficile fuit. 

Aliud. testimonium. | 

6. In expositione quoque quarumdam propositio« 
num Epistolze ad Romanos quedam August. inter- 
serit,qua videntur huic doctrine gratie adversari. 
Ait enim : Quod credimus nostrum est;quod autem 
bonum operamur,illius est qui credentibus dat Spi- 
ritum sanctum.Et paulo post:Nostrum est credere et 
velle,illius autem dare credentibus et volentibus fa- 
cultatem bene operandi per Spiritum sanectum.Que 
qualiter intelligi debeant August. in libro Retract 
aperit dicens : Verum est quidem a Deo esse quod 
operamur bonum : sed eadem regula utriusque est, 
et volendi scilicet et faciendi;et utrumque ipsius est, 
quia ipse preparat voluntatem ; et utrumque nos- 
trum est,quia non fit nisi volentibus nobis;illa ita- 
que profecto non dixissem, si jam scirem etiam 
ipsam fidem inter Spiritus sancti munera reperiri. 

Adhuc addit aliud. quod videtur contrarium. 
7.Illud etiam diligenterest inspiciendum quod Au- 
gustinus in lib. de Predestinatione sanctorum, c. 3, 
t.7,ait: Scilicet, quod posse habere fidem sicut posse 
habere charitatem,natura est hominum;habere au- 
tem fidem sicut habere charitatem, gratia estfide- 
lium.Quod non ita dictum est, tanquam ex libero 
arbitrio valeat haberi fides vel charitas;sed quia ap- 
titudinem naturalem habet mens hominis ad cre- 
dendum vel diligendum, que Dei gratia preventa 
credit et diligit ; quod sine gratia non valet. 
Testimonio Hieronymi astruit quid tenendum sit de 
gratia et libero arbitrio ; ubi triplex heresis indu- 
citur, scilicel Joviniani, Manichaei et Pelagii. 

8. Id ergo degratia et libero arbitrio indubitanter 
teneamus quod Hieron.,in Explanatione fidei catho- 
lice ad Damasum papam, Joviniani,et Manicheei, et 
Pelagii errores collidens,docet, Liberum,inquit, sig 


449 
confitemur arbitrium,ut dicamus nos semper indi- 
gere Dei auxilio; et tam illos errare qui cum Mani- 
cheo dicunt hominem peccatum vitare non posse, 
quam illos qui cum Joviniuno asserunt hominem 
rion possepeccare.Uterque tollit arbitrii libertatem. 
Nos vero dicimus hominem semper etl peccare et 
nion peccare posse,ut sempernos]liberi conflteamur 
esse arbitrii.Hac est fides quam in catholica Eccle- 
gia didicimus, et quam semper tenuimus. 
DISTINCTIO XXIX. 
UTRUM HOMO ANTE PECCATUM EGUERIT GRATIA OPE- 
RANTE ET COOPERANTE. 

1. Post hec considerandum est utrum homoante 
peccatum eguerit gratia operante et cooperante?Ad 
quod breviter dicimus,quia non cooperante tantum, 
sed etiam operante gratia indigebat : non. quidem 
secundum omnem operandi modum operantis gratia 
operatur enim liberando et preparando voluntatem 
hominis ad bonum. Egebat itaque homo es,non ut 
liberaret voluntatem suam, que peccati serva non 
fuerat ; sed ut prepararet ad volendum efficaciter 
bonum,quod perse non poterat. Non enim poterat 
bonum mereri sine gratia, ut. August. in Ench., 
c. 106,in tom.3, evidenter tradit.lllam, inquit, im- 
mortalitatem in qua poteratnon mori natura huma- 
n&,perdidit per liberum arbitrium.Hanc vero :n qua 


1ron poterat mori acceptura est pergratiam,quam fue- 


rut,si non peccasset,acceptura per meritum,quamvis 
sine gratia nec tunc ullum meritum esse potuisset, 
quia etsi peccatum in solo erat arbitrio constitutum, 
non tamen justitiz habendo vol retinend:e sufliciebat 
liberum arbitrium,nisi divinum praberctur adjuto- 
rium.Ecce his verbis satisostenditur quod ante pec- 
catum homo indigebat gratia operante ct coope- 
rante.Non enim habebat quo pedem movere posset 
Sine grati:x operantis et cooperantis auxilio ; habuit 
tamen quo poterat stare. 
Quod homo ante lapsum virtutes habuerit. 

" 2. Preterea queri solet utrum homo antelapsum 
virtutem habuerit? Quibusdam videtur quód non ha- 
buerit,id ita probareconantibus. Justitiam,inquiunt, 
non habuit,quia preceptum Dei contempsit;nec pru- 
dentiam,quia sibi non providit ; nec temperantiam, 
quia aliena appetiit; nec fortitudinem, quia prave 
suggestionicessit. Quibus respondentes,dicimuseum 
quidem non tunc habuissehas virtutes quando pec- 
cavit,sed ante,et tunc amisisse. Quod multis sanc- 
torumtestimoniiscomprobatur.Aitenim Augustinus 
in quadam homilia : Adam,perdita charitate, malus 
inventus est. Item : Princeps vitiorum dum vicit 
Adam de limo terri ad imaginem Dei factum, pudi- 
citia armatum, temperantia compositum, charitate 
splendidum, primos parentes illis donis ac tantis bo- 
nis expoliavit, pariterque peremit.De hoc eodem Am- 
bros.ad Sabinum ait,tom.3, epist. 41: Quando Adam 
S0lus erat,non est prevaricatus,quia ejus mens Deo 
adherebat.Super psal.quoque dicit quod homo ante 
peccatumbeatissimus auram carpebat etheream.Sed 
quomodo sine virtute beatissimuserat? August.quo- 
que,lib. 41, in fine c. 42, super Genes., dicit Adam 
ante peccatum spirituali mente preditum fuisse.Non 
estergo dubitandum hominem ante peccatum virtuti- 
bus fulsisse,sed illis per peccatum expoliatum fuisse, 

De ejectione hominis de paradiso. 

3. In illius quoque peccati ponam ejectus est de 
paradiso in istum miseriarum locum,sicutin Genes., 
c. 3, legitur :Nunc ergo ne forte mittat manum suam, 
et sumat de ligno vit&e,et comedat,et vivat in anternum, 
emisit eum Deus de paradiso voluptatis Illis verbis in- 
Sinuari videtur quod nunquam moreretur, si postea 
de illo ligno sumpsisset. 

Quomodo iutelligendum sit illud ; Ne sumat de ligno 
Vita, et comedat, et vivat in s&elernum. 

4. Sed quia per peccatum jath mortuum corpus ha- 
bebat, illa verba ex tali intellectu accipi possunt : 
Deus modo irati loquens, de homine superbo ait:Vi- 
dete ne forte mittat manum suam,etc., id est : Ca- 


- PETRI LOMBARDI. . 


4720 


vete vos,angeli,ne comedat de ligno vite, quo indi- 
gnus est, de quo, si perstitisset, comederet, et vi- 
veret in eternum,sed modo propter inobedientiam 
indignus estcomedere.Et sicut verbo dixit,ita opere 
exhibuit Emisitenim eum Deus de paradiso volupta- 
tis in locum sibi congruum ;sicut plerumque malus 
cum inter bonos vivere coperit,si in melius mutari 
noluerit, de bonorum congregatione pellitur,pondere 
ravi? eonsuetudinis pressus. 
be flammeo gladio ante yaradisum posu. Aug.,super 
Gen., lib. 11,c. 40.) 

5. Ne vero ad illud posset accedere,collocavit Deus 
ante paradisum cherubim, et flammeum gladium 
atque versatilem, ad custodiendam viam ligni vita. 
Quod juxta litteram potest hoc modo accipi,quia por 
ministerium angelorum ignea custodia ibi constituta 
fuit. Hoc enim per celestes potestates in paradiso 
visibili factum esse credendum est, ut per angeli- 
cum ministerium ibi esset quedam ignea custodia: 
non tamen frustra, sed quia aliquid de paradiso 
spirituali. Cherubin enim interpretatur plenitudo 
scientia : hec est charitas, quia plenitudo legis est 
dilectio (Rom. 13). Gladius autem flammeus poene 
temporales sunt, qua versatiles sunt,quia tempora 
volubilia sunt.Illa ergo ad custodiam ligni vite ideo 
posita sunt ante paradisum,quia ad vitam non re- 
diturnisi per cherubim,scilicet,plenitudinem scien- 
tie,id est,charitatem; et per gladium versatilem,:d 
est,tolerantiam passionum temporalium. 

An homo antc peccatum comederit de ligno vita. 

6. Potest autem quasri utrum doe ligno vite ante 
precotum comederit homo. De hoc Augustinus, in 

ib. 2 de Baptis.parvul.(14), sic ait : Hecte profecto 
intelliguntur primi homines ante malignam diaboli 
ersuasionem abstinuisse a cibo vetito, atque usi 
uisse concessis.His verbis ostenditur quod de ligno 
vite ante peccalnm sumpserint,quibus preceptum 
erat ut de omni ligno paradisi comederent, nisi de 
ligno scienti: bon! ct mali. 
Quare non. sunt facli. immortates, si comederunt. de 
ligno vita. 

7. Quareergo perpetua soliditate,ct beata immor- 
talitate vestiti non sunt,ut nullainfirmitate vel atate 
in deterius mutarentur? Hanc enim virtutem natu- 
raliter illud lignum habuisse dicitur. Sed forte hoc 
non conferebat,nisi sepe de illo sumeretur. Potuit 
ergo fieri ut de illo sumeret semel, et non sepius, 
qui per aliquam moram in paradiso fuisse intelli- 
gitur,cum Scriptura dicateumibisoporatum fuisse, 
quando costa de latere ejus assumpta est, et inde 
formata mulier,et animalia ante eum ducta,quibus 
nomina imposuit. 


DISTINCTIO XXX. 
QUOD PER ADAM PECCATUM ET POENA TRANSIIT IN 
POSTEROS. 


1. In superioribus insinuatum eost, licet ex parte 
(non enim perfecte sufficimusexponere),qualiter pri- 
mus homo deliquerit, et quam pro peccato poenam 
subierit ; quibus adjiciendum est peccatum simul ac 

cenam per eum transisse in posteros,sicut Aposto- 
us ostendit inquiens,Rom.5 : Sicut per unum homi- 
nem peccatum in hunc mundum intravit, ita in omnes 
homines mors pertransüi. 

Utrum illud peccatum fuerit originale, vel actuale. 

2. Hic primo videndum est quod fuit illud pecca- 
tum,originale,scilicet, an actuale; et si de originali 
intelligatur.consequenterquid sitoriginale peccatum 
et quare dicatur originale; etquomodo pertransierit 
vel pertranseat in omnes, diligenter investigandum 
est.Quibusdam placuit de peccato actuali Ada illud 

accipere, asserentibus hoc Apostolum sensisse cum 
inferius ait:Sicut per inobedientiam unius hominis pec- 
catores constituti sunt multi, ita, etc. Evidenter, in- 
quiunt,etiam ipso nomineexprimit Apostolus pecca- 


(14) Aliasdicitur de peccatorum Meritis et Remis- 
sione, contra Pelagianos, c. 21. 


194 


tum,quod per unum hominem intravit inmundum, 
scilicet inobedientiam. Inobedientia vero peccatum 
actuale est. 

Quomodo intrasse $n mundwm dicunt. 

3. Hoc autem dicunt intrasse inmundumy,non tra- 
ductione originis,sed similitudine prevaricationis ; 
omnesque in illo uno peccasse dicunt,quia omnibus 
ille unus peccandi exemplum extitit.Hoc male seu- 
serunt quidam heretici,qui dicti sunt Pelagiani;de 
quibus Aug.,in libro de Baptismo parvulorum,com- 
memorat dicens * Scfendum est, inquit hi»reticos 
quosdam qui nominati sunt Pelagiani, dixisse pec- 
catum prime transgressionis in alios homines non 

ropagatione, sed imitatione transisse. Unde ctiam 
in parvulis nolunt esedere per baptisanum solvi ori- 
ginale peccatum, quod in nascentibus nullum esse 
omninoocontendunt.Sed eis dicitur,quia si Apostolus 

eccatum imitationis,non propagationis,intelligi vo- 

uisset,ejus principem non Adam, sed diabolum di- 
ceret,de quo in libro Sap:2 dicitur : Invidia diaboli 
mors fntraviL in crbem terrarum.Etquia nor. vult in- 
telligi hoc esse factum propagatione,sed imitatione, 
continuo subjunxit Scriptura: Imitanturautem eum, 
qui sunt ex parteipsius.Imitantur quidem Adam,quot- 
quot per inobedientiam transgrediuntur mandatum 

ei.Sed aliud est quod exempfum est voluntate pec- 
cantibus,aliud quod origo est cum peccato nascenti- 
bus.Non estigitur accipiendum peccatum Adetran- 
sisse in omnes imitationis tantum exemplo,sed pro- 
pagationis et originis vitio. 

Hic aperit illud esse peccatum origiwale, quod 
transit tn pasteros. 

4. Etestillud peccatum originale,utaperte August. 
testatur,quod per Adam transivitinomnes,per ejus 
carnem vitiatam concupiscentialiter generatos. 

Quid. sit originale peccatum hic inquiritur. 

5. Quod diligenter investigandum est,quid sit.De 
hoc enim sancti doctores subobscuritatelocuti sunt, 
atque scholastici doctores varia senserunt. Quidam 
enim putant originale peccatum esse reatum poena 
pro peecato primi hominis, id est,debitum, vel ob- 
noxietatem, qua obnoxiiet addictisnmus penaetem- 
porali et eterne pro primi hominisacluali peccato, 
quia pro illo,ut aiunt,omnibus debetur poena terna, 
nisi per gratiam liberentur.Juxta horum sententiam 
oportet dici originale peccatum necculpamesso,nec 
ponam.Culpam non esseipsi fatentur;poena quoque 
secundum eos essenon potest:quiasi debitum posna 
originale peccatum est,cum debitum pene non sit 
pena, nec originale peccatum estpena,quod etiam 
quidam eorum admittunt,dicentes in Scriptura ori- 

inale peccatum siepe nominari reatum; et reatum 
1bi intelligunt, ut dictum est,obnoxietatem pone; 
et ea ratione asserunt peeeatam originale dici esse 
in parvulis,quia parvuli pro illo primo peccato rei 
sunt pone,sicut pro peccato iniqui parentis ali- 
guando exulant filii secundum justitiam fori. 
Quod originalepeccatum sitculpa auctoritatibus probat. 

6.Sed quod originale peccatum culpa sit, pluribus 
sanctorum testimoniis edocetur.Super Exod.,c. 13, 
ubi dicitur:Prímogenitum asini mutabis ove, Gregorius 
ait : Omnes in peccatis nati sumus,et ex carnisde- 
lectatione concepti,culpam originalem nobiscum tra- 
ximus,undeet voluntate nostra peccatisimplicamur, 
Ecce culpam originalem dixit nos trahere,unde con- 
stat originale peccatum culpam esse.August.quoque 
in libro de Natura et Gratia,cap.4, in tom. 7, de hoc 
eodem sic ait:Ümnes(ut ait Apostolus, Rom.3) pec- 
caverunt,utique vel in seipsis, vel in Adam,quia sine 
peccato nonsunt,vel quod originaliter contraxerunt, 
vel quod malis moribusaddiderunt.Peccatum enim 
primi hominis, non solum ipsum,sed omne necavit 
genus humanum,quia ex eo damnationem simulet 
culpam suscepimus. Idem super psal. 50,ad illum 
versum: Ecce tn iniquitatibus conceptus. sum:Quod de 
corpore mortuo seminatur,cum vinculo peccati origi- 
nalisnascituret mortis.Ideoigitur se in iniquitatibus 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST, XXX. 


122 


conceptum dicit David,quia in omnibus trahitur ini- 
quitas ex Adam,et vinculum mortis.Nemo enim nas- 
citur,nisitrahens poenam,et meritum pene.Meritum 
autem pone, peccatum est.Omnis ergo qui nascitur 
per carnis concupiscentiam,peccatum trahit.Pecca- 
tum itaque originale culpa est, quam omnes concu- 
piscentialiter concepti trahunt.Unde in eccles. Dog- 
matibus scriptumest: Firmissimetene,et nullatenus 
dubites,omnem hominem qui per concubitum viri et 
mulieris concipitur, cum originali peccato nasci,1m- 
pietati subditum, mortique subjectum, etob hoc na- 
tura ire nasci filium; a qua nullus liberatur, nisi per 
fidem mediatoris Deiethominum.Hiset aliis auctori- 
tatibus evidenter ostenditur peccatum originale cul- 
pam esse, et in omnibus concupiscentialiter genitis 
trahi a parentibus. D. u 

Quid sit quod dicitur peccatum originale, scilicet 

fomes peccati, id est, concupiscentia. — 

7. Nunc superest videre quid sit ipsum originale 
peccatum ; quod cum non sit actuale, non est actus 
sive motus anime vel corporis. St enim actus est 
anime vel corporis,actuale utique peccatum est; sed 
actuale non est, non estergo actus vel motus. Quid 
ergo originale peccatum dicitur? Fomes peccati, sci- 
licet concupiscentia vel concupiacibilitas,que dicitur 
lex membrorum, sivelanguornaturz, sive tyrannus 

ui est in membris nostris, sive lex carnis ; unde 

ugust., in lib. de Baptismo parvulorum, tom. 7: 
Est in nobis concupiscentia,que non est permittenda 
regnare. Sunt et ejus desideria, que sunt actuales 
concupiscentis, que sunt arma diaboli, qua veniunt 
ex languore nature. Languor autem iste, tyrannus 
est,qui movet mala desideria. Si ergo vis esse victor 
tyranni, atque inermem inimicum invenire,non obe- 
dias concupiscenti» male.His verbis satis ostenditur 
fomitem peccati esse concupiscentiam. 
Quod nominc concupiscentiz intelligatur fomes peccati, 

et que dicitur fomes peccahi. 

8. Nomine autem concupiscentia non actum con- 
cupiscendi,sed vitium primum significavit,cum eam 
dixit legem carnis. Unde idem in tractatu de Verbis 
Apostoli : Semper pugna estin corpore mortis hujus, 
quia ipsa concupiscentia cum qua nati sumus, finiri 
non potest quamdiuvivimus; quotidie minui potest, 
finiri non potest. Qu» autem est concupiscentia cum 
qua nati sumus ? Vitium utique est quod parvulum 
habilem concupiscere facit, adultum etiam concupt- 
&centem reddit.Sicut enim In oeulo ceci,in nocte vi- 
tium czcitatis est, sed non apparet, nec discernitur 
inter videntem et caseum, nisi luce veniente; 81c 1n 
puero vitium esse non apparet, donec tatis prove- 
ctioris lempus occurrat. &. Exhis datur intelligi quid 
sit originale pcccatum, scilicet, vitium concupiscen- 
tie quod inomnesconcupiscentialiter natos erÁdam 
intravit, cosque vitiavit. Unde Aug., tom. /, in lib. 
de Baptismo parvulorum, l. 4, c. 9 et 10: Adam 
proter imitalionis excmplum, occulta etiam tabe 
carnalis concupiscentiz suc tabificavitin seomnes de 
sua stirpe venturos. Unde Apostolus reote ait: In 
quo omnes peccaverunt. S. Circumspecte et sine ambi- 
guitatedicit hoc Apostolus.Sive enim intelligatur, tn 
quo homine, sive in quo peccato, sanum est. in Adam 
enim omnes peccaverunt, ut in materia, non solum 
ejus exemplo, ut dicunt Polagiani. Omnes enim illi 
unus homo fuerat, id est, in eo materialiter erant. 
Manifestum estitaqueomnesinAdam peccasse,quast 
in massa. Ipse cnim per peccatum corruptus, quos 
genuit omnesnati sunt sub peccato.Ex eo igitur sicut 
cuncti censtituti sunt peccatores, ita et in illo uno 
peccato quod intravit in mundum, recte orones di- 
cuntur peccasse; quia sicut ab illo uno homine, sic 
ab eodem uno peccato immunes esse non possunt, 
nisi ab ejus reatu per Christibaptismum absolvantur. 
Alie ergo sunt propria peccata, in quibustantur pee- 
cant quorum peccata sunt; aliud hoc unum 1n quo 
omnea peccaverunt, id est, ex quo omnes peeccato- 


res constituti sunt, 


733 
Qnid sit peccatum in quo omnes peccaverunt, scilicet, 
originale, quod ex inobedientia processit. 

9. Hoc est originale peccatum, quo peccatores na- 
sgcuntur omnes concupiscentialiter geniti ; quod ex 
Adam, sive ex ejus inobedientia emanavit, et in po- 
Bteros demigravit. Unde Apostolus consequenter per 
inobedientiam uniushominis multosdicit constitutos 
esse peccatores,qua est actuale peccatum.Cum au- 
tem dixerit per unum hominem peccatum intrassein 
mundum, et in eo omnes peccasse, de originali di- 
ctum esse oportet accipi. 

Ex quo sensu dictum est: Per. inobedientiam unius 
multi sunt. constiluti peccatores. 

10. Quod ergo ait : Per inobedientiam untus multi 
constituti sunt peccatores, eo sensu dicium esse intel- 
ligendum est, quia ex inobedientia Ada, scilicet ex 
peccato actuali Ads, processit originale peccatum 
quo omnes peccatores nascuntur ; ut et in illo esset, 
et in omnes transiret. 

Quod peccatum originale de 4dam fuit, et in nobis est. 

11. Unde Aug. (15) Juliano heretico nullum pecca- 
tum in parvulis esse contendenti respondens,aperte 
asserit peccatum originale ex voluntate Ade proces- 
gi8se,ac per ejusinobedientiam in mundumintrasse. 
Quaerit enimJulianus per quid peccatum inveniturin 
parvulo, ita inquiens : Non peccat iste qui nascitur, 
non peccat ille qui genuit,non peccat ille qui condi- 
dit.Per quas igitur rimas inter tot praesidia innocen- 
tie, peccatum fingis ingressum? Et respondetsancta 

agina: Per unum hominem peccatum intravit in mun- 

um, per unius inobedientiam, ait Apostolus. Quid 

ueritamplius,quid querit apertius? [dem inquitJu- 
lianus: Si per hominem peccatum intravit in mun- 
dum, peccatum vel ex voluntate est, vel ex natura 
est. Si ex voluntate est, mala voluntas est que pec- 
catum facit; si autem ex natura est, mala est natura. 
Cui respondeo: Ex voluntate peccatum est. Querit 
forte utrum originale peccatum ex voluntate sit. 
Respondeoprorsusetoriginale peccatum ex voluntate 
esse,quia hocex voluntate primi hominisseminatum 
est, ut in illo esset, et in omnes transiret. 
Objectio quorumdam contra id quod supra dictum'est, 

omnes in Adam fuisse homines. 

12. Ad hoc autem quod diximus, in Adam fuisse 
omneshomines, quidam verborum sectatores sic ob- 
jiciunt, dicentes: Non omnis caro qu: ab Adam tra- 
ducta est, in eo simul existere poluit, quia multo 
majoris quantitatis est, quam fueritcorpus Ade. In 
quonec tot etiam atomi fuerunt,quot abeo homines 

escenderunt.Quocirca verum non esse asserunt sub- 

Btantiam uniuscujusque in primo fuisse parente. 
Responsio,ubi aperitur qualiter fuerunt in Adam secun- 
um rationem seminalem, et quomodo ex co descen- 
derunt, scilicet, lege propagattoni*. 

13. Quibus responderi potest quod materialiter at- 
que causaliter, non formaliter, dicitur fuissein primo 
homine omne quod in humanis corporibus naturali- 
ler est, descenditque a primo parente lege propa- 
gationis,et in se auctum et multiplicatum est, nullo 
exteriori substantia in id transeunte, et ipsum in fu- 
turo resurget. Fomentum quidem habet a cibis, sed 
non convertunturcibiin humanam substantiam,qua 
scilicet per propagationem descenditabAdam.Trans- 
misit enim Adam modicum quid desubstantia sua in 
corpora filiorum, quando eos procreavit, id est, ali- 
quid modicum de massa substantic ejus divisum est, 
et indeformatum corpus filii, suique multiplicatione 
sine rei extrinsece adjectione, auctum est; et de illo 
lta augmentato aliquid inde separatur, unde forman- 
tur posterorum corpora: et ita progreditur procrea- 
tionis ordo lege propagationis, usque ad finem hu- 
mani genertis.Itaque diligenter ac perspicue intelli- 
gentibus patet omnes secundum corpora in Adam 

uissé per seminalem rationem, et ex eo descen- 


(45) In lib. 2 ad Valerium, de Nuptiis et Concu- 
piscentia, cap. 28, intom. 7. * 


PETRI LOMBARDI. 


*124 

disse propagationis lege. 

Auctoritate et ratione probatur, nihil extrinsecum con- 
verti in humanam substantiam quz ab Adam esf. 
14. Quod vero nihil extrinsecum in humani cor po- 

ris naturam transeat, Veritas in Evangelio significat 
dicens, Matth. 35: Omne quod intral in os, ín ventrern 
vadit, cL in secessum emittitur, Quod etiam ratione 
ostendi potest hoc modo: Puerqui statim post ortum 
moritur, inillastatura resurget quam habiturus erat 
si viveret usque ad wtatem triginta annorum, nullo 
vitio corporis impeditus. Unde ergo illa substantia 
que adeo parva tuit mortua, in resurrectione tam 
magna erit, nisisui in se multiplicatione? Unde 8 p- 
paret quod etiam si viveret, non aliunde, sed in se 
augmentaretur illa substantia. Sieut cosia de qua 
facta est mulier, et sicut panes evangelici. Non infi- 
ciamur tamen quin cibi et humoresin carnem et san- 
guinem transeant;sed nonin veritatehumanz natura 
qu& a primis descendit parentibus,que solain resur- 
rectione erit ; reliqua vero caro in quam cibi trans- 
eunt,tanquam surperfluain resurrectionedeponetur, 
que tamen ciborum aliarumque rerum fomentis 
coalescit. 


DISTINCTIO XXXI. 
QUOMODO PECCATUM ORIGINALE A PATRIBUS TRANSEAT 
IN FILIOS ; AN SECUNDUM ANIMAM, AN SECUNDUM CAR- 
NEM. 


1. Nunc superest investigare qualiter peccatum a 
patribus traducatur in filios, scilicet, an secundum 
solam animam,an secundum carnem,sive secundum 
utrumque. Putaverunt quidam secundum animam 
trahi peccatum originale,non solum secundum car- 
nem,quia non solum carnem,sed et animam ex tra- 
duce esse arbitrati sunt. Sicut enim in generatione 

rolis de carne paterna substantialiter trahiturcaro, 
ita etiam de gignentisanima anima geniti essentiali- 
ter deduci ab his existimabatur.Ideoquesicut de cor- 
rupta carnecarocorrupta seminatur,ita etiam de ani- 
ma peccatrice anima peccatrix, corruptioneoriginali 
infecta, ab illis trahi dicitur. 
Pradictam opinionem damnat, et quod per carnem tra- 

ducatur peccatum dicit, el quomodo ostendit. 

2. Hoc autem fides catholica respuit, et tanquam 
veritati adversum damnat ; que non animas,sed car- 
nem solam, sicut superius diximus, ex traduce esse 
admittit.Non ergo secundumanimam,sed secundum 
carnem solam,peccatum originaletrahitura parenti- 
bus. Est enim peccatum originale, ut supra diximus, 
concupiscentia, non quidem actus, sed vitium ; unde 
Aug.: [psa concupiscentia est lex membrorum vel 
carnis,queest morbidusquidam affectus, vel languor 
qui commovet illicitum desiderium,id est, carnalem 
concupiscentiam, quas lex peccati dicitur.Quz dicitur 
manere in carne, non quia in anima fit, sed quia per 
corruptionem carnis in anima fit. 

Causam corruptionis carnis ostendit, ex qua inanima 
peccatum fit. 

3. Caro enim propter peccatum corrupta fuit in 
Adam,adeo ut cum ante peccatum vir et mulier sine 
incentivo libidinis et concupiscentiz fervore possent 
convenire, essetque thorus immaculatus, jam post 

eccatum non valet fieri carnaliscopula absque libi- 
inosaconcupiscentia qua semper vitium estet etiam 
culpa nisi excusetur per bona conjugii. In concupi- 
scentia ergo et libidine concipitur caro formanda in 
corpus prolis.Unde caroipsa que concipitur, in vitio- 
sa concupiscentia polluitur etcorrumpitur ; excujus 
contactu anima,cum infunditur, maculamtrahit qua 
polluituret fit rea,id est, vitium concupiscentie,quod 
est originale peccatum. 
Quod propter corruptionem carnis quae est causa peccati, 
dicitur peccatum esse 1n carne. 
4.ldeoqueipsum peccatum dicitur manerein carne 
Caro ergo quein concupiscentia libidinis seminatur, 
nec culpam habet, nec actum oulpz, sed causam. In 
eo ergo quod seminatur, corruptio est; in eo autem 


"135 SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. Il, DIST. XXXII. 


quod nascitur, concupiscentie vitium est. UndeAm- 
brosius, tom. 4,comment. in c.7 Epist. ad Hom.,sio 

^"  git;Quomodo habitat peccatum in carne, cumnon sit 
" , substantia,sed privatioboni? Ecce primi hominiscor- 
.^ puscorruptumest per peccatum,istaque corruptio per 


-- 


T26 


non lege peccati, id est,concupiscentia carnis, unde 
et caro ejus peccatrix non fuit,imooperatione Spiri- 
tus sancti.Noster vero conceptus non fitsinelibidine, 
et ideo non eet sine peccato. Quod evidenter Aug 
oslendit in lib. de Fide ad Petrum, cap. 2,in medio 


: conditionem offensionis manet in corpore, robur tc- 


nens divine sententie date in Adam,cujusconsortio 
anima maculatur peccato. Per id ergo quod facti causa 
manet, inhabitare dicitur peccatum in carne; hzc est 
lex carnis. Idem : Non habitat peccatum in anima,sed 
in carne, quia peccati causa ex carne est, non ex 
anima, quiacaro est ex originecarnis peccati, et per 
traducem omnis caro fit causa peccati, anima vero 
non traducitur, et ideo in secausam peccati non ha- 
bet. Aug.quoqueexcarne peccatum animam contra- 
here in sermonequodam de Verbis Apostoli ostendit, 
dicens, tom. 10: Vitium concupiscente est quod 
anima non ex se, sed ex carne coniraxit. Natura 
quippehumana non opere Deicum vitio primitus est 
instituta, sed voluntatis arbitria priorum hominum 
venienti vitioest sauciata,ita ut non sit in carne bo- 
num,sed vitium quo inficitur anima. 

De causa originatis peccati,qua est tn carne, utrum si 

culpa, an pana. 

5, Hic queri solet utrum causa peccati originalis 
que dicta est esse in carne, culpa sit,vel pena,sive 
aliquid aliud. Culpa esse non potest, quia culpa 
non est in irrationali. Si enim culpa esset in carne 
ante infusionem anime, actualis esset, vel originalis. 
Sed actualisibinon est ; nec originalis culpaest, quia 
ipsa causa estoriginalis peccati. Si antem ponaest, 
qua est illa? Pasaibilitas,vel mortalitas, vel alia cor- 
ruptio ; hos enim defectus carni inesse constat. 

Hic aperitur quid sit. fecditas tracta ex libidine coeun- 
tium,qua vitium vel corruptio dici potest. 

6. Ad quod dici potestquod multiplexdefectus car- 
nis, et precipue pollutio quedam, quam ex fervore 
coitus parentum et concupiscentia libidinosa contra- 
hitcarodum concipitur, causa est originalis peccati ; 
quae recte vitium;sive corruptio carnis appellari po- 
test.Que feeditas major videtur esse 1n carneconcu- 

iscentialiter traducta, quam in ea unde traducitur. 
t quod vitium vel corruptio sit in carne ante con- 
iunctionem anime, effectu probatur, cum animain- 
unditur, qua excorruptione carnis maculatur ; sicut 
in vase dignoscitur vitium esse,cum vinum infusum 
acescit. 
Inductusimiliumostendit non absurde dici filios trahere 
peccatum a parentibus, etiam mundis. 

7. Ne autem miremur et intellectu turbemur au- 
dientes peccatum originale filios traducorea parenti- 
bus, jam per baptismum ab illo peccato mundatis, 
diversarum similitudinum inductione id posse fieri 
insinuat Aug. in lib. de Baptismo parvulorum, in- 

iens:Quomodo preputium per circumcisionem au- 
ertur,manet tamen in eo quem genuerunt circum- 
cisi ; quomodo etiam palea qua opere hamano tanta 
diligentia separatur, manet tamen in fructu qui de 
purgato nascitur tritico; ita peccatum quod in paren- 
tibus perbaptismum mundatur manetin eisquos ge- 
nuerunt. Ex hocenimgignu nt,quod adhuc vetustum 
trahunt ; non ex hoc, quod lex in novitate promovit 
eoginter filios Dei. Non enim generant parentes filios 
secundum illam generationem qua denuo nati sunt, 
ged potius secundum illam qua carnaliter et ipsi pri- 
mum sunt generati. | mE 

Quare dicatur originale hic dicitur cum epilogo. 

8. Jam ostensum est quid sit originale peccatum, 
et qualiter à parentibus in filios, et per carnem in 
animam transeat. Ex quibus etiam innotescit quare 
dicatur originale peccatum: : ideo acilicet,quiaex vi- 
tiosalegeoriginis nostre,in qua concipimur, scilicet, 
carnis libidinosaconcupiscentia,traducitur,ut supra 
dictum est. Non enim quia ex carne tracta ab Adam 


concepti sumus,ideo peccatum iraximus ; quia et. 


Christi corpus exeadem carne formatumest, qua ab 
Adam descendit ; sed ejus concoptus est celebratus 


secundi, tom. 3,dicens ; Quia dum sibi invicem vir 
mulierque miscentur, sine libidinenon est parentum 
concubitus,ob hoc filiorum ex eorum carne nascen- 
tium non potest sine peccato esse conceptus ; ubi 
peccatum in parvulosnon transmittit propagatio sed 
ibido ; nec fecunditas humane nature facit homines 
cum peccato nasci,sed feditas libidinis quam homi- 
nes habent exilliusjustissima condemnatione peccati. 
ldeo beatus David, propter originale peccatum ,quo 
naturaliter obstricti sunt filii ir; dicit, ps. 50 :In ini- 
quitatibus conceptus sum, eLin peccalis,concepit me ma- 
ler mea. Ex hoc itaque apparet ex lege conceptionis 
traduci originale peccatum,quia nisi conceptio sic 
fieret in carne, animaex carnis coujunctione concu- 
piscentie vitium non traheret. | 

Übjectio quorumdam nitenlium probare peceatum non 

traduci ex lege coitus. 

9. Sed ad hoc opponitur hoc modo : In ipso con- 
ceptu ubi dicitur transmitti peccatum, propagatur 
caronectameninfundituranimasecundumphysicen; 
ged jam effigiatis corporibus, quod etiam Moyses, in 
Exod. c, 21, aperte significat, ub1 ait de percussura 
mulieris pregnantis : Si quis,inquit,percusserit mu- 
lierem pra gnantem etabortum fecerit,si adhuc informe 
fuerit puerperium,mulctabitur pecunia;si autem forma- 
tum uerit, reddatanimam pro anima.Formatum vero 
intelligitur,propriaanima unimatam;etinformequod 
nondum habet animam. In ipso ergo conceptu cum 
caro propagaturnonduminfundituranima.Quomodo 
ergo ibi peccatum transmittitur,cum peccatum non 
possit esse ubi anima non est? Ad quod dici potest, 
quia in illo conceptu dicitur peccatum transmitti 
nonquia peccatum originaleibisit,sed quia caro ibi 
contrahitidex quo peccatum fitin anima cum infun- 
ditur. Et utrumque vocatur conceptus,scilicet cum 
etcaro propagaturformamquecorporis humani reci- 
pit,etcumanimafunditur,quodaliquandoetiamdici- 
tur nativitas.Unde dicitur :Quod natum estin ca. Pro- 
prieautem nativitas dicitur in lucem editio. 


DISTINCTIO XXXII. 
QUOMODOORIGINALE PECCATUM DIMITTATUR IN BAPTISMO, 
CUM ET POST SIT ILLA CONCUPISCENTIA QUJ€ DICITUR 
ORIGINALE PECCATUM. 


1. Quoniam supru dictum est originale peccatum 
essevitium concupiscenticx assignatumque quomodo 
a parentibus trahatur et originale dicatur, superest 
investigare quomodo in baptismo dimittatur, cum 
etiam post baptismum remaneat concupiscentia que 
ante fuerit, Undevidctur vel peccatumoriginale non 
esse concupiscentiam, vel non remitti in baptismo. 
manet quippe;ut ait Àug., inlib.deNuptiiset Goncu- 
piscentia, 1, c. 25, tom.7, in corpore mortis hujus 
carnalis concupiscentia,cujus vitiosis desideriis non 
obedire precipimur;quaz tamen concupiscentia quo- 
tidie minuitur in proficientibus etcontinentibus.Sed 
licet remaneat concupiscentia post baptismum;non 
tamen dominatur ei regnat sicut ante ; imo pergra- 
tiam baptixmi miligaturet minuitur,ut post dominari 
non valeat, nisi quis reddat vires hosti eundo post 
concupiscentias. Necpostbaptismum remanet ad rea- 
tum, quia non imputatur in peccatum ;sed tantum 
pena peccati est ; ante baptismum vero, poena est et 
culpa. 

Qué originale peccatumduobus modis dimittitur scili- 
cet, exlenualione sui, et solutione reatus. 

2. Duplici ergo ratione peccatum originale dicitur 
dimitti in baptismo,quia pergratiam baptismi vitium 
concupiscenti; debililatur atque extenuatur ;ita ut 
jàm non regnet,nisi consensu reddunturei vires; quia 
et reatus ipsius solvitur.Unde Aug., in lib. de Bapti- 
smo parvulorum : Gratia perbaptismumid agitur,ut 


121 . 


vetushomo erucifigaturet corpus peccati destruatur; 
non ita ut inipsavivente carne concupiscentia res- 
persa et innata repente absumatur et non sit, sed ne 
. obsit murtuoqueinerat nato.Nam si post baptismum 
vixerit,in carne habet concupiscentiam cum qua pu- 
gnet, eamque adjuvante Deo superet,si tamen non in 
vacuum gratiam ejus suscepit.Non itaque hoc pre- 
statur in baptismo,nisiforte miraculo ineffabili Crea- 
toris, ut lex peccati que est in membris prorsus 
extinguatur et non sit,sed ut quidquid mali ab homine 
factum, dictum,cogitatumque est,totum aboleatur, 
ac velut factum non fuerit habeatur ; ipsa vero con- 
eupiscentia,soluto reatys vinculo, quo per illam dia- 
bolus animam retinebat, eta suo Creatore separaba, 
maneat in certamine,SEcce his aperteostendit eat ra- 
tione dimitti in baptismo,non quia non maneat post 
baptismum,sed quia reatus in baptismo aboletur. 
$ Deindeidemipse ostendit eo modo etiam dimitti in 
baptismo,quia baptismi, gralia. concupiscentia ipsa 
mitigatur et minuitur,in eodem libro itadicens : Lex 
carnis, quam Apostolus appellat peccatum,cum ait, 
Rom. 6: Nonregnel peccatum in vest? o mortali corpore ; 
non 8ic manet in membris eorum qui exaqua et Spi- 
ritu sancto renatisunt,tanquam non sit ejus facta re- 
missio,ubi omnino plena fit remissio peccatorum ; 
sed manet in vetustate carnis tanquam superatum et 
peremptum, nisiillicito consensu quodammodo revi- 
viscat,et in regnum proprium dominationemque re- 
vocetur.Hic aperte insinuatur in baptismo concupi- 
scentiam debilitari, ex quo et dicitur dimitti, non 
solum ideo quia reatus ibi solvitur.Quem remissionis 
modumaliisetiampluribustestimoniisScriptura edo- 
cet. Ait enim Aug.contra Julianum: Lex qua in 
membrisest,vitium carnis est,quod ex pena peccati 
el ex traduce mortis provenit.Sed lex ista qui est in 
membris,remissa est regeneratione spirituali,et ma- 
net in carne mortali.Remissa est,quia reatus solutus 
est sacramento quo renascuntur fideles;manetautem, 
quis operatur desideria,contra que dimicant etiam 
ideles.Idem in sermone quodam de Concupiscentia 
carnis : Per gratiam baptismatis etlavacrum regene- 
rationis solutusestetipseconcupiscentie reatus,cum 
quo eras natus; et quidquid aute consensisti mala 
concupiscentie,sive cogitatione, sive locutione, sive 
actione.Idem,in lib.de Nuptiis et Concupiscentia : 
Concupiscentia carni,icet in regeneratis jam non 
deputetur in peccatum,quecumque tamen proles na- 
scitur, obligata estoriginali peccato.Item : Dimittitur 
concupiscentia carnisin baptismo ; non ut non sit,sed 
ut non imputetur in peccatum.Hoc est enim non ha- 
berepeccatum,non esse reum peccati. Quomodo ergo 
alia peccata pretereunt actu,et. ramanent reatu, ut 
homicidium et similia; et itae conversofleri potest ut 
concupiscentia pretereat reatu,ct remaneat aciu.Ex 
predictis evidenter monstratur quomodo peccatum 
originale in baptismo remittatur. 
Defcditatequam caro cx libidinecoitus contrahit utrum 
tn baptismo diluatur. 

3. Solet autem hic queri utrum et ipsa caro in ba- 
ptismo abilla feeditate purgetur quam in conceptione 
ex concupiscentialibidinosa contraxit. Quibusdam vi- 
deturquodsicut anima areatu purificatur,itaet caro 
ab illa pollutione purgatur: ut sicut duobus comple- 
tur mysterium baptismi,scilicet, aqua et Spiritu, ita 
ibi duo purgentur,anima,scilicet,a reatu,et caro ab 
illa contagione ;quod idem probabile est.Alii vero 
putanttantum animam ibi mundari,carnem vero non 
ab illa fosditate purgari.Si vero remanet illa feeditas 
usque ad procreationem filiorum que fit concupiscen- 
tia carnis,videtur natura carnis magisac magis cor- 
rumpi; et magi corrupta videtur caro prolis quam 
parentis,quia carne pollutionem quam habuit a con- 
ceptu retinente,trahitur polluta, et in concupiscentia 
concipitur, unde et polluitur ; et itaexduplicicausa 
contaminatur.Unde et major videtur pollutio carnis 
in prole quam fuerit in parente.Ad quod illi dicunt 
quia licet caro prolisex carne feda seminctur, et in 


PETRI LOMBARDI. 


798 
concupiscentia seminis concipiatur,non tamen majo- 
rem feditatem trahit quam caro unde seminatur ha- 
buit.Quamvisetiam si loedioratqueimmundior sit ea- 
ro prolis, etideo magis corrupta quam caro parentis, 
nontamen inde,ut aiunt flit prejudicium veritati;q uia 
nec absurdum esse dicunt, si carnisnatura magis in 
posterioribus corrupta trahatur,neque exipsa magris 
corrupta anima amplius inficiatur. 

Ex quo auctore sit illa concupiscentia, Deo scilicet vel 

alio. 

4. Preterea querisolet utrum concupiscentia quae 
post baptismum remanet, et tantum ponalitas est, 
ante baptismum vero penaerat etculpa, ex Deo au- 
ctore sit,vel ex alio.Ad quod breviter respondentes, 
dicimus quia in quantum penaest, Deum habet au- 
ctorem ;in quantum vero culpa est, diabolum sive ho- 
minem habet auctorem. 

Qua justitia anima mundz ez creatione illud peccatum 
tmputetur, cum non posstt vitare. ] 

5. Soletetiam queri qua justitia teneatur illo pec- 
cato animainnocens aDeo creata,cum non 8it in po- 
testate sua illud vitare.Non enim per liberum arbi - 
trium illud committitur,quia non prius eet anima 
quamilli peccatoest obnoxia. $Ad hocquidam dicunt 
ideo animam ream esse illius peccati licet munda a 
Deosit creata,quiacum infunditurcorpori,condelec- 
tatur carni,ex quo peccatum contrahit.Quo4 si esset, 
jam originale,sed actuale diceretur.Potius ergo ideo 
recte potest diciimputarianime illud peccatum quod 
ex corruptione corporis inevitabiliter trahit,quia,ut 
ait Aug., tom. 5, in lib. de Civitate Dei, Il. 44, c. 3, 
non fuit corruptio corporis que aggravat animam, 
causa primi peecati,sed poena ;nec caro corruptibilis 
animam peccatricem fecit,sed peccatrix anima car- - 
nem corruptibilem fecit. 

Utrum illud peccatum sit voluntarium, vel necessarium 

6. Illud etiam non immerito quaeri potest, utrum 
peccatum originale debeat dici voluntarium,vel ne- 
cessarium. Et necessarium potest dici, quia vitari 
non potest. Unde et Propheta dicit : De necessitatibus 
meis erue me.Et voluntarium non incongruo appella- 
tur, quia ex voluntate primi hominis processit, ut 
Aug., in4 lib., c. 15 Hetractationum,ostendit, di- 
cens : Istud quod in parvulis dicitur originale pecca 
tum, cum adhuc non utanturlibero arbitrio volunta- 
tis, non absurde vocatur voluntarium,quia ex prima 
hominis mala voluntate contractum,factum est quo- 
dammodo hereditarium. 

Quare Deus animam corpori jungit,sciens eam inde 
maculari,et ideo dumnari. 

7. Sij vero quaeritur cur Deus qui fecit animam 
ipsam sine macula, et scit eam ex corporis conjun- 
ctione maculam peccati contrahere,et aliquando ante 
baptismum sejuugi ab ipso corpore et sic damnari, 
eam corpore jungit ; respondemus ex altitudlnejudi- 
ciorum Dei id provenire, et necinjuste id a Deo fieri. 
Ipse enim non incongrue humane conditionis mo- 

um,quem a principio instituit licet peccata homi- 
num intercesserint,sine immutatione continue ser- 
vat,corpora de materia a principio sine vitio facia 
fingens,animasque denihilocreans, eorumque con- 
junctione hominem perficiens.Cum ergo utraque ho- 
minis natura aDoeosine vitiositinstituta,liceta se pec- 
cato vitiata,non ideoimmutabilis Deus humans con- - 
ditionis primariam legem mutaredebuit;siveab ho- 
minum multiplicatione desistere. 
Án anima sit Lalis ante baptismum qualis a Deo creatur. 

8. Hic & quibusdam quzri solet utrum anima sit 
talis ante baptisinum qualisa Deo creatur ?Quod non 
esse probare conantur hoc modo ; anima in corpore 
creatur,ia cujus conjunctione peccato maculatur. 
Quam cito ergo est, peccatum habet;nec prius fuit, 

uam peccatum habuit ; non est ergo talis,qualis a 
eo creatur.Creatur enim a Deo innocens, et sine 
vitio ; et nunquam talis est. Ad quod dici potest, 
uia non omnino talis et qualem eam Deus fecit. 
cus enim bonam eamfecit,et bonitatem ei sine cor- 


129: 


ruptione indidit, Et dicitur illa naturalis bonitas, 
quam in creatione a conditore suscepit ;quam boni- 
tatem propter peccatum penitus non amisit,sed vitia- 
tam habuit ; quam Deus tamen sine vitio fecit. Si 
enim res bona non esset anima, in ea malum esse 
nequiret, cum non possit malum esse nisi in bono, 
ut post dicetur. Non ergo omnino talis est anima, 
qualis a Deo creata.Sicut quis pollutas habens ma- 
nus, non tale habuit pomum quale ego dedi mun- 
dis manibus. Ego enim dedi mundum. 

Án anima ez creatione sint quales in donis natura- 

libus. 

9.Illud quoque non incongrue queri solet,utrum 
omnes anims ex creatione equalessint, an alic aliis 
excellentiores. Pluribus non irrationabiliter videtur 

uod ex ipsa creationealie aliis excellant in natura- 
libus donis,ut in essentia alia aliis sit subtilior,ct ad 
intelligendum memorandumque habilior, utpote 
acutiori ingenio et. perspicaciori intellectu praedita. 
Quod non improbabiliter dicitur,cum in angelisita 
fuisse constet.Et licet naturalibus donis alic pre aliis 
polleant, tamen ante baptismum a corpore disce- 

entes, parem ponam, et post baptismum statim 
equalem coronam sortiuntur, quia ingenii acumen 
ve 
cat. 
DISTINCTiO XXXIII. 
AN PECCATA OMNIUM PR.ECEDENTIUM PATRUM PARVULI 
ORIGINALITER TRAHANT UT PECCATUM ADF. 

1. Predictis adjiciendum videtur,an peccatapra- 
cedentium patrum ad parvulos transeant, sicut illud 
primi hominis delictum in omnes carnaliter genitos 

iximus redundasse. Et si peccata parentum tran- 
seant in parvulos, utrum omnium qui fuerunt ab 
Adam usque ad ipsos,an aliquorum et non omniurm. 

Quid super hoc Aug. in Enchiridio diccre videtur. 

2. De hoc Áugust., in Enchiridio, cap. 47, toin. 3, 
ambigue disserit ; videtur enim approbare peccata 
parentum praecedentium imputari parvulis,non om- 
nium tamen qui fuerunt ab Ádam,ne importabili et 
nimia sarcina in ponna eterna gravarentur parvuli; 
sed tantum eorum parentum qui eos a quarta genc- 
ratione precesserunt.Quod confirmat illis verbisqui- 
bus in Exod.,c.20: Dominus ait : Ego sum Deus visi- 
tans iniquilates patrum. usque in. Lerliam et quartam 
generationem ;quasi peccata parentum proximorum 
tantum parvulis imputentur, ct non alia, quod est 

er moderationem divine miserationis.Ibid., c. 44. 
orum ponit documenta, qui dicunt transire in par- 
vulos parentum delicta. 

3. Et quod non illud solum primihominis delictum 
parvulos teneat, sed etiam alia, illi quibusita videtur 
ex eo confirmant,quod etiam parvuli, non modo ma- 
jores, dicuntur baptizariin remissionem peccatorum. 

t David de legitimo matrimonio procreatus dicit. 
psal. 50 : In iniquitatibus conceptus sum,et in peccatis 
concemitme mater mea ;non dicit in iniquitate vel pec- 
cato.Unde putant nontantumillum unum peccatum 
originale,sed etiam plura quiein peccato.Ada reperiri 
possunt,et alia parentum peccata parvulisimputari. 

Quod in illo uno primo peccato plura reperiuntur. 

4. Quod vero in actual peccato Ade plura notari 
valeant peccata, August.,in Enchiridio, cap. 45,insi- 
nuat.Possunt, inquit, intelligi plura peccata in una 
iranegressione Ade,si in sua quasi membra divida- 
tur.Nam et superbia est illic,quia homoin sua potius 
esse quam Dei potestatedilexit ;et sacrilegium,quia 
Deo non credidit; et homicidium, quiasein mortem 
praecipitavit ;et fornicatio spiritualis, quia integritas 
mentis humane serpentina suasione corruptaest ; et 
furtum,quia cibus prohibitus usurpatus est ;et ava- 
ritia,quia plus quam sufficere illi debuit appetivit; 
et si quid aliud in hoc uno peccato inveniri potest. 
Deinde de parentum precedentium peccatis, utrum 
parvulisimputentur,magisopinando quam asserendo 
disceptat, ita inquiens, ibid.,c.49:Parentum peccatis 
parvulos obligari,non solum primorumhominum, sed 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LiB. II, DIST. XXXIII. 


tarditas, premium vel penam in futuro non collo- - 


* 

130 
etiamsuorum de quibusipsinnati sunt,nonimprobabili- 
ter dicitur, Illaquippedivina sententia Deut.5: lteddam 
peccata patrum1n filios Venet eos ante regenerationem 
usqueadeo,utetiam de legitimo matrimonio procrea- 
tus dicat, ps.50: In iniquitatibus conceptus sum, et in pec- 
catis concepit me mater mea. Non dixit in ?niquilate vel 
in peccato,cum et hoc recte dici posset,sed iniquita- 
tes et peccata dicere maluit,quia et in illo uno quod in 
omnes homines pertransiit,atquetam magnum est ut 
eo mutareturin necessitatem mortishumaaanatura, 
reperiuntur,sicut supra disserui,plura peccata et alia 
parentum ; que si non ita possunt mutare naturam, 
reatu obligantfilios,nisigratia Deisubvepiat(in Ench. 
cap.47). Sed de peccatis aliorum parentum, quibus 
ab ipso Ádam usque ad patrem suum pro generatio- 
nibus suis quisque succedit,non immerito disceptari 
potest utrum omnium malis actibus,et multiplicatis 
delictis originalibus,qui nasciturimplicetur,uttanto 
pejus,quanto posterius quisque nascatur.An propter- 
ea Deus in tertiam etquartam generationem de pec- 
catis parentum posteris eorum comminetur, quia 
iram suam,quantum ad progeneratorum culpas, non 
extendit ulterius moderatione miserationis suas;neilli 
quibus regenerationis gratianon confertur,nimiasar- 
cinainipsa eterna damnatione premerentur,si coge- 
rentur ab ipsoinilio generis humani omnium prece- 
dentium parentum suorum originaliter peccata con- 
trahere, et poenas procis debitus pendere. Analiquid 
de re tanta,Scripturis sanctis diligentius perscrutatis 
ac tractatis,valeat vel non valeatreperiri,temere affir- 
mare non audeo. Ecce perspicuum fit lectori Augu- 
stinum superiora dixisse non asserendo, sed diver- 
sorum opiniones referendo. 

Ostendit Augustinum sibi fortecontrarium,si id sentiret. 

5. Alioquin sibi ivsi contradicere ostenderetur, qui 
in eodem lib. c. 93, omnium mitissimam dicit esse 
poenam parvulorum, qui originali tantum tenentur 
peccato,his verbis:Mitissima sane poenaeorumerit, 
qui pretcr peccatum quod originale contraxerunt, 
nulluminsuperaddiderunt ; et in ceteris qui addide- ' 
runt,tantoquisque ibi tolerabiliorem habebit damna- 
tionem,quanto minorem habueritiniquitatem. Ecce 
hicapertedicit parvulorum poenam omniumaliarum 
penarum esse levissimam. Quod siest, nonergo pec- 
catis patrum praecedentium obligantur, nisi Ada. Si 
enim pro peccatis parentum actvalibus eternaliter 

unirenturet pro suo originali, nonjam minus, sed 
orte magis quam ipsorum parentes punirentur. Non 
ergo pro peccatis parentum actualibus, necetiam pro 
actualibus primi parentis,sed prooriginali quod a pa- 
rentibustrahitur, parvuli damnabuntur ; pro so nul- 
lamaliam ignis materialis vel conscientie vermis 
poenam senauri,nisiquod Dei visione carebuntin per- 
petuum. Uno ergo, et non pluribus peccatis, parvuli 
obligati sunt. Undeetiam ca quibusillaopinio muniri 
videtur,scilicet, quod peccata et iniquitatesin parvu- 
lisaliquando Scriptura essesignificat, utens plurali 
numero,itadeterminatAugust. in eodem lib., c. 44: 
Quia in Scriptura persingularem numerum pluralis 
numerus sepe significarisolet,utNum.21: Oraergo ad 
Deum, utauferat a nobis serpentem, non aitserpentes, 
quos patiebatur populus; eteconverso por pluralem 
significatur singularis numerus, ut in Evangelio, 
Matth.2:Mortui sunt eniin qui quzrebant animam pueri, 
nonait mortuus est,cum loqueretur de Herode. Et in 
Exodo,c.32:Fecerunt deos aureos, cum unum fecerint 
vitulum ;de quodixerunt:I5ti sunt dii tui,Israel. Ita et 
illud originale unum plurali numero signiflcatur, 
cum diximus parvulos in peccatorum remissionem 
baptizari,et in peccatis vel iniquitatibus concipi. 
4A actuale peccatum Ade sit gravius ccteris. 
6.Hic quirisolet utrum peccatum Ada transgres- 
sionis ex quo processitoriginale, ct in quoplura su- 
periusnotata suntpeccata,gravius fuerit ceteris pec- 
catis.Quibusdam ita esse videtur,quia illud peccatum 
totam humanam naturam mutavit:sicut August.dicit 
in Enchiridio,c. 48: Illud unum peccatum in loco et. 


131 


habitu tante felicitatis admissum, tam magnum est, 
ut in uno homine originaliter et,ut ita dixerim,radi- 
caliter totum genushumanum damnaretur.Idem in 
lib.de Civitate Dei,1.14, c.12: Tanto majori injusti- 
tia violatum est illud mandatum,quanto faciliori po- 
terat observantia custodiri.Nondum enim ipsi volun- 
tati cupiditas resistebat,quod de pana transgressio- 
nis postea secutum est.His aliisque utuntur auctori- 
tatibus, qui aliud peccatum cieteris aliorum homi- 
num peccatisgraviusesse dicunt.Quod etiam ratione 
ostendere làborant hoc modo: Magis nocuit illud 
peccatum quam aliquod aliorum,quia totum huma- 
num genus vitiavit ac morti utique suhdidit, quod 
nullo alio peccato factum est. Majorem ergo etfectuin 
mali habuit illud peccatum,quam aliquod aliud. 

Responsio contra illos,ubi alia peccata. ostenduntur 

illo majora. 

7. Ad quod dici potest quia, licet illud pecca- 
tum humanam naturam mutaverit in necessitatem 
mortis, et in totum genus humanum reatum diffu- 
derit,non est tamen putaudum gravius fuisse pecca- 
to in Spiritum sanctum,quod neque hic,nequein fu- 
turo,ut Veritas ait, Matth.c. 12, dimittitur.Quod vero 
totam humanum naturam corrupit,nonideoest quia 
gravius fuerit cunctisaliis peccatis ; sed quia ab ho- 
mine commissum est, quando in uno homine tota 
humana natura consistebat, et ideo tota in eo cor- 
rupta est : majoremque effectum mali intulit quan- 
tum ad multiplices defectus quiex eomanaverunt, 
sed non quantum ad penam aeternam,quam gravio- 
rem non meruit, quam plures postea meruerunt per 
alia peceata ; imo alios graviorem promeruisse cre- 
dimus iram, quam Adam meruerit. 

An istud peccatum sit primis dimissum parentibus. 
8.Si vero quaeritur an illud peccatum fueritdimis- 
sum primis parentibus, dicimus eos per poniten- 
tiam veniam consecutos.Unde Aug.,in lib.de Baptis- 
mo parvulorum ait : Sicut illi primi parentes postea 
juste vivendo creduntur per Domini sanguinem ab 
extremo liberati supplicio,non tamen in illa vita me- 
ruerunt ad paradisum revocari ;sic et caro peccati, 
etiam reznissis peccatis, si homo in eajusto vixerit, 
non continuo meretur eam mortem non perpeti, 
uam traxit de propagine peccati. 
Quod peccata parentum visitantur in filios, et quod non 
sunt adversa qux? Deus dicit in Exodo et in. Ezechiele. 

9. Et licet peccatis parentum, nisi Ade, parvuli 
non obligentur, non est tamen diffitendum peccata 
parentum in filios redundare,sicut Dominus,in Exo- 

o, c. 20, ad Moysen ait: Ego snm Deus fortis, z2lo- 
les visitans iniquilates patrum in filios usque in tertiam 
et quartam generationem,his qui oderunt me.His verbis 
aperte insinuatur quod Deus reddit peccata patrum 
super filios tertios et quartos. Huicautem videtur ad- 
versari quod Dominus ait in Ezechiele, c. 48: Quid 
est quod inter vos parabolamvertitis in proverbium istud 
dicentes : Patres comederunt uvam acerbam, et dentes 
filiorum obtupescunt? Vivo ego, dicit Dominus, si erit 
vobis ultra parabola haec in proverbium tn Israel. Ecce 
omnes animae mea sunt,ut anima patris,tta anima fili 
mea, est;et anima qua peccaverit ipsa morielur. Filius 
non portabit iniquilateim patris,et pater non. portabit 
iniquitatem filti.Justitia justi su er eum erit,et impie- 
tas impii erit super eum.His verbis videtur Deus cor- 
rigere per prophetam quod male dixerit in lege. Si 
enim peccata parentum reddit in tertiam et quar- 
tam generationem,injustitia videtur.Dei esse,utalius 
peccet et alius puniatur.Quomodo enim justum est 
alium peccare, et alium peccata luere? 
Determtnatio praemissarum  auctoritatrum convenien- 

tiam ostendens. 

10. Sed, ut ait Hieron., tomo 5, explanatione ad 
8,caput Ezechielis :Ne lex et prophete, id est, Exod. 
et Ezechiel, imo ipse Deus qui et hic et ibi locutus 
est,in sententia discrepare videantur,attendamus fi- 
ner illius auctoritatis Exod.Dicto enim : Reddo ini- 
quitates patrum in filios,addit :His qui oderunt mo; per 


PETRI LOMBARDI. 


182 


quod evidenter ostendit non ideo puniri filios quia 
peccaverunt patres,sed quia eis similes quodam hze- 
reditario malo Deum oderunt. Illud ergo quod in 
Exod.Dominus dicit,sicut Hieron.tradit,non id sonat 
quod multiexistimant;nec estsimile huic proverbio: 
Patres comederunt uvam acerbam, etc. lllud enim 
Exod. Hieron., super illud Ezech., et August., super 
psal. :Deus,laudem meamne tacueris, do filiis peccata 
patrum imitantibus accipiendum censent; super 
quos dicitur Deus reddere peccata patrum, quia pu- 
nit eos eo quod imitantur peccata patrum, non quia 
patres peccaverunt. Non itaquecorrigit Deusin pro- 
phetaquod antedixerat in lege,sed quomodo intelli- 
gendum sit aperit. Unde et illos qui prave intellige- 
ant arguit,qui diecbant :Patres comederunt, etc. 
Qnare dixerit in lertiam et quarlam generalionem, et 
quare patres tantum commemoravit. 

11. Verumtamen si de imitatoribus malorum illud 
accipitur, quare tertiam et quartam generationem 
tantum commemoravit, cumin qualibet generatione 
rei teneantur qui peccata patrum imitantur?Et quare 
patres commemoravit, cum et illi omnes mali sint, 
qui quorumlibet malorum peccata imitantur? Sed 
ideo patres specialiter nominavit,quia maxime patres 
filii imitari solent,quos precipue diligunt.Ettertiam 
et quartam generationem ideo commemoravit,quia 
solent parentes interdum tamdiu vivere,donec filios 
tertios ct quartos habeant ; qui patrum iniquitates 
videntes, eorum impietatis heredes per imilatio- 
nein efficiuntur. Secundum hunc modum recte in- 
teliigitur ad litteram quod in Exodo dicitur. 
Quomodo illud Exodi intelligi debeat | secundnm my- 

sterium. 

12. Quod etiam mystice intelligendum esse osten- 
ditur ex eo quod parabola dicitur.Si enim parabola 
est,ut ait Hier.,aliud verbis sonat,aliud sensu con- 
tinet. Undealiquiitaedisserunt ;patrem in nobisesse 
dicuntlevem punctum sensuum, scilicet primum 
motum auggestionis vel cogitationis ;filium vero, si 
cogitatio conceperit, peccatum,in quo notatur con- 
sensus et delectatio mulieris ;nepotem,si quod cogi- 
taveris atque conceperis, opere compleveris, vel 
complere decreveris ;in quo notatur consensus viri, 
sive patratio peccati ;pronepotlem autem, si non so- 
lum feceris,sed in eo glorieris:et hec est quarta ge- 
neratio,nonquiatres precesserint,sed quarta dicitur, 
quia quarto loco a primo motu,qui est quasi pater, 
enumeratur. Deus ergo primos et secundos stimulos 
cogitationum, quos Greci propatheis vocant, sine 
quibus nullus hominum esse potest, non puniet 
eternaliter ;sed si cogitata quis facere decreverit,et 
qua fecit corrigere noluerit,que sunt mortalia pec- 
cata, et tertia ct quarta generatio. 

Per quid probatur quod primus motus non. puniatur 
&ternaliter. 

13 Ad probandum vero, ut ait Hieron.; quod pri- 
mus pulsus cogitationis non puniatur eternaliter a 
Deo,illud deGenes.,c.9,afferendum est: Cham enim 
peccavit, irrideas nuditatem patris ; et sententiam 
non ipse,sed filius ejus Chanaan accepit. Maledictus 
Chanaan servus erit [ratrum suorum. Quo enim ju- 
titia est, ut pater peccaverit, ct filius punitus sit? 
Sed in mysterio illud factum est. 


DISTINCTIO XXXIV. 
QUAE DE PECCATO ANIMADVERTENDA SINT. 


1. Post predicta,de peccato actuali diligenti inda- 
gine quedam consideranda sunt:scilicet, qua fuerit 
origo et causa primi peccati ; utrum res bona, aa 
res mala; postea, in qua re sit peccatum, et quot 
modis fiat; et de differentia ipsorum peccatorum. 

Quz fuit origo el causa peccali prima. 

2. Causa et origo prima peccati res bona exstitit, 
quia ante primum peccatum non erat aliquid mali 
unde oriretur.Cum enim originem et causam habuit, 
aut ex bono,aut ex malohabuit.Sed malumantenon 
erat ;ex bono ergo ortum est. Prius enim in angelo 


4933 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB, II, DIST. XXXV. 


734 


ortum est peccatum,et postea in homine.Et quiderat «citur homo malus, nisi bonum malum. Unde Au- 


angelus;nisi bona natura Dei?Non ex Deo ortum est 
malum quod fuit in angelo;non ex alio quam ex an- 
gelo;ex bono ergo ortum est.Unde August., in Res- 
ponsionibus contraJulianum hereticum,qui dixerat: 
i ex natura peccatum est,tunc mala est natura,ait: 
Quiso ut, si potest, respondeat. Manifestum est ex 
voluntate mala,tanquam ex arbore mala;fieriomnia 
operamala tanquam fructus malos;sed ipsam malam 
voluntatem unde dicit exortam,nisiex bono?Si enim 
ex angelo,quid est angelus,nisi bonum opus Dei?Si 
ex homine, quid erat ipse homo, nisi bonum opus 
Dei?Imo quid erant hec duo antequam in eis orire- 
tur mala voluntas, nisi bonum opus Dei, et bona et 
laudanda natura? Ergo ex bono oritur malum, nec 
fuit unde oriri posset nisi ex bono. Dico ergo quia 
voluntatem malam nullum malum precessit,sed ex 
bono originem habuit. Hic aperte dicitür primam 
causam et originem mali,bonam fuisse naturam.Et 
nihilominus ostenditur cujus peccati fuerit causa, 
scilicet male voluntatis. 
Quod mala voluntas secundaria causa fuit malorum. 
3.Mala autem voluntas illa angeli et hominis,causa 
est etiam malorum subsequenttum, scilicet, malo- 
rum operum et malarum voluntatum;unde Aug.,in 
Ench., c. 23, t. 3: Nequaquam dubitare debemus re- 
rum bonarum que ad nos pertinent,causam non es- 
86e nisi bonitatem Dei;malarum vero,ab immutabili 
bono deficientem boni mutabilis voluntatem, prius 
angeli,postea hominis;hoc primum est creature ra- 
tionalis malum,id est, prima privatio boni.Ecce ha- 
bes primam voluntatem boni mutabilis,id est,ange- 
li et hominis, deficientem ab immutabili bono, id 
est,a Deo,causam esse malarum rerum ad nos per- 
tinentium, quia causa est tam peccatorum, quam 
poenarum quibus premitur humana natura. Prima 
ergo origo et causa peccati, bonum fuit;et secunda, 
malum quod ortum est ex bono. 
In qua re sit peccatum,an in bona an in mala;et dici- 
tur, quia in bona tantum. 

4. Ostensa origine mali, superest videre in qua 
re sit malum, scilicet an in re bona, an in re mala. 
Qui recte acuteque sapit, non nisi in bono malum 
esse intelligit, id est, in natura bona. Malum enim 
est corruptio vel privatio boni ; ubi autem bonum 
non est, non potest esse corruptio vel privatio bo- 
ni. Peccatum ergo non potest esse nisi in re bona. 
Sicut enim morbis ac vulneribus corrumpuntur cor- 
pora;que,ut ait Aug.in Ench.,cap.11,sunt privatio- 
nes boni ejus quod dicitur sanitas;ita et animorum 
quecumque sunt vitia,naturalium sunt privationes 
bonorum.Quid est enim aliud quod malum dicitur, 
nisi privatio boni? Bonum enim minui malum est ; 
quamvis quantumcumque minuatur, necesse est ut 
aliquid remaneat, si adhuc natura est. Non enim 
consumi potest bonum quod est natura,nisi et ipsa 
natura consumatur.Cum vero corrumpitur,ideoma- 
lum est ejus corruptio, quia eam qualicunque pri- 
vat bono.Nam si nullo bono privat,non nocet. No- 
cet autem;adimit ergo bonum.Quamdiu itaque na- 
tura corrumpitur, inest ei bonum quo privetur. Ac 
per hoc,nullum est quod dicitur malum,sinullumsit 

onum;sed bonum omnino malo carens, integrum 
bonum est,Cum veroinest malum,vitiatum vel vitio- 
sum bonum est;nec malum unquam potest esse ul- 
lum,ubi estnullum bonum.Underes mira conficitur, 
ut quia omnis natura,in quantum naturaest,bonum 
est, nihil aliud dici videtur, cum vitiosa natura esse, 
malanaturaesse dicitur, nisi malum esse quod bo- 
numest,nec malum esse nisi quod bonum est. Hac 
connexione evidenter insinuatur malum non posse 
esse nisi in rebona;ubi etiam,licet absurdum videa- 
tur, manifeste dicitur esse malum, quod bonum 
est. 
Quod. ex promissis sequitur, scilicet quod cum dicitur 

malus homo, dicilur malum bonum. 
9.Ex quo colligitur nihil aliud significari cum di- 


gust.,in eodem op.subdit:Quid est malushomo,nisi 
mala natura?quia homo natura est. Porro si homo 
aliquod bonum est, quia natura est, quid aliud est 
malus homo,nisi malum bonum? Tamen cum duo 
ista discernimus, invenimus nec ideo malum, quia 
homo est;nec ideo bonum,quia iniquus est;sed bo- 
num quia homo,malum quia iniquus.ÜOmnis itaque 
natura, etiamsi vitiosa sit, in quantum natura est, 
bona est ; in quantum vitiosa est, mala est. 

Quod regula dialecticorum de contrariis fallit in his, 

scilicet bono et malo. 

6.Ideoque in his contrariis que mala et bona vo- 
cantur, illa dialectorum regula deficit, qua dicunt, 
nulli rei duo simulinesse contraria.Nullus enim po- 
tus aut cibus simul dulcis est,et amarus.Nullumsi- 
mul corpus ubi album,ibi et nigrum;et hocin multis 
8c pene in omnibus reperiturcontrariis,ntin una re 
simul esse non possint. Cum autem bona et mala 
nullus ambigat esse contraria,non solum simulesse 
possunt, sed mala omnino sine bonis et nisi in bonis 
esso non possunt. Et hec duo contraria ita simul 
sunt, ut si bonum non esset in quo esset malum, 
prorsus nec malum esse potuisset : quia non modo 
ubi consisteret, sed unde oriretur corruptio non 
haberet.nisi esset quodcorrumperetur,quoniam ni- 
hil est aliud corruptio quam boni exterminatio. Ex 
bonis ergo mala orta sunt, et nisi in bonis non 
sunt;nec fuit prorsus unde oritur ulla mali natura, 
nisi ex angeli et hominis natura bona, unde primi- 
tus orta est voluntas mala. (Ibid. c. 15.) 

Epilogum facit ad alia transiturus. 

7. Ex his aperitur quod primo et secundo supra 
investigandum diximus, scilicet, que fuerit origo 
mali, et in qua re sit.Ex bona enim re ortum,et in 
re bona consistere premissis testimoniis compro- 
batur. 

Scientice illi qua dictum est bonum esse malum,oppo- 
nitur de prophetia quz ait : Vae his qui dicunt bo- 
num inalum! (lbid. c. 12.) 
8.Ad hoc autemquod dictumest,malum esse quod 

bonum est,quidam sic opponunt: Si bonummalum 

esse dicimus,incidimus in illam sententiam prophe- 
ticam, Isai. 5, ubi legitur: Va Ais qui dicunt bonum 
malum,etmalum bonum!Igitursihanc maledictionem 
vitare volumus, nullatenus dicere debemus bonum 
esse malum, et e converso. Hoc autem August., in 
eodem lib.determinat,dicens:Id quod dictum est in 
prophetia, intelligendum est de ipsis rebus quibus 

omines mali sunt, non de hominibus. Unde qui 
adulterium dicit bonum, in eum cadit illa prophe- 
tica detestatio;et in eum qui dicit malum hominem 
bonum, vel bonum esse iniquum. Qui enim dicit 
hominem, in quantum homo est,malum esse,et bo- 
nitatem esse iniquitatem,opus Dei culpat, quod est 
homo, et vitium hominislaudat, quod est iniquitas. 

(Ench., c. 13 et 19.) 

DISTINCTIO XXXV. 
Quip srr PECCATUM, (Contra Faust., tom. 6, 
lib. 22, c. 27.) 

1 Post hec videndum est quid sit peccatum.Pec- 
catum est,ut ait August.,omne dictuin, vel factum, 
vel concupitum,quod fit contra legem Dei. Idem in 
lib. de duabus Animabus : Peccatum est voluntas 
retinendi vel consequendi quod justitia vetat. In utra- 
que assignatione,de actuali peccato agitur et mortali, 
non veniali.Ex prima descriptione ostenditur pecca- 
tum essevoluntas mala, sive locutioetoperatio pra- 
v8, idest, actus malus tam interiorquam exterior ; ex 
altera vero, tantum ostendituresse actus interior. Vo- 
luntas enim, ut in superioribus dictum est, motus 
animi est, actus ergo interior est. Ambros. quoque, 
tom.4,in lib. de Paradiso, c. 8, ait : Quid est pecca- 
tum, nisi legis divin: prevaricatio et calestiumin- 
obedientia preceptorum?Ergoin prevaricante pecca- 
tum est,sed in mandante culpa non est. Non enim 
consisteret peccatum,si interdictio non fuisset.Nc 


38 


consistente autem peccato, non solum malitia, sed 
ctam virtus fortassenon esset; qum nisi aliqua mali- 
tim fuissent semina, vel aubeistere, vol eminere non 
osset. Ecce prievaricationem logiset inobedientiam 
doflnit Ambrosius esse peccatum. 
Diversorum sententias de peccato ponit. 

2. Quocirca diversitatishujus verbornm occasione 
de peccato plurimi diversa senserunt.Aliienim dicunt 
voluntatem malam tantum esse peccatum, et non ac- 
tusexteriores ; alii, voluntatem etactus; alii neutrum 
dicentes, omnes actus esse bonos et n Deo et ex Deo 
auctoreesse, malum autem nihil esse, ut ait August. 
super Joan. (16) : Omnia por ipsum facta sunt, etsine 
ipso [zctum est nihil, id est, peccatum quod nibil est, 
et nihil iunthomines, cum peccant.Supra etiam dixit 
August. quod malum est privatio boni, vel corruptio 
boni; qui etiam inlib.83Quzst.,q. 46, ait: Summum 
malum nullum modum habet, caret emim omn! homo. 
At modus aliquid boni est; non igitur est, quis nulla 
gpecie continetur. totumque hoc nomen mali de spe- 
ciei privatione repertum est. Item. tom. 3, in Dog- 
matibus ecclesiasticis, c. 56, dicitur malum vel mali- 
tiam non essea Deocraatam, sed a diabolo inventaqn, 

ui et ipse bonus creatus est. ldem ctiom, tom.6, in 
lib. contra Manicheos, c. 8, quid sit peccatum osten- 
dit, dicens : Peccare quid aliud est, nisi in veritatis 

reeceptis vel in ipsa veritas errare? Quod si non vo- 
untate faciunt, peccatores injuste judicantur. Quid 
ergo ju hac tanta varietate tenendum, quidve dicen- 

um ? 

Vera sententia de peccato proponitur. 

3. Sane dici potest, etliberetradi debet, peccatum 
esse actum maluminteriorem etexteriorem, scilicet, 
malam cogitationem, locutionem, et operationem ; 
precipue tamen in voluntate consistit peccatum, ex 
qua, tanquam ex arbore mala, proceduntopera mala 
tanquam fruotus mali. 

Traditio quorumdam qui dicunt voluntatem malam et 
actum, in quantum sunt, csse naturas, et ideo bona; 
in quantum vero male sunt, esse peccata. 
4.Quidamautem diligenter attendentes verba Aug. 

quibua aupra et in aliis Scripture locis utitur, non 
indocte tradunt voluntatem malam et actus malos,in 
quantum sunt vel in quantum actus sunt, bona esse: 
in quantum vero mala sunt, peccata esse, qui volun- 
tatem etactum quemcunque bonam Dei naturam esse 
dicunt,in quantum actus est vel voluntas, et ex Deo 
auctore esse ;in quantum vero inordinate etcontra 
legem Dei fit, et finc debito caret, peccatum est;ct ita 
in quantum poccatum est, nihil est. Nulla enim sub- 
stantia est, nulla natura est. 

Auctoritatibus probant voluntates et aetus omnes esse 

bona in quantum sunt. 

5.Quod3autem voluntasomniset actio bonum sit, 
in$quantum est, exeo probantquod ait Aug.,tom 4. 
in Iib. 83 Quzstionum, q. 21 : Deus boni tantummo- 
do causa est, quocirca mali auctor non est, quiaom- 
nium qua sunt auctor est: qu: in quantum sunt, in 
tantum bona sunt. Item, ibidem, quaest. 27, probans 
nihil causa fleriin mundo, ait: Quidquid casu fit, te- 
mere fit; quidquid temere fit, non fit prcvidentia. 
Bi ergo casualiqua fiunt in mundo, non providentia 
universus mundus administratur. Si non providentia 
universus mundus administratur, aliqua natura vel 
substantia est,qua ad opus providentiz non pertinet. 
Omne autem quod est, in quantum est, bonum est; 
summum enim est illud bonum,cujusparticipatione 
sunt c:tera bona, et omne quod mutabile est, non 
per se, sed boni illius participatione,in quantumest, 

onum est ; quod divinam etiam providentiam voca- 
mus. Nihil ergo casu fit in mundo. His testimoniis 
innituntur ad ostendendum omne quod est,in quan- 
tumest,bonum esse. Undeidem Aug.,tom.3, inlib,1, 
de Doct. Christiana, cap. 32:Ille summe ac primitus 
ost, qui omnino incommutabilis est, et c:elera quo 


(46) Tom. 9, tract. ad caput 1 Joan. 


PETRI LOMBARDI. 


730 


sunt, nisi ab illo esse non possunt, et in tantum 
bona sunt,in quantum aeceperunt ut sint. 
Quid ex praedictis colligitur. 

0. Ex predictis eolligitur atque infertur quia si 
mala voluntas, et mala actio est; in quantum est, 
hona est. Sed quis est, qui diffitetur malam volunta- 
lem esse,et malam actionem ? Mala ergo voluntessive 
actio; in quantum est, bonum est, et in quantum 
voluntas est vel actin,bonum similiter est; sed ex vi- 
lio mala est,qued vitium a Deo nen est, neque ali- 

uid est. Quod August., tom. 4, notasse videtur in 
1ib.83 Quast., q. 3,dicens: Vitium est voluntas quo 
est homo deterior,quod vitium longe abesta volun- 
tate Dei,ut ratio docet. Ex hoc loco probant volun- 
tatem, in quantum vitiosa est, non esse a Deo ; in 
quantum vitiosa est,peccatum est,utaiunt,in quan- 
tum non habet ordinem nec finem debitum. lta et 
aeHo,in quantum ex malo procedit, et ordinem non 
habet, et ad malum tendit. 

Alia probatio, qaod. omnis actus in quantum est, 

bonus es. 

7. Item et aliter probant omnem actuminteriorem 
vcl exteriorem, in quantum est, ewse bonum, quia 
non esset aclus malus,nisi essct res bona;quia non 
est aliqua res mala, nisi eadem res bona sit. Unde 
Ang. in Ench.. cap. $3 : Omnis naiuca bontrm est; 
nec rcs aliqua mala esset,si res ipsa que mala est, 
natura non essct. Non ergo potest esse malum nisi 
essealiquod bonum. Quod cum dici videaturabsurde, 
connexio tamen ratiocinationis nos compellit hoc 
dicere.S. Ex premissis testimoniis asserunt. omnes 
actus, in quantum sunt, esse res bonas; nec ali- 
quid esse malum, id est, peccatum, nisi idem quo- 
que secundum aliquid bonum sit; et omnium quae 
sunt, in quantum sunt,Deum auctorem predicant: 
et ejus voluntate omnia esse quecunque sunt,qua, 
in quantum sunt, nature sunt. 

Objectio contraillosqui dicunLomnes actus,in quantum 
sunt, esse bonos. 

8.Quibus opponitur:Si omnia que sunt,in quan- 
tum sunt, bona sunt, et nature sunt; ergo adulte- 
rium, et homicidium, et similia, in quantum sunt, 
bona sunt,et nature sunt,et Deo voleate fiunt.Quod 
si est,tunc illi qui faciunt illa, bona agunt ; quod 
penitus absurdum est. His vero sic illi respondent: 
dicunt equidem adulterium, homicidium, et hujus- 
modi,non simpliciter actus denotare,sed actum vi- 
tia; actusque ipsos adulterii et homicidii, in quan- 
tum sunt,vel in quantum actus sunt a Deo esse, et 
bonas naturas esse,sed non in quantum adulterium 
et homicidium sunt.Et ideo non sequi dicunt,si ac- 
tus qui homicidia et adulteria sunt, & Deo sunt, 
quod homicidia et adulteria & Deo sunt. 

Alía illorum oppositio contra eosdem. 

9.Item aliter eis opponitur: Si aliquid non est ma- 
lum quod non sit naturavelres bona, quomodoergo 
peccata sunt non credere in Deum, non ire ad ec- 
clesiam,et hujusmodi,cum ista nonsintnature,imo 
omnino non sint?Non est enim aliquid, vel res, non 
ire ad ecclesi^m, vel non credere et hujusmodi. Ad 
quod dicunt,his atque hujusmodi dictionibusque vi- 

entur privationessimpliciter notare,et nihil ponere, 
quia per negationem dicuntur, vere aliqua poni, 
actusque pereas significari.Non credereenimin Chri- 
tum incredulitatem dicunt; et nomine incredulitatis 
malum mentis autem significari.lta etiam cum di- 
citur: Non ire ad ecclesiam malum est; non euntis 
contemptus significatur, id est, voluntas mala vel 
propositum; hoc est enim declinare a bono, et ideo 
malum est; sicut, e converso, declinare a malo, bo- 
num est.Sicut ergo declinatio a malo,aliquid ponit, 
scilicet, voluntatem et propositum vitandi malum 
non enim potest essebonum quod omnino nihil est), 
)ta declinatio à bono quod est signiflcat, scilicet 
voluntatem et propositum mali. Et secundum hoc 
vera est ct generalis illa peccati mortalis descri- 
ptio, quam supra posuit Kug., scilicet : Peccatum 


* 


731 


est dictum, etc. 
Utrum malus actus, in quantum peccatum est, sit pri- 
vatio vel corruptio boni. 

10. Potest etiam queri ab eisdem, cum peccatum 
sit,ut supra diclum est, privatio vel corruptio boni, 
etomnisactus malussit peccatum ; utrum sit privatio 
vel corruptio boni in quantum peccatum est;vel non. 
Si eniminquantum peccatum est,corruptio boniest, 
cum corruptio vel privatio boni pena sit homini;in 
quantum ergo peccatum est, poena est. Quod si est, 
tunc in quantum peccatumest, bonum esse videtur, 
et aDeoesse. Siautem noninquantum peccatum est, 
corruptioest,queritur ergosecundum quid corruptio 
sit. S1 enim corruptio est,et non in quantum pecca- 
tum est,cum non sit bonum, preterquam in eo quod 
peccatum est ;ergoin quantum bonum est,corruptio 
vel privatio boniest.S.Ad quodetiam ipsi dicuntuctum 
malumnoninquantumest,nequein quantum bonum 
est,esse privationein vel corruptionem boni, sed in 
quantum tumest; non Laugen in quantum pecca- 
tum est, pna est, vel aliquid quod a Deo sit. Utenim 
ex verbispremissis Aug. colligitur, peceatum dicitur 
corruptio vel privatio active, non passive.Nam ideo 
malum vel peccatum dicitur corruptio boni,qui na- 
turam bonam qualicumque privat bono.Nam si non 

rivat aliquo bono, non nocet, ut supra Aug. ait. 
Nocet autem : adimit ergo bonum. Nonautem no- 
cet,nisi in quantum peccatum est ; ergo in quantum 
peccatum est, privat bono. Itaque in quantum pecca- 
tum est, privatio est vel corruptio boni. 

Quomodo 1n quantum peccatum est, possit corrumpere 
bonum, cum nihil sit. 

11. 8ed cum nihil sit in quantum peecatum est, 
quomodo potest bonum corrumpere vel adimere? 
Aug. te hoc docct in lib.de Naturaboni dicens: Abs- 
tinere a cibo non est aliqua substantia ; tamen su5- 
stantia corporis si vinnino abstineatur a cibo, lan- 
guesciletfrangilur; sic non est substantia peccatum, 
eo tamen natura aninim corrumpitur. 

Quod peccatum proprie corruptioest animze,et quomodo. 

12. l'eccatum vero, id est, culpa, proprie anime 
corruptio est. Si autem queritur in quo possit cor- 
rumpi anima, in parabolaillius qui incidit inlatrones 
qui eum vulneraveruut et spoliaverunt, Luc,10,cla- 
rescit. Inciditenim homoin latrones,quando per pec- 
catum in potestatem diabolitraditur;ettunc per pec- 
catum expóliatur gratuitis bonis,id est,virtutibus;et 
in naturalibus bonis vulneratur ;que sunt ratio, in- 
tellectus, memoria, et ingenium et hujusmodi,quze 
per peccatum obtenebrantur et vitiantur. Per pecca- 
tum eliam privatur illo bono, cujus participatione 
caxtera bona sunt; quo tanto magisprivatur, quanto 
magis se ab eo elongat. 

Qualiter homo se elongal a Deo scilicet per dissimilitu- 
dinem quam fucit, hoc est peccatum. 

13. Ab eo autem se elongat homo per peccatum, 
non loci distantia, quia ubique totus et priesens est 
omnibus, et omnia in ipso sunt, ut ait Áug. in lib. 
83 Qusst., quest. 20, t. 4, et ipse locusnonest.Lo- 
cus tamen Deiabusivedicitur templum Dei, non quod 
eo contineatur, sed quod ei preesenssitetinhabitans ; 
idautem anima mundi intelligitur.Per peccatum ergo 
non secundum locum, aliquis longefit a Deo ; atin eo 
longe fit, quod ab ejus,similitudinerecedit;ettanto 
longius, quanto fitdissimilior. Illaautem,ut Aug. ait 
in lib. 83 Queest., quest. 23, que partipationesimilia 
sunt Deo, recipiunt dissimilitudem. At ista simili- 
tudo nullo modo ex aliqua parte potest esse dissimi- 
Jis. Unde fit ut cum similitudo patris filius sit, ex 
nullaparte patrí possit esse dissimilis ; cujus partici- 

atione similiasunt, quecumque Deo similia sunt, et 
illa possunt recipere dissimilitudinem, Nihil estau- 
tem quod hominem ad epDeo dissimilem faciat,quem 
admodum peccatum. Cum autem peccatum sit priva- 
tio vel corruptio boni queest estin anima,esteliam 
privatio vel corruptio boni corporis ; sicutcorpus ho- 
minis privavit beneflcio illius immortalitatisetim- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XXXVI. 


138 


passibilitatis, quam habuit ante peccatum. 
An perna. sil privatio boni ? 

11. Quiri autem solet utrum et pcena sit privatio 
vel corruptio boni. Ad quod facile responderi potest, 
8i przdicta ad memoriam revocentur. Diximusenim 
supra, privationem vel corru ptionem bon! accipi acti- 
ve vel passive,id est,secundum efficientiam vel effe- 
ctum. Idoque privatio vel corruptio boni dicitur pec- 
calum, et pana; sed peccatum secundum efficien- 
tiam, qniaprivat vel corrumpit bonum ; penaautem 
secundumeffectum,id est,secundum passionem,quie 
est, effectus peccati. Aliud est enim culpa,aliud poena; 
alterum est Dei, id cst, puena, alterum, diaboli vel 
hominis, id est, culpa. 

. DISTINCTIO XXNVI. 
QUOD QUJEDAM SIMUL SUNT PECCATA ET POENA PECCATI; 

QUA4EDAM PECCATA ET CAUSA PECCATI, ALIA VERO PEC- 
CATA, RET CAUSA, ET POENA PFCCATI. 

1. Sciendum est tamen quaedam sic esse peccata, 
ut sint eliam pane peccatorum. Unde Aug., super 
illum locum ps. 57 : Supercecilit ignis, el non. vide- 
runt solem, ait : Ilgnissuperbimetconcupiscentie et 
ir: intelligitur. Tetas peenas pauci vident ;ideo eas 
maxime coniniemorat Apostolus in Epistola ad Fto- 
manos, et enumerat multa quam peccata sunt, et 
pona peccati. Inter primum enim peccatum aposta- 
sie et ultimam pamnam ignis :eterni, media qua sunt, 
et peccata sunt, et pana peccati. Gregor. quoque 
super Ezech, ait : Contemnenti qui non vult penitere 
ponitDeus offendiculum,ut scilicet gravius impingat. 

eccatum enim quod per penitentiam citus non de- 
letur, aut peccatum est ct causa peccati ; aut pecca- 
tum et pana peccati, aut peccatum simul etcausaet 
pena peccati. Unde Moyses, Gen. 15: Nondum sunt 
completa peccata. Amorrheporum. Et Davidinquit,psal. 
63: Mppone iniquitatem super Teiquitatem eorim. Et 
alius prophota, Osee : Nunguis sanquincin tetigit, id est, 
peccatum peccato additum est. Paulus quoque ait, 
Hom. 1: Propterea. tradidit illos Deus in. passiones 
ignominir, etc. Et item, 1 Thess. 2: Ut tmpleant, 
peccata, sua semper. Joanni quoque perangelumdici- 
tur Apoc. 22 : Quí in sordibus est, sordescat adhuc Ex 
his testimoniis colligitur peccatum aliquod et pecca- 
tum esse, et penam peccati. 

Ex praedictis questio oritur scilicet an tn quantum pecca- 

tum est,sit pena peccati. (Lib. deliber. Arbit.,c. 18.) 

2. Et ideomerito quaeritur utrumin quantum pec- 
catum est,sit pena peccati. Quod non videtur, cum 
omnis pona peccati justa sit. UndeAug., in lib. Re- 
tractationum : Omnis pena peccati justa est, etsup- 
plicium nominatur. Si ergo peccatum quod est pec- 
catum et pena peccati, in quantum peccatum est 
poena peccati est,cum omnis penajusta dejustitiaDei 
veniat, videtur in quantum peccatum est justum 
esse et a Deo provenire. 8. Ad quod illi respon- 
dent peccatum sic dici penam peccati, quia per 

eccatum in quod merito precedentis peccati homo 
abitur deserente Deo, corrumpitur bona natura. Si- 
cut ignis eternus dicitur poena malorum, quia eo 
cruciantur ; nec tamen ipse cruciatus malorum ignis 
est, sed per ignem tit in homine. Ita per peccatum 
corrumpitur natura, etimminuitur bonum nature ; 
et est ipsa imminutio et corruptio boni, passio et 
poena, et non est essentialiter ipsum peccatum, per 
quod fit ; sed ideo peccatum dicitur, ut premissum 
est, quia per peccatum, illico ut peccat homo, tit in 
homine illa corruptio, que tamen fit Deo auctore. 
Illa enim pcena sive passio, qua est boni corruptto, 
a Deo est. Illiustamen, ut sic dicam.materia et causa 
est peccatum, quod a Deo non est. Quod videtur Au- 
gustinus, tom. 6, notasse et juxta hunc sensum in- 
tellexisse, cum ait in lib. de Predestinationesancto- 
rum c. 10: Predestinatione Deus ea prescivit qua 
fuerat ipse facturus. Sed prescivit Deus etiam que 
non est ipse facturus, id est, omnia mala ; quia et si 
sunt quedam qua ita peccata sunt, utetiam, posnee 
Bint peccati, secundum illud Apostoli ; Tradidit illoj 


199 


Deus in passiones, etc., nontamen peccatum Dei est, 
sed judicium, scilicet poena. In Scriptura enim sepo 
nomine judicii pona intelligitur. Illio diligenter in- 
tendentibus insinuare videtur ea qui peccata sunt 
et pene peccati, non in quantum peccata sunt,sed 
in quantum pone, Dei esse. Nam cum dixisset Deum 
non esse facturum mala aliqua, id est, peccata,quia 
posset ei objici qu:dam peccata esse eliam panas 
eccati, et pena peecati omnis justa est, et ideo a 
est ; quasi determinando secundum quid faciat 
ea,vel secundum quid non faciat, addidit reli- 
qua. Juxta veropredictamintellizentiam peccata sa- 
nedicuntur peno, undeApostolus, Rom. 1, appellat 
eas passiones ignominiz, quia, ut aitauctoritas, licet 
quadam peccata sint que delectant, sunt tamen pas- 
siones nature non nominande, quia per ea corrum- 
pitur natura. 


Quod cum omne peccatum possit dici pana, mon la- 


men omne est pana peccati. 

3. Et licet ex hoc seusu omne peccatum mortale 
possit dici pena, non tamen omne potest diei pona 
peccati: Pena enim peccati, ut predictum est, est 
illud cujus causa est aliud priecedens peccatum. Nam 
peccatum sic dicitur pcena pecoati respectu prece- 
dentis,sicut dicitur causa peccati respectu sequentis 
Quo fit ut idem peccatum et causa sit, et pena pec- 
cali ; sed alterius peccati poena, ct alterius causa ; ut 
enim Gregorius,in Moral., ait: Peccatum quod poni- 
tentia non diluitur, suo pondere moxad aliud trahit. 
Unde fit utnon solum peccatum sit, sed et causa pec- 
cati ; ex illa quippe culpa subsequens critur. Pecca- 
Lum vero quod ex peccato oritur, non solum pecca- 
tum, sed pena peccati est, quiajusto judicio Deus cor 
peccaatis obuubilat, ut precedentis peccati merito 
etiam in alia cadat ; quem enim liberare noluit, dese- 
rendo percussit. Proinde,ut Aug.,tom. 7,lib. 5, contra 
Julianum,o.3,ait : Precedentis est hec pana pecca- 
ti,ettamen etiam ipsa peccatum est. Judicio enim 
justissimi Dei traditi sunt, ut ait Apostolus de qui- 

usdam,sive deserendo, sive alio modo explicabili, 
sive inexplicabili,in passiones ignominia,ut crimina 
criminibus vindiearentur, et supplicia peceantium 
non tantum sinttormenta, sed et vitiorum incre- 
menta. Illa ergo peccata que enumerat Apostolus, 
quia de superbia sunt,non solum peccata,sed etiam 
supplicia sunt. Ecce ex his jam fit perspicuum que- 
dam peccata etiam ponas et causas peccati esse ; et 
illud peccatum esse penam peccati,quod causam 
precedentem habet peccatum ; atque illud peccatum 
sno causam peccati, quod est meritum sequentis 
culpa. 
Ex predictis videtur significari ipsa eadem qua peccata 

sunt, esse el penas peccati. 

4 Sed cum ait crimina criminibus vindicari,vide- 
tur insinuare ea ipsa qua peccata sunt,essentialiter 
esse peenas peccati, id est, punitionespeccati.Ad hoc 
autem inquiunt illi hzc et similia dicta esse secun- 
dum rationem predictam:et ideo intelligenda fore 
secundum premissam expositionem. Intelligentia 
enim dictorum ex causisest assumenda dicendi.(Ii- 
larius, l. 4. de Trin., non longe a medio). 

Quod nobis obviat veritati si quis dicat ipsa peccata esse 
paenas peccati essentialiter. 

9. In nullo tamen prejudicium factum veritati pu- 
tatur,si quis dicat ipse eademque peccata essentia- 
liter,ut ita dicam,esse poenas,id est, punitiones pec- 
catorum precedentium,que juste sunt eta Deo sunt 
Nec tamen in quantum peccata, a Deo sunt ; nec in 
quantum peccata sunt, poena peccati sunt:et tamen in 
quantum peccata sunt,privationes boni sunt,ut supra 

ictum est, causaliter et active dicuntur privationes. 
Aperte ostendit peccata quaedam esse penam peccati el 
pamnam ipsam justam esse a Deo. 

6. Quod autem quedam peccata pene sint, etipsa 
pene juste sit et & Deo sit evidenter tradit Aug,, 
tom. 1, in lib. Retractationum, c. 9; et lib, de liber. 
Arbitr, ], 3,0. 18, ita dicensqueedam necessitate fleri 


PETRI LOMBARDI. 


"NO 


ab homine que mala sunt, et eadem justa pena peec- 
cati eunt. Sunt, inquit, quedam necessitate facta 
improbanda,ubi homo vult recte facere et non potest. 
Unde et illud Apostoli, Rom. 7: Non quod volo facio 
bonum,sed quod odi malum hoc ago. Et illud, Gen. 2: 
Caro concupiscit arlversus spiritum, etspiritus adversus 
carnem. Hec eniminvicem sibi adversantur,uL non ea 
um vultis faciatis, sed hec omnia ex illa mortis 
amnatione sunt. Nam si non est ista poena hominis, 
sed natura, nulla ista peccata sunt.Si enim non rece- 
ditur ab eo modo quo naturaliter factus est homo, 
cum hec facit, ea utique facit qua debet. Si autem 
homo, quia ità est, non est bonus, nec habet in po- 
testate ut sit bonus, sive non vivendo qualis esse de- 
beat,sive vivendo et non valendo esse qualem se esse 
debere videt, ponam istam esse quis dubitet ? Omnis 
autem poena &i peccati poena est, justa est, et suppli- 
cium nominatur.Si autem injusta est pena,quoniam 
cnam esse nemoambigit,injusto aliquo dominante 
omini imposita est. Porro quia de omnipotentia 
Dei et justitia dubitare dementis est, justa est hzc 
pona, et pro peccato aliquo impenditur. Non enim 
quisquam injuste dominans aut surripere hominem 
potuit velut ignoranti Deo, aut extorquere invito 
tanquam invalidiori, ut hominem injusta pena cru- 
ciaret. Relinquiturergout heec poena justade damna- 
tione hominis veniat. His alque aliis pluribus teg- 
timoniis docetur quaedam esse peccata et ponas 
peccati essentialiter. Aug., lib. 3 de libero Arbitrio ; 
c. 18, tom 8. 
De quibusdam quie sine dubio peccata sunt et ponam, 
ul ira, invidia. 

7. Preterea nullatenus ambigendum est quadam 
peccata absque ullo scrupulo penas esse, ut invidia, 
qua est dolor alieni boni, et ira; que etiam non in 
quantum pone sunt, peccata sunt; ita etiam de cu- 

iditate ettimore,et aliis hujusmodi,sentiendum est. 

nde Aug.,in lib.83Questionum, quest. 77, tom. &, 
ait: Omnis pertubatio, passio; omnis cupiditas, per- 
turbatio. Omnis ergo cupiditas, passio. Omnis vero 
passiocum estin nobis,ipsa passione patimur.Omnis 
ergo cupiditas cum estin nobis, ipsa cnpiditate pati- 
mur; et in quantum cupiditas est,patimur ea.0mnis 
autem passio in quantum ipsa patimur, non est pec- 
catum; ita et de timore. Non enim consequens estut 
si patimur timorem, ideo non sit peccatum, quia 
multasunt peccata que patimur,sed non inquantum 
patimur eis. 
Quodverbis Augustinipraemissis quzdam sententia Hie- 

ronymi obviare videtur. 

8. lllud autem diligenterestannotandum,quod su- 
pra positis verbis August. dicentis quedam necessi- 
tate facta esse improbanda et mala, videtur obviare 
quod Hieron.ait in Explanatione fidei, in tom. 4, ad 
Damasum papam. dist. 28, hujus 2; quod licet supra 
sit positum, tamen ut perfectius scialur, iterare non 
piget. Execramur,inquit, eorum blasphemiam qui di- 
cunt impossibile aliquid homini a Deo esse prece- 
ptum, etmandata Dei non asingulis, sed ab omnibus 
1n commune posse servari. Et paulo post: Ettam illos 
errare dicimus, qui cum Manichao dicunt hominem 
peccatum vitare non posse, quam illos qui cum Jo- 
viniano asserunt hominem non posse peccare. Ecce 
Hieronymus dicit errorem esse, si quis dicat homi- 
nem vitare peccatum non posse,quiautem dicit qua- 
dam necessitate fieri, quedam dicit non posse vitari. 
Cum ergoid Augustinus dicat, videturauterroris esse 
quod tradit, aut non esse verum quod Hieron. ait. 
Determinatio contrarielatem submovens de sanctorum 

medio. 

9. Ad quod dici potest, quia Augustinus secundum 
statum hujus miserie (ad quam pertinetignorantia et 
difficultas,utL idem ait in libro 13 de libero Arbitrio, 
c. 18, que ex juxta damnatione descenderunt)illud 
tradidit, ubi et venialia peccata inclusit. Hieren. vero 
tantum de mortalibus peccatis loquitur, que unusg- 
quisque gratia illuminatus vitare valet ; vel de hg« 


(7M 


mine secundum statum liberi arbitrii ante pecca- 
tum, illud ait. 
Epdogum facit ad. alia transiturus. 

10. Satis diligenter eorum posuimus sententiam, 
qui dicuntomnes actus naturas bonas esse,etin quan- 
tum suntbonos esse.In quo tractatu quedam interse- 
ruimus, que non ex eorum tantum persona acci- 
pienda sunt,quia ab omnibus catholice sapientibua 
absque hesitationetenentur ;atqueauctoritatem tes- 
timoniisetrationibus eorumdem traditionem muni- 
vimus,qui dicunt omnes actus essentia sui,id est, in 
quantumsunt,esse bonos,quosdam vero in quantum 
inordinate fiunt, peccata essc. Addunt quoque quos- 
dam non tantum essentia,sed etiam genere, bonos 
esse,ut reficere esurientem,qui actus est de genere 
operum misericordie ;quosdam vero actus absolute 
ac perfecte bonos dicunt, quos non solum essentia 
vel genus, sed etiam causa et finis, commendat: ut 
sunt illi qui ex bona voluntate proveniunt,et bonum 
finem metiuntur. 


DISTINCTIO XXXVII. 
ALIORUM PONIT SENTENTIAM QUI DICUNT MALOS ACTUS 


NULLO MODO ESSE A DEO, NEC ESSE BONOS SIVE IN . 


EO QUOD SUNT, SIVE ALIO MODO. 


1.Sunt autem et alii plurimilonge aliter de peccato 
et de actu sentientes: asserunt enim voluntatem ma- 
lam et actum malum peecata esse, et nulla ratione 
bona,nec secundum aliquam rationem ex Deo auctore 
esse, quia sine Deo fiunt. Síne eo namque, ut ait 
evangelista Joan., c.1, factum est nihil,id est,poecca- 
tum quod dicitur esse nihil ; non quia non sit actio 
vel voluntas mala, quz» aliquid est,sed quia a vero 
esse separat homines,et ad malum trahit; et sic ad 
non esse deducit.Qui enim a summi boni parlicipa- 
tione recedunt, quod solum vere ac proprie est, me- 
rito non esse dicuntur.Ideoque Augustinus, tom.9, 
tract. 1, dicit super Joannem, peccatum nihil esse, 
nihilque fiericum peccant homines.Hac ergo ratione 
astruunt peccatum nihil esse,qui a vero esse homi- 
nem elongat.Voluntatem malam atque actionem sive 
locutionem malam peccatum esse dicunt,quia pre- 
varicatioetinobedientia hi»c sunt,et contra legem Dei 
fiunt,que tamen sunt, sed ab homine vel diabolo, 
non a Deo.Nullatenus enim hec a Deo esse dicunt, 
» give in quantum sunt, sive alio modo. 
Qualiter determinent verba Augustini premissa,quibus 

ait : Ümne quod est,in quantum est,bonum est. 

2.1lla quoque Augustin! verba quibus dicit omne 
quod est,in quantum est,bonum esse et Deum ha- 
bere auetorem, de natura de substantiis tantum 
uccipienda fore tradunt.Substantie vero nomine at- 
que nature dicunt significari substantias ipsas,et ea 
que naturaliter habent,scilicet que concreata sunt 
eis ;sicut anima naturaliter habet intellectum et in- 
genium,et voluntatem et hujusmodi,quod ex verbis 
Augustini premissiscolligitur,ubi hominem appellat 
bonam naturam,et malum hominem malam natu- 
ram.Secundumbhanc ergo assertionem vel acceptio- 
nem mali actus non sunt natura vel substantis, nec 
etiam boni actus,quod utique videturAugustinusin- 
nuere in lib. Retractationum,c. 30, distinguens inter 
substantias sivenaturas,et bonasactionessive malas. 
Aperiens enim quómodo intelligendum sit quiddam 
in lib.de vera Religione ab eo traditum, ait : Hoc de 
substantiis atque naturis dictum est.Inde enim dis- 
putabatur, non de bonis actionibus atque peccatis. 
Aperte hic videtur dividere internaturassivesubstan- 
tias,et nctionessive peccata. Ideoque asserunt prelati 
doctores, actiones interiores vel exteriores non esse 
naturas vel substantias; quie si mali sunt, peccata 
sunt,neque a Deosunt.Quod vero mali actus nonsint 
nature,Áugust.videtur notare in prima responsione 
contra Pelagianos(17) ita dicens : Opera diaboli que 
vitia dicuntur,actus sunt,non res.Idem in quarta res- 


. (17) Que contra Pelagianos hypognostigon dicitur, 
)n fine, tomo 7, 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1I, DIST. XXXVII. 


143 
ponsione,ibid.,in principio:0mne malum natura non 
est,sed actusaccidens alicui ex defectu boni.Quamo- 
brem quod natura non est, Deus non fecit ;quia natu- 
ra est omne quod fecit.ltem ibid.:Omne quod natura 
bonum est, Deus ex nihilo fecit,non diabolus. 
Secundum hoc res aliqua res sunt quae a Deo non sunt, 

quibus homines malt sunt. 

3.Ex quo colligitur res aliquas esse quea Deo non 
sunt,eisque homines mali sunt.Quod nihilominus et 
ipsi concedunt,innitentes verbis Augustini superius 
positis,qui in Ench.,cap.19, determinans illa verba 
propheLe, Isai.c.5: Vp his qui dicunt bonum malum! 
dicit de ipsis rebus quibus homines mali sunt,non de 
hominibus hoc esse intellizendum.Sunt ergo alique 
r.s quibus homines mali sunt.ld autem, quo homo 
fit deterior, a Deo non est ; quia, ut ait Augustinus 
in t.A,libro 83 Quast.,q.3:Deo auctore non fit homo 
deterior.Non est ergo Deus auctor rerum quibus ho- 
mo deterior fit. At sunt alique res,ut dictum est, qui- 
bus homines malitiunt, quia peccata ipse sunt.Ideo- 
que Scriptura in pluribus contestaturlocis,Deum non 
esse auctorem malururn, id est, eorum qua peccata 
sunt. 
Ex parte eorum praiinissce opponitur sententiz in tllo 

verbo : Deus auctor malorum non est. 

4.In hoc autem verbo superiorem sententie recte 
opponitur,qui dieunt Deui non esse auctorem eorum 
qua mala sunt,in quantum mala sunt,sed in quan- 
tum sunt; et in quantum mala eunt,dicunt ea nihil 
esse.Quid ergo mirum si Deus dicitur non esse au- 
ctor eorum in quaatum nihil sunt,cum nihili nullus 
auctorexisterequeat? [Ideoque cum dicitur Deus esse 
auctor omnium que suut,bonorum isti subintelligi 
voluut.Bona autem illa esse dicunt,que naturaliter 
sunt.Ea vero naturaliter esse dicunt,non solumque 
substantie sunt vel concreata substantiis, qualiter 
supra acceperunt,sed omnia qua naturam non pri- 
vaut bono. Et ita secundum eosdem multiplex in 
Scripturis fit intelligentia,ubi de natura sive de sub- 
stantia,vel de his que naturaliter sunt,sermo occur- 
rit.Sed super illum locum psal.68 : Non est substan- 
(ia,ita Augustinus,tom.8,de substantia disseruit ut 
premisse sententie videatur consentire dicens:sub- 
stantia intelligitur illud quo sumus quidquidsumus, 
homo,pecus,terra,sol : omnia ista substantie sunt; 
eo ipso quod sunt nature,ipse substantie dicuntur, 
Namquod nulla est substantia,nihil omnino est,sub- 
stantia ergo est aliquid esse. Deus fecit hominem 
substantiam,sed per iniquitatem lapsus est homo a 
substantiain qua factus est;iniquitasquippeipsanon 
est substantia. Non enim iniquitas est natura quam 
formavit Deus,sed iniquitas est perversio quam fecit 
homo.Nature omnes per ipsum factae sunt; iniqui- 
tas per ipsum non facta est, quia iniquitas non est 
substantia.In illo hymno trium puerorum universa 

creatura laudans Deum commemoratur.Laudant e- 
nim omnia Deum,sed qua fecit Deus.Laudat ibi ser- 
pens Deum,sed non avaritia. Omnia reptilia ibi nomi- 
nata sunt,sed non aliqua vltia.Vitia enim ex nobis et 
ex nostra voluntate habemus,ct vitia non sunt subs- 
tantia.Intendant diligenter his verbis premissarum 
assertores sententiarum,et percipere poterunt ratio- 
nem et causam dictorum,ubi Scriptura de natura vel 
substantia mentionem facit.Illarum vero sententia- 
rum judicium prudentilectori,cui utriusque sententie 
notitiam plenarie dedimus, arbitrio relinquimus, ad 
eaquis adhuc nobis supersunt tractanda festinantes. 
Quod de peccato non de pana intelligitur,cum dicitur: 

Deus non est auctor mali. . 
5.Cum igitur in hoc omnes consentiant catholici 
tractatores,scilicet quod Deus non est auctor malo- 
rum,cavendum esttamen ne malorum nomine poenas 
sicut, peccata, generaliter includas. Peenarum enim 
Deusauctorest,sicut ipse per prophetam ait, Amos 3: 
Non est malum in civitate quod Deus non fecerit. Item 
Isai. 45, ex persona sua ait : Ego sum Deus, creans 
malum,et faciens bonum. Ecce hic dicitur creasse et 
fecisse malum ;sed mali nomine pona intelligitu' 


. 443 


non peccatum:sicute converso,cum dicitur Deusnon 
. eageauctor malorum,nomine mali peccata intelligun- 
tur. Ideoque Aug., qui dixerat, tom. 4, in lib. 83 
Quest. 1. 1, c. 26, q. 21,quod Deus auctor mali non 
sit,inlibro1etractationum quomodo intelligendum 
sit aperit,dicens: Videndum est ne male intelligatur 
quod dixi:Deus auctor mali non est,qui et omnium 
que sunt auctor est; quia in quantum sunt,tn tan- 
tum bona sunt.Et ne hinc putetur non ab illo esse 
ponam malorum,que utique malum est his qui pu- 
niuntur; sed hoc ita dixi,sicut dictum est, Sap. 1 : 
Deus morlein non [ci ;cum alibi seriptum sit, Eccl. 
Mors et vita a Domino est. Malorum ergo pona quae 
a Deo est,malum est quidem malis;sed in bonis Dei 
operibus est, quoniam justum est ut mali punian- 
tur,et utique bonum est omne quod justum est. Sic 
ergo dicitur Deus non fecisse mortem, quia non fe- 
.eit illud pro quo mors infligitur,id est, peccatum. 
. Audisti, lector.causam dictorum,ex qua sana intel- 
ligentia (irmatur,cum dicitur: Deus non auctor ma- 
li, et : Deus mortem non fecit. 


DISTINCTIO XXXVIII. 
DH VOLUNTATE ET EJUS FiNE, EX QUO ET IPSA 
JUDICATUR. 


1. Post predicta,de voluntate ejusque fine disse- 
rendum est. Sciendum ergo est quod ex fine suo,ut 
ait Aug.,voluntas cognoscitur utrum recta au prava 
git. Finis autem bon:e voluntatis beatitudo : st, vita 
eterna, ipse Devs. Male vero finis est aliud scilicet 
malo delectatio, vel aliquid aliud in quo non debet 
voluntas quiescere. Finem vero bonum insinuat Pro- 

heta dicens : Ümnis consummationis vidi finem,etc. 
;^haritas ergo cujuslatum mandatum est,finis omnis 

consummationis est,id est,omnis boni voluntatis et 
actionis,ad quam omne preceptum referendum est. 
Unde Aug., in Ench., lib. 11, de Trin , c. 6, t. 3: 
Omnia precepta divina referuntur ad charitatem.De 
.qua dicit Apostolus,1 "T'im.1 : Finis pracepti est cha- 
ritas de corde puro.el conscientia bona,et fie non [icta. 
Omnis itaque praecepti finis charitas est, id est, ad 
charitatem refertur omne preceptum.Quod vero ita 
fit vel timore pone,vel aliqua intentione carnali,ut 
non referatur ad charitatem qua est dilectio Dei et 
proximi, nondum fit quemadmodum oportet fieri, 
quamvis fieri videatur. Tunc enim recte fiunt que 
mandat Deus,et qua consilio monet,cum referuntur 
ad dilectionem Dei et proximi.His verbis aperte in- 
sinuatur quis sit rectus finis voluntatis sive actio- 
nis bone, scilicet charitas,que et Deus est,ut supra 
ostensimus. 

Quod Deus est finis omnis bonz actionis, quia charitas 
est ; nec tantum Spiritus sanctus,sed etiam Christus, 
et Pater; nec hi sunt tres fines, sed unus. 
2.Qui ergo charitatem sibi ponit finem,Deum sibi 

ponit finem ; unde et Christum finem legis ad justitiam 

dicit Apostolus,Rom  10.esse omni credenti. Et recté 

.dicitur Christus finis legis ad justitiam,quia, ut ait 

Aug. in libro Sententiarum Prosperi in Christo lex 

justitia non consumitur,sed impletur. Omnis enim 

perfectio ex ipso,elin ipso est;et ultra quem non est 
quo spes se extendat. Finis fidelium Christus est,ad 
quem cum pervenerit currentis intentio, non hahet 
quo amplius possit venire,sed habet id in quo de- 
beat permanere. l'inis ergo reclus atque supremus 

Deus Pater est,et Filius,et Spiritus sanctus, nec hi 

tres sunt tres fines, sed unus finis, quia non tres 

-dii; sed unus Deus. 

Quod omnes bona voluntutes unum habent finem; et 

tamen quzdam bona diversos fines sortiuntur. 

3. Sed queritur utrum omnes bone voluntates 
unum tantum habeant finem? De hoc August.,in 11 
Jib. de Trin.,cap. 6 ita ait : Alie atque alie volun- 
tates suos proprios fines habent; qui tamen referun- 
tur ad finem illius voluntatis qua volumus beate vi- 
vere,et ad eam pervenire vitam, qu& non referatur 
&d aliud,sed amanti per seipsam sufficiat, quemad- 


PETRI LOMBARDI. 


144 


modum voluntas videndi finem habet visionem,et vo- 
luntas videndi fenestram,finem habet fenestra visio- 
nem.Altera vero est voluntas per fenestram videndi 
transeuntes,cujus item finis est visio transeuntium. 
Ad quod etiam predicta referuntur voluntates.l*em 
(ibi em)rect» sunt voluntates,et omnes sibimet re- 

igat:e,si bona est illa ad quam cuncta referuntur.Si 
autem prava est,prave sunt omnes;etideo rectarum 
voluntatum connexio iter quoddam estascendentium 
ad beatitudinem,quod certis velut passibus agitur. 
Pravarum autem et distortarum voluntatum impli- 
catio vinculum est,quo allizabitur qui hoc agit, ut 
projiciatur in tenebras exteriores, Matth.22.His aucto- 
ritatum testimoniis evidenter monstratur plures in 
fidelibus rectasesse voluntates propriosac diversosfi- 
nes habentes; et tamen unum eumdemque,quia orn- 
nes referuntur ad unum qui est finis finium; de quo 
pauloantediximus;ita econverso forte est etin malis. 

Quedam huic sententie videntur adversari. 

4. Verumtamen huic sententice,qua dictum est fi- 
delium quasdam rectas voluntates diversos fines sor- 
tiri,et tamen ad unum referri, videtur obviare quod 
alibi August. admouet, ne scilicet nobis duos fines 
constituamus,ita inquiens in lib.de Sermone Domini 
in monte,tom.4,c.241:Non debemus ideo evangelizare 
ut manducemus,sed ideo manducare ut evangelize- 
mus; ut cibus non sit bonum quod appetitur, sed 
necessarium quod adjicitur ut illud implestur.Qtuz- 
rite nrimium regnum Dei,et haec omnia adjicientur vo- 
bis,Matth.6.Non dixit:Primum quaerite regnum Dei, 
et deinde quzrite ista,quamvis sint necessaria ;sed 
ait: Hec omnia adjicientur vobis,id est,hec conse- 
quentur si illa queratis,ne cum ista queritis,illinc 
avertamini ; aut ne duos fines constituatis, ut et re- 
gnum propter se appetatis,et ista necessaria propter 
illud ergo propter regnum Dei tantum debemus ope- 
rari omnia,non solam vel cum regno Dei mercedem 
corporalem meditari. Ecce hic aperte dicit, ne duos 
fines nobis constituamus,sed unum tantum, id est, 
regnum Dei, cum supra dixerit bonas voluntates 
alias et alias proprios habere fines. 

Hic ostenditur quomodo,licet videantur, non repugnent 
praedicta. 

5.H:wc autem sibi non repugnare admadvertit, qui 
verbis premissis simplici oculo diligenter intendit; 
qui enim dixit,ne duos fines nóbis constituamus,sed 
omnia propter regnum Dei faciamus,ipse premisit 
quod debemus manducare utevangelizemus.Cum au- 
tem hoc ita facimus,actionisillius finem Evangelium 
constituimus;sed et hunc finem ad regnum Dei refe- 
rimus. Manducamus enim propter Evangelium, et 
manducamus et evangelizamus propter regnum Dei. 
Duosigitur finos nobisin manducando constituimus. 
Sed ita facientes numquid peccamus?Absit.Nam et 
ipse sio facere suadel,si diligenter ejus verba inspi- 
ciamus.Cum ergo ait,ne duos fines nobis constitua- 
mus,finea in diversa tendentes intelligi voluit scilicet 

uorum alter ad alterum non referatur ; ita et cum 

icit,propter regnum Dei tantum omnia agenda,nec 
cum ipso mercedem temporalem meditandamita in- 
telligendum est,ut non appetendo meditemur cum 
regno mercedem ternporalem,ita quod non propter 
regnum,8ed propter se,ut scilicet regnum propter se 
appetamus,et ista propter illud, sicut ipse docet.8i 
enim petimusvitam eternam,petimusqueetiam tem- 
poralia a Deo,Luc. 12; si ea petimus propter vitam 
eternam, non offendimus ; neque sinistra tunc scit 
quid facit dextera, Matth. 6, quia mercedem tempo- 
ralem non propter se meditamur,sed propter re- 
gnum Dei,utsit levasub capite,etdexterain amplexu 

ant.2.Alioqui si hec temporalia propter se queri- 
mus sicut eterna,miscetur dextre sinistra. [deoque 
cum Dominus dixerit, Matth.6: Attendite ne justitiam 
vestram faciatis coram hominibus ,ut videamini ab eis, 
alibi ait : Matth.5 : Stc luceant opera vestra bona co- 
ramhomínibus ut glorificent Patrem vestrum qui in ce- 
lis est.Propter Deum ergo omnia facienda sunt, ut 


145 


omnia qua facimus, omniumque fines, ad eum re- 
feramus. 
De differentia voluntatis, intentionis, et finis. 
6.Solet etiam queri quid distet inter voluntatem, 
et intenlionem,ac finem. Ad quod dici potest inter vo- 
luntaiem et finem certoatque evidenti modo distin- 
gui.quia voluntasest qua volumus aliquid; finisvero 
voluntatis est, vclillud quod volumus, per quod ím- 
letur ipsa voluntas ; vel potius aliud propter quod il- 
ud volumus.Intentio vero interdum pro voluntate,in- 
terdum pro finevoluntatis accipitur; quadiligens ac 


piuslectorin Scriptura ubi hec oceurrunt,discernere. 


studeat. Finis vero voluntatis est delectatio bona vel 
mala, ad quam nititur quisque pervenire. Unde Au- 
gust.superillum locum psal. :Serutans corda et renes, 
sic ait :Deus solus scrutatur corda,id est,quid quis- 
que cogitet ;et renes,id est,quid quemque delectet ; 


quia finis cureet cogitalionisest delectatio, ad quam 


curaet cogitatione nititurquisque pervenire.Et paulo 


post: Opera nostra quia sunt in dictis el factis, pos-- 


sunt homines videre ;sed quo animo flant,et quo ve- 
nire cupiant,solus Deus videt, qui cum videt cor esse 
in calo,et non delectari nos in carne,sed in Domino, 
id est, cum bone sunt cogitationes et earum fines, 
dirigit justum.ldem super alterius psal.locurn illum, 
scilicet : In laqueo iso. quem. absconderunt, compre- 
hensvs est pes eorum,dicit : Pes anims amor est,quia 
si pravus est,dicitur cupiditas vel libido ; si rectus, 
dicitur charitas. Eo movetur anima quasi &d locum 
quo tendit,idest,ad delectationem bonam vel malam, 
quo se.pervenisse per amorem letatur. Finis ergo vo- 
luntatis,ut przemissum est,dicitur et illud quod vo- 
lumus,et illud propter quod volumus ;et intentio ad 
illud respicit propter quod volumus, et voluntas ad 
illud quod volumus ; ut, verbi gratia, si velim esu- 
rientem reficere ut habeam vitam eternam, volun- 
tas est qua volo reficere esurientem,cujus finis est 
refectio esurientis ; intentio vero est, qua sic ad vi- 
tam pervenire volo. Finis vero supremus est ipsa 
vita, ad quam et alius finis refertur. 
An illa intentio sit voluntas. 

7. Sed quiritur utrum intentio talis sit voluntas, 
et si voluntas est,an in hoc opere sit una eademque 
voluntas, qua volo reficere esurientem, et qua volo 
habere vitam xternam.Videtur nempe talis intentio 
voluntas esse :ut enim voluntas est qua volo reficere 

auperem, ita et voluntas est qua perillud volo ha- 
bere vitam.Etalia quidem videtur voluntas esse qua 
volo habere vitam,et alia qua pauperi subvenire vo- 
lo. Sed ista ad illam refertur. Nam etsi hoc ita pla- 
ceat, ut in eo cum aliqua delectatione voluntas ac- 
quiescat,nondum est tamen illud quo tenditur, sed 
hoc ad illud refertur, ut illud deputetur tanquam 
patria civis,istud vero tanquam refectio vel mansio 
viatoris.Aug.lib.11 de Trinit., c. 6. Et sunt iste vo- 
luntates affectus sive motus mentis, quibus quasi 
gressibus vel passibus tenditur ad patriam.Sicut er- 
go altera est voluntas videndi fenestras,ut supra do- 
cente August.didicimus, altera que ex ista nectitur, 
voluntas scilicet per fenestras videndi transeuntes; 
ita nonnullis alia videtur esse voluntas eleemosynas 
dandi paaperi, alia voluntas habendi vitam. Alit au- 
tem putant quod una sit voluntas et hic et ibi.sed 
propter subjectorum multiplicitatem diversitas me- 
moratur voluntatum. Ceterum quodlibet horum ve- 
rum sit,illud nulli in ambignum venit, quin volun- 
tas ex suo fine pensetur utrum recta sit an prava, 
pepcatum an gratia ; et quin nomine intentionis ali- 
quando finis,aliquando voluntas intelligatur. 


DISTINCTIO XXXIX. 
CUM VOLUNTAS SIT DE HIL QUA HOMO NATURALITER 
HABET, QUARE PECCATUM FORE DICATUR, CUM NUL- 
LUM ALIUD NATURALE PECCATUM SIT. 


1. Hic autem oritur questio satis necessaria, ex 
superioribus causam trahens.Dictum estenim supra, 
voluntatem inesse naturaliter homini, sicut intelle- 


PATROL. CXCII. 


SENTENTIARUM LIBHi QUATUOR. — LIB. 1l, DIST. XXXIX. 


146 


cius et memoria.Qus autem homini naturaliasunt, 
quantumcumque vitientur,bona tamen esse non de- 
sinunt,quia non valet vitium bonitatem in qua Deus 
eam fecit,penitus consumere ;ut,verbi gratia, intel-' 
lectus,vel ratio,et ingenium,ac memoria, etsi vitiis: 
ac peccatis obnubilentur et corrumpantur,bona ta-* 
men sunt,nec peccata nominantur;sicut Augustinus: 
de rationequ:e est imago Dei,in qua faücti sumus,evi- 
denter ostendit, in 15 lib. de Trinitate, cap. 8. Hec: 
est, inquit, imago in qua homines sunt créati, qua 
ceteris animalibus praesunt ;qua creatura irt rebus' 
creatis excellentissiunna,cum a Deo justificatur,a de- 
formi formain formosam mutaturformam.Eratenim 
ctiam inter vitia natura bona.Hec aufem imago,ra- 
tio est vel intellectus.Cum ergo voluntas de netura- 
libus sit,quare ipsa non semper bonum est,etsi ali- 
quando vitiis subjaceat ? Ad hoc facile respondent 
qui dicunt omnia que sunt,in quantum sunt, bona' 
esse ;quia et ipsam voluntatem, in quantum est, vel: 
in quantum voluntas est,ut supra posuimus, bonum' 
esse asserunt ; sed in quantum inordinata est, mala 
est et peccatum. Ubi potest ab eis rationabilitér" 
queri si voluntas,in quantum inordinata est,peeca- 
tum est,quaré ergo intellectus,ratio,et ingeniüm et 
hujusmodi,enm inordinata sunt,peccata non sunt? 
Inordinata vero sunt,sicut voluntas,cum ad rectum 
finem non tendunt, eorumque actns prevaricátio- 
nes existunt. Ad quod illi dicant voluntatis nomine: 
aliquando vim,scilicet,naturalém potentiám volendi, 
aliquando actum ipsius vissignificari. Vis autetripsa 
naturaliter anime insita, nunquam peccatum est, 
sicut nec vis memorandi vel inlelligendi, sed actus. 
hujns vis qui voluntas dicitur, tunc peccatum est, 
uando inordinatus est. ) 
Quare actus voluntatis sit. peccatum, si actus aliarum 
otentiarum non sínt peccata. M 
2. Sed adhuc queritur quare hujus naturalis po- 
tenti actus peccatum sit, si aliarum potentiarum 
actus peccatanon sunt, scilicet, potentie merorandi 
cujus actus est memorare, et potentie intelligendi, 
cujus actus est intelligere. & quod et ipsi dicunt 
quia alterius generis est actus ille voluntatis, quami 
actus memorie vel intellectus.Hic enim actus est ad 
&áliquid adipiscendum vel non admittendum, qui 
non potest esse ex malis, quin sit malus. Velle enim 
mala malum est, sedintelligere vel memorare mal& 
malum non est. Quamvis eorum quidam etiam hog 
actus malos esse interdum non improbe asserant. 
Memorateniminterdum quis malum ut faciat,et qua- 
rit intelligere verum ut sciat impugnare. Ecce quali- 
ter solvitur premissa questioab his qui tradunt om- 
nia esse bona in quantum sunt.Qui vero dicunt vo- 
luntates malas peccata esse, et nullo modo bona, 
brevius respondent, dicentes actum voluntatis non 
csse de naturalibus ;sed vim ipsam et potentiam vo- 
lendi, que, semper bonum est, et in omnibus est, 
etiam in parvulis,in quibus nondum est ejus actus. 
Quomodo tntelligendum sit illud ; Et homo ctíam qui 
servus esl peccali, naturaliter vult bonum. 
3. Preterea quieri solet quomodointelligendum sit 
quod ait Ambr.,intom. 4 commentarii ad cap. 7 ad 
Rom. : Non enim quod volo, illud ago, sed quod nolo, 
illud facio. Dicit enim quod homo subjectus peccato 
facit quod non vult,quia naturaliter vult bonum.Sed 
voluntas hec semper caret effectu, nisi gratia Dei 
adjuvet et liberet. 8i homo subjectus peccato est, 
vult quidem malum et operatur,quia servus est pec- 
cati,etejusvoluntatem;sicut supra dixit Augustinus, 
c. 18, libenter facit. Quorrodo ergo naturaliter vult 
bonum? An est eadem voluntas,id est,idem motus, 
quo libenter peccato servit, et quo naturaliter vult 
bonum ?Si non eadem voluntas,que ergo istarum est, 
qua cum homojustificatur, aservitute peccati libera» 
tur?Ut enim disseruimus superius,gratia Dei volun- 
tatem hominis liberat et adjuvat, que voluntatem 
hominis preparat adjuvandam et adjuvat prwpara- 
tam.Sed que est illa voluntas,an illaquenaturaliter 


24 


74T 


vult donum?an illa quelibenter servit peccato,si ta- 
men due sunt voluntates?Proposita est questio pro- 
funda,que varia a diversis expositione determinatur. 
Alii enim dicuntduosesse motus : unumquo vult bo- 
num naturaliter.Quare naturaliter,et quare naturalis 
dicitur ? Quia talisfuit motusnaturehumanein pri- 
ma conditione,in qua creati sine vitio sumus,qus pro- 
prienaturadicitur. Fuitenim homo creatusin volun- 
tate rectus. Undeinlib.de Fidead Petrum, tom. 3,c. 
25, scriptum est: Firmissime tene primos homines 
bonos et rectos esse creatos cum libero arbitrio, 
quod possent sei vellent propria voluntate peccare, 
eosque non necessitate,sed propria voluntate peccas- 
ge.HRecte ergo dicitur homonaturaliter vellebonum, 
quia in recta etbona voluntateconditusest. Superior 
enim scintilla rationis, queeliam,ut ait Hieron.(l 8), 
in Cain non potuit extingui, bonum semper vult,et 
malum semper odit.Alium autem dicunt motum esse 
uo mens relicta superiorum lege subjicit se pecca- 
tis,eisque oblectatur.Iste motus,ut aiunt,antequam 
adsit alicui grata, dominaturet regnat in homine, 
alterumque deprimit motum ; uterque tamen ex li- 
bero arbitrio est. Veniente autem gratia ille malus 
motus eliditur, et alter naturaliter bonus liberatur, 
et adjuvatur ut efficaciterbonum velit.Ante gratiam 
vero licet naturaliter homo velit bonum,non tamen 
absolute concedi oportet bonam habere voluntatem 
sed potius malam. Alii autem dicunt unam esse vo- 
luntatem,id est,unum motum, quo naturaliter vult 
homo bonum, et ex vitio vult homo malum, eoque 
delectatur : et in quantum vult bonum, naturaliter 
bonus est; in quantum malum vult, malus est. 
DISTINCTIO XL. 
AN EX FINE OMNES ACTUS PENSARI DEBEANT, UT SIM- 
PLICITER BONI VEL.MALI DICANTUR. 

1. Post hec deactibusadjiciendum videtur utrum 
etipsiex fine, sicutvoluntas, pensari debeant boni 
vel mali. Licet enim secundum quosdam omnes boni 
sint,iu quantum naturalitersunt;nontamen absolute 
dicendi sunt omnes boni,nec omnesremunerabiles. 
sed quidam simpliciter mali dicuntur, sicut et alii 
boni. Nam simpliciter ac vere sunt boni illi actus, 
qui bonam causam et intentionem,id est,qui volun- 
tatem bonam comitantur,etad bonum finem tendunt; 
malivero simpliciter dici debent qui perversamha- 
bentcausam etintentionem.Unde Ambros.ait: Affe- 
ctus tuus operi tuo nomen imponit. Et August.(19)su- 

er psal. 31: Nemocomputet bona opera suaante fi- 

em. Itaenimvidentur mihiesse ut magne vires, et 
cursuscelerrimuspreterviam;quiaubiipsa fidesnon 
erat,bonum opus nonerat.Bonum enim opusintentio 
facit, intentionem fldes dirigit. Non valde attendas 
quid homo faciat, sed quid cum facit attendat, quo 
lacertosoptime gubernationisdirigat.Histestimoniis 
insinuari videturex affectuet fineopera bonaesse vel 
mala. Quibus consonat quod Véritas in Evangelio, 
Matth. 7, ait: Non potest arbor bona fructus malos 
facere.neque arbor mala fructus bonos facere. Nomine 
arborie non natura humane mentis, sed voluntasin- 
telligitur;que si mala fuerit,non bona,sed malaopera 
facit; si vero bona fuerit, bona, non malaopera facit. 

Utrum omnía opera hominis ex affectu et fine sint 

bona vel mala. 

2. Sed qusriturutrum omniaopera hominis affectu 
el fine sint bonavel mala. Quibusdam ita vidcturesse, 
qui dicunt omnes actusesse indifferentes, ut nec boni 
nec mali persesint, sedex intentione bona bonus, et 
exmala malus sit omnis actus.Secundum quos quili- 
betactus potest esse bonus, si bona intentione gera- 
tur. Aliis autem videturquod quidam actusin se mala 
sint,itaut non possintesse nisi peccata, eliam si bo- 
nam habeant causam ;et quidamin se boni,ita utetsi 

(18) In commentario ad cap.1 Ezechielis super eo 
loco: Et scintiile quasi aspectus aeris. candentis ; in 

lomo 5. 

(19) Tom. 1, in lib Offic., 1. 1, c. 3; tom. 8,pre- 
8t. ad illum psal. 


PETRI LOMBARDI 


"48 - 


malam habeant causam,non tamen boni esse desi- 
nant.Quod testimonio Augustini confirmant,qui di- 
cit bonum aliqnando non benefleri.Quod enimquis 
invitus vel necessitate facit,non bene facit ;quia non 
bona facit Intentione, ut ait Augustinus, tom. 8, 
tract.8,super 1 Joan. Servilis, inquit, timor non est 
in charitate; in quo qaamvis credatur Deo, nonta- 
men in Deum ; et si tonum fiat, non tamen bene. 
Nemo enim invitus bene facitetiamsi bonumestquod 
facit. Ecce habes quod aliquis non bene facit illud 

uod bonum est. Tacit ergo quod bonum est inten - 
tione non bona.Ideo asseruntilli quedam opera esse 
talia,quiesic bonasunt, quod malaesse non possunt, 
quocumque modo flant; sicut e converso, quedam 
sic sunt mala,ut non possuntesse bona, quacumque 
ex causa flant. Alia autem esse opera quae ex fine 
vel causa bona sunt vel mala, et ad illa referunt 
sanctorum testimonia, quibus ex affectu vel inten- 
tione judicium operum pensari dicunt. Tripartitam 
edunt isti differentiam actuum. 


Aliter Augustinus sentire videtur, qui dicit opera ho- 
minis esse bona vel mala ex intentione et causa, orz- 
ter quaedam qu per se pecccata sunt. 

3. Sed Augustinus evidentissime docet in libro con - 
tra mendacium, cap.7,intom.4, omnes actus secun - 
dum intentionem et causam judicandos bonos vel ma- 
los,preter quosdam,qui ita sunt mali, ut nunquam 
possintessebonietiamsibonam videantur habere cau- 
sam.Interest,inquit, plurimum qua causa, quo fine, 
quaintentioue quid fiat. Sed ea qua constat esse pec- 
cata, nullo bona: cauaw obtentu, nullo quasi bono 
fine, nulla velut bona intentione facienda sunt. Et 
quippe opera hominum,si causas habucrint bonas vel 
malas,nunc sunt bona,nunc mala,que non sunt ed 
seipsa peccata :sicut victum prebere pauperibus bo- 
num est,si fit causa misericordia cum recta fide:et 
concubitus conjugalis quando fit causa generandi,si 
ea fine fiat, ut gignantur regenerandi. Hec rursus 
mala sunt,si malas habeant causas :velut si jactan- 
tie causa pascitur pauper, aut lascivie causa cum 
uxoreconcumbitur,aut tHii generentur nonut Deo,sed 
ut diabolo nutriantur. Cum vero opera ipsa per se 
peccata sunt,ut urta,stupra,blasphemie,quis dicat 
causis bonis esse facienda,vel peccata non esse;vel, 

uod est absurdius, justa peccata esse?Quis dicat : 

uremurdivitibus,ut habeamus quid demus pauperi- 
bus ;aut: Falsa testimonia proferamus, non ut inde 
innocentes ledantur,sed potius salventur ?Duo enim 
bona hic sunt :ut inops alatur, et innocens non pu- 
niatur.Aut quis dicat adulterium esse faciendum,ut 
per illam cum qua fit,homo de morte liberetur? Te- 
stamenta etiam vera cur non suppriminus, et falsa 
supponimus,ne hzreditates habeant qui nihil boni 
agunt,sed hi potiusquiindigenles adjuvant ?Cur non 
fiantilla mala propter hzc bona,si propter hec bona 
nec illa sunt mala ?Cur non ab immundis meretrici- 
busquas ditant stuprutoresrapiat divitias vir bonus, 
utindigentibuseaslargiatur,cum nullum malum ma- 
lum sitsi probono fiat ?Quis hoc dicat,nisiquireshu- 
manas moresque conatur et leges subvertere ?Quod 
enim facinus non dicatur recte fieri posse, nec impune 
tantum,verum etiam gloriose, ut in eo non timeatur 
supplicium,sed speretur et premium ; si semel con- 
senserimusiu malis actibus, non quid flat,sed quare 
fiat esse quaerendum,ut quecumque pro bonis fiant 
causis,nec ipsa malaesse Judicentur ?At justitia me- 

rito punit eum qui dicit se subtraxisse superflua di- 

viti, ut preberet pauperi ;et falsarium qui alienum 

corrumpit testamentum, ut is esset heres qui faceret 
eleemosynas largas, non ille qui nullas ;et eum qui 
8e fecisse adulterium ostendit, ut per illam cum qua 
fecit, hominem de morte liberaret.Sed dicet aliquis: 

Ergozquandusest fur cuilibet furiqui voluntate mi- 

sericordie furatur?Quis hocdixerit?Sed horum duo- 

rum non ideo quisquam est bonus, quia pejor est 
unus.Pejor enim est qui concupiscendo, quam qui 
miserando furatur.Bed 8i furtum omne peccatum est 


749 


ab omni furto abstinendum est. Qui enim dicat esse 
peccandum,eliamsi aliud sitgravius,aliud leviuspec- 
catum? (Lib. eod.,c. 8.) Nunc autem quaerimus quis 
actus peccatum sit vel non ; non quid gravius sit vel 
levius. Intende, lector, propositis verbis tota mentis 
consideratione,qua non inutilem habent exercitatio- 
nem ; et dignosces quis actussit peccatum,qui,scili- 
cet, malam habeat causam ;necilletantum,quiasunt 
nonnulliactusquietsibonam habeant causam,tamen 
peccata sunt,ut supra positum est.Ex quo consequi 
videtur quia non semper ex finejudicatur voluntas 
sive actio mala, sicut in illis quz perse peccatasunt. 
llla enim cum quis gesserit pro aliqua bona causa, 
bonum videtur habere finem ; necex fine voluntas est 
mala, nec ex voluntateactio fit mala, sed ex actione 
voluntas fit prava.In quibus aliqui ponunt actum Ju- 
da&orum,qui crucifigendo Christum arbitrabanturse 
obsequium prestare Deo,quia bonum finem dicunt 
eos sibi posuisse,scilicet Dei obsequium ; et tamen 
voluntatem eorem et actionem perversam fore asse- 
runt.Debonis autem nulla fit exceptio in premissis 
verbia Aug. quin omnis voluntas bona ex fine sit 
bona ; etex fine etvoluntate omnis actio bona, bona 
est. Sed non omnis mala voluntas ex fine mala est. 
nec omnis mala actio ex fineet voluntate mala est ; 
et omnis quz habet malam causam mala est,sed non 
omnis que bonam causam habet bona est.Ideoque 
cum ex affectu dicitur nomen imponi operi, in bonis 
operibus generaliter versa est hec regula;sedin malis 
excipiuntur illa que per se mala sunt. Omnia ergo 
hominisoperasecundumintentionem et causamjudi- 
cantur bona vel mala, exceptis his qu; per se mala 
sunt,id est,qua sine prevaricatione fier! nequeunt. 

Quidam dicunt prazdicta non posse fieri bono fine. 

4. Qui tamen quidam contendunt nunquam ha- 
bere bonam causam.Qui enimalienafuraturut pau- 
peribus tribuat, non pro bono,ut diunt,furatur. Non 
enim bonumest aliena pauperibuserogare.Qui enim 
de rapina sacrificium Deo offert, idem facit,ut ait 
auctoritas, Eccl. 34, ac si filium in conspectu patris 
victimet, vel sacrificium carnis Deo offerat. Abomina- 
bilisnempe Deoest impiorum oblatio.Ita ctiam et ho- 
minem per adulterium a morte liberare, malum esse 
dicunt.Ktsi enim bonum sit hominem a morte libe- 
rare,tamen sichominem liberare, malum esse asse- 
runt.IdeoqueAug.in superioribus dicunttemperasse 
sermonem cauteque locutum,ubi ait ea qui constat 
esse peccata,nullo quasi bonofine, nulla velut bona 
intentione facienda.Non enimsimpliciter dixit bono 
fineetbonaintentione,sed addidit quasietvelut ; quia 
Lalia non fiunt bono fine et bonaintentione,sed inten- 
lione qua videtur bona,et fine qui putatur bonus,sed 
non est.Nec ideo accepit August. ista,ut aiunt, quin 
causas habeant malas; sed quia causas habent que 
videntur bon:, sunt tamen mala. 

DISTINCTIO XLI. 
AN OMNIS INTENTIO VEL ACTIO EORUM QUI CARENT FIDE 
SIT MALA. 

1. Cumque intentio, ut supra: dictum est, bonum 
opus faciat,etfidesintentionem dirigat,nonimmerito 
queri potest utrum omnisintentio, omnequeillorum 
opus malum sit,qui fidem non habent.Si enim fides 
intentionem dirigit,et intentio bonum opus facit,ubi 
nonest fides, nec intentio bona,nec opus bonum esse 
videtur.Quod a quibusdam non irrationabiliter as- 
truíitur,quidicunt omnes actioneset voluntates homi- 
nis sine fide malas esse, qux fide habitaboneexis- 
tunt ; undeApostolusait, Rom. 44: Ommequod non est 
ex fide,peccatum est. Quod exponens August.,in lib. 
Sententiarum Prosperi, c. 405, dist. 38, ait: Omnis 
infidelium vita peccatum est, et nihil bonumest sine 
summo bono; ubi deestagnitio eterne veritatis,falsa 
virtus est,etiam in optimis moribus.Et Jacobus in 
Epistota canon.,c.2, ait :Qui offendit in uno, scilicet in 
charitate,factusestomnium reus.Quiergo fidem et cha- 
ritatem non habet,omnis ejus actio peccatum est, 
quia ad charitatem non refertur.Quod enim ad cha- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LiB. II, DIST. XLI. 


780. 


ritatem non refertur,ut supra meminit Aug.,non fit 

quemadmodum fieri oportet,ideoque malum est.Non 

ergo mandata custodit,qui charitate caret,quia sine 
charitate nullum mandatorum custoditur; unde Aug. 
super Epistolam ad Gal., ait:Custoditionem legis dicit 

Apostolus, Rom. 13, non inebriari, non occidere, non 

mochari,etalia hujusmodi ad bonos mores pertinen- 

tia,qua sine charitate,fide et spe,impleri non pos- 
sant.Nullum ergo mandatum implet,nullum bonum 

opus facit,qui fidem charitatemque non habet. Im- 

possible est enim,ut ait Apostolus, Heb.11, sine fide 

aliquid placere Deo.Quie ergo sine fide fiunt,bona 
non 8unt ; quia omne bonum placet Deo. 

Que [remise sententie objiciuntur ex verbis Auyustini. 
2.His autem objicitur quod supra dixit Aug.,sci- 

licet quod in servilitimore,etsi bonum fiat,non tamen 

bene, Nemo enim invitus bene facit,etiam si bonum 
est quod facit.Hic enim dicit bonum fieri,sed non 
bene,ab illo qui charitatem non habet.Qui enim ser- 
viliter timet,charitate vacuus est ; de quotamen hic 
dicit,quia bonum facit,sed non bene.Qui etiam super 
illum locum psal. 83: Turtur invenit nidum sibi,ubi 
ponatpullos suos, lib. Confes., n. 4, c. 12, dicit quod 

Juda, haerctici,et pagani opera bona faciunt, quia 

vestiunt nudos,et pascunt pauperes, et hujusmodi. 

sed non in nido Ebclesiz,id est,in fide ; et ideo con- 
culcanturpullieorum.Quibusilli respondent, dicen- 
tes bona opera appellari hujusmodi que sine chari- " 
tate fiunt,non quia bona sint quando sic fiunt, quod 
evidenter supra August.docuit; sed quia bonacssent, 
si aliter fierent ; qui» in suo genere sunt bona,sed ex 
affectu sunt mala. 

Aliorum senlentia de pramissa quzslione,qua quzre- 
batur si. omnis aclio eorum mala est,qut fidem non 
habent. 

3. Alii vero qui trifariam distinctionem actuum fa- 
ciunt,opera cuncta que ad nature subsidium fiunt, 
semper bona esse astruunt.Sed quod Aug. mala esse 
dicit,si malas habeant causas,non ita accipiendum 
est,quasiipsa mala sint,sed quia peccant et mali sunt 
qui ea malo fine agunt.Item illud aliud, scilicet bo- 
num opus intentio facit,et intentionem fides dirigit, 
determinant,dicentes ibi bonum vocatum quod re- 
munerabileestad vitam; non quod illud sit solum bo- 
num opus,imo etiam alia plura,licet non ea retione 
qua illud sint bona.Bonum enim multipliciter acci- 

itur, scilicet pro utili, pro remunerabili, pro signo 
oni,pro pecie boni, pro licito,et aliis forte modis. 

Solaque illa intentio remunerabilis est ad vitam, 

quam fides dirigit; sed non illa sola bonaest,ut aiunt. 

Nam si quis Judaeus vel malus christianus necessi- 

tatem proximi relevaverit naturali pietate ductus, 

bonum fecit,et bona fuit voluntas qua illud fecit. 

Hic ponuntur quedam August. capitula, qux retra- 
ctavit, non quasi prave dicta, sed qno sensu dixerit 
tnsinuans. | 
4. Post hzcinvestigari oporlet qualiter intelligen- 

dum sit quod ait Aug., tom. 1, inlib, de vera Relig., 

c. 14: Usque adeo, inquit, peccatum voluntarium 

malum est, ut nullo modo 8it peccatum, si non sit 

voluntarium.Hujus dicti rationem Aug., aperiens in 
iib, Retract., l. 1, c. 13, dicit: Potest videri falsa heo 
definitio,sed sidiligenterdiscutiatur, invenitur esse 
verissima. Peccatum quippe illud cogitandum est, 
quod tantummodo peccatum est, non quod est etiam 
pona peccati, scilicet, peccatum primum hominis, 

uod fuit peccatum el causa peccati, sed non poena. 

Quamvis et illa que non voluntaria peccata non im- 

merito dicuntur,quia vel a nescientibus vel a coactis 

perpetratur,non omni modo possunt sine voluntate 
committi ; quoniam etille qui peccatignorans,volun- 
tate utique facit,quod cumfaciendum non sit,putat 
esse faciendum : et ille qui, concupiscente adversus 
spiritum carne,non eaque vult facit, concupiscit qui- 
dem nolens,et in eo non facit quod vult ;sed si vin- 
citur, concupiscentie consentit volens,et in eo non 
facit nisi quod vult : et illud quod in parvuli s est ori 


TUA 
ginale poccatum,ex prima hominis voluntate mala 
Contractum est. Non itaque falsum est quod dixi: 
Usque adeo peccatum voluntarium est,etc. Ecce qua- 
liter accipiendum sit illud,scilicet,vel de primo pec- 
cato hominis, vel de omnibus generaliter peccatis 
mortiferis; quorum licet quaedam dicantur non vo- 
Iuntaria,que scilicet perignorantiam vel perinfirmi- 
tatem fiunt,eadem tamen ea ratione possunt dici vo- 
luntaria,quia sine voluntate non committuntur. 
Aliud capitulum. 
5. Illius etiam intelligentia perquirendaest, quod, 
tom. 6, in lib. de duabus Animabus,c. 10, edidit, in- 

ujens: Nusquam nisi in voluntate peccatum est. 
Quod etiam inlib. Retract., l. 4, c. 15. plane deter- 
minat dicens: Potest putari ista falsa esse sententia 
qua diximus,nusquam nisi in voluntate esse pecca- 
tum,cum Apostolus dicat, Rom. 7 : Quod nolo, hoc 
facio,etc. Sed peccatum quod nusquam est nisi in 
voluntate,illud precipueintelligendum est quod jus- 
ta domnatio consecuta est,id est,primum bominis 
peccatum.In eodem quoquelib.de duabus Animabus, 
Csp. 10,aliud tradidit consideratione dignum ; ait 
enim : Nonnisi voluntate peccatur; ipsamque volun- 
tatem definit dicens: Voluntas est animi motus, 
cogente nullo,ad aliquid vel non admittendum, vel 
adipiscendum.Hujus dicti causam aperiens,et intel- 
ligentiam pandens, in lib. Retract., lib.4, c. 15, ait ; 
Hoc Propterea dictum est, ut hac definitione volens 
a nolente discerneretur,et sic ad ilios referretur in- 
tentio,qui in paradiso fecerunt originem mali, nullo 
cogente, peccando, id est, libera voluntate ; quia et 
scientes contra preceptum fecerunt,et ille tentator 
suasit ut hoc fieret, non coegit. Nam qui nesciens 
peccavit,non incongruenter nolens peccasse dici po- 
test; quamviset ipse quidem nesciens fecit.volens ta- 
men fecit.Itanectale peccatum sine voluntate esse po- 
tuit ; sed voluntas facti ibi fuit,non peccati voluntas, 
quod tamen factum fuit peccatum ; hoc enim factum 
est quod fieri non debuit.Quisquis autem sciens pec- 
cat, si potestcogentiad peccatum sine peccato resis- 
terc,nec tamen facit, utique volens peccat ; quia qui 
potest resistere,non cogiturcedere, quapropter pec- 
catum sine voluntate esse non posse verissimum est. 
Ex his liquet qualiter superiora accipienda aint. 

Quod mala voluntas est voluntarium peccatum. 

6. Si autem omne peccatum mortale voluntarium 
est, cum voluntas mala peccatum sit mortale, con- 
statipsam esse voluntarium peccatum. Quid enim,ut 
ait Augustinus |20),tam in voluntate,quam ipsa vo- 
luntas situm est ? Voluntas itaque mala recte volun- 
tarium dicitur peccatum,quod in voluntate consistit. 
Voluntas quippe, ut ait Aug. in eodem, est prima 
causa peccandi;aut nullum peccatum est prima cau- 
8a peccandi, nec est cui recte imputetur peccatum, 
nisi peccanti.Non ergo est cui recte imputetur, nisi 
voluntati.Hoc autem de peccato actuali et mortali 
intelligendum est. Neque his verbis aliud voluit 
ostendere August, ut ipse ait in Retract., nisi quia 
voluntas est qua peccatur et qua recte vivitur. 


DISTINCTIO XLII. 
AN VOLUNTAS ET ACTIO MALA IN EODEM HOMINE ET CIRCA 
EAMDEM REM SINT UNUM PECCATUM, AN PLURA. 


1. Cum autem voluntas malaet operatio sint pecca- 
tum, queri solet, utrum in eodem homine et circa 
eamdem rem hecduo unumsint peccatum, vel diver- 
sa:utsi quis voluntate furatur, voluntatem habeat ma- 
lam,que peccatum est,et actum malum qui item pec- 
catum est. Hecautem duo diversa sunt,scilicet volun- 
tas,et actio. Sed numquid diversa sunt pecoata, an 
unum ?Quidam dicuntunum esse peccatum, alii vero 
dicunt diversa esse peccata,qniacum constet haec duo 
essediversa,autdiversa duo peccata dicuntur,aut duo 
diversa non peccata.Quibus alii respondent hec duo 


(20) Tom. 1, in lib. de liber. Arbit.,c. 12 ; et lib, 
Retract., 1. 1, c. 9 et 22, 


PETRI LOMBARDI. 


152 


diversa esse, non peccata. Non enim peccata sunt, 
sed peccatum unum ; quia una prevaricalio vel ino- 
bedientiain utroque admittitur,sive quando vult,sive 
quando agit: et unus est ibi contemptus,sed minor 
cum in voluntate solum peccatum continetur,inajor 
vero cum voluntati etiam operatio,additur ; et ideo 
majus fit peccatum sed non plura,cum voluntasoperi 
mancipatur. 
Ália contra eosdem oppositio. 

2. Sed adhuc eisdem objicitur: Si unum tantum 
illaduo peccatum sunt,cum quis voluntate mala prius 
concepta deinde opus patraverit,non proaliquo reus 
est, nisi pro quo ante opus reus crat, cum adliuc in 
sola voluntate peccatum consistebat ; nullus enim 
reusest eternam mortis,nisi pro peccato; sed peccatum 
aliud non est admissum actione,quam prius admis- 
sum erat voluntate.Non ergo pro aliquo alio iste fit 
damnabilisactu peccando,quam ante fuerat,cum sola 
voluntate delinquebat.Ad hoc etiam et illi respon- 
dent,dicentes propter peccatum quidem tantum il- 
lum furem reum constitui,et quamvis ejus voluntas 
et actiounum sint peccatum,pro alio tamen reus fac- 
tus est actu peccando,quam prius erat sola voluntate 
delinquendo,quia pro actu,qui est aliud quam volun- 
tas, licet non Aliud peccatum. 

Ália adversus eosdem objecto. 

3. ltem et adhuc questioni instant, dicentes haec 
duo ideo diversa esse peccata,quia diversorum legis 
mandatorum prevaricationes sunt. Alio enim man- 
dato legis P ibetur actio furti, scilicet, Von fura- 
beris : alio furandi voluntas, scilicet. Non concupisces 
rem proximi Lui. Cum autem hec duodiversa mandata 
sint quibus illa duo prohibentur,patet illa duo di- 
versas esse pravaricationes ; diversa igitur peccata. 
Ad quod etiam illi dicunt,diversa quidem esse man- 
data quibus illa duo distinctim prohibentur,ut A u- 
gust. docet super Exod. Verumtamen in ilis non 
observatis una tantum prevaricalio incurritur, 
unumque contrahitur peccatum,licet duo diversa i1- 
lis prohibeantur.Sicut e converso duo sunt mandata 
charitatis,quibusduo psscipiuntur diligi;suna tamen 
in eis nobis commendatur charitas. 


Si peccatum ab aliguo admissum ín eo sit quousque 
panileal ? 

4. Praeeterea solet quari,cum ab aliquo perpetrato 
voluntate peccato voluntas id agendi et actio transie- 
riut, nondum tamen vcra habita penitentia, utrum 
illud peccatum usquequo peniteat sit in eo ? Quod 
non esse videtur ; quia voluntas qua prius fuit, non 
est,neque actio,quia neque vult illud vel agit quod 
ante voluit et egit.Sed non est ignorandum, pecca- 
tum duobus modis diciessein aliquo,ettransire,sci - 
licet, actu et restu.Actu est in aliquo, dum ipsum 
quàd peccatum est,ut actio vel voluntas,in peccante 
est ;reatu vero,cum pro eo,sive transierit sive adsit, 
menshominis polluta estetcorrupta,totusque homo 
suppliciis obligatur perpetuis.Nec unquam est in ali- 
quo peccatum actu, preter originale, quin sit etiam 
reatu; sed est reatuintelligendum, postquam transiit 
actu. 

Quibus modis dicitur in Scriptura reatus. 

9. Reatus in Scriptura multipliciter accipitur,sci- 
licet pro culpa,pro poena,pro obligatione penetem- 
poralis vel eterne. Si enim mortale est peccatum, 
obligat nos pene eterne; si veniale, obligat nos 
pone temporali.Duo enim sunt genera peccatorum, 
mortalium scilicetet venialium.Mortale est, per quod 
homo mortem eternam meretur. Crimen enim, ut 
ait Augustinus,est quod est dignum acccusatione et 
damnatione.Veniale autem quod hominem usqucin 
reatum perpetuo mortis non gravat, verumtamen 
penati meretur,sed facile indulgetur. 

De modis peccatorum qui mullipliciter assignantur. 

6. Modi autem peccatorum varias in Scriptura ha- 
bent distinctiones,in qua dicitur peccatum duobus 
modis committi,scilicet oupiditate et timore,ut Au- 


158 


gustinus tradit supcr illum locum psal. 79: Incensa 
tgni et su[fossa. His enim duodus modis dicit omnia 
peccata mortaliaincludi. Et incensa igni ea dicit que 
ex cupiditale male incendente oriuntur:suffossa vero 
qua ex timore male humiliante proveniunt; quod est 
quando quis.cupit non cupienda, vel tiraet non ti- 
menda.Alibi vero dicitur peccatum fieri tribus modis, 
scilicet cogitatu, verbo et opere. Unde Hieron. super 
Ezech.:Tria generalia delicta sunt, quibushumanum 
subjacet genus. Aut enim cogitatione, aut sermone, 
aut opere peccamus. His aliquando etiam additur 
quartus modus, scilicet consuetudinis:quod in qua- 
iriduano Lazaro significatum est. Dicitur quoque 
homo peccare in Deum, in se et in proximum. In 
Deum,cum de Deo malesentit,ut hereticus;vel qua 
Deisuntusurpare presumit indigne, participandosa - 
cramentis; vel quandonomen Dei pejerando contem- 

tibile facit.Ig proximum peccat,cum proximum in- 
juste ledit, in se vero, cum sibi et non alii nocet. 

Quomodo differant delictum et peccatum, 

7. Variam quoque appellationem habet. Dicitur 
enim peccatum etiam delictum. Et delictum fortasse 
est (ut aitÀugust.inQuastionibus Levitici)declinare 
a bono; peccatum est,facere malum. Aliud est enim 
declinare a bono, aliud est lacere malum. Peccatum 
ergo est perpetratio mali, delictum  desertio boni, 

uod et ipsum ostendit nomen.Quid enim aliud sonat 
elictum, nisi derelictum? et qui derelinquit,quid de- 
relinquit nisi bonum?Vel delictum est quod ignoran- 
ter fit, peccatum quod scienter committitur. Indiffe- 
renter tamen et peccatum nomine delicti,et delic- 
tum nomine peccati appellatur. 
De septem principalibus vitiis. 

8. Pretereasciendum est septem esse vitiacapita- 
lia, vel principalia, ut Gregor. super Exod. ait, sci- 
licet inanem gloriam, iram, invidiam, acediam vel 
tristitiam, avaritiam, gastrimargiam, luxuriam;que 
utaitJoannesChrys.,significata suntin septem popu- 
lis,qui terram promissionis Israeli promissam tene- 
bant.De hisquasiseptem fontibus cuncte animarum 
mortifere corruptelz emanant.Et dicuntur heccapi- 
talia,quia ex eis oriuntur omnia mala. Nullum enim 
malumest,quod etiam non ab aliquo horumoriginem 
trahat. 

De superbia, qua est radiz omnis mali. 

9. Ex superbiatamen omnia mala oriuntur,et hec, 
et alia, quia, ut ait Greg., rudixcuncti mali est su- 
perbia. De qua dicitur;Eccl. 10: Initium omnis pec- 
cati est superbia, qui est amor proprie excellentiae, 
Cujus quatuor sunt species, ut Greg. ait. Prima est, 
cum bonum quod habet quis, sibi tribuit. Secunda, 
cum credit aDeo esse datum,sed tamen pro suis me- 
ritis. Tertia, cum ge jactat habere quod non habet. 
Quarta,cum ceteris despectissingulariter vult videri. 
Merito ergo radix omnis malidicitur superbia. Huic 
autem videtur obviare quod Apostolus ait, 1 Tim. 
ult.: Radiz omnium malorum est cupiditas, quia si 
radix omnium malorumestcupiditas,ergo superbie. 
Quomodo ergo superbia radix est et initium omnis 
peccati? 

Quo sensu utrumque radix dicatur omnium malorum, 
scilicet et superbia. et cupiditas. 

10.Sed utrumque recte dictum esse intelligitur,si 
genera peccotorum singulorum,non singulagenerum 
utraque locutione includiintelligantur;nullum quip- 
pe genus peccati est, quo interdum ex superbia non 
proveniat;nullum etiam,quod ex cupiditatealiquando 
non descendat. Sunt enim nonnulli hominum qui ex 
cupiditate fiunt superbi: et aliqui ex superbia fiunt 
cupidi. Est enim, ut ait Aug., homo qui non esset 
amator pecunie, nisi per hoc putaret se excellentio- 
rem esse; ideoque ut excellat, divitias cupi;lali ho- 
' mini ex superbia oboriturcupiditas.Etest aliquisqui 
non amaret excellere nisi putaret per hoc divitias 
majores habere. Ideo ergo excellere laborat,quia di- 
vitias habere amat. Huic innascitur superbia, id est, 
amor excellentie, ex cupiditate, Patet ergo quodex 
guperbia aliquando cupiditas,ex cupiditatealiquan- 


i 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II, DIST. XLIIf. 


TH 


do superbia omtur, et ideo de utraque recte dicitur 
quod sit radix omnis mali / 


DISTINCTIO XLIII. 
DE PECCHTO IN SPIRITUM SANCTUM, QUOD DICITUR ETIAM 
PECCATUM AD MORTEM. 


1. Est preterea quoddam peccati genus, ceteris 
gravius et abominabilius, quod dicitur peccatum in 
Spiritum sanctum,et de quoin Evangelio Veritas ait, 
Luc. 12: Qui peccaverit in Spiritum sanctum: non re- 
mittetur ei neque hic, neque in futuro.Et Joan.et Epi- 
stola 1 canonica, est peccutum ad mortem, non pro eo 
dico ut quis oret. Qui enim peccat in Patrem,remitetur 
ei; el qui peccal in Filium,remittetur ei:quiautem blas- 
phemaverit inSpiritum sanctum,non remittetur eineque 
hic, neque in futuro.Sed queriturquid sitillud pecca- 
tum inSpiritum sanctum vel ad mortem? Quidarn di- 
cuntillud peccatum esse desperationis vel obstinatio- 
nis.Obstinatioest indurate mentis in malitia pertina- 
cia,perquam homo fitimponitens.Desperatioest,qua 
quis diffidit penitus de bonitate Dei, estimans suam 
malitiam divine bonitatis magnitudinem exoedere; 
sicutCain qui dixit, Gen.4: Major estiniquitas mea, qua 
utventam merear. Utrumque vero dicitur peccatum in 
Spiritum sanctum,quiaSpiritus sanctus est amorPa- 
tris et Filii, et benignitasquaseinvicem et nos dili- 
unt; qua tanta est, cujus finis non est. Recte ergo 
in Spiritum sanctum delinquere dicuntur, qui sua 
malitia Dei bonitatem superare putant, et ideo pa- 
nitentiam non assumunt; et qui iniquitati tam perti- 
naci mente inherent, ut eam.nunquam relinquere 


. proponant,et ad bonitatemSpiritus sancti nunquam 


redire, patientia Dei abutentes, et de misericordia 
Dei nimis presumentes; quibus placet malitia pro- 
pter se, sicut piis bonitas. Isti nimia pertiaacia et 

resumptione peccant, estimantes Deum non esse 
Justum. llli desperatione, Deum non bonum existi- 
mant, tollentes in hocturbulentissimo iniquitatum 
mari portum divine indulgentie, quo se recipiant 
fluctuantes.Atque ipsa desperatione addunt pecoata 
peccatis, dicentes misericordiam nullam esse, et 
quod super peccatores necessaria damnatio debetur. 

Utrum omnis obstinalio sit peccatum in Spiritum 

Sanctum? ' 

2. Sed queritur utrumomnisobstinatio mentisin 
malitia obdurate, omnisque desperatio sit peccatum 
in Spiritum sanctum? Quidam dicuntomnem obsti- 
nationem etomnem desperationem esse peccatumin 
Spiritum sanctum. Quod si est,aliquando illud pec- 
catum remittitftur,quia multi etiam obstinatissimi et 
desperatissimi convertuntur,ut Aug. ait superillum 
locum psal.14: Converíam in profundum maris,id est, 
eos qui crant desperatissimi: et ibi Mittit cristallum 
suam sicut bucccllas, id est, abstinatos. facit aliorum 
doctores. Talium conversioibi etiamevidenter osten- 
ditur ubi ait, psal, 67: Qui educit vinctos tn fortitu- 
dine;simililer et eos qui exasperant,qui habitant in se- 
pulcris. Secundum istos illud peccatum dicitur irre- 
missibile, non quiu aliquando remittatur, sed quia 
vix et raro et difficulter dimittitur. Non enim solvi- 
tur cristallus, nisi vehemonti spiritus impetu. Alii 
vero tradunt non quamlibetobstinationem vel despe- 
rationem appellari peccatum in Spiritum sanctum, 
sed illum tantum quam comitatur impenitentia; 

uametiamimponitentiam dicunt esse peccatum in 
Siri tum sanctum.Sed quiaAugust.dicitimponiten- 
tiam osse peccalum inSpiritum sanctum,cum sic obs- 
tinatusest aliquis,ut non peniteat, discuti oportet an 
aliud sitobstinatio,aliud imponitentia sitin eo pec- 
catum, an idem,sed diversis modis commissum.8e- 
cundum istos peccatum illud diciturirremissibile,eo 
quod nunquam dimittatur. Unde Aug. etiam dicit, 
quod hoc solum peccatum veniam mererinon potest; 
ct Hier. quod taliter peccans, digne ponitere non 
potest. Et ideo recte Joannes dicit: Ut non pro eo ord 

uis;quia qui sic peccat,orationibusEcclesie hic vel 
1n futuro Juvari non potest, habens cor indnratur 
tanquam lapés, sicut de diabolo legitur. Post hai 


159 


vitam qui valde mali sunt meritis Ecclesie juvari 
non possunt. 


Quod. aliter accipitur peccatum in. Spiritum sanctum. 


3.Est etiam alia hujus peccati assignatio.Hoc enim 
peccatum August. definiens in lib. de Sermone Do- 
mini in monte, ait: Peccatum ad mortem est, cum 
post agnitionemDei pergratiamChristi oppugnatali- 
quis fraternitatem, et adversus ipsam gratiam qua 
reconciliatus est Deo, invidie facibus agitatur,quod 
fortasse est peccarein Spiritum sanctum, quod pec- 
catum dicitur non remitti;non quia non sitignosen- 
dum peccati si poeniteat, sed quia tanta est labes 
peccati illius,ut deprecandi humilitatem subire non 
possit, etiam si peccatum suum mala conscientia 
agnoscere et renuntiare cogatur: ut Judas,cum dixit 
qecoani facilius desperanscucurrit ad laqueum quam 
umilitate veniam peteret; quod propter magnitudi- 
nem peccatijam ex damnatione peccati tales habere 
credendum est, Ecce quzdam assignatio peccati in 
Spiritum sanctum,vel ad mortem hic posita est,qua 
illud peccatum esse traditur,oppugnatio fraternitatis 
postagnitionem,et invidentia gratia post reconcilia- 
tionem, quod species quedam obsiinationis intelligi 
: potest. Illam tamen definitionem Augustinus in lib. 
etract.,l. 1,c. 9, rememorans,aliquid adjiciendum 
ibi fore, nec asserendo se dixisse, aperit, ita dicens: 
Quod quidem eonfirmavi, quoniam hoc putare me 
dixi. Sed tamen addendum fuit si in hac scelerata 
mentis perversitate finierit hanc vitam, quoniam de 
quocumque pessimo in hac vita constituto non est 
esperandum,nec pro illoimprudenter oratur de quo 
nondesperatur.His verbis insinuatur peccatum pre- 
missa deflnitione descriptum,tuncsolum debere dici 
ad mortem vel inSpiritum sanctum,cum non habet 
comitem poenitentiam; nec de aliquo peccatore de- 
sperandum est in hac vita, et ideo pro omni esse 
orandum. Unde illud Joan. 5: Non pro eo dico ut quis 
orel, sic accipiendum videtur,ut pro aliquo peccante 
ad mortem velinSpiritum sanctum,postquam finie- 
rit hanc vitam, non oremus. Dum autem 1n hac vita 
est, nec peseatum illius judicare, nec de illo despe- 
rare, sed pro illo orare debemus.Unde Augustinus, 
de Verbis Domini,deimpenitentia que est blasphe- 
mia in Spiritum sanctum sic ait, tom. 10. serm. 11, 
post medium:Ista imponitentia vel cór impoenitens, 
quandiu quisque in hac carne vivit, non potest ju- 
icari. De nullo enim desperandum est, quamdiu 
ad penitentiam patientia Dei adducit: paganus est 
hodie; judeus infidelis est hodie; hereticus est 
hodie: schismaticus est hodie; quid si cras ample- 
ctatur catholicam fidem,et sequatur catholicam veri- 
tatem?Quid si isti quosia quocumque genere erroris 
notas,et tanquam desperatissirnos damnas,anteqam 
finiant istam vitam agant ponitentiam,et inveniant 
veram requiem et vitam in futuro? Nolite ergo ante 
tempus judicare quemquam (4 Cor. 4). Ex his ostendi- 
tur pro singulis peccatoribus in hac vita esse oran- 
dum; nec de aliquo esse diffidendum, quia converti 
potest dum in hac vita est; quia non potest sciri de 
aliquo utrum peccaverit ad mortem vel in Spiritum 
sanctum, nisi cum ab hac vita discesserit, nisi forte 
alicui per Spiritum sanctum mirabiliter revelatum 
Tuerit.Ex predictisaliquatenuscapi potest quomodo 
accipiatur peecatum in Spiritum sanctum, scilicet, 
invidentia gratie fraternitateur impanitentis oppu- 
gnans; qua utique obstinatio esse videtur, et omnis 
)mpoenitentis obstinatio atque desperatio.Notandum 
vero est quod nonomnisqui non ponnitetimponitens 
dici potest, quia imponitentia proprie obstinati est, 
et, ut quidam volunt otiam desperati. 
Alia asssignatio peccali in Spiritum sanctum. 


4. De hoc quoque peccato in Spiritum sanctum 
Ambros., tom. 2, in libro de Spiritu sancto,1.1,c.3, 
in fine, disserens, deflnitam assignationemtradit. di. 
cens: Cur Dominus dixerit, Matt. 42: Qui blasphema- 
verit in Filium hominis remittetur ei; qui autem blas- 


PETRI LOMBARDI. 


156 
phemaverit ín, Spirilum sanclum, néque hic neque in. 
futuro remitletur ei,diligenter adverte. Nunquid alia 
est offensio Filii, alia Spiritus sancti? Sicut una di- 
gnitas, sic una injuria.Sed si quiscorporis specic de- 
ceptus humani remissius aliquid sentit de Christi 
carne quam dignum est,habetculpam,non esttamen 
exclusus a venia.Si quis vero sancti Spiritus dignita- 
tem,majestatemet potestatem abneget sempiternam, 
et putet non in Spiritu Dei ejici demonia, sed in 
Beelzebub, non potest ibi esse exhortatio venie,ubi 
sacrilegii plenitudo est. Satis hic aperte explicatur 
quid git peccatum iu Spiritum sanctum. Quod illi 

ugust.descriptionicongruere videtur,qua illud pec- 
catum dicitur esse invidentiagratie oppugnansfra- 
ternitatem.Quienim post cognitionem veritatissanc- 
ti Spiritus veritatem negat, ejusque opera dicit esse 
Beelzebub, potestati, bonitati et gratie Dei invidere 
nondubitatur.Non itaque distinctioifla verborum sic 
accipienda est, quasi trium personarum divise sint 
offense, sed ibi peccatorum genera distincta sunt. 
Peccatum enim inPatrem id intelligitur,quod fit p er 
infirmitatem,quiaPatriScriptura frequenterattribuit 


potentiam; peccatum in Filium, quod fit per igno- 


rantiam, quia sapientia Filio attribuitur;tertium ex- 
positum est.Qui ergo peccat per infirmitatem vel per 
ignorantiam, facile veniam adipiscitur, sed non ille 
qui peccat in Spiritum sanctum. Cum autemuna sit 
potentia,sapientia, bonitas trium,quare Patri poten- 
tia, l'ilio sapientia, Spiritui sancto bonitas sepius 
assignetur, superius dictum ese. 


DISTINCTIO XLIV. 
DE POTENTIA PECCANDI; AN SIT HOMINI VEL A SE, 
VEL A DIABOLO, VEL A DEO. 


1. Post predicta consideratione dignum occurrit 
utrum peccandi potentiasit nobis aDeo, vela nobis. 
Putant quidam potentiam recte agendi nobis esse a 
Deo; potentiam vero peccandi non a Deo,sed a nobis 
vel a diabolo esse; sicut mala voluntas non a Deo 
nobis est, sed a nobis eta diabolo,bona autem a Deo 
tantum nobis esl.Bon» namque voluntatis et cogita- 
tionis initium non homini ex seipso nasci, sed divi- 
nitus parari et tribui in eo Deusevidenterosiendit, 
quia nec diabolus, nec aliqnis angelorum ejus, ex 
quo in hanc caliginem sunt detrusi, bonam potuit 
vel poterit resumere voluntatem: quia si possibile 
foret,ut humana natura postquam a Deo aversa boni - 
tatemperdidit voluntatis,ex seipsarursuseam habere 
potuisset, multo possibilius hoc natura haberet angee- 
ica, que quanto minus gravatur terreni corporis 

ondere, tanto magis hac esset praedita facultate. 
on ergo homo vol angelus a se voluntatem bonam 
habere potest, sed malam.Similiter et de potentia 
boni vel malidisserentes,quod illa sit aDeo,non ista. 


Aucloritatibus astruit potentiam peccandi essea Deo. 


2.Sed pluribussanclorum testimoniis indubitanter 
monstratur quod potestas mali a Deoest, a quo est 
omnis potestas. Ait enim Apostolus, Rom. 13: Non 
est polestas nisi a Deo, quod non de potestate boni 
tantum, sed ét maliintelligi oportet,cumPilatoetiam 
Veritas dicat,Joan. 19:Von haberes in me potestatem, 
nisi datum essettibidesuper.Malitia nempehominum, 
ut ait August., cupiditatem nocendi per se habet; 
potestatem autem,si ille non dat,non habet.Ideoque 
diabolus antequam aliquid tolleret Job, dicebat Do- 
mino, Job. 1: Mitte manum tuam, id est, da potesta- 
tem, quia etiam nocentium potestas non est nisi a 
Deo; sicut Sapientia ait, Prov. 8: Per me reges re- 
gnant, et tyranni per me terram tenent. Unde Job de 
Domino ait, cap. 34: Qui. facit reqnare  hypocritam 
propter peccata populi. Et de populo Israel dicit Deus, 
Oses 13: Dedí eis regem in ira mea. Nocendi enim 
voluntas potest esse ab homine, potestas autem non 
est nisi a Deo, et hoc abdita aptaque justitia; nam 
per potestatem diabolo datam justosDeus facit suos. 

e hoc etiam Gregor. in Mor. ait: Tumoris elatio, 


T01 


. non potestatis ordo in crimine est. Potentiam Deus 
tribuit, elationem vero potentie malitia nostre men- 
tis invenit. Tollamus ergo quod de nostro est, quia 
non potentia justa, sed actio prava damnatur. His 
auctoritatibus aliisque pluribus evidenter ostendi- 
tur quod non est potestas boni vel mali cuicumque, 
nisi a Deo equo, etsi te lateat equitas. 

Án aliquando resistendum sit. potestati? 

3. Hie oritur questio, non transilienda silentio. 
Dictum est supra quod potestas peccandi vel nocen- 
di non est homini vel diabolo, nisi a Deo. Apostolus 
aulem dicit, Rom. 13, quod qui potestati resistit, Dei 
ordinalioni resistit. Cum ergo diabolo sit potestas 
mali Dei ordinatione, ejus potestati non esse resis- 
tendum videtur. Sed sciendum est Apostolum ibi 
loqui de seculari potestate, scilicet rege, et principe, 
et hujusmodi; quibus non est resistendum in his 
qua jubet Deus eis exhiberi, scilicet in tributis, et 
hujusmodi. Si vero princeps aliquis, vel diabolus, 
aliduid jusserit vel suaserit contra Deum, tunc re- 





SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. I. 


. 786 


sistendum est. Unde Augustinus, determinans 
quando resistendum sit potestati, in lib. de Na- 
tura boni ait: Si aliquid jubeat potestas quod 
non debeas facere, hic sane contemne potestatem, 
timendo majorem potestatem. Ipsos humanarum 
rerum gradus adverte. Si quid jusserit procurator, 
numquid faciendum est, si contra proconsulem ju- 
beat? Rursus si quid ipse proconsul jubeat, et aliud 
jubeat imperator, numquid dubitatur illo contem- 
pto illi esse serviendum? Ergo si aliud imperator, 
aliud jubeat Deus, contempto illo obtemperandum 
eat Deo. Potestati ergo diaboli vel hominis tunc re- 
sistamus, cum aliquid contra Deum suggesserit ; in 
quo Dei ordinationi non resistimus sed obtempera- 
mus. Deus enim praecepit, ut in malis nulli potes- 
tati obediamus. Jam nune his intelligendis atque 
pertractandis, que ad Verbi incarnati mysterium 
pertinent, integra mentis consideratione intenda- 
mus, ut de ine[fabilihus vel modicum aliquid fari, 
Deo revelante, valeamus. 





LIBER TERTIUS. 


DE INCARNATIONE VERBI. 


DISTINCTIO PRIMA. 


DE INCARNATIONE VERBI, ALIISQUE AD HOC 
SPECTANTIBUS. 


1. Cum venil tgitur plenitudo lemporis, ut ait Aposto- 
lus, Galat. 4, misit Deus Filium suum, factum de mulie- 
re, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, 
ut in adoptionem filiorum Dei reciperemur. Tempus 
autem plenitudinis dicitur tempus grati», quod ab 
adventu Salvatoris exordium sumpsit. Hoc est tem- 
pus miserendi, et annus benignitatis; in quo gratia 
et veritas per Jesum Christum facta est, Joan. 1. Gra- 
tia, quia per charitatem impletur quod in lege pre- 
cipiebatur. Veritas, quia per Christi adventum exhi- 
betur atque perficiturhumaneredemptionissponsio 
facta ab anüquo. Filii ergo missio est ipsa Incarna- 
tio. Eo enim missus est, quod in forma hominis 
mundo, visibilis apparuit, de quo supra sufficienter 
dictum est. 


Quare Filius carnem assumpsit, non Pater, vel 
Spiritus sanctus. 

2. Diligenter vero annotandum est, quare Filius, 
non Pater,vel Spiritus sanctus, est incarnatus. Solus 
namque Filius hominem assumpsit.Quod utiquecon- 
grue ordine, atque alto Dei sapientia fecit consilio; 
ut Deus qui in sapientia sua mundum condiderat, se- 
cundum illud Psal. 103 : Omnia in sapientia fecisti, 
Domine, qua in celis sunt,et quad in terris, restauraret 
in eadem. Hec est mulier evangelica, Lucz 15: Que 


accendit lucernam, et drachmann decimam,que perdita | 


[uerat, reperit, sapientia, scilicet, Patris; que testam 
umane infirmitatislumine sue divinitatis accendit, 

erditumque hominem reparavit, nomine regis et 
imagine insignitum. Ideo etiam Filius missus est,et 
non Pater,quía congruentius mitti debebat qui est ab 
alio quam qui a nullo est; Filius autem a Patre est ; 
Pater vero a nullo est. Ut enim ait August., in lib. 4 
de Trin., c. 20, t. 3: Non enim habet de quo sit. Si- 
cut ergo Pater genuit, Filius genitus est, ita congrue 
Pater misit, Filius missus est. Ab illo enim conve- 
nienter mittitur Dei verbum, cujus est Verbum. Ab 
illo mittitur, de quo natum est. Mittitur quod geni- 
tum est. Pater vero, qui misit, & nullo est; ideoque 
Pater missus non est, ne, si mitteretur, ab alio esse 

utaretur. Missus est ergo primo Filius, qui a solo 

atre, est, deinde etiam Spiritus sanctus, qui est a 
Patre et Filio. Sed Filius solus in carne missus est, 
non Spiritus sanctus, sicut noc Pater. Quod ideo fa- 
ctum est, ut qui erat in divinitate Dei Filius, in hu- 


manitate fieret hominis Filius. Non Pater vel Spiritus 
sanctus carnem induit, ne alius in divinitate esset 
Filius, alius in humanitate, et ne idem esset Pater et 
Filius, si Deus Pater de homine nasceretur. Unde 
Aug., in ecclesiasticig Dogmatibus: Non Pater car- 
nem assumpsit, neque Spiritus sanctus, sed Filius 
tantum,ut qui erat in divinitate Dei Filius, ipse fieret 
in homine hominis filius, ne filii nomen ad alterum 
transiret, qui non esset eterna nativitate filius, Dei 
ergo Filius, hominis factusest filius, natussecuadum 
veritatem nature cx Dco Dei Filius,et secundum ve- 
ritatem nature,ex homine hominus filius, ut veritas 
geniti non adoptione, non appellatione,sed in utra- 
que nativitate filii nomen nascendo haberet,ut esset 
verus Deus,et verus homo unus filius. Non ergo di- 
cendum est duos Christos, neque duos filios, sed 
Deum et hominem unum filium ; quem propterea et 
unigenitum dicimus, manentem in duabus substan- 
tiis, sicut ei nature veritas contulit, non confusis 
naturis neque immixtis, sicut Thimotiani volunt, 
sed societate unitis. Ecce habes quare Filius, non 
Pater, vel Spiritus sanctus carnem assumpserit. 
Utrum Pater vel Spiritus sanctus potueril incarnari, 
vel possit. 

3. Si vero queritur utrum Pater vel Spiritus sanctus 
incarnari potuerit, vol etiam modo possit, sane res- 
ponderi potest,et potuisse olim et posse nunccarnem 
sumere et hominem fieri, tam Patrem quam Spiri- 
tum sanctum.Sicut enim Filius homo factus est, 
ita Pater vel Spiritus sanctus potuit et potest. 

An Filius, qui tantum carnem accepit, aliquid fecerit 
non. Pater vel Spirilus sanctus. 

4. Sed forte aliquid dicent, cum indivisa sint opera 
Trinitatis,si Filius carnem assumpsit, tunc Pater et 
Spiritus sanctus : quia si Filius carnem assumpsit. 
nec hoc fecit Pater vel Spiritus sanctus, non omne 
quod facit Filius, facit et Pater etSpiritus sanctus.At 
omnia simul Pater et Filius et amborum Spiritus P - 
riter et concorditer operantur. Aug. de Trin., lib. 13, 
cap. 11: Àd quod dicimus,quia nihil operatur Filius 
sine Patreet Spiritu sancto,sed una est horum trium 
operatio indivisa et indissimilis; et tamen Filius,non 
Pater vel Spiritus sanctus, carnem assumpsit. Ipsam 
tamen carnis assumptionem Trinitas operata est si- 
cut Angust. dicit in lib. de Fide ad Petrum, cap. 2, 
tom.3. Reconciliati sumus per solum Filium secun- 
dum carnem, sed non soli Filio secundum deitatem. 
Trinitas enim nos sibi reconciliavit, per hoc que 
solum Verbum carnem ipsa Trinitas fecit. Trin 


* 


158 


ergo carnis assumptlonem fecit, sed Verbo, non Patri 
. vel Spiritui saneto. Si enim Pater sibi, et Filius sibi, 
vel Pater Filio, et Filius Patri carnis assumptionem 
operatus esset, jm rion eadem esset operatio utrius- 
que, sed divisa.Sed sicut inseparabilis et indivisa est 
. unitas substantic trium, ut ait Aug., in lib.de'Trin., 
, cap. 4,ita et operatio; non tamen eamdem Trinita- 
tem natam de Virgine, crucifixam et sepultam catho- 
: lici tractatores docuerunt, sed tantummodo Filium; 
-nec eamdem Trinitatem in specie columbae descen- 
disse super Jesum, sed tantum Spiritum sanctum, 
-neo eamdem dixisse de colo : Tu es Filius meus : 
* Marci 1; &ed tantum Patris vocem fuisse ad Filium 
"factam, quamvis Pater et Filius et Spiritus sanctus 
- Sicut, inseparabiles sunt, ita et inseparabiliter ope- 
: rentur. Hoc et mea fides est, quoniam quidem hec 
est catholica fides. Licet ergo solus Filius carnem 
- assuinpserit, ipsam tamen incarnationem cum Patre 
et Spiritu sancto operatus est. 


DISTINCTIO II. 
QUARE TOTAM HUMANAM NATURAM ACCEPIT, ET QUID 
NOMINE HUMANITATIS VEL HUMAN/E NATURJE INTEL- 
LIGENDUM SIT. 


1. Et quia in homine tota humana natura vitio cor- 
rupta erat, totam assumpsit, id est, animam et car- 
nem, ut totam curaret et sanctificaret. Quod autem 
humane nature sive humanitatis vocabulo anima et 

' cato intelligi.debeant, aperte docet Hieronymus in 
Expositione catholice fldei, dicens ad Damasum pa- 
: pam: Sic confitemur in Christo unam Filii esse per- 
sonam,ut dicamus duas perfectas et integras esse 
: substantias, id est, deitatis et humanitatis, que ex 
anima continetur et corpore. Ecce aperte ostendit 
humanitati8 nomine animam et corpus intelligi,quae 
'duoassumpasisse Dei Filius intelligitur,ubi hominem 
Bivo humanitatem vel humanam naturam accepisse 
legitur. Errantergo qui nomine humanitatis non sub: 
bstantiam,sed proprietatem quamdam a qua homo 
nominatur, significari eontendunt ubicumque hu- 
:manitas Christi memoratur. Ait enim Joannes Da- 
masc.: Sciendum quidem est quod deitatis et huma- 
nitatis nomen substantiarum et naturarum est re- 
 presentativum. Natura enim non sic accipitur in 
hristo, ut cum dicitur una natura esse omnium 

- hominum ; quod evidenter idem Joannes ostendit, 
differentem rationem dicti assignans, cum natura 
humana in Christo nominatur, et cum una dicitur 
natura omnium hominum. Ait enim, cum unam ho- 
minum naturam dicimus, sciendum est quod non 
considerantes ad anime et corporis rationem hoc di- 
cimus. Impossibile enim est unius nature dicere Do- 
mini corpus et animam, ad invicem comparata. Sed 
quia plurime persone hominum sunt, omnes au- 
'tem eamdem suscipiunt rationem nature (omnes 
'enim ex animáà et corpore compositi sunt, et omnes 
: naturam anima participant, et substantiam corpo- 
ris possident), communem speciem plurimarum et 
differentium personarum, unam naturam dicimus, 

. uniuscujusque scilicet persona duas naturas haben- 
tis, et in duabus perfecte naturis, anime scilicet et 
corporis existentis. In Domino autem Jesu Christo 
non est communem speciem accipere; neque enim 
factus est, nec est, nec aliquando fet alius.Sed Chri- 
'Slus ex deitale et humanitate est, in deitateque et hu- 
manitate Deus factus est, idem ct homo perfectus. 


. "Totam ergo hominis naturam,id est, animam et . 


carnem, et horum proprietates sive accidentia as- 
sumpsit Deus, non carnem sine anima, nec animam 
Bine ratione, ut haeretici voluerunt; sed et carnem, 
et animam cum scnsibus suis. Unde Joannes Da- 
masc. ait, lib. 3 de orthodoxa Fide, cap. 00 : Omnia 
que in natura nostra plantavit Deus, Verbum assum- 
psit, scilicct corpus et animam intellectualem, et ho- 
rum idiomata. Totus enim totum assumpsit me, ut 
toti mihi salutem gratificaret. Quod enim inassum- 
ptibile est, incurabile est. 


PETRI: LOMBARDI. 


1*60 


De ufiione Verbi et carnis mediante anima. (Aug. lib. 
de Agone christiano, cap. 18.) 
2 Assumpsit ergo Doi Filius carnem et animam, 
'ged carnem mediante anima; unitum est carni por 
medium intellectum Verbum Dei. Tante enim subti- 
litatis atque simplicitatis est divina essentia, ut cor- 
pori de limo terre formato uniri non congruerit, nisi 
mediante rationali essentia. Illa autem unio inexpli- 
cobilis est adeo, ut et'am Joannes ab utero sanctifica- 
tus, se non esse dignum fateatur solvere corrigiam 
calceamenti Jesu,quia illius unionis modum investi - 
gare, aliisque explicare non erat sufficiens. Non sunt 
ergo audiendi qui non verum hominem Filium Dei su- 
Scepisse dicunt, neque natum de femina: sed falsam 
carnem, et imaginem corporis simulatam ostendisse 
videntibus. In quem errorem prorumpunt, quia ti- 
ment quod fleri non possit, scilicet ne humana carae 
veritas et substantia Dei inquinetur; et tamen pre- 
dicant istum visibilem solem radios suos per om- 
nes fieces et sordes corporum spargere, et eos mun- 
dos et sinceros servare. Si ergo visibilia munda visi- 
' bilibus immundis contingit possunt et non eoinqui- 
nari quanto magis incommutabilis et invisibilis 
Veritas per spiritum animam, et per animam corpus 
suscipiens, totum hominem sine sui commutatione 
. assumpsit, et ab omnibus infirmitatibus liberavit ! 
' Ecce hic dicit Dei sapientiam per spiritum assump- 
sisse animam, et per animam corpus. Spiritus enim 
ganctus pars anime superior, et majori similitudine 
Deo propinquat quam anima, seilicet ipsa eadem se- 
cundum inferiorem partem, et anima magis quam 
corpus, et idco non incongrue anima dicitur assum- 
pta per spiritum, ct corpus per animam. 
Quod Verbum simul assumpsit carnem et animam ; 
neque caro prius est concepla quam assumpta. 

3. Si autem queritur uirum Verbum carnem simul 
et animam assumpserit, an prius animam quam car- 
nem vel carnem quam animam ; et utrum caro illa 
prius fuerit in utero Virginis concepta, et postea as- 
sumpta; verissime etabsque ulla ambiguitatedicitur 
quiaex quo Deus hominem assumpsit,totum assum- 

 psit,simulque sibi univit animam etcarnem,neccaro 
prius fuit concepta, et postmodum assumpta; sed in 
conceptione assumpta, et in assumptione concepta. 
Unde Aug. in lib. de Fide ad Petrum, cap. 16 : Fir- 
nissime tene, et nullatenus dubites, non carnem 
Christi sine divinitate conceptam in utero Virginis 
priusquam susciperetur a Verbo; sed ipsum Verbum 
eum su carris acceptione conceptum, ipsamque 
carnem Verbi incarnatione conceptam. Idem in lib. 1 
de Trinitate, c. ult.: Non esset Dei hominumque Me- 
diator, nisi esset idem Deus, idem homo in utroque 
unus et verus; quam servilem formam a solo Filio 
susceptam, tota Trinitas (cujus una est voluntas et 
operatio) fecit. Non autem in utero Virginis prius 
caro suscepta est, et postmodum divinitas venit in 
carnem ; sed mox ut Verbum venit in uterum,servata 
veritate propria nalura factum est caro et perfectus 
homo, id est, in veritate carnis et anim natus ost. 
De hoc etiam Greg. in moralibus ait: Angelo nun- 
tiante, et Spiritu ádveniente, mox Verbum in utero, 
mox intra uterum Verbum caro. 


DISTINCTIO III. 
DE CARNE QUAM VERBUM ASSUMPSIT, QUALIS ANTE 
FUERIT, ET QUALIS ASSUMPTA 8IT. 


1. Queritur ctiam de carne Verbi, an priusquam 
conciperetur obligata fuerit peccato, an et talis as- 
sumpta fuerit a Verbo? Sane dici potest, et credi 
oportet, juxta sanctorum attestationis convenien- 
tiam,ipsam prius peccato fuisse obnoxiam sicut reli- 
qua Virginis caro ; sed Spiritus sancti operatione ita 
mundatam, ut ab omni peccati contagione immunis 
uniretur Verbo, pana tantum, non necessitate, sed 
voluntate assumentis, remanente. Mariam quoque 
totam Spiritus sanctus, cam preveniens, à peccato 
prorsus purgavit, et a fomite peccati etiam liberavit, 


"161 


vel fomitem ipsum penitusevacuando(utquibusdam 
placet), vel sic debilitando et extenuando, ut ei post- 
modum peccandi occasio nullatenus extiterit. Poten- 
tiam quoque generandi absque viri semine Virgini 
. preeparavit.Ita enim verba Evangelii docent,ubi Án- 
- gelus Virginem alloquensait, Luce 1: Spiritussanctus 
superveniet in te, ebvirtus Altissimi obumbrabit tibi.Et: 
Quod nascetur ex le sanctum, vocubitur Filius Dei. Cui 
: sacra Virgo respondit : Ecce ancilla Donuni; fiat mihi 
secundum verbum tuum.Quod exponensJoan.Damasc. 
ait, lib. 3de Fid. orthod.,c. 2 : Pest consensum au- 
tem sancte Virginis Spiritus sanctus supervenit in 
: eam, secundum verbum Domini quod dixit Angelus, 
-purgans ipsam,et potentiam deitatis Verbis recpti- 
vam praparans,simulautem et generativam.Ettunc 


obrumbravit ipsam Dei altissimi per seSapientia et 


virtus existens, id est, Filius Dei Patris óposcwx, id 
: est,consubstantialis,sicutdivinum semen.Etcopula- 

vit sibiipsi,ex sanctissimis et purissimisipisusVirgi- 
- nissauguinibus, nostre antiqui conspersionis car- 
: nomanimatam anima rationali et intellectiva; non se- 
 minans,sed perSpiritum sanctum creans : quare si- 
: mul caro,simul Dei Verbi caro,simul caro animata ra- 
-tionalis etintellectiva.Exhis perspicuum fit quod ante 


diximus, carnem, scilicet, Verbi simul conceptam et 


-assumptam;eamdemque,imo totamVirginem,Spiritu 
-Bancto [reventente,ab omnilabe peccati castificatam. 
Cui collata est potentia novo more generandi, ut sine 
.coitu viri,sine libidine concipientis in utero Virginis 
celebraretur conceptus Dei et hominis.1lla enim caro 


-quam Deus de Virgine sibi unire dignatus est,sine 


vitio concepta, sine peccato nata est. Hano tamen 


carnem non colestis, non aeria, non alterius cujus- 


que putes esse nature; sed ejus, cujus est omnium 
hominum caro. (Aug., lib. de Fide ad Petrum, cap. 
2, in medio.) 
' Auctoritate firmat ex tunc fuisse Virginem immunem 
a peccato. 
2. Quod autemsacra Virgoex tuncabomni peccato 
immunis extiterit, Augustinus evidenter ostendit in 


libro de Natura et Gratia,cap. 26, inquiens : Excepta 


- sanota virgine Maria,de qua propter honoremDomini, 
nullam prorsus, cum de peccatis agitur, haberi volo 
quaestionem.Indeenim scimusquod ei plus sit gratie 
collatum ad vincendum exomni parte peccatum,quod 

: concipere ac parere meruit quem constat nullum ha- 
buisse peccatum.Hac ergo Virgine excepta,si omnes 
sancli et sanct» congregari possent,et querereturab 

"eis an peccatum haberent, quid respoderetur nisi 

: quod Joannes ait, c. 1 : Si dixerimus quia peccatum 
tior. habemus, nos ipsos seducimus ? Illa autem Virgo 
singulari gratia preeventa est atque repleta, ut ip- 

-sum haberet ventris sui fructum, quem ex initio 
habuit universitas Dominum ; ut illud quod nasce- 
batur ex propagine primi hominis, tantummodo 

eneris, non criminis originem duceret. 

 ouare non fuit Christus decimatus in Abraham, sicut 

Levi, cum caro quam accepit in eo, fuit peccato ob- 

nozia. 

3. Cum autemilla caro,cujus excellentia singularis 
verbis explicari non valet,antequam esset Verbo unita 
obnoxia fuerit peccato in Marta et in aliis a quibus 
propagatione traducta est, non immerito videri po- 
test in Abraham peccatosubjacuisse,cujus universa 

: caro peccato subjacebat.Unde queri solet quareLevi 
decimatus dícatur in Abraham et non Christus,cum 

- in lumbis Abrahe uterque fuerit secundum matcria- 
lem rationem,quando Abraham decimatus est,et de- 
cimas dedit Molohisedech. Tuncenim Apostolns Levi 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III. DIST. IIT. 


368 


gcilicet per carnis libidinem : sicut etiam in Adam 
omnes peccaverunt, Rom. 5. sed non Christus. Unde 
August. super Genes., lib. 10, ibid., c. 19: Sicut in 


: Adam peccante, qui in lumbisejuserant peccaverunt 


sic Abraham dante decimas,quiin lumbis ejus erant, 

decimati sunt. Sed hoc non sequitur in Christo, licet 

in lumbis Ade et Abrahae fuerit; qui non secundum 
concupiscentiam carnis inde descendit. Cum ergo 

Levi et Christus secundum carnem essent in lumbis 

Abrahe,quando decimatus est, ideo pariter decimati 

nonsunt,quiasecundumaliquem modumnon eratibi 

Christus quo erat ibi Levi (ibid. cap 20). Secundum 

rationem quippe illam seminalem ibi fuit Levi, qua 

ratione perconcubitum venturuseratin matrem ; se- 
cundum quam rationem non erat ibi Christi caro, 
quamvis secundum ipsam ibi fuerit Marie caro. Ille 
ergo decimatus estin Abraham, qui sic fuit in lumbis 

Abrahs,sicut ille fuit in lumbia patris sui ; id est,qui 

sic est natus de patre Abraham, sicut ille de pa- 

tre suo natus est, scilicet per legem carnis, et in- 

visibilem concupiscentiam. (lbid. c. 2.) 

Qua ralione caro Christi dicta est in Scriptura non 
fuisset peccatrix, sed. similis; quo aperitur quare 
obligata peccato non fuit in Chrislo. 

4. Quocirca primitias nostre masse recte assum- 
psisse dicitur Christus,quia non carnem peccati,sed 
similitudinem carnis peccati accepit. Misit enimDeus 
Filium suum, ut Apostolus ait ad IHtom. 8, ?n simili- 
tudinem carnis peccati. Assumpsit enim Verbum car- 
nem peccatrici similem in poena, et non in culpa, et 
ideo non peccatricem. Cretera vero hominum omnis 
caro peccati est. Sola illius non est caro peccati, quia 
non eum mater concupiscentia, sed gratia concepit ; 
habet tamen similitudinem carnis peccati per passi- 
bilitatem et mortalitatem,quiaesuriit,sitiit,et hujus- 
modi.Licet ergo eadem caro sit ejus qua est nostra 
non tamen ita facta estin utero sicut nostra. Est enim 
sanctificata in utero, et nata sine peccato,et nec ipse 
in illa unquam peccavit. In pena ergo similis est 
nostre, non in qualitate peccati ; quia pollutionem 
qua ex concupiscentie motu concepta est, omnino 
non habuit, nec ex carnali delectatione nata est.Venit 
ergo ad corpus immaculatum, quod preter libidinis 
concu piscentiam fuit conceptum ; nec illud in se ha- 
buit vitium, quod in aliis est causa peccati, nec in eo 

eccavit. Idcoque vere dicitur Verbi caro non fuisse 
in Christo obligata peccato. 

Quidam videntur adversari illi sententie qua. dictum 
est carnem Christi non prius conceplam quam as- 
sumplam. 

5. Illi autem sententis»,qua supra diximus carnem 
Verbi non ante fuisse conceptam quam assumptam, - 
videtur obviare quod August.ait super Joannem, ubi 
legitur, cap. 2 : Solvite templum hoc,et in tribus die- 


- bus excitabo illud. Dixerunt ergo Judei: Quadraginta 


et sez annis zdificalum est hoc templum. et in. tribus 
diebus excitabis illud ? Hic, inquit,lib.de Trin.4,c.5, 
numerus perfectioni dominici corporis convenit, 
quia,ut dicunt physici,tot diebus forma humani cor- 
poris perficitur. Horum occasione verborum quidam 
dicere preesumpserunt, dominici corporis formam tot 
diebus ad modum aliorum corporum perfectam, et 
membrorum lineamentis distinctam,et mox Verbum 
dicitur sibi unisse carnem et animam ; et hoc modo 


: dicunt illum numerum perfectioni dominici corpo- 


ris convenire.Sed alia raiio illius dicti extitit, ex qua 
sana oritur intelligentia verbi. Non enim ideo illud 
dixit August , quia mox ut caro illa opere Spiritus 
sanctisanctificataet a reliqua separata fuit, Verbo Dei 


cum anima uniretur, ut perfectus et verus Deusesset, 
perfectus et verus homo; sed quia membrorum illius 
dominici corporis distinctio in ipso momento conce- 


: decimatum dicit in Abraham, tanquam in materiali 
- e8us8 ; quia ea decimatione sicut. Abraham minor 
" Melchisedech ostenditur, cui personaliter decimas 


$olvit,ita et Leviticus ordo,qui in Abrabam secundum 
' rationem seminalem erat, ct ex eo per concupiscen- 
tiam carnis descendit. Christus autem non est deci- 


ptionis unionis Dei et hominis adco tenuis erat et 
parva,ut humano visui vix posset subjici, diebus au- 
tem illis quos Aug.memorat perfecta est, et, notabi- 


lis facta. Incarnatum est ergo Verbum,ut ait Joan. 


matus, quia, licet ibi fuerit secundum carnem, non | 
Damasc. , lib. de orthodoxa fide 3, cap. 7, in flne, et 


- tamen inde descendit secundum legem communem. 


103 


a propria incorporalitate non excessit ; et totum in- 

carnatum est,et totum est incireumscriptum. Mino- 

ratur corporaliter et contrahitur ; et divine est. in- 

circeumscriptnm, non coextensa carno ejus cum in- 

circumscripta divinitate. In omnibus igitnr qui su- 
er omnia erat et in utero sancto genitricis existe- 

bat, sed in ipsa per actum incarnationis. 

DISTINCTIO IV. 

QUARE IN SCRIPTURA S.EPIUS TRIBUATUR INCARNATIO 
QUAE OPUS EST TRINITATIS, SPIRITUI SANCTO, ET DE 
IPSO CHRISTUS ETIAM CONCEPTUS ET NATUS DICATUR. 
1. Cum vero [Incarnatio Verbi, sicut in superi^ri- 

bus tractatum est,operatio vere sit Patris et Filii, et 

Spiritus sancti,investigationedignum nobis videtur, 

quare in Scriptura Spiritui sancto hoc opus saepius 

tribuatur,et de ipso Christus conceptus et natus me- 
moretur.Non enim ideooperatio Incarnationis Spiri- 
tui sancto s»pius tribuitur,quod eam ipse solus sine 

Patre ac Filio fecerit ; sed quia Spiritus sanctus est 

charitas et donum Patris M Filii ; et ineffabili Dei 

charitate Verbum caro factum est, et ineffabili Dei 
dono Filius Dei sibi univit formam servi. Non ergo 
frequens denominatio Spiritus sancti, ab illo opere 

Patrem vel Filium secludit ; sed potiusuno nominato 

tres intelliguntur, sicut fit sepe in aliis operibus. 

UndeAugust. super hoc movens quzstionem,in hunc 

modum eamdem determinat in Enchir.,ita inquiens, 

c. 38: Cum illam creaturam quam Virgo concepit et 

peperit,quamvis ad solam personam Filii pertinen- 

tem, tota Trinitas fecerit (neque enim separabilia 
sunt opera Trinitatis), cur in ea facienda Spiritus 
sanctus solus nominatus est? Àn etiam quando unus 
trium in aliquo opere nominatur, universa operari 

Trinitas intelligitur ? ita vere est, et exemplis docc- 

ri potest. Audisti propositam questionem, ejus- 

demque solutionem vel expositionem. 

. Quo sensu dicatur Christus conceptus et natus de Spi- 

ritu sancto. 

2. Sed non est in hoc diutius immorandum.Illud 
enim movet, quomodo dictus est Christus natus de 
Spiritu sancto, cum Filius nullo modo sit Spiritus 
sancti. Numquid dicturi sumus Patrem hominisChri- 
sti esse Spiritum sanctum, ut Dcus Pater Verbuin 
genuerit, Spiritus sanctus hominem,ex qua utraque 
substantia Christus unus esset, et Dei Patris Filius 
secundum Verbum, et Spiritus sancti Filius secun- 
dum hominem,quod eum Spiritus sanctus tanquam 
Pater ejus de matre Virgine genuisset? Quis hoc di- 
cere andebit, cum hoc ita sit absurdum, ut nulle 
fidelium aures id valeant sustinere ?Proindc cum fa- 
teamur Christum natum de Spiritu sancto ex Maria 
Virgine,quo modo non sit FiliusSpiritus sancti,et sit 
Filius Virginis,cum et de illo et de illa sit natus, ex- 

licare difficile est. Procul dubio non sic de illo, ut 
e Patre ; sic autem de illa, ut de matre natus est. 

Non est autem concedendum quidquid de aliqua re- 

nascitur, continuo ejudem rei filium nuncupandum. 

Ut enim omittam aliter de homine nasci filium,aliter 

capillum, aliter pediculum et lumbricum, quorum 

nihil est filius ; ut ergo hec omittam, quoniam 
tante rei deformitercomparantur,certe qui nascun- 
tur ex aqua et Spiritu sancto, non aquz filios eos 
recte quispiam dixerit ; sed dicuntur filii Dei Patris 
et Matris Ecclesic. Sic ergo de Spiritu sancto natus 
est Christus, nec tamen filius est Spiritus sancti. 
Sicut e converso non omnes qui dicuntur alicujus 
filii, consequens est ut deilloetiam nati essedicantur, 
ut illi qui adoptantur. Dicuntur etiam filii gehennae, 
non ex illa nati, sed in illam przparati.Cum itaque 
de aliquo nascatur aliquid,et non lta ut sit filius; nec 
rursus omnis qui dicitur filius, de illo sit natus, cu- 
jus dicitur filius, profecto modus iste quo natus est 

Christus de Maria sicut filius, et de Spiritu sancto 

non sicut filius, insinuat nobis gratiam Dei, quahomo 

nullis meritis precedentibus in ipso exordio nature 
sui quo esse capit, Verbo Dei copularetur in tan- 
tam presone unitatem ut idom esset lilius Dei, qui 


PETRI LOMBARDI. 


104 


filius hominis, et filius hominis qui Filius Dei : et sic 
in nature humane susceptlione,fieret quodammodo 
ipsa gratiailli homini naturalis,qua nullum possitad- 
tmmittere peccatum.Que gratia ideo per Spiritum san- 
ctum est significata, quia ipse proprie sic est Deus, 
ut sit etiam Dei donum. Per hoc ergo quod de Spi- 
ritu sancto esse nativitas Christi dicitur, quid aliud 
quam ipsa gratia Dei demonstratur,qua mirabili et 
ineffabili modo Verbo Dei est adjunctus atque con- 
nexus, et divina gratia corporaliter repletus. 
Alia ratio, qua dicatur natus de Spiritu sancto. 

3. Potest etiam dici Christus secundum hominem 
ideo natus de Spiritu sancto,quia eum fecit.In quan- 
tum enim homo est,et ipse factus est.ut ait Aposto- 
lus, Galat. 4. Conceptus ergo et natus de Spiritu 
sancto esse dicitur,non quod Spiritus senctus fuerit 
Virgini pro semine;non enim de substantia Spiritus 
sancti semen partus accepit, sed quia per gratiam 
Dei et operationem Spiritus sancti de carneVirginis 
est assumptum,quod Verbo est unitum. Et in Evan- 
NI Matt.1, secundum hano intelligentiam legitur 

e Maria quod inventa est in utero habens de Spiritu 
sancto. Cujus dicti rationem Amb.,t. 2, insinuans in 
lib. 2 de Spiritu sancto, c. 5, ait: Quod ex aliquo est, 
aut ex substantia, aut ex potestate ejus est. Ex sub- 
stantia, sicut Filius,qui a Patre vel ex Patre; et Spi- 
ritus sanctus, qui a Patre et Filio procedit. Ex po- 
testate autem,sicut,ex Deo omnia.Quomodo ergo in 
utero hubuit Maria ex Spiritu sancto? Si quasi ex 
substantia,ergo spiritus in carnem et ossa conversus 
est. Non utique. Si vero quasi ex operatione et po- 
testate ejus Virgo concepit, quis neget Spiritum 
sanctum dominica incarnationis auctorem 
Quare Apostolus dicat Christum factum, cum nos eum 

esse fateamur natum. 

4. Sed quaeri potest, cum nos Salvatorem natum 
profitesmur,curApostoluseum faerum dicatezsemine 

avid, Rom. 1, alio loco,Galat. 4, factum ez muliere, 
cum aliud sit fleri, aliud nasci ? Aliquid ergo signifi- 
cavit hoc dicto.Quia enim non humano semine con- 
creta est caro Domini in uteroVirginis, et corpus ef- 
fecta, sed effectu et virtute Spiritus sancti,ideo Apo- 
stolus dicit factum,non natum ; aliud estenim semine 
&admixtoetsanguinecoagulato generare;aliud est non 
permixtione,sed virtute procreare ; possunt enim ho- 
mines generare filios, sed non facere. Ecce quare di- 
cit Apostolus factum, et non natum, ne ejus scilicet 
nativitas qua fuit sine virili semine, nostre similis 
putaretur,queconficiturseminum commixtione.Ideo 
autem cum factum diceret Apostolus,addidit ex se- 
mine David,quia etsi non intercessit semen hominis 
in conceptione Virginis, tamen quia ex ea carne 
Christus formatus est qua constat ex semine, rec- 
te dicitur quia factus est. 


DISTINCTIO V. 
81 PERSONA VEL NATURA PERSONAM VEL NATURAM AS- 
SUMPSIT, ET SI NATURA DEI INCARNATA SIT? 


1.Preterea inquiri oportet,cum ex premissis con- 
gtet Verbum Dei carnemetanimam simul assumpsis- 
sein unitatem persons,quid horum potius conceden- 
dum sit, scilicet quod persona personam, vel natura 
naturam,vel persona naturam,vel natura personam 
assumpserit. Et an ita conveniat dici divinam natu- 
ram esse incarnatam, sicut Deus incarnatus,et Ver- 
bum incarnatum sane dicitur. H»c inquisitio sive 
quaerendi ratio,juxta sacrarum auctoritatum testimo- 
nia,partimimplicitaatque perplexa, partim vero ex- 
plicitaestet aperta.Certum estenim et sine ambigui- 
tate vorum, quod non natura personam, nec persona 
personam,sed personu naturam agsumpsit;quod san- 
ctorum subditis comprobatur testimoniisetastruitur 
documentis. Ait enim Aug. in lib. de Fide ad Pe- 
trum: Deus unigenitus dum conciperetur,veritatem 
carnis accepit ex Virgine ; et cum nasceretur,integri- 
tatem virginitatis servavit in matre; et paulo post: 
SicDeus humanam naturam in unitatem persone sus- 





"65 
cepit, juod se humilians per misericordiam incor- 
rupie Virginis uterumex eanasciturus implevit. For- 

mnam ergo servi, id est, naturam servi, in suam acce- 

pit ille Deus personam. Item : Deus Verbum non ac- 
cepit persquam hominis, sed naturam. Item : Dei 

Filius unigenitus, ut carnem hominis animamque 

mundaret,susceptione carnisanimeque rationalisin- 

carnatusest. Hisaliisque pluribus auctoritatibusevi- 
denterostenditur, non naturam personam, nec perso- 

nam personam, sed personam naturam accepisse. i)e 

quarto vero questionis articulo,utrum scilicet natura 

naturam assumpserit, scrupulosa etiam inter doctos 

uzstio est, quia et in hoc plurimum dissentire vi- 

entur, qui auctoritate priclari aliisque doctioresin 
sacra Pagina existerunt; nec tantum alii ab aliis, ve- 
rum etiam iidem a seipsts dissonare videntur, sicut 
subjecta capitula docent.Legiturenimin concilio To- 
letano II : Solum Verbumcaro factum est, et habitavit 
innobis. Etcum tota Trinitas operata sit formationem 
suscepti hominis, quoniam inseparabilia sunt opera 

Trinitatis,solustamen Filiusaccepit hominem in sin- 

gularitatem persone,nonin unitatem divine natura, 

1d est, quod est proprium Filii, non quod eommune 
est Trinitati. Item in concilioII Toletano: Unius sub- 
stantie credimus Deum Patrem, et Filium, et Spiri- 
tumsanctum; non tamen dicimus uthujus Trinitatis 
unitatem Maria Virgo genuerit, sed tantum Filium, 
qui solus naturam nostramin unitatem personesum 
assumpsit.Incarnationem quoque hu ] us Filii Dei tota 

Trinitasoperata esse credenda est.Solustamen Fili: 
formam servi accepit in singularitatem persona. His 
insinuari videtur quod persona tantum non natura 
naturam assumpserit.Si enim quod communeest 'Tri- 
nitati, non accepithominem,ergo non natura divina, 
quas communis est tribus personis. Cui videtur ob- 

viare quod August. aitin lib. de Fide ad Petrum: Nec 

divinitas, inquit, Christialienaesta natura Patris; se- 
cundum illud, Joan. 1: In principio erat Verbum; nec 
humanitasejus aliena est a natura matris, secundum 

id quod Verbum caro factum est.Illaenim natura qua 

semper genita manetex Patre, naturam nostram sine 

peccato suscepit, ut nasceretur ex Virgine. Hac au- 
ctoritate videtur tradi quod divinanatura humanam 
suscepit. Ubi vehementer moveri possumus, quod 
eam genitam «eternaliter ex Patre dicit, nisi forte na- 
tura pro persona hic accipiatur ; alioquin si dixerimus 
naturam tribus personis communem genitam esse, 
occurrunt nobis ex adverso quesupra in tractatu de 

Trinitate disseruimus, ubidiximus non naturam na- 

turam, scd personam personam genuisse. Quia si na- 

turagenuissetnaturam,cim una eademquesitnatura 

Trinitatis, eadem res seipsam genuisset. Quod Aug. 

fieri posse negat. Sed àlibi certum reperimus docu- 

mentum, quonatura naturam assiumpsisse monstra- 
tur. Ait enim August.,in primo lib.de Trin.: Etiam 
seipso Christus factus est minor, formam servi acci- 

piens. Neque enim sic accepit formam servi ut a- 

mitteret formam Dei,in qua erat equalis Patri; ut in 

formaserviet in forma Dei idem ipse sit unigenitus 

Filius Patris; quia forma Dei aecepit formam servi. 

Si autem forma Dei formam servi accepit, sine dubio 

natura naturamaccepit. Forme enim nominenatura 

significatur, ut August. evidenterdocetinlib. de Fide 
ad Petrum. Cum, inquit, de Christo audisquiain for- 
ma Dei erat, oportet te agnoscere firmissimeque te- 
nere in illo forme nomine naturalem plenitudinem 
debere intelligi.In forma Dei ergo erat, quia in na- 
tura Dei Patris semper erat, de qua natus erat. Hila- 
rius qusque, in lib. 12 de Trinitate, ita ait : Essein 
forma Dei non alia intelligentia est, quam in Dei ma- 
nere natura. Didicisti nomine formze intelligentiam 
fieri natur», ataudistiquod forma Dei formamservi 
guscepit. Undeconsequensest quod natura divina na- 
turam humanam suscepit. Quod etiam Ilieron, in 

Explatatione fidel evidenterinsinuat, inquiens ad Da- 

masc. : Passus est FiliusDei, non putative,sed vere, 

secundum illud : Passusest quod pati poterat, id est, 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IlI, DIST. V. 


166 


nonsecundumillam substantiam que assumpsit,sed 
secundum illam quas assumpta est. Ex quo apparet 
divinam substantiam assumpsissehumanam.Ex ver- 
bisautem August. superius positis, adhibita diligen- 
tiainnui videtursolum Verbum carnem factum et na- 
turam solum suscepissehumanam ; et divinam natu- 
ram, eadem accepisse. Ait enim, de Fide ad Pe- 
trum, c. 2, in fine : Trinitas nos sibi reconciliavit per 
hoc qued solum Verbum carnem ipsa Trinitas fecit. 
In quo sic veritasincommutabilis manet divine hu- 
manaeque nature, ut sicut verasemper estejus divi- 
nitas,quam de Patre habet,ita vera semper et incom- 
mutabilis ejussithumanitas,quam sibi unitam sum- 
ma Divinitas gerit. Ecce et solum Verbum dixitcar- 
nem tactum, ethumanitatem divinitati unitam.Idem 
quoque superius dixit servilem formam aa solo Filio 
susceptam, quam tota Trinitas fecit. Jam facile est 
agnoscere quam diversa et multiplicia super ques- 
tione proposita auctores tradiderunt. ideoque poste- 
riores ea legentes, varias atque contrarias, ex pre- 
dictis occasionem sumentes, promunt sententias. 
Quid de hoc tenendum sit. 

2. Nos autem omnis mendacii et contradictionis 
notam asacris Paginissecludere cupientesorthodoxis 
Patribus atque catholicis doctoribus nulla prava in- 
telligentie suspicione notatis, consentimus dicentes, 
et personam F'ilii assumpsisse naturam humanam, et 
naturam divinam humane natura in Filio unitam, 
eamque sibi unisse vel assumpsisse. Unde et vere in- 
carnata dicitur. Quod vero dicitur solus Filius for- 
mam servi accepisse, per hoc non excluditur divina 
natura ab acceptione servilis forme ; sed alie due 
persone, Pater scilicel et Spiritus sanctus. Item et 
illud aliud, scilicet, id quod est proprium Filii, non 
quod commune est Trinitati, hominem acce pio gic 
oportet intelligi, id est, proprie in hypostasi Filii, non 
in tribus communiter personis, divina natura huma- 
nam naturam sibi univit. Qui sensus ex verbis Joan. 
Damasc.,in lib.3 de orthodoxa Fide,cap. 6, confir- 
matur, qui totam divinam naturam in una hyposta- 
seon incarnatam esse cvidenter asserit, dicens : In 
humanatione Dei Verbi aimus omnem et perfectam 
naturam deitatisin unahypostaseonincarnatam esse 
id est, unitam humane nature,etnon partemparti. 
Omnienim humane nature animus esse unitam om- 
nem deitatis naturam vel substantiam. Item eadem 
est natura in singula hypostaseon, id est, personarum 
et quando dicimus naturam Verbi incarnatam esse, 
secundum beatos, scilicet secundum Athanasium et 
Cyrillum, deitatem dicimus esse unitam carni, et 
unam naturam Dei Verbi incarnatam confitemur. 
Verbum autem et quod communeestsubstantie pos- 
sidet,et quod proprietatisest habens hypostas eos, id 
est, persona. Et ex his manifeste ostenditur quod 
natura divina incarnata est. Unde et eadem vere di- 
citur suscepisse humanam naturam. 

An divina natura debeat dici caro facta. 

3. Sed queritur utrumeadem divina natura debeat 
dici caro facta,sicut Verbum dicitur carofactum ? Si 
enim idem est incarnari quod est carnem fieri, vi- 
deri potest ita debere dici, quod sit caro facta sicut 
dicitur incarnata. Ad quod dicimus, quia si illud di- 
clum in sacra Scriptara reperitur, ex eadem intel- 
ligentia acciperetur, qua cum dicitur incarnata. Sed 

uia illud auctoritas subticuit, atque locutionis mo- 
us nimam videretur facere expressiongm si natur& 
divinadicereturcaro facta, melius silere hoc puto vel 
negare, quam temere asserere ; ne, si illud dicatur, 
convertibilitas nature in naturamsignificari putetur. 
ix praemissis indutabiliter constat quod persona 
Verbi, sivenatura, hominis naturam, scilicet carnem 
et animumassumpsit, sed non personam horninis.Si 
autem natura divina naturam hominis accepit,quare 
non dicilur facta homo vel esse homo, sicut Verbum 
Dei?Ad quod dici potest quod Dei Filius dicitur factus 
homo yel esse homo, non solum quia hominem ae 
sumpsit, sed quia ipsum in unitatem el singulari' 


M61 


'tem sui et persone accepit. Natura autem divina ho- 
minem quidem accepit, id est, hominis formam sibi 
.univit,sed noninsingularitatem et unitatem spi.Ser- 
. vata enim proprietate acdiversitate duurum natura- 
rum, persone singularitas extitit ; ideoque non sic 
. dicitur divina natura essehomo vel facta bomo,sicut 
.Dei Filius. Quidam tamen indifferenter utrumque 
concedunt. 
Quare non acccpit. personam hominis, cum hominem 
acceperit. 
4. Ideo vero non personam hominis assumpsit, 
quia caro illa et anima illa non erant unita in unam 
ersonam,quam assumpserit; quianonexiilaconsta- 
.bat persona, quando iilis unitum Verbum est.Nam 
sibi invicem unita sunt simul cum Verbo. Altera ta- 
men unione invicem unita sunt illa duo, scilicet ani- 
ma et caro ; alia unione Verbo unita sunt. Quia alia 
est unio anime illius ad carnem, et alia est unio Vor- 
. bi ad animam illam, et ad carnem. Non crgo accepit 
. Verbum Dei personsm hominis, sed naturam; quia 
non erat ex carne illa et anima illa una composita 
personaquam Verbum accepit,sed accipiendo univit, 
et uniendo accepit. 
. Gontra hoc oppositio,qua probare quidam volunt perso- 
nam accepisse personam. 
5.Hicaquibusdam opponitur quod persona assum- 
psit personam.Persona enim est substantia rationalis 
individue nature, hoc autem est anima. Ergo si ani- 
. mam assumpsit, et personam; quod ideo non sequi- 
. tur quia anima non est persona quando aliirei unita 
est personaliter, sed quando per se est, absoluta 
enim a corpore persona est,sicuti angelua.Illa autem 
anima nunquam fuit, quin csset alibi rei conjuncta. 
Ideoque non eaassump!a,persona est assumpta. Ali- 
ter quoquenituntur probareVerbum Dei assumpsisse 
personam,quia assumpsitaliquemhominem.Assum- 
sit enim hominem Jeusum Christum,ergo aliquem 
ominem. Quod autem hominem Jesum Christuin 88- 
sumpserit, Aug.,in ExpositioneSymboli, sub anathe- 
. mate tradit, dicens : Si quis dixerit atque crediderit 
hominem Jesum Christum Filio Deiassumptum non 
fuisse, anathema sit;qui etiam in pluribusScripture 
locis hujusmodi utitur locutionibus:Illehomo aVerbo 
est assumptus:llle homo factus est Christus. Et Pro- 
: pheta, ps. 54, de homine Christo loquens Deo ait : 
Beatusquemelegisli et ssumpsisti, elc. Ex quibuscon- 
sequi videtur quod aliquis homo assumptussita Ver- 
.bo, et ita persona a persona sit assumpta. Sed quia 
hoc nefas est dicere aul sentire, premissa locutio- 
neseisque similes sccundum hanc intelligentiam sa- 
ne accipi debent, ut homo Christus, sive homo ille, 
sive quinam homo dicatur assumptus a Verbo, sive 
unitus Verbo;non quia hominis persona sitassumpta 
vel unita Verbo, sed quia illaanima et caroitaassum- 
, pta sunt et unita Verbo, in quibus subsistit persona 
bei et hominis ut ad hominis naturam, non ad per- 
sonam respicias, cum assumptum vel unitum, vel 
quemdam vel aliquem in hujusmodi locutionibus 
cripturacommemorat. Quocirca cum quaritursine 
proposita auctoritate, an aliquis vel quidum sit as- 
sumptus a Verbo vel unitus Verbo; sine distinctione 
intelligentie non est hic reddenda responsio, quoni- 
am multiplex premissa est quaestio; sed instantiam 
. querentis ita determinando: Si de Hominis persona 
quaris, respondco : Non ; si de honrinis natura, di- 


co : Est. 

DISTINCTIO VI. 

DE INTELLIGENTIA HARUM LOCUTIONUM : DLUS FACTUS 
EST BOMO,DEUS EST HOMO : AN HIS LOCUTIONIBUS DI- 
CATUR DEUS FACTUS ESSE ALIQUID, YEL ESSE ALIQUID, 
VEL NON ESSE ALIQUID. 

1. Ex premissisautem emergit quistio plurimum 
continens utilitatis, sed nimium difficultatis atque 
perplexitatis. Cum enim constet ex predictis et aliis 

luribus testimoniisomnesque Catholici unanimiter 
ateantur, Deum factum esse hominem, et Christum 
verum Deum esse et verum hominem, queritur an 


PETRI LOMBARDI. 


168 


his locutionibus Deus factus est hoffio, Filius Dei fa- 
clus est filius hominis : Deus est homo, et homo est 
Deus, dicatur Deus factus esse aliquid, vel esse ali- 
quid, vel aliquid dicatur esse Deus ; ct an ita conve- 
niat dici : Homo factus est Deus, et filius hominis 
factus est Filius Dei, sicut, e converso, dicitur ; et, 
si ex his locutionibus non dicitur Deus factusesse ali- 
quid, vel esse aliquid, qua sit intelligentia harum 
locutionum etsimilium. [n hujus profunditatis rese- 
ratione et scrupulose questionis expositione pluri- 
mum differre inveniuntur sapientes. 
Quorumdam sententiam refert. 

2. Alii enim dicunt in ipsa Verbi Incarnatione bo- 
minem quemdamexanima rationaliet humana carne 
constitutum; exquibus omnis verus homo constitui- 
tur, et ille homo copit esse Deus, non quidem na- 
tura Dei, sed persona Verbi; et Deus ccpit esse 
homo ille. Concedunt etiam hominem illum assum- 

tum & Verbo et unitum Verbo, et tamen esse Ver- 

um :etearationetradunt dietum esse Deum factum 
hominem, vel esse hominem,quia Deus factus est, 
id est, cepit esse quedam substantia ex anima ra- 
tionali ethumanacarnesubsistens; etilla substantia 
facta est, id est, cepit esse Deus, non tamen demi- 
gratione nature in naturam, sed utriusque nature 
servata proprietate factum est,ut Deusesset illa sub- 
stantia, et illa substantia esset Deus. Unde vere di- 
citur : Deus factus est homo, et : Homo factus est 
Deus, et : Deus est homo, et : Homs Deus, et : Fi- 
lius Dei, filius hominis, et e converso. Cumque di- 
cant illum hominem ex anima rationali et humana 
carne subsistere, uon tamen fatentur ex duabus na- 
turis esse compositum, divina, scllicet, et humana; 
nec illius partes esse duas naturas, sed animam tan- 
tum et carnem. 
Auctoritates ponil quibus muniunt suam sententiam. 

3.Et nede suo sensu tantum loqui putentur,hanc 
sententiam pluribus muniunt testimoniis. Áit enim 
Aug., in lib. de Trin.. l. 43, c. 19, : Cum legitur : 
Verbum caro factum est, in Verbo intelligo verum 
Dei Filium; in carne agnosco verum hominis fllium, 


. et utrumque simul unam personam, Deum et homi- 


nem ineffabilis gratie largitate conjunctum. Idem in 
Ench. cap. 38 : Christus Jesus Deus de Deo est,homo 
autem natus est de Spiritu sancto ex Maria virgine. 
Utraque substantia, divina et humana, Filius est 
unicus Dei Patris omnipotentis, de quo procedit Spi- 
ritus sanctus, utrumqueunus;sed aliud propter Ver- 
bum, et aliud propter hominem : non duo filii Deus 
et homo, sed unus Dei Filius (ibid., c. 35). Deus sine 
initio, homo a certo initio. Idem in eodem, c. 36 : 
Quid natura humanain Christo homine meruit,ut in 
unitatem persone unici Filii Dei singulariter as- 
sumpta esset? Qua bona voluntas, quo bona opera 
precesserunt quibus meretur iste homo una fleri per- 
sona cum Deo? Numquid ante fuit homo, et hoc ei 
singulare beneficium prestitum est, ut singulariter 
promereretur Deum ; Nempe ex quo homo esse ca- 
pit non aliud ccpit esse homo quam Dei Filius, et 

ic unicus ; et propterea Dei Verbum, quia utab illo 
suscepta est caro, facta est utique Deus ; ut quem- 
admodum unaest persona quilibet homo,animascili- 
cet rationalis et caro, ita sit Christus una persona, 
Verbum et homo. Idem tract. 78 super Joan.:Agno- 
scamus geminam substantiam Christi, divinam,sci- 
licet, qua equalis est Patri, et humanam,qua minor 
est Patre; utrumqucautem simul non duo,sed unus 
est Christus, nesit quaternitas, non trinitas Deus.Ac 

er hoc Christus est Deus, anima rationalis et caro. 

dem quoque in lib. de Predestinatione sanctorum: 
Ille homo ut a Verbo Patri coxternoin unitatem per- 
sona assuinptus, Filius Dei unigenitus esset, unde 
hoc meruit? Quod bonum ejus precessit, ut ad hanc 
ineffabilem excellentiam perveniret? Faciente ac sus- 
Cipionte Deo Verbo, ipse homo ex quo esse copit, 
Filius Dei unicus esse cepit. Item homo quicumque 


, Magratia fit christianus, sicut gratia homoilleab ini- 


169 


tio factus est Christus.Idem in libro 13de Trinitate: 
Gratia Dei nobis in homine Christo commendatur. 
Quia nec ipse ut tanta unitate Deo vero conjunctus- 
una cum iilo persona Filius Dei fieret,ullis est pro, 
cedentibus meritis assecutus : sed ex quo homoesse 
coepit,ex illo est et Deus. Unde dictum est, Joan.1: 
Verbum caro factum est.Hilarius quoque in lib 10 de 
Trin.,ait : Christum non ambigimus esse Deum Ver- 
bum,neque rursus filium hominis ex anima et cor- 
pore constitisse ignoramus.His aliisque auctoritati- 
us utuntur;quihominem quemdam ex anima ratio- 
nali et carne compositum dicunt Deum factum, sed 
gratia, non natura. Sola enim gratia habuit ille 
horno, non mcritis vel natura,ut esset Deus sive Dei 
Filius, ut haberet omnem scientiam et polentiam 
quam habet Verbum cum quo est una persona.Nec 
tamen in superioribus legitur quod homo ille sit una 
persona cum Verbo,et sit ipsum Verbum ; sed eliam 
quod anima rationalis et caro eadem persona sit,et 
hristus sit et Deus. 
Aliorum sententia. 
4.Sunt autem et alii qui istis in perte consentiunt, 
sed dicunt hominem illum non ex anima rationali et 
carnetantum,sed ex humana et divina natura,id est, 
ex tribus substantiis divinitate,carne et anima,con- 
stare;et hunc Jesum Christum fatentur,et unam per- 
sonam tantum esse;ante incarnationem vero solum- 
modo simplicem,sed in incarnatione factam compo- 
sitam ex divinitate et humanitate. Nec est ideo alia 
persona quam prius,sed cum prius esset Dei tantum 
persona,in incarnatione facta est etiam hominis per- 
sona; non ut due esscnt persone,sed ut una et ca- 
dem esset persona Dei et hominis.Persona ergo que 
rius erat simplex,etinunatantum natura exiatens, 
in dpabus etex duabus subsistit naturis; et persona 
que tantum Deus erat, facta est etiam verus homo 
subsistens non tantuin ex anima et carne,sed etiam 
ex divinitate ;)nec tamen persona illa debet dici facta 
persona, quamvis dicatur facta persona hominis. 
acta est igitur illa persona (ut quibusdam placet) 
uiddam subsistens ex anima et carne; sed non est 
acta persona vel substantia,vel natura, et in quan- 
tum est illa subsistens, composita est; in quantum 
autem Verbum est, simplex est. 
Auctoritates etiam ponil,qua hanc probant sententiam. 
5.De hoc August.,in libro Sententiarum Prosperi, 
ait: Modis omnibus approbare contendimus sacrifi- 
cium Ecclesie duobus constare, et duobus confici : 
visibili elementorum specie, et invisibili Domini no- 
stri Jesu Christi carne et sanguine,sacramento et re 
sacramenti,id est,corpore Christi ; sicut Christi per- 
sona constat et conficitur ex Deoet hbomine,cum ipse 
Ghristus verus sit Deus et verus homo. Quia omnis 
res illarum rerum naturam et veritatem in se conti- 
net,ex quibus conficitur.De hoc eodem Joannes Da- 
masc.,lib.3 de orthodoxa Fide, cap. 5et 7 : in Domino 
nostro Jesu Christo duas quidem naturas cognosci- 
mus,unam autem hypostasim ex utrisque composi- 
tam.Incarnatus est ergoChristus,ex Virgine assu- 
mens primitiam nostre masse,utipsaextiteritin car- 
nehypostasis,que Dei Verbi hypostasis composita et 
facta fuerit,qua prius simpiex erat Verbi hypostasis. 
Composita vero ex duabus perfectisnaturis,deitate et 
humanitate,ut (eratipsa divine Verbi Deus filiationis 
characteristicum et determinativum idioma ; secun- 
dum quod divisa est a Patre et Spiritu sancto,et car- 
nis characteristicaet determinativa idiomata,secun- 
dumque differata matre et reliquis hominibus.Item, 
lib.eodem.cap.3 in medio capitis: Unam hypostasim 
Filii Dei confitemur in duabus naturis perfecte se ha- 
bentibus,deitatis et humanitatis; et incarnatam esse 
eamdem hypostatim;et hasduas naturas custodiri et 
manere in 1pso postunionem,non seorsum et secun- 
dum partes ponentes singulam,sed unitas invicem in 
unam oompositam hypostasim ; substantialem enim 
inquimus unionem,scilicet veram,et non secundum 
phontasiam;subetantialem autem non duabus naturis 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIBRI 1II, DIST. VI. 


710 


perficientibus alteram,scilicetunam compositam na- 
turam,sed unitas invicem in unam hypostasim com- 
ositam Filii Dei et manere eumdem substantialem 
ifferentiam determinamus. Quod creabile maneait 
creabile, et quod increabile increabile, et mortale 
mortale,et immortale imuortale, et. circeumscripti- 
bile circumscriptibile,et incircumscriptile incireum- 
scriptibile,et hoc quidem refulget miraculis.De hoc 
etiam Aug.,in lib.de Trin ,uit : Quemadmodum se- 
cundum deitatem una est Patris Filiique natura,ita 
eliam juxta humanitateii, cadem est matriset Filii 
una natura.Ex utraque ergo substantia et divinitatis 
et humanitatis unus atque idem est Deus,Dei et ho- 
minic Filius Jesus Christis,ut verus Deus,ita etiam 
hoino verus.lIdein eti: in lib. 13 de 'Trin., c. 17 : 
8ic Deo conjungi potuit humana natura, ut ex dua- 
bus substantiis fieret una persona. Ac per hoc jam 
est ex tribus. Deo,anima et carne.Hic aliisque pluri- 
bus auctoritatibus se muniunt,qui dicunt personam 
Christi compositam esse vel factam,sive constantem, 
ex duabus naturis,sive ex (ribus substantiis. 
Tertia aliorum sententia. 

6. Sunt etiam alii,qui in Incarnatione Verbi non 
solum personam ex naturis compositam negant,ve- 
rum etiam hominemaliquem siveetiam aliquam sub- 
stantiam ibi ex anima et carne compositam vel fa- 
ctam diffitentur.Sed sic illa duo, scilicet animam et 
carnem, Verbi persona vel nature unita esse aiunt,ut 
non ex illis duobus,velex his tribus aliquanatura vel 

ersona fieret sive componeretur,sed illis duobus ve- 
ut indumento Verbum Dcei vestiretur,ut mortalium 
oculis cungruenter appareret. Qui ideo dicitur vere 
factus homo,quia veritatem carnis et anima accepit. 
Que duo etiam in singularitatem vel unitatem sue 
persone accepisse legitur.non quia illa duo, vel ali- 
qua res exilliscompositasit una persona cum Verbo, 
vel sit Verbum, sed quia illis duobus accedentibus 
Verbo,non est personarum numerus auctus,ut fieret 
quaternitas in Trinitate;et quia ipsa persona Verbi 
quie prius erat sine indurnento, assumptione indu- 
menti non est divisa vel mutata,scd una eademque 
immutata permansit.Qui secundum habitum,Deum 
hominem frctum dicunt.Accipiendo enim hominem 
dictus est Deus,factus est homo ;et propter acceptum 
hominem, dicitur Deus vere esse homo : et propter 
assumentem Deum,dicitur homo esse Deus.Nam si 
essenlialiter,inquiunt illi,Deus esse homo,vel homo 
esse Deus intelligeretur,tunc si Deus assumpsisset 
hominem in sexu muliebri, et mulier essentialiter 
Dcus esset,et e converso. At potuit Deus assumpsisse 
hominem Jn sexu muliebri,potuit ergo mulier esse 
Deus, et e converso. (Greg. super Ezechielem.) 
Auctorifates inducit quibus haec sententia roboratur. 
7.Ne autemet isti de suo sensu influere videantur, 
testimoniisin medium productis quod dicunt confir- 
mant.Ait enim August.,in lib.de Gratia novi Testa- 
menti : Sicut non augetur numerus personarum,cum 
caro accedit anima ut sit unus homo,sic non augetur 
numerus personarum,cum homo accedit Verbo, ut 
sit unus homo Christus legitur itaque Deus homo, 
ut intelligamus hujus persone singularitatem,non ut 
suspicemur in carnem mutatam divinitatem. Idem 
quoque tractans illud verbum Apostoli, Philip. 2 : 
Habitu inventus est ut homo,manifeste ostendit Deum 
dici factum esse hominem,vel esse hominem secun- 
dum habitum in lib. 83 Questionum, ita inquiens, 
q.75 : Multis modis habitum dicimus : vel habitum 
animi,sicut discipline perceptionem usu firmatam; 
vel habitum corporis,sicut dicimus alium alio vali- 
diorem ;vel habitum eorum qua membrisaccommo- 
dantur extrinsecus,utcum dicimus aliquem vestitum 
velcalceatum,ethujusmodi.In quibus omnibus gene- 
ribus manifestum est in ea re dici habitum,que acci- 
dit vel accedit alicui,ita ut eam possit etiam non ha- 
bere.Hoc autem nomen ductum est ab illo verbum 
quod est habere.Habitus ergo in ea re dicitur, que 
nobis ut habeatur vel accidit vel accedit. Verumtamen 


TA 


hoc interest,quia quidam eorum que accidunt vcl 
accedunt,ut habitum faciant non mutantur,sed ipsa 
mutant in se integra et inconcussa manentia; icut 
sapientia accedens homini,non ipsa mutatur,sed ho- 
minem mutat,quem de stulto sapientes facit. Qua- 
dam vero sic accidunt vel accidunt,ut mutent et mu- 
tentur,ut cibusquiamittens speciem suam in corpus 
vertitur, et nos cibo refecti, ab exilitate atque lan- 
guore in robur atque valentiam mutamur.Tertium 
genus est, cum ea qua accidunt vel accedunt, nec 
mutant ea quibusaccidunt,nec ab eis psa mutantur, 
sicut annulus positus in digito;quod genus rarissime 
reperitur.Quartum genus est cum ea que accidunt 
vel accedunt, mutantur non a sua natura,sed aliam 
speciem et formam accipiunt:ut et vestis,qua deje- 
cta atque deposita non habet eam formam quam su- 
mit induta. induta enim membris accipit formam 
quam non habebat exuta; quod genus congruit huic 
comparationi.Deus enim Filius semetipsum exinani- 
vit,Philipp.2,non formam suam mutans,sed formam 
servi accipiens;neque conversus aut transmutatus in 
hominem missa incommutabili stabilitate, sed in 
similitudinem hominum factus est ipse susceptor, 
verum hominem suscipiendo habitu inventus est ut 
homo, id est, habendo hominem inventus est ut 
homo, non sibi,sed eis quibus in homine apparuit. 
Quod autem dicit ut hbomo,veritatem exprimit. No- 
mine ergo habitus satis significavit Apostolus quali- 
ter dixerit in similitudinem hominum [factus,quia non 
transfiguratione in hominem,sed habitu factus est, 
cum indutus esthominem,quem sibi uniens quodam- 
modo atque conformans immortalitati eternitatique 
sociaret.Nonergo oportetintelligi mutatum esse Ver- 
bum susceptione hominis sicut ncc membra vesle 
indutamutantur: quamvis illasusceptio ineffubiliter 
susceptum suscipienti copularet. His verbis aperte 
innuere videtur AÁugust.Deum dici factum hominem 
secundum habitum. Qui etiam ipsius Incarnationis 
modum volens exprimere,querentibus,in lib. 4 de 
Trinit., ait,cap. 21 sive ultimo : Si queritur Incar- 
natio quomodo facta sit,ipsum Verbum Dei dico car- 
nem factum,id est hominem factum , non tamen in 
hoc quod factum est,conversum atque mutatum;sed 
carne,utcarnalibus congruenter appareret,indutum. 
Ita sane factum.ut ibi sit non tantum Verbum Dei et 
hominiscaro,sed etiam rationalis hominis anima.At- 
que hoc totum et Deus dicatur propter Deum,et ho- 
mo propter hominem. Quod si difficile intelligitur, 
mens fide purgetur a peccatis abstinendo,et bona ope- 
rando ; difficilia enim sunt hzc.Idem in lib.de Fide 
ad Petrum,cap.2 : Dei Filius cnm sit Deus eternus 
et verus pro nobis factus est homo verus et plenus. 
In eo verus, quia veram habet Deus ille humanam 
naturam : in eo vere plenus,quia et carnem huma- 
nam suscepit et animam rationalem.Item ibid.infra: 
Non aliud fuit illa Deisummisusceptio vel exinanitio, 
nisi forme servilis,id est,nature humane susceptio: 
utraque ergo est in Christo forma,quia utraque vera 
et plena est in Christo substantia,divina scilicet et 
humauanatura.Idem in lib.contra Maximinum.Cum 
esset per seipsum invisibilis,visibilis in homine ap- 
paruit quem de femina suscipere dignatus est. Item 
In eodem: Nos Christum Dominum verum hominern 
suscepisse credimus,et in ipso visibiliter invisibilem 
hominibus apparuisse ;inipsointerhominem conver- 
satum fuisse,in ipsoab hominibushomana pertulisse 
in ipso homines docuisse. Hilarius quoque in lib. 10 
de Trinitate ait : Quomodo Dei Filius natus est ex 
Maria, nisi quod Verbum caro factum est, scilicet 
quod FiliusDeicumin forma Dei esset,formam servi 
&ccepit?Unumtameneumdemque non Dei defectione, 
ged hominisassumptione profitemur;ei in forma Dei 
propter naturam divinam,et in forma servi ex conce- 
ptioneSpiritussancti secundum horninis habitum re- 
pertum fuisse.Non fuit habitus ille tantum hominis, 
sed ut hominis;neque caro illa caro peccati, sed ín 
similitudine carnis peccati, ad Rom.8. Audistis tres 


PETRI LOMBARDI. 


' dubio id quod 


"12 


secundum diversas positas sententias,et pro singu - 
lis inducta testimonia. 


DISTINCTIO VII. 

POSITIS SENTENTIIS PROLATISQUE TESTIMONIIS, INTEL- 
LIGENTIA8 PROPOSITARUM LOCUTIONUM EXEQUITUR 
SECUNDUM SINGULAS SENTENTIAS, ET PRIUS 8ECUN- 
DUM PRIMAM. 


1.Secundum primam verodiciturDeusfactushomo, 
et homo factus Deus,quia Deus copit esse quedam 
substantia rationalis,qua ante non fuerat:etilla sub- 
slantia cepit esse Deus,et hoc gratia,non natura vel 
meritis habuit.Unde recte dicitur Christus,in quan- 
tum homo,predestinatus esse Filius Dei.Huicautem 
sententie opponitur : Si illa substantia caepit esse 
Deus,et Deus illa, quedam ergo substantia est Deus, 
qus non semper fuit Deus; et quedam substantia est 
eus,que& non est divina substantia;et Deus est ali- 
uid,quod non semper fuit.Quod et illi concedunt, 
rigenistestimonio innitentes,qui ait: Factus est sine 
rius non erat : sed addidit secundnm 
carnem. Secundum Deum vero erat prius,et non erat 
quando non erat. Aliis quoque pluribus modis illi 
sententie potest opponi:quibus supersedemus,exer- 
citationis studium lectori relinquentes, et ad alia 
proparantes. 
Hic explanat secundum sententtium, et carumdem 
locutionum sensus. 
2.Insecunda vero sententia hujus distinctionistalis 
videtur ratio, ut cum dicitur Deus factus est. horno, 
intelligatur co»pisse esse subsistens ex duabusnatu- 
ris,vel tribus substantiis; et e converso, Homo fac- 
ctus est Deus,quia subsistens in duabus,naturis cepit 
esse Deus, vel potius homo factus est Deus, et e 
converso dicitur,quia Deus assumpsit hominem, et 
homo assumptusest a Deo.Unde Augustinus dicit in 
libro de Trinitate : Talis fuit illa susceptio,que ho- 
minem faceret Deum, et Deum hominem. Variatur 
autem intelligentia cum dicitur : Deus est homo, et 
homo est Deus.Dicitur enim Deus esse persona sub- 
sistens in duabus et ex duabus naturis ; et persona 
subsistensin duabus et ex duabus naturis dicituresse 
Deus,id est, Verbum vel natura divina.Potest enim 
predicari persona simplex vel natura de persona 
composita.Non est autem,ut ait Joan.Damasc.,idem 
dicere naturam vel personam, 
Ex quo sensu dicunt Christum pradestinatum. 
3.Isti dicunt Christum predestinatum in quantum 
est homo, id est,in quantum est subsistens ex dua- 
bus substantiis,scilicetanimaetcarne.Nam quantum 
ad naturam divinitatis, non est ipse predestinatus. 
Non ergo in quantum in ea vel ea subsistit,prede- 
stinatus est; sed in quantum subsistit in aliis dua- 
bus substantiis,id est,in anima et carne,hoc est, in 
quantum est homo. 
Qualiter exponuntur aucloritates prima, qu isti 
videntur obviare sententiz. 
4.Determinant etiam auctoritates qux prime con- 
veniunt sententie,et huic videntur coutradicere : ut 
cum legitur:Homo ille assumptus est a Verbo in sin- 
ularitate persone,vel factus una persona cum Ver- 
o, de natura humana intelligatur,que Verbounita 
est de singularitate persone,id est,quod eadem per- 
sona que prius erat et simplex erat,sine incremento 
numeri personarum etiamimmutata permansit,licet 
composita. Compositionis vero hujus aliam dicunt 
esse rationem quam sitin aliishomtnibus,quia hujus 
ex tribus,aliorum ex duabus substantiis est compo- 
gitio. Negant quoque naturam humanam esse perso- 
nam vel Dei Filium,et sicut unum eumdemque di- 
cunt esse hominem et Deum, et filium hominis et 
filium Dei,ita unum et idem,non aliud et aliud, si- 
cut nec alium et alium. 
Quadam ponit qua praemissis videntur adversari. 
9. Sed his videntur adversari que subditis conti- 
nentur capitulis. Ait enim August.,super Joan. tract. 
69 : Aliud est Verbum Dei,aliud homo;sed Verbum 


T13 


caro factum est, id est, homo; non itaque alia Verbi, 
aliaest hominis pereona, quoniam utrumque Chri- 
stus,et una persona. Idem ad Felicianum, c. 11 et 12: 
Aliud Dei Filius, aliud hominis filius : sed non alius. 
Item, Dei Filius, aliud de Patre, aliud de matre.Idem 
in libro primo de Trinitate: Cum Filius sit eL Deus et 
homo, alia substantia Deus, et alia homo. 
Qualiter his respondeant. 

6. Hec autem in hunc modum determinant, quia 
cum dicitur : aliud Verbum Dei,aliud homo, sive alia 
substantia Deus, alia homo; alterius nature signilfica- 
tur Christus esse,in quantum est homo, et alterius, 
in quantum est Deus: et aliud natura qua est homo, 
aliud natura qua est Deus.Ut enimait Joan Damaso, 
lib. de orthodoxa Fide3, in initio capitis:Inconverse 
et inalterabiliter unit» sunt ad invicem nature: ne- 
quedivinadistanle a propria simplicitate, neque hu- 
mana aut conversa in deitatis naturam, aut in non 
existentiam divisa, neque ex duabus una facta com- 
posita natura. Composita enim natura neutri earum 
ex quibus componitur naturis, homousia, id est,con- 
substantialis esse potest, ex alteris perficiens al- 
terum; ut corpus ex quatuor elementis compositum, 
nec ignis nominatur, nec aer,nec terra,nec aqua,nec 
horum alicui homousion dicitur. Si ergo secundum 
hereticosChristus unius composite nature post unio- 
nem extitit, ex simplici natura conversus est in com- 
positam; et neque Patri simplicis nature existenti, 
neque matri est homousios; ct neque Deus neque ho- 
mo denominabitur,sed Christus solum ; et erit hoc 
nomen, scilicet Christus, non persona ipsius natura, 
sed unius secundum ipsos composite nature; nos 
autemChristum non unius composite nature dogma- 
tizamus, et hoc nomen, scilicet, Christus, persone 
dicimus non monotropon, id est, uno moo dictum, 
sed duarum naturarum esse significativum, scilicet, 
deitatis et humanitatis. Ex deitate autem et humani- 
tateDeum perfectum,et hominem perfectum cumdem 
et esseetdici, exduabus etinduabus naturis confite- 
mur.Sic ergo dicituraliud esse Filius Dei, aliud filius 
hominis, quia alterius est substantie vel nature in 

uantum est Filius Dei, et alterius in quantum estfi- 
]ius hominis: non quod ipse Filius Dei et hominis sit 
duo illa diversa, id est, due diverses nature. 

Auctoritate. confirmat determinationem. 

7. Aperte enim Hilarius, in nono lib. de Trin.,ait: 
Cum non aliud sit filius hominis, neque aliud Filius 
Dei: verbum enim caro factum est; et cum ille qui 
Filius Dei est ipse et hominis sit filius, requiro quis 
in hoc filio hominis glcrificatus sit? Evidenter dicit 
non aliud esse Filium Dei,et aliud filium hominis. Ex 
quo premissa roboraturetapprobatur determinatio. 

lia etiam verba auctoritatum adnotat ut determinet. 

8. Quod etiam dictum est, utrumque Christus est, 
et una persona.movere potest lectorem,sicutet illud 
quod August. dicit in 1 lib. de Trin., cap. 24: Quia 
forma Dei formam servi accepit, utrumque Deus, 
utrumque homo. Sed utrumque Deus propter acci- 

ientem Deurm,et utrumquehomo propter acceptum 

ominem.Et illud quod idem ait inlib. de Bono per- 
severantie: Quis fidelis est,in eo veram naturam hu- 
manam credit suscipiente Deo Verbo itasublimatam, 
ut qui suscepitet quod suscepit una esset in Trinitate 
persona, assumptione illaineffabiliter faciente perso- 
na unius in Deo et in homine veritatem. Si autem 
qui suscepit et quod suscepit una est persona, ergo 
natura humana cum Verbo estuna persona. Sed hac 
omnia ex tali sensu dicta fore tradunt, ut utrumque 
dicatur esse Christus et una persona,quiain utroque 
unus Christus et una persona subsistit. Ita etiam sus- 
ceptum cum suscipiente dicitur una persona, quia 
susceptum suscipienti est sociatumin unitate perso- 
ng, id est, ita quod unitas persone permansit, non 
ita ut caro et anima sunt unus Deus; quia,ut ait Hie- 
ron., Verbum est Deus, non caro assumpta. Et 
Ambr., in lib. 3 de Spiritu sancto, ait: Aliud est 
quod assurpsit, et aliud quod assumptum est. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. VII. 


1'1À 


Hic quamdum ponit auctoritatem, quse mullum videtur 
huic sententia opposita. 

9. Est autem et aliud quod-huic sententie pluri- 
mum videtur obviare. Ait enim August.,in lib. 4 
contra Maximinum : Christus una persona est gemi« 
na substantie,quia et Deus est et homoest; necta- 
men Deus vel homo, pars hujus substantiam dici po- 
test, alioquin Filius Dei Deus, antequam susciperet 
formam servi, non erat totus, etcrevit cum homo di- 
vinitali ejus acessit. Ecce Deum dicit non esse par- 
tem illius persone. Unde videtur illa persona non 
constare Deo et hornine. Ad quod etiam illi dicunt 
illam personam non ita constare ex Deo et homine, 
quasi totum ex patribus.lta enim partes alicujus to- 
tius conveniunt,ut ex illis quod non erat constitua- 
tur. Nonautem sic humanaet divinanaturain Christo 
uniuntur. Inexplicabilis enimestistiusunionis, que 
non esi partium, ratio. Quidatn tamen nomine Detibi 
personam significari putant, quia detribus agebat 

ersonis, quarum nullam Trinitatis partem esse dice- 

at, sicut pars istius personz non est Deus. Quod si 
de persona intelligatur, manifestum est quia persona 
non est pars persona. Positaestdiligenter sententia 
secunda, et ejus explanatio : cui in nullo vel in mo- 
dico obviant auctoritalesin tertiasententiainductam, 

um jam consideranda cst. 

ertia sentenlia, quae sil preemissarum propositionum 

intelligentia. 

10. In hac ergo sententia sic dicitur : Deus factus 
est homoquia hominem accepit; sic dicituresse homo 
quia hominem habet, velquiaest habens hominém ; 
et homo factüs Deus, quia assumptusesta Deo ; et 
homo esse Deus, quia habens hominem est Deus. 
Cum ergo dicitur, Deusest homo, vel habitus predi- 
catur, vel persona, sed humanata. Et quod persona 
humanata przedicetur, Cassiodorus ostendere videtur 
dicens : Factus est, ut itadixerim,humanatus Deus, 
qui etiam inassumptionecarnis Deus esse non desti- 
tit. Quod tamen varie paccii potest, ut dicatur Deus 
factus humanatus, vel Christus factus Deus humana- 
tus ; utrumqueenim sanedici potest. Cum ergo dici- 
tur, factus est Deushomo multiplex secundum istos 
fit intelligentia ; utnaturam humanam accepisse, vel 
humanatum Verbum incopisse intelligatur. Nec ta- 
men si inco»pit esse humanatum Verbum,ideo sequi- 
tur quod incoperitesse Verbum ; nec si Deus factus 
est humanatumVerbum,sequitur quod factussitVer- 
bum ; sicut de aliquo dicitur, hodie iste coepit esse 
bonus homo, vel factus est bonus homo, nec tamen 
hodie capit esse homo, vel factus est homo. 
Quosensu secundum istos dicatur prz destinatusChristu s 

11. Secundum istos dicitur Christus secundum 

uod homo, predestinatus esse Filius Dei,quia pre- 
desti natum a Deo ab eterno, et in tempore collatum 
est ei per gratiam,ut ipse ens homo sit Filius Dei;hoc 
enim non semper habuit, sedin tempore pergratiam 
accepit. Quod videtur August. notasse in lib.(21) ad 
Prosperum et IHilar. dicens :Proedestinatus estJesus, 
ut qui futuruseratsecundum carnem filius David,es- 
set in virtute l'ilius Dei. Hi etiam cum diciturChri- 
stus minor Patre secundum quod homo, secundum 
habitum hoc intelligunt dictum, id est, in quantum 
habet hominem sibi unitum. Unde August.,tom. 3, 
in lib. 1 de Trin.,c.7 : Deus Filius Deo Patri natura 
est equalis,habitu minor.In forma enim servi minor 
est Patre ; in forma Dei equalis est Patri ; et quia se- 
cundum habitum accipienda est Incarnationis ratio, 
ideo Deum humanatum, non hominem deificatum 
dici tradunt. Unde Joan. Damas., lib. de orthodoxa 
Fide,l. 3,cap. 2: Non hominem doificatum dicimus, 
ged Deum hominem (actum. 

Quod non debel dici homo dominicus. 

12. Et licet dicatur homo Deus, non tamen con- 

grue dicitur homo dominicus. Unde Aug,, in lib. Re- 


(21) In libro qui alias dicitur de Predestinatione 
ganctorum, o. 15, 


TIS 


tractationum, l. 1, cap. 19 : Non video utrum recte 
dicatur homo dominicus,qui est medialor Dei et ho- 
minum Christus Jesus,cumsit utrique Dominus ; et 
hoc quidem ut dicerem,apud quosdam legi catholi- 
cos tractatores, Sed ubicumque hoc dixi, dixisse me 
»ollem.Postea quippe vidi non esse dicendum,quam 
vis nonnulla a me posset idem ratione defendi. Sc- 
cundum istos etiam dicitur personaFilii in duabus et 


ex duabus existere naturis, secundum adhearentiam: 


vel inherentiam.Altera enim inheret ei,altera inest. 
Quod praicta non sufficiunt ad cognosceudam hanc 
questionem. ' 

14. Satis diligenter juxta diversorum sententiam 
supra positam absque assertioneet prejudicio tra- 
ciavimns questionem. y erumtamen nolo in tanta re, 
tamque ad cognoscendum difficili, putare lectorem 
istam sibi nostram debere suflicere disputationem: 
sed legat et alia forle melius considerata atque tra- 
ctata, et ea qui hic movere possunt, vigilantiore at- 
que intelligentiore, si potest, mente discutiat, hoc 
irmiter tenens,quod Deus hominem assumpsit, ho- 
moin Deum transivit,non nature versibilitate,sedDei 
dignatione;ut necDeus mutaretur in humanam sub- 
slantiam assumendo hominem,nec homoin divinam 
glorificatus inDeum,quia mutatio vel versibilitas na- 
ture diminutionem et abolitionem substantia facit. 

DISTINCTIO VIII. 
AN DIVINA NATURA DEBEAT DICI NATA DE VIRGINE 

1. Post predicta inquiri debetutirum de natura di- 
vina concedendum sit quod deVirgine sit nata,sicut 
dicitur in Virgine incarnala. Et videtur utique non 
debere dici nata deVirgine cum non sit nata de. la- 
tre. Que enim res non est de Patre genita.non vide- 
tur de matre nata;ne res aliqua filiationis nomen ha- 
beat in humanitate, qua illud non teneat in divini- 
tate. Videtur tamen posse probari quod sit nata de 
Virgine, quia si hoc est nasci Deum de Virgine,sci- 
licet,hominem assumpsisse, videtur debere dici na- 
ta.De hoc August., in lib,de Fide ad Petrum sic ait : 
Natura eterna atque divina nou posset temporaliter 
concipi et nasci ex natura humana, nisi secundum 
conceptionem veritatis humanae,veram temporaliter 
conceptionem et navitatem ineffabilis in se divinitas 
accepisset. Sic est Deus eterhus veraciter secundum 
tempus et conceptus et natus ex Virgine. Istu aucto- 
ritate videtur insinuari quod natura divina sit nata et 
concepta de Virgine. Sed si diligenter notentur ver- 
ba, potius de persona agi intelligitur,quz sine dubi- 
tatione et de Patre et de matre nata esse dici debet. 

De gemina Christi nativitate, qua bis natus est. 

2. Quieri autem solet utrum debeat dici Christus 
bis genitus,ut dicitur Dei et hominis Filius.Ad quod 
dici potest Christum bis natum esse,duasque nati- 
vitates habuisse ; unde August., inlib.de Fide ad 
Petrum, cap.2,non longe ab initio : Pater Deus de 
sua natura genuit Filium Deum sibi coequalem et 
coeternum. Idem quoque unigenitus Deus secundo 
natus est ex Patre semel ex matre semel. Natus est 
enim de PatreDei Verbum; natus estde matre Ver- 
bum caro factum. Unus ergo atque idem Dei Filius 
natus est, ante secula,et natus in seculo; et utraque 
nativitasuniusest FiliiDei,divina,scilicet,et humana. 
De hoc etiam Joan. Damasc., lib. 3., cap. 7, in 
medio, ait : Duas ergo Christi nativitates veneramus: 
unam ex Patre ante secula, que est super causam, 
et rationem, et tempus, et naturam ; ct unam que 
in ultimis temporibus propter nos, et secundum 
nos,et super nos. Propter nos, quia propter nos- 
iram salutem ; secundum nos, quia natus est homo 
ex muliere, et tempore conceptionis, scilicet,novem 
mensium ; super nos, quia non ex semine, sed ex 
Spiritu sancto et sancta Virgine, supralegem con- 
ceptionis. Ex his manifeste apparet Christi duas 
esse nativilates, eumdemque bis natum fore. 

DISTINCTIO 1X. 
DE ADONATIONE HUMANITATIS CHRISTI; AN EADEM SIT ADORATIO 
HUMANITATI ET DEITATI EXHIBENDA. 


1. Preterea investigari oportet utrum caro Ghristi 


PETRI LOMBARDI. 


T16 


etanimaunaeademquecum Verbo debeat adoratione 
adorari, illa, scilicet, qua latria dicitur Sienim aui- 
moa vel carni exhibetur latria,qua intelligitur servi- 
tus sive cultus soli Creatori debitis,cum anima Chri 
sti vol caro creatura tantum sit,creaturae exhibetur 
quod soli Creatori debetur;quod facienti in idolola- 
triam deputatur. Ideo quibusdam videtur non illa 
adoratione que latria est carnemChristi,vel animam 
esse adorandam ; sed illa qua est dulia,cujus duas 
species vel modos esse dicunt. Est enim cujusdam 
modi dulia quie creature cuilibet exhiberi potest;et 
est quzedam soli humanitati Christi exhibenda, non 
alii creature, quia Christi humanitas super omnem 
creaturam est veneranda et diligenda ; non tamen 
adco ut cultus divinitati debitus ei exhibeatur, qui 
culLus in dilectione et sacrificii exhibitione atque re- 
verentia consistit ; qui Latine dicitur pietas, Grece 
autem 6eocé6«a, id est,Dei cultus, vel sóct6tia, id est, 
bonus cultus. 

Aliorum sentenHa qui unam adorationem utrique exhi- 

bendam tradunt. 

2. Aliis autem placetChristi humanitatem una ado- 
ratione cum Verbo esse adorandam,non propter se, 
sed propter illum cujus scabellum est,cui est units. 
Neque ipsa humanitas sola vel nuda,sed cum Verbo 
cul est unita,nec propter se, sed propter illum cui est 
unita,est adoranda. Nec qui hoctacit idololatrie reus 


judicari potest, quia nec soli creatur, nec propter 


Ipsam,sed Creatori cum humanitateetin humanitale 
sua servit. De hoc, Joan. Damas., lib, de orthodoxa 
Fide 3, cap. 8, ita ait: Du: sunt nature Christi,ra- 
tione ct modo dilferentes,unite vero secundum hy- 
postosim. Unus ergo Christus est Deus perfectus,et 

omo perfectus ; quem adoramus cum Patre et Spirtu 
una adoratione cum incontaminata carne ejus, non 
inadorabilem carnemdicentes. Adoratur enimin una 
Verbi hypostasi, quie hypostasis generata est, non 
creature venerationem prebentes.Non ergo ut nu- 
dam carnem adoramus,sed ut unitam deitati in unam 
hypostasim Dei Verbi duabus reductis naturis. Timeo 
carbonem tangere propter ligno copulatum 1gnem. 
Adoro Christi Dei mei simul utramque naturam,pro- 
ptercarni unitam deitatem. Nonenim quartam appo- 
no personam in Trinitate,sed unam personam conft- 
teor Verbi et carnis ejus.His verbisinsinuari videtur 
Christi humanitatem una adoratione cum Verbo esse 
adorandam. De hoc etiam August. ait,ex Serm. Do 
mini, ubi dicil: Non turbelur cor vestrum, Joan. 14, 
ita dicit: Dicunt harelici Filium non natura esse 
Deum,sed creatum. Quibus respondendum est qui& 
si Filius non estDeus natura,sed creatura;nec coien- 
dusestomnino nec ut Deus adorandus, dicente Apo- 
8gtolo,Rom.1 : Coluerunt et. servierunt potius creatur? 

uam Creatori. Sed illi ad hoc replicabunt et dicent: 
Quid est quod carnem ejus quam creaturam esse 
non negas,simul cum divinitate adoras,et ei non m 
nus quam divinitati deservis ? Ego dominicam car. 
nem,imo perfectam in Christo humanitatem, ideo 
adoro,quod a divinitate suscepta et. deitati unita est; 
utnon aliumetalium,sed unum eumdemqueDeum et 
hominem Filium Dei esseconfitcar. Denique si homi- 
nem separaveris a Deo,illi nunquam credo nec 8et7 
vio;velut si quis parpuram vel diadema regalejaceu* 
inveniat,numquid ea conabitur adorare ? Cum vero 
eisrex fuerit indutus, periculum mortis incurrit,si ea 
cum rege adorare quis contempserit. Ita etin Christo 
Domino humanitatem non solum vel nudam,sed d!" 
vinitati unitam,scilicetunumFiliumDeum veroet T 
minem verum si quis adorare contempserit, eterna 
ler morietur. Idem super psalm.98,ubi dicitur : 
Adorate scabellum pedum ejus, quoniam sandium 
Sciendum quia in Christo terra est,id est caro, qu? 
sine impietate adoratur.Suscepit enim de terra ter- 
ram, quia caro de terra est,et de carne Marie car 
nem accepit;bec sine impietatea Verbo Dei 8590 
pta adoratur a nobis, quia nemocarnem manducatn! 
Bi prius adoret;sed qui adorat non terram intuetut 


TU 


aed illum potius cujus scabellum est, propter quem 
adorat. Iis auctoritatibus prenrsso investigationis 
absolutio explicatur. 
DISTINCTIO X. 
AN CHRISTUS SECUNDUM QUOD HOMO, SIT PERSONA 
VEL ALIQUID. 

1. Solet etiam a quibusdam inquiri utrum Christus 
secundum quod homo, sit persona vel etiam sit ali- 
quid. Ex utraque parte hujus quastionis argumenta 
coneurrunt. Quod enim persona sit, his edisserunt 
rationibus : Si secundum quod homo aliquid est, vel 
persona, vel substantia, vel aliud est. Sed aliud, non 
ergo persona vel substantia ; si substantia est, vel ra- 
tionalis,vel irrationalis ; sed non est irrationalis sub- 
stantia,ergorationalis.Si vero secundum quod homo, 
est rationalis substantia, ergo persona, quia hac est 
definitio persone, substantia rationalis individuc 
naturc. Si ergo secundum quod homo est aliquid, et 
secundum quod homo persona est. Sed e converso, 
si secundum quod homo persona est, vel tertia in 
''rinitate, vel alia; sed alia non, ergo tertia in Tri- 
nitate persona. At si secundum quod homo persona 
est tertia in Trinitate, ergo Deus. Propter hzc incon- 
venientia et alia,quidam dicunt Christumsecundum 
hominem non esse personam, nec aliquid, nisi forte 
secundum sil expressivum unitatis persona. Secun- 
dum enim habet multiplicem rationem. Aliquando 
enimexprimitconditionem vel proprietatem divina 
nalure vel humane ; aliquando unitatem persona, 
aliquando notat habitum, aliquando causam. Cujus 
distinctionis rationem diligenter lector animadver- 
tat, atque in sinu memorie recondat, ne ejus con- 
fundantur sensus,cum de Christo sermo occurerrit. 
Etsi Christus secundum quod homo dicatur substantia 

ralionalis, non inde tamen sequilur quod personu sit 

secundum quod homo. 

2. Illud tamen non sequitur quod in argumenta- 
tione superiori inductum est,quod si Christus secun- 
dum quod homo est substantia rationalis, ergo per- 
sona. Nam et modo anima Christi est substantia 
rationalis, non tamen persona, Tula non esl per se 
sonans, imo alii rei conjuncta. llla tamen persone 
descriptio non est data pro illis tribus personis. 

Alia probatio quod Christus sit persona secundum 

quod. homo. 

3. Sed adhuc aliter nituntur probare Christum se- 
cundum hominem personam: quia Christus secun- 
dum quod homo praedestinatus est ut si Dei Filius; 
sed illud est, quod ut sit predestinatus est, ergo si 

redestinatus est secundum quod homo ut sit Filius 
Jei, et secundum quod homo est Filius Dei. Ad quod 
dici potest Christum esse id quod ut sit predesti- 
natus est.Est enim predestinatus ut sit Filius Dei, 
et ipse vere est Filius Dei; sed secundum hominem 
predestinatus est ut sit Filius Dei, quia per gra- 
tiam habet hoc secundum hominem; nec tamen 
secundum hominem est Filius Dei, nisi forte secun- 
dam unilatis persone sit expressivum, ut sit sensus: 
Ipse qui est homo, est Dei Filius; ut autem ipse ens 
homo sit Dei Filius, per gratiam habet : sed si 
causa notetur, falsum est, non enim quod homo est, 
eo Dei Filius est. 
An Christus sil adoptivus Filius secundum quod homo, 

vel alio modo. 

4. Si vero quaritur an Christus sit adoptivus filius 
secundum quod homo, sive alio modo, respondemus 
Christum non esse adoptivum filium aliquo modo, 
sed tantum naturalem; quia natura Filius Bei est, non 
adoptionis gratia. Non autem sic dicitur Filius natu- 
ra,ut dicitur Deus natura. Non enim eo Filius est quo 
Deus est, quia proprietate nativitatis Filius, natura 
divinitatis Deus est,et tamen dicitur natura vel na- 
ture Filius ; quia naturaliter est Filius,eamdcm sci- 
lieet,habens naturam quam illequi genuit. Adoptatus 
autem filius non est,quia prius non fuit, et postmo- 
duin adoptatus est in Filium ; sicut nos dicimur ad- 
optivi filii,quia,cum nati fuerimus irg filii, per gratiam 


PATROL, CXCII, 


SENTENTIARUM LIBRI- QUATUOR. — LIB. III, DIST. XI. 


T'18 


facti sumus filii Dei (Ephes. 1). Christus vero nun- 
nam fuit non Filius Dei, et idco non est adoptivus 
ilius. 
Oppositio, quod. sit adoplivus filius. 

5. Sed ad hoc opponitur sic ; Christus filius homi- 
nis est, id est, Virginis, aut gratia, aut natura, vel 
utroque modo. Si vero natura, aut divina, aut huma- 
na:sed divina non; ergo aut humana natura,aut non 
natura est filius hominis. Si non natura, ergo gratia 
tantum; et si etiam natura humana, non ideo minus 
per gratiam.Si ergo gratia filius hominis est, adopti- 
vus lilius esse videlur; ut idem sit naturalis Filius 
Patris,et adoptivus filius Virginis. Ad quod dici potest 
Christum filium virginis esse et natura, vel naturali- 
ter, et gratia, nec tamen adoptivus filius Virginis est, 
quia non per adoplioneim, sed per unionem filius 
Virginis esse dicitur. Filius enim Virginis dicitur, eo 
quod in Virgine hominem accepit in unitatem perso- 
n&; et hoc fuit gratie, et non nature. Unde Aug., 
super Joan., cap. 2, non longe a medio, ait : Quod 
Unigenitus est equalis Patri, non est gratie sed na- 
turi. Quod autem in unitate persone Unigeniti as- 
sumptus est homo, gratie est non nature: Christus 
ergo nec Dei nec hominis est adoptivus filius, sed 
Dei naturaliter, et hominis naturaliter, et gratia est 
Filius. Quod vero naturalitersit hominis filius, Aug. 
ostendit, in lib.de fide ad Petrum: Ille scilicet Deus 
factus est naturaliter hominis filius qui est naturali- 
ter Filius unigenitus Dci Patris, Quod autem non sit 
adoptivus filius, et tamen gratia sit Filius, ex eub- 
ditis probatur lestimaniis. Hieron. (22) ait: De Chri- 
sio Jesu scriplum est quia semper cum Patre fuit, 
et nunquam eum vut esset voluntas paterna preces- 
sit; et ille quidem natura Filius est, nos vero ado- 
ptione. Ille nunquam non fuit Filius; nos antequam 
essemus, predestinali sumus, et tunc spiritum ado- 
ptionis accepimus quando credidimus in Filium 
Dei. Hilarius quoque in lib. 3de Trin. ait: Dominus 
dicens: Clariflca Filium luum, non solo nomine cor- 
testatus est se esse Filium Dei, sed etiam proprie- 
tate. Nos sumus lilii Dei, sed non talis hic Filius. 
Hic enim verus et proprius est Filius origine, non 
adoptione; veritate, non nuncupatione; nativitate, 
non creatione. ÀÁug. etiam, super Joan., ait : Nos 
sumus filii gratia, non natura; Unigenitus autem 
nalura, non gratia, an hoc etiam in ipso Filio ad 
hominem referendum est? Ita sane. Amb. quoque, 
in lib. 1, de Fide, cap. 9 et ult., ait : Christus Filius 
est non per adoptionem, sed per naturam : per ado- 
ptionem nos filii dicimur, ille per veritatem nature 
est. Ex his evidenter ostenditur quod Christus non 
sit Filius gratia adaptionis. Ilia enim gratia intelli- 
gitur, cum August. eum non esse gratia Filium as- 
serit; gratia enim sed non adoptionis, imo unionis 
Filius Dei est filius hominis, et e converso. 

Utrum persona vel natura pradestinata sil. 

6. Deinde si queritur utrum predestinatio illa 
quam commemorat Apostolus sit de persona an de 
natura, sane dici potest et personam Filii que sem- 
per fuit esse predestinatam secundum hominem 
assumptum, ut ipsa, scilicet, ens homo esset Dei 
Filius; et naturam humanam esse predestinatam 
ut Verbo Patris personaliter uniretur. 

DISTINCTIO XI. 
UTRUM CHRISTUS $IT CREATURA, VEL CREATUS, 
VEL FACTUS. 

1. Soletetiam quari utrum debeat simpliciter dici 
atque concedi Christum esse factum, vel creatum, vel 
creaturam. Ad quod dici potest hoc simpliciter et ab- 
sque determinatione minus congruenter dici. Et si 
quandoque brevitatis causa simpliciter denuntietur, 
nunquam tamen simpliciter debet intelligi.Quia, ut 
Aug., in lib. 1 de Trin., c. 13,ait : Cum de Christo 


(22) Lib. 1 Comment. ad cap. 1 Epist. ad Ephes., 
super eo loco : In charitate predeslinans, otc.; 1n 
tem. 9, longe post principium. 


29 


TT9 


loquimur quid, secundum quid, ot propter quid dica- 
tur, prudens et diligens ac pius lector intelligere de- 
bet. Qui Christum vel Dei Filium non esse factum vel 
creaturam in lib. 1 de Trin., c. 6, ostendit, ita in- 
quiens : [n principio erat. Verbum, et Verbum caro 
factum est; et omnta per ipsum facta sunt. Neue dicit 
omnia nisique facta sunt,id est,omnem ereaturam. 
Unde liquide apparet ipsum factum non esse, per 
quem omnia facta sunt; et ei factus non est, creatura 
non est.Si autem creatura non est, ejusdem cum Pa- 
tre substantie est. Omnis enim substantia quc Deus 
non est,creatura est; et quie creatura non est, Deus 
est. Sed si Filius non est ejusdem substantie cum 
Patre, ergo facta substantia est; et si facta substan- 
tiaest, nonomnia per ipsum facta sunt. At omnia pcr 
ipsum facta sunt, facta ergo substantia non est, sed 
una cum Patre infacta substantia est. Item in codem: 
Si vel Filium fecit Pater quem non fecit ipse Filius, 
non omnia per Filium facta sunt; at omnia per Fi- 
lium facta sunt; ipse ergo factus non est, ut cum 
Patre faceret omnia qua facta sunt. Idem in lib. 83 
Quast.: Dicitur creatura quidquid fecit Deus Pater 
per Filium; qui non potest appellari creatura, quo- 
niam per ipsum facta sunt omnta. Ambr. in libro 1 de 
Fide : Probemus, inquit, ereaturam non csse Dei Fi- 
lium. Audivimus enim in Evangelio Dominum man- 
dasse discipulis : Pradicute Evangelium universa 
creatura. Qui universam creaturam dicit, nullam ex- 
cipit, et ubi sunt qui crealurain Christum appellant? 
Nam si creatura esset, sibi mandaret Evangelium 
predieari ; et subjectus esset vanitati, quia, testante 

postolo, Rom. 6, omnis creatura vanilali subjecta est. 
Non ergo Christus creatura est, sed creator; qui 
docende creature discipulis mandat officium. 

De perfidia et pana Arii. 

2, Arii hec fuisse perfidia legitur, ut Christum 
creaturam faceret. Ideo effusa sunt Arii viscera,atque 
crepuit medius, prostratus in faciem ea quibus Chri- 

,Stum negaverat fosda ora pollutus. His aliisque pluri- 
bus testimoniis instruimur non debere fateri simpli- 
citer Christum esse factum vel creaturam ; sed addita 
determinatione recte dici potest, ut sic dicatur factus 
seoundum carnein vel secundum hominem, ut fac- 
lura humanitati, non Deo, attribuatur. Ut enim ait 
Amb.,in lib. 1 de Fide, c. 9, non Deus factus est, sed 
Deus Dei Filius natus est; po-teo vero secundum car- 
nem homo factus ex Maria est. Visit enim Deus Filium 
suum factum ez muliere, factum sub lege, Galat. 4; Fi- 
lium inquit suum, scilicet non unum de multis.Cum 
dicit suum, generationis eterno proprietatem signa- 
vit. Postea factum ex muliere asseruit, ut factura non 
divinitati, sed assumptioni corporis ascriberetur. Fa- 
ctum ergo ex muliere dicit, propter carnis susceptio- 
nem; sub lege, propter observantiam legis.Generatio 
generationi non pre;judicat, nec caro divinitati. Deus 
enim eternus incarnationis sacramentnm suscepit, 
non dividuus, sed unus, ct in utroque unus, scilicet 
divinitate ee corpore. Non enim alter ex virgine; sed 
idem aliter ex Patre, aliter ex virgine; sed qui factus 
est shcundum nostre susceptionem nature, non se- 
cundum eterne substantiam vitz,quem legimus pri- 
mogenitum. Primogenitum, quia nemo ante ipsum; 
unigenitum quia nemo posl ipsum. Ex his evidenter 
traditur qua intelligentia accipiendum sit, cum di- 
dicitur Christus factus vel simpliciter, vel cum addi- 
tamento, ut factura, scilicet, creatura non ad assu- 
mentem Deum, sed ad assumptum hominem refera- 
tur. In Deo enim creatura esse non potest, ut Am- 
bros. ait, lib. 1 de Fide, c. 7. Numquid dicto factus est 
Christus? Numquid mandato creatus est Christus? 
Quomodo autem creatura esse in Deo potest? Etenim 
beus nature simplicis est, non conjuncte atque com- 
positae, cui nihil accidat, sed solum quod divinum 
est 1n natura haheat sua. Etsi ergo Chrisius secun- 
dum hominem dicitur creatura non tanien simpli- 
ter predicandus est creatura. Nec ex eo quod Chri- 
8tus secundum hominem dicitur esse creatura, po- 


PETRI LOMBARDI. 


180 


test quis progredi sic argüinéritündo:Si secundum 
quod homo Christus est creatura, vel rationalis, vel 
non; vel qua est Deus, vel non; nitens per hoc pro- 
bare Christum esse aliquid non divinum, quia quod 
ipse est, secunduin hominem ipseest. Et ideo s! se- 
cundum hominem est aliqua substantia non divina, 
est utique aliquid non divinum. Sed ex tropicis lo- 
cutionibus non est recta arguimentationis processio. 
llla autem locutio tropica est qua Christus dicitur 
creatura, vel simpliciter vel cum adjunctione. 
ISTINCTIO XII. 

AN HOMO ILLE SEMPER FUERIT VEL COEPERIT XSSE. 

1. Post predicta, quieritur ulrum homo illeceperit 
esse vel semper fuerit; sicul s.mpliciter enuntiamus 
Christum vel Dei Filium semper fuisse, nec caepisse. 
De hoc Aug.ita inquit super Joan.: Habuit aliquando 
Dci Filius quon non habuit idem ipse homo Dei Fi- 
lius,quia nondum erat homo. Item idem in eodem : 
Priusquam mundus csset nec nos eramus, nec ipse 
mediatorDei et hominum homoChristusJesus.ldem 
super ps.: Christus noster etsi forte homo recens est, 
tamen est elernusDeus. Alibi verolegitur quod puer 
ille creavit stellas. Et Christus dicit se esse princi- 
pium, et esse ante Abraham. His ergo aliisque aucto- 
ritatibus in nullo resultantes, dicimus hominem 1l- 
lum in quantum homo est, cepisse; in quantum Ver- 
bum esi,semperfuisse. Hic enim absque distinctione 
non est referenda reponsio. Nam et ipse Aug. huju- 
emodi utitur distinctione in pluribus locis, dicens 
per Christum omnia esse facta in quantum Verbum 
est ; secunduin illud vero quod homo est, ipsum esse 
factum et glorificatum.Si ergo ad personam respi- 
cias, confidenter dic hominein illum semper fuisse; 
8! vero ad naturam hominis, concede eum coapisse. 
Si Deus alium hominem assumere potuit vel aliunde 

quam de genere Ada. 

2. Solet eliam quiri utrum alium hominem vel 
aliunde quain de genere illius Adam Deus assumere 
potuerit. Ad quod sane dici potest ipsum et aliam 
animam et aliam carnem potuisse assumere quia 

ratiatantum assumpta est anima illa et caroa Verbo 

ei. Ut enim ait Aug: lib. 13 de Trin., c. 19, in rebus 

er lempus ortis illa summa gratia est, quod homo 
in unifate persone conjunctus est Deo. Potuit ergo 
Deus aliam animam et alia:n carnem assumere, et 
carnem utique aliunde quam de genere Adam.Unde 
August., in eodem lib. de Trin.,c. 18: Potuit itaque 
Deus hominem aliunde suscipere, in quo esset me- 
diator Dci et hominum, non de gencre illius Adam, 
qui peccato suo obligavit genus humanum ; sicut 
ipsum quem primo creavit, non de genere alicujus 
creavit. Poterat ergo vel sic, vel alio quo vellet modo 
crcare unum alium, de quo vinceretur victor prioris. 
Sed melius judicavit, et de ipso quod victum fuerat 
genere assumere hominem, per quem hominis vin- 
ceret inimicum. Et tamen ex Virgine, cujus conce- 
ptum Spiritus, non caro; fides, non libido preivenit; 
nec interfuit carnis concupiscentia qua ceteri conci- 
piuntur,qui originale trahunt peccatum, sed cre- 
dendo, non concumbendo facta est fecundata virgi- 
nitas. Ex his aperte ostenditur et alium, et aliunde 
hominem Deum assumere potuisse. 

Si hemo ille potuit peccare, vel non esse Deus. 

3. [dco non immerito quaeritur utrum homo ille po- 
tuerit peccare vel non esse Deus. Si enim potuit pec- 
care, et potuit damnari. Si potuit damnari potuit non 
esse Deus; ergo si potuit peccare, potuit non esse 
Deus, quia esse Deum, et, posse velle iniquitatem, si- 
mul esse nequeunt. Hic distinctione opus est, utrum 
de persona, an de natura agatur. Si enim de persona 
agitur, manifestum est quia peccare non potuit, nec 
Deus non esse potuit. Si vero de natura disculier.- 
dum est, utrum agat de ea ut Verbo unita, an de ea 
tanquam non unita Verbo,et tamen enti ; id est, an 
de ea secundum quod fuit unita Verbo, an de ea se- 
cundum quod esse potuit, et non unita Verbo. Non 
est enim ambiguum animam illam entem unitam 











| "i8 


Verbo peccare non posse; ci est sinc ambiguitate 
verum eamdem, si esset et non unita Verbo, posse 
peccare. E 
Quorumdam oppositio, quod. potuerit eliam unita 
peccare 


4. Quidam tamen probare conantur etiam eam 
unitam Verbo posse peccare, quia liberum arbitrium 
habet, et ita potest flecti in utramqne partem, quod 
frivolum est; cum et angeli liberum arbitrium ha- 
beant, et tamen gratia a Deo sunt confirmati ut pec. 
care nequeant; quanto magis ergo ille homo, cui 
Spiritus est datus sine mensura. Inducunt quoque 
auctoritatem ad probandum idem. Scriptum est 
enim in libro Sapien.: Qui potuit transgredi, et non 
est transgressus; facere malum, el non fecit. Sed hoc 
accipiendum est secundum membra, vel partim de 
capite, partim de membris. De capite, non est tran- 
sgressus, et non fecit malum. De membris, potuit 
transgredi, et facere malum. EE 
Si Deus potuerit assumere hominem in sexu muliebri. 

5. Solet etiam quaeri, quamvis curiose, a nonnul- 
lis, si Deus humanam naturam potuit assumere se- 
cundum muliebrem sexum .Quidam arbitrantur eum 
potuisse assumere hominem in femineo sexu, ut as- 
sumpsit in virili.Sed opportunius atque convenuten- 
tius factum est,ut de femina nasceretur, et virum as- 
sumeret, ita ut utriusque sexus liberatio ostendere- 
tur. Unde Aug., tom. 4, in lib. 82 Quast., q. 11 : Ho- 
minis liberatio in utroque sexu debuit apparere; 
ergo quia virum oportebat suscipere, qui sexus ho- 
norabilior est, consequens erat et feminel sexus 
liberatio. Hinc apparet quia ille vir de femina natus 
est. Sapientia ergo Dei qua dicitur unigenitus Fi- 
lius, homine suscepto in utero et de utero Virginis, 
liberatienem hominis indicavit. 


DISTINCTIO XIII. 
$1 CHRISTUS SECUNLUM NATURAM HOMINIS IN SAPIENTIA 
ET GRATIA PROFICERE POTUIT, ET PROFECIT. 

1. Praeterea sciendum est Christum secundum ho- 
minem ab ipsa conceptione gratie plenitudinem re- 
cepisse,cui Spiritusdatus est non ad mensuram, tn quo 
plenitudo divinitatis corporaliter habitat (Col. 2). Ita 
vero habitat, ut ait Áug., t. 2. in ep. ad Dardanum, 
in fine, quod omni gratia plenus est. Non ita habitat 
in sanctis. Ut in nostro corpore inest sensus singulis 
membris, sed non quantum in capite (ibi enim visus 
est, et auditus, et olfactus, et gustus, et tactus, in cz- 
teris autem solus est tactus), ita in Christo habitat 
omnis plenitudo divinitatis, quia ille est caput, quo 
sunt omnes sensus. In sanctis vero quasi solus est 
tactus,quibus datus est Spiritus ad mensuram, cum 
de illius plenitudine acceperunt. Acceperunt autem de 
illius plenitudine non secundum essentiam, sed se- 
cundum esimilitudinem,quia nunquam illam eam- 
dem essentialiter similem acceperunt gratiam. Puer 
ergo ille plenus sapientia et gratia fuit ab ipsa con- 
ceptione. Unde Hieron. recte dicit: Novum facit Do- 
minus super terram: mulier cireumdabit virum, 
quia in utero Virginis perfectus extilit, non solum 
propter animam et carnem, sed etiam propter sa- 
pientiam et graliam qua plenus erat. 


Auctorilatem ponit qua videtur obviare. 

2. Huicautem sententie videturobviarequod in Lu- 
ce Evangelio, c.2, legitur : Jesus proficiebat sapientia 
et atate et gratia apud Deum et homines. Si enim pro- 
ficiebat sapientia et gratia,non videtura conceptione 
habuisse plenitudinem gratie sine mensura. Ad quod 
sane dici potest ipsum secundum hominem tantam & 
conceptione accepisse sapientie et gratige plenitudi- 
nem,ut Deus ei plenius conferre non potuerit; et ta- 
men vere dicitur profecisse sapientia et gratia, non 
quidem in se,sed in aliis qui de ejus sapientiaetgratia 
proficiebant,dum eis sapientie et gratie munera se- 
cundum processum etatis magis ac magis patefacie- 
bat. Unde Gregor. in hom. 11, super cap.2 Luce, ait: 
Juxta hominis naturam proficiebat sapientia ; non 
quod ipse sapientior esget ex tempore, qui a prima 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1I], DIST. XIII. 


182 


conceptionis hora Spiritusapientie plenus perma- 
nebat; sed eamdem qua plenus erat sapientiam cs- . 
teris ex teinpore paulatim demonstrabat. Juxta ho- 
minis naturam proficiebat etate de infantia ad juven- 
tutem; juxta hominisnaturam proficiebatgratia, non 
ipse quod non habebat per accessum temporis acci- 
piendo sed pandendo donum grati: quod habebat. 
Apud Deum et hornines proficiebat, quia quantum 
proficiente eate patelaciebat hominibus don& gra- 
lie qu: sibi inerant el sapientie,tantum eos ad lau- 
dem Dei excitabat, et sic Deo Patri ad laudem Dei, et 
hominibus ad salutem proficiebat.In aliis ergo 
non in se proficiebat sapientia et gratia. Unde in eo- 
dem Evangelio, Joan. 1, puer ille sapientia plenus 
et gratia perhibetur. Sic ergo dicitur profecisse sa- 
pientia et gratia, ul aliquis rector ecclesiasticus di- 
citur proficere in cura sibi tradita, duin per ejus 
industriam alii proficiunt. 

Przdictis videtur adversari quod Ambrosius ait. 

3. Alibi tamen scriptum reperitu:z quod secundum 
sensum hominis profeceritsicut atate hominis profe- 
cit. Ait enim ÀAmbr., in lib. deIncarnationisdominice 
Sacramento, sic: Deus perfectionem nature suscepit 
humane.Suscepit sensum hominis; sed non seneu 
carnis fuit inflatus. Sensu hominis animam dixitcon- 
turbatam, sensu hominis esurivit et rogavit; sensu 
hominis profecit sicut scriptum esl Luca 2 :« Jesus 
proficiebatLztateet sapientia et gratia.» Quomodo pro- 
ficiebat sapientia Dei? Profectus etatis et profectus 
sapientie, non divine,sed humane nature est. Ideo 
s&lalem commemoravit, ut secundum hominem cre- 
deres dictum. /Elas enim non divinitatis, sed corpo- 
ria est. Ergo si proficiebat etate hominis, proficiebat 
sapientia hominis. Sensus autem hominis profecit,et 
quia sensus, ideo sapientia. Quis sensus proficiebat? 
Si humanus, ergo ipse per incrementum susceptus 
est; si divinus, ergo mutabilis per profectum ; quod 
enim proficit, mutaLur in melius; sed quod divinum 
est,non mututur. Qued ergo mutatur, non est divi- 
num. Sensus ergo proliciebat humanus. Sensum ergo 
suscepit humanum. Nec poterat confortari virtus Dei 
nec crescere Deus, ncc altitudo sapientia Dei impleri. 
Que ergo implebatur,erat non Dei, sed nostra sapien- 
tia, nam quomodo implebatur, qui ut omnia imple- 
ret descendit? Per quem autem sensum dixit Isaias, 
c. 8, quod patrem nesciebat puer aut matrem? Scri- 
ptum estenim : Priusquam sctat puer vocare patrem aut 
matrem,accipiet spolia Samuriz,Sapientiam enim Dei 
futura etocculta non fallunt Expersautem agnitionis 
infantia, per humanam utique imprudentiam, quod 
adhucnon didicit,ignorat.Sed verendumest,inquam, 
ne si duos principales sensus aut geminam sapien- 
tiam Christo tribuamus, Christum dividamus. Num- 

uid cum et divinitatem ejus et carnem adoramus, 
Christum dividimus? Numquid cum in eo imaginem 
Dei crucemque veneramur, dividimus eum? Aposto- 
lus certe, qui de eo dixit, 2 Cor. 13 : Quoniam etsi cru- 
ctfixus est ex infirmitale nostra, vivit tamen ez virtute 
Dei, ipse di..it, 1 Cor. 1, quia non divisus est Christus. 
Nunquid etiam cum dicimus, quia animam rationa- 
lem et intellectus nostri susceperit capacem, dividi- 
mus eum? Non enim ipse Deus Verbum pro anima 
rationali et intellectus capaci in carne sua fuit; sed 
animam rationalem et intellectus nostri capacem, 
et ipsam humanam et ejusdem substantie cujus 
nostre sunt anime, et carnem nostre similem, eju- 
sdemque cujus caro et nostra, substantie susci- 
piens, perfectus etiam homo fuit. 

De intelligentia praemissorum verborum. 

4. Hec verba Ambrosii pia diligentia inspicienda 
sunt; ex parte hominis ignorantiam instruunt et 
illuminant, quz ex parte errandi fomitem male in- 
tellecta ministrant. His etenim evidenter traditur 
duos in Christo esse principales sensus, sive gemi- 
nam sapientiam. Neque ideo unitas et singularitas 
persone dividitur; sed juxta duas naturas, duas ha- 
bet sapientias, unam non creatam, sed genitam,que 
ipse e8^; alteram non genitam, sed creatam, et " 


783 


gratiam ei collatam. Nam Isaias de eo protestatur, 
c. 11: Fiequieseit super cum Spiritus sapientiz el in- 
tellectus. Spiritu ergo sapientis ct intellectus, id est, 
Bapient1a et intelligentia per Spiritum sanctum gra- 
tis data. Christus erat sapiens secundum animam. 
Secundum Deum vero sapiens erat sapientia eterna 
qu& Deus est. Et sicut in quantum Deus est, bonus 
est bonitate naturali, qu» ipse est, et justus justitia 
naturali,que ipse cst. Anima vero ejus sicut bona est 
et justa bonitate vel justitia gratis data,quie ipse vel 
ipsa non est; ita est sapiens sapientia gratis data, 
que ipsanon est.Et licet gemina in Christo sitsapien- 
tia, una tamen eademque persona est; qua in quan- 
tum Deus est, et in quantum natura divina est, sa- 
piens est sapientia ingenita,scilicet sapientia eterna, 
que est Pater, et sapientia que non est ingenita,que 
communis est tribus Personis, non tamen gemina 
sapientia,quia non est aliaet alia sapientia; sapientia 
ingonita,que tantum Paterest,ct sapientiaque com- 
muniter Pater est et lilius et Spiritus sanctus. In 
quantum vero eadem persona est homo, id cst, se- 
cundum hominem acceptum, vel in quantum est sub- 
sistens ex anima et carne, sapici:s est sapientia gra- 
tuita. Sapiens ergo est humano sensu ct divino. 

(Quomodo intelligendum illud : Sensus proficiebat 

humanus. 

5. Sed ex qua causa illius dicli intelligentia, seili- 
cet,sensus proficiebat humanus,assumenda esl? Aperte 
enim videtur Ambr.innuere quod secundum hutna- 
num sensum Christus profecerit,et quod infantia ejus 
expers cognitionis fuerit, et patrem et matrem igno- 
raverit; quod nec Ecclesia rccipit, nec premisse au- 
ctoritates patiuntur sic intelligi.Sed ita sane potest 
accipi, ut quantum ad visum hominum et sui sensus 
ostensionem, Christus profecisse dicatur. Proficiebat 
ergo humanus sensus 1n eo secundum ostensionem, 
etaliorum hominum opinionem. lta etiam patrem et 
matrem dicitur ignorasse in infantia, quia ita se ha- 
bebat et gerebat ac si agnitionis expers csset. 


DISTINCTIO XIV. 
S1 ANIMA CHRIST! HABUERIT SAPIENTIAM PAREM CUM 
DEO; ET $1 OMNIA SCIT QUAE DEUS. 


1. Hic queri opus east, cum anima Christi esset sa- 
piens sapientia gatuita, utrum habuerit sapientiam 
e&qualem Deo, sive omnium rerum scientiam habue- 
rit vel habeat, id est, uirum omnia sciat que Deus 
scit. Quibusdam placet quod nec parem cum Deo ha- 
beat scientiam, nec omnia sciat quae Deus, quia in 
nullo creatura equatur Creatori. Cum ergo anima 
illa creatura sit, in nullo equatur Creatori ; ergo nec 
in sapientia. Non ergo habet &equalem cum Deo «sa- 
pientiam, Rec scit omnia que Deus. ltem, si anima 
1lla equalem habet cum Deo sapientiam, non ergo 
Deus in omni bono majorem habet sufficientiam, 
quam ejus creatura Inducunt etiam auctoritates ad 
idem probandum. Ait enim Propheta, ps.138, ex per- 
sona hominis assumpti : Mirabilis facta esl scientia taa 
ex me,eLnon potero ad eam.Quod exponens Cassiodor. 
ait : Veritas bumana conditionis ostenditur,quia as- 
sumptus homo divine substantie non potest iequari 
vel in scientia vel in alio. Apostolus etiam ait, 1 Cor. 
2 : Nemo novit quz sunt Dei, nisi Spiritus Dei,qui so- 
lus scrutatur omnia eliam profunda Dei. His aliisque 
pluribus rationibus et auctoritatibus nituntur; qui 
animam Christi asserunt nec parem cum Deo ha- 
bere scientiam, nec omnia scire qua Deus scit. Quia 
8i omnia scit que Deus, scit ergo creare mundum, 
scit etiam creare seipsam. 

Responsto, gucestionis definitivam conlinens sententiam. 


- 


2. Quibus respondentes, dicimus animam Christi. 


per sapientiam sibi gratis datam in Verbo Dei, cui 
unita est, unde etiam perfecte intelligit, omnia scire 
qu& Deus scit, sed non omnia posse qux potest Deus, 
nec ita clare et perspicue omnia capit ut Deus; et 
ideo non equatur Creatori in scientia, etsi omnia 
sciat que et ipse; nec est ejus sapientia equalis sa- 


PETRI LOMBARDI. 


84 


pienti: Dei, quia illa multo est dignior, digniusque 
et perfectius omnia capit quam illius anime sapien- 
tia; ergo et in scientia majorem habet sufficientiam 
Deusquam anima illu quedigniorest omnicreatura. 
lllud vero Apostoli, 1 Cor. 2, quod inducunt :: Nemo 
novit qua Det sunt,nisi Spiritus Dei,gui solus serutatur 
omnia ; pro nobis facit. Mox enim addit Apostolus : 
Nos autem Spiritum Dei habemus; ut per Spiritum 
quem babebat Dei profunda se scire ostenderet. Sed 
anima illa pre omnibus Spiritum Dei habuit: Cut 
Spiritus non crt datus ad. mensuram, ut ait Joannes 
evangelista, c. 3; dona ergoSpiritus sancti sine men- 
sura habuit, ergo et sapientiam. Omnia ergo scivit 
anima illa. Si enim quedam scivit, quedam non, 
iunc non sine mensura scientiam habuit. Sed sine 
mensura scientiam habuit; scit ergo omnia. Fulgen- 
tius etiam in sermone quodam multa inducit,quib us 
asserit animam illam rerum omnium scientiam ha- 
bere, utens auctoritate Apostoli dicentis : In quo sunt 
omnes thesanri sapientiz el scienti absconditi .Quod 
ctiam ratione potest probari sic : Nihil scit aliquis 
quod ejus anima ignorat. Sed Christus, secundum 
omnium concessionem, omnia scit; ergo anima ejus 
omnia scit. Ad id vero quod dicit : Si omnia scit; ergo 
scit creare mundum vol seipsam, respondemus quod 
scientiam habet mandum creandi, sed non poten- 
tiam, et creandi animam ; et scit quomodo Deus sei- 
psam ereaverit ; habet ergo scientiam sui create, sed 
non sui creande, quia non est creanda, sed creata. 
Quare Deus non dedit ci potenliam omnium, ut 
scienttam. 

3. Si vero queritur quare Deus non dederit ei po- 
tentiam faciendi omnia, ut scientiam, responderi po- 
test : Quia naturaliter capex est scientie, et ideo id 
congrue ci datum est sine mensura, cujus ipsa natu- 
raliter capax est. Non est autem ci datum posse om- 
nia facere qu& Deus facit, ne omnipotens, et per hoc 
Deus putaretur. Verumtamen forle nec potentiam 
faciendi omnia ei Deus prestare potuit, elsi poten- 
tiam faciendl aliqua ei dederit qui non facere potest. 
Sic ergo enim Christi omnia que Deus scit 1n Ver- 
bo Dei, quod liquidius et presentius omni creatura 
contemplatur, ut ci unita, in quo etiam angeli et 
qua& Dei sunt, et qui» futura sunt cognoscunt. 

Quomodo intelligenda sint quedam verba Ambrosii 
super Lucam. 

4. Sed si illa anima non habet tantam potentiam 
quantam et Deus, nec homo assumptus tantam po- 
lentiam quautam et. Deus, quomodo ergo intelligi- 
tur illud Ambr. super Lucam, ubi angelus de nasci- 
turo Filio Virginis ait: JIic erit magnus, et Filius altis- 
simi vocabitur? Non ideo, inquit, erit magnus, quod 
ante partum Virginis magnus non fuerit, sed quia 
potentiam quam Dei Filius naturaliter habet, homo 
erat ex tempore accepturus, ut una sit persona homo 
ct Deus. Ecce aperte dicit quod homo erat acceptu- 
rus ex tempore potentiam quam Dei Filius habuit 
naturaliter. Sed si homo accepturus erat illam po- 
tentiam ; ergo vel persona vel natura hominis. Sed 
persona non, quia semper habuit et habet; ergo na- 
tura. Si natura; ergo anima. Nam de carne constat 
quod accipere non posset. Ad quod ricimus illud 
esse accipiendum dc persona, sed non in quantum 
est Dei, imo in quantum est, persona hominis. Una 
eet enim persona Dei, ct hominis, Filii Dei et filii 
hominis; que in quantum Dei persona est, semper 
et naturaliter omnipotentiam habuit. sed in quan- 
tum est hominis non semper fuit. llla ergo per- 
sona quz semper fuerat Dei,futura erat. hominis 
persona; et secundum qnod futura erat hominis 
persona, acceptura erat ex tempore potentiam,quam 
naturaliter et semnper habuerat in quantum persona. 
Secundum hanc distinctionem illud, et similia sane 
possunt accipi. Qus distinctio in pluribus questio- 


num articulis est necessaria adversus quorumdam 


erplexam verbositatem. Sed cum de rebus constat, 
1n rebus frustra habetur controversia, 


785 


DISTINCTIO XV. 
DE HOMINIS DEFECTIBUS QUS ASSUMPSÍT CHRISTUS IN 
HUMANA NATURA. 


1. lllud quoque pretermittendum non est, quod 
Dei Filiusnaturam hominis accopit passibilem, ani- 
mam passibilemet carnem passibilem et mortalem. 
Utenim probaretur verum corpus habere suscepit 
defectus corporis, famem, sitim et hujusmodi. Et ut 
veram animam probaretur habere,suscepit defectus 
anims,scilicet tristitiam,timorem,dolorem et hujus- 
modi. Omnis autem sensus, anime est. Non enim 
caro sentit, sed anima, utens corpofe velut instru- 
mento. Unde August., super Genes. in lib. 12,c.24, 
t. 3 : Non corpus sentit, sed anima per corpus, quo 
velut nuntio utitur ad confirmandum in seipsa quod 
extrinsecus nuntiatur.Sicutergo anima quod forisest 

ercorpustanquam perinstrumentum videt vel audit 
Ita etiam per corpus quidam sentit mala quc sino 
corpore noh sentiret, ut famem, et sitim et hujus- 
modi.Unde non immerito defectus corporisdicuntur. 
Quidam autem non per corpus,imo etiam sine cor- 
pore, sentit : ut est timor, et hujusmodi Sentit ergo 
anima dolores, sed quosdam per instrumentum cor: 
poris, quosdam vero non. Suscepit autem Chritus 
sicut veram naturam hominis,ita et veros defectus 
hominis, sed non omnes. Assumpsit enim defectus 
pone, sed non culp», nec tamen omnes defectus 
pone, sed eos omues quos homini eum assumere 
expediebat, et su» dignitati non derogabat. Sicut 
enim propter hominem homo factus est, ita propter 
eum hominis defectus suscepit. Suscepit autem de 
nostro, ut de suo nobis tribueret, ut nostrum tolleret 
defectum. Suscepit enim nostram vetustatem, ut 
suam nobis infunderet novitatem. Simplam ille ac- 
cepit vetustatem, id est, poena, ut nostram duplam 
consumerel, id est, poena et culpe. 

Qualiter accipiendum sit illud quod ait Leo papa. 

2. Tradit auctoritas, Heb. 4, quod Dominus noster 
in se suscepit omnia infirmitatis nostro» preter pec- 
ceatum,quod nisi accipiatur de illis tantum que eum 
sumere pro nobis oportuit, nec dedecuit,falsum esse 
probatur.Non enim assumpsit ignorantiam aliquam, 
cum sitignerantiaquadam que defectusest,nec pec- 
catum est,scilicet ignorantia invincibilis; nam vinci- 
bilis peccatum est,si tamen de his est qui nobis ex- 
pedit scire. Sunt enim quidam quorum scientia non 
affert, vel ignorantia non impedit salutem ; et forte 
talium rerum ignorantia defectus non est. Constat 
autém in nobis esse ignorantiam atque difficultatem 
volendi vel faciendi bonum, qu» ad miseriam nos- 
iram pertinent. Unde Aug., in lib.3 de lib. Arb.,c.18, 
ct libro Retractationum 1, c. 9, tom. 1, et libro 7 de 
Bono perseverantie, cap. 11 : Approbare, inquit, 
falsa pro veris, ut erret invitus, et resistente atque 
torquente dolore carnalis vinculi non possc a libidi- 
nosis operibus temperare, non est natura instituti 
hominis,sed pona dampati.Ex qua miseria, peccan- 
tibusjustissime inflicta,liberatDei gratia,quia sponte 
homo libero arbitrio cadere potuit, non etiam sur- 
gere;ad quam miseriam pertinet ignorantia et diffi- 
cultas,quam patitur omnis homo ab exordio nativi- 
tatis suae,ncc ab isto malo quisquam,nisi gratia Dei, 
liberatur. Ecce evidenter dicit hic August. ignoran- 
tiam qua quis invitus falsa pro veris approbat,et dif- 
ficultatem qua non potest se temporare a malo, ad 
miseriam nostram pertinere,et poenam esse hominis. 
Hec autem Christus non habuit. Non ergo accepit 
omnes defectusnostre infirmitatis preter peccatum. 
Quod ignorantia talis et difficultas non. sit peccatum. 

3. Sed forte aliquis dicet illa esse peccatum. Cui 
obviat illud quod August. tradere videtur: hoc scili- 
cet Deum inculpabiliter ante peccatum in exordio 
conditionis homini potuisse indere, ut essent ei na- 
turalia ; ita in lib, Retract. inquiens : Ignorantia, et 
difficultas etiamsi essent hominis primordia natura- 
* Jia, nec sic esset culpandus Deus,sed laudandus.$ed 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. XY. 


186 


si hechomoin primordionaturaliter habuisset,num- 
quid essent in eo defectus et pene? Si defectus, vel 
poena ei indicta fuissetante peccatum injuste cum eo 
agi videretur, si ante culpam sentiret ponam.Ob hoc 
sane dicimus illa non fuisse defectus vel poenas, si 
naturaliter homini infuissent; sicut non fuit homini 
ante peccatum nondum gratiam adepto defectus sive 
pena, non posse proficere. Sed postquam gratiam 
recepit,per quam proficere potuit et ad tempus pro- 
fecit, eamque culpa sua post amisit,simulque profi- 
cieudi facultatem perdidit, defectus fuit ei et poena 
non posse proficere, scilicet malum declinare et 
bonum facere.Omnes ergo defectus nostros suscepit 
Christus preter peccatum,quosei conveniebat susci- 
pere, et nobis expiediebat.Sunt enim plura egritudi- 
num genera eli corporis vitia, a quibus omnino im- 
munis extitit.Quos enim defectus habuit,vel ad os- 
tensionem ver» humanitatis,uttimorem ettristitiam; 
vel ad impletionem operis ad quod venerat,ut passi- 
bilitatem et mortalitatem ; vel ab immortalitatis des- 
perationespem nostram erigendam, ut mortem, sus- 
cepit.Hos autem defectus non conditionis sue neces- 
Bitate,sed miserationis voluntate suscepit. Veros qui- 
dem habuit defectus sicut et nos,sed non eadem ex 
causa.Nos enimex peccato originali hos defectus con- 
trahimus, sicut Apostolus insinuat dicens, Rom. 8: 
Corpus quidempropter peccatum mortuum est,id est,ne- 
cessitatem moriendi habet in se. Christus autem non 
ex peccato hujusmodi habet defectus,quia sine pecca- 
to est conceptus et natus,et in terris conversatus.Sed 
ex sola miserationis voluntate de nostro in se trans- 
tulit veram infirmitatem: sicut accepit veram car- 
nem, quam sine omni infirmitate assumere potuit, 
sicut absque culpa eamdemque suscepit. 
Aucloritatibus probat. Christum secnndum hominem 
vere dolores sensisse et. timuisse, contra quosdam 
hos negantes. 

4. Sed quia nonnulli de seusu in passionehumani 
tatisChaisti malesensisso inveniuntur,asserentes si- 
militudinem atque imaginem passionis et doloris 
Christum hominem pertulisse, sed nullum omnino 
dolorem vel passionem sensisse; auctoritatum testi- 
moniis eos convincentles,indubitabile faciamus quod 
supra diximus.Propheta Isaias dicit, c. 53 : Vere lan- 
gtores nostro ipse tulit,et dolores nostros ipse portavit. 
Et Veritas ipsa in Evangelio, Matth. 26, ait : Tristis 
est anima mea usque ad. morlem ; ubi etiam legitur, 
Marc. 14 : Capit Jesus pavere. et tadere. Propheta 
eliam ex persona Christi ait,ps. 87: Repleta est malis 
anima mea. Quod exponens Aug., inquit, in tom. 8, 
enarratione ad eumdem versum: Non vitiis et pecca- 
tis, sed humanis malis,id est, doloribus repleta fuit 
anima Christi, quibus ipsa compatitur carni. Non 
enim dolor corporis potest esse sine anima. Dolero 
autem anima, etiam non dolente corporo, potest. Hos 
autem humana infirmitatis affectus,sicut ipsam car- 
nem ac mortem, non humane conditionis necessita- 
te, sed miserationis voluntate suscepit. Ambr.otiam, 
tom. 2, in lib. 2 de lido, c. 3, ait : Scriptum est, 
Matth. 26 : Pater si possibile est, transeat a me calix 
istc.'Timet ergo Christus; et dum Petrus non timet, 
Christus timct.Petrus dicàt,Joan.13 : Animam meam 
ponam pro (e ; Christus dicit, Joan. 12 : Anima mea 
turbatur ; utrumque vcrum est el rationis plenum, 
quod et ille qui est inferior non timet,et ille qui su- 
perior est gerit timentis affectum. Idem in eodem, 
cap.5, in fine : Ut homo trurbatur, ut homo fiet,ut 
homo crucifigitur.per naturam hominis etteediavitet 
resurrexit. Nonturbaturejus virtus,nonturbaturejus 
divinitas, sed turbatur anima, secundum humano 
fragilitatis assumptionem.Nam qui suscepitanimam 
suscepit etiam anime passionem.Non enim eo quod 
Deus erat, aut tubari aut mori posset. Idem in eo- 
dem, cap. 3, paulo superius : Suscepit tristitiam 
mcam ; et, confidenter tristitiam nomino,qui crucem 
predico. Ut homo habuit tristitiam,quam meo sus- 
cepit affectu, mihi compatitur,mihi tristis est, mihi 


181 


dolet.Ergo pro me et in me doluit,qui pro se nihil 
habuit quod doleret. Doles igitur, Domine Jesu, vul- 
nera mea, non tua, quia non tu pro te, sed pro me 
doles. Hieron. quoque, ad Damasc., tom. 4, in Ex- 
planatione fidei, ait : Nos ita divimus hominem pas- 
sibilem a Dei Filio susceptum,ut deitas impassibilis 
permaneret, Passus est enim Filius Dei non putative, 
sed vere, omnia que de illo Scriptura testatur, sed 
secundum illud quod pati poterat,scilicet,secundum 
substantiam assumptam. Licet ergo personaFilii sus- 
ceperit passibilem hominem, ita tumen ejus habita- 
tione secundum substantiam suam nil passa est,ut 
tota Trinitas,quam impassibilem necesse est confi- 
teri. His aliisque auctoritatibus perspicuum fitChris- 
tum vere passibilem assumpsisse hominem, atque 
in eo defectus et affectus nostre infirmitatis sus- 
cepisse ; sed voluntate,non necessitatis conditione. 
Hc ponit quz pradictis adversari videntur. 
5.Quedam tamen reperiuntur in sanctorumtracta- 
tibus, que premissis adversari videntur Nam super 
illum locum psal. 21: Clamubo et non exaudies, Au- 
gust., tom. 8, exposit 2, tradere videtur Christum 
nec veretimuisse,nec vere tristatum esse,dicens sic : 
Quomodo hoc dicit, qui peccatum non fecit, nec in- 
ventus est dolus in ore ejus(Isai.,35); sed nobis de cor- 
pore suo hoc dicit.Corporis enim sui, id est, Ecclesi: 
Rorebat personam ; sicut et alibi, Matt.26,cum dixit : 
ranseat a me calix iste, pro nobis loquitur, nisi forte 
putetur timuisse *zori;sed nonveretimebat Dominus 
pati,tertia die resurrecturus,cum arderet Paulus dis- 
solvi, et esse cum Christo (Philipp. 1). Non etiam for- 
tior est miles quam imperator. Miles enim coronan- 
dusgaudet mori,et Dominuscoronaturus timet inor- 
tem ? Sed infirmitatem nostram representans, pro 
suis inflrmis qui timent mori, hac dixit : Vox illo- 
rum erat, non capitis. Hyeronimus etiam ait : Eru- 
bescant qui putant Salvatorem timuisse mortem, 
et passionis pavore dixisse: Transcata me caliz iste. 
(Super Evangelium Matthaei, in initio Commentarii 
ad caput 26, in tomo 8.) 
Determinatio auctoritatum. 

6. Neauteminsacris Litteris aliqua adversa diver- 
Bitas esse putetur,harum auctoritatum verba in hunc 
modum accipienda dicimus,utnon veritatem timoris 
et tristitie vel propassionem,sed timoris et tristitic 
necessitatem et passionem a Christo removisse intel- 
ligatur.Habuit enim Christus verum timorem et tri- 
stitiam in natura hominis; sed non sicut nos,qui su- 
mus mambra ejus.Nos enim causa peccati nostri his 
defectibusnecessario subjacemus,et innobis sunt isti 
defectus secundum propassionem et passionem, sed 
inChristo nonnisi secundum propassionem. Sicut 
enimin peccatisgeadus quidam notantur propassio et 
passio, ita et in poenalibus effectibus.Aflticitur enim 
quis interdum timore vel tristitia,ita ut mentis intel- 
lectusnoninde moveatura rectitudine velDel contem- 
platione,et tunc propassio est.Aliquando vero move- 
turetturbatur,et tunc passio est.Christus vero non 
fuititaturbatusin animatimore vel tristitia,ut a recti- 
tudinevel a Dci contemplatione aliquatenusdeclina- 
ret;saecundum quem modum intelligitur, cum dicitur 
veltimuisseveltristisfuisse Un4elfier.,Comment.ad 
20 cap. Matt., pene in medio,ubi legitur: Gepit con- 
tristari et moslus esse: Ut veritatem, inquit, probaret 
assumpti hominis,vere contristatus est,sed non pas. 
gio ejus dominaturanimo,verum propassio est. Unde 
ait: Gampit contristari. Miud est enim rconstristari,aliud 
incipere contristari ; quod est : Aliter contristatur 
quis per propassionem,aliter per passionem. Ideoque 
secundum hanc distinctionem aliquando diciturChri 
tus non vere timuisse, aliquando vere timuisse,quia 
verum timorem habuit et tristitiam, sed non secun- 
dum pass:onem, nequo ex necessitate conditionis. 
Unde Aug., t. 8, Enarr. in ps. 93, post medium,ex 
his causis volens assuini dictorum irtelligentiam, 
dicil Christum non^-7e mvisse vel tristatum eese, 
et inconlinenti veruin tristitiam habuisse.His verhis 


PETRI LOMBARDI. 


788 


infirmos in se presignans Dominus ait: Paler,si fieri 
otest,lranseat a me calix iste. Non enim vere timebat 
ominus pati, tertia die resurrecturus,cum arderet 
Paulus disolvi et esse cum Christo.Iste gaudet coro- 
nandus, eli tristis est Dominus coronaturus?Ecce hic 
videturtristitiam et timorem aChristo removere.Con- 
tinuo autem subjunxit :Sed tristitiam sic assumpsit 
uornodo carnem. Fuit enini Lristis,sicutEvangelium 
icit, Murc. 14. Si enim tristis non fuit, cum Évage- 
lista dicat : Tristis est anima mea,etc.; ergo et quando 
dicit, dormivit Jegus, non dormivit; vel quando dicit 
manducasse,non manducavit; et ita nihil sanum re- 
linquitur, ut dicatur etiam, corpus non erat verum 
Quidquid ergo de illo scriptum est,verum e t,et fa-- 
ctum est. Ergo tristis fuit ;sed voluntate tristitiam 
guscepit veram, quomodo voluntate carnem veram. 
Aperte nosciseumdem sibi in his verbis contradicere, 
nisi varias dictorum discerneret causas; ex quibus 
intelligentia verborum assumenda est. Si enim dis- 
cernatur intelligentie causa predictorum verbo- 
rum, nihil occurit contradictionis. 
De quibusdam Hilarii capitulis valde obscuris, quz vi- 
dentur communi sententie obviare. 

7. Verumtamen magis movent ac difficiliorem alfe- 
runt questionem verba lHlilarii,quibus videtur tradere 
ictus, et vulnera et hujusmodi, sic in Christum inci- 
disse,ut passionis dolorem non incuterent : sicut te- 
lum tractum per aquam, vel ignem, vel aera,ea facit 
qui et cum trahitur per corpora animata,quia perfo- 
rat et compungit ; non tamen dolorem ingerit, quia 
non sunt ille res doloris capaces.Ita et corpus Chri- 
sti sine sensu pene,vim pont oxcepisse dicit,quia 
Bicut corpus nostrum non habet talem naturam,ut 
valeat calcare undas, ita corpus Christi dicit non ha- 
buisse naturam nostri doloris,quia non habuit natu- 
ram ad dolendum. Ait enim sic in lib. 10 de Trin. : 
UnigenitusDeus hominem verum secundum similitu- 
dinem nostri hominis, non deficiensa se Deo, assum- 
psit. In quo quamvis aut ictus incideret, aut vulnus 

escenderet,aut nodi concurrerent,aut suspensio ele- 
varet,afferrent quidem hec impetum passionis, non 
tamen passionis dolorem inferrent; ut telum aliquod 
aquam perforans, vel ignem compungens, vel aera 
vulnerans, omncs quidem has passiones nature sue 
infert ut perforet,ut compungat,ut vulncret; sed na- 
turum suam in hec passio illata non retinet, dum in 
natura non est, vel aquam forari, vel pungi ignem, 
vel aera vulnerari, quainvis natura teli sit et vulne- 
rare, et compungere,et forare.Passus quidem Chri- 
stus est dum cxditur, dum suspenditur, dom mori- 
tur;sed in corpus irruens passio,nec non fuit passio, 
nontamen naturam passionis exercuit, dumct poenali 
ministerio penadesaviit,et virtuscorporissinesensu 
pone vim pone in se desevientis excepit. Habuit 
saneillud dominicum corpus doloris nostri naturam, 
si corpus nostrum id nature habet,ut calcetundasct 
fluctus desuper eat,nec clause domus obstaculis ar- 
ceatur.Atero si dominici corporis solum ista natura 
Bit,ut feratur in huinidis,et sistat in liquidis,et stru- 
cta transcurrat, quid per naturam humaui corporis 
carneurex Spiritu sancto conceptam judicamus?Caro 
illa de ccelis est, et homo ille de Deo est, habens ad 
patiendom corpus; passus est, sed naturam non 

abens ad dolendum.Idem in eodem : Videamus an 
ille passionis ordo infirmitatem in Domino doloris 
permittat intelligi ; dilatis enim causisex quibusme- 
tum Domino heresis ascribit, res ipsas ut gosl& sunt 
conferaimus.Nec euin fieri polest ut timor ejus signi- 
ficelur in verbis, cujus fiducia continuatur 1n factis. 
Timuisae ergo heretico passionem videtur. Sed ob 
ignorantie hujus errorem, Petrus,etSatanas et scan- 

alum est. An ne timuit uori, qui armatis obvius 
prodiit, et in corpore ejua infirmitas fuit,ad cujus oc- 
cursum consternata persoquenliun agmina supina- 
tis corporibus conciderunt? Quam ergo infirmitatem 
doniinatam hujus corporis credis, cujus tantam ha- 
buit natura virtutem?Sed forte dolorem vulnerum ti- 


780 


IQuem,rogo, o tu dominica infirmitatis assertor, pe- 
netrantis carnem clavi habuit terrorem, qui excisam 
aurem solo restituit attactu ?Producens hac autein 
manus,clavum dolet,et sentit vulnus,qui alteri dolo- 
mem vulneris non reliquit? Pungende carnis metu 
"tristis est, cujus in attactucaro post cedem sanatur? 
Idem eod.lib. 10: Collatis ergo dictorum gestorum- 
que virtutibusdemonstrari non estambignum in na- 
tura corporis ejusinlirmitatem corporea nature non 
fuisse,et passionem illam, licet corpori illatasit, non 
iumen naturam dolendi corpori intulisse; quia,licet 
fetma corporis nostri esset in Domino, non tamen 
witiosseinfirmitatis nostre forinaeratin corpore quod 
ex conceptu Spiritus sancti virgo progenuit.Audisti, 
Jector,verba Hilarii, quibus dolorem excludere vide- 
£uc.Sed si,excussa sensus et impiciatis habitudine, 
premissis diligenterintendas,atqueipsiusScripturae 
eircumstantiam inspicias, dictorum rationem atque 
virtutem percipere utcumque poteris, et intelligen- 
€tiam arguere non attentabis. Intelligitur enim ea ra- 
tione dixisse dolorem passionis in Christum noninci- 
«lisse,et virtutem corporis Christi sibi excepisse vim 
pone sine sensu pana, quia doloris causam et me: 
witum in se non habuit.Quod videtur notasseubiait- 
Non babens naturam ad dolendum.Et ideo non judi- 
canda est caro illius secundum naturam nostri cor- 
poris ; nec in eo etiam dominium habuit passio;ita 
etiam non habuit naturam ad timendum vel tris- 
tandum,quia non habuit talem naturam in qua essct 
causs timoris vel tristitie. Ita necessitas timendi 
non fuit in eo,sicut est in nobis. Nec natura doloris 
fuit in eo,sicut est in nobis. Tristitiam tamen in eo 
fuisse consequenter asserit, sed causam ejus exti- 
tisse non suam mortem,sed defectum Petri et alio- 
rum apostolorum. Dicit enim Christum non propter 
mortem, sed usque ad mortem tristem fuisse : his 
verbis,interrogo quid sit Christum tristem esse us- 
que ad mortem,et tristem esse propter mortem? non 
enim ejusdem significationisest,tristem esse propter 
morterm,et usquead mortem.Quia ubi propter mortem 
tristitia est, illic mors causa tristiticte est ; ubi vero 
tristitia usque ad mortem est, mors non tristitia est 
causa,sed finis.À Deo autemnon propter mortem sus- 
ceptaest tristitia, utsit destituta per mortem. Non er- 
go sibi tristis est,sed illis quiin scandalo per infirmi- 
tatem carniserant futuri,quos monet orare, ne indu- 
cantur in tentationem,qui ante polliciti erant se non 
scandalizari. (Ibid., paulo inferius.) 
DISTINCTIO XVI. 
AN IN CHRISTO FUERIT NECESSITAS PATIENDI ET MO- 
ICEND!, QUJ£ EST DEFECTUS GENERALIS. 
1.Hicoritur questioex predictis ducons originem; 
dictum est enim supra quod Christus in se nostros 
defectus suscepit, prater peccatum. Est autem ho- 
minis quidam generalis defectus,qui peccatum non 
est,scilicet, necessitas patiendi vel moriendi. Unde 
corpus nostrum non tantum mortale,sed etiam mor- 
tuum dicitur,quia non tantum aptitudinem moriendi, 
sed etiam necessitatem habet. Ideo quaritur utruin 
necessitas talis in Christi carnefuerit.De aptitudine 
enim moriendi,quod in eo fuerit,ambiguum non est, 
que etiam anto peccatum in homine fuit, quando 
aliquis in co non fuit defectus ; nec ergo mortalitas 
illatuncin eo fuit defectus, quia naturaei erat. Unde 
etiam quidam talem mortalitatem in nobis non esse 
defectum non improbetradunt,sed necessitalem mo- 
riendi vel patiendi,quz etiam mortalitas dicitur vel 
passibilitas. Dicitur enim homo nunc paesihilis ve] 
mortalis,non modo propter aptitudinem, sed ctiam 
propter necessitatem.Sed numquid hic defcetusfuit 
1n Christi carne Anima quoque ejus cum passibilis 
exliteritante mortem,numquid necessitatem patiendi 
habuit? Si euim necessitas patiendi vcl moriendi fuit 
in Christo, non videtur sola voluntate miserationis 
defectus nostros accepisse.Ad quod dici potest Chri- 
stum voluntate,non neccssitate sue nature, hos de- 
fectus sicut alios suscepisse, scilicet, necessitatem 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. II7, DIST. XVII. 


00 


patiendi in anima, simul autem patiendi et moriendi 
1n carne. Verum hanc necessitatem non habuit ex ne- 
cessitate sue conditionis, quia a peccato immunis, 
sed ex sola voluntate accipit, de nostra. infirmitate 
ponens tabernaculum suum in sole,scilicet,sub tem- 
porali mutabilitate et labore.Unde auctoritas, Glossa 
super oap. 9 Epist. ad Hebr., dicit quod sicut homi- 
nibus aliis et jure et lege natura stalutum est semel 
mori,ita et Christus eadem necessitate et jurenature 
semel oblatus est, et non sepe. Nec ideo dicit jure 
nature, quod ex natura sueconditionis huncdefec- 
ium traxerit, qui etiam non provenit nobis cx natura 
secundum quod prius cst instituta, sed ex ea peccato 
vitiata ; et ideo dicitur hic defectus naturalis, quia 
quasi pro uatura inolevit in omnibus diffusus. 
De statibus hominis, et quid desingulis Christus accepit. 
2.Et est hic notandum Christum deomni statu ho- 
minis aliquid accepisse,qui omnes venit salvare.Sunt 
enim quatuor status hominis: primus ante pecca- 
tum ; secundus post peccatum,et ante gratiam ; ter- 
tius sub gralia; quartus in gloria.De primo statu ac- 
cepit immunitatem peccati.Unde August. illud c. 3. 
Joannis evangeliste exponens : (ni desursum venit, 
suger omnes cst, dicit Christum venisse desursum, id 
est, de altitudine humane nature ante peccatum, 
quia deilla altitudine sumpsit Verbum Dei huma- 
naninaturam, dum non assumpsit ipsam culpam 
cujus assumpsit penam.Sed poenam assumpsit de 
statu secundo,et alios defectus. De tertio vero gra- 
tie plenitudinem. De quarto non posse peccare, et 
Dei perfectam contemplationem.Habuit enim simul 
bona vite quaedam, et bona patrie, sicut et que- 
dam mala vite. 
DISTINCTIO XVII. 
SI OMNIS CHRISTI ORATIO VEL VOLUNTAS EXPLETA SIT. 
1. Post predicta considerare oportet utrum Chri- 
stus aliquid voluerit vcl oraverit quod factum non 
sit. Hoc enim existimari potest per hoc qund ipse 
uit: Paler, 5i possibile est, transeat a me calix tsie ; 
verumlamen non quod ego volo, sed quod tu vis. Hic 
namque voluntatem suam a Patris voluntate di- 
scernere videtur. 
De voluntatibus Christi secundum duas naturas. 
2.Quocirca ambigendum non est diversas in Chri- 
glo fuisse voluntates juxta duas naturas, divinam, 
scilicet, voluntatem et humanam. Humana voluntas 
est affectus rationis vel affectus sensualitatis;et alius 
est affectus anims» secundum rationem, alius secun- 
dum sensualitatem, uterque tamen dicitur humana 
voluntas.Affectu autem rationis id volebat,quod vo- 
luntate divina,scilicet,puti et mori; sed affectu sen- 
sualitatis non volebat,imo refugiebat; nec tamen in 
eo caro contra spiritum vel Deum concupiscobat, 
quia,ut ait August.lib de Gen.ad litt.1.10,c,12: Non- 
nullum est vitium, cum caro concupiscit adversus 
spiritum.Caroautem dicta est concupiscere,quia hoc 
secundum ipsam agit animam, sicut anima per au- 
rem audit, et per oculum videt. Caro enim nihil nisi 
per animam concupiscit. Sed concupiscere dicitur, 
cumanima carnali concupiscentiaspirituireluctatur, 
habens carnalem delectationem de carne et a carne, 
adversus delectationem quam spiritus habet.Ipsius 
autem carnalis,coucupiscentia causa non est in ani- 
1;a s0la nec in carne 80la ; ex utroque enim fit, quia 
sine ultroque delcctatio talis non sentitur. Talis ergo - 
rixa talisque concertatio in anima Christi nullate- 
nus esse potuit, quia carnalts concupiscentiaibi esge 
nequivit. Dei etiam voluntas erat,et rationi placebat, 
ut illud secundum carnem vellet, quatenus veritas 
humanitatis in eo probaretur.Nam qui hominis na- 
turam suscepit,qua ipsius sunt subire debuit.Ideo- 
que sicut in nobis duplex est affectus, mentis,scili- 
cel,el sensualitatis, ita et in eo debuit esse geminus 
affectus,ut mentis aflectu vellet mori,et sensualitatis 
aífectu nollet,sicutin virissanctisfit. Petroenimipsa 
Veritas dicit,Joan.21 48: Cum senueris, extendes ma- 
nus tuas,et alius praecinget te,et ducel te quo tu non vts, 


194 


Bcilicet,ad mortem. Quod exponens August. tom.9, 
iract.123,in fine, dicit quod Petrus ad illam moles- 
liam nolens est ductus, nolens ad eam venit, sed 
volens eam vicit ; et reliquit affectum infirmitatis, 
uo nemo vylt mori,qui adeo est naturalis, ut cum 
etro nec sehectus abstulerit. Unde etiam Dominus 
ait : Transeat a mecolix iste,scd vicit eum vis amoris. 
Ergo et in Christo secundum humanitatem, et in 
membrisejus geminus est aífecius : unus rationis 
charitate informatus, quo propter Deum quis mori 
vult;alter sensualitalis,carnisinfirmitati propinquus 
et ei conjunctus,quo mors refugitur.Utenim Aug.ait: 
Paulus mentis ratione cupit dissolvi et esse cum 
Christo,sensus autem carnis refugit et recusat. lloc 
habet humanus affectus, quoniam qui diligit vitam, 
odit mortem. Secundum istum affectum Christus 
mori noluit, nec. obtinuit quod secundum istum 
affectum petiit. 
Auctoritatibus probat diversas in Ohristo voluntates. 
3. Ex affectu ergo humans quem de Virgine traxit, 
volebat non mori, et calicem transire orabat. Unde 
Beda: Orat transire calicem,quia homoerat,dicens : 
Pater iranseat a me calix iste.Ecce habes voluntatem 
humanam expressam.Vide jum rectum cor : Sed non 
juod ego volo, sed quo tu vis. Unde alibi, Joan. 6: 
on veni facere voluntatem meam,quam,scilicet, tem- 
poraliter sumpsi ex Virgine, sed voluntatem cjus qui 
misit me, quam, scilicet, &eternus habui cum Patre, 
Hic apertedicit duas in Christo fuisse voluntates,se- 
cundum quas diversa voluit.Iieron.quoque superil- 
lum locum Marc. 14: Spiritus promptus est, caro au- 
teminflrma;dansintelligi hic duas voluntatesexprimi, 
ita ait: Hoc contra Eutychianos,qui dicunt in Christo 
unam tantum voluntatem.Hic autem ostendit huma- 
nam,qua propterinfirmitatem carnis recusat passio- 
nem; et divinam, que prompta est perficere dispen- 
gationem.Augustinus etiam (23)duns in Christo asse- 
rit voluntates dicens : Quantum distat Deus ab homi- 
ne,tantum a voluntate hominis.Unde hominem Chri- 
Btus gerensostenditprivatam voluntatem quamdam 
hominis,in qua etsuametnostram figuravit,qui caput 
no:trumest,et ad eum sicut membra pertinemus. Pa - 
teriinquit,si fieri potest,transeat a me calix iste. Haec 
humana voluntas crat,proprium aliquid,et tanquam 
privatum volens. Sed quia rectum vult csse homi- 
nem,et ad Deum dirigi,subdit: Non quod ego volo, sed 
quod tu vis. Acsi diceret: Vide te in me, quia potes 
aliquid proprium velle,ut Deus aliud velit.Concedi- 
tur hoc humane fragilitati.Idem alibi, super psalm. 
93,post medium: Christus in passione duas expres- 
git voluntatesinse secundum duas naturas.Aitenim: 
Pafer,si fieri potest,transeat a me calix iste. Ecce ha- 
hes hominis voluntatem,quam ad divinam continuo 
dirigens ait: Verumtamen non. sicut ego volo, sed si- 
cul tu. Ambrosius ita etiam, in libro 42 de Fido: 
Seriptum est: Pater si fieri potest transfer a me cali- 
cem hunc.Verba Christi sunt,sed quomodo et in qua 
forma dicantur advertoe. Hominis substantiam gerit, 
hominis assumpsit affectum. Non ergo quasi Dcus, 
sed quasi homo loquitur. Suscepit quidem volunta- 
iem meam.Mea est voluntas, quam suam dixit cum 
ait: Non sicul ego volo,sed sicut tu vis.Cum autem dixit, 
Joan.16 et 17: Omnia quz habet Paler,mea sunt,quia 
nihil excipitur, sine dubio quam Pater habct, eam- 
dem et Filius habet voluntatem. Eadem est Christi 
voluntas,qua paterna. Una ergo voluntas est Patris 
et Filii.Sed alia est voluntas hominis,passionem au- 
tem Christi in voluntate divina,ut pateretur pro no- 
bis.Histestimoniis evidenter docetur in Christo duas 
esse voluntates, quod quia negavit Macharius ar- 
chiepiscopus in onstantinopolitana synodo, con- 
demnatusest. Et ex affectu humanosensualitatis qui- 
dem,nonrationis,illud voluit ct peliit,quod non Ím- 
petravit. Nec ideo petiit ut impetraret, quia sciebat 


(23) Goncione prima enarrationis in psal. 32 su- 
per eo loco : liecl^s decet collaudatio, in tom. 8. 


PETRI LOMBARDI. 


T3 


Deum non esse facturum illud; nec illud fieri vole- 
bat affectu rationisvel voluntate divinitatis.Ad quid 
ergo peliit? Utmembrisformam praeberet imminen- 
le turbatione clamandi ad Dominum, et subjiciendi 
voluntateni suam divine voluntati ; ut si pulsante 
molestia tristentur,pro ejusdem amotione orent.Sed 
si nequeunt vitare, dicant quod ipse Christus. Non 
ergo ad insipientiam fuit, quod Christus cla 
mans non exauditur ad salutem corporalem. Bonum 
quidem petiit,scilicet,ut non moreretur; sed melius 
erat ut moreretur, quod et factum est. . 

De eo quod Ambrosius dicit, Christum dabitasse affe- 

ctu humano. 

4. Ceterum non. parum nos movent verba Àm- 
brosii,quibus significare videtur Christumsecundum 
humanum, affectum de Patris potentia dubitasse, sit 
dicens in lib.2 de Fide: De quo dubitat, de se,an de 
Patre? De eo utique cui dicit transfer, dubitat homi- 
nis affectu. Nam Deus non de Patre dubitat, nec de 
morte formidat.Propheta etiam non dubitat.qui ni- 
hil Deo esse impossibile asserit, psal. 134: Omnia 
quacum uevoluil fecit. Num infra hominesconstitues 

eum? Propheta non dubitat,oet Filium dubitare tu 
credis ? Ut homo ergodubitat, ut homo locutus est. 
Hisverbis innui videturquod Christus nonin quantum 
DeusestvelDei Filius, sed in quantum homo dubi- 
taverit affectu humano.Quod ea ratione dictum accipi 
potest, non quia ipse dubitaverit, sed quia modum 
ressit dubitantis, et hominibus dubitare videbatur. 

erba Hilarii longe diversam. exprimentia sententiam 
a pramissa. 

5. Illud «tiam ignorandum non est quod Hilarius 
(24)asserere videtur, Christum non sibi,sed suis oras 
se,cum dixit: Transfer a me calicem hunc, sicut nec 
sibi,sed suis timuit; nec enim voluisseut sibi nones- 
set passio,sed ut a suistransiret calix passionis, ita 
inquiens: Si passio honorificatura eum erat, sicul, 
Juda exeunte ait : Nunc honorificatlus est filius homi- 
tiis; quomodo tristem eum metus passionis effeceral, 
nisi forle tam irrationabilisfuerit, ut pati mortem ü- 
muerit, quz patientem se glorificatura esset ? Sed 
forte timuisse usque eo existimabatur,ut transfer! 
a se calicem deprecatus sit dicens: Pater transfer ct- 
licem hunc a me, Marci 14.Quomodo cnim per palien- 
di metum transferri deprecaretur a se quod per dis- 
pensationis studium festinaret. implere ? Non enim 
convenit ut pati nolit,qui pati velit; et cum pali eum 
velle cognosceres, religiosius fuerat hoc confileri, 
quam ad id impie stultitie prorumpere,ut eum as 
sercres ne pateretur orasse, quem pati velle cogno- 
sceres.Non crgo sibi tristis fuit,neque sibi orat irau- 
sire calicem,sed discipulis; ne iu cos calix passionis 
incumbat,quem a se transire orat, ne in his scilicet 
maneat. Non enim rogat ne secum sit, sed ut a se 
transeat.Deinde ait,Luc.22: Fon sicyl qgo volo, sed ul 
cut tu vis, humanam in se sollicitudipis gignificans 
consortium,sed non discernens sentenfiam sibi com- 
munis cum Patre voluntatis. Pro bognibus ergo 
vult transirecalicom,per quem omnes disciple. 
tentandi ; et ideo pro Petro rogat, ne deficiat fides 
ejus. Sciens ergo h»c omnia post mortem suam de- 
situra, usque ad mortem tristis est; et sit hunc Th. 
licem non posse transire, nisi biberit, ideoait, Matt 
20: Pater mi,si non potest transire calix iste nisi b n 
illum, fiat. voluntas tua; sciensin se consumma 
passione metum calicis transiturum, qui nisl um 

ibisset transire non posset ; nec finis terroris S 
consummata passione,terror! succederet: quia pe 
mortem ejus per virtutum gloriam apostolice? y 
mitotis scandalum pelleretur. Intende, lector, 
verbis pia diligentia ne sint tibi vasa mortis. 

DISTINCTIO XVIII. g 

SI CHRISTUS MERUIT SIBI ET NOBIS, ET QUID S! 

ET QUID NOBIS. non 

1. De merito etiam Christi pretermitiendum i 

(24) Lib. 10 de Trin., longe setis:ab initio, se 
ante medium. 


*393 


est, de quo quidam diceré solent, quod non sibi,sed 
membris tantum, meruerit. Meruit quidem membris 
redemptionem a diabolo, a peccato, a pana, etregni 
reserationem;ut, amota 1gnea romphea, liber pateret 
introitus ; sed et sibi meruit impassibilitatis et im- 
mortalitatis gloriam, sicut ait Apostolus, ad Phil. 2: 
Christus factus est pro nobisobediens usque ad mortem 
sqnortemaulem crucis;propter quod et Deusexaltavitillum 
el dedit illi nomen quod esl super omne nomen. Aperte 
dicit Apostolus Christum propterea exaltatum per 
impassibilitatisgloriam,quia est humiliatus per pas- 
sioni8 obedientiam. Humilitas ergo passionis, meri- 
tum fuit exallationis ; et exaltatio; premium humi- 
Hitatis.ÜndeAugust,exponens premissum capitulum 
ait : Ut Christus resurrectione clarificaretur, priua 
humiliatus est passionc. Humilitas, claritatisest me- 
ritum ; claritas, humilitatis est premium, sed hoc 
totum factum est in forma servi. In forma énim Dei 
.-emper fuit et eritclaritas. Item Ambrosius, idem ca- 
pitulum tractans ait : Quid et quantura humilitatis 
mereatur hic ostenditur. His testimoniis evidens fit 
quod Christus per humilitatem et obedientiam pas- 
sionis meruit clarificationem corporis; necid solum, 
sed etiam impassibilitatem anima. Ánima enim ip- 
sius ante mortem erat passibilis, sicut caro morta- 
lis ; sed post mortem merito humilitatis et anima 
impassibilis facia cst, et caro immortalis. Utrum au- 
lem anima sit facta impassibilis, quando caro facta 
estimmortalis, seilicetipso resurrectionis momento, 
deauctoritate nobis certum nonest. Sed vel mox post 
carnis separationem anima impassibilitate donata 
est, aut. in resurrectione, quando caro refloruit. 


Quod a conceptu meruit sibi Ghristus hoc quod 
per passionem. 


2. Necsolum hoc meruitChristus quando Patri obe- 
diens crucem subiit, sed etiam ab 1psa conceptione 
ex quo homo factus est, per charitatem et justitiam 
etaliasvirtutes,in quarum plenitudine fuitsecundum 
hominem conditus,sibi tantum meruit,quantum post 
per martyrii tolerantiam. Tanta enim plenitudo spi- 
ritualium charismatum in eo fuit, quod in eis profi- 
cerenon potuit; et idco melior ipsius anima fieri non 
potuit quam nb initio suc condilionis extitit, quia 
proficere in meritis non valuit.Unde Gregorius,super 
Cap.25 Exodi, ait: Non habuit omnino Christus juxta 
anime meritum quo potuisset proficere; in membris 
autem que nos sumus, quotidie proficit. Non ergo 
plus meruit sibi per crucis patibulum, quam a con- 
ceptione meruit per gratiam virtutum. Non ergo pro- 
fecit secundum anima meritum, quantum ad virtu- 
tem meriti;profecittamen,quantum ad numerumme- 
ritorum.Plura enim habuit merita in passione quam 
in conceptione; sed majoris virtutis nonextiteruntin 
merendo plura, quam ante fuerant pauciora. Meruit 
ergoa conceptione non modo gloriam impassibilitatis 
et immortahtatis corporis,sed etiam impassibilitatis 
anime.Per quid?Per obedientiam et voluntatem per- 
fectam, quam non tunc primo habuit, nec majorem 
cum pati cepit et mori. Obediens enim, perfectus,et 
bonus extitit secundum hominem, ex quo fuit homo. 
Habuitergoanima illa aliquod bonum in se post mor- 
tem, quod non babuit ante. Num ergo beatior vel 
meliorfuit quam ante ? Absit quod meliorfuerit,quia 
necsanctior,nec gratiacumulatior.Nec etiam beatior 
fuit in Dei contemplatione,in quo precipue beatitudo 
consistit.Potest tamen dici in hoc beatior fuisse,quia 
abomni miseria immunis.Ex quo nequit inferrisim- 
pliciter quod beatior fuerit. 


De eo quod scriptum est ad Philip. 2 Donavit illi 
nomen quod est super omne nomen. 


3.Nec tantum gloriam impassibilitatiset immorta- 
litatis meruit, sed etiam meruit donari sibi nomen 
quod estsuperomnenomen, scilicet honorificentiam, 
quod vocatur Deus ; hoc tamen nomen ante mortem 
habuit.Habuitenim hoc nomen Dei Filius,in quantnm 
Deus, est, ab eterno per naturam; in quantum homo 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III. DIST. XVIII. 


194 


verefactus est, habuit ex temporc pergratiam. Verum- 
tamen August. (25) dicit homini donatum esse illud 
nomen, non Deo, quia illud nomen habuit cum in 
forma Dei tantum erat. Sed cum dicitur:Propter quod 
illumexaltavit, et donavit illi nomen quod est super omne 
nomen ;satis apparet propter quid exaltaverit,id est, 
propter obedientiam, et in qua forma exaltatus sit. 

n qua enim forma crucifixus est, in ea exaltatus est, 
et in ea donatum est ei nomen, ut cum ipsa forma 
servi nominetur unigenitus Filius Dei,hoc illi dona- 
tumestut homini,quod jam habebat idem ipse Deus. 
Hoc ergo per gratiam accepit, ut ipse ens homo vel 
subsistcns in forma servi, id est, anima et carne, no- 
minetur etsit Deus.Sed nunquid hoc tunc meruit? su- 

raenim dictum est,quiahoctantum bonum homo il- 
e non meruit.Qnomodo ergo hic dicitur:Propter obe- 
dentiam donatum esl ei hoc nomen ? Secundum tro- 
pum illumin Scriptura creberrimum hoc capiendum 
est,quo dicitur res fieri quando innotescit.Post resur- 
rectionem vero,quod anteerat in evidenti positum est 
utscirenthomineset dz»mones.Manifestationem ergo 
illius nominis donavit ei Deus post resurrectionem, 
sed illam meruit per obedientiam passionis, qui eo 
quod obedivit patiendo, exaltatus est resurgendo; ct 
per hoc manifestatum est nomen. Hoc eodem tropo 
usus esL etiam Dominus post resurrsctionem dicens, 
Matth. 28 : Data est mihi omnis poiestas in calo et in 
terra; non quod tunc primo acceperit, sed quam ante 
habebat, tunc manifesta est potestas. Cieterum Am- 
bros. (26) dicit : Nomen illud donatum esse Deo, non 
homini; ct videtur,secundum verbornmsuperficiem; 
oppositus August., sed intelligentia non obviat, licet 
diversum sapiat. Nam Ambros. de naturali donatio- 
ne id dictum intelligit, qua cternaliter Pater gene- 
rando dedit Filio nomen quod est super omne no- 
men, scilicet, Deum per naturam, quia genuit ab 
eterno Filium plenum et sibi equalem Deum. Quod 
tamen nomen Apestolus propter passionie obedien- 
tiam Christo donatum dicit. Sed premisso locutio- 
nis modo accipiendum est. 

Si Christus sine omni merito illa habere potuit. 

4. Si vero queritur utrum Christus illam immorta- 
litatis et impassibilitas gloriam,et nomin:s Dei ma- 
nifestationem, sine omni merito habere potuerit, 
sane dici potest quia hunanam naturamita gloriosam 
suscipere potuit, sicut in resurrectione extitit. No- 
menquesuum etiam aliter hominibus manifestarepo- 
tuit; sed homo passibilis esse non potuit sieut fuit, 
et ad illam gloriam sine mcrito pervenire.Potuit qui- 
dem pervenire ad illam sine merito passionis, quia 
potuit consumpta mortalitate immortalitatis gloria 
vestiri, sed non sine merito justitie et charitatis, 
aliarumque virtutum.Non enim Christus homo esse 
potuit, in quo plenitudo virtutum ot gratic non fue- 
rit. Nec virtutes ei inesse potuerunt cilicio mortalia- 
tis induto, quin per eas mereretur. Habens ergo has 
virtutes secundum hominem passibilem ac mortalem 
non potuit non mereri gloriam immortalitatis. Non 
ergo potuit factus mortalis sine merito gloriam im- 
passibilitatis et immortalitatis ac manifestationem 
Dei nominis consequi. Poluit tamen hoc assequi si- 
ne merito passionis, quia per passionem nil sibi me- 
ruit, quod non ante per virtutes meruerit. 

De causa mortis et passionis Christi. 

5. Ad quid ergo voluit pati et mori, si ei virtutes 
ad merendum ill sufficiebant ? Pro te, non pro se. 
Quomodo pro me? Ut ipsius passio et mors tibi esset 
forma et causa. Forma virtutis et humilitatis; causa 

lorizet libertatis;forma Deo usque ad mortem obe- 
jendi ; et causa tue liberationis ac beatitudinis. Me- 
ruit enim nobis per mortis ac passionis tolerantiam 


25) [n lio 2, contra Maximinum, cap. 5; et lib. 3, 
c. 2. Vide in Glos.5rdinaria ad illud ad Phili ense2. 

(26) Tom, 4,jin Comment.ad cap.e Epist ad hilip., 
in medio; ct citaturin Glossa ordinaria ad eumdera 
locum Pauli. 


195 


quod perprecedentianon meruerat, scilicet, aditum 
para isi, et redemptionem a peccato, a pena, a dia- 

olo : et per mortem ejus hec nos adepti sumus, 
scilicet, redemptionem, et filiorum glori» adoptio- 
nem. Ipse eni:n moriendo factus est hostia nustra 
liberationis.Sed quomodo nos per mortein a diabolo 
et a peccato redeinit, et aditum glorise aperuit? De- 
creverat Deus in mysterio, ut ait Amb., propter pri- 
mum peccatum non intromitti hominem in paradi- 
sum,id est,ad Dei contemplationem non admttti,nisi 
in uno homine tanta existeret humilitas, quc omni- 
bussuis proficere posset; sicutin primo horninetanta 
fuit superbia, qui omnibus suis nocuit. Non est au- 
tem inventus inter hoinines aliquis quo id posset im- 
pleri, nisi leo do. tribu Juda, qui aperuit librum, et 
solvit signacala ejus, implendo in se omnem justi- 
tiam: id est, consummatissimam humilitatem, qua 
major esse non potest. Nam omnes alii homines de- 
bitores erant, et vix unicuique sua virtus sufficiebat 
et humilita: ; nullus ergo eorum hostiam poterat o[- 
ferre sufflcientem reconciliationi nostre.SedChristus 
homo sufficienset perfecta fuit hostia qui multoam- 
plius est humiliatus,amaritudinem mortis gustando, 
quam ille Adum superbit per esum ligni vetiti noxia 

clectatione perfruendo. Si ergo illius superbia om- 
nium extitit ruina, ipsum de paradiso mittens foras, 
aliisque occludens januam ; multo magis Christi hu- 
militas, qua mortem gustavit, ingressum regni ca- 
lestis omnibus suis, iinpleto Dei decreto, aperire va- 
luit, atque decreti delere chirographum. Ut enim ait 
Amb. (27): Tantum fuit peccatum nostrum, ut salvari 
non possemus, nisi unigenitus Dei Filius pro nobis 
moreretur debitoribus mortis; sed sic dignos nos fe- 
cit testamenti, et promisse hereditatis.Quod non ita 
intelligendum, quasi non alio modo salvare non po- 
tuerit quam per mortem suam ; sed quia per aliam 
hostiam non potuit nobis aperiri regni aditus,etfieri 
salus, nisi per mortem Unigeniti, cujus tanta fuit,ut 
dictum est, humilitas et patientia,ut ejus merito pa- 
teret credentibus in eum aditus regni.Magna ergo in 
morte Unigeniti prestita, sunt nobis, utliceat nobis 
redire in patriam, sicut olim in morte summi ponti- 
ficis,his qui ad civitatem refugii confugerant,secure 
&d propria remeare. Ecce aliquatenus ostensum est 
qualiter per Christi mortem aditus regni sit nobis 


paratus. 
DISTINCTIO XIX. 
HIC QUALITER A DIABOLO ET A PECCATO NOS REDEMIT 
PER MORTEM. 

. 1. Nunc ergo queramus quomodo per mortem 
ipsius a diabolo, et a peccato, et pena redempti su- 
mus. À diabolo ergo et a peccalo per Christi mortem 
liberati sumus, quia ut ait Apostolus, Rom. 5, in 
sanguine ipsius justtficati sumus; et in eo quod sumus 
justificati, id est, a peccato soluti, a diabolo sumus 





iberati, qui nos vinculis peccatorum tenebat. Sed 
Muieodo & peccatis per ejus mortem soluti sumus? 

uia per ejus mortem, ut ait Apostolus, Rom, 8, com- 
mendatur nobis charltas Dei, id est, apparet eximia et 
comrmendabilis charitas Dei erga nos in hoc quod Fi- 
liumsuumtradiditin mortem pro nobis peccatoribus 
Exhibita autem tante erga nos dilectionis arrha, et 
nos movemur accendimurque ad diligendum Deum, 
qui prp nobis tanta fecit; et per hoc justificamur, id 
est, soluti a peccatis justiefficimur. Morsergo Christi 
nos justificat, dum per eam charitas excitaturin cor- 
dibns nostris.Dicimur quoque et aliter per mortem 
Christi justificari, quia per fidem mortis ejns a pec- 
catis mundamur. Unde Apostolus, Rom. 3 : Justitia 
Det est per fidem Jesu Christi. Et item, ibidem: Quem 
Deus proposuit propitiatorem per fidem in. sanguine 
ipstus, id est, per fidem passionis; utolim aspicientes 
In serpentem eneum in ligno erectum, à morsibus 


27) In Glossa ordinari 9 Epi 
Hebreos. naria Sup. capr9 Epistsla ad 


PETRI LOMBARDI. 


196 


gerpentum sanabatur, Num. 2.8i ergo rectefidei in- 

tuitu in illum respicimus, qui pro nobis pependitin 
ligno, a vinculis diaboli solvirnur, id est, a peccatis; 
et ita & diabolo liberamur,ut nec post hanc vitam in 
nobia inveniat quod puniat. Morte quiqpe sua; uno 
verissimo sacrificio,quidquid culparumeratundenos 
diabolus adluenda supplicia detinebat, Christus ex- 
tinxit, utia hac vita nos tentando non prevaleat. Li- 
cet enim nos tentet, post Christi norlem,quibus mo- 
dis ante tentabat, non tamen vincere potest, sicut 
ante vincebat. Nam Pelrus, quiante Christi mortem 


END 


| voce ancillae territus negavit, Luce 22, post mortem 


ante reges et presides ductus non cessit.Quare? quia 
fortior, id est, Christus, veniensin domum fortis, Lu- 
c& 11,id est, incorda nostra, ubi diabolus habitabat, 
alligavit fortem, id est, a seductione compescuit fide- 
lium, ut tentationem qua ei adhuc permittitur, non 
sequatur seductio. Itaque in Christi sanguine,qui sol- 
vit qu non rapuit, psal. 03, redempti sumus a pec- 
cato, et per hoc & diabolo, Nam, ut August. in lib. 
de Agone Christiano, cap. 2, tom. 3, in ipso vin- 
cuntur inimice nobisinviaibiles potestates, ubi vin- 
cunturinvisibilescupiditates. Fuso enim senguine si- 
neculpa,omniumculparum chirographadeletasunt, 
quibus debitores qui in eum credunt, adiaboloante 
tenobantur. Unde:Dui promultis e(fundetur. Perillum 
ergo redempti sumus, in quo princeps mundi nihil 
invenit.UndeAu ust. ,lib.2 deBaptiemo arvulorum, 
quialias dicitur de peccatorum Meritis etRemissione, 
cap. 30,10m.7; causam etmodum nostre redemptio- 
nis insinuans,ait:Nihil invenitdiabolusin Christo ut 
moreretur; sed pro voluntate Patris mori Christus vo- 
luit, non habens mortis causam de peccato., sed de 
obedientia et justitia mortem gustavit, per quam nos 

redemita servitute diaboli.Incideramusenimin prin- 
cipem hujusseculi,qui seduxit Adam et servum fecit, 

eapitque nos quasi vernacalos possidere; sed venit 
Redemptor, et victus est deceptor. Et quid fecit Re- 

demptor captivatori nostro? Tetendit ei muscipulam 
crucem suam ; posuit ibi quasi escam, sanguinem 
suum. Ille autem sanguinem suum fudit, non de- 
bitoris; per quod recessit a debitoribus. Ille quippe 
ad hoc sanguinem suum fudit, ut peccata nostra 
dceleret. Unde ergo nos diabolus tenebat, deletum 
est sanguine Redemptoris. Non enim tenebat nos, 
nisi vinculis peccatorum nostrorum; iste erant ca- 
teni captivorum. Venit ille alligavit fortem vinculis 
passionis sue ; intravit in domum cjus, id est, in 
corda eorum ubi ipse babitabat, et vasa ejus, scili- 
cetnos cripuit,qua ille impleverat amaritudine sua, 
Deus aulem noster vasa ejus eripiens et sua fa- 
ciens, fudit amaritudinem ,et implevit dulcedine. per 
mortem suam a peccatis redimens, et adoptionem 
glorie filiorum largiens, Rom. 8. 

Cur Deus homo et mortuus. 

2. Factus est ergo homo mortalis, ut moriendo dia- 
bolum vincerct. Nisienim homoessetquia diabolum 
vinceret, non juste,sed violenter homo ei tolli vide- 
retur, qui se illi sponte subjecit. Sed si eum homo 
vicit, jure manifesto hominem perdidit ; et ut homo 
vincat, necesse est ut Deus in eo sit; qui eum a pec- 
catisimmunem faciat. $i enim per se homo esset, vel 
angelusinhomine,facile peccaret,coum utramque na- 
turam per se constetcecidisse. Ideo Dei Filiushomi- 
nem passibilem sumpsit,in quo et mortem gustavit, 
quo ccelum nobis aperuitet a sorvitute diaboli,id est, 
a peccalo (servitus enim diaboli peccatum est) et a 
pona redemit. 

Quomodoeta qua pana Chrislusnos redemil per mortem. 

3. À qua pona?temporaliet eterna.Ab eterna qui- 
dem,relaxando debitum; a temporali vero penitus nos 
liberabitin futuro,qnandonovtssima mors tnimica des- 
Iruetur, ad Cor. 15. Adhucenimexpectamus rédemp- 
tionem corporis; secundum animas vero jam redem- 
pti sumusex parte, non ex toto,a culpa, non a poena, 
nec omnino a culpa. Non enim ab ea sic redempti 
sumus, ut non sit, sed ut non dominetur, Rom. 6. 


791 


Quomodo nostram penam portavit, Petri 2. 

4. Peccataquoque nostra, id est, penam peccato- 
rum nostrorum dicitur in corporesuo super lignum 
portasse;quia per ipsius penamquamincruce tulit, 
omnis pana temporalis, quz pro peccato conversis 
debetur, in baptismo penitus relaxatur, ut nulia a 
baptizato exigatur, el in penitentia minoratur. Non 
enim sufficeret illa pana qua penitentes ligat Eccle- 
sia,nisi pena Christi cooperaretur,qui pro nobissol- 
vit. Unde peccata justorum,qui fuerunt ante adven- 
tum, in sustentatione Dei fuisse usque ad Christi 
mortem dicit Apostolus,ad osiensionem justitise ejus 
in hoc tempore.Ecce aperte expositum est quomodo 
et quid Christus per mortem nobis meruit et impe- 
travit. 

Sé solus Christus debet dici Redemptor, ut solus dicitur 
Mediator. 

5. Unde ipse vere dicitur mundi Redemptor,et Dei 
hominumqueMediator;sed Mediator in Scripturu di- 
citur solus Filius, Redemptor vero aliquandu etiam 
Pater velSpiritus sanctus.Sed hoc propter usum po- 
testatis,non propter exhibitionem humilitatis et obe- 
dientie.Nam secundum potestatis simul et obedien- 
tie usum,Filius propriedicitur Redemptor,quiain se 
explevit per que juslificati sumus,et ipsam justifica- 
tionem est operatus potentia deitatis cum Patre et 
Spiritu sancto.Est ergo Redemptor,ia quantum est 
Deus, potestalis usu; in quantum homo,humilitatis 
effectu. Et sepius dicitur Redemptor secundum hu- 
manitatem,quiasecundum eam etin ea suscepit etim- 
plevit illasacramenta,que sunt causa nostre redem- 
ptionis. Proprie ergo ilius dicitur Redemptor. 

e Mcdiatore. 

6. Qui solus dicitur Mediator, non Pater vel Spiri- 
tus sanctus. Dequo Apostolus, Tim.2; Unus mediator 
Dei et hominum homo Christus Jesus, id est, per ho- 
minem quasi in medio arbiter estad componendam 
pacem, id est, ad reconciliandum homines Deo. Hic 
estarbiter quemJob desiderat.Ultinam esset nobis ar- 
biter! Reconciliati enim sumus Deo,ut ait Apostolus, 
Rom. 5, per mortem Christi. Quod non sic intelligen- 
dum est, quasi nos ei sic recohciliaverit Christus,ut 
inciperet amare quos oderat, sicut reconciliatur ini- 
micus inimico. ut deinde sint amici qui ante se ode- 
rant; sed jam nos diligentiDeo reconciliati sumus. 
Non enimex quoei reconciliatisumus per sanguinem 
Filii noscepitdiligere,sed antemundum,priusquam 
nos aliquid essemus.Quomodo ergo nos diligentiDeo 
sumus reconciliati? Propter peccatum cum eo habe- 
bamus inimicitias.qui habebat erga nos charitatem, 
etiam cum inimicitias exercebamus adversus eum, 
operando iniquitatem. Ita ergo inimici eramus Deo, 
gicut justitie inimica sunt peccata; et ideo dimissis 

eccatis tales inimicitiz flniuntur, et reconciliamur 
justo,quos ipse justificat.Christus ergo diciturMedia- 
tor,eo quod medius interDeum et homines ipsos re- 
conciliat Deo. Reconciliat autem ,dum offendiculaho- 
minum tollit ab oculis Dei,id est,dum peccata delet, 
quibusDeus offendebatur,et nos inimiciejuseramus. 
Bed cum peccata deleatnon solus Filius,sed et Pater 
etSpiritus sanctus,quorumdeletioest nostra adDeum 
reconciliatio, quare solus Filius dicitur Mediator? 
Nam de Patre legitur quod reconciliaverit sibi mun- 
dum. Ait enim Apostolus, 2 Cor. 5: Deus enim erat 
in. Christo,mundum sibi reconcilians. Cum ergo recon- 
ciliet, quare non dicitur Mediator? Quia nec medius 
est interDeum et homines,nec in se habuit illa sacra- 
menta,quorum fide etimitationejustificamur, id cst, 
reconciliamur Deo.Reconciliavit ergo nos tota Trini- 
tas virtutis usu,scilicet,dum peccata delet:sedFilius 
solus impletione obedientiie,in quo patrata sunt se- 
cundum humanam naturam, per qua credentes et 
imitantes justi(icantur.(Aug.,in lib.13 deTrin.,c.16.) 

Secundnm quam naturam sit Mediator. 

7. Unde et Mediator dicitur secundum humanita- 
tem,non secundum divinitatem,non oniinest media- 
tor interDeum et Deum,quia tantum unusDeus;sed 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. XX. 


798 


interDeum et hominem,quasiinter duo extrema,quía 
medius essenon potest nisi inter aliqua. Mediator est 
ergo, in quantum humo.Nam in quantumDeus,non 
Mediator,sed xqualisPatri est hoc idem quod Pater, 
cum Patre unus Deus.Mediat ergo inter bomines et 
Deum Trinitatem, secundum hominis naturam, in 
qua suscepitilla perqua reconciliamurDco Trinitati: 
etsecundum eamdem habet aliquid simileDeo,et ali- 
quid simile hominibus,quodMediatori congruebat,ne 
per omnia similis hominibus,longe esset a Deo,aut 
er omnia Deo similis, longe esset ab hominibus,et 
ita mediator non esset Unus ergo Mediator Christus 
inter mortales peccatores etimmortalem justum,ap- 
aruit mortalis cum hominibus,justus cumDeo;per 
infirmitatem propinquans nobis, per justitiam Deo. 
Recte ergo Mediator dictus est, quia inter Deum im- 
mortalem et hominem mortalem est Deus et homo, 
reconcllians hominem Deo; in tantum Mediator, in 
quantum est homo;in quantum autem Verbum non 
est medius,quia unus cum Patre Deus.Si ergo Chri- 
Blus secundum vos, o heretici, unam tantum habet 
naturam, unde medius erit?et nisi ita sit medius,ut 
Deus sitpropter divinitatis naturam,et homo propter 
humanitatis naturam,quomodo humana in eo recon- 
cilianturdivinis?Nainipse veniens priusin se humana 
sociavit divinis perutriusque nature conjunctionem 
in una persona.Deinde omnes fideles per mortem rec- 
conciliavitDeo,dum sanati sunt ab impietate quicun- 
que humilitatemChristi credendo dilexerunt, et dili- 
gendoimitatisunt.(Aug.,tom.1,in lib.Confess., l. 19, 
c.42. Ecce hic aliquatenus insinuaturquareChristus 
solusMediatorDei dicitur et hominum;et secundum 
uam naturam mediet;scilicet,humanam,et cui me- 
iet,scilicet, DeoTrinitati. Trinitati enim nos reconci- 
liavit per mortem,per quam et nos redemit a servi- 
tute diaboli. Nam, ut dicitnr 4 Pet. 2: Non corrupti- 
bilibus auro et argento redempti sumus, sed. pretioso 
sanguine Agni immaculati. 
DISTINCTIO XX. 
QUOD ALIO MODO POTUIT LIBERARE HOMINEM, ET QUARE 
POTIUS 1STO. 

1. Si vero queritur utrum alio modo posset Deus 
hominem liberare quam per mortemChristi,dicimus 
etalium modum fuisae possibilemDeo,cujus potesta- 
ticuncta subjacent;sed nostre miserie sanande con- 
venientiorem modum alium non fuisse,ncc esse opor- 
tuisse.Quid enim mentes nostrastantum erigit et ab 
immortalitatis desperatione liberat,quam quod tanti 
nos fecit Deus,ut Dei Filius immutabiliter bonus,in 
se manens quod erat,et a nobis accipiens quod non 
erat,dignatusque nostrum inireconsortium,mala no- 
stra moriendo perferret? Est et alia ratio, quare isto 
potius modoquam alioliberere voluit:quia sic justitia 
superatur diabolus,non potentia. Et quomodo id fa- 
ctum sit explicabo ut potero.Quadam justitia Dei in 
potestatem diaboli traditum etgenushumanum,pec- 
cato primi hominis inomnesoriginaliter transeunte, 
et illiusdebitoomnesobligante. Unde omnes homines 
ab origine sunt sub principe diabolo.UndeApostolus 
Ephes. 2: Eramus natura filii tre, natura scilicet 
ut est depravata peccato, non ut est, recta creata ab 
initio. Nodus autein illequotraditusest homo india- 
boli potestatem,non ita debet intelligi tanquamDeus 
hoc fecerit aut fieri jusserit,sed quod tantum permi- 
serit juste tamen. lllo enim deserente peccantem, 

eccali auctor illico invasit;nec tamenDeusoontinuit 
In irasuainiseraliones suas,nec houiinsmalege suae 
potestatis at:nisit, cum in diaboli potestale esse per- 
misit; quia uec diabolus a potestateDei est alienus. 
sicut nec a bonitate, Nam qualicumque vita diabolus 
vel homo nou subsisteret, nisi per eum qui vivificat 
omnia.NoncrgoDeushominem deseruit,ut non se illi 
exhiberet Deum;sed inter inala ponalia etiam malis 
multa prestititlbona.ettandem hominem quem com- 
missio peccatorum diabolo subdidit,remissio pecca- 
torum per sanguinemChristi data a diabolo eruit,ut 
sic justitia vinceretur diabolus,non potentia.Sed qua 


798 


justitia? Jesu Christi.Et quomodo victus est es?Quia 
In eo nihil dignum morte inveniens, occidit eum ta- 
men.Et utique justum est ut debitores quos tenebat, 
liberi dimittantur, in eum credentes quem sine ullo 
debito occidit. Ideo autem potentia vincere noluit, 
quia diabolus vitio perversitatis sue amator est po- 
tentie,etdesertoroppugnatorquejustitio,in quo ho- 
mines magis eum 1mitautur, qui neglecfa vel etiam 
perosa justitia,potenti:te magis student, ejusque vel 
adeptione letantur,vel cupiditateinflammantur.Ide- 
oque placuitDeo non potentia,sed justitia, vincerc,ho- 
minemeruere,in quohomoeum imitari disceret.Post 
veroin resurrectione secuta est potentia,quia revixit 
mortuus,nunquam postea moriturus.Sed nonne jure 
equissimo vinceretur diabolus, si potentia tantum 
Christus cum illo agere voluisset? Ütique, sed post- 
posuit Christus quod potuit, ut prius ageret quod 
oportuit.Justitia ergo humilitatis hominem liberavit, 
qeem sola potentia :equissime liberare potuit. 
De causa inler Deum, et hominem, et diabolum. 
2.Si enim tres illiin causam venirent,scilicetDeus, 
diabolus et homo, diabolus et homo quid adversus 
Deum dicerent non haberent,Diabolus enim de inju- 
ria Dei convinceretur, quia servum ejus, scilicet ho- 
minem, et fraudulenter abduxit, et violenter tenuit. 
Homo etiam injurius Deo convinceretur, quia prze- 
cepta ejus contempsit,et se alieno dominio mancipa- 
vit- De hominis injuria convinceretur diabolus, quia 
etillum priusfallaci promissione decepit,et post mala 
inferendo lesit.Injuste ergo diabolus,quantum ad se 
tenebat hominem, sed homo juste tenebatur, quia 
diabolus nunquam meruit potestatem habere super 
hominem,sed homo meruit per culpam pati diaboli 
tyrannidem. Si ergo Deus, qui utrique praerat, po- 
tentia hominem liberare vellet,sola jussionis virtute 
hominem potuit rectissime liberare; sed ob causam 
premissamjustitie humilitatisuti voluit.Qui dum in 
carne mortali crucifixus est,justificati sumus,id est, 
Per remissionem peccatorum cruti de potestate dia- 
oli; et ita & Chrisfi justitia diabolus victus est,non 
potentia. Quomodo autem in ejus sanguine nobis 
eccata sint dimissa, supra expositum est. (Aug. in 
ib. 13 de Trin., c. 14.) 
De traditione Christi quo facta dicitur a Patre et a 
Filio, a Juda et a Judais. 
3.Christus ergo est sacerdos,idemque et hostia pre- 
iium nostre reconciliationis;quisein ara crucisnon 
diabolo, sed Trinitatiobtulit pro omnibus,quantum 
ad pretii sufficientiam;sed pro electistantum quan- 
tumad efficaciam,quia predestinatis tantum salutem 
effecit. De quo et legitur quod sit traditus aPatre,et 
quod seipsum tradidit,et quodJudas eumtradidit,et 
Judai.Ipse se t1adidit,quia sponte ad passionem ac- 
cessit;et Pater cum tradidit, quia voluntate Patris, 
imo totius Trinitatis passus est; Judas tradidit pro- 
dendo, et Judei instigando, et fuit actus Jude et 
Judeorum malus, etactus Christi vel Patris bonus, 
opus Christi et Patri bonum,quiabona Patriset Filii 
voluntas; malum fuit opus Jude et Judeornm, quia 
mala fuit intentio, Diversa fuerunt ibi factasive opera 
id est, diversi actus, et una res,sive factum,scilicet, 
a&ssio ipsa. Ideoque doctores aliquando uniunt in 
acto illo Patrem,l'ilium,Judam,Judeum,aliquando 
disjungunt. Respicientes enim ad passionem, unum 
opus illorum dicunt;attendentes intentiones et actas, 
facta diversa discernunt. Unde August.: Facta est, 
inquit,traditio a Patre,facta est traditio a Filio,facta 
est traditio a Juda; una res facta est. Quid ergo 
discernit inter eos? Quia hoc fecit Pater et Filius in 
charitate, Judas veroin proditionc. Videtis quia non 
quid faciat homo,sed qua voluntate,considerandum 
est. In eodem facto invenimus Deum, quo Judam; 
Deum benedicimus, Judam detestamur, quia Deus 
cogitavit salutem nostram. Judas cogitavit pretium 
quo vendidit Dominum, Filius, pretium quod dedit 
pro nobis. Diversa ergo intentio diversa facit, cum 
tamen sit una res ex diversis. Ecce unam rem dicit 


PETRI LOMBARDI. 


800 


ibi fuisse, et diversa facta, quia una ibi fuit passio, 
sed diversi actus. Et actus quidemJude acJudaeorurm 
mali,quibus operati sunt Christi passionem,qu: bo- 
num est et opus Dei est. (Aug.,in psalm. 93enarra- 
tione, tom. 8; super Epistolam 1 Joan. homil. 7.) 

Quod Christt passto dicitur opus Dei et Judaeorum, 

ci. quomodo. 

4. Passio ergo Christi et opus dicitur Judeorum, 
quia ex actibus eorum provenit, et opus Dei quia eo 
auctore, id est, volente fuit. Unde August.(28): Nemo 
aufert onimam Chrisli ab eo,quía polestatem habet po- 
nendi et sumendi eam, Joan. 10:ccce habes auctorem 
operis; ponet animam: ecce habes opus auctoris. Et 
ut generaliter concludam, quoties in carne Christus 
aliquid patitur, opus auctoris est; quia enim sua vo- 
luntate, non alio cogente perpatitur, ipse auctor est 
operis. Cum autem passioChristi opus Dei sit,et ideo 
bonum,eamque operati sintJudas et Judei,queritur 
an concedendum siteosoperatosibiesse bonum.Hie 
ristinguendum est.Potestenim diciquodoperati sunt 
bonum,quiaex actibuseorum bonum provenit,id est, 
passioChristi;et item quod operati nonsunt bonum, 
sed malum,quia actioeorum non fuit bona,sed mala. 


DISTINCTIO XXI. 
$1 IN CHISTO DIVISIO IN MORTE FUIT ANIMAE VEL CARNIS 
A VERBO. 

1.Post predictaconsiderandum estutrum in morte 
Christi,a Verbo sit separata anima vel caro.Quidam 
putaverunt tunc carnem sicut ab anima, ita a divi- 
nitate in morte fuisse divisam. Si enim, inquiunt, 
anima media divinitate sibi carnem univit,sicuL su- 
perius pretaxatum est; ergo quando divisa est caro 
ab anima, divisa est etiam a divinitate, quia non po- 
tuit ab anima sejungi, per quam Verbo erat unita, 
quin aVerbo divideretur.Fuitautem divisa abanima 
in morte, alioquin vera mors ibi non fuisset;quia,ut 
ait August. (29): Mors qam timent homines separa- 
tio est animseacarne.Mors autem quam non timent, 
separatio estanime aDeo.Utraque verodiabolisuasu 
homini propinata est. Siergo in Christo homine vera 
mors fuit,divisa est ibianima,ac per hoc divinitas a 
carne. Huic sue& probabilitati adunt auctoritatis te» 
stimonium.Ambros. enim(30)tractans deChristi de- 
relictione, qui jn cruce voce magna clamans dixit: 
Dcus, Deus meus, ut quid me dereliquisti? ait: Clamaat 
homo separatione divinitatis moriturus.Nam cum di- 
vinitas mortis libera sit,utique mors ibi esse non po- 
lerat, nisi vita discederet,quia vita divinitas est. Hic 
videtur tradi quo divinitas separata sit in morte ab 
homine;que nisi discessisset,homoille mori non pos- 
set. Quod illi ad carnem referunt,quam dicunt aDeo 
separatam.Quibus respondemusillam separationem 
Sic esse accipicndam, sicut intelligiturderelictio, quse 
illis verbis significatur: Ut quid me dereliquisti? Quo- 
modo ergo Christus derelictus erat a Patre, cum in 
cruce derelictum se clamabat? Non recesserat Deus 
ab homine,ita quod essetsoluta unioDeiet hominis. 
Alioquin fuit quoddam tempus, quandoChristus ad - 
huc vivus homo erat, et non Deus, quia adhuc vivus 
sederelictum clamabat,non derelinquendum.Siergo 
illa derelictio unionis intelligatur solutio, ante facta 
fuit solutio Dei et hominis, quam Christus mortuus 
esset.Sed quis hoc dicat? Fateamur ergo Deum quo- 
dammodo illum hominem in morte deseruisse,quia 
potestatipersequentium eum exposuitad tempus,non 
suam potentiam exercendo illum defenditut non mo- 
reretur. Separavit sedivinitas, quia subtraxit prote- 
ctionem,sed non solvit unionem.Separavit se foris. 
ut non ajlessetad defensionem,sed non intus defuit 
ad unionem. 8i non ibi cohibuisset potentiam, sed 


(28) In lib. de Unitate Trin., ad Optatum, contra 
Felicianum, cap. 14, in tom. 6. 

(29) Tom. 8,dist. 2,1. 3, c. Assumpsit, concion.2. 
super eo versu ps. 48: Sicut oves in inferno positae. 
. (30) Tom. 4, Comment. ad cap. 22 Luc., super eo 
loco: Paler, in, manus (uas commendospiritum meum. 





801 
exercuissel, non moreretur Christus. Mortuus est 
Christus, divinitate recedente, id est, effectum po- 
tentie defendendo, non exhibendo. Hic est, hircus 
&xozopatoc qui altero hireo immolato in solitudinem 
mittebatur, ut legitur in Levitico. Duo enim hirci, 
humanitas et divinitasChristi intelliguntur.Humani- 
tate ergo immolata,divinitas Christi in solitudinem 
&biit, id est, in celum tempore passionis divinitas 
"abiisse dicitur,non locum mutans,sed quodam modo 
virtutem cohibens,ut possent impii consummare pas- 
sionem. Abiit ergo, id cst, virtutem cohibuit, et por- 
tavit iniquitates nostras (Isai. 43) ; non. ut haberet, 
«sed ut consumeret : Deus enim ignis consumens est 
(Deut. 4). Ex his satis ostenditur, premissa verba 
Ambrosii sic esse accipenda, ut praediximus. 


Aliam ad. idem inducunt auctoritatem. 


Alii quoque auctoritati innituntur,qui asserunt di- 
vinilatem 1n morle recessisse ab homine secundum 
carnem.Ait enim Athanasius(31):Maledictus qui to- 
tum homifiem quem assumpsit DeiFilius, denuo as- 
sumptum,ftertia die a mortuis resurrexisse non con- 
fitetur. Fiat, fiat. Si, inquiunt, denuo assumptus est 
homo in resurrectiono,quem assumpserat in incar- 
natione ; deposuit ergo eum in morte ; separata ergo 
fuit divinitasin morteab humanitate. Quibus respon- 
demus quod si in his verbis assumptio talis intelliga- 
tur qua fit secundum unionem,non carnem tantum, 
sed totuin hominem, id est,animam et carnem denuo 
sibi univit inresurrectione ; quianonsimpliciter ho- 
minem,sed totum hominem assumptum dicit. Totum 
ergo hominem in morte deposuit, id est,animam et 
carnem.Sed quis, nisi hostis veritatis,dicat animam 
a Verbo depositam?Et temen nisi hoc fateantur,quod 
totus homo sit assumptus, non pro eis facit illa au- 
ctoritas,que totum dicit assumptum. Sciendum est 
ergoAnathasium id dixisse contra illorum perfidiam, 

ui resurrectionemChristi negabant, putantes morte 
detineri eum qui solus inter mortuos liber est.Ideo 
illum maledicit, qui non confitetur totum hominem 
denue assumptum resurrexisse,id est, Christum ani- 
mam denuo corpori conjunxisse ; et illis duobus de- 
nuo conjunctis in resurrectione,vere secundum ho- 
minem vixisse sicut ante mortem. Nam in morte se- 
parata est anima a carne:unde vero dicitur Christus 
mortuus, sed neutrum separatum est a Verbo Dei. 


Auctoritatibus asiruil, a Verbo carmem in morte non 
esse divisam. 


3 Sicut August., super Joannem, tractatu 57,tom. 
9, docent, tractans illud Domini verbum : Ego pono 
animam meam,ul iterum sumam euam ; nemo tollit eam 
a me, sed ego pono eam ; a meipso potestatem habeo po- 
nendi eam, et iterum sumendi eam 1 hic animam dicit 
emissam. À quo emissa est? A seipsa non est emissa, 
. quia seipsam non posuit; necVerbum animam posuit 
nec carnem. Caro ergo animam posuit, sed potesto- 
te in se manentis deitatis. Potentia ergo deitatis ani- 
ma divisa est a carne,sed neutrum a Verbo Dei ; un- 
de Aug.lib.de Unitate Trinitatis, ad Optatum, c. 14: 
Verbum ex quo suscepit hominem, id est, carnem et 
animam,nunquam deposuit animam utessetanima a 
Verbo separata ; sed caro posuit animam quando ex- 
piravit, qua redeunte resurrexit. Mors ergo ad tem- 
us carnen et animam separavit,sed neutrum a Ver- 
0 Dei. Caro ergo ponit et sumit animam, non pote- 
state sua,sed potestate inhabitantis carnem deitatis. 
Hic evidenter traditur nec animam nec carnem a Ver- 
bo Dei in morte esse divisam, ut aliquo modo soluta 
fuerit unio. Unde Aug.contra Felicianum : Absit ut 
Christus sic senserit mortem,ut quantum in se est, 
vita vitam perdiderit! si enim hoc ita esset,vita» fons 
aruisset. Sensit ergo mortem participatione humani 
affectus, quem sponte susceperat ; non nature suae 
perdidit potentiam, per quam cuncta vivificat.Sic in 


(31). Lib. 6, qui de Beatitudine Filii Dei dicitur, 
&d Theophylum. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LH. lif, DIST. XXII. 


802 


sepulcro Christus carnem suam comm;oriendo non 
descruit, sicut in utcro virginis connascendo forma- 
vit. Mortuus cet ergo non disccdente vita, sicut pas- 
sus cst non percunte potentia. Nemo tollitL animam 
ejus ab eo,quia potestatem habet ponendi et sumen- 
di. Ecce et hic habes,Christum non deseruisse car- 
nem in morte, ct vilam non discessisse a mortuo ; et 
quod sponte tradidit spiritum,non alius extorsit. Un- 
de Ambrosius, in lib.de Incarnationis dominica Sa- 
crament,cap. 5 : Emisit Christus spiritum,et tamen 
quasi arbiter exuendi suscipiendique corporis,emi- 
8it ; pendebat in cruce, et omnia commovebat. Sed 
unde emisit? Ex carne. Quo emisit? Ad Patrem. 
Qua raiione Christus dicitur mortuus cl passus. 

4. Recedente vero anima mortua est Christi caro ; 
et quia caro mortua est, mortuus est Christus. Sicut 
enim mortuus dicitur Deus, quand mortuus est ho- 
mo;ita mortuus homodicitur, quando mortua est ca- 
ro. Separatio anima mors carnis fuit. Propter carnem 
ergounitamVerbo,que mortua est,dicitur Deus mor- 
tuus, et propter carnem etanimam qc e utraque do- 
lorem sensit,dicitur Deus passus,cum divinitas om- 
nis doloris exors existeret. Unde August.: Verbum 
caro factum est, ut per carnem panis caelestis ad in- 
fantes transiret;et secundum hocipsumVerbum cru- 
cifixum est,sed non est mutalum in hominem ; ho- 
mo in iilo mutatus est, ut melior fierct quam erat. 
Per illud ergo quod homo crat, mortuus est Deus, et 


- per illud quod Deuserat,homo excitatus est et resur- 


rexit.Quidquid passus est homo,non potest dici non 
passus Deus,quoniam Deus erat homo. Quomodo non 
potes dicere te non passum injuriam, si vestis tua 
conscindatur,quamvis vestis tua non sit tu ? Multo 
magis ergo quidquid patitur caro unila Verbo,debet 
dici Deus pati, licet Verbum nec mori, nec cor- 
rumpi, nec mutari potuerit. Sed quidquid horum 
passus est,in carne passus est.De hoc etiam Amb., 
in lib. de incarnationis dominice Sacramento ait : 
Quod Verbi caro patiebatur, manens in carne Ver- 
buminse procorporis assumptione referebat,ut pati 
diceretur, quia caro patiebatur ; sicut scriptum est, 
1 Petri 4 : Christo in carne passo. Hic docetur qua 
ratione Deus vel Dei Filius passus vel mortuus di- 
citur : non quia mortem senserit in quantum Deus 
est, sed quia caro ei unita mortua est. Secundum 
quam rationem dicil August., in sermone de Fide: 
Si quis dixerit atque crediderit Filium Dei Deum 
passum,anathema sit. Cujus dicti causam ex qua in- 
telligentia sumenda sit,aperiens in eodem subdit: Si 
quis dixcritquod in passione dolorem sentiebat Filius 
Dei Deus,et non caro tantum cum anima quam sibi 
acceperat, anathema sit.Sane ergo dici potest quod 
mortuus est Deus, et non mortuus ; passus est Dei 
Filius,et non passus; passa est tertia persona,et non 
passa; crucifixum est Verbum et non crucifixum; sed 
secundum alteram naturam passus est, secundum 
alteram impassibilis. Unde Ambrosius, in lib. 3 de 
Spiritu sancto : Generalis ista est fides, quia Chris- 
tus est Dei Filius, et natus ex virgine ; quem quasi 
gigantem Propbeta describit,ps. 18,e0 quod biformis 
geminaeque nature unus sit, consors divinitatis et 
corporis. Idem ergo patiebatur, et non. patiebatur; 
moriebatur, el non moriebatur; sepeliebatur et non 
sepeliabatur ; resurgebat,et non resurgebat. Resur- 
gebat secundum carnem,que mortua fuerat, non se- 
cundum Verbum, quod apud Deum semper manebat. 
DISTINCTIO XXII. 
SI CHRISTUS IN MORTE FUIT HOMO. 

1. Hic queritur, utrum in illo triduo mortis Chri- 
stus fuerit homo,quod non videtur quibusdam,quia 
mortuus efat,et homo mortuus non est homo. Ad- 
dunt etiam quod si tunc erat homo:vel mortalis,vel 
immortalis ; sed mortalis non, quia mortuus ; nec 
immortalis,quiatantum post resurrectionem.Quibus 
respondemus quia licet homo mortuus fuerit, erat 
tamen in morte Deus homo,nec mortalis quidem,nec 
immortalis ; ét tamen vere erat homo. llle enim : 


803 


4 


hujusmodi argutise in creaturis locum habent,sed fi- 


dei sacramentum a philosophicis avgumentis est li- 


berum.Unde Amb., in lib. 1 de Fide, c. 5, in line: 
Aufer argumenta,ubi fides quaritur.In ipsis gymna- 
siis suis jam dialecticataceat ; piscatoribus creditur, 
non dialeclicis. Dicimus ergo,in morte Christi Deum 
verefuisse hominein,ettamen mortuum;et hominem 
quidem ncc mortalem, nec immortalem,quia unitus 
erat anime et carni sejunctus. Alia enim ratione di- 
citur Deu- homo, vel homo Deus, quam Martinus vel 
Joannes. Hoino enim dicitur Deus, et e converso, 
propter susceptionem hominis, id est anime et car- 
nis. Unde Aug., in lib. de Trin., cap. 13: Talis erat 
susceptio illa que Deum hominem faceret, et homi- 
nem Deum. Cum ergo illa susceptio per mortem 
non defecerit, sed Deus homini, et homo Deo sicut 
ante unitus erat vere, et tunc Deus erat bomo, et e 
converso, quia unitus anim? et carni;et homo mor- 
tuus erat,quia anima a carne divisa erat.Proptor se- 
parationem anime a carne mortuus, sed propter 
utriusque semper secum unionem homo.Non autem 
Sic erat homo,ulexanima et carne simul junctis sub- 
Bisteret. Ex qua ratione dicitur aliquis alius homo,et 
ipse forte ante mortem, hoc etiam modo erat homo et 
post resurrectionem fuit. In morte vero homo erat 
tantum propler anima et carnis secum unionem,et 
mortuus propter inter illa duo divisionem. 


Si Ghrislus in morte erat homo alicubi, et si ubicnm- 
que sit homo sit. 


2. Hic quaeritur,si Christus in morte alicubi erat 
homo, et si ubicumque est, homo sit. Ad quod di- 
cimus, quia non ubicumque erat, homo erat ; nec 
modo ubicumque homo est : quia ubique est se- 
cundum deitatem,nec ubique homo,quia non ubique 
homini unitus ; sed ubicuinque est secundum homi- 
nem, ibi homo est. Tempore autem rnortis et ubique 
erat secundum Deumy,et in sepulcro secundum homi- 
nem, et in inferno secundum bominem ; sed in in- 
ferno secundu:n animam tantum, et in sepulcro se- 
cundum carnem tanturn.In sepulcro ergo erat homo, 
quia humanitati unitus erat etsi non toti, quia carni 
tantum ; et in inferno erat homo, quia humanitati 
unitus, sed non toti, quia anime tantum. Sed si in 
inferno anime tantum, et in sepulcro carni tantum 
unitus erat: ergo nec in infcrno unitus erat anime 
et carni, nec in sepulcro. Quomodo ergo ibi vel hic 
homo esse dicitur?Qua est ratio dicti? Quia una ea- 
demque unione unitus eral anime in inferno,et car- 
ni in sepulcro. Et sic erat illis duabus tunc separatis 
unitus,sicut anle separalinem, id est,ante mortem. 
Ad hoc autem opponitur.SiChristus animam tantum 
vel carnem tantum assumpisset, non fuisset verus 
homo,sed propter utriusque assumptionem verus ho- 
mo fuit.Sic ergo ubi carnem et animam sibi unitam 
non habebat, verus homo ibi non erat. Sed tempore 
mortis nusquam illa duo vere unita habehat,quia nec 
in sepulcro, nec in inferno.nec alibi ; nusquam ergo 
erat homo. Ad quod dicimus, quia Christus utique 
verus homo non fuisset,si carnem et animam non 88- 
sumpsisset. Sed tamen quia ex quo assumpsisset, 
neutrum deposuit, sed cum utroque eamdem unio- 
nem indesinentertenuit,quam assumendo contraxit ; 
ideonon incongrue ubicumque anime vel carni, vel 
ulriqueunitusest, ibihomoessedicitur, quia ibi hu- 
manatus est. Ergo et in sepuleroe: athomoetin infer- 
noerathomo,quia utrobique humanatus erat Chris- 
tus,et unameamdemquecum animaet carne,licet se- 

aratis,habebat unionem: et uno eodemque tempore 
in sepulcro jacuit Christus,et ad infernum decendit ; 
sed in sepulcro jacuit secundum solam carnem,et in 
infernum descendit secundum solam"*animam.Unde 
Aug,,lib.de Fide ad Petrum.c. 2super Joan., tract.78 
in fine. Quis non est derelictus in inferno? Christus, 
sed in anima sola. Quis jacuit in sepulcro?Christus, 
sed in carne sola ; quia in his singulis Christus est. 
Christum in his omnibus confitemur et in singulis. 
Ex his evidenter ostenditur, quod carni jacenti in 


PETRI LOMBARDI 


90 


*epulero unitus erat Christus, sicut anime in in. 
ferno. Alioquin si carni mortuse non esset unitus, 
non in ea diceretur jacuisse in sepulcro.Anima erg: 
ad infernum descendit,caro in sepulcro jacuit,sapier- 
tia cum utroque permansit, que in inferno positis 
ut aitÀmb. in lib. de Incarnationis dominice Sacre 
mento,c.5,lumen viis: fundebat aeterne.Iadinbat il- 
lic lux vcra sapientie, illuminabat infernum, sed in 
iuferuo non claudebatur.Quis eniin locus est Sapien- 
tie? de qua scriptuni est, Jeb. 23 : Nescit homo via 
gus nec inventa est inter homines. De qua abyssus 
icit : Non est in me ; inare dixit : Non est mecum; 
ergo nec in tempore, nec in loco sapientia est, cui 
nec mors tribuenda est. [n ligno enim caro, non 
illa operatrix omnium substantia divina pendebat. 
Confitemur tamen Christum  pependisse in ligno 
et jacuisse in sepulcro, sed in carne sola, et fuisse 
in inferno. sed in anima sola. 
Quod. Christus ubique totus est, sed non totum ; ut lo- 
tus est homo vel Deus, sed non totum. 

3. ELutiquetotus eodem tempore erat in infernojin 
coelo totus, ubiquetoLus;persona enim illa eternanon 
major erat, ubi carnem et animum simul unitam sibí 
babebat,quam ubi alterum tantum; nec major erat 
ubiutrumquesimulvelalterum tantum unitum habe 
bat, quam ubi erat neutrum habens unitum. Totus 
ergo Christus et perfectus ubique erat. Unde Aug., 
contra Felicianum, de Unitate Trinitatis, ad Opls- 
tum, c. 14: Non dimisit Patrem Christus cum venit 
in Virginem,ubique totus,ubique perfectns.Unoe 
eodemquetemporetotus erat in inferno,totus in calo. 
Erat apud inferos resurrectio mortuorum, erat super 
caelos vita viventium ; vere mortuus, vere vivus ; in 
quoel mortem susceptio mortulitatisexoepil,el vitam 
divinitas non perdidit. Mortem ergo Dei Filius ein 
anima non pertulit, et in majestate non sensit ; sed 
tamen participatione infirmitatis Rex glorie crucifi- 
xusest. Ex bis apparet quod Christus eodem tempore 
totus erat in sepulcro,totusin inferno.lotus ubique; 
sicutevmodototus est ubicumqueest, sed non totum, 
Nec in sepulcro, nec in inferno, totum erat, ets 
totus, sicut Christustotus est Deus, totus homo, 
non totum ; quia non solum est Deus vel homo, 
et Deus et homo. Totum enim ad naturam refertur, 
totus autem ad hypostasim ;sicut aliud et aliquid ad 
naturam, alius vero et aliquis ad personam referun- 
tur. Unde Joan. Damasc., lib. de Fide. c. 7, infine: 
Totus Christtis est Deus pefectus, non autem totum 
Deum est. Non enim solum Deus est, sed et homo, 
totus homo perfectus. Non autem totum hoimo,et so 


. Jumenim ho«uno,sed etDeus, Totum enim naturee 


representativum. Totus autem, hypostaseos ; sicut 

aliud quidem est nature, alus bypostaseos, sic e 

hujusmodi. | » 

Si ea qu dicuntur de Deo vel Filio Dei poscuni dia 
de homine illo vel de filio hominis. — 

4. Solet etiam quaeri si congruenter dici possit fi- 
lius hominis vel ille homo descendisse de calo, Ye 
ubique esse,sicut dicicitur Filius Dei vel Deus de co? 
venisse, et ubique esse. Ad quod dicimus,$i ad un 
tatem persone referatur dicti intelligentia, sane dio 
potesU;si vero ad distineionemnaturarum, nullatenus 
concedendum est. Unde Aug., in lib. 1 de Trin. : 
Una persona est Christus Deus et homo.Ideo dicitor: 
Neino ascendit in colum, nisi qui de celo esce 
dit,etc.Si ergo attendas distinctionem substantias 
FiliusDei descendit,et filius hominis crucifixus e ' 
si vero unitatem persone,et filius hominis descend 
et Filius Dei est crucifixus. Propter hanc unità de 
persone non solum filium hominis descendi 
colo, sed etiam dixit esse in celo, cum (eus 
retur in terra : propter hanc eamdem dicitur. 2 
glorie crucifixus, qui tamen ex forma serv u 
tum crucifixus est. Non tamen secuodum hoo Ts: 
Deus glorie est, et secundum quod glorifion 5 n 
et tamen dicitur Deus glorie crucifixus. Rec S tate 
dem, non ex virtute divinitatis, sed ex ini 
carnig. Quid ergo propter quid, et quid se0Un 


808 


uid dicatur, prudens et diligens et pius lector iptel- 
hgat. Hec de corrigia calceamenti dominici dicta 
sufficiant, ne ossaregis Idumces consumanturusque 


in cinerem. 
DISTINCTIO XXIII. 
SI CHRIETUS HABUERIT FIDEM ET SPEM UT CHARITATEM. 

1. Cum vero supra perhibitum sit Christum ple- 
num gratia fuisse, non est supervacuum inquirere 
utrum fidem et spem sicut charitatem habuerit. Si 
enim his caruit,non videtur plenitudinem gratiarum 
habuissc. Ut autem hzc quistio valeat apertiusex- 
plicari, de his singulis aliqua in mediuin proferenda 
sunt, ectprimuin defide, secundum mensuram cujus 
precepit Apostolus unicuique sapere. 

Quid. sit fides. 

2. Fides est virtus qua creduntur qua non viden- 
fur. Quod tamen non de omnibus que non videntur 
&ccipiendum est, sod de his tantum que credere, ut 
aitAugust., ad religionem pertinent.Multa enim sunt 
quae siChristianus ignoret,nihil metuendumest,quia 
non ideo a religione deviat. 

Quot modis dicitur fides. 
9.Accipiturautem fidestribus modis,scilicet proeo 
quo creditur, et est virtus; et pro eoquod creditur,et 
non est virtus ; et pro eo in quocreditur,quod aliud 
est ab eo quocreditur.Unde Avg.inquit,in lib.13de 
Trin., cap.2 : Aliud sunt ea qui creduntur, aliud 
fides qua creditur.llla enim in rebus sunt que vel 
esse, vel fuisse, vcl futura esse creduntur; hec au- 
tem in animocredcntis est,citantum conspicua cujus 
est: et tamen nomine fidei consectur utrumque,et il- 
lud scilicet quod creditur, et id quo creditur. Id 
quod creditur dicitur fides, sicut ibi, in &ymbo- 
lo Athanasii: Hac est fides catholica, quam misi 
quisque firmiter fideliterque credideril, salvus esse non 
poterit. Fides autem qua creditursi cum charitate sit, 
virtus est, quia charitas, ut ait Amb, superEpist,ad 
Rom., materestomnium virtutum,que omnes infor- 
mat, sine qua nulla vera virtus est. Fides ergo ope- 
rans per dilectionem, virtus est, qua non visa cre- 
duntur. Hac est funda-nentum quod mutari non po- 
test,utaitApostolus,que posits in fundamento nemi- 
nem perire sinit,unde August., deFidead Petrum : 
Fundamentum est Christus Jesus,id est,Christi fides, 
scilicet, que per dilectionem operatur, per quam 
Christus babitat in cordibus, que neminem perire 
sinit.Alia verononestfundamentum.Fidesenim sine 
dilectioneinanis est. Fidescum dilectione, Christiani 
"est ; alia daemonis est. Nam et. daemones credunt, 
et contremiscunt. Sed multum interest utrum quis 
credat Christum,vel Christo, vel inChristum. Nam 
ipsum esseChristuin dainones crediderunt, nec ta- 
men inChristum crediderunt, (Aug., tom. 10, serm. 
61, de Verbis Domini.) 

Quid sil credere in Deum, vel Deo, vel Deum. 

4. Aliud est enim credere in Deum, aiiud credere 
Deo, aliud credere Deum. Credere Deo, est credere 
vera esse qua loquitur,quod et mali faciunt,el nos 
credimus homini, sed non in hominem. Credere 
Deum, est credere quod ipse sit Deus, quod etiam 
mali faciunt, Credere in Deum, est credendo ainare, 
credendo in eum ire, credendo ei adherere et ejus 
membrisincorporari. Perhancddem justificatur im- 
pius, ut deindeipsa fldes incipiat per dilectionem ope- 
rari. Eaenimsola bona opera dicendasunt,que fiunt 
per dilectionem Dei. Ipsa enim dilectio,opus fidei di- 

' citur. Fides ergo quam la&mones etfalsi christiani 
habent,qualitas mentis est, sed informis, quia sine 
charitateest. Namet malos fidem habere, cum tamen 
charitate careant, Apostolus ostendit dicens, 4 Cor 
12 : Si habuero omnem fidem, charitatem autem non 
habeam, etc. Quo fides etiam donum Dei dici potest, 

uia et in malis quedam Deidonasunt. (Aug., t. 8, 
narr. in ps. 07.) u 

An illa informisqualitas mentis qua in malochristiano 
est, fiat virtus cum fit bonus. 

6. Si vero queritur utrum ila informis qualitas, 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — Lib. Ilf, DIST. XXIII. 


806 
dra malus christianus universa credit quas bonus 

hristianus, accedente charitate remaneatet flat vir- 
tus, an ipa eliminetur,et alia qualiiás succedat quiae 
virtus sit ; utrumlibet sine pericuio uicit potest. Mihi 
tamen videtur quod illaqualitus qua» priuserat,remas 
neal, et accessu charitatis virius iut. 

Ex quo sensu una dicatur fides. 

6. Cumque diversis modisdicaturtides,fatendum 
est tamen unuain fidem, ut ait Apostolus, Eph. 4. : 
Unus Dominus, una fides. Sive enim tides accipiatur 
pro eo quod creditur, sive pro eo quo creditur, recte 
dicitur fides una. Sienim proeo quod creditur acci- 
piatur,ex hacintelligentiadicituruna fides, quia idem 
jubemur eredcre,et unum idemque est qupd creditur 
a cunctis fidelibus.Unde tides catholica dicitur, id 
est, universalis. Si vero accipiatur tides pro eo quo 
creditur, ea ratione una dicitur esse fides,non quia 
sit una numero in omnibus,sed genere, id est, simi- 
litudine. Unde August., in lib. 43 de Trin., cap. 2 : 
Fides(quam qui habent, fideles vocantur, et qui non 
habent, infides) communis est omnibus fidelibus ; 
sicut pluribus hominibus facies communis essedici- 
tur, cum tamen singuli suas habeant. Nonenim fides 
numero est una,sed genere ; que cum asit inuno,est 
et in aliia,nonipsa,sed similis ; et proptersimilitudi- 
nem magis unum dicimus eese,quam multas. Sicut 
idem volentium dicitur una voluntas, eum tamen cui- 

uesit sua voluntas ;etduorum simillimorum dicitur 
acies una. 
Quod fides est de his que non videntur proprie, quz 
tamen videntur ab eo in quo est. 

7. Notanduin quoque est quod fidcs propriedenon 
apparentibus tantum est. Unde Gregor., in homilia 
super Ezechiel. : Apparentia non habont fidem, sed 
agnitionem. Idem,cum Paulus dicat, Hebr. 11 : Fides 
esl substantia rerum syerandarum, argumentum non 
apparentium ; hoc veraciter diciturcredi,quod non va- 
let videri. Nam credi jam non potest, quod videri 
potest. Thomas aliud vidit, et uliud credidit ; homi- 
nem vidit, et Deui confessus est, dicens, Joan. 20: 
Dominus meus el Deus meus. De hoc etiam August., 
in lib. 13 de Trin., cap. 1, a&it: Fidem ipsam videt 
quisque in corde suo esse,si credit ; vel non esse, si 
non credit. Non sicut corpora, quae videmus oculis 
corporeis, et per ipsorum imagides quas memoria 
tenemus, etiam absentiacogitamus ;nec sicutea que 
non videmus, et ex his quie videmus cogitationem 
utcumque formamus, et memorie commendamus ; 
nec sicut hominem,cujusanimam, etei non videmus, 
ex nostra eonjicimus.etex motibus corporis homi- 
nem sicut videndo didicimus,intuemur etiam cogi- 
tando ; non sic videtur fides in cordein quo est,ab eo 
cujus est, sed eam tenet certissima scentia. Cum ergo 
ideocredercjubeamur,quiaid quod credere jubemur 
videre non possumus ; ipsam tamen fidem quando 
est in nobis,videmus in nobis ; quiaet rerum absen- 
tium presens est fides, et rerum que forissunt, intus 
est fides; et rerum ques non videntur, fides, et 
ipsa temporaliter fit in cordibus hominum ; etsi ex 
lidelibus infideles fiant, perit ab eis. His verbis evi- 
dentertraditur fidemipsam in corde hominis ab ipso 
homine videri non corporaliter, non imaginarie,sed 
intellectualiter, et ipsam tamon absentium et eorum 
qu: non videntur, esse. Ut enim August. alibi ait, 
super Joan. 27, tractatu 27 : Credimus utcognosca- 
mus, non cognoscimus ut credamus. Quid enim est 
fides, nisi credere quod non vides? Fides ergo est 
quod non vides credere, veritas quod credidisti vide- 
re. Unde recte fides diciturargumentum vel convic- 
tio rerum non apparentium ; quia si fides est, ex eo 
convincitur et probatur aliqua esse nonapparentia, 
cum fides non sit nisi de non apparentibus. 

Descriptio fldei. 

8. Aitenim Apostolus, Hebr. 12 Fides est substan- 
tia rerum sperandarum, argumentum, vel convicio, 
non apparentium, quia perfidem subsistuntin nobis 


$01 * 
etiam modo speranda,et subsistunt in furturo per ex- 
perientiam.Et ipsa est probatio et convictio non ap- 

arentium,quia si quis de his dubitet, per fidem pro- 

antur,utadhuc probatur futura resurrectio,quia ita 
crediderunt patriarche et alii sancti. Vel probatio est 
et certitudo quod sint aliqua non apparentia, ut su- 
pradictum est. Proprietamoen fides dicitursubstanlia 
rerum sperandarum,quia sperandis substat,et quia 
fundamentum est bonorum, quod nemo putare po- 
test. 

Si illa description spei conveniat. | 

9. $1 vero queritur an he* des^riptio spei conve- 
niat,saneconcedi potestutrumlibet. Si autem dicatur 
convenire, sunt et alia plura quibusdifferunt fides et 
spes ; sed hon improbe dici potest soli fidei conveni- 
re,non spei, quia fides sola fundamentum dicitur, 
non quia fides virtus possit esse sine spe etcharita- 
ie. Unde August,, in Ench., cap. 8: l'ides operans 
per dilectionem utique sine spe esse non potest,uec 
amor sine spe, nec sinc amore spes,nec utrumque 
sine fide ; et fidcs sine amore nihil prodest ; potest 
tamen credi aliquid ,quod non speratur; nihil autem 
potest sperari, quod non creditur. Ideoque credere, 
quod est actus fidei, naturaliter precedit speraro, 
quod est actus spei ; quia nisi aliquid credatur,non 
potest sperari. Creditur enim aliquid quod nonspe- 
ratur. Indeest quod in Scriptura plerumque reperitur 
quod fides preecedit spem, et spes sequitur fidem ; 
non quod virtus (idei precedat virtutem spei virtute 
vel causa,sed quia aclus fidei naturaliter praecedit 
actum spei ; quod etiam quidam concedunt de ipsa 
virtute fidei, ut naturaliter praecedat spem, non tem- 
pore. Unde ct recte ca sola dicitur fundamentum 
omnium viriutum et bonorum opcrum, non autem 
fundamentum estcharilatis,quia nonipsa charitatis, 
sed charitas ipsius virtutis fidei causa est. Charitas 
enim est et mater omnium virtutum ; qua si desit, 
frustra habentur cztera ; si autem adsit, habentur 
omnia. Charitas enim Spiritus sanctus est, ut in su- 
perioribus. lib. 4 Sententiarum,distinct. 17, pretaxa- 
tum est. Ipsa est ergocausa omnium virtutum,non 
ipsius aliqua virtutum causaest, quia omnia munera 
excellit. Unde August., intractatu de Laudibus cha- 
ritatis: Respice ad munera Ecclesie, et universis ex- 
cellentius charitatis munus cognosces ; quae, ut 
oleum, non potest premi in imo,sed superexilit.Non 
ergo ejus causa vel fundamentum fidesest. Gregorius 
tamen, super Ezech., dicit quia nisi prius fides 
teneatur, nullatenus ad spiritualem amorem attin- 
gitur. Non enim charitas fidem, sed fides charitatem 
precedit, quia nemo potestamarequod non credide- 
rit, sicut nec sperare. Sed hoc accipi potest dictum 
de fide, que virtus non est; Ipsa cnim epem etchari- 
tatcm frequenter praecedit ; vel deactu fidei, qui forte 
naturaliter actum charitatis precedit, sicut actum 
spei,quod verba premissa diligenter notata innuunt, 
et ea eliam qua addit dicens : Nisi ea, inquit, quae 
audis credideris, ad amandum ea que audis non 
inflammaberis ; queetuntum de mon visis est, ut ante 
diximus. Unde Chrysost: : Fides in anima nostra fa- 
cit subsistereea quz non videtur ; dequibus proprie 
fides est, de visis enim non est fides,sed agnitio. 
Super Epist. ad Hebreos, homilia 21, in fine. 


DISTINCTIO XXIV. 
QUOMODO INTELLIGITUR QUOD SCRIPTUM EST : UT CUM 
FACTUM FUERIT CREDATIS 


1. Hic quzritur, si fides tantum de non visis est, 
quomodo Veritas apostolis ait. Joan. 14: Nunc dico 
vobis, priusquam fiat, ut cum [actum fuerit credatis ubi 
innui videturquod fides illis fuerit de factis ct visis. 
Superquo Augustinus movetquastionem et absolvit, 
ita inquiens, tract. 70super Joannem : Quidsibi vult 
ut cum factum fuersl credatis ? Hec est laus fidei, si 
quod creditur non videtur. Nam et Thomas, cui di- 
ctum est, Joan. 20 : Quia vidisti me, credidisti ; non 
hoc credidit quod vidit. Cernebat enim et tangebat 
carnem viventem, quam viderat morientem, et cre- 


PETRI LOMBARDÍ. 


debat Deum in carne ipsa latentem. Credebat ergo 
mentequocd son videbat, per hoc quod sensibus cor- 
poris apparebat. Si vcro dicunturcredi que videntur, 
sicut dicil unusquisque oculis suis credidisse, non 
ipsa est qux in nobis cxdificatur fides ; sed ex rebus 
qui videntur,agitur in nobis ut ea credantur qux 
non videntur.Ex his aperte intelligitur quod proprie 
fides non apparentium est. Ncc illa est fides qua in 
Christozdificamur, qua dicimus, usi!a!a locutione, 
nos ea credere que videmus. Alibi tamen dicit Au- 
ust. fidem esse de rcbus Breesentibus ; quod erit in 
futuro, cum per speciem Deum presentem contem- 
plabimur ; que lamennon proprie dicitur fides, sed 
Veritas. Est, inquit, fides qua creduntur eaque non 
videntur. Sed tamen etiam fidesrerum, quando non 
verbis,scd rebusipsis presentibus creditur,quod erit 
cum per speciem manifestam so contemplandam 
sanctisprebebit DeiSapientia.Sed non propriehac ài 
citur lides,imo fidei merces adquam credendo perve- 
nietur;et exfide verborum transeat justusin fide re- 
rum. 
Si Pelrus. habuit fidem passionis, quando vidit honi- 
nem illum vati ? - 

2.Si vero queritur utrum Petrus fidem passionis 
habuerit, camhominem Christum oculis pati cerne- 
bat, dicimuseum fidem passionis habuisse,non in eo 
quod credebat hominem pati,quiahoc videbat ; sed in 
eo quod credebat Dcum esse, qui patiebatur. Non 
enim virtus fidei erat,quod: crededatur homo pati et 
mori, quod Jude:us cernenseredebat;sed quod crede- 
batur Deusesse,qui patiebatur. Unde Augustinus,su- 
per illum psalmi 101 locum : ftespondit ei in via vir- 
tutis su» : Laus fidei est, non quia credit hominem 
illum mortuum,quod et paganus credit,sed quia cre- 
diteumglorificatum, et verum Deum. Credit ergo fi - 
desDeumhominem,ethominemglorificatum.Non er- 
go fuit Petro fides credere homineraillum mori,quod 
oculis cernebat; sed credere Deumesse, qui morieba- 
tur.Nec nobis etiam fides in hoc meretur, quod credi- 
mushominem illum mortuum, quod et Judeus cre- 
dit;sed quiacredimus homivem Deum mortum esse. 

Si aliqua sciuntur quz non creduntur? 

3. Post hoc quaeri solet,cum lides sit de non appa- 
rentibus et non visis,utrum etiam sit deincognitis 
tantum. Sienim dcincognitistantum est, de his vide- 
tur esse tantum qua ignorantur. Sed sciendum est 
quod cum visioaliasitinterior,aliaexterior,nonest fi- 

es desubjectis exteriori visioni:esttamen dehls quze 
visu interiori uteumquecapiuntur.Et quedam sicca- 
piuntur, utintelligantur, etsi uoninfuturo, quedam 
autem non:quiacum fidessitexauditu non modoexte- 
riori,sed etiam interiori,non potest esse deeo qucd 
omnino ignoratur; queipsaadsensum corporis non 
perlinet,ut ait Aug.in lib. 13 de Trin., cap. 2, dicens : 
Quamvis exauditu fidesin nobissit,nontamen ad eum 
sensum corporis pertinet, qui auditus, quia nou 
est sonus ; nec ad ullum sensumcorporis, quoniam 
cordis est res ista, non corporis.Quadam ergo fide 
creduaturque intelliguntur naturali ratione ; quae- 
dam vero quae non intelliguntur. Unde Propheta, 
Isaice 7, juxta 70 interpretes : Nisi credideritis non tn- 
telligetis. Quod August. aperte distinguit. Alia sunt, 
inquit, quz nisi intelligamus, non qredimus ; alia, 
qua nisi credamus, non intelligemus. Nemo tamen 
potest credere in Deum, nisi aliquid intelligat,cum 
fides sit ex auditu praedicationis. Idem in libro de 
Trinit.: Certa fides utcumque incheat cognitionem. 
Cognitis vero certo non perficitur nisi post hanc 
vitam. Ambros. qnoque ait : Ubi fides, non statim 
cognitio; ubi cognitio est, fides precedit. Ex his 
apparet aliqua credi qua non intelliguntur vel 
sciuntur,nisi priuscredantur : quedam vero intelligi 
aliquando, etiam antequam credantur. Nec tamen 
sicintelliguntur modo, utin futuro sciantur; et nunc 
etiam perfidem qua mundanturcorda, amplius intel- 
liguntur: quia nisi perfidem diligatur Deus,non mun- 
datur cor ad sciendum eum.Unde August.,in lib.8 de 
Trin., cap. 4 : Quid est Deum scire, nisieum mente 


B09 


conspicere, firmeque percipere? Sed et priusquam 
valeamus perspicere et percipere Deum, sicut perci- 
pitur a mundis cordibus, nisi per fidem diligatur non 
poterit cor mundari, quo id est, ut ad eum videndum 
sitaptum. Eccehicaperte habes,quia non potest sciri 
Deus, nisi prius credendo diligatur. Supra autem di- 
clum est quod nemo potest credere in Deum, nisi ali- 
quid intelligatur. Unde colligitur non posse sciri et 
intelligi eredenda quedamy,nisi prius credantur; et 
quedam non credi, nisi prius intelligantur, et ipsa 
per fidem amplius intelligi. Nee ea qui prius cre- 
duntur quam intelligantur, penitus ignorantur,cum 
fides sit ex auditu. Ilgnorantur tamen ex parte,quia 
non seiuntur. Creditur ergo quod ignoratur, sed non 
penitus, sicut etiam amatur quod ignoratur. Unde 
Aug., ibid., c. 4: Sciri aliquid, et non diligi potest. 
Dihgi vero quod nescitur, quero utrum possit. Si 
non potest, nemo diligit Deum antequam sciat. Ubi 
autem sunt illa tria, fides, spes, charitas, nisi in 
anima credente quod nondum scit, el sperante et 
amante quod credit? Amatur ergo et quod ignora- 
tur, sed tamen creditur. 
DISTINCTIO XXV. 
. DE FIDE ANTIQUORUM. 

1. Preedictis adjiciendum est de sufficientia fidei ad 
salutem. l!lis enim qui precesserunt adventum Chri- 
sti, et qui sequuntur, videtur profecisse fides secun- 
dum temporis processum, sicut profecit cognitio. Fi- 
des quippe magna dicitur,cognitione,et articulorum 
quantitate, vel constantia, ct devotione. Est autem 
quadam fidei mensura,8inequa nunquam potuit esse 
salus. Unde Apostolus, Hebr. 11 : Oportet aceedeniem 
ad Deumcrederequia est,el quod remunerator est speran- 
tium in se. Sed queritur utrum hoc credere ante ad- 
veritum et ante logem, ad salutem sutfecerit. Nam 
tempore gratie constat certissime hoc non sufficere ; 
oportet enitn universa credi que in symbolis conti- 
nentur.Sed nec ante adventum, nec ante legem vide- 
tur hoc suffecisse, quia sine fide Mediatoris nullum 
bominem, vel ante, vel post, fuisse salvum sanctorum 
auetoritates contestantur. Unde Aug., tom. 2, epist. 
157, ad Optatum : Illa fides sana est, qua credimus 
nullum hominem, sive majoris sive minoris etatis, 
liberari a:contagione mortis et obligatione peccati, 
qüod prima nativitate contraxit, nisi per unum media- 
torem Dei et hominem Jesum Christum, 4 ad Tim. 2: 
cujushominisejusdemque Dei saluberrima fideetiam 
ill justi salvi facti sunt, qui priusquam veniret in 
carne, crediderunt in carnem venturum.Eadem enim 
fides est et illorum, et nostra. Proinde cum omnes 
justi, sive ante incarnationem sive post, nec vixerint 
nec vivant, nisi ex flde incarnationis Christi, profec!o 
quod scriptum est, Actuum 4, non esse aliud nomen 
&tub calo, tn quo oporteat salvari nos, ex illo tempore 
valetad salvandum genus humanum,ex quo in Adam 
vitiatum est. Tdem, tom. 7, lib. de Corrept. et Grat., 
c. 7 : Nemo liberatur a damnatione que per Adam 
facta est, nisi per fidem Jesu Christi. Idem,l. de Nupt. 
et Coneup.: Eadem fides Mediatoris que nos salvat, 
salvos justos faciebatantiquos, pusillos cum magnis, 

uia sicut credimus Christum in carne venisse, ita 
illi venturum; et sicut nos mortuum, ita illi mori- 
turum; et sicut nos resurrexisse, ita illi resurre- 
cturum ; et noset illi ad judicium vivorum et mortuo- 
rum venturum.Greg., super Ezech.: Et qui preibant, 

et qui sequebantur, clamabant dicentes : Hosanna 
filio David, quia omnes electi qui in Judeea esse po- 
tuerunt, sive qui nunc in Ecclesia sunt, in Mediato- 
rem Dei et haminum crediderunt et credunt. His 
aliisque pluribus testimoniis perspicue docetur 
nulli unquam salutem esse factam, nisi per fidem 
MediatoriB Oportet ergo accedentem credere, qua su- 
pra dixit Apostolus: sed non sufficit. 

De fide simplicium. 

3. Quid ergo dicitur deillis simplicibus quibus non 
erat revelatuni mysterium Incarnationis, qui pie ore- 
debant quod eis traditum fuit? Dici potest nullum 


PatRoL. CXOII. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1I, DIST. XXV. 


810 


fuisse justum vel salvum cui non esset facta revelatio 
vel distincta, vel velata,vel in aperto, vel in mysterio. 
Distincta, ut Abrahe et Moysi, aliisque majoribus, 
qui distinctionem articulorum fidel habebant; vela- 
ta, ut simplicibus quibus revelatum erat ea esse cre- 
denda, qua credebant illi majores et docebant, sed 
eorum distinctionem apertam non habebant : sicut 
in Ecclesia aliqui minus capaces sunt,qui artículos 
Symboli distinguere et assignare non valent, omnia 
tamen credunt qua» in Symbolo continentur. Cre- 
dunt enim que ignorant, habentes fidem velatam 
in mysterio; ita et nunc minus capaces ex revela- 
tione fidei facta majoribus credendo inherebant, 
quibus fidem suam quasi committebant, unde Job, 
c. 1: Boves arabant, et asinze pascebantur juxta eos. 
Simplices et minores sunt asina pascentes juxta 
boves; quia humilitate majoribus adharendo, in 
mysterio - credebant quae et illi in mysterio doce- 
bant ; qualis forte fuit vidua Sareptana. 

Qw:e ante adventum Christi de Mediatore credere 

sufficiebat. 

3. Sed queritur, cum sine fide Mediatoris antiquis 
non fueritsalus,sicut nec modernis,utrum oportuerit 
illos credereomnia illade Mediatore que nunc credi- 
mus.Quibusdam videtur quod suffecerit illis quatuor 
tantum credere : scilicet, nativitatem, mortem, re- 
surrectionem, adventum ad judicium, quod ex pr2- 
missis verbis Aug. colligunt, ubi iste quatuor posuit. 
Aliis antem videbitur tabila fide Trinitatis, id de 
mysterio Inearnationis 4fidei suffecisse, ut Dei Filius 
crederetur nasciturus de homine, et judicaturus,qui 
deJoanne Baptistadocumentum hujus rei assumunt, 
qui de morteChristiet descensu ad inferos in Evange- 
lio dubitasse videtur, secundum expositionem Greg., 
hom.6,quando interrogavit perdiscipulos, Matth.11: 
Tu es qui venturus es, an. alium expectamus? Quasi di- 
ceret; Es tu per teipsum descensurus ad infernum, 
an alium ad hec sacramenta missurus es? Quidam 
tamen dicunt eum non dubitasse de ignorantia, sed 
de pietate, id est, dubitare se ostendisse; non qui& 
ignóraverit,sed pietatisaffectu compassum esse Chri- 
istum, et ejus humilitatem admirando insinuasse. 

De fide Cornelii. 

4. Solet etiam queri de Cornelio, utrum fidem In- 
carnationis habuerit,cum dictum est ei per angelum, 
Actuum 10: Accepts sunt eleemosynae tua, et exaudite 
sunt orationes luc. Si enim fidem Incarnationis non 
habebat, tunc ergo sine fide Incarnationis erat et ju- 
stitia, quia deillo scriptum est,quod justus erat et ti- 
mens Deum. Si vero fidem Incarnationis habebat, ad 
quid ergo missus est ad eum Petrus? Sane dici potest, 
eum sicut fidem unitatis,itaet Incarnationis habuisse 
de revelatione, sed incarnatum jam esse Dei Filium 
ignorasse ; et ideo missus est ad eum Petrus, ut jam 
natum Dei Filium ei annuntiaret,et sacramontum re- 
generationis ei conferret. Habebat ergo fidem Incar- 
nationis, sed an facta vel futura esset, noil noverat, 
et ita per fidem venit ad opera et per opera amplius 
solidatus est in fide. Per fidem enim, ut nit Greg., 
venitur ad opera, Cornelius etiam per fidem venit ad 

opera. Deum enim unum credebat, sed Filium ejus 
nesciebat incarnatum. Per fidem placuerunt Deo 
opera cjus. Sine fide enim imposssibile est aliquem 
placere Deo. Aug. vero dicit Corneliodictum esse per 
angelum : Accepte sunt eleemosyne tue, et oratio- 
nes tus&,antequam in Christum crederet; nec tamen 
sine aliqua fide donabat et orabat. Nam quomodo 
invocabat,in quem non credebat? Sed si posset sine 
fide Christi esse salus,non ad eum mitteretur ar- 
chitectus Ecclesie Petrus. Attende quid ait,sine fide 
Christi non posse esse salutem ; et tamen Cornelium 
exauditum antequam crederet in Christum .Quod ita 
otest intelligi, scilicet antequam sciret Christum 
incarnatum, in quem credebat in mysterio. 
De 2qualitate fidet, spei, charitatis et operis, qux] 
secundum aliquid sunt aequalia. 
5. Illud etiam .non est pretermittendum, quod 


811 


fides, spes, charitas et operatio secundum aliquid 
equalia sunt in presenti. Unde Greg., super Ezech., 
homil. ultima : Fidem, spem, charitatem atque ope- 
rationem, dum in hac vita vivimus, equales sibi esse 
apud nosinvenimus;quiaquantum credimus,tantum 
amamus,et quantum amamus,tantum de spe pro»su- 
mimus.Quisque enim fidelis tantum crodit,quantum 
sperat et amat; et tantum operatur, quantum credit, 
et amat, et sperat. Sed tamen major spo et fide chari- 
tas dicitur,quia,cum ad Dei speciem pervenitur,spes 
et fides transit, sed charitas permanet; et quia chari- 
tas mater est omnium virtutum, qua non ideo post 
fidem et spem ponitur, quod ex eis oriatur, sed quia 
post illa remanebit auctor. Charitas enim nunquam 
excidit, 4A Cor.13. Premissa autem equalitas proprie 
secundem interiorum actuum intentionem conside- 
randa est. Huic vero quod hic et superius dictum est, 
scilicet quod charitas non cst ex fide et spe, sed e 
converso, videturobviare qund ait Apostolus,1 Tim.1: 
Finis praecepti est charitas de corde puro et conscwntia 
bona, et [ide non ficta. Quod exponens Aug., lib. 1 de 


Doctrina christiana, cap. ultimo : Cor accipit pro in- 


tellectu, et conscientiam pro spe. Qualis, inquit, cha- 
ritas est finis precepti procedens de corde puro, id 
est de puro intellectu, ut nihil nisi Deus diligatur; et 
conscientia, id est,de spe bona et fide non ficta, id 
est, non simulata. Non ergo charitas fidem et spem, 
sed fides et spes charitatem precedere videntur. 
Hoo ergo ea ratione traditum intellige, non quod 
fides et spes causa vel tempere charitatem omnium 
bonorum mairem precedanti; sed quia charitas illis 
in aliquo esse non potest,sed illa sine charitate 
possunt esse ; quamvis non sil pia fldes vel spes 
sine charitate. Ideo ergo ex fide et spe procedere 
dicitur charitas, quia nulli provenit sine istis. 
DISTINCTIO XXVI. 

DE 8PE, QUID SIT. — 

1. Est autem spes virtus qua spiritualia et iterna 
bona sperantLur, id est, cum fiducia expectantur. Est 
enim spes certa expectatio futur: beatitudinis, ve- 
niens ex Dei gratia et meritis precedentibus, vel 
ipsam spem, quam natura preit charitas, vel rem 
Speratam, id est, beatitudinem eternam. Sine me- 
ritis enim aliquid sperare, non spes, sed presum- 
ptio dici potest. 

De quibus sil spes. — 

2. Et sicut fides, ita et spes est de invisibilibus; 
unde Augustinus, in Ench., cap. 8: Fidem appella- 
ntus earum rerum quz non videntur. De spe quoque 
dicitur, Rom.8: Spes qu& videtur, non est spes. Quod 
enim videl quis, quid sperat ? Quod attinet ad non vi- 
dere vel qu& creduntur,vel que sperantu r,fidei spei- 
que commune est. Distinguitur tamen fides a spe, 
sicut vocabulo, ita etiam rationabili differentia. Est 
etiam fides malarum rerum et bonarum; quia et bona 
creduntur et mala, et hoc fide bona, non mala. Est 
etiam fides et preteritarum rerum, et presentium, 
et futurarum. Credimus enim mortem Christi, que 
jam preteriit; credimus sessionem que nunc est; 
credímus venturum ad judicandum, quod futurum 
est. Item fides et futurarum rerum est, et alienarum. 
Nam et se quisque credit esse,ccepisse, nec fuisse 
utique sempiternum: et alia atque alia non modo de 
aliis hominibus multa, que ad religionem pertinent, 
verum etiam de angelis credimus. Spes autem non 
nisi bonarum rerum est,necnisi futurarum,et ad eum 
pertinentium qui earum spem gerere perhibetur. 

Redit ad pramissam questionem, seilicet an fides et 
spes in Christo fuerint ? 

3. Post hoc superest investigare utrum fides et 
gpes in Christo fuerint; unde tractatus iste sumpsit 
exordium.Quibusdam non indocte videtur fidem vir- 
tutem et spem in eo non fuisse, sicut in sanctis jam 
beatificatis, vel in angelis non sunt,et tamen sancti 
credunt et sperant resurrectionem futuram,et angeli 
eamdem credunt; nec tamen in eis fides vel spes 
yirtug est, quia et Deo per speciem contemplando 


&. 


PETRÍ LOMBARDI. 


812: 
fruuntur, et in Dei verbo resurrectionem futuram 
sive judicium, non per speculum iu enigmate, sed 
preclarissime inspiciunt.Si enim quiu credunt resur- 
rectionem futuram,ideo verum est eos fidem habere; 
ergo eaconsummata post judicium similiter et fidem 
habere dicentur, qui credent eam praeteritam.Sed si- 
cut tunc credent, nectamen fidem que fideles facit, 
habebunt; quia non credent absque scientia,quae non 
erit znigmalice, sed per speciem; ita et modo cre- 
dunt et sperant resurrectionem; nec tamen fidem 
habent, quia credendo cognoscunt. Venit enim cis 
quod perfectum est, et evacuatum est quod ex parte 
est. Venit enim cognitio, et evacuata est fides. Venit 
species, et desiit spes. Ita et Christus, in quo fverunt 
bona patris,credidit quidem et speravit resurrectio- 
neni tertia die futuram, pro qua ct Patrem oravit, 
uec tamen fidem virtutem et spem habuit, quia non 
eniginaticam et specularem, scd clarissimam de ea 
cognitionermn habuit, quia non perfectius eam cogno- 
vit preeleritam, quam intellexit. futuram. Speravit 
tamen Christus, sicut in psalm. 30 ait : In te, Do- 
tine, speravi ; nec tamen fidem vel spem virtutem 
habuit,quia per speciem videbat ea que credebat. 
De antiquis vero patribus qui apud inferos usque ad 
passionem tenebantur, non incongrue dici potest 
quod fidem et spem virtutem habuerunt, quia cre- 
ebant et sperabant se visuros Deum per speciem, 
qualiter eum tunc non videbant; quia non patuit 
eis cognilio Dei per speciem ante passionem Christi, 
qua consummata, a fide transierunt ad speciem. 


DISTINCTIO XXVII. 
DE CHARITATE QUA DEUS DILIGITUR ET PROXIMUS, QU.£ 
IN CHRISTO ET IN NOBIS EST. 


1. Cum autem Christus fidem et spem non habue- 
rit, dilectionem tamen habuit in quantum homo, 
tantam qui major esse non valet, qui ex charitate 
eximia animam posuit pro amicis et inimicis. Ha- 
buit enim in corde charitatem quam opere nobis 
exhibuit, ut exhibitionis forma nos ad diligendum 
instrueret. Hic aliquid dicendum est de charitate, 
et modo, et ordine diligendi Deum et proximum. 

uid st charitas. 

2. Charitas est dilectio qua diligitur Deus propter 
86, et proximus propter Deum,vel in Deo. Hec habet 
duo mandata : unum pertinens ad dilectionem Dei, 
quod est maximum in lege mandatum; et alterum 
pertinens ad diligendum proximum, illi simile. Pri- 
mum est : Diliges Dem ez toto corde, et tota mente, e£ 
ex lota anima, quod scriptum est in Deut. 6.Secun- 
dum est : Diliges proximum tuum sicut teipsum. In his 
duobus mandatis tota lez pendet, el prophet». Matth. 
22. Finis precepti est dilectio; et ea ost gemina, id 
est, Dei et proximi. 

Si eadem charitate diligitur Deus et proximus. 

3. Hic queritur si ex ea ipsa dilectione diligitur 
Deus,qua diligitur proximus ; an alia sit dilectio Dei, 
et alia proximi. Eadem sane dilectio est qua diligitur 
Deus et proximus,qua Spiritus sanctus est, ut supra 
dictum est, quia Deus charitas est. Unde Aug.: Joan- 
nes ait : Non potest Deum diligere quem non videl,qui 
(rarem quem videt, non diligit. Sed si eum quem videt 

umano visu, spirituali charitate diligeret, videret 
Deum qui est ipsa charitas, visu interiori, quo videri 
potest.Qui ergo fratrem quem videt non diligit,Deum, 
qui est dilectio,qua caret qui fratrem non diligit,quo- 
modo potest diligere? Ex una enim eademque chari- 
tate Deum proximumque diligimus; sed Deum pro- 
pter Deum, nos vero et proximum propter Deum.Si 
vero una eademque charitas est Dei et proximi,quare 
dicitur gemina ; Propter duo dilecta, id est, Deum et 
proximum. Etsi enim una sit charitas, duo tamen di- 
versa ea diliguntur,scilicet Deus et homo vel ange- 
lus. Pro quo etiam duo sunt mandata, quia cum ea- 
dem charitas utroque commendetur, diversa tamen 
diligi preecipiuntur. Unde Aug.: Arbitror ideo Spiri- 
tum sanctum bis datum, semel in terra, et iterum do . 


813 


ccelo, ut commendarentur nobis duo precepta chari- 
tatis, scilicet Dei et proximi. Una est charitas, et duo 
precepta ; unus spiritus, et duo data ; quia alia cha- 
ritas non diligit proximum, nisiillaquaediligit Deum. 
Qua ergocharitate proximum diligimus,eademDeum 
diligimus.Sed quia aliud estDeus aliud proximus,etsi 
una charitate diliguntur. ideo forte duo preceptadi- 
cuntur, et alterum majus, et alteruin minus, vel pro- 
pter duos motus qui in mente geruntur, dum Deus 
diligitur etproximus, movetur enim mensad diligen- 
düm Deum,movetur et ad diligendum proximum;et 
Inulto magisergaDeum,quam erga proximum.(Aug., 
in lib.8 de Trin., c. 8, etin sermone de Ascensione.) 
) De modo diligendi. 

4. Consequenter modum utriusque dilectionis ad- 
vertamus. Hzc regula, ut ait Aug., in lib. de Doct. 
christ.,cap. 25, dilectionisdivinitusconstituta est,ut 
Deum propter seex toto corde, et proximum diligas 
sicut teipsum, id est, ad quod, et propter quod teip- 
sum diligere debes.In bono enim et propter Deum te- 
ipsum diligere debes, in bono crgo diligendus est 
proximus, non in malo et propter Deum. Proximum 
vero,0mnem hominem oportet intelligi,quia nemoest 
cum quositoperandum male. Qui ergo amat homines 
vel quia justisunt,vel ut justi sint, umare debet: hoc 
est, in Deo ve: propter Deum. Sic enim et seipsum 
amare debet, scilicet in Deo vel propter Deum, id est, 

uia justus est,vel ut justus sit. Qui enim aliter se di- 


ligit,injuste se diligit, quia ad hoc se diligit, ut sit in- 


justus; ad hoc ergo ut sit malus, non ergo jam se dili- 
git.Qui enim diligitiniquitatem, odit animam suam. 
Modus ergo diligendi precipienduscesthomini,id est, 
quomodo se diligat,ut prosit sibi.Quin autem se dili- 
gat, et prodesse sibi velit, dubitare dementis est. Mo- 

us autem precipiturcumait, sicut teipsum, ut proxi- 
mum diligas ad quod teipsum. Siergo te non propter 
te diligere debes, sed propterillumubi dilectionistue 
rectissimus inis est,non succenseat alius aliquis ho- 
mosiet ipsum propter Deum diligis.Hujus dilectionis 
modum Veritas innuit dicens : ÁMfandatum novum do 
vobis, ut diligatis invicem sicul dilexi vos, id est, ad 
quod dilexi vos, scilicet, ut filii sitis, ut vitam ha- 
beatis. (Aug., homil. 65, super Joan., ante medium.) 

De modo diligendi Deum. . 

5. Dileetionis autem Dei modus insinuatuccum di- 
citur ex toto corde, id est, ex toto intellectu ; ex tota 
anétma, id est, ex tota voluntate ; ex tota mente, id est, 
memoria, ut omnes cogitationes, et omnem vitam,et 
omnem intellectum in illum conferas, à quo habes ea 
qua confers illi. Hec dicens, nullam partem vite 
nostre reliquit que vacare debeat; sed quidquid ve- 
neritin animum, illucrapiatur quo dilectionisimpe- 
tus currit. Et diligere Deum propter se, modus est 
diligendi Deum, et sunt isti duo modi diligendi 
Deum, ut quibusdam placet. (Aug., lib. de Doct. 
christ., c. 22.) 

De implelione illius mandati. 

6. Illud autem preceptum non penitus impletur ab 
homine in hac mortali vita, sed ex parte, non ex toto, 
quia ex parte diligimus, sicut ex parte cognoscimus. 
In futuro autemimplebiturextoto. Unde Áugust. (32) 
Cum adhuc est aliquid carnalis concupiscentie, non 
omni modo ex tota anima diligitur Deus. Caro autem 
non dicitur concupiscere, nisi quia anima carnaliter 
concupiscit. Cum autem venerit quod perfectum est, 
ut destruatur quod ex parteest, id est, ut jam non ex 
parte sit, sed ex toto,charitas non auferetur, sed au- 
gebitur et implebitur. In qua plenitudine illud pre- 
ceptum charitatisimplebitur: Diliges Dominum Deum 
tuum ez Loto corde, eic.'Tunc erit justus sine peccato, 
quia nullaeritlexrepugnans menti.Tunc prorsus toto 
corde, tota anima, tota mente, diliges Deum, quod 
est summum preceptum. (Ibidem, paulo superius.) 

Quzstio de praecepti ratione. 

7. Sed cur precipitur homini ista perfectio, cum in 


(32) Aug., tom. 7, in lib. de Perfectione humane 
uitis, contra Colestium, qnte medium. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. XXVIII. 


814 


hac vita eam nemo habeat? Quia non recte curritur, 
siquo currendum est nesciatur. Quomodo autem sci- 
relur, si nullis pr:ceptis ostenderetur? (Ibid., loco 
priore.) Ecce habes cur illud preceptum est. quod 
lc penitus impleri non potest. Impletur tamen ex 
parte, scilicct secundum perfectionem viz. Alia est 
enim perfectio currentis, alia pervenientis.Facit hoc 
mandatum ut cursor, qui Deum ante omnia et pro 
omnibus diligit, nec tamen omnino perficit (Aug.,in 
eodem, paulo inferius.) 
Quod alterum mandatum in altero est. (Aug., lib. 8 de 
Trin., c. 7.) 

8. Cum autem duo sunt precepta charitatis, pro 
utroque sepe unum ponitur; nec immerito quianec 
Deus sine proximo,nec proximus sine Deo diligi po- 
test. Unde Apostolus, omne mandatum legis dicit in- 
Staurari, id est, contineri et impleri in hoc verbo: 
Diliges proximum tuum sicut teipsum. Et Christus di- 
lectionem proximi specialius commemorat dicens, 
Joan. 13: Mandatum novum do vobis, ut diligatis in- 
vicem sicut dileexi vos,ubi illud majus mandatum di- 
lectionis Dei videtur pretermissum ; sed bene intelli- 
gentibus utrumque invenitur in singulis, quia qui 

iligit Deum,non potest eum contemnere quem Deus 
precepit diligi; et qui diligit proximum. quid in eo 
diligit nisi Deum? Ipsa estdilectio abomnimundana 
dilectione discreta, quam distinguens Dominus ait: 
Sicut dilerivos.Quid enim nisi Deum dilexit in nobis 
noaquem habebamus,sed uthaberemus,sicut medi- 
cus agrolos? et quid in eis diligit nisi salutem,quam 
cupit revocare, non morbum quem venit expellere? 
Sic eL nos invicem diligamus, ut quantum possumus 
invicem ad habendum in nobis Deum ex dilectione 
attrahamus. (Aug., tom. 9, tracti. 65, super illud 
Joan, 13: Mandatum novum, etc.) 

Qua charitate diligenda sint. 

9. Sed qua hac dilectione diligenda sint, jam in- 
quiramus. Non enim omnia, ut ait August., quibus 
utendum, diligenda sunt; sed ea sola que vel nobis- 
ccm 8ocietate quadam referuntur in Deum, sicut est 
homo vel angelus ; vel ad nos relata, beneficio Dei 
per nos indigent, ut. corpus: quod ita precipien- 
dum est diligi, ut ei ordinate prudenter ue consu- 
latur. (Aug., in lib. de Doct. ch.ist., c. 23, in prin- 
cipio.) 

DISTINCTIO XXVIII. 
SI ILLO PRUECEPTO JUBEMUR DILIGERE TOTUM PROXIMUM 
ET NOS TOTOS. 


1. Hic potest queri utrum in illo mandato dile- 
ctionis proximi totum proximum, id est, animam et 
eorpus, nosque ipsos totos diligere precipiamur. Ad 

uod dicimus omne genus diligendarum rerum in 
illis duobus mandatis contineri.Quatuor enim dili- 
genda sunt, ut ait August., in lib. de Doct. christ. 1, 
cap.23: unum quod supra nos est,scilicet, Deus; alte- 
rum quod nossumus;tertium quod juxta nos est,scili- 
cet, proximus;quartum,quod infranos est scilicet cor- 
pus.Desecundoet quartonulla precepta dandaerant 
scilicet utdiligeremus nos vel corpus nostrum; preci- 
piturautemDeusdiligiet proximus.Utautem quisque 
se diligat, precepto nonestopus. Quantumlibetenim 
homoexcidat a veritate, remanet illi dilectio corporis 
sui: quía nemo unquam carnem suam odio habuit 
(Ephes. 5). Nam viri justi qui corpus suum cruciant, 
non corpus,sed corruptiones ejuset pondus oderunt. 
Hic videtur August.tradere quod ex precepto non te- 
neamur diligere nosmetipsos vel corpus nostrum ; 

uod siest, nonomnegenus diligendarum rerumillis 
duobus preceptis continetur, quia cum et nos ipsos 
etcorpus nostrum diligere debeamus, ad quid neces- 
sarium est preceptum, cum scriptum sit, psal. 10: 
Qui diligit iniquitatem, odit aminam suam? Sed spe- 
ciale de hoc preceptum non erat dandum, nec spe- 
ciali precepto opus erat id tradi, ut quisque se vel 
corpus suum diligeret, quiahoc in illo precepto con- 
tinetur: Diliges proximum tuum sicut teipsum. lbi enim 


815 


et proximum totum ettetotum intelligere debes. Unde 
August. in eodem, c. 24: Si te totum diligas, id est, 
animum ctcorpus,ei proximum tuum, id est,animam 
et corpus (homo enim ex anima constat et corpore), 
nullumrerum diligendarum genusin his duobus pre- 
ceptis praetermissum est. Cum enim precurratdilec- 
tio Dei, ejusque dilectionis modus preescriptusappa- 
reat,et sequatur dilectio proximi, detua dilectioneni- 
hil dictum videtur.Sed cum dictum est: Diliges proxi- 
mum (uum sicul Leipsum, simul et tui abs te dilectio 
pretermissa nonest(de Doctrin. christ. ,lib.4 ,cap.26). 
cce hic aperte dicit in illo precepto non tantum- 
modo proximi, sed et tui dilectionem contineri, et 
totius proximi totiusque tui. Ex quoapparet quod di- 
ctum est de secundo et quarto, id est, de dilectione 
nostri, et corporis nostri, nulla precepta danda,ita 
esse intelligendum, scilicet specialia et divisa, quia 
in illouno totum continetur ; et quiaid quod sumus, 
et quod infra nos est,ad nos tamen pertinens,nature 
lege diligimus,que in besliis etiam est.ldeoque et de 
illo quod supra nos est, et de illo quod juxta nusest, 
divisa precepta sumpsimus. In quorum altero, ejus 
quod sumus,et illius quod infra nos est dilectio con- 
tinetur. Sic condita est meus humana, ut nunquam 
sui non meminerit,nunquam se non diligat; sed quo- 
niam qui odit aliquem,nocere illi studel, nonimme- 
rito et mens hominis quando sibi nocet,se odisse di- 
citur. Nesciens enim sibi vult male, dum non putat 
sibi obesse quod vult; sed tamen male sibi vult, 
quandoillud vultquod obsit sibi,secundum illud,psal 
10: Qui diligit iniquilulem, odit animam suam.Qui ergo 
diligere se novit, Deum diligit. Qui vero non diligit 
Deum, etiam se non diligit, quod ei naturaliter 1n- 
ditum est; tamen non incongrue se odisse dicitur, 
cum id agit quod sibi adversatur,etseipsum tanquam 
guus inimicus insequitur. E 
Si in illo pracepto contineatur. dilectio angelorum. 
2. Oritur autem hic de angelis questio, utrum ad 
illud preceptum dilectionis proximi, etiam dilectio 
pertineat angelorum. Nam quod nullum hominem 
exceperitqui precepit proximum diligere Dominusin 
parabola semivivi relicti ostendit,eteum dicens proxi- 
mumy,quiergaillum extitit misericors.Deindesubdit: 
Vade, et tu fac similiter. Et eum proximum intelliga- 
mus,cui velexhibendum estolfficium misericordia si 
indiget, vel exhibendum esse si indigeret. Nullum 
vero exceptum esse cui misericordie negandum sit 
officium quisnon videat,cum usquead inimicosetiam 
porrectum sit Domino dicente: Diligite inimicos vestros 
et bene(acite his qui oderunt vos? Manifestum est ergo 
omnem hominem proximum esse reputandum. Pro- 
ximi vero nomen ad aliquid est; nec quisquam esse 
proximus,nisi proximo potest. Unde consequens est, 
et cui prebendum, eta quo prebendumest officium 
misericordie, recte proximum dici. Manifestum est 
ergo precepto dilectionis et proximi etiam sanctos 
angelos contineri ;à quibus tanta nobis misericordie 
impendunturofficia.Ex quoet Dominus proximum se 
nostrum dici voluit, utin parabola saucii ostendit; et 
in Propheta, psa]. 34: Quasi proximum, et quasi fra- 
iremnosirumsiccomplacebam.Sed quia excellentior 80 
supranostram naturam est divina substantia, prece- 
plum dilectionis Dei à proximi di'ectione distinctum 
est. Ideoque licet nobis Deusomnia impendat bene- 
ficia, non tamen nomine proximi includitur in illo 
precepto; quem non sicut nos diligere debemus; sed 
plus quam nos,toto corde etanima. Christum vero in 
quantum homo est, sicul nos diligere debemus,ejus 
que secundum hominem dilectioillo continetur man- 
dato; quem et secundum hominem, magis quam nos, 
sed non quantum Deum debemus diligere, quia in 
quantum est homo, minor est Deo. 
,.. Quibus modis dicitur proximns. 4 
3. Hic notandum est proximum dici diversis modis. 
scilicet conditionc prime nativitatis, Bpe conversio- 
ni$, propinquitate cognationis, ratione beneficii 
exhibitionis, 


EH 


PETRI LOMBARDI. 


BÓ 


DISTINCTIO XXIX. 
DE ORDINE DILIGENDI, QUID PRIUS, QUID POSTERIUS, 


1. Post predicta de ordine charitatis agendum est, 
quia dicit sponsa,Cant. 2: [ntroduxit me rex in cellam 
vinariam, etordinavit in me charitatem.Videamus ergo 
ordinem, quid prius, quid posterius esse debeat; pee- 
cat enim qui prepostere agit. Nam scire quid facias. 
el nescire ordinem faciendi, aon est, perfecLe cogni- 
tionis.Ordinis namque ignorantia conturbat mento 
rnin formam. Ordinem autem diligendi August.ingi- 
nuat, dicens, in lib. de Docteina christ. 1, cap.27: 
Ipsc est qui ordinatam habet dilectionem, ne aut dili- 
gat quod non est diligendum, aut non diligat quod di- 

igendum est;aut equediligat quod minus vel amplius 
diligendum est,aut minus vel amplius quod sequedi- 
ligendum est. Omnis peccator in quantum peccator 
est, non est diligendus; et omnis homo in quantum 
est homo, diligendus est propter Deum, Deus vere 
propter seipsum ; et Deus propler se omni homini 
amplius diligendus est, et amplius quisque debet 
Deum diligere quam seipsum. Item amplius alius 
homo diligendus est,quarm corpus nostrum,quia pr 
pterDeum omnia ista diligenda sunt,et potestno 
cum Deo homo perfrui, quod non potest corpus nos 
trum,quia corpus peranimam vivit,qua fruimur Dec. 
Audisti aliqua deordinecharitatis;ubi expressum est 
nosarnplius debere diligere Deum quam omnes homt 
nos vel nos ipsos, et amplius animam alicujus homt- 
nis quam corpus nostrum? In enumeratione etiam 
quatuor ailigendorum superius posita, prius ponitur 
quod supranosest; secundo,quod nos sumus; tertio, 
quod juxta nos est: quarto, quod infra nos es ; ubi 
ordo diligendi insinuari videtur ea ratione enumere- 
tionis.Non estautem apertum utrum omnes homines 
pariter diligere debeamus, ettantum quantum nos, 
vel minus. 
An omnes homines pariter diligendi suni? 

2. Unde etiam super hoc sspe movetur quaeso, 
quam perplexam faciunt sanctorum verba varie pro- 
lata.Quidum enim tradere videntur quod pari aífecta 
omnes diligendi sint;sed in cffectu,id est, in exhibi» 
tione obsequii, distinctio observanda sit. Unde Au 
gust.,lib. 1 de Doct. christ., c. 28: Omnes homines 
aquediligendi sunt; sed cum omnibus prodesse non 
possis, his potissimum consulendum est,qui pro ló- 
corum et temporum vel quarumlibet rerum opportu- 
nitatibus, constrictius tibi,quasi quadam sorteJure 
guntur. Pro sorte enim habendum est quo o 
tibi temporaliter colligatiusadheret;ex quo eligis po 
tiusillisdandum esse. Item super Epistolam ad Gal: 
Operemur bonum ad omnes, maxime autem ad dome 
slicos fidei,id est, ad christianos. Omnibusenim 
dilectione vita eterna optanda est, etsi non omnibus 
eadem possuntexhiberi dilectionis officia; que fratri" 
bus maxime sunt exhibenda, quia sunt sibi invicem 
membra, qui habent eumdem Patrem, scilicetDeum. 
Hisaliisquetestimoniis innituntur,qui dicunt omnes 
homines pariter diligendos essecharitatis alfectu, 
in operis exhibitione differentiam. 

Quz his repugnare videntur. . 

3. Quibus obviat illud preceptum legis dediliget" 
disparentibus,Deut.5: Honora patrem tuum et malrem, 
ul sis longcevus super terram.Ut quid enim specialiter 
illud preciperetur de parentibus, nisi majori di ^ 
etioneforentdiligendi?Sed hoc illi referendum dicun 
ad exteriorem exhibitionem, in qua preponendi SUD 

arentes.Unde, honora, dixit, non dilige.Obviat etia 
illud quod Hieron.super Ezechiel. ait, scilicet, Ut OT. 
dine charitatis, sicut scriptum est, Cant. 2: Ordin v 
in me charitatem; post omnium patrem Deum. car : 
quoque pater diligatur,et mater,et filius,et filia, m 
ter,soror.Ambrosius quoque diligendi exprimens 
dinem super illud Canticorum : Ordinavitin mé € in 
tatem, ait: Multorum charitasinordinata est; qoos 
primo est, ponupt tertium vel quartum, Prime i 

iligendug est,seoundo parentes, inde, fllii, pos ó 


gU SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. III, DIST. XXX. 818 


mestici; qui si boni sumt, maiis filiis preponendi sunt. 
Secundum hocin Evangelio ad cujusque dilectionem, 
proprium ponit, Matth.22: Diliges Dominum Deumtu- 
um extoto corde tuo el exomnibusviribus tuis, et proxi- 
mum tuumsicu! teipsum, etinimicosnon ex tota virtu- 
te, nec sicut teipsum, sed simpliciter ; sufficit enim 
quod eos diligamus, et non odio habeamus. Ecceex 
missis aperteinsinuatur que in affectu charitatis 
istinotio sit habenda: ut differenti affectu, non pari, 
homines diligamus, etanteomnia Deum:secundo no- 
eipsos, tertio parentes, inde filios et fratres, post do- 
mestieos,demum inimicos diligemus.Sed inquiuntil- 
li, que de ordine dilectionis supra dicuntur,esse refe- 
qendaad operum exhibitionem, que differenter proxi- 
Tnisexhibenda sunt.Primo parentibus,inde filiis, post 
A&omesticis, demum inimicis. Deum vero tam affectu 
uam obsequii exhibitione ante omnia diligendum. 
Quod aliqui eorumdem tantum proximos quantum nos 
debere diligere tradunt. 

4. Quorumetiam nonnulli tradunt, affectu charita- 
4is tantum proximos esse diligendos,quantum nosip- 
sos diligimus;quod confirmant auctonitateAugustini, 
«ui ait, in lib. 8 de Trin., c. 8, in fine : Nec illajam 
questio moveat, quantum charitatis fratri debeamus 
impendere, quantum Deo. Incotnparabiliter plus Deo 
quam nobis, fratri vero quantum nobis. Nos autem 
tanto magisdiligimus,quanto magis diligimus Deum 
Ex hocetpr»missis testimoniis August.asseruntom- 
neghomines pariteresse diligendosa nobis, ettantum 
quantum nos, Deumautem plusquam nos,corpus ve- 
ronostrum mminusquam nos vel proximos.Necin enu- 
meratione premissa diligendorum, ordinem diligen- 
di essignari dicunt, sed tantum que sunt diligenda. 
Secundum alios non pari affeclu omnes diligendi sunt. 

b. Verum quia premissa verba Ambrosii ordinem 
diligendisecundum affectum magis quam secundum 
effectum, diligenter intuentibus explicare videntur. 
non indoole alii dicunt non modo in exhibitione ope- 
$18, eed etiam in affectu charitatisordinem differen- 
tem esse statutum ; utante omnia diligamus Deum; 
Beeundo, nos ; tertio parentes ; quarto filios vel fra- 
tres, et hujusmodi, postea domesticos, demum ini- 
micos. Quod vero August. dicit pariter omnes esso di- 
ligendos,et pari dilectioneomnibus vitam optandam, 
ita accipi potest, ut paritas non ad affectum referatur, 


.ged ad bonum quod eisoptatur, quia charitateomni- 


bus optare debemus, ut paria bona mereantur.Bicut 
Apostolus dicit, 2 Gor. 7 ; Volo omnes homines esse si- 
eut me. Optanda est enim minoribus perfectio majo- 
rum, ut ipsi flant perfecti, et sic parem mereantur 
beatitudinem. Vel pari dilectione, id est, eadem di- 
lectione omnes diligendi sunt. Item quod ait, ut tan- 
tum diligamus fratres, quantum nos, ita intelligi 
poteet,id est,ad tantum bonum diligamus fratres,ad 
quaatumnos; ut tantum borumeis opjemus in eter- 
nitate, quantum nobis, etsi non tanto affectu. Vel ibi 


. quantum, eimilitudinis est, non quantitatis. 


usestco deparentíbus bonis et malis, quomodo diligendi 
sunt. 

6. Solet etiam quaeri, si parentes nostri malisunt 
vel fllii, vel fratres, an magis vel minus diligendi sint 
aliis bonis, hac ratione nobis non copulatis. Videtur 
quod. megis sint diligendi boni, qui nobis carnenon 
sunt conjuncti, quam mali carne conjuncti,qui nobis 
sunt conjuncti corde glutino charitatis. Sanctior cst 
euim copula cordium quam corporum. Unde Bedado 


tllisverbis Domini, Matth.2:Mater mea et fratres mci hi. ' 


eunt qui verbum Dei faciunt,ait:Non injuriose negligit 
TaBirem,nec mater negatur,que ctiam de cruce agmno- 
goitur ; sed religiosiores monstranturcopuleien- 
tium quamcorporum. Verumtamen]latebrosa ques- 
tio est hec, eeca nobis plene absolvenda, properan- 
tibus ad alia. Movemur enim ex vcrbis illis,quibus 
inimicos non extota virtute, non sicutteipsum jubet 
diligere, sed simpliciter. Sufficit enim quod diliga- 
mus,et nonodiohabeamus.Quod nonita accipiendum 


' e&t,quasi sufficiat tibi diligere inimicum,et non sicut 


teipsum, quia omnes et amicos et inimicos, sicutte- 
ipsum diligere debes.Sed ad ostendendum gradus di- 
lgendi Deum et proximum et inimicum,qui tamen 

roximus est,propria Dominus ponitcum ait, Matth. 

: Diligens Deum ez tota virtute [ua et proximum sicut 
teipsum ; non ait, ex tota virtute, ut ostendat proxi- 
mum diligendum minus quam Deum. Dicit etiam, 
Luce: 6: Diligite inimicos: nec addit ex tota virtute- 
nec sicutteipsum, sed simpliciter. Sufficit enim quod 
diligamus, et non odio habeamus; id est, sufficit di- 
cere ut diligamus, et non odio habeamus; non quin 
eos diligere debeamus sicut nos, quia proximi sunt; 
sed suflicit si eos minus diligimus quam alios proxi- 
nos, quod locutionis genus innuit. 

Qusstio Augustini in libro Retractationum. (1, c. 40, 
in medio.) 

7. Queri etiam solet cur Dominus preceperit dili- 
gereinimicos,cum alibi preclIpiatodio habere paren- 
tes et filios, Luc. 14. Ad quod dicendum est duo esse 
diligendain homine,naturam et virtutem;vitium vero 
et peccatum odiendum.Et parentes ergo inquantum 
mali sunt, odiendi sunt:et inimici diligendi,in quan- 
tum homines.Diligamus ergoinimicos lucrandos re- 
gno Dei, et odiamus propinquos si impediunt nos a 
regno Dei; eLin omnibuscommuniter naturam dili- 
gamus, quam Deus fecit. 

De gradibus charitatis. 

8. Sciendum quoqueest diversos esse gradus chari- 
tatis:est enim charitasincipiens,proficiens, perfecta, 
perfectior, perfectissima. Unde Aug.,super Joan.Ep. 
canonic. ,tract. 5, paulo ante medium: Perfecta chari- 
tas heoest,ut quis paratussitprofratribusetiam mo- 
ri.Sed numquid mox ut nascitur,jam prorsus perfec- 
ta est? imo ut perficiatur, nascitur, cum fuerit nata 
nutritur, cum fuerit nutritaroboratur. cum fuerit ro- 
borata perficitur, cum ad perfectionem venerit,dicit; 
Cupio dissolvi, etc., Phil. 1. Hic aperte progessus et 
perfectio charitatis insinuatur, quam perfectionem 
etiam Veritas commendàt dicens, Joan. 45: Majorem 
hac dilectionem nemo habet,quam ut animam suam ponat 
quis pro amicis suis.Quod utiquedictum est de opere 

ilectionis, quia major dilectionis effectus non est, 
quam ponere auimam pro aliis. Nec te moveat quod 
ait : Pro amicis ; qui eniin ponit animam pro ami- 
ci8, ponit et pro inimicis, ad hoc ut ipsi flantamici. 


DISTINCTIO XXX. 
$0 MELIUS EET DILIGERE AMICOS QUAM INIMICOS, VEL 
E CONVERSO. 


1. Hic solet queri quid potius sit plurisque meriti, 
diligere amicos, an diligereinimicos. Sed hec com- 
paratioimplicita est. Si enim conferatur dilectio ami- 
corum tantum dilectioni amicorum etetiam inimico- 
rum, persplcua est absolutio. Sed si in aliquo uno ho- 
mine qui diligit simul amicum et inimicum, quid 
horum priuseit quzeratur,obscuraest responsio,quia 
de motu mentis agitur,de quo non est nobis facile 
judicium, an unus et idem motns sit ergaamionm et 
Inimicum, sed erga amicum intensior; an duo,unus 
erga inimicum, qui dicitur difficilior, alter ergaami- 
cum, qui videtur ferventior; nec incongrue putatur 
melior qui est ferventior. Vel si unus idemqueest, 
idem potior ubi estardentior, non improbe existima- 
tur. August. tamen, in Ench. c. 73, sentire videtur 
majusesse diligereinimicum quam amicum,quia per- 
fectorum eese dicit diligere inimicos, et benefacere 
eis ; neque hoc a tanta multitudine impleri, quanta 
exauditur in oratione Dominica, cum dicitur, Matth. 
6 : Dimittenobisdebita nostra ,sicut et nos dimitlimus de- 
bitoribusnostris.lllam enim sponsionem dicita multis 
impleri, qui nondum diligunt inrmicos, Aitenim sic: 
Magnum est,erga eum qui tibi nihil] mali fecerit esso 
benevolum et beneficium; illud multo grandius et ma- 
gniflcentissime bonitatis est, ut tuum quoqueinimi- 
cum diligas, ct ei qui tibi malum vult, et si potest 
facit, tu semper bonum velis l'aciasque quod possis. 
audiens dicentem Jesum, Matth.5 : Diligite inim* 


$19 


vestres,el benefaeite his qui odiunt vos; et orate pro perse- 
quentibuset calumniantibus vos.Sed quoniam perfecto- 
rum filiorum Uei estistud, quo quidem se debetom- 
nisfidelisextendere,ethumanum animum ad hunc af- 
fectum orando Deum,secumque agendo luctandoque 
perducere, tamen quiahoctam magnum bonum tan- 
te multitudinis nonest, quantum credimus exaudiri 
cum dicitur inoratione : Dimitte nobis debita nostra si- 
cut et nos dimiltimus debitoribus nostris, procul dubio 
verba sponsionis hujus implentur,si homo qui non- 
dum ita profecit ut etiam diligat inimicum, tamen 
quando rogatur ab homine qui peccavitineum ut ei 
imittat,dimittit ex corde,qui etiam sibi roganti vult 
dimitti,cum oratet dicit,stcuL eb nos dimittimus debito- 
ribus.Quicumque vero rogat hominem in quem pecca- 
vit,ei peccato suo movetur utroget,non est adhuc de- 
putandus inimicus,ut eum diligere sitdifficile, sicut 
erat quando inimicitias exercebat.Quisquis vero ro- 
ganti et peenitenti non dimittit, non existimet a Do- 
mino sua peccata dimitti, quia mentiri Veritas non 
potest quacum docuisset orationem,hancin ea posi- 
m sententiam commendavit dicens, Matth.6: dimi- 
seritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Paier 
vester. Si vero non dimiseritis, nec Paler vester dimittet 
vobis peccata vestra. Ecce hic haberi videtur;quod et 
retaxavimus, scilicet majoris virtutis esse diligere 
inimicum et.benefacereei, quam illum qui nihil mali 
fecit nobis,vel amicum. Quod si quisconcederesim- 
pliciter noluerit, dicens : Intensius diligitur amicus 
quam inimicus,et ideo illud potius isto, determinet 
ista secundum premistam intelligentiam,dicens ibi 
comparationem factam inter dilectionem qua diligi- 
tur tantum amicus,et illam qua amicus et inimicus 
diligitur. Illud vero quod sequitur, nmegis nos movet, 
quod scilicet dicit non esse tantee multitudinis dili- 
gere inimicos, quanta exauditurcum dicitur,Dimitie 
nobis debitanostra,etc., ubi dat intelligi quod alicuia 
Deo dimittuntur peccata non diligenti inimicum, si 
tamen fratri roganti qui in se peceavit, dimittit. Sed 
cum peccata non dimittantur alicui adulto, nisi chari- 
tatem habeat, sequitur utcharitatem habeat qui nou 
diligitinimicum.Quomodo ergo nomine proximiom- 
nis homo intelligiturinillo mandato:DiligejyTroximum 
tuum sicut Leipsum? Si enim omnis homo proximusest 
tunc et inimicus; precipimurergoet inimicos dilige- 
re, Et quia illud preceptum generale est omnibus, 
recipitur omneshomines diligere, etiam inimicos. 
Quidam quod hic dicitur simpliciter tenere volen- 
tes, illud preceptum determinant, dicentes ille per- 
fectis dari in preceptum diligere omnem hominem, 
etiam inimicum : minoribus vero in consilium. In 
preceptum vero,eos diligere qui nihil mali fecerunt 
eis, et inimicos non odire. Sed melius est ut intelli- 
gatur omnibus illo mandato precipicunctos diligere 
etiam inimicos;cui sensui attestantursuperius posite 
auctoritates,et alie multe.Illud vero August, novissi- 
me positum,deperfecta charitate dictum intelligitur, 
qua tantumest perfoctorum; qui non solum amicos, 
sed etiam inimicos perfecte diligunt, eisque benefa- 
ciunt. Qua perfectio dilectionis non est tante multi- 
tudinis,quanta exauditurin oratione Dominica,ethoc 
revera grande est et eximie bonitatis, perfecte dili- 
gere inimicum. Itafet cum dicit impleri verba illius 
sponsionis ab homine qui non ita profecitutdiligat 
inimicum, de dilectione perfecta accipiendum est. 


DISTINCTIO XXXI. 
SI! CHARITAS SEMEL HABITA AMITTATUR. 


1. Illud quoque non pretereundum, quod quidam 
asserunt charitatem semel habitam ab aliquo non 
posse excidere, nullumque damnandum hanc ali- 
quando habere ; qui hanc (traditionem subditis mu- 
niunt testimoniis. Apostolus ait, 1 Cor. 13 : Charitas 
nunquamezxcidit. August. etiam inquit (33): Charitas 


(33) Aug., ad Julianum comitem ; et habetur de 
Pon. dist., c. 2. 


PETRI LOMBARDI. 


quie deseri potest, nunquam véra fuit. Itém : Charitas 
estfons propriusetsingularis bonorum,cui non cori- 
municatalienus.Alienisuntomnes qui audituri sunt: 
Non novi vos (Matth. 7). De hoc fonte Scriptura ait, 
Prov. 5 : Fons aqua vive si tibi proprius, el nemo 
alienus communicet Libi. Si autem alieni sunt quiaudi- 
turi sunt illam vocem, non ergo huic fonti communi- 
cant damnandi.Item Angust.(34): Radicata estchari- 
tas, securus esto : nihil mali procedere potest.ltem, 
Gregor. in Moralibus : Valida est ut mors dilectio; 
virtuti enim mortis dilectio comparatur,quia ninirum 
mentem quam semelceperit, adilectione mundi fun- 
ditus occidit. Item Aug., tom. 9, super Epistolam 
Joannis, tract. 1, infine: Uunctio invisibilischaritas 
est,qua inquocumque fuerit, radix illi erit ; que ar- 
dente sole arescere nou potest; nutriturcalore solis, 
non arescit. Item, Beda super Joannem,oc. 1 : Que- 
rendum estquomodo speciale Filii Dei agnoscendi si- 
gnum fuerit,quod supereum descenderitel manserit 
Bpiritus.Quid magniest Filio Dei quod inipso manere 
Spiritus astruatur? Notandum quod semper in Domi- 


-nomanseritSpiritus;in sanctis vero,quandiu mortale 


corpus gestaverint, partim semper maneat; partim 
rediturus secedat. Manet autem apud eos, ut bonis 
insistant actibus; recedit vero ad tem pus, ne semper 
infirmos curandi, mortuos suscitandi, demoneseji- 
ciendi, vel etiam prophetizandi habeant facultatem. 
Manet ergo semper, ut possint. habere virtutes, ut 
mirabiliter ipsi vivant; venit adtempus, utetiam aliis 
er miraculorum signa quales sint intus, eíffulgeant. 
tem Gregor., hom. 5, super Ezechiel. : In sancto- 
rum cordibus secundum quasdam virtutes semper 
manetSpiritus,secundum quasdam recessurusvenit, 
et venturus recedit. In his virtutibus sine quibus ad 
vitam non pervenitur,in electorum suorum cordibus 
permanet.1n bis vero perquas sanctitatis virtusosien- 
ditur,utin exhibitione miraculorum, aliquando adest 
aliquando se subtrahit. Ilem Ambros. in Moralibus, 
superEpistolam ad Romanos : Ficta charitasest,qua 
in adversitate deserit, Hec innuere videntur quod 
charitas semel habita non amittatur.Ideo quidam in 
pretaxatam prosilierunt audaciam, dicentes charita- 
lem a damnandis non haberi, nec a quoquam habi- 
tam posse amitti; quos ratio vincitetauctoritas.Qut- 
dam enim ad tempussunt boni,qui postea fiuntmali- 
et e converso. Unde quorumdam nornina Christus di- 
cit scripta in libro vile, qui tamen postea abierunt 
reiro.Sed scripta dicit non secundum preescientiam, 
sed secundum presentemjustitiam,cuideserviebant, 
quia digni erant tunc illo bono quod habituri sunt 
prescripti secundum prescientiam. Unde Ambros. 
(30) : Quibusdam gratia data est in usum, ut Sauli el 
ude,etillis discipulis quibus Dominus dixit, Luc.10. 
Eccenominavestra scripta sunt in calis; et post abierunt 
retro. Sed hoc dixit propter justitiam cui deservte- 
bant, quia bohi erant. Frequenter enim ante sunt 
mali, qui futuri sunt boni ; et aliquoties priussunt 
boni, qui futuri sunt et permansuri mali, propter 
quod dicuntur scribi in libro vite et deleri. 
Determinatio auctoritatum praedictarum. 

2. Quod vero Apostolus ait: Charilas nunquam e 
cidlt, nullatenus pro illis facit, Dignitatem enim cha: 
ritatis ostendens, dicit eam non excidere, quiahicel 
in futuro erit; sed fides et spes evacuabuntur, el 
gcientia. Item quod dicitur charitas nunquam fuisse 
vera qua deseri potest, non ad essentiam charitalls 
refertur, sed ad efficentiam, quia non efficit charitas 
qua deseritur, hominem vere beatum, noo pedure 
ad verum bonurn.Huic etiam fonti alieni, st, da- 
mnoandi non communicant,scilicet in fine, quia n0n 
perseverant. Potest tamen hoc et cetera qu& decha- 
ritate dicta sunt,de perfecta intelligi,quam goli per- 


(34) Tom. 9, tract. 8, super cap. 4 Epist. Jo&n.: 
post medium. super cantic. 8. 

(33) Tom. 4, super cap.9 Epist. ad Rom.,ad eur 
locum : Quia major serviet minori. 


421 


fecti habent,que semel habitanon ammittitur.Exof- 
diavero charitatis aliquando crescunt,aliquando de- 
ficiunt; sunt enim virtutis exordia, et profectus, e 
provectio;quos gradus ille discernit, qui parabolam 
illam intelligit, Marc. 4: Sic est regnum Dei,quemad- 


SENTENTIARUM LIBRI QUA'fUOR, — LIB. 1IIl, DIST. XXXIII. 






84 

Ex qua intelligentia dicitur magis vel minus diligere 
hac vel illa. 

2. Cum autem dilectio Dei immutabilis sit, et ideo 


non intenditur,vel remittitur,si quariturque sitra- 
tio dicti cum dicitur magis vel minus diligere hoc 


modum si jactel. homo semen in terra et dormiat, et S quamillud, etcumdicitur Deusomniadiligere, dici- 


exurgal semen et germinet,et crescal,eic. Si ergo per- j 


fecta charitassic radicata est, ut amitti nequeat,inci- 


is musdilectionem Dei sicut panem exsuperareomnem 


, Bensum humanum, utadtante altitudinisintelligen- 


piens tamen et provecta amitti potest,et srepeamit- , tiam vixaliquatenusaspiret humanussensus. Potest 
itur;sed dum habetur,non sinit habentem crimina- 4 tamenintelligi, ea rationediciomniadiligiaDeo qua 


liter peccare. Quod Augustinus ostendit inquiens : 
Quia radiz omnium malorum est cupiditas ,et radizom- 
nium bonorum est charitas,A 'T'im.6,simul ambz esse 
non possunt; nisi una radicitus evulsa fuerit, alia 
plantari non potest. Sine causa conatur aliquis ra- 
mos incidere, 8i radicem non contendit evellere. 
Quare fides et spes et scientia dicuntur evacuari,et non 
charitas, cum et ea ex purte sit. 
J.Advertendum etiam est quomodo fides, spes et 
scientia dicantur evacuari quia ex parte sunt,et non 
charitas, cum et ipsu ex parte sit. Ex parteenim, id 
est,imperfecte,diligimus,sicut ex parte scimus, ut ait 
Hesychius super Leviticum.Cum ergo omne quod ex 
. parte est,evacuetur, cur charitas excipitur, que dici- 
tur nunquam excidere?Charitas quidem etiam ex parte 
est, ut sepe sancti docent, quia ex parte diligimus 
nunc; ei ideo ipsa evacnabitur in quantumex parte 
est,quia tolleturimperfectioet addetur perfectio. Re- 
manebitque ipsa aucta,et actus ejus,et modus,dili- 
gendi, ut diligas Deum propter se ex toto corde, et 
proximum tuum sicut teipsum ; sed imperfectionis 
modus eliminabitur.Fides vero,et spes penituseva- 
cuabuntur. Scientia vero secundum actum et modum 
suum, qui nunc est, non secundum sui essentiam 
tolletur. Ipsa. enim virtus scientie remanebit, sed 
alium tenebit usum et modum. 
Si Christus ordinem charitatis prescriptum habuerit. 
4.Nunc jam superestinvestigare si Christus secun- 
dum quod homo,ordinem diligendi prescriptum ser- 
vaverit.Quod si est, omnem hominemsicutseipsum 
dilexit.Omnibus ergo vitam optavit,omnesquesalvos 
fleri voluit, sed non omnes salvi flunt,etita non est 
factum quod optavit.Sed non est ignorandum in eo 
fuisse charitatem juxta modum patrie, non vie; 
eumque ordinem diligendi implesse qui servatur 
in patria, non in via. Qui enim in patria sunt, id 
est, jam beatificati sunt, adco justitie Dei addicti 
sunt, ut nihil eis placeat, nisi quod Doo placot ; ac 
per hoc illorum tantum salutem diligunt et volunt 
quos Deus salvari vult, eosque solos sicut se dili- 
gunt; ita et Christus electos tantum sicut se dile- 
xit, eorumque salutem optavit. 


DISTINCTIO XXXII. SEMIB 
DE CHARITATE DET. 


4. Pre missis adjiciendum est de dilectioneDei, qua 
ipse diligit nos: que non est alia quam illaqua diligi- 
mus eum.Dilectio autem Dei divina visa est ; eadem- 

ue dilectione Pater et Filius et Spiritussanctus se 

iligunt et nos, ut supra disseruimus.Cumque ejus 
dilectio sit immutabilis et eterna,alium tamen ma- 
gis,alius minusdiligit. Unde August.: Incomprehen- 
sibilis estdilectio Dei atqueimmutabilis,qua Deusin 
unoquoque nostrum amat uod fecit, sicut etodit 
quod fecimus. Miroergoetdivino modoetiam quando 
odit,diligitnos.Et hoc quidem inomnibusintelligi po- 
test. Quis ergo digne potest eloqui quantum diligat 
membra Unigeniti sui,et quantoamp iusUnigenitum 
ipsum?Deipsoetiam dictum est, Sap. 11 : Nihil odisti 
eorum qua fecisti. Ex hispercipitur quod Decus omnes 
creaturas suas diligat, quia scriptum est : Nihil odisti 
eorum qua fecisli ; etitem, Gén. 1 : Vidit Denscuncta 

ud fecerat, et erant valde bona. Si omnia que fecit 
bona sunt,et omne bonum diligit,omniaergodiligit 
qua fecit; et inter ea magis diligit rationales crea- 
turas, et de illis eas amplius que sunt membra 
Unigeniti sui, et multo magis ipsum Unigenitum. 


fecit, quia omnia approbat in quantum opera ejus 
sunt,nectunc vel prius velamplius placuerunt ei cum 
facta sunt, scilicet antequam fierent, imo ab«terno 
omnia placueruntei, non minus quam postquam esse 
coeperunt. Quod verorationales creaturas, id est, ho- 
mines vel angelos, alios magis,alios minus diligere di - 
eitur,non mutabilitatem charitatisejussignificat,sed 
quod alios ad majora bona, alios ad minora dilexit ; 
aliosad melioresusus, alios ad minus bonos. Omnia 
enim bona nostra ex ejus dilectione nobis proveniunt. 
Electorum ergo alios magis, alios minus dilexit ab 
eeterno, et diligitetiam nunc, quiaaliis majora, aliis 
minoraex dilectione sua preparavit bona ; aliisque 
majora,etaliis minora bona confert ex tempore. Un- 
de magis vel minus dicitur hos vel illos diligere. 

Quod duobus modis inspicienda est dilectio Dei. 

3. Consideratur enim duobus modis dilectio Dei, 
secundum essentiam,et secundum efficientiam.Non 
recipit magis vel minus secundum essentiam,sed tan- 
tumsecundum efficientiam,ut magis dilectidicantur, 
quibus ex dilectione ab eterno majusbonum prepa- 
ravitet in tempore tribuit;et minusdilecti quibus non 
tantum.Inde ctiam est quod aliqui quando conver- 
tuntur et justificantur,dicunturtuncinciperediligia 
Deo ; nonquod Deus novadilectione quemquam pos- 
sit diligere, imo sempiterna dilectione dilexit, ante 
mundi constitutionem quoscunque diligit.Sed tunc 
dicuntur incipere diligi ab eo,cum eterne Deidile- 
ctionis sortiuntur effectum, scilicet gratiam vel glo- 
riam. Unde August.,in lib. 5 de Trin.,cap.16 : Absit 
ut Deus temporaliter aliquem diligat quasi nova dile- 
ctione, qua in ipso ante non erat, apud quem nec 
preterita transierunt, et futura jam facta sunt. Ita- 
que omnes sanctos suos ante mundi constitutio- 
nem dilexit,sicut predestinavit.Sed cum convertun- 
tur et inveniunt illum, tunc incipere ab eo diligi 
dicuntur, ut eo modo dicatur, quo potest humano 
affectu capi quod dicitur.Sic etiam cum iratusma- 
lis dicitur, et placidus bonis, illi mutantur, et non 
ipse; ut lux inflrmis oculis aspera, firmis lenis est, 
ipsorum scilicet mutatione,non sua.Ita cum aliquis 
per justificationem incipit esse amicus Dei, ipse 
mutatur, non Deus. 

Si quis magis vet minus diligatur a Deo uno tempore 
quam alto. 

4. Si vero queritur de aliquo, utrum magis dili- 

atur a Deo uno tempore quam alio, distinguenda 
est dilectionis intelligentia.Si enim referatur ad di- 
lectionis effectum,concessibile est;si vero ad dilec- 
tionis essentiam, inficiabile est. 
Si Deus ab zeterno dilexit reprobos. 

5. De reprobis vero qui preparati non sunt ad 
vitam, sed ad mortem, si quzritur utrum debeatcon- 
cedi quod Deusab eterno dilexiteos ; dicimus deelec- 
tis solissimpliciterhocesseconcedendum,quod Deus 
ab eterno cos dilexit,quos ad justitiam et coronam 
preparavit.De non electis vero, simpliciter est con- 
'cedendum quod odio habuit.id est, reprobavit:sicut 
legitur, Mulach.1:Jacob dilexi, Esau odio habui. Sed 
nou est simpliciter dicendum quod dilexit,ne pre- 
destinati intelligantur;sed cum adjectione conceda- 
tur, dilexit eos in quantum opus ejus futuri erant, 
id est, quos et quales facturus eos erat. 

DISTINCTIO XXXIII. 
DH QUATUOR VIRTUTIBUS PRINCIPALIBUS. .— 
4.Post predicta,de quatuor virtutibusque princi- 
pales vel cardinales vocantur,disserendum est, qui 


823 


Bunt justitia, fortitudo, prodentia, temperantia. De 
quibus August., in lib. 14, de Trin., cap.9, ait : Ju- 
plitia est in subveniendo miseris:prudentia, in pre- 
cavendis insidiis;fortitudo,in perferendis molestiis; 
. temperantia,in coercendis delectationibus pravis. De 
his dicitur in lib. Sapientia, c.8:Sobrietatem el pru- 
dentiam docet, justitiam et veritalem.Sobrietatem vocat 
temperantiam, et veritatem vocat fortitudinem. He 
virtutes cardinales dicuntur,ut ait Hieron.,quibusin 
hac mortalitate bene vivitur,et postad eternam vitam 

ervenitur;quas in Christo plenissime fuerunt et sunt, 

ecujusplenitudinenosaccepimus;in quo habuerunt 
usus eosdem quos in patriahabent,et quosdam etiam 
vie. Verumtamen an he virtules, cum et ipse in 
animo esse incipiant, qui cum sine illis priusssset, 
tamen animus erat,desinant esse cumad eterna per- 
duxerint,nonnulla quastio est.Quibusdam visum est 
eas esse desituras;et de tribus quidem,prudentia sci- 
licet,fortitudine et temperantia cum hoc dicitur,non- 
nihil dici videtur. Justitia enim immortalis cest ; et 
magis tunc perficietur in nobis quam essecessabit, 
cum beate vivemus contemplatione nature divine, 
qua creavit omnes ceterasqueinstitnit naturas;qua 
nihil melius et amabilius est,cui regenti subditum 
esse,justitie est. Et ideo immortalis est omnino ju- 
Blitia,nec in illa beatitudine essedesinet;sed talisac 
tanta erit,ut perfectior et majornon esse non possit. 
Fortassis et alic tres virtutes, prudentiasineullo jam 
periculoerroris,fortitudosine molestia tolerandorum 
malorum,temperantia gine repugnatione libidinum 
erunt in illa felicitate; ut prudentia ibi sit, nullum 
bonum Deo preponere vcl cquare ; fortitudinis, ei 
firmissime coherere ; temperantie, nullo defectu 
noxio delectari.Quod vero nunc agit justitiainsub- 
veniendo miseris,quod prudentiain precavendis in- 
sidiis,quod fortitudo in perferendis molestiis,quod 
Aemperantiain coercendisdelectationibuspravis, non 
erit ibi omnino,ubi nihil malierit.Tsta ergo virtutum 
opera huic mortali vite necessaria, sicut fldes ad 
quam referenda sunt,in preeteritis habebuntur.Ecce 
aperte bic dicit. August., lib. 14, de Trin., c. 9, in 
principio,quod predicte virtutes in futuro erunt,scd 
aliosusustunc habebunt quam modo.Cui Beda assen- 
tit super Exodum.c.26,dicens : Columna ante quas 
expansum est velum, potestates coli sunt, quatuor 
eximiis virtutibus preclare,id est, fortitudine, pru- 
dentia,temperantia, justitia, quz aliter in calis ser- 
vantur ab angelis et animabussanctis,quam hica fi- 
delibus.Et consequenter assignat Beda ususillarum 
virtutum secundum presentem statum etfuturum, 
imitans August. in premissis assignationibus. 

DISTINCTIO XXXIV. 
DE SEPTEM DONIS SPIRITUS SANCTI. 

1. Nunc de septem donis Spirituesanctiagendum 
est;ubi priusconsiderandum est an haecdona virtutes 
Bint;eecundo, an in futuro destitutasint, vel omnia, 
vel horum aliqua;deinde,an in Christo fuerintcuncta 
hec dona,Hoc dona virtutes esse,nec in futuro de- 
situra Ambrosius ostendit, ea septem fore virtutes 
dicens, et inangelisabundantissimeesse, siclib. 1 de 
Spiritu sancto,cap. 20 et ultimo, in principiocapitis: 
Civitas Dei illa Hierusalem cavestis, non meatu ali- 
cujus fluviiterrestris abluitur; sed ex vite fonte pro- 
cedens Spiritus sanoti,cujus nos brevi satiamurhaus- 
tu,in illiscodlestibus spiritibus redundantius videtur 
effluere,pleno septem virtutum spiritualium fervens 
meatu. Si enim fluvius riparum crepidinibus editis 
guperfusus exundat,quanto magis Spiritus sanctus 
BUpereminens creaturam,cum nostra: mentis arcana 
tanquam inferiora perstringat,colestem illamange- 
lorum naturam effusiore quadam sanctificationum 
ubertate tificat! Deinde sanctificationem exponens 
Bubdit, paulo inferius: His autem sanctificationibus 
significatur plenitudo septem spiritualium virtutum, 
quas enumerat Isaiasdicens,c. 11 : Spirilus sapientie 
et intelleclus, Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus 
scientiz el pietlatis.e! Sr iritus timoris Domtni. Unum 


PETRI LOMBARDI. . 


est ergo flumen Spiritussancti,sed mullispiritualiuat 
donorum meatus. Quamvis ergo multi dicuntur spi- 
ritus, ut spiritus sapientie et. intellectus, etc., unus 
tamen est Dei Spiritus,1 Cor. 12, sue libertatis arbi- 
ter,omnia pro auctoritate voluntatis dividens singu- 
lis.Hic expresse traditum est septem dona et virtu- 
tes esse sanctificationesque fidelium mentium, et 
in futuro non desitura, cum sint et in angelis. 
Quod in. Christo fuerunt illa septem dona. 

2.In Christo etiam hec eadem fuisse Isaias osten- 
dit dicens c. 11 : Egredietur virga de radice Jesse, & 
flos de radice ejus ascendet,et requiescet super eum Spi- 
ritus Domini,Spiritus sapientiz et intellectus.Spiritus 
consilii et. fortitudinis,Spiritus scientia et. pielatis ; el 
replebit eum Spiritus timoris Domini. 

Quod videlur obviare praemissis. 

3. His autem videtur obviare quod Beda de timore 
Domini dicitsuper Parabolas scilicet,quod omnisti- 
morin futurocessabit.Aitenim sic superillum locum, 
Proverb. 17 : Timor Domini principium sapienti ; 
Duo sunt timores Domini,servilis qui principiumsa- 
pientie est,et amicabilis qui perfectionem sapientie 
comitatur.Servilis principtum sapientis; est,quia qui 
post errata sapere inci pt primo timoreoorripiturdi- 
vino, ne puniatur ; sed hunc perfecta charitas foras 
mittit,A Joan.4. Succedit huic timor Domini sanctus, 
permanens in seculum seculi,psalm.48,quom non et- 
cludit charitas,sed auget, quo timet filius, ne vel in 
modico oculos amantissimi patris offendat;uterque 
in futuro cessabit,charitas veronunquam excidet.Au- 
gust. vero super illum locum psalm. 5 : Adorabo ad 
templum sanctum tuum in timoretuo,timorem Dei de- 
aiturum dicit sic: Timor Domini est magnum prest- 
dium proficientibus ad salutem,sed pervenientibus 
foras mittitur. Non enim timent jam amicum, cum 
scilicet ad id quod repromissum est, perd ucti fuerint. 
Ex his auctoritatibus significatur quod timor non 
erit in futuro. Si autem timor non erit in futuro, 
ergo nec septem dona erunt, neo modo sunt in &n- 
gelis sive in animabus sanctis. Ad quod dicimus 
&uctoritatum premissarum quia videtur repugnan- 
tiam dirimentes,quod septem illa dona et in angelis 
modosuntetin animubus sanctis feliciter viventibus, 
et in nobis erunt in futuro ; sed non habebunt omnia 
hos usus,sive haec officia que nunc habent, verbi gra- 
tia : timor filialis modo facit timere ne offendamus 
quem diligimus, et ne separemur ab eo ; facit eliam 
nos revereri eumdem. In futuro vero faciet nos reve- 
reri, quando non timebimus separari vel offendere. 
Non ergo metus separationis vel offensionis nuncest 
in angelis vel in animabus sanctis ; neo in nobis erit 
in futuro ; sed reverentia que est mixta cum subjec- 
tione dilectionis ; que& etiam in Christo fuit, sicul 
Apostolus dicit in pistola ad Hebreos, loquens de 
Christo, c.5: (Qui exauditus estpro sua reverentia. Qui- 
dam tamen secundum effectum, timorem in Chris- 
to et in angelis tantum esse contendunt. 

Plena timorum distinctio. 

4.Et quiadetimore tractandi nobis occurritlocus, 
Sciendumest quatuor esse timores, scilicet munda- 
numsivehumanum, servilem, initialem, castum vel 
filialem sive amicabilem. Humanus timor est, ut ait 
Cassiodorussuper psalm. 127, quando timemus pai 
periculacarnis, vel perdere bona mundi,proplorqu 

elinquimus.Hictimor malus est,qui in primograd 
cum mundo deseritur; quem Dominus prohibet in 
Evangelio dicens, Matth.10et Luc. 12: Nolite timere 006 
qui occidunt corpus, etc. Timor autem servilis est, ut 
ait August.,super psal.127, cum per timorem gehen. 
ne contiuet se homoa peccato,quo presentiam judi- 
cis et poenas metuit, et timore facit quidquid boni f&- 
cit,non timore amittendi eternum bonum quod non 
amat,sed timore patiendi malum quod formidat.Non 
timet neperdatamplexus pulcherrimi Sponsi, sed u- 
metnemittaturin gehennam. Bonus est istetimor et 
utilis,licet insufficiens; pcr quem fit paolatim con- 
guetudo juatitis,et succedit initialig timor, quarido 


incipit quod dqrum eratamari, et sic incipitexcludi 
pérvilis timor & charitate,succedit deinde timor ca- 
stus siveamicabilis;quo timemus ne sponsus tardet, 
ne discedat, ne offendamus, neeo careamus. Timor 
iste de amore venit.llle quidem aervilis est utilis,sed 
non permanens in eternum; etiste timor divinus 
comes est per omnes gradus. 
Collectio predictorum. 

5. Et attendequod quatuor hic distinguntur timo- 
res, cum supra Beda duos dixerit esse. Sed Beda hu- 
manum timorem pretermisiL,et nomineservilis duos 
quos híc distinximus complexus fuit,scilicet servi- 
lemetinitialem,Amicabilem vero, castum dixit. Aug. 
quoa ueservilem et castum timorem aperte discernit, 

um Epistole adRomanosillum locum exponit, c. c: 
Nonentm accepistis spiritum servitutis iterum in timore, 
sed accepistis spiritum adoptionis filiorumDei;ita dicens 
Duo timores insinuanturhi::unusquicst in perfecta 
charitate, scilicet timor castus; alter qui non est in 
charitate, scilicet servilis;in quo quamvis Deo creda- 
tur, non tamen in Deum; etsi bonum flat, nou tamen 
bene. Nemo enim invitusbene facit, etiamsibonum 
est quod facit. 

De casto et servili plenius agit, tangens interdum de 
inttiali. 

6. De hiseisdem timoribus latius disputatAugust. 
dicens: Copit aliquis crederc diem judicii; si capit 
cercedere, cepit et timere.Sed quia adhuc timet, non- 
dum habet fiduciamin diejudicii; nondum estenim 
in illo perfecta charitas; sed si perfecta 1n illo esset 
charitas, non timeret;perfecta enim charitas facerot 
perfectam justitiam,et non haberet undetimeret,imo 

aberet quasi desideraret uttranscatlniquitas,et ve- 
niatreguum Dei; ergo timor non est in charitate.Sed 
in qua Charitate? Non in inchoata. In qua ergo? In 
perfecta, perfecta ergo charitas foras mittittimorem; 
ergo incipiat timor, quia ?nitium sapientie timorDo- 
mthi. Timor enim quasi locum praeparat charitati. 
Cum autem coperit charitas habitare,pelliturtimor 

ui ei preparavit locum.Quantum enim illacrescit, 
jlle decrescit; etquantumilla fit interior, timor pel- 
litur foras; major charitas, minor timor; minor cha- 
rias, major timor. $i autem nullus est timor,non est 
qua intret charitas,sicut videmus persetam introdnci 
linum quandoaliquid suitur;seta prius intrat, et nisi 
exeat non succedit linum. Sic timor primo occupat 
mentem; non autem ibi remanet timor, quia ideo 
intravit, ut introduceret charitatem. 

Quod videtur pradictis adversari. 

7. Est autem alia sententia quee videtur huic esse 
contraria, si non habet pium intellectorem. Dicitur 
enim in psal. 48: Timor Domini castus permanet in 
secultm seculi. ternum quemdam timorem nobis 
eternum timorem, numquid contradicii illi istaEpi- 
Stola, 2 Joan. 4, que dicit: Timor non est tn charita- 
te; sed perfecta charitas foras mittit timorem*Hoc enim 
dictum est per Joan., illud dictum est per David: 
Sed nolite putare alium esse Spiritum; sienim unus 
flatus inflat duastibias,non potestunusSpiritus im- 
plere duo corda, et agitare duas linguas? Si spiritu 
uno, id est, flatu implete due tibis consonant, im- 
plete due lingue SpirituDei dissonare possunt?Imo 
est ibi quedam consonantia,est quedam concordia; 
sed auditorem desideratstudiosum,non otiosum. Ec- 
ce movit duas linguas Spiritus Dei,etaudivimus ex 
una: Et témor non est in charitate; audivimus ex alia: 
Timor Domini castus permanet in. seculum seculi.Quid 
est hoc? Dissonant? Non. Execute aures, intende me- 
lodism; non sine causa hic addidit castus, illic non 
addidit;quia est timor aliquis qui dicitur castus.est 
alius gui nóndicitur castus.Discernamus istos duos 
tímofffs etintelligamus consonantiam tibiarum.Quo- 
modo discernimus? Attendat charitas vestra. Sunt 
homíifes qui propterea timentDeum,ne mittanturin 
gehennam;ne forte ardeant cum diabolo in igne eter- 
tio. Ipse est timor quiintroducit charitatem,sed sic 
venit ut exeat. Si enim propter penastimesDeum, 






SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR.— LIB. IIl, DIST. XXXIV. 


826 
nondum amas quem 8ic times; non bona desideras, 
sed mala caves. Sed ex eo quia mala caves, corrigis 
teetincipisbona desiderare;cumque bona desiderare 
ceeperis,erit intetimorcastus Quid esttimorcastus? 
Timere ne amplius amittas ipsa bona, timere Deum 
ne recedat a te. Cum autem times Deum ne te dese- 
rat presentia ejus, amplecteris eum, ipso frui desi- 
deras. (Aug., tract. 9, super Epist. Joan., in tom.6.) 
Quomodo distant duo timores, per similitudinem dua- 
rum mulierum ostendit. 

8. Non potes imelius explanare quid intersit inter 
duos istos timores, quam si ponas duas mulieres 
maritatas;quarum unam constituas volentem facere 
adulterium, sed timet ne damneturamarito. Timet 
maritum, quia adhucamatneqnitiam:huic non grata 
est, sed onerosa mariti presentia; et si forte vivit 
nequiter, timet maritum ne veniat. Tales sunt quiti- 
ment diem judicii. Fac alteram amare virum, et de- 
bereilli castos amplexus,nullaaeadulterimaimmun- 
ditia maculare velle: ista optat presentiam viri. llla 
timet et ista timet. Jam ergo interrogentur quare ti- 
meant. Illa dicet; Timeo virum ne veniat; ista 
dicet: Timeo virum ne discedat. Illa dicet: Timeo 
virum ne damnet; ista dicet: Timeo virum ne dese- 
rat. Pone hec in animo, et invenies timorem quem 
foras mittit charitas; et alium timorem castum per- 
manentemin seculum seculi.Illum timorem perlecta 
charitas foras mittit,quiailletimortormentum habet; 
torquetur conscientia peccatorum, nondum facta est 
justificatio.Estibi quod titilletmentem,quod pungat, 
quod stiimulet.Stimulat ille timor,sed intrat charitas 
qua sanatquod vulnerattimor. Timor castus facit ge- 
curitatem 1n animo. Audivimus duas tibias, scilicet, 
Joannem et David consonantes; illa de timore Dei 
dicit, quo timet. anima ne damnetur; ista de ti- 
more quo timet anima ne deseratur, llle est timor 
quem charitas excludit, ille est timor qui permanet 
in seculum seculi (36). Ecce in his verbis predictis 
aperte ostendit August.quis sit timor castus, et quis 
servilis,et qualiter dilferant.In quibusetiaminitialem 
timorem significavit; qui nec ex toto est servilis,nec 
ex totocastus,sed tanquam medius aliquid de servili, 
et aliquid de casto timore habet; facit enim servire 
partim timorepanc,parlim amore justitia per quem 
timemus puniri, cL timemus offendere.lIste timor est 
in inchoata charitate, non in perfecta: et quantum 
crescit charitas,tantum decrescit iste timor,quantum 
ad metum ponea,id est,quantum ad id quod facit ti- 
mere ponam,et quantum ad tormentum conscientie. 
Nam quanto magis diligimus, tanlo minus timemua. 
Iste timor notatur in illis verbis August., ubi non 
negat timorem esse in charitate inchoata, sed per-. 
fecta; quod non Fosse dicit de servili, quia, ut ipse 
supra dixit,servilis timornon remanet veniente cha- 
ritate, nec intrat charitas nisi prius ille timor exeat; 
nec in illo timore aliquis credit in Deum, etsi credat 
Deo; nec bene facit, etiamsi bonum est quod facit. 
Non est ergo timor ille in charitate etiam inchoata, 
quiaomnisqui charitatem habet,licet non perfectam, 
et in Deum credit, et bona opera facit.Quare servilis 
non est timor ille, quem in charitate inchoata fore 
concessit, et quern crescente charitate decrescere 
dixit; sed illeest timorinitialis, quem non negat esse 
in charitate, nisi perfecia sit. 

Quod timor servilis et inilialis dicitur initium sapientia, 
sed differenter 

9. Sciendum tamen est quod uterque timor,scilioet 
servilis et initialis,in Scripture diversisloeig,Prov.4 
et 9, Eccl. 1, dicitur initium sapien!ig; et ita fore 
comperies.sidiligenteradnolaverisloca Scripturein 
quibus de timore Domini fit mentio; ex alia tamen 
ratione etcausa diversa dicitur servilis timor initium 
Bapientiwe,et ex alia initialis.Servilis enim ideo dici- 
turinitiumsapientie,quia preparatlocum sapientie, 


(36) Aug., eod. tract.; et tom. 2. epist. 120, a 
Horat., de Gratia novi Testamenti, c. 24. 


821 


et ducit ad sapientiam; sed tamen non remanetcum 
ea, imo foras exit. Initialis vero dicitur initium sa- 
pienfis, quia est in inchoata sapientia; quem cum 
quis habere incipit, sapientiam et charitatem habere 
incipit.Indeetiam est quod uterque timor diciturini- 
tialis; quod invenire poteris per diversa Scripturee 
loca. Uterque etiam timor interdum dicitur servilis, 

uia et ipse initialis, qui est iu charitate inchoata, 
aliquid habetdeservili,scilicetangorem penee,sicut 
et-aliquid habet de casto, scilicet quod timet offen- 
dere ac separari. 

De hoc quod Augustin. dicit, castum timorem esse 

eternum. 

410. tllud quoque diligenterest notandum, quodin 
superioribus Augustin. dicit, castum timorein esse 
eternum, perquod confirmatur praemissa sententia, 
scilicet quod spiritus timoris erit in futuro, sicut et 
alia dona Spiritus sancti, sed non habebit omnem 
illum usum quem modo habet. Faciet enim tunc nos 
revereri Deum, non timere separari vel carere. Fuit 
ergo et in Christo timor ille, sed juxta usum illum 

uem habebit in futuro in sanctis.Non enim timuit 
Christus separari vel offendere Deum, sed Deum 
pre omnibus reveritus est. 
An timor pena qui fuit in Christo fuerit servilis, vel 
initialis. vel alius. 

11.Cum autem fuerit in Christotimor pena,que- 
ritur an iste timor fuerit mundanus, velservilis, vel 
initialis. Ad quod dicimus nullum eorum fuisse in 
Christo,quia timor mundanus malusest, ut supra di- 
ctum est, et in primo gradu cum mundo deseritur; 
servilis vero, vel initialis, in perfecta charitate non 
est.Nullus ergotimorum istorum fuit inChristo.Quis 
ergo fuit timoriste quoposnam timuit? Potest timor 
ille dici naturalis velhumanus,qui omnibus homini- 
bus inest, quo horretur morsacformidatur paena.Et 
diciturtimoristenaturalis,non quia accesserit homi- 
niexnaturasecundum quod priusfuit instituta,quia 
non fuitistetimor concretus homini,nec debonisna- 
turalibus;sed quia ex corrupta natura per peccatum 
omnibus advenit; cui corruptio inolevit, tanquam 
esset naturalis: et eat iste timor, effectus peccati,ut 
predictum ost. 


DISTINCTIO XXXV. 
QUOMODO DIFFERANT SAPIENTIA ET SCIENTIA. 


1. Post premissa, diligenterconsiderandum estin 
uo differat sapientia a scientia, De hoc August., in 
lib. 44 de Trin., cap. 1,in medio, itaait: Philosophi 
disputantes desapientia definierunteam dicentes:Sa- 
ientia est rerum divinarum humanarumque scien - 
ia, Ego quoque utrarumque rerumcognitionem, id 
est, divinarum ethumanarum,et sapientiam et scien- 
tiam dici possenon nego. Verum juxta distinctionem 
Apostoli, qua dixit, 4 Cor. 12: Alit. datur sermo sa- 
pientio, alii sermoscientie,illa definitio dividendaest, 
ut rerum divinarum cognitio sapientia proprie nun- 
cupetur humanarum vero rerum cognilio proprie 
Bcientie nomen obtineat. Neque voro quidquid sciri 
ab homine potest in rebus humanis, ubi plurimum 
gnpervacue vanitatis et noxie curiositatis est, huic 
scientie tribuo: sed illud tantum quo fides saluber- 
rimaque ad veram beatitudinem ducit, gignitur,nu- 
tritur, defenditur, roboratur; qua scientia non pol- 
lent fideles plurimi, quamvis bolleant ipsa fide pluri- 
mum. Aliud est enim scire tantummodo quid homo 
credere debeat propteradipiscendam vitam beatam; 
aliud est scire quomodohocipsum et piis opituletur 
vel contra impios defendatur; que proprio vocabulo 
appellatur scientia. De bisquoqueduabus virtutibus 
idem August., in Anch., c. 3, differentiam inter eas 
assignans super psal., ait: Distatsapientiaquodam- 
modo a scientia, testante sancto Job, qui, quodam- 
modo singula definiens, ait,c. 28:Sapientia est pietas; 
scientia vero, abstinere a malis. Pietatem vero loco 
posuit Dei cultum; qu» Grece dicitur 6eocséa, quee 
est in cognitione et dilectione e:us quod semper est 
etincommutabiliter manet, quod Deusest. Abstineré 


PETRI LOMBARDI. 


vero a malis, est in medio prave nationis prudenter 
conversari.Idem quoqueinter hecduo aperte disgtin- 
guens ait, in lib. 12 de Trinit.:Distat ab eternorum 
contemplatione actio qua bene utimur temporalibus 
rebus; et illa sapientiae hec scientie deputatur, 
quamvis et illa quae sapientie est, possit nuncupari 
scientia, utApostolus asserit,1 Cor.13, ubidicit:z'Vunc 
scio ex parte; quam scientiam profecto contemplatio- 
nem Dei vult intelligi. In hoc ergo differentia est, 
quia ad contemplationem sapientia,ad actionem vero 
Scientia pertinet. Ecce aperte demonstratum est in 

quo differant spiritus sapientie et spiritus scientiz, 
scilicet utaapientia divinis,scientia humanis attribu- 
ta sit rebus. Et: ut docet August. in lib. 13 de Trin., 
cap. 19, in medio: Utrumqueagnoscimusin Christo, 
Scilicet et rem divinam, et rem humanam; et ideo de 
ipso habemus sapientiam et scientiam. Cum enim le- 
gitur, Joan. 4: Verbum caro factum est, in Verbo in- 
telligitur verus Dei Filius; in carneagnoscitur verus 
hominis filius. Item cum dicitur: Vidimus plenum 
gratia el veritatis; gratiam referamus ad scientiam,et 

veritatem ad sapientiam; quiain Christo sapientia et 

scientia fuitplenaria, etnos scientiam et sapientiam 

de eo habemus qui est Deus et homo. 

In quo differat sapientia ab intellectu. 

2 Ostensa differentia interscientiam et sapientiam 
quid distet inter sapientiametintellectum videamus. 
Ín hoc differuntilladuo, quia sapientia proprie est de 
eternis, que Veritati eterne contemplande intendit 
Intelligentia vero non modo de eternis est, sed etiam 
de rebus invisibilibus etspiritualibus temporaliter 
exortis. Por eam enim et natura summa quee fecit 
omnes naturas,id est,divina,consideratur,etque post 
ipsam sunt spiritualesetinvisibiles nature,ut angeli 
et omnes anime bone affectiones conspiciuntur. In 
hocergo differentia est quia sapientia Creatortantum 
conspicitur,intellectu vero et Creator et oreatura que$- 
dam. Item intellectu intelligibilia capimus tantum: 
sapientia vero non modo capimus superiora, sed 
etiam incognitis delectamur.Sic ergo distingui potest 
interilla tria,scillicet intellectum scientiam et sapien 
tiam.Scientia valet ad rerum temporalium rectum ad- 
ministrationem et ad bonam inter malos conversatio- 
nem. Intelligentia vero ad Creatoris et creaturarum 
invisibilium speculationem. Sapientia vero ad solius 
eternaeVeritatiscontemplationem et delectationem. 
Qvod. intellectus et scientia de quibus hic agitur, non 

sunt illa qua naturaliter habet homo. 

2. Et notandum quod intellectus et scientia que 
dicuntur dona Spiritus sancti,alia sunt ab intellectu 
et scientia qua naturaliter sunt in anima hominis; 
hec enim virtutessunt que per gratiam infunduntur 
animis fidelium ut per eas rectevivant. Illa vero na- 
turaliter habet homo ex beneficio creationis; a Deo 
tamen. Per has autem virtutes qua dicuntur dona 
Spiritus sancti,illa naturalia reformantur atqué adju- 
vantur, ut,verbi gratia,intellectus naturalis peccato 
obtenebratus,per virtutem quamdamet gratiam que 
dicitur spiritus intelligentise reformatur atque adju- 
vatur ad intelligendum. Ita et perillam virtutem que 
diciturspiritussapientiejuvatur atque erigitur men- 
tis ratio ad contemplationem et delectationem verita- 
lis. 

Quod sapientia 1s:a Dei est, nec est illa que Deus est. 

4. Ilud etiam sciendumest,quod sapientia de qua 
nunc disserimus, non estilla sapientia Dei,utaitÀu- 
gust. in lib. 14 de Trin.,cap. 1, principio,que Deus 
est;sed hominis sapientia verumtamen qua secun- 
dumDeumest,ac veruset precipuuscultus ejusest.Si 
ergo colat mens hominis Deum cujus ab eo capax fa- 
cta est, ot cujus esse particeps potest, sapiens ia fit, 
et nonsua luce,sedsummeilliuslucis particifltione 
sapiens flt. Istaergo hominis sapientia etiam Dei est; 
verum nonitaDeiest,utea sapienssitDeus,Non enim 
participatione sui sapiens est, sicut mens participa- 
tione Dei. Sic etiam dicitur justitia Dei non solum 
illa qua ipse justus est, sed etiam illa quam dat 
homini cum justifloat impium. 


«$649 
DISTINCTIO XXXVI. 
DE CONNEXIONE VIRTUTUM QU/JE NON SEPARANTUR. 


1. Solet etiam queri utrum virtutes ita sint sibi 
conjuncta, ut separatim non possint possideri ab 
aliquo ; sed qui unam habet omnes habeat. De hoc 
etiam Hieron.ait,comment.in cap,96 Isais» : Omnes 
virtutes sibi herent, ut. qui una caruerit, omnibus 
careat.Qui ergo unam habet,omnes habet.Quod qui- 
dem probabile est. Cum enim charitas mater sit 
omnium virtutum, in quocumque mater ipsa est, 
gcilicet charitas est,et cuncti filii ejus,id est, virtu- 
tes recte forecreduntur.Unde August.tract.83 super 
Joan.: Ubi charitasest,quid est quod possit deesse? 
Ubi autem non est,quid est quod possit prodesse ? 
Cur ergo non dicimus: Qui hanc virtutem habet, 
omnes habet,cum plenitudo legis sit charitas? que 
quanto magis est in homine, tanto magis est vir- 
tute preditus; quanto vero minus, tanto minus 
inest virtus ; et quanto minus inest virtus, tanto 
magis inest vitium. 


Si cunclz virtutes pariter sint in quocumque sunt. 


2. Utrum vero pariterquisomnes possideat virtutes 
analie magis,alie minusin aliquo ferveant, questio 
est.Quibusdum enim videtur quod alie magis, alie 
minus habeantur ab aliquo ; sicut in Job patientia 
emicuit,in David huinilitas,in Moyse mansuetudo ; 
qui etiam concedunt magis aliquem mereri perali- 
quam unam virtutem quam peraliam, sicuteam ple- 
niushabetquam aliam.Nontamen magis peraliquam 
mereri dicunt,quam percharitatem;nec aliquam ple- 
nius a quoquam haberi,quam charitatem.Alias ergo 
magis et alias minus iin aliquoesse dicunt; sed nul- 
lam plenius charitate,quz ceterasgignit.Hasque di- 
cunt esse multas facies quas memorat Apostolus, di- 
cens,2 Cor. 1: Ex personis multarum facierum, etc. 
Alii verius dicunt omnes virtutes et similes et pares 
esse in quocumque sunt; utquiin una alteri parexti- 
terit, in omnibus eidem squalis sit.Unde August., 
in lib.9de Trin., cap. 4, in principio : Virtutes qua 
gunt in animo humano, quamvis alio et alio modo 
singule intelligantur, nullo modo tamen separan- 
tur ad invicem ; ut quicumque fuerint «quales, 
verbi gratia,in fortitudine equales sunt et prudentia 
et justitia et temperantia. Si enim dixeris equales 
essc istos in fortitudine,sed illum praestare pruden- 
tia,sequitur ut hujus fortitudo minus prudenssit,ac 

er hoc nec fortitudine equales sunt,quiaest illius 

ortitudo prudentior ; atque ita de ceteris virtutibus 
invenies,si omnes eadem consideratione percurras. 
Ex his clarescit omnes virtutes non modo esse con- 
noxas,sed etiam pares in animo hominis.Cum ergo 
dicitur aliquis al u& praeeminere virtute, ut Abra- 
ham fide, Hebr. 11; Job patientia, Jacobi 5, secun- 
dum usus exteriores accipiendum est,vel in compa- 
ratione aliorum hominum, quia vel humilitatis habi - 
tum maxime prefert, vel opus fidei, vel alicujus cete- 
rarum virtutum precipue exequitur. Undeet ea pre 
aliis pollere, vel inter alios homines singulariter 
excellere dicitur, secundum hunc modum, scilicet, 
secundum rationem actuum exteriorum,ut alibi Au- 
gust.dicitin aliquo aliam magis esse virtutem,aliam 
minus,et unam inesse virtutem, et non alteram. Ait 
enim sic,in epist. ad Hier. 9 : Clarissima disputa- 
tione tua satisapparuit non placuisseauctoribus no- 
stris, imo veritati ipsi, omnia paria esse peccata, 
etiamsi hoc de virtutibus verumsit;quia elsi verum 
est eum qui habet unam omnes virtutes habere, et 
eumqui unam non habet nullam habere;necsic pec- 
cata sunt paria, quia ubi virtus nulla est, rihil re- 
ctum est ; nec tamen ideo non est pravo pravius, 
distortoque distortius.Si autem (quod puto esse ve- 
rius sacrisque Litteris congruentius) 1ta sunt ani- 
me intentiones ut corporis membra, non quod vi- 
deantur locis, sed quod sentiantur atfectibus, et 
alius illuminatur amplius,alius minus,alius omnino 
caret lumine ; profecto ut quisque illustratione pie 
charitatis affectus est,in alio actu magis,in alio mi- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR.— LIB. lI, DIST. XXXVII. 


850 


nus, in aliquo nihil ; sic dici potest habere aliam, 
aliam non habere,aliam magis,et aliam minus.Nam 
et majorest inistocharitas quaminillo: et ideo recte 
possumus dicere et aliqua inisto,nulla in illo,quan- 
tum pertinetad charitatem qua pietas est:etiu uno 
homine quidem quod majorem habeat pudicitiam 
quam patientiam, et majorem hodie quam heri, si 
proficit in ea ; etadhuc non habeat continentiam, et 
abeat non parvam misericordiam. Et,ut generaliter 
breviterque complectar quam de virtute habeo notio- 
nem,virtus est charitas, qua id quod diligendum est 
diligit.Hec et in aliis major est, inaliisminor, et in 
aliis nulla est;plenissima vero quz jam non possit au- 
geri,quamdiu hic homo vivit,in nemineest. Hic insi- 
nuari videturquod aliquisea ratione possitdici habere 
unam virtutem magis quam aliam,quia per charita- 
tem magis efficitur in actu unius virtutis quam alte- 
rius;et propter differentiam actuum ipsas virtutes 
magis vel minus habere dicitur. Potest et aliquam 
non habere, cum tamen simul omnes et pariter ha- 
beat quantum ad mentis habitum vel essentiam cu- 
jusque.In actu vero aliam magis, aliam minus ha- 
et, aliam etiam non habet, ut vir justus utens 
conjugio,non habet continentiam in actu,quam ta- 
men habet in habitu. Cur ergo non dicantur paria 
peccata ? Forte quia magis facit contra charitatem 
qui gravius peccat, minus qui levius. Nemo enim 
peccat, nisi adversus illam faciendo, qua est pleni- 
tudo legis, Rom. 13 Ideo recte dicitur. Jacob. 2 : Qui 
offenderit in uno, factus est omnium reus,id est, con- 
tra charitatem facit, in qua pendent omnia. 
Repetit de charitate, ut addat quomodo lota lez ex ea 
pendeat. 

3. Cum duo sint precepta charitatis,in quibus, ut 
pretaxatum est,tota lez pendet et prophetz, Matth. 
22, advertendum est quoinodo hoc fit, cum in lego 
et in prophetis multa fuerint ceremonialia man- 
data,que si adcharitatissanctificationem pertinuis- 
gent,viderenturnondum debuissecessare. Quia vero 
non justificationis gratia,quam facit charitas,insti- 
tutasunt,sed in figura futuri,etin onusimposita,ideo 
clarescente veritate cessaverunt sicut umbra. Verum- 
tamen et ipsa ci&remonialia secundum spiritualem 
intellectum,quem continent,etomnia moralia ad cha- 
ritatem referuntur. Pertinent enim omniaad decem 
mandata in tabulis scripta,ubi omnium summa per- 
stringitur,ex quibus csetera emanant ; sicut in ser- 
mone Domini octo virtutes premittuntur,ad quas ce- 
terareferuntur.Et sicut ad decem mandata Decalogi 
c&tera referuntur,ila ctipsa decem ad duomandata 
charitatis pertinent.Omniaergo ad duo mandata cha- 
ritatis pertinent,quia percharitatem implentur,et ad 
charitatem tanquam ad finem referri debent. Unde 
Aug., in Ench., cap. ult.: Totam magnitudinem et 
amplitudiuem divinorum eloquiorum possidet chari- 
tas,qua Deum proximumque iligimus;que radix cst 
omnium bonorum. Unde Veritas ait, Matth. 22 : [n 
his duobus mandatis universa lex pendet,et propheta. 
8i ergo non vacat omnes paginas sanctas perscru- 
tari,0mnia involucra sermonum evolvere, tene cha- 
ritatem ubi pendent omnia,quia perfectio est et finis 
omnium. Tunc enim et precepta et consilia recte 
fiunt,cum referuntur ad diligendum Deumy,et proxi- 
mum propter Deurm.Quod vero timore pense vel ali- 
qua intentione carnali fit,ut non referatur ad chari- 
tatem,nondum fit sicut fieri oportet, quamvis fleri 
videatur.Inimicus enim justitiae est,qui pene timore 
non peccat.Amicus vero justiti;,quiejus amore non 
peccat.Omnium ergo hic summa est, ut intelliga- 
tur legis et omnium divinarum Scriplurarum pleni- 
tudo esse dilectio Dei et proximi, (Aug, ad Anasta- 
sium, epi. 144.Idem,lib. 4 de Doc.chr.,cap. 35.) 

DISTINCTIO XXXVII. - 
DE DECEM PR/ECEPTIS, QUOMODO CONTINEANTUR IN 
DUORUS MANDATIS CHARITATIS. 

1. Sed jam distributio Decalogi, qua in duobus 
mandatis completur, consideranda est.Habet enim 
Decalogus decem precepta, que sunt decachordum 


881 


psalterium ;quesicsunt distributa,ut tria que sunt 

1n prima tabula, pertineant ad Deum, scilicet, ad 

cognitionem et dilectionem Trinitatis; septem que 

sunt in secunda tabula, ad dilectionem proximi. 
De primo precepto. 

2. Primum, in prima tabula est :Non habebis Deos 
alienos ; non facies tibi sculptile,neque omnem stmili- 
tudinem,etc Hec Origenes dicit duo mandata ; sed 
August. (de decem Chordis.lib.unico,cap.5), unum; 
hoc enim ipsum quod dixerat. Non habebis Deos alie- 
n0s,perfectius explicat cum prohibet coli figmenta, 
ecilicet,idolum vel similitudinem alicujus rei; que 
duo Origenes ita dicit distare,ut idolum sitquod ni- 
hil babet similesui ;similitudo vero,quod habet spe- 
ciem alicujus rei ; ut, verbigratia,si quis in auro vel 
inligno velalia re faciat speciem serpentis vel avis vel 
alterius rei,et statuat ad adorandum,non idolum sed 
Bimilitudinem fecit.Qui verofacitspeciem quam non 
vidit oculns,sed animussibi finxit ; ut si quishuma- 
nis membris capnt canis, vel arietis formet, vel in 
uno habitu hominisduasfacies, non similitudinem, 
sedidolum facit, quiafacitquod nonhabetaliquid si- 
milesui.Ideo dicit Apostolus 1 Cor.8:Quia tdolumnihil 
'est $t mundo.Non enim aliqua ex rebus constantibus 
essumitur spectes,sed quod mens otiosa et curiosa 
reperit.Similitudo vero est,cum aliquid ex his qua 
*sunt vel in colo, vel in terra, vel aquis formatur,- 
August. vero ita exponit illud : Idolum nihil est in 
mundo, id est,inter creaturas mundi non est forma 
idoli,materiam enim formavit Deus, sed stultitia ho- 
minum formam dedit. Quecumque factasunt,natura- 
liter facta sunt per Verbum, sed forma hominis in 
idolo non est facta per Verbum,sicut peccatum non 
€e8t factum per Verbum, sed est nihil, et nihil fiunt 
homines cum peccant.Sed quieritur quomodo hioc di- 
catur forma idoli non esse facta per Verbum, cum 
alibilegatur: Omnis forma, omnis compago, omnis 
"concordia partium facta est per Verbum.Hoc autem a 
diversis variesolvitur. Quidam enim dicunt omnem 
formam,et quidquid est,a Deo esse in quantum est, 
et formam idoli in quantum est velin quantum forma 
'est,& Deo esse,sed non in quantum idoli est, id est, 
posita ad adorandum.In hoc enim non est creatura, 
sed perversio creature. Sicut illud quod peccatum 
est,in quantum peccatum est,nibil est ; et homines 
cum peccant,nihil fiunt,quia ab llloqui vere est,se- 
parantur. Unde Hieron.: Quod ex Deo non est, qui 
solus vere est, non esse dicitur. Ideoque peccatum 

uod nos a vero esse abducit,nihil esse vel non esse 

icitur.Alii vero dicunt omnem formam,quee scilicet 
naturaliter est,et omnequod naturaliter est, esse & 
- Deo ; sed forma idolinonest naturaliter, quia nature 
justitie non servit. [d enim naturaliter esse dicitur, 
quod simplici nature justitie que Deus est,militat, 
non resultat,et naturam creatam non vitiat.Secun- 
dum preceptum est, Exod. 20: Non assumes nomen 
Dei tui tnvanum,quod estdicere,secundum litteram, 
non jurabis pro nihilo nomen Dei. Allegorice vero 

reecipitur,utnon putescreaturam esseChristum Dei 

ilium, quia omnis creatura vanitati subjecta ; sed 
equalem Patri.Tertium vero preceptum : Memento 
ut diemsabbati sanctifices, abi secundum litteram pre- 
cipitur sabbati observantia. Allegorice vero, ut re- 

uiem et hic a vitiis,et in futuro in Dei contempla- 
tioneexpectes ex Spiritu sancto,id est, ex charitate 
€t dono Dei,non quod Spiritus sanctus sine Patre et 
Filio hoc operetur. Accepit utique Ecclesia hoc do- 
num,ut in Spiritu sancto fiat remissio peccatorum. 
Quam remissionem cum Trinitas faciat, proprieta- 
men ad Spiritum sanctum dicitur pertinere,quia ipse 
est Spiritus adoptionisfiliorum. Ipse Patris et Filii 
&amoretconnéxio vel communitas.ldeoque justificatio 
nostra etrequies ei attribuiturscepius. Hec sunt tria 
mandata prime tabulz,ad Deum pertinentia. Bt pri- 
mum quidem,quod est de uno Deo colendo, pertinet 
ad Patrem, in quo est unitas vel auctoritas ; secun- 
dum ad Filium,in quo coequalitas;tertium ad Spiri- 


PETRI LOMBARDI 


Lo 


tum sanctum, in quo est utriusque communitaa. 
De mandatis secundse tabulz. 

3. In secunda vero tabula erant septem mandata, 
ad dilectionem proximi pertinentia, quorum primum 
ad patrem carnalem refertur,sicut primum prima s. 
bule ad Patrem colestem. Quod est Deut.5 : Honora 
patrem tuum et matrem tuam, utsis longavus superler. 
ram,scilicet viventium.Parentes vero sic sunt hono- 
randi,ut eis debita reverentia exhibeatur, et neces- 
saria ministrentur. Secundum est : Non occides, ubi 
secundum litteram actus homicidii prohibetur, se- 
cundum spiritum vero etiam voluntas occidendi.Un- 
dehuic mandatosecundum litteram fitsupperadditio 
in Evangelio,quia littera Evangelii exprimitur, quod 
legis littera non exprimebatur.Evangelii litere expri- 
mit intelligentiam spiritualem, id est, quam spiri- 
tuales habent;et secundum quam spiritualiter vivi- 
tur ; littera legis sensum carnalem, id est, quem 
carnales habent,et secundum quem carnaliter vivi- 
tur; cui facta est superadditio. Tertium est : Non 
machaberis ; id est, ne cuilibet miscearis, exceplo 
federe matrimonii,a parte enim totum intelligitur. 
Nomine ergo mechie omnisconcubitus illicitus,il- 
lorum quoque membrorum non legitimus usus pro- 
hibitus debet intelligi.Quartum est: Non furtum [faciet 
ubisacrilegiumctrapinaz omnis prohibetur:Nonenim 
rapinam permisit,ait August, ,q. 74 super Exod., qui 
furtum prohibuit ; sed furti nomine bene iniel- 
ligi voluit omnem illicitam usurpationem rei alie- 
n&. Bacrilegium tribus modis committitur, quan- 
do scilicet vel sacrum de sacro, vel non sacrum 
de sacro,vel sacrum de nou sacro aufertur. Sacrum 
vero dicilur, quidquid mancipatum est cultui di- 
vino, ut eeclesia vel res eeclesie. Hic, etiam udura 

rohibetur,que sub rapina continetur. Unde Hieron. 
1n epist. super psal.54: Usuras querere, vel. frao- 
dare,aut rapere nihil interest. Commoda fratri tuo, 
et accipe quod dedisti, et nihil superfluum queres: 
quia superabundantia usura computatur. Est eoim 
usura,ut ait Augustinus, cum quis plus egit in 1e 
juria vel qualibet re,quam :aeceperit. Item Hieron. 
quest.3,in cap.14 Ezechielis: Putant aliqui usurem 
tantum esse in pecunia; sed intelligant usuram 
vocari superehundantiam, scilicet quidquid est si ab 
eo quod dederit plus est ; ut si in hyemedemus de 
cem modios,et in messe quindecim reeipiamus. Bi 
vero queeriturdeflliisIsreel, qui Domino jubente sb 
AEgyptiismutuaveruntvasa aurea et argentea et ves- 
tes pretiosas,etasportaverunt, utrum furtum commii- 
serint,dicimus eos qui ut parerent,Deo jubente,illed 
fecerunt, non fecisse furtum, nec omnino peccasse. 
UndeAugustinus:Israelitee non furtum fecerunt, se 
Deojubente ministerium prebuerunt.Hoc enim Ueus 
jussit,qui legem dedit.Sicut minister judicis sine pec 
cato occidit quem lex preecipit occidi ; sed si id sponte 
facit,homicida est,etiamsi eum occidat quem scit a 
judice occidendum.Infirmi autem qui ex cupiditate 
fEgyptios deceperunt, magis permissi sunt hocfacere 
illis qui jure talia passi sunt,quam jussi.Hicoppont- 
tur,quod etiam boni in isto opere peccaverunt,quia 
naturalem legem cui concordat Evangelium et lez 
moralis preceptionis, transgressi sunt, qus eS. 
Quod tibi non vis fieri,alii ne feceris. Quam Verilas 
scripsit in corde hominis ; et quia non legebatur 
vorde, iteravit in tabulis, ut voceforinsetus admo 
rediret ad cor,et ibi inveniret quod extra legeret. 
Hanc ergo illi preevaricari videntur in illo facto, aliis 
facientes quod nolebant sibi fieri. Sed ibi intelligen- 
dum est injuste, ut non alii, scilicet, injuste, facts 
quod tibi non visfleri;alioquin hujus prevaricatore: 
judex, dum unit reum nolens aliquid tele sibifier- 
taetiam etillud Dominiverbum Matth.7:Ümhia qu£ 
cumque vultis ut facíantvobis homines,etc.,de bonisre 
cipiendumest, que nobis invicem exhiberedebenus 


(37) Aug., tom. 6, 1. 22, contra Faustum Mani- 
cheum, c. 71. | 


(87) Quintum preceptum est, Luc. 6 : Non loqueris 
conira prozxunum tuum falsum testimonium ; ubi cri- 
men mendacii et perjurii prohibetur. Solet eliam 
queri utrum prohibitum sito:zne mendacium. Qui- 
m dicunt illud tantum prohiberi quod obest et non 
prodest ei cui dicitur. Tale enim non est adversus 
roximum ; utideovideaturhocaddidisseScriptura. 
de mendacio magna quizstio est,que nec cito ex- 
plioari potest. (Aug., 1.5, super Exod.,q.72, in fine) 


DISTINCTIO XXXVIII. 
DE TRIPLICI GENERE MENDACII. 


1.Seiendum tamen triaesse genera mendaciorum. 
Suntenim mendacia quedam pro salute vel commodo 
aleujus,non malitia,sed benignitate dicta : qualiter 
obstetrices mentite sunt et HRaab.Est et aliud men- 
daeii genus quod fit joco, quod non fallit. Scit enim 
cui dicitur, cauga jocidici ; et hec duo genera men- 
daciorum non suntsine culpa, sed non cum magna- 
Perfeclie vero non convenit mentiri, nec eliam pro 
temporali vita alicujus, ne pro corpore alterius aui- 
mam auam occidant. Licet autem eis verum tacere- 
sed non falsum dicere : ut si quis non vulthominem 
ad mortem predere, verum taceat, sed non falsum 
dicat. Tertium vero genus mendacii est quod ex mali- 
itate et duplicitate procedit, cunctis valde caven- 
um (38). His videtur innui mendaciaillaque fiunt 
joco vel pro salute alicujus,imperfectis esse venialia 
peceata, perfeclis veroillud quod pro comuodo alte- 
rius dicitur esse damnabile, quod etiam de mendacio 
joeoso putari potest, precipuesiiteretur. De menda- 
cio autem obstetricum et Raab, quod fuerit veniale 
August. tradit, in Enchirid., c. 22, dicens : Forsitan 
obstetricesnon remunerate sunt quia mentiti sunt, 
sed quia infantes liberaverunt, et propter hanc mise- 
ricordiam veniale uit peccatum,nontamen nullum: 
sic Raab liberataest propter liberationem explorato- 
rum, pro qua fuit veniale peccatum. Sed ne putet 
quiBque in ecteris peccatis,si propter liberationem 
bominum fiant, ita posse concedi veniam,multa enim 
maladetestanda talem sequunturerrorem.Possumus 
enim et furando alicui prodesse, si pauper cui datur 
sentit commodum, etdivescui tollitur non sentit in- 
commodum, lta et adulterando possumus prodesse,si 
aliqua, nisi ad hoc ei consentiatur, appareat amando 
moritura, et si vixerit penitendo urganda; necideo 
pecoatum gravenegabitur taleadulterium.Sciendum 
estetiam octo esse genera mendacii, ut August., tom. 
Á, in lib. de Mendacio, c. 14, tradit ; qua diligenter 
notendasunt,ut appareat quod mendaciumsit venia- 


le, et qued damnabile. Primum capitale est menda-. 


cium longeque fugiendum, quod fit in doctrina reli- 
gionis,ad quod nulla causa quisquiam debet adduci ; 
scoundum,quod tale est ut nulli prosit, sed obsit ali- 
cui ; tertium,quod ita prodest alteri ut alteri obsit ; 
quartum, sola mentiendi fallendique libidine,quod 
maximuni mendacium est; quintum,quod fit placen- 
di cupiditate desuaviloquio.Hisomnibus evitatis,se- 
quitur sextum genus, quod et nihil obest,et prodest 
alieui:ut &i quis pecuniam alicujusinjusteesse tollen- 
dam sciens,ubi sit nescire se mentiatur ; septimum, 
quod et nulli obest,el prodest alicui :ut si quisnolens 
hominem ad mortem quasitum prodere, mentiatur ; 
ottavum, quod nulli obest, et ad hoc prodest, ut ab 
immunditia corporis aliquem tueatur. In his autem 
tahto minus peecatquisque dum mr.entitur, quanto 
magis a primo recedit. Quisquis vero aliquod genus 
esse mendacii quod peccatum non sit putaverit,deci- 
pit seipsum turpiter,cum honestum esse deceptorem 
aliorum arbitretur. Omne ergo genus mendacii sum- 
mopere fuge,quia omme mendacium non esta Deo. 
Quid sit mendacium. 
2. Hio videndum est quid sit mendacium etquid sit 


(28) Aug., tom. 8, super psal. 5,8d eum versum : 
Perdes omnes qui loqunlur mendacium, non longe a 
principio narrationis, 


SENTENTIARUM LiBRI QUATUOR. — LIB. Iil, DIST. XXXVII. 


^ 


934 


mentiri. Deinde utrum omne mendacium sit pecca- 
tum et quare. Mendacium vcst,ut ait August.(39),fal- 
sa signilicatio vocis eumiulealioue fallendi ; ut ergo 
mendacium Sit, necesse est ul lalsum proferatur et 
cum intentione fallendi. Hoc enim malum est pro- 
priuzn mentientis, aliud habere oiausum in corde, 
aliud promptum inli gua. 
Quid sit mentiri. 

3. Mentiri vero est loqui contra hoc quod animo 
sentit quis,sive illud verumsit, sivenon. Omnisergo 
quiloquitur mendacium nentitur,quialoquitur con- 
tra quod animo sentit,id est,voluntate fallendi ; sed 
non omnis qui mentitur mendacium dicit,quia quod 
verum est loquitur aliquod mentiendo,sicut econver- 
8ofalgum dicendo aliquando verux est. Unde ait Augu- 
stinus,in Ench., cap. 18: Nemo sane mentiens judi- 
candus est,qui dicit falsum quod putat verum ; quia 
quantum in ipso est, non fallitipse, sed fallitur.Non 
ergo mendacii arguendus estquifalsa incautus credit 
ac pro veris habet.Potiusque,e contrario, ille menti- 
turqui dieit veruin quod putalfulsum.Quantum enim 
ad animum ejus utlinet, non verum dicit ; quia non 
quod sentit dicit, quainvés verum inveniatur esse 
quod dicit.Necilleliber est a mendacio,qui ore nes- 
ciens loquitur verum,sciensautern voluntate menti- 
tur. Hic quieri solet,si Judeus dicat Christum esse 
Deum, eum non ita sentiat aninio, utrum loquatur 
mendacium.Nonestinendaciuum quod dicit,quia licet 
aliler teneat animio,verum tamen est quod dicit, et 
ideo non est mendacium ;uentitur tamen,illud quod 
verum estdicens.Quod veroomne mendacium sit pec- 
caturn August. insinuat. Mihi, inquitinEnchir.,c. 18, 
videluromue mendacium esse peccatum:sed multum 
interest quo unimo etde quibus rebus quisque men- 
tatur.Non enim sic peccat qui consulendi, utqui no- 
cendi voluntate mentitur;nectantum nocet qui viato- 
rem mentiendoin diverso :tinere mittit,quantum qui 
viam vite mentiendo depravat. Porro omne menda- 
cium idco dicendum est esse peccatum,quia hoc de- 
betloqui homoquod animo gerit,sive illud verumsit, 
sive puleturetnonsit. Verba enim ideo suntinstituta, 
non ut pcr ea homines invicem fallant,sed per ea in 
allerius notitiam suascogitationes ferant. Verbis er- 
goutiad fallaciam,non ad quod sunt instituta, pecca- 
tum est.Nec jdeo eliam ullum mer dacium putandum 
est non esse peecatum,quia possumus alicui aliquan- 
do prodesse mentiendo ; possumus enim,ut predic- 
tum est,et furando et adulterando prodesse. Menda- 
ciumquoque nontunc tantum esse possumus dicere, 
quando aliquis leditur. Cum enim a sciente dicitur 
falsum, mendaciumestsive quis, sive nemo ledatur. 
Ecce ex hic constatomne mendacium esse peccatur : 
non tamen de omni mendacio accipiendum est illud 

sal,5: Perdes omnes qui loquuntur mendacium.Nec 

illud Sapient. 1 : 0s quod menlitur occidit animam.Nee 

omne mendacium isto precepto prohiberi videtur, 

nec premissa descriptione mendacium joci includi. 
Ubi cum periculo erratur, vel non. 

4.lllud etiam sciendum est quod in quisbusdam re- 
busmagno malo, in quibusdam parvo,in quibusdam 
nullofallimur.1n quibusrebus nihil interest ad capes- 
sendum Dei regnum,utrum credantur au non, vel 
utrum vera putentur an falsa, sive sint, sive non; in 
his errare, id est, aliud pro alio putare, non arbi- 
traundum est esse peccatum ; vel siest, minimum at- 
quelevissimum. Etsunt vera quedam, quamvis non 
videantur; qus nisi credantur,ad vitam eternam non 

otest perveniri. Et licet error maxima cura caven- 
Qus sit non modo in majoribus,sedetiam in minori- 
bus rebus, nec nisi rerum ignorantia possit erram, 
non tamen est consequens ut continuo erret quisquis 
aliquid nescit, sed sí quis se existimat scire quod 
nescit. Pro vero enim approbat falsum, quod erroris: 
est proprium. Verumtamen in qua re quisquis erret 


(89) Tom. 4, lib. contra mendacium, ad Consen- 
tium, o. 12, in flne; et Enchirid, c. 18,.- 


835 


interest plurimum.Suntenim que nescire sit melius 
quam scire.Item nonnulis errare profuitaliquando; 
sed in via pedum,non in via morum. Solet etiam 
queri de Jacob qui se dixit esse Esau, aliter animo 
sentiens, utrum mentitus sit, De hoc August. ait, 
lib. cont. mendac., ad Consentium, c. 10:Jacob quod 
matre fecit auctore ut falleret patrem,si diligenter 
attendatur, videtur non esse mendacium, sed myste- 
rium. Intendebatenim matri obedire, qua perSpiri- 
tum noverat mysterium ; et ideo propter familiare 
consilium Spiritussancti quod ante acceperat,a men- 
dicio excusatur Jacob. 
DISTINCTIO XXXIX. 
DE PERJURIO. 

1. Nunc de perjurio videamus. Perjurium est men- 
dacium juramento firmatum. Hic queritur utrum sit 
perjurium,ubi non est mendacium ; quod quibusdam 
videtur ex auctoritate Hieronymi dicentis, super Jo- 
rem., in commentario ad c. i in principio : Adver- 
tendum est quod jusjurandum tres habet comites, 
veritatem, judicium et justitiam, s1 ista defuerint, 
non erit juramentnm, sed perjurium. Ubiautem fal- 
sum juratur, veritas deest.Si ergo falsum juretur 
elsi non sitibiintentio fallendi, videtur esse perju- 
rium, quia deest veritas. Quibusdam placet nonesse 
perjurium, ubi non est mendacium ; et sicut dicitur 
aliquando falsum sinemendacio, ita juratur falsum 
sine perjurio. Falsum forte dixit Apostolus, cum se 
venturuin ad Corinthios promisit, 4 Cor. ult. ; nec 
tamen sicut ei imponebatur, culpam mendacii con- 
traxit, quia sic animo sentiebat ; etiamsi juramento 
illud firmasset, non perjurium incurrisset, quia 
quantum in ipso fuit, verum dixit, et si jurationem 
addidisset, quantum in se foret, verum jurasset, etsi 
aliter evenerit quam dixit. Ideo sicut quis non est 
mendax, nisi aliter sentiat animo quam dicit,sive ita 
sit, sive non, ita videtur quibusdam neminem perju- 
rum constitui, nisi aliter sentiat animo quam loqui- 
tur, Sive ita sit, sive non. 

De triplici modo perjurii. 

.2.Sed melius creditur et ille pejerare, qui falsum 
voluntate fallendi jurat, et qui falsum putans quod 
verum est,jurat,et qui verum putans quod falsum est, 
jurat.UndeAugust., de Verbis Apostoli,sermone 28, 
non longe a principio : Homines falsum jurant vel 
cum fallunt,vel cum falluntur.Autputat homo verum 
esse quod falsum est, et temere jurat ; aut scit vel 
putat falsum esse, et tamen pró verojurat,et nibilo- 
minuscum scelerejurat. Distantautemilla duo perju- 
ria que commemoravit.Fac illum jurare quod verum 
esse putat;pro quo jurat,verum putat esse,ettumem 
falsum est ; non ex animo iste pejerat, sed fallitur. 
Hoc pro vero habet quod falsum est, non. pro falsa 
re sciens jurationem interponit.Da alium qui scit fal- 
sum esse, et jurat tanquam verumsit quod scit fal- 
sum esse. Videtis quam ista detestanda sit hellua.Fac 
alium qui putat falsum esse,etjurat tanquam verum 
sit. et forte verum est. Verbi gratia,ut intelligatis : 
Pluit in illo loco ; interrogas hominem,et dicit pluis. 
se ; et tunc pluit ibi, sed putatnon pluisse, perjurus 
est, Interest quemadmodum verbum procedatex ani- 
mo, ream linguam non facit,nisi rea mens sit. His 
evidenter traditur quod tripliciter pejerat homo,ut 
supra diximus : dum vel sciens fulsum jurat,vel pu- 
tans falsum quod verum est jurat, vel estimans ve- 
rum quod falsum est jurat. Sed hoc extremum non 
videtur esse perjurium,etiamsi perjurium nomine- 
tur; eoquod falsum juratur,non videturres esse per- 
jurii qui sic jurat, quianonest mens ejus rea, etideo 
nec lingua.Imoejus mens rea est, dum jurare pre- 
sumit quod perspicue verum non deprehendit.Non 
ergo omne perjurium mendacium est,nec omnis qui 

ejerat mentitur ; sed omnis mentiendo jurans pe- 
Jerat,et omnis qui falsum jurat, sive mentiens sive 
non, pejerat. Cumvero quisjurat, sive mentienssive 
non, pejerat. Cum vero quis jurat quod verum est, 
existimans esse falsum,queritur quid sit ibi perju- 


PETRI LOMBARDI. 


.rium?Ipsaenim significatio vocis veraest,quia verum 


836 


nescienter loquitur.Non ergo ipsa significatio vel 
falsum vel mendacium est,quia vera est ; et quod 
verum est, perjurium non videtur esse.Ad hoc dici- 
musloquisic,scilicet contra mentem,subattestatione 
juramenti,esse perjurium.Mentiri ergo adhibitajura- 
tione perjurium est.Pcrjurium ergo est vel jurando 
loqui falsum cum intentioneallendi,vel jurando lo- 
qui falsum sine intentione fallendi,vel jurandoloqui 
verum cum intenlione fallendi. Hic opponitur : Si 
omnis qui falsum jurat,pejerat, tuncqui alicui pro- 
mittit daresub certo termino aliquid quodtamen non 
facit, ex quo juravit, pejeravit, quia falsum juravit. 
Non enim ita futurum erat ut juravit, Ad hoc dici 
potest quia nonomnisqui jurat quod falsum est, ex 
quo jurat perjurus est,sicut iste de quo agimus; sed 
ex quo propositum mutat vel terminum iransgre- 
ditu», juratio talis fit perjurium reatu. 


Án juralio sit malum. 


3. Si autem queritur utrum jurare sit malum, dici- 
mus aliquando malum esse, aliquando non.8ponte 
enim et sine necessitate jurare, vel falsum jurare,pec- 
catum grande est. Ex necessitate autem jurare, sci- 
licet, velad aseerendam innocentiam, vel ad feedera 
pacis contirmanda, vel ad persuadendum auditoribus 
quod est eis utile, rnalum non est, quia necessarium 
eis est. Unde August., deSermone Dominiin monte. 
lib. 1, etin Expositione Epist. ad Galat.: Juramentum 
faciendum est in necessariis, cum pigri sint homines 
credere quod eisest utile. Juratio non est hona ; non 
tamen malacum necessaria, id est, non est appetenda 
sicut bona,nec tamen fugienda tanquam mala,cum 
est necessaria. Non est enim contra pra:ceptum Dei 


juratio.Sedita intelligitur Dominus prohibuisse a ju- 


ramento, ut quantum in ipso est quisque non juret. 
Quod multi fuciunt,in ore habentes jurationem tan- 
quam magnum atque suave aliquid. Apostolus enim 
novit preceptum Domini,et tamen juravit. Prohibe- 
mur enim jurare vel cupiditate,vel delectatione ju- 
randi. Quod ergo Christus ait in Evangelio: Ego dico 
vobis,non jurare omninc, ita intelligitur preecepisse ne ' 
quisquam gicut bonum appetat juramentumy,et assi- 

uitate jurandi labaturin perjurium.Quod vero addi- 
dit, Matth. 5: Sit sermo vester, est, non, non, bo- 
num est et appetendum. Quod autem amplius est,a 
mnaloest: id est,si jurarecogeris, scias denecessitate 
venire infirmitatiseorum quibusaliquid suades;qua 
infirmitas utique malum est. Unde nos quotidie libe- 
rari precamur dicentes, liberanosa malo.Ideoque non 
dixit, quod amplius est, malum est.,Tu enim non fa- 
eis malum,qui bene uteris juratione ; sed a malo est 
illius qui aliter noncredit, id est, ab infirmitate, qui 
aliquando pcena est, aliquando pena et culpa. Ibi 
ergo Dominus prohibuit malum, suasit bonum, in- 
dulsit necessarium. 


De juramento quod per creaturas fit. 


4. Queritur etiam utrum liceat jurare per creatu- 
ram. Quod non videtur, cum in lege scriptum sit, 
Deut. 9 : Reddes autem Domino juramenta tua,et Chri- 
stus in Evangilio, Matt.5.precipiatnon jurareomnino, 
nec per celum, nec per Lerram, nec per Hierosolymam, 
nec per capul tuum.Judais quasi parvulis esse conces- 
sum jurare per Creatorem,et preceptum ut si jurare 
contingeret, non nisi perCreatorem jurarent,non per 
creaturam, quia jurantes per angelos ct elementa, 
creaturas venerabantur honore ; et melius erat hoc 
exhiberi Deo,quam creaturis. Infirmis ergo illud pro- 
hibuit ; sanctis vero,qui increaturis Creatorem vene- 
rabantur tantum,non prohibuit. Unde Joseph per sa- 
lutem Pharaonis juravit,Dei judicium in eo venera- 
tus, quo positus erat in infimis.Christus vero ita per 
creaturas jurare prohibuit,ne velaliquid divinumin 
eis crederetur,pro quo reverentia eis deberetur ; vel 
ne per eas juranles falsum,homines se juramento 
teneri non putarent. (Hier. super Matth. commen- 
tario ad c. 5, in fine.) 


- 


83 


Qua juralio magis teneatur, an qux fit per Deum, an 
ux fit per Evangelium vel per creaturas. 

- 5. $1 autem quiritur quis magis teneatur, an qui 
per Deum, an qui per Evangelium vc! per creaturas 
jurat, dicimus, qui per Deum, quia per Deum haec 
sancta facta sunt. Unde Chrysost.: Si qua causa fue- 
rit,modicum videtur facere qui jurat per Deum;qui 
vero per Evangelium,majus aliquid fecisse videtur. 
Quibus dicendum est: Stulti,Seripture sanctae prop- 
ter Deum facte sunt, non Deus propter Scripturas ; 
ita et creature factae sunt propter Deum. 

Quid est dicere, per Deum juro. 

6. Hic quaeritur quid sit dicere,perDeum juro.Hoc 
est testem adhibere Deum.Juravitenim Apostolus di- 
cens, Rom. 1: Testis est mihi Deus, ac si dixisset, per 
Deum ita est.Unde August., de Verbis Apostoli, ser- 
mone 28: Ridiculum est putare hoc: si dicas, per 
Deum ,juras; si dicas,testis est mihi Deus,non juras. 
Quid est enim per Deum, nisi testis est mihi Deus? 
aut quid est testis est Deus,nisi per Deum? Quid est 
autem jurare,nisi jus Deo reddere, quando per Deum 
juras ? jus scilicet veritatis, et non falsitatis. Item, 
ecce dico cbaritati vestre: et qui per lapidem jurat 
falsum,perjurusest, quianonlapidem qui non audit, 
sed ejus Creatorem adhibet testem. Hoc est ergo ju- 
rare per quamlibet.creaturam, scilicet, Creatorem 
ejustestem adhibere.Est etiam quoddam genus jura- 
menti gravissimum, quod fit per execrationem : ut 
cum homo dicit : Si illud feci,illud patiar, vel illud 
contingat filiis meis,secundum quem modum accipi- 
iur etiam interdum cum aliquis jurando dicit: Per 
salutem meam, vel: Per filios meos, et hujusmodi; 
obligat enim hoc Deo. Unde August.,in sermone eo- 
dem : Cum quis ait per salutem meam, salutem suam 
Deo obligat.Cum dicit per filios meos,oppignerat eos 
Deo, ut hoc eveniat in caput eorum quod exit de ore 
ipsius. Si verum, verum; si falsum, falsum. Et sicnt 
per hoc jurans, aliquando hoc Deo obligat ; ita per 

eumjurans,ipsumadhibettestem.In omni ergo ju- 
ratione aut Deus testis adhibetur, aut creatura Deo 
obligatur et oppigneratur: ut hoc sit jurare, scilicet, 
Deum testem adhibere, vel Deoaliquid oppignerare. 
Hoc estergo jurare per quamlibet creaturam,scilicet, 
Creatorem ejus testem adhibere. 

De illis qui jurant per falsos deos. 

7. Post hecquaritur utrum fide ejus utendum sit 
qui per demonia vel idola juraverit.Dehoc August., 
tom. 2, epist.154 ad Publicolam, in principio,ait: Te 

rius considerare volo utrum si quispiam per deos 

alsos juraverit, et fidem non servaverit, non tibi vi- 
detur bis peccasse. Bis utique peccavit, quia juravit 
per quos non debuit, et contra pollicitam fecit Gdem 
quod non debuit. ldeoque qui utitur fide illius quem 
constat jurásse per deos falsos,etutiturfideillius non 
ad malum,sed ad bonum, non peccato illius se sociat 
qui per demonia juravit, sed bono pacto ejus, quo 
fidem servavit.Et sine dubitatione minus malum est 
per deos falsos jurare veraciter, quam per Deum ve- 
rum fallaciter.Quanlo enim per quod jurstur magis 
sanctum est, tanto magis est penale perjurium. 
Quod juramentum quo incaute juratur, non. est ob- 

servandum, nec volum, nec promissio injuste facta. 

8. Nunc superest videre utrum omne juramentum 
implendum sit. Si enim quis alicui juraverit contra 
fidem etcharitatem,quod observatum pejorem vergat 
in exitum, potiusest mutandum quam implendum. 
Unde Ambros. in lib. de Officiis 22, c. 4: Est contra 
officium Dei, nonnunquam promissum solvere sa- 
cramentum, ut Herodes fecit. Item Isidorus inlibro 
Sententiarum, cap. Non esl observandum: In malis 
proniissis rescinde fidem, in turpi voto muta decre- 
tum. Quod incaute vovisti, ne facias, impia est pro- 
missio quie scelere adimpletur. Idem: Non est ob- 
servandum sacramentum, quo malum incaute pro- 
mittitur: ut si quis adultere perpetuam fidem cum 
eapermanendi polliceatur.Tolerabilius enim est non 
implere sacramentum, quam permanere in stupro, 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — Lib. 111, DIST. XÍ.. 


838 
Item Beda: Si quid nos incantius jurare contigerit, 
quod observatum pejorem vergat in exitum, libere 
illud salubriori consilio mutauduiui noverimus ; ac 
magis instante necessitate pejeranduui esse nobis, 
quam pro vitando perjurio in aliud crimon gravius 
esse diverténdum. Denique juravit David per Deum 
occidere Nabal virum stultum; sed ad primam inter- 
cessionem Abigail femine prudentis, remisit minas: 
revocavit ensem in vaginam; nec aliquid culpa se 
tali perjurio contraxisse doluit.Item Augustin.,serm. 
22 : Quod David juramentum per sanguinis eífusio- 
nem non implevit, major pietas fuit. Juravit David 
temere, sed non implevit jurationem majori pietate. 
Ex his aliisque pluribus ostenditur quaedam jura- 
menta non esse: servanda ; et qui sic jurat, vehe- 
menter peecat, cum autem mutat, bene facit. Qui 
autem non mutat, dupliciter peccat, ct quia injuste 
juravit, et quia facit quod non debet. 
Sé est perjurus qui non facit quod incaute juravit. 

9. Qui vero mutat,ulrum perjurus debeat dici ,solet 
quaeri. Beda, supra, tale jurauientum vocavit perju- 
rium. Joannes etiam apocripharius orientalium se- 
dium dixit : Sermo Patris nostri Sophronii significat 
quod melius est jurantem pejerare,quam servare sa- 
cramentum in [ractione sanctarum iinaginum. Sed 
perjurium dicitur taie juramentum non observatum ; 
et pejerare dicitur qui nonimplet quod falsum jurat. 
non quiainde reus ait quod nonobservat,sed quiaju- 
ravitinjustum,ex quo reus est, sicut ille qui pejerat. 

De co gui verborum calliditale jurat. 

10. Hocetiam sciendum est,quod quacumque arte 
verborum quis juret,Deus tamen qui conscientiz te- 
8tis est,ita hoc accipit,sicut ille cui juratur intelligit 
Dupliciter autem reus üt qui et nomen Deiin vanum 
assumit, et proximum dolo capit. (Isidor., in lib. 2 
Sententiar., d, 22, c. 2, Qumcumque.) 

De illo qui coyit aliquem jurare. 

11 Queritur etiam si peccat qui hominem jurare 
cogit. De hoc Aug. ait, serm. 28 de Verbis Apost., 
non longe a fine: Qui exigit jurationem,multum in- . 
ter est si nescit illum juraturum falsum, an scit. Si 
enim nescit,et ideo dicit, jura mihi, ut fides ei sit ; 
non est peccatum, tamen humana tentatio est. Si 
vero scit eum fecisse et cogit eum jurare, homicida 
est. Idem, in serm. de Decoll. Joann. :: Qui provo- 
cat hominem ad juralionem,et scit eum falsum ju- 
rare,vincit homicidam, quia homicida corpus occi- 
surus est, ille animam, 1mo duas animas, et ejus 
quem jurare provocavit, et suam. 

Ex consilio Aurelianensi. 

12. Sancta synodus decrevit,nisi pro pace facien- 
da, ut omnes fideles jejuni ad sacramenta (id est, 
juramenta) accedant. 

DISTINCTIO XL. 
DE SEXTO ET SEPTIMO PRJECEPTO SECUND.E£ TABUL/E. 

1. Sextum preceptum est: Non desiderabis uxo- 
rem proximi tui.Septimum est:Non concupisces domum 
proximi tui,non servum, non ancillum,etc. Sed vide- 
tur preceptum de non concupiscendis rebus proximi, 
unum esse cum eo quo dicitur: Non furaberis;et pre- 
ceptum de non concupiscenda uxore,unum essecum 
eo quo dicitur: Non maechaberis.Poterat enim prece- 
ptum non furandi in illa generalitateintelligi,ubi de 
uon concupiscenda re proximi praecipitur ; et in eo 
quod dictum est,non machaberis, poterat illud intelli- 
Blinon concupisces uxorem proximi tuit.Sedinillis duo- 

us preceptis non m echandi et non furandi,ipsaope- 
ra notata sunt et prohibita; in his vero extremis,ipsa 
concupiscentia; multum ergo differunt illa ab istis. 
Unde illi precepto non moechandi, fit superadditio 
in Evangelio, Matth.5,ubiomnis concupiscentia mc- 
chandi prohibetur.Sed cum hic prohibeatur concu- 
iscentia aliene uxoris, et aliene rei, quare dicitur 
ex comprimere manum et non animum? lllud de le- 
ge dicitur secundum caeremonialia, non secundum 
moralia ; vel quia in lege non est generalis prohibi- 
tio omnis mortifere concupiscentie,utin Evangelio 


839 


Quid sit littera occidens. — 

2, Sivero quzriturquam dicat Apostolus litteram 
occidentem. 2 Cor 3.ea certe est Decalogus,qui non 
dicitur littera occidens eo quod mala sit lex,sed quia 
prohibens peccatum auget concupiscentiam,et addit 
prevaricationem nisi liberet gratia,que gratia non 
sic abundat in lege ut in Evangelio. Vel secundum 
eorum carnalem intelligentiam : Lex ergo bona est,et 
tamen occidit sine gratia, cum sitvirtus peccatiqua 
jubet quod sine gratia impleri non potest.Gratia au- 


PETRI LOMBARDI. 


840 


tem deerat,et ideo littera ocoidens erat. Distat autem 
Evangelii littera, à legis littera, quia diversa sunt 
promissa ; ibi terrena, hic celestia promittuntur.Di- 
versa etiam sacramenta, quia illa tantum significe 
bant, hiecconferunt gratiamn.Praecepta etiam diversa, 
quantum ad ceremonialia. Nam quantum ad mo- 
ralia sunt. eadem, sed plenius in Evangelio conti- 
nentur. Audistis decem chordas Psalterii utrique 
sexuiimpositas, que charitate tangende suni, ut vi- 
tiorum fere occidantur. 





LIBER QUARTUS. 


DISTINCTIO PRIMA. 
DE SACRAMENTIS ET SIGNIS SACRAMENTALIBUS. 


1. Samaritanus cnim vulnerato approprians, cu- 
rationi ejus sacramentorum alligamenta adhibuit, 
quia contra originalis poccati et actualis vulnera, 
sacramentorum remedia Deus instituit. De quibus, 
quatuor primo consideranda occurrunt,quid sit sa- 
cramentum, quare institutum, in quibus consistat 
et conficiatur, et quee sil distantia Inter sacramen- 
ta veteris et nove legis. 

Quil sit sucramentum. (Aug. in lib. 10, de Civit, 
cap. 55, de Doct. christiana, lib. 2, cap. 1.) 

2. Sacrumentum est sacre rei signum.Dicitur ta- 
men sacramentum eliam sacrum secretum,sicut sa- 
cramentum divinitatis, ub sacramentum sit sacrum 
signans,et sacrum signatuin; scd nunc agitur de sa- 
cramento secundum quod est signum. ltem sacra- 
mentum estinvisibilis gratie visibilis forma.Signum 
vero est res preter speciem quam ingerit sensibus, 
aliquid aliud ex se faciens in cogitationem venire. 
Signorum vero alia sunt naturalia,ut fumus signifi- 
cans ignem, alia data.Et eorum quae data sunt qua- 
dam sunt sacramenta,quedam non.Omne enim sa- 
cramentum est signum, sed non e converso. Sacra- 
mentum ejus rei similitudinem gerit,cujus signum 
est.Si enim sacramenta non haberent similitudinem 
rerum quarum sacramenta sunt,proprie sacramenta 
non dicerentur. Sacramentum enim proprie dicitur 

uod ita signum est grati; Dei, et invisibilis gratie 

orma,ut ipsius imaginem gerat et causaexistat.Non 
ergo significandi tantum gratia sacramenta instituta 
sunt,sed etiam sanctificandi.Que enim eignificandi 
gratia tantum instituta sunt, solum signa sunt, et 
non sacramenta ; sicut fuerunt sacrificia carnalia,et 
observantie ceremoniales veteris legis, quc nun- 
quam poterant justos facere offerentes, quia, ut ait 
Apostolus, Hebr. 9: Sanguis hircorum et taurorum et 
cinis vitulz aspersus 1nquinatos sanctificabat ad emun- 
dattonem carnis,non anima.Nam inquinatio illa erat 
contactus mortui. Unde Aug., Quest. in Numeros, 
c. 33: Nihil aliud intelligo inquinationem quam lex 
mundat,nisi contactum mortui hominis, quein qui 
tetigerat iminundus erat septem diebus,sed purifi- 
cabatur secundum legem die tertio et septimo, et 
ita mundus erat ut jam intraret in templum. Mun- 
dabant etiam interdum a corporali lepr: illa legalia. 
Sed nunquam ez operibus legis aliquis justificalus est, 
ut ait Apostolus, Rom. A,etiamsi in fide et charitate 
flerent. Quare? quia imposuit ea Deus in servitutem, 
non in justificationem,et ut figura futuri essent,vo- 
lens sibi ipsi potius offerri ea,quam idolis.Illa ergo 
signa erant, sed tamen et sacramenta, licet minus 
proprie in Scripturis sepe vocantur,quia signaerant 
rei sacre quam utique praestabant.Illa autem.Apo- 
stolus opera legis dicit, quee tantum significandi 
gratia, vel in onus instituta sunt. 
De causa institulsonis sacramentorum. 

3. Triplici autem de causa sacramenta instituta 
sunt: propter humiliationem,eruditionem et exerci- 
tationem. Propter humiliationein quidem utdum ho- 
mo insensibilibus rebusquz naturainfraipsumsunt, 
ex precepto Creatorisse reverendo subjieit,ex hac hu- 


militate et obedientia Deo magis placeat,et apud eum 
mereatur; cujus imperio salutem quaerit in inferiori- 
busse,etsi nonabillts,sed perilla aDeo.Proptererudi- 
tionem etiam instituta sunt, ut per id quod forisin 
Specie visibili cernitur, ad invisibilem virtutem que 
intus est cognoscendam mens erudiatur.Ilomo enim 
qui ante peecatum sine medio Deurn videbat, per pet- 
catum adeo hobuit utnequaquam divina queat capere 
nisi humanis exercitatus. Propter exercitationem 
similiter instituta sunt, quia cum homo otiosus esse 
non possit,proponitur ei utilis etsalubris exercitatio 
insacramentis,qua vanam et noxiam declinetoccupa- 
tionem.Non enim facile capitura tentatore, qui borto 
vacat exercitio. Unde llieronymus monet: Semper ali- 
quid operis facito,ut teoccupatum diabolusinveniat. 


De triplici gencre exercitationis. 

4. Sunt autem exercitationum tres species. Unaad 
eedificationem animi pertinct; alia ad corporis fo- 
mentum; aliaad utriusquesubversionem. Cum igitur 
absque sacramentis (quibus non alligavit potentiam 
suam Deus) homini gratiam donare posset, predictis 
de causis sacramenta instituit. Duo autem sunt in 
quibus sacramentum consistit, scilicet verba et res; 
verba, ut invocatio Trinitatis; res, ut aqua, oleum 
et hujusmodi. 

De differentia sacramentorum veterum et novorum. 


5. Jam videre restat differentiam sacramentorum 
veterum ei novorum ; ut sacramenta vocemus que 
antiquitus ressaoras signabant, ut sacrificia etoblae 
tiones, et hujusmodi.Eorum autem differentiam bre- 
viter Augustinus assignat dicens,in epist.ad Rusti- 
cum de Forma vivendi: Quia illa promittebant tan- 
tum et significabant, hec autem dant salutem. 

De circumcistone. 

6. Fuit tamen inter illa sacramenta sacramentum 
quoddam, scilicet circumcisionis, idem conferens re- 
medium contra peccatum,quod nunc Baptismus pre- 
gtat. Unde Augustinus,in Expositione tituli psalmi73, 
ad Valerium lib.2deNuptiisetConcup., c. 11, in fine, 
superEvang.Luc.2: Ei postquam impletisunt dies,eto.: 
Ex quo instituta est circumcisio in populo Dei, qua 
erat tunc signaculum justitia fidei, ad purgationem 
valebat maguis et parvulis originalis veteriBque peo- 
cati,sicut Baptismus ex illo valere ccepit ad 1nnova- 
tionem bominis, ex quo institutus est. Item Beda: 
Idem salutifera curationis auxilium circumoislo 1D 
lege contra originalis peccati vulnus agebat, quo 
Baptismus agere revelate gratie tempore consuevit; 
excepto quod regni coelestis januam nondum inírare 
poterant; tamen in sinu Abrahae post mortem requie 
beata consolati, superna pacis ingressum spe felici 
exspectabant. llis apertetraditur circumoisionem,ex 
quo instituta fuit, remissionem peccati originals e 
actualis parvuliset majoribus a Deo prestitam, sicut 
nunc per Baptismum datur. |. 
De viris qui fuerunt ante circumcisionem, et de femtmt 

qua fuerunt anle et post. ; 

7. Queritur autem do viris que fuerunt ante cif 
cumoisionem,et de feminis que fuerunt ante et post, 
quod remedium contra pecontum habuerint.Quidam 

icunt sacrificia et oblationes cis valuisse ad Tem" 
sionem peccati. Sed melius est dicere illos qui dq 











|] 


84 


Abraham prodierunt, per cireumcisionem justifica- 
tos; mulieres vero per fidem et operationein bonam 
vel suam, si adulte erant, vel parentum,si parvula. 
Eos vero qui fuerunt ante circumcisionem, parvulos 
in fide parentum; parentes vero per virtutem sacri- 
ficiorum, scilicet quam intelligebant spiritualiter in 
itlis sacrificiis, justificatos ; unde Greg., in 4 Moral., 
eap. 2 : Quod apud nos valet aqua Baptismi, hoc egit 
apud veteres vel pro parvulis sola fides, vel pro ma- 
joribus virtus sacrificii, vel pro his qui ex Abrahz 
stirpe prodierunt, mysterium circumcisionis. 
De institutione et causa circumcisionis. 

8. Hic dicendum est in quo instituta fuerit cireum- 
cicio, et quare, et cur mutata per Baptismum. Abra- 
ham primus mandatum circumcisionis habuit, ad 
probationem obedientie ; nec ei soli precepta fuit cir- 
cumcisio, sed et semini ejus, id est, omnibus He- 
breis; que fiebat secundum legem octava die lapi- 
deo cultroin carne preputii. Data autem fuit circum- 
eisio pluribus de causis: scilicet, ut per obedientiam 
mandati Abraham placeret Deo,cui per prevaricatio- 
nem Adam displicuerat : data etiam fuit in signum 
magne fidei Abrahe, qui credidit se habiturum fi- 
lium ín quo fleret benedictio omnium. Deinde, ut 
hoc signo a ceteris nationibus discerneretur populus 
ille. In carne vero preputii ideo jussa est fieri cir- 
cumcisio, quia in remedium instituta est originalis 
peccati, quod a parentibus trahimus per concupi- 
scentiam carnis, que in parte illa magis dominatu, 
et quia in parte illa eulpam inobedientie primus 
homo sensit, decuit ut ibi signum obedientisz acci- 

eret. 
J Quare die octavo, et petrino cultro. 

9. Fiebat autem octava die, petrino cultro, quia et 
in resurrectione communi et octava setate futura, per 

etram Christum omnisab electis abseindetur corru- 
ptio; et per Christi resurrectionem octava die factam, 
circ umeiditur a peccatis anima cujusque in eum cre- 
dentis; dure ergo res sunt illius sacramenti. 
Quare in Baptismum mutala sit circumcisio. 

10. Ideo autem mutata est cireumeisio per Baptis- 
mum,quia sacramentum Baptismi communius est et 
perfectius, quia pleniori gratia accumulatum. Ibi 
enim peccata solum dimittebantur, sed nec gratia ad 
bené operandum adjutrix, nec virtutum possessio vel 
augmentum ibi prestabatur, ut in Baptismo, ubi non 
tantummodo abolentur peccata, sed etiam gratia ad- 
jutrix confertur, et virtutes augentur (40). Unde aqua 
refectionis dieitur, quia aridos fecundat, etiam fru- 
cljficantes ampliori ubertate donat : quia quantum- 
cumque per fidem et eharitatem ante habitam ali- 
quis justus ad Baptismum accedit; uberiorem ibi 
recipit gratiam ; sed non ita in cireumcisione. Unde 
Abrahe per fidem jam justificato signaculum tan- 
tum fuit, nihil ei intus contulit. 

De parvulis defunctis ante diem octavum. 

11. Si vero queritur de parvulis qui ante diem oc- 
tavum moriebantur,ante quam non fiebat circumci- 
sjo ex lege, uirum salvarentur vel non, Idem potest 
responderi quod sentitur de parvulis ante Baptis- 
mum defunctis ; quos perire constat(41). Unde Beda, 
super Lucam : Qui nunc per Evangelium suum terri- 
biliter et salubriter clamat, Joan. 3 : Nisi quis renatus 
fuerd ex aqua el Spiritu sanclo,non intrabit in regnum 
Dei ; ipse dudum clamabat per suam legem, Gen. 17 : 
Masculus cujus preputii caro circeumcisa non fuerit, de- 
lebitur anima illo de populo suo,quia pactum meum irri- 
ttum fecit. Forte tamen eub lege, ingruente necessitate 
mortis ante octavum diem circumcidebant sine pec- 
eato filios, sicut modo fit in Ecclesia de Baptismo. 

DISTINCTIO II. 

BE SACRAMENTIS NOV/E LEGIS. 

1. Jam ad sacramenta nove legis accedamus ; que 
sunt Baptismus;Conflrmatio, panis benediotio,id est, 
Eucharistia, Poenitentia, Unctio extrema, Ordo, Con- 

(40) Magister hic non tenetur. 

41) Non.tenetur hic Magister, 


ParRor. CXCII, 


SEN'TTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. 1I. 


4g 


jugium. Quorum alià remedium, contra peccatum 
prebent, et gratiam adjutricem conferunt, ut Bap- 
tismus; alia in remedium tantum sunt, ut Conju- 
gium; alin gratia et virtule non fulciunt, ut Eucha- 
ristia et Ordo (42). 

Quare moz post hominis casum ton fuerint $nstübuta. 

2. 8i vero quaeritur quare non fuerin/ hec eacra- 
menta instituta mox post hominis lapsum,cum in his 
sit justitia et salus, dicimus non ante adventum 
Christi,qui gratiam attulit, gratie sacramenta fuisse 
danda; qua ex ipsius morte et passione virtutem gor- 
titasunt.Christus autem venire noluit,antequam ho- 
mo de lege naturali et scripta convinceretur, quod 
neutra juvari posset. (Hugo. lib. 1, part. 2, cap. 8.) 

Quod sacramentum Conjugti futt ante pecoatum. 

3. Fuit autem Conjugium ante peceatum institu- 
tum; non utique propter remedium, sed ad sacra- 
mentum et ad officium; post peccatum vero fuit ad 
remedium contra carnalis concupiscentie corru- 
ptelam, de quo suo loco tractabimus. 

De Baptismo. 

4. Nunc vero de Baptismi sacramento videamus, 
quod inter nove gratie sacramenta primum est. Ba- 
ptismum igitur Christi Joannes suo baptismo pre- 
nuntiavit; qui primus baptizasse legitur,sed in aqua, 
non in Spiritu, sicut ipse ait: Ego baptizo vos in agua, 
ín panitentiam.Sola enim corpora abluebat, a pecca- 
tis vero non mundabat. Baptismus Joannis erat in 
penitentiam, non in remissionem ; Baptigmus vero 

hristi, in remissionem. Quia Joannes baptizans ho- 
mines, ad penitentiam vocabat; et quos baptizabat, 
cnitere docebat; secundum illud : Veniebant ad 
oannem in Jordanem, confitentes peccata sua. Sed in 
baptismo Joannis non dabatur peccatorum remise- 
Bio, que data est in Christi Baptismo. 
Quid utilitatis habebat baptismus Joannis. 

5. Ad quid ergo utilis erat baptismus Joannis? Quia 
homines usu baptizandi preeparabat ad Baptisnum 
Christi. Sed queritur quare dictus est 'beptismus 
Joannis; sicut Veritas dicit, Matth. 21 : Baptismus 
Joannis unde est ?* Quia ibi Joannis operatio tantum 
visibilis erat exterius lavantis, non invisibilis gratia 
Dei interius operantis. Sed tamen et illa Joannis 
operatio a Deo erat, et baptismus ille a Deo erat, 
non 8b homine tantum ; sed hominis dictus est, quia 
nihil ibi gerebatur quod non ageret homo. Si vero 
quaeritur an sacramentum fuerit, satis potest concedi 
ex eo sensu quo legalia signa dicuntur sacramenta. 
Significabat enim baptismus Joannis rem sacram, 
scilicet Baptismum Chrieti, qui non tantum est pa- 
nitentie, sed et remissionis qeccatorum. 

De [pma baptismi Joannis, et de baptivatis ab eo. 

6. Hie considerandum est sei baptizati & Joanne 
iterum baptizati sunt baptismo Christi, et qua for- 
ma verborum usus sit Joannes. Illi qui baptizati 
sunt a Joanne, nescientes Spiritum sanctum esse, 
ac spem ponentes in illius baptismo, postea bapti- 
zoti sunt Baptismo Christi. Baptismus autem Joan- 
nis in nomine ven!uri tradebatur. Unde Hier. super 
Joelem, comment. ad c. 2. Qui dicit se in Christum! 
credere, et non credit in Spiritum sanctum, nondum 
habet claros oculos. Unde baptizati a Joanne in no- 
mine venturi, id esl, Domini Jesu, qui dixerunt: Sed 
neque si Spiritus sanctus est audivimus, iterum bap: 
tizabanlur, imo verum Baptisma accipiebant. Illi 
vero qui spem non posuerunt in baptismo Joannis, 
ei Patrem et Filium et Spiritum sanetum credebant, 
non post baptizati fuerunt, sed impositione manuum 
&b apostolis super eos facta, Spiritum sanctum re- 
ceperunt (43). Alii vero qui non ita credebant, bapti- 
zati sunt Baptismo Christi, ut predictum est. Unde 
Hier. in Epistola de unius uxoris Viro : Qui Spiritum 
sanctum nesciebant cum baptismum a Joanne acce- 
perunt, iterum baptizati sunt Baptismo Christi, ut 
predictum est; ne quis ex Judeis vel gentihus puta- 


42) Non tenetur hic Magister. 
43) Hic non tenetur Magister. 


31 


- BA3 
ret aquam sine Spiritu sanclo ad salutem posse suí- 
ficere. De hoc etiam Amb. in primo lib. de Spiritu 
sancto, c. 3 : Quidam negaverunt se scire Spiritum 
sanctuin,cum baptizatos se dicerent baptisino Joan- 
nis, qui in advenientis Jesu, non in suo baptizavit 
nomine. Isti ergo, quia nec in Christi nomine, neque 
cum fide Spiritus sancti baptizati fuerant, non po- 
tuerunt accipere Baptismi sacramentum, baptizati 
sunt ergo in nomine Christi, nec iteratum est in his 
baptisma, sed innovatum. 
DISTINCTIO III. 
QUID SIT BAPTISMUS. 
1. Post hec videndum est quid sit Baptismus, et 
ue sit forma, et quando institutus, et causa institu- 
tionis. Baptiamus dicitur intinctio, id est, ablutio cor- 
oris exterior, facta sub forma verborum prescripta. 
5i enim ablutio fiat sine verbo, non est ibi sacramen- 
tum ; sed accedente verbo ad elementum, fit sacra- 
mentum, non utiqueipsum clementum fil sacramen- 
tum, sed ablutio facta in elemento. Unde Aug. tom. 9, 
tract. 80, super Joan.: Verbo Baptisma consecratur, 
detrahe verbum, et quid est aqua, nisi aqua? Accedit 
verbum ad clementum, et fit sacramentum. Unde est 
hactanta virtus aqua, utcorpus tangatetcor abluat, 
'nisi faciente verbo, non quia dicitur, sed quia credi- 
tur? Nam et in ipso verbo aliud est sonus transiens, 
aliud est virtus intus manens. In duobus ergo consi- 
stit sacramentum Baptismi, scilicet, in verbo, et ele- 
mento. Ergo etsi alia desint quae ad decorem sacra- 
menti instituta sunt, non ideo minusest verum sacra- 
mentum et sanctum, si verbum sit ibi et elementum. 
Nam et in hoc sacramento et in aliis quedam solent 
fieri ad decorem et honestatem sacramenti, quedam 
ad substentiam et causam sacramenti pertinentia. 
De substantia hujus sacramenti sunt verbum et ele- 
mentum, cetera &d solemnitatem ejus pertinent. 
De forma Baptismi. 

2. Sed quod est illud verbüm. quo accedente ad 
elementum, fit sacramentum? Veritas te docet, Matt. 
ult., que sit hujus sacramenti forma cum ait discipu- 
lis : Ite, docele omnes gentes, baptizantes eos in nomine 
Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Invocatio igitur Tri- 
nitatis verbum dieitur quo Baptisma consecratur; et 

. hac est forma verborum sub qua traditur Baptismus. 
Unde Bonifacio episcopo Zacharias papa, de Cons., 
dist. 4, cap. [In synodo, ait: Firmissime preceptum est 
in synodo Anglorum ut quicumque sine invocatione 
Trinitatis mersus fuisset,quod sacramentum regene- 
rationis non haberet, quod omnino verum est ; quod 
si mersus in fontem Baptismi quis fuerit sineinvoca- 
tione Trinitatis, perfectus Christianus non est, nisi in 
nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti fuerit bapti- 
zatus.Legitur tamen in Actibus apostolorum, aposto- 
los baptizasse in nomine Christi : Sed in hoc nomine, 
ut exponit Amb., l. 1, de Spiritu sancto, cap. 3, tota 
Trinitas intelligitur. Intelligitur enim cum Chri- 
.Stum dicis, et Pater a quo unctus est, et ipse qui 
unctus est, et Spiritus sanctus per quem unctus 
est. Unde Nicolaus Papa ad Consulta Bulgarorum : 
A quodam Judeo multos baptizatos asseritis, et 
quid inde agendum sit consulitis; hi profecto si in 
nomine sancti» Trinitatis, vel in nomine Christi, si- 
cut in Actibus apostolorum legimus, baptizantur, 
baptizati sunt : unum enim idemque est, ut exponit 
Ambrosius. 
Si in nomine Patris tantum vel. Spiritus sanct possit 
tradi Baptismus. 
3. Hic queritur an Baptismus esset verus, si dice- 
.retur in nomine Patris tantum, vel Spiritus sanoti 
tantum ,ut cum dicitur in nomineChristi.Amb.,ibid., 
videtur dicere, quod si fide mysterium Trinitatis te- 
neatur et una persona tantum nominetur, plenum 
esse sacramentum, et, e converso, si tros nominentur 
et non recte de aliquo illorum sentiatur, vacuum fleri 
mysterium Trinitatis. Ait enim sic ; Ubi non est ple- 
num Baptismi sacramentum, nec principium, nec 
peciesaliquaBaptismiastimatur. Plenum autem est 


- 4 


PETRI LOMBARDI. 


BAÀ 


si Patrem et Filium et Spiritufn 8anctum fatearis.Si 
unum neges, totum subrues:et sicut si unum in ser- 
mone comprehendas, vel Patrem, vel Filium, vel Spi- 
ritum eanctum,fide autem nec Patrem nec Filium nec 
Spiritum sanctum abneges, plenum est fidci sacra- 
mentum ; ita etiam licet Patrem, et Filium, et Spi- 
ritum sanctum dicas, et Patris, et Filii, et Spiritus 
gancti minuas potestatem, vacuum est omne myste- 
rium. Cum enim dicitur in nomine Christi, per uni- 
tatem nominis impletum est mysterium; nec a 
Christi Baptismate Spiritus separatur, quia Christus 
baptizavit in Spiritu. 
Quastio Ambrosii. 

4. Nunc consideremus utrum sicut in Christi no- 
mine legimus Baptismi plenum esse sacramentum, 
itaetiam Spiritu sanctotantum nuncupato nihil desit 
ad mysterii plenitudinem. Rationem sequamur : Qui 
unum dixerit, Trinitatem signavit. Si Christum di- 
cas, et Patrem a quo unctus est Filius, et ipsum qui 
unctus est, scilicet, Filium, et Spiritum sanclum quo 
unctus est designasti. Scriptum est enim, Act. 10, 
hunc esse Jesum a Nazareth, quem unxit Deus Spiritu 
sancto. Et si Patrem dicas, Filium ejus et Spiritum 
oris ejus pariter indicas, si tamen id etiam corde 
comprehendas. Et si Spiritum sanctum dicas, Deurn 
Patrem a quo procedit et Filium ejus cujus est Spiri- 
tus, nuncupasti. Unde, ut rationi copuletur, aucto- 
ritas,Dominus dicit, Act.1 : Vos autem baplizabimini 
in Spiritu sanclo, ex quo indicat nos recte posse 
baptizari in Spiritu sancto. 

Perstringit praemissorum intelligentiam, cum deler- 
minatione cujusdam dicti. 

5. Ex his aperte intellexisti in nomine-Christi ve- 
rnm Baptisma tradi : unde nihilominus insinuari vi- 
detur verum Baptisma dari posse in nomine Patris 
tantum, vel Spiritus sancti tantum,si tamen illi qui 
baptizat fidem Trinitatis teneat, que Trinitas in quo- 
libet horum nominum intelligitur. Si autem aliquis 
perverse credens, et errorem inducere intendens, 
unum de tribus tantum nuncupet, non complet my- 
sterium.Quod vero ait, nominatis tribus vacuum esse 
mysterium ,Si baptizans minuat potestatem Patris vel 
Filii vel Spiritus sancti, id est, ei male sentiat de po- 
tentia alicujus horum, non credens unam potentiam 
trium, intelligendum est hoc super eum qui non in- 
tendit nec credit baptizare; qui non tantum caret 
fide, sed etiam intentionem baptizandi non habet. 
Qui ergo baptizat in nomine Christi, baptizat in no- 
mine'Trinitatis, que ibi intelligitur. Tutiusest tamen 
tres personas ibi nominare, ut dicatur : In nomine 
Patris, et Filii, et Spiritus sancti ; non in nominibus, 
sed in nomine, id est, in invocatiune, vel in confes- 
sione Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Invocatur 
enim ibi tota Trinitas, ut invisibiliter ibi operetur 
per se, sicut extra visibiliter per ministerium. Si 
autem dicatur in nominibus, non est in sacramen- 
tum, quia noa servatur forma Baptismi. 

De institutione Baptismi. 

6. De institutione Baptismi quando coepit, variae 
sunt estimationes. Alii dicunt tuno esse institutum, 
cum Nicodemo Christus ait, Joan. 3 : Nisi quis renatus 
fuerit ex o(ua et Spiritu sanclo, etc. Alii dicunt insti- 
tutionem Baptismi factam cum apostolis dixit, Luc. 
10 : Ite,docete omnes gentes,bapliszantes eos in nomine 
Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Sed hoc dixit eis 
post resurrectionem, pracipiens eisdevocatione gen- 
tium, quos ante passionem binos miserat ad pradi- 
canduminJudeaet ad baptizandum, dicens, Matt. 10: 
In viam gentium ne abieritis. Jam ergo institutus erat 
Baptismus, quia baptizabant simul et predicabant. 

De forma in qua baptizaverunt apostoli ante passio- 
nem Christi. 

7. 8i vero queritur in qua forma tunc baptizave- 
runt Apostoli, sane dici potest : In nomine Trinitatis, 
scilicet, in ea forma in qua baptizaverunt postea gen- 
tes ; que ante passionem poteet intelligi fuisse tradi- 
ta, licet non sit scriptum. Non ergotunc illam formam 


:. 4a 


Christus prius tradidit,cum ad evangelizandum gen- 
- fibus misit;sed quam ante tradiderat mittens eos in 
Judeam,post iteravit cum ad gentes misit.Commo- 
dius ergo dicitur institutio facta,quando Christus a 
Joanne baptizatus est in Jordane;quod dispensavit, 
non quia mundari voluit,cum sine peccato fuerit, 
quia contaclu munde carnis sue vim regenerati- 
- vam contulit aquis,ut qui postea immergeretur, in- 
vocato nomine Tl'rinitatis,a peccatis purgaretur.Tuno 
ergo invocato nomine Trinitatis institutus est Bap- 
tismus Christi;in quo Trinitas, cujus mysterium ibi 
innotuit,interius hominem baptizat.(De Cons., dist. 
4 : Nunquam aqua.) 
Qaare in aqua tantum fiat. 

8. Celebratur autem hoc sacramentum tantum in 
aqua,non in alio liquore, ut ait Christus : Nisi quis 
renatus, etc. [deoque uniformiter id fieri in aqua pre- 
cipitur,ut intelligatur quod sicut aqua sordes corpo- 
ris ac vestis abluit,ita Baptismus maculas anime, 
sordesque vitiorum emundando abstergit. Vel ideo, 
ut nullum inopi& excusaret,quod posset tieri.si in vi- 
no vel aleo fieret,et ut communis materia baptizandi 
inveniretur apud omnes; quod aqua signavit que de 
latere Christi manavit, sicut sanguis alterius sacra- 
menti signum fuit. Non ergo in alio liquore potest 
consecrari Baptismus nisi in aqua. 


De immersiwne, quoUes fieri debeat. 


9.De immersione vero si queritur quomodo fieri 
debeat,precise respondemus : Vel semel, vel ter, 

ro vario more Ecclesie. Unde Gregor., epist. 41, 

eandro episcopo : De trina immersione Baptismi 
nil verius responderi potest quam quod vosipsi sen- 
sistis; quia in una fide nihil officit Ecclesie sancte 
consuetudo diversas ;quia enim in tribus subsistentiis 
una substantia est, reprehensibile esse nullatenus 
potest infantem in Baptismo ter vel semel immer- 
gere;quia et in tribus mersionibus personarum Tri- 
nitas, et in una potest divinitatis singularitas desi- 
gnari.Non vero qui tertio immergimus,etiam tridua- 
nz: sepulture sacramentum sighamus. Secundum 
hoc, licet non modo ter, sed semel etiam tantum im- 
mergere.lbi tamen duntaxat immergere semel licet, 
ubi consuetudo Ecclesie talis existit. Si quis vero id 
facere incipiat ubiconsuetudo talis non est,vel semel 
tantum mergendum asserat,reprehensibilem se con- 
stituit. Unde Haymo(44):In suo sensu abundabat Cy- 
prianus,cum semel mergebat in Baptismo parvulos, 
quia quod intelligebat,studioseimplebat bonis operi - 
bus abuadando,licet in hoc nescius delinqueret:sed 

uia bonis operibus abundabat, postea correptus a 

eo abundavit altiori sensu,ter illos mergendo Ecce 
habemus, quia deliquit qui semel mersit. Sed hoc 
ideo,quia aliter se habebat consuetudo illius Eccele- 
sie,vel quia unam tantum faciendam mersionem as- 
gerebat.De trina mersione Aug,ait,de Cons., dist. 4, 
c.Postquam:Postquam nos credere promisimus, ter- 
tio capita nostrain sacro fonte demersimus ;qui ordo 
baptizandi duplici mysterii signiflcatione celebratur. 
Recte enim terlto immersi estis, qui accepistis Ba- 
ptismum in nomine Trinitatis.Recte tertio immersi, 
quia accepistis Baptismuc in nomine Christi,qui die 
'tertia resurrexit a mortuis.Illa enim tertio repetita 
immersio,typum dominice exprimit sepulture.Con- 
stat ergo baptizandos tertio debere immergi; et ta- 
men si semel tantum immergantur,verum Baptisma 
accipiunt.Et qui semel immergit tantum,non peccat 
nisi consuetudo Ecclesise obsistat,vel hoc modo tan- 
ium debere fieri asserat, 

Quando circumcisio omisit vim suam. 


40. Solet etiam queri si cireumcisio amisit statim 
vim suam ab institutione Baptismi. Ad quod dicimus 
in Christi morte terminata esse legalia omnia. Ex 
tunc ergo circumcisio perdidit vim suam, ita quod 

(A4)Cap.14,super Epist. ad Rom. ad Rom , super 
illud : Unusquisque in sensu suo abundet, 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR.—LIB. IV, DIST. IV. 


346 
postea non profecerit,sed potius obfucrit observato- 
ribus suis.Sed usque ad oblationem vere hostim po- 
tuit prodesse.Si enim ante passionem legalia finem 
habuissent,non ea imminente vetus pascha cum di- 
scipulis manducasset, 

De causa institutionis. 

11.Causa vero institutionis Baptismi est innovatio 
mentis : ut homo qui per peccatum vetus fuerat, per 
gratiam Baptismi renovetur,quod fit depositione vi- 
tiorum et collatione virtutum.Sic enim fit quisque 
novus homo,cum abolitis peccatis ornatur virtutibus. 
Abolitio peccatorum pellit feditatem : appositio vir- 
tulum aflert decorem, et hec est res hujus sacra- 
menti, scilicet,interior munditia. 

Quzritur an Baptismus aperuit celum,quod non ape- 
ruit circumcisio. 

12. 8i queritur utrum Baptismus aperuit celum, 
quod non aperuit cireumcisio.Dicimus quia nec Ba- 
ptismus,nec circumcisio regni nobis aditum aperuit, 
sed hostia Salvatoris;que si tempore circumcisionis 
oblata fuisset, illius temporis homines regnum in- 
trassent.Res ergo hujus sacramenti justiticatio est. 


DISTINCTIO IV. 
QUOD ALII SUSCIPIUNT SACRAMENTUM ET REM, ALII 
SACRAMENTUM ET NON REM, ALII REM ET NON 8A- 
CRAMENTUM. . 


1.Hicdicendumestaliquos suscipere sacramentum 
et rem sacramenti,aliquos sacramentum et non rem, 
aliquos rem et non sacramentum. Sacramentum et 
rem simul suscipiuntomnes parvuli,qui in baptismo 
ab originali mundantur peccato;quamvis quidam dif- 
fiteantur illis qui periturisunt parvulis,in baptismo 
dimitti peccata, innitentes illi verbo Aug. in lib.de 
Baptis. parvul.:Sacramenta in solis electis efficiunt 
quod figurant; non intelligentes illud ita esse acci- 
piendum,quia cum in aliis efficiant sacramenta re- 
missionem,non hoc eis faciunt ad salutem,sed solis 
electis.Nam quod omnibus parvulis in baptismo re- 
mittatur peccatum per baptismum. Aug. evidenter 
dicit : A parvulo, inquit in Enchir., c. 43, recenter 
nato usque ad decrepitum senem,sicut nullus prohi- 
betur a baptismo,ita nullus est qui non peccato mo- 
riatur in baptismo; sed parvuli tantum orginali, 
majores vero etiam omnibus qua male videndo addi- 
derunt ad illud quod nascendo traxerunt,nisi enor- 
mitas vite impediat.Aliqui quoque qui cum fide ba- 
ptizantur, sacramentum et rem suscipiunt. 
De ficte accedentibus. 
2.Qui vero sine fide vel ficte accedunt,sacramen- 
tum,non rem,suscipiunt. Unde Hieron., Commenta- 
rio ad 16 cap. Ezech. sup. eo loco : In aqua non est 
lota : Sunt lavacra gentilium,hereticorum ; sed non 
lavant ad salutem.In Ecclesia etiam qui non plena 
fide accipiunt baptisma, non Spiritum, sed aquam 
suscipiunt. Aug. etiam ait, Enarratione in ps. 77,in . 
principio : Judeeis omnibus communia erant sacra- 
menta,sed non communis omnibus erat gratia,que 
est virtus sacramentorum;ita et tunc communis est 
baptismus omnibus baptizatis,sed non virtus baptis- 
mi,id est,ipsa gratia.Item,in lib.de Peenitentice Medi- 
cina, c. 2 : Omnis qui jam sue voluntatis arbiter 
constitutus est,cum acceditad sacramentum fidelium 
nisi poeniteat eum veteris,vitae,novam non potest in- 
choare.Ab hac penitentia, cum baptizantur,soli par- 
vuli immunes sunt. His aliisque testimoniis aperte 
ostenditur,adultis sine flde et poenitentia vera in ba- 
ptismo non conferri gratiam remissionis, quia neo 
parvulis sine fide aliena, qui propriam habere ne- 
qaeunt,datur in baptisrfie remissio.Si quis ergo ficte 
accedit, non habens veram cordis contritionem, sa- 
cramentum sinere accipit. Videtur tamen Aug.dicere 
uod etiam ficte accedenti, qui etiam habet odium 
raternum,in ipso momento quo baptizatur, omnia 
condonentur pecenta et post baptismum mox redeant 
Sed npn hoc asserendo dicit,imo hanc opinionem e 
premissam sententiam conferendo,ait enim sic,lib 


84'l 
1 de Baptismo contra Donatist.,c. 12 : His qui ficto 
corde baptizantur, aut peccata nullatenus dimittun- 
tur,quia Spiritus sanctus discipline effugiet fictum; 
autinipsotemporis puncto per vim sacramenti dimis- 
ga iterum per fictionem replicantur;utetiam illud ve- 
rum sit:Quotquot tn Chrislo baptivati estis,etc.,Galat.3, 
et illud : Spiritus sanctus discipling effugiel fictum, 
Sapient.1;utinduat eum Christum sanctitas baptismi 
et exuateum Christum pernicies fictionis.Nam redire 
dimissa peccata ubifraterna charitas non est,aperte 
Dominus docet etiam in illo servo; a quo Dominus 
dimissum debitum petiit,quia ille conservo dimittere 
noluit.Sic non impeditur baptismi gratia quominus 
omnia peccata dimittantur,etiamsi fraternum odium 
in ejus cui dimmittuntur,animo perseveret.Solvitur 
enim hesternus dies,et quiquid superest ; et solvitur 
etiam ipsa hora momentumque ante baptismum, et 
in baptismo. Deinceps autem continuo reus incipit 
esse non solum consequentium,sed etiam preterito- 
rum dierum, horarum, momentorum redeuntibus 
omnibus quz dimissa sunt. IToc antem, ut predixi- 
mus,non 8ub assertione dixit; quod ostenditur ex eo 
quod ait in eodem libro sic:Si ad baptismum, ficlus 
accedit,dimissa sunt ei peccata,aut non sunt dimis- 
sa; eligant quod voluerint.Ecce aperte cernis, si ta- 
. men attendis id dixisse Aug. non asserendo, sed 
quaerendo, et aliorum opinionem referendo. Idem 
enim ait ibidem, paulo infra:Tuno valere incipit:ad 
salutem baptismus,cum illa fictio veraci confessione 
recesserit;que corde in malitia perseverante,pecca- 
torum ablutionem non sinebat fleri. Non ergo ficte 
accedenti peccata dimittuntur. 
Quomodo intelligatur illud : Quotquot in Christo ba- 
tizati estis, Christum induístis. 

3.Queritur ergo quomodo illud accipiatur : Quot- 
quotin Christo baptizati estis, Christum induistis.Potest 
dici quod qui in Christo,id est,in Christi conformi- 
tate baptizantur, sicut moriuntur vetustati peccati, 
sicut Christus vetustati pene, induunt Christum, 
quem per gratiam in habitantem habent. Potestet ali- 
ter solvi.Duobus enim modis Christum induere dici- 
: mur:vel assumptione sacramenti,vel rei perceptione. 
: Unde Aug.,lib.5 de Bapt.contra Donat.,c.24:Induunt 
homines Christum aliquando usque ad sacramenti 
perceptionem,aliquando usque ad vite sanctificatio- 
nem;atque illud primum bonis et malis potest esso 
commune,hoc autem est proprinm bonorum et pio- 
rum.Omnes ergo qui in Christi nomine baptizantur, 
Christum induunt vel secundum sacramenti percep- 
tionem, vel secundum vite sanctificationem. 

De illis qui suscipiunt rem et non sacramentum. 

4.Sunt et alii, ut supra posuimus, qui suscipiunt 
rem et non sacramentum. Qui enim effundunt san- 
guinem pro nomine Jesu,etsi non sacramentum,rem 
tamen accipiunt. Unde Aug.,ibid.,c. 22 : Quicumque 
non percepto regenerationis lavacro pro confessione 
Christi moriuntur, tantum eis valet ad dimittenda 
peccata,quantum si abluerentursacro fontebaptismi. 
Audistis quod passio pro Christi nomine suscepta 
supplet vicem Baptismi.Nectantum passio vicem Ba- 
ptismi implet,sed etiam fides et contritio,ubi neces- 
sitas excludit sacramentum,sicut aperte docet Aug., 
dicens Baptismi vicem aliquandoimplere passionem. 
De latrone illo cui non baptizato dictum est,Luc,23: 
Hodie mecum eris tn. paradiso,B. Cyprianus, in lib. 4 
de Baptismo,non leve documentum assumit; quod 
etiam atque etiam ego considerans, invenio non tan- 
tum passionem pro nomine Christi,id quod Baptismo 
deerat posse supplere,sed etiam fidem conversionem- 
que cordis,si forte ad celebrandum mysterium Ba- 
quem in angustiis temporum succurrinon potest. 
'eque enim illelatro pro nomine Christi crucifixus 
est,sed pro meritis facinorum suorum;nec quia cre- 
didit passus est,sed dum patitur credit.Quantum ergo 
valeat,etiam sine visibilis Baptismi sacramento;quód 
Apostolus ait,Rom. 10 : Corde creditur ad justitiatn, 
ere autem confessio fit ad. salutem; in illo latrone de- 


PETRI LOMBARDI. 


8s 
claratum est; sed tunc impletur ihvisibiliter, eum 
mysterium Daptismi non contemptus religionis,sed 
articulus necessitatis,excludit.Et Daptisthus quidem 
polest esse ubi conversio cordis defuerit; converso 
autem cordis potest quidem inesse non percepto Ba- 
ptismo;sed contempto Baptistno non potest,nec ullo 
modo dicenda est conversio cordis ad Deum,cum [lei 
sacramentum contemnitur.Ecce hic habesnon solum 
passionem,sed etiam fidem et contritionem conferre 
remissionem,ubi non contemnitur sacramentum,ut 
in latrone illo ostenditur,qui non per passionem, sed 
per lidem salvatus est sine Baptismo.Sed dieunt qui- 
dam hoc retractasse Augustinus.Retractavit quidem 
exemplum,in lib. 1 Retr:ct., c. 18, sed non senten- 
tiam.Ait enim in lib.4:Cum dicerem vicem Baptismi 
posse habere passionem,non satis idotieum posui il- 
ius latronis exemplum; quia utrum non fuerit ba 
tizatus,incertum est.Constat ergo sine Baptismo ali- 
quos justificari et salvari ;unde Amb.de Valentinia- 
no : Ventrem meum doleo,ut prophetico utar elequio, 
quia quem regeneraturus eram amisi; verumtamen 
gratiam quam ille poposcit, non amisit. 
Quz videntur obviare prxdictis. 

5.His autem videtur obviare quod Dominus dicit, 
Joan. 3 : Nisi quis renatus fuerit ex aquà et Spiritu 
sancto, non potest intrare in regnum celorum, quod si 
generaliter verum est,non videntur esse vera supe 
rius posita.Sed illud intelligendum est deillis qui pos- 
gunt et contemnunt baptizari. Vel ita intelligendum 
est;nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, 
id est,ex ed regeneratione que fit per aquam et Spi- 
ritum sanctum,non salvabitur.llla autem regenerato 
fit non tantum per baptismum,sed etiam per pent- 
tentiametsanguinem. ndeauctoritas dicit,ideo Apo 
stolum pluraliter dixisse fundamentum baptisme- 


"tum,quiaestbaptismus in aqua,in sanguine,in peni- 


tentia.Hoc autem non ideo dicit,quod sacramentum 
Baptismi flat nisi in aqua,sed quia ipsius virtus, id 
est, sanctificatio,datur non modo per aquam, sed per 
sanguinem vel poenitententiam interius.Ratio etiam 
id suadet. Si enim non valentibus credere parvulis 
sufficit Baptismus,multo magis sufficit fides adullis 
volentibus,sed non valentibus baptizari;unde Aug-: 
Quaeris quid sit majus,fides an aqua? non dubito qin 
respondeam fides, Si ergo quod minus est sanctificare 
potest, nonne quod majusest,id est,fides,de qua Chri- 
etus ait:Qui crediderit in me,etiam si mortuus [uertt,vi- 
vel. Sed dicunt aiiqui,nullum adultum in Christum 
credere vel charitatem habere sine baptismo, nisi sán- 
guinem fundat proDomino,subditaintroducentestes- 
timonia.Aug.,lib. de Fide ad Petrum,c. 8, ait:Exitlo 
tempore quo Salvator dixit : Nisi quis renatus fueril, 
etc., absque sacramento Baptismi,preter ejus quiin 
Ecclesia sanguinem fundunt, aliquis vitam zternam 
accipere non potest.Item : Nullum catechumenum 
quamvis in bonisoperibus defunctum, vitam eternam 
habere credimus, excepto martyrio, ubi tota sacre- 
menta Baptismi complentur.Item,de Dogm.eccles., 
c. 4: Baptizatis iter tantum salutis esse credimus. 
Sed quod in his minus dixit,in aliis capitulis supra 
positis supplevit. Et ideo sic intelligenda sunt, ui 
illi soli habentes tempus baptizaudi excipiantur; 8l 
enim aliquis habens fidem et charitatem voluerit ba- 
tizari, et non valet necessitate preventus, supp'e 
mnipotentis benignitas quod sacramento defuerat. 
Dum enim solvere potest, nisi solvat, tenetur, 8e 
uod jam non potest et tamen vult, non imputst M 
eus,qui suam potentiam sacramentis non alligavit 
Quod vero invisibilis sanctificatio sine visibili sacrá- 
mento quibusdam insit,aperte Aug.tradit super Le 
vit.,dicens invisibilem sanctiticationetm quibesdsm 
affuisse et profuisse sine visibilibus sscraments. 
sibilem vero sanctificationem,que fit sucramenté V! 
sibili sineinvisibili,posse adesse,non posse pFOGt» 
nec tamen visibilesacramentum ideo eonterpnendum 
est, quia contemptor ejusinvisibiliter satetiffcar! »i- 
potest, Hine Cornelius et qui eum eo eremt,jam 9p 


ritu sanctifleoti baptizati sunt. Neo superflua judi- 
canda est sanctificatio visibilis;quia invisibilis pre- 
cessit.Sine visibili ergo invisibilis sanctiflcatio esse 
potest et prodesse: visibilisautem que fit sacramen- 
to tenus, sine invisibili prodesse non potest.cum ita 
sit omnis illius utilitas.Simoni Mago visibilis baptis- 
mus non profuit, act. 8,quia invisibilis non affluit ; 
sed quibus invisibilis affuit,profuit: nec tantum va- 
let &ides aliena parvulo,quantum propria adulto.Par- 
vulis enim non sufficit fides Ecclesie sine sacramen- 
to.quia, si absqae baptismo fuerint defuncti, etiam 
cum deferuntur ad baptismum,damnabuntur,sicut 
multis sanctorum auctoritatibus comprobatur. Ad 
quod hoc unum sufficiat.Aug.ait,lib.de Fide ad Pe- 
trum;c. 7: Firmissime tene parvulos qui vel in ute- 
ris matrum vivere incipiunt et ibi moriuntur, vel 
de matribus nati sine sacramento Baptismi de hoc 
saculo transeunt, aeterno supplicio puniendos,quia 
etsi proprie actionis peccata non habuerunt, origi- 
nale pecoatum tamen traxerunt carnali concupi- 
soentie conceptione.Et sicut parvuli qui sine baptis- 
mo moriuntur, infidelium ascribuntur numero, ita 
qui baptizantur,fideles dicuntur,quia fidelium con- 
sorlio non separantur,cum orat Ecclesia pro fideli- 
bus defunotis.Fideles ergo sunt non propter virtu- 
tem.sed fidei sacramentum.Unde Aug.: Parvulorum 
etsi nondum fides illa qua etiam in credentium vo- 
luntate consistit, jam tamen ipsius fidei sacramen- 
tum,id est, Baptismus,fidem facit:sicut credere res- 
pondetur, ita etiam fidelis vocatur ; non rem ipsam 
mente annuendo, sed ipsius rei ereipiendo Sacr&- 
mentum. (Aug., tom. 2, epist. ad Bonif., q. 22.) 

Quid prosit Baptismus his qui cum fide accedant. 

6. 8olet etiam queri de illis qui jam sanctificati 
Spiritu cum fide etcharitatead Baptismum accedunt, 
quid eis conferat Baptismus. Nihil enim eis videtur 
prestare,cum per fidem et contritionem jam remissis 
peccatis juslificati sunt. Ad quod sane dici potest eos 
quidem per fidem et contritionem justificatos,id est, 
a macula peccati purgatos,et a debito eterne poene 
absolutos;tamen adhucteneri satisfactionetempora- 
li,qua poenitentes ligantur in Ecclesia. Cum autem 
Baptismum percipiunt,et a peccatis,si que interim 
post conversionem contraxerunt, mundantur, et ab 
exteriorisatisfactione absolvuntur; et adjutrix gratia 
omnisque virtus in eo augetur, ut vere novus hamo 
tunc dici possit. Fomes quoqae peccati ineo amplius 
debilitatur.Ideo Hieron.dicit quod fides quod fideles 
facitjin aquis Baptismi daturvel nutritur: quia ron 
habenti aliquando ibi datur, et jam habenti ut ple- 
nius habeat datur, sit et de aliis intelligendum est. 
Qui ergomundus accedit,ibi fit muudior,et omni ha- 
benti ibi amplius datur. Quod vero omnis exterior 
satisfactioibi relaxetur,Ambros.ostendit super illum 
locum, Rom. 11: Sine panitentia sunt dona Dei et 
vecatio, dicens (45) : Gratia Dei in Baptismo non re- 
quirit gemitum vel planctum, vel aliquod opus; sed 
et omuia gratis condonat.Quod quidcm de exteriori 
gemitu vel planctu accipiendum est. Nam sineinterio- 
renemo adultus renovatur; sed exteriores satisfactio- 
neset afflictiones,scilicet,sordes peenitentium,ibi di- 
mittuntur.Multum ergoconfert Baptismus,etiamjam 
per fidem justificato; quia accedens ad Baptismum, 

uasi ramus a columba portatur in arcam; qui anto 
íntuserat judicio Dei,sed nuuc etiam judicio Ecclesie 
intus est. Cum vero in Baptismo peccatum deleatur, 
et satisfactio exterior non imputelur, quaritur cur 

eonalitas cui pro peccatoaidictisumusnon tollatur. 
ocideotradunt fieri sancti, quia si a pena homines 
per Baptismum liberarentur,ipsam putarent Baptis- 
mi pretium, noneternum regnum. Ideo solutoreatu 
ati, temporalis pena tamen manet,utilla vita stu- 
iosiusquaratur,que erit& ponis omnibus aliena. 
Ideoetiam manet, ut sit fideli et certandi materia, et 
vincendioccasio,qui non vinceretsi non pugnaret,neo 


(45) Tom. 4 non longe a fine commentarii ad c. 
42 ad Rom. 


SENTENTIARUM LIDRd QUATUOR. — LIB. IV, DIST. V. 


830 


pugnaret si in Baptismo fieret immortalis. (Ibid., 

ib. 1 de summo Bono, c. 24 

Cujus rei Baptismus, qui dalur jam justo, sit sacra- 
mentum. 

7. Si queritur cujus rei Baptismus ille sit sacra- 
mentum,qui daturjam justo,dicimussacramentum 
esse et roi que precessit,id est, remissionis ante per 
fidem dute,et remissionis temporalis poene sive pec- 
cati si habetur,si quod interim committitur, et no- 
vitatis ac omnis gratia ibi prestite. Omnis etenim 
rei signum est,cujus causa est,Nec mireris rem ali- 
quando praecedere sacramentum, cum aliquando 
etiam longe post sequatur, ut in illis qui fide acce- 
dunt,quibus, cum postea ponituerint,incipiet Bap- 
tismus prodesse ; in quibus fuit Baptismus sacra- 
mentum hujus sanctificationis quam penitendo ha- 
bent.Sed si nunquam poniterent,nec a figmento re- 
cederent, cujus rei sacranientum esse Baptismus ab 
illis susceptus ? Potest dici : Rei que ibi fieret, si 
non eorum enormitas impediret. 

Si parvulis datur in Daptismo gratia qua possunt in 
majori ctae proficere. 
8. Solet etiam queri si parvulis in Baptismo datur 
ratia qua, cum tempus habuerint utendi libero ar- 
itrio, possint bene velle et operari. De adultis 
enim quidigne recipiunt sacramentum non ambigi- 
tur quin gratiam operantem et cooperantem perce- 
perit; qua in vacuum eis cedit,si per liberum ar- 

itirium post mortaliter deliquerint,qui merito pec- 
cati gratiam appositam perdunt. Unde dicuntur con- 
tumeliam Spiritui sancto facere,etipsum a se fugare. 
De parvulis vero qui nondum rationeutuntur,qua- 
slio est an in Baptismo receperint gratiam, qua ad 
Inajorem venientes etatem possint velle et operari 
bonum.Videtur quod non receperint,quia gratiailla 
charitas est et fides que voluntatem praeparat et ad- 
juvat.Sed quis dixerit eos accepisse fidem et charita- 
tem? Si vero gratiam non acceperint,qua bene ope- 
rari possunt cum fuerint adulti; non ergosufficiteis 
in hoc statu gratia in Bapttsmo data, nec per illam 
possunt modo boni esse,nisi aliaaddatur; que si non 
additur,non est ex eorum culpa,quiajustificati sunt 
& peccato.Quidam putant gratiam operantem et coo- 
perantem cunctis parvulisin Baptismo dariin mune- 
re, nonin usu, ut cum ad majorem venerint etatem, 
ex munere sortiantur usum, nisi per liberum arbi- 
trium usum muneris extinguant peccando; et ita ex 
culpa eorum est, non ex defectu gratio quod mali 
fiunt, qui ex Dei munere valentes habere usum bo- 
num, per libeium arbitrium renuerunt, et usum 
pravum elegerunt. 


DISTINCTIO V. 
QUOD BAPTISMUS /£QUE SANCTUS EST A BONO ET A 
MALO DATUS BONO VEL MYLO. 

1. Post hec sciendum est sacramentum Baptismi 

a boniseta malis ministris dari, sicuta boniseta ma- 
lis sumitur. Nec melior est Baptismus qui per melio- 
rem datur, nec minus bonus qui per minus bonum 
datur,nec malusqui per malum datur,nec majus mu- 
nus datur in Baptismo dato abono,nec minus in Ba- 
tismo datoamalo, sed equale, quia nonest munus 
hominis,sed Dei,quod totum subditis declaratur tes- 
timoniis. August.,super Joan., tractatu 5, ait: Ba- 
ptismus talis est qualis ille in cujus potestate datur. 
non qualis est ille per cujus ministerium datur. Item, 
lib.2contro Cresconium grammaticum,c.6 : Prorsus 
fieri potest, ut aliqui verum habeant Baptismum,et 
non habeant veram (idem.Item,super Joan.tractatu 
6: Si inter bonos ministros cum sitalius alio melior, 
non est melior Baptismus qui per meliorem datur ; 
nullo modo malus est qui etiam per malum datur, 
uia idem Baptismus datur, et ideo per ministros 
dispares Dei munus est equale,quia nonillorum sed 
ejus est. ltem, ibid., tract. 5, post medium : Cum 
baptizat malus,illud quod datum est,untim est,neo 
impar propter impares ministros,sed par et quale 
propter hoc, hic est qui baptizat. Item, ibid : Ego 


Bói 


dico,et nos dicimus omnes, quia justos oportet esse 
per quos baptizatur: justos oportetesse tanti judicis 
ministros.Sint ministri just si volunt.Siautem no- 
luerint esse justi quisedentin cathedra Moysi,secu- 
rum me facit magister meus,scilicet Christus, dequo 
Spiritus sanctus dicit, Joan. 1: Hic est qui baptizat. 
]tem,ibid.,tract.5,non longe a fine : Quos baptizavit 
Judas, Christus baptizavit. Si quos ergo baptizavit 
ebriogus,homicida,adulter,si Christi erat Baptismus, 
Christus baptizavit.Non timeo adulterum,necebrio- 
sum, nec homicidam, quia columbam attendo per 

uam mihi dicitur : Hic est qui baptizat.ltem, super 

oan. 5,in fine: Homicida dedit Baptismum Christi ; 
quod s&cramentum tam sanctum est,ut nec homicida 
ministrantc polluatur. Item ,inlib.de Fide ad Petrum, 
c.8,versus finem : Si in heresi quacumque vel sohi- 
gmate quisquam in nomine Patris et Filii et Spiritus 
sancti Baptismisacramentum acceperit,integrum sa- 
cramentum accepit ; sed salutem,que virtusest sa- 
cramenti,non habebit si extra Ecclesiam catholicam 
ipsum sacramentum habuerit. Debet ergo ad Eccle- 
slamredire,non ut sacramentum Baptiasmiiterum ac- 
cipiat, quod nemo debet inaliquo repetere,sed utin g0- 
cietate catholica vitam accipiat. Baptismusenim extra 
Ecclesiam nequit prodesse. Ibi enim cuique prodesse 
potest Baptismus, ubi potest prodesse eleemosyna, 
scilicet in Ecclesia.1tem Isid. Romanus pontifex non 
hominem judicat qui baptizat,sed Spiritum Dei sub- 
ministrare gratiam Baptismi, licet paganus sit qui 
baptizat.In his perspicue cernis Baptismum verum 
bonis et malis dari,et & bonis et a malis; et ipsum 
tamen eque sanctum esse, et munus ejus equale 
in bonis,sive a bonis, sive a malis baptizentur. 


De polestate Baptismi et ministerio. 

2.Quia ministerium tantum habent,non potestatem 
Baptismi.Potestatem enim sihi retinuit. Buod novit 
Joannes cum vidit columbam descendentem super 
Christum; unde August.,de Cons., dist.A,tract. sup. 
rimum cap.Joan.: Quid noverat Joannes Baptista? 
ominum. Quid non noverat? potestatem dominici 
Baptismiin nullum hominem a Dominotransituram, 
sed ministerium plane trsnsiturum ;potestatem a Do- 
mino in neminem,sed ministerium in bonos et ma- 
los.Non exhorreat columba ministerium malorum ; 
respiciat potestatem Domini.Quid facit ibi minister 
malus, ubi bonus est Dominus ? Neque qui plantat, 
est aliquid,neque qui rigat ; sed qui incrementum dat, 
Deus, 1 Cor. 3. $1 superbus fuerit minister, cum 
diabolo computatur, sed non contaminatur donum 
Christi; quod perillum fluit,purum est.Per lapideum 
canalem transit aqua ad areolas ; in canali lapideo 
nil generatur, sed hortus fructus plurimos affert. 
Aug.,tractatu 9 sup. Joan.,post mediumtractatus 1. 
Hab. nt ergo non modo boni,sed etiam mali, minis- 
terium baptizandi, sed neuter potestatem Baptismi. 
Ministeri: m enim dedit Christus servis,sed potesta- 
tem sibi retiruit,quam si vellet poterat servis dare, 
ut servus daret Baptismum suum tanquam vice sua. 
Et potestatem suam constituere poterat in aliquo vel 
in aliquibus servis, ut tanta vis esset in Baptismo 
servi quanta est in Baptismo Don.ini; sed noluit,ne 
servus in servo spem poneret.Baptizat servusut mi- 
nister, baptizat Dominus tanquam potestatem ha- 
bens ; quam si.daret servis, utscilicetipsorum esset 
uod Domini erat,tot essent Baptismi quot servi; ut 
sicut dicius est baptismus Joannis, sic diceretur ba- 
tismus Petri vel Pauli. Quod ne fieret, retinuit sibi 
ominus potestatem Baptismi, servis autem minis- 
terium dedit.Si ergo servus dicit se baptizare, recte 
dicit,sed tanquam minister baptizat,et ideo non dif- 
fert sivebonus sive malus baptizet.Inde etiam nemo 
dicit,baptismus meus,cum tamen dicat Evangelium 
meum,prudentiaimea,licet sintheca Deo in quibus 
differentia est. Alius enim alio melius operatur in 
evangelizando, ct alius alio prudentior est.Alius au- 
tem alio magis minusve bsptizatus sive ab inferiori 

sive a majori baptizetur, dici non potest. 


.X. PETRI LOMBARDI. 


852^ 


Qna fuit potestas Baptismi quam potuit Christus dare 
servis. 

3. Hic queriturquesitilla potestas Baptismi quam 
Christus sibi retinuit, et potuit dareservis. Hec est, 
ut plurimi volunt,potestas dimittendi peccata in Ba- 
ptismo ; sed potestas dimittendi peccata que in Deo 
est, Deus est. Ideo alii dicunt hanc potestatem non 
potuisse dare alicai servorum, quia nulli potuit dare 
ut esset quod ipse est, vel ut. haberet essentiam 
qnam ipse habet, cui hoc est esse quod posse. Dicunt 
enim : Si hanc potentiam alicui dare potuit,potuit ei 
dare creaturas creare,quia non est hoc majoris po- 
tentia quam illud. Ad quod dici potest quia potuit. 
eis dare potentiam dimittendi peccata, non tamen 
ipsam eamdem qua ipse potens est, sed potentiam 
creatam qua servus posset dimittere peccata(46);non 
tamen ut auctor remissionis,sed ut minister,nec ta- 
men sine Deo auctore ; ut sicutin ministerio habetex- 
terius sanctificare, itain ministerio haberet interius 
mundare ; et sicut illud facit Deo auctore, qui cum 
eo operatur illud exterius, ita interius mundaret Deo 
auctore,qui ejus verbo velut quodam ministerio ute- 
retur.Item etiam posset Deus per aliquem creare ali- 
qua,non per eum tanquam auctorem,sed ministrum 
cum quo et in quo operaretur, sicut in bonis operi- 
bus nostris ipse operatur, et nos ; necipse tantum 
nec nos tantum, sed ipse nobiscum et in nobis ; et 
tamen inillisagendis ministriejus sumus,non aucto- 
res.Ita ergo potuit dare servo potestatem dimittendi 
peccata in Baptismo, id est,ut in mundatione inte- 
riori servus cum Domino operaretur,non servus sine 
Domino ; nec Dominussine servo, sed Dominus cum 
servo et in servo ; sicut in exteriori ministerio Domi- 
nus8 operatur cum servo. Unde et Dominus dicitur 
sanctificareet servus; sed Dominus invisibiligratia, 
servus visibili sacramento, unde Aug. super Levit. : 
Dominus ait : Ego Dominus qui sanctifico.Et de Moyse 
etiam dictum est Exod.10 : Et sancttificabis eum.Sed 
Moyses sanctificat visibilibus sacramentis,per mini- 
sterium ; Dominus autem invisibili gratia,per Spiri- 
tum,ubi est totusfructus visibilium sacramentorum. 
Sine hac sanctificatione visibilia sacramenta nil pro- 
sunt.Si quis hoc melius aperire poterit,non invideo. 

DISTINCTIO VI. 
QUIBUS LICEAT BAPTIZARE. 

1. Nunc quibus liceat baptizare addamus. De hoc 
Isidorus ait, lib. de Offic. 2: Constat Baptismum 
solissacerdotibus esse traditum ; ejusque ministe- 
rium necipsis diaconibus implere estlicitum absque 
episcopo vel presbytero, nisi procul absentibus, ulti- 
ma languoris cogat necessitas; quod etiam laicis fide- 
libus permittitur. Ex concilio Carthaginensi quinto. 
Item: Mulier,quamvis sancta, baptizare non presu- 
mat,nisi necessitate cogente.De illis vero qui ab hzre- 
ticis baptizantur utrum rebaptizandi sint,queri solet. 
Ad quod breviterdicimus quia quicumquesiltqui ba- 
ptizet, siservatur forma a Christotradita, verum ba- 
prismum dat ;etideo quiillum sumit non debet re- 

aptizari.Unde Beda: Sive hereticus, sive schisma- 
ticus,sive facinorosus, quisquein confessione sanctae 
Trinitatis baptizet ; non valet ille qui baptizatus est 
a nobis Catholicis rebaptizari,ne confessio et Trini- 
tatis invocatio videatur annullari.Item Aug.: Quam- 
vis unum sit baptisma et haereticorum, scilicet eo- 
rum quiin nomine Patris,et Filii, et Spiritus sancti 
baptizant,et Ecclesie catholice,qui tamen foris Ec- 
clesiam baptizantur,non sumuntad salutem Bapti- 
amum, sed ad perniciem ; habentes formam sacra- 
menti, virtutem autem ejusabneganteset ideo Eccle- 
siam non eos rebaptizat,quiain nomine Trinitatis ba- 
ptizati gunt ; et ipsaest forma sacramenti. Item : Re- 

aptizare hzreticum qui hec sanctificationis signa 

erceperit, omnino peccatum est ; catholicum vero, 
immanissimum scelus est. Ex his aperte colligitur, 

uod qui etiam ab heretiois baptizati sunt servato 
charactere Christi, rebaptizandi non sunt; sed tantum 


(46) Hic Magister non tenetur. 


a53 


impositione manus reconciliandi, ut Spiritum sanc- 
turi accipiantet insignum detestationis hereticorum 
Sunttamen nonnulli doctorum, ut Cyprianus et alii 
quidam,qui dicere videntur ab hereticis non posse 
tradi baptismum, et eosesse rebaptizandos cum ve- 
niuntad Ecclesiam,qui abillis dicuntur baptizati. Sed 
hocdeillis verumest, qui extraformam Ecclesie bap- 
tizare presumunt. Cyprianustamen ibia veritate de- 
viasse videtur, qui ait de heretico: Quomodosanctifi- 
careaquam potest cum ipseimmundusest, et apud 
quemSpiritus sanctusnonest? cum Dominusdicat in 
lege: Quzcumque tetigerit immundus, immunda erunt; 
quis potest dare quod ipse non habet?Hoc vero ex igno- 
rantia eum dixisse Aug. innuitdicens: Martyrem Cy- 
prianum gloriosum, quiapud hereticos vel schisma- 
ticos datum Baptismum nolebat cognoscere, cum eos 
nimis detestaretur, tanta ejus merita usque ad trium - 

hum martyrii secutasuntutetcharitatis qua excelle- 

at luceobumbratioillaf ugaretur, etsiquid pugnan- 
dum erat,passionis falcetolleretur. Nec nos qui Bap- 
tismi veritatem et hereticorum iniquitatem agnos- 
cimus, ideo Cypriano meliores sumus, sicut nec 
Petro, quia gentes judaizare non cogimus. 

uod nuilus in materno utero baptizetur. 

2. Hoc etiam sciendum est, quod licet ter immer- 

patur propter mysterium Trinitatis, tamen unum 

aptisma reputatur.Illud etiam ignorandum non est, 
quod in materno utero nullus baptizari potest etiamsi 
mater baptizetur, undeIsid., lib. de summo Bono,c. 
24. Qui in maternis uteris sunt, ideo baptizari non 
possunt, quia qui natus adhuc secundum Adam non 
est, secundum Christum non potest renasci; neque 
regeneratio in eum dici potest, quem generatio non 
precessit.Item Aug. ad Dardanum: Non potest quis- 

uam renasci antequam natus sit. Si vero opponitur 
de Jeremia et deJoanne Baptista, quia ab utero san- 
ctificati leguntur, quod etiam de Jacob quidam pu- 
tant, dicimus, si sanctificatio ibi accipitur interior 
emundalio,in miraculis divine potentic esse haben- 
dum, ut Aug. ait, ambigue super hoc loquens. Si 
usque adeo,inquit, in illo puero acceleratus est usus 
rationis et voluntatis, ut intra materna viscera jam 
posset agnoscere et credere, quod in aliis parvulis 
expectat etas ut possint,in miraculis habendum esse 
divine potentis. non ad humane tradendum exem- 
plum nature. Nam quando voluit Deus, etiam ju- 
mentum locutum est. Idem : De Jeremia legitur: 
Priusquam exires de ventre; sanctificavi te ; illa tamen 
sanctificatio quaefficimur templum Dei,non nisi re- 
natorum est. Nisi enim quis renatus fuerit ex aqua et 
Spiritu sancto, non potesl intrare in regnum Dei. Nemo 
autem renasciturnisi prius nascatur. Undeilla sancti- 
ficatiopotestsecundum predestinationem accipi Ecce 
videtur dubitanter loqui, qui etiam dicit:Nou dictum 
est quia credidit infans in utero, sed exullavit ; nec 
Elisabeth dicit : Exsultavit in fide, sed : Exultavit in 
ulero meo. Et potuit esse hec sanctificatio, tanto rei 
& majori cognoscendze indicium, non a parvulo co- 
gnita.Absque assertione de hac sanctiflcationeloqui- 
tur,non deliniens qualiter intelligenda sit illa sancti- 
ficatio, an sit signum future rei, an veritas justifi - 
cationis per Spiritum facte. Sed melius est ut dica- 
musillospreter communem |legemiin uteris justifica- 
tos, et gratia preventos dimissis omnibus peccntis; 
quod etiam multis sanctorum testimoniis edocetur. 

Si Baptismus sit verbis corrupte prolatis. 

3. Quiri etiam solet si corrupte proferantur verba 
illa, an Baptismus sit. De hoc Zacharias Bonifacio 
scribit:Retulerunt mihi nuntii tui quod fuerit sacer- 
dos in eadem provincia,quiLatinam linquam penitus 
ignorabat; et dum baptizaret,nescius Latini eloqui , 
infringens linguam diceret: Baptizo te in nomine 
Patria,et Filia,et Spiritussancta; et propter hoc con- 
siderasti rebaptizare. Sed si ille qui baptizavit, non 
errorem inducens velheresim,sed pro solai norantia 
Romane locutioris, infringendo linguam baptizans 
dixisset,non possumus consentire ut denuo baptizen- 
tur. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. VI. 


851. 


Leo Papa. 
' 4. Preterea sciendum est quod illi dequibus nulla 
extant indiciainter propinquos vel domesticos vel vi- 
cinos à quibus baptizati fuisse doceantur, agendum 
est ut renascantur ne pereant; in quibus quod non 
ostenditur gestum, ratio sinit ut videatur iteratum. 
Conferendum eis videtur, quod collatum esse nesci- 
tur, quia non temeritas intervenit presumptionis, 
ubi est diligentia pietatis. 
De illo qui pro ludo immergitur. 

9. Solet etiam queri de illo qui jocans, sicut mi- 
mus,commemoratione tamen Trinitatis immergitur, 
utrum baptizatus sit.Hoc autem Aug., tom 2, epist. 
223., ad Bonif., non definit, ita inquiens : Si totum 
ludicre et mimice et joculariter ageretur, utrum ap- 

robandus esset Baptismus qui sic daretur,divinum 
judicium per alicujus revelationis miraculum ora- 
tioneimplorandum essecenserem.Videtartamen sa- 
pientibus non fuisse baptisma, ut cum aliqui in bal- 
neum vel in flumen merguntur in nomine Trinitatis, 
non est tamen baptismus, quia non intentione bap- 
tizandi illud geritur. Nam in hoc et in aliis sacra- 
mentis sicut forma est servanda, ita et intentio illud 
celebrandi est habenda. Illud etiam non te moveat, 
uod quidam non ea fide parvulos ad Baptismum 
erunt, ut per Spiritum ad vitam regenerentur eter- 
nam;sed eosputanthoc remedio temporalem accipere 
sanitatem; nonenim propterea illinon regenerantur, 
quia nec ab illis hac intentione offeruntur. 


Quod duo tempora erant in quibvs baptixabantur homines 


6. Agnoscendum est etiam in baptizandis electis 
duo tempora esse servanda, id est, Pascha et Pente- 
costen,utinsabbato Pasche vel Pedtecostes Baptismi 
sacramentum celebretur.Qui vero necessitate mortis 
vel periculi urgentur,omni tempore debent baptizari. 


De responsione patrinorum. 
7.PorrocunctiadBaptismum venientes fidem suam 
profiteri debent etexponere ad quod petendum vene- 
rint ad ecclesiam. Undeetiam a ba tizandoqusritur: 
Quid venisti ad ecclesiam petere? Qui, si adultus est, 
pro se respondet: Fidem, id est, sacramentum fidei 
et doctrinam.Ita etiam per singula interrogatus,res- 
pondet se credere in Patrem, et Filium, et Spiritum 
sanctum. Si autem parvulus est, non valens credere 
vel loqui, alius pro eo respondet. Unde Isidorus, lib. 
de Oftic., c. 24: Parvuli alio profitente baptizantur, 
qui adhuc loqui vel credere nesciunt: sicut etiam pro 
egris, mutis, vel surdis alius profitetur dum bapti- 
zantur, sic et de ponitentibus agendum est.Si vero 
ro eo qui respondere potest, alius respondeat, non 
itidem valet, sicut dictum est. /Etatem habet, pro se 
loquatur. Si vero queritur ex quo sensu pro parvulo 
dicatur : Credo, vel: Fidem peto, dicimus de sacra- 
mento fidei id esse intelligendum, quod respondetur 
petere cum deferturad ecclesiam,et habere fidem cum 
aptizatur; utsitsensus cum dicitur: Fidem peto, id 
est,sacramentum fidei presto sum recipere:Credo, id 
est sacramentum fidei suscipio;quod est:Hic parvulus 
presto est sacramentum fidei accipere. Unde Aug., 
epist.23,ad Bonif: Nihil est aliud crederequam fidem 
habere:et ideo cum respondeturcredere parvulus,qui 
fidei nondum effectum habet, respondetur fidem ha- 
bere propter fidei sacramentum, et convertere se ad 
Dcum propter conversionis sacramcntum.Sed adhuc 
queritur ex quo sensu pro parvulo respondeatur:Cre- 
oinDeum Patrem,etin Jesum Christum, etin Spiri- 
tum sanctum. Numquid de sacramento fidei, an de 
fide mentis ibi agitur? Si de sacramento, cur nomi- 
natim distinguuntur persone?Si vero de fidei affectu, 
uomodo verum est,cum ea parvulus careat?An illud 
acturus parvulus spondetur cum creverit, sicut et 
omnibus pompis diaboli spondetur abrenuntiare, 
quod si non servaverit factus adultus,tenebitur ipse, 
vel sponsor? Sane etiam dici potest ibi sponderi pro 
arvulo,qui ad majorem wtatem,si venerit,et pompis 
iaboli renuntiabit,etsanam fidemtenebit cujustunc 
sacramentum reoipit.Hac autem sponsione parvulus 


^4 
1 


655 


pro quo fit, tenebitur, non sponsor, si tamen ut cau- 
io impleatur, quantum in se est, operam dederit, 
quia exigitur à patrino, ut sit. diligens circa eum 
pro quo spondit sollicitudo. De hoo Aug.: Certissi- 
mam emisistis cautionem, qua renuntiare pompis 
diaboli spopondistis. 

De catechismo el exorcismo. 

8. Illaauterr interrogatio et responsio fidei fit inca- 
techismo, cui additur exorcismus. Ante Baptismum 
enim fit catechismus et exorcismus, post catechis- 
mum sequiturexorcismus,ut ab eoqui jam fide ins- 
tructus est,adveraaria virtus pellatur. Exorcismus de 
Greco diciturin Latinumadjurato;catechismus,tns- 
tructio: catechizare estinstruere,ut deSymboloaeru- 
dimentis fidei. Exorcizareestadjurare, ut: Exi ab eo, 
spiritusimmunde.Symbolumestsignum velcollatio. 
Bignum,quia eo fideles ad infidelibus discernuntur; 
collatio quiaibi totiusfidei sufflcientia etintegritas est 
collata. Catechismus et exorcismus neophytorum 
sunt,magisque socramentalia quam sacramenta dici 
debent. Neophytus novitius interpretatur ve] rudis; et 
dicitur neophytus nuper ad fidem conversus, vel in 
disciplina religiose conversationis rudis. Hzc ergo 
precedunt Baptismum,non quod sineistisnon possit 
esse baptismus verus,sed ut baptizandus de fideins- 
lituatur, et sciat cui debitor fiat deinceps et diaboli 
potestas in eo minuatur.Unde Rabanus: Ante Baptis- 
mum, catechizandi debetin homine pravenire offi- 
cium; ut fidei catechumenus accipiat rudimentum, 
et sciat cui debitor flat deinceps. Item Augustinus: 
Parvuli exsufflantur et exorcizantur,ut ab eis pella- 
tur potestas diaboli,nejam contendat eos subvertere, 
.ne Baptismum consequantur. Non ergo ab infanti- 
bus creatura Dei efflatur vel exorcizatur, sed dia» 
bolus ut recedat ab homine. 

DISTINCTIO VII. 
DE CONFIRMATIONE. 

1. Nunc desacramento Confirmationis addendum 
est; de cujus virtute queri solet. Forma enim aperta 
est,scilicet verba qua dicit episcopus,cum baptizatos 
in frontibussacrosignatchrismate. Hoc sacramentum 
abaliis perfici non potest,nisi asummis sacerdotibus; 
nec tempore apostolorum ab aliis quam ab ipsis apo- 
stolis legitur peractum, nec abaliis quam ab illis qui 
locum eorum tenent, perfici potest aut debet. Nam si 
aliter presumptum fueritirntum habeturct vacuum, 
nec inter ecclesiastica reputabitur sacramenta.Licet 
autem presbyteris baptizatos tangere in pectoro,sed 
non chrismate signare in fronto. Virtus antem sacra- 
 mentiest donatio Spiritus sancti ad robur,qui in Ba- 
ptismo datus est ad remissionem. Unde Rabanus: A 
summo sacerdote perimpositionem manus Paracle- 
tus traditur baptizato, ut roboretur per Spiritum 
sanctum, ad predicandum aliis illud, quod ipse in 
Baptismo consecutus est. Item : Omnes fideles per 
manus impositionem episcoporum, post Baptismum 
accipere debent Spiritum sanotum, ut pleni Chris- 
tiani inveniantur. ] 

Melchiades in. Epist. ad Hisp. episcopos. 

2. Scitote utrumque esse magnum sacramentum, 
sed unum majori veneratione tenendum, sicut a ma- 
joribus datur.Ecce majus dicit sacramentum Confir- 
mationis; sed forte non ob majorem virtutem et uti- 
litatem quam conferat, sed quia adignioribus datur, 
et in digniore parte corporis fit,scilicet in fronte; vel 
forte quia majus augmentum virtutum prestat,licet 
Baptismus,plus ad remissionem valeat.Quod videtur 
innuere Rabanus dicens,in unctione Baptismi Spiri- 
tum sanctum descendere ad habitationem Deo con- 
secrandam. In hac vero, ejusdem septiformem grà- 
tiam, cum omni plenitudinesanctitatis ct virtutis ve- 
nireinhominem. Hocsacramentum tantum a jojunis 
accipi, et jcjunis tradi debet,sicut et Baptismus,nisi 
aliter cogat necessitas. Nec dobet iterari, sicut neo 
Baptismus, vel Ordo. Nulli enitn sacramento facienda 
est injuria; quoi fieri putatur,quando non iterandum 
iteratur. Sed ulruin aliqua vel nulla iterari possint, 


PETRI LOMBARDI. 


856 
quaestio est.Nam de Baptismo et Ordine quod non de- 
beant iterari,aperte Aug,dicit: Utrumquesacramen- 
tumest,et quadam consecratione datur, illud quidem 
cum baptizatur,illud vero cum ordinatur.Ideoque in 
Ecclesia catholica utrumque noa licet iterari, quia 
neutri facienda est injuria; quod indubitanteretiam 
de Confirmatione tenendum est. De aliis vero utrum 
iterari valeant vel debeant, postea disseremus. 
DISTINCTIO VII 
DE SACRAMENTO ALTARIS ET EUCHARISTLE. 

1. Post sacramentum Baptismi et Confirmationis 
Sequitur Eucharistie sacramentum. Per Baptismum 
mundamur,perEucharistiam in bonoconsummamurt 
Baptismus estus vitiorum extinguit, Eucharistia spi - 
ritualiter reficit. UndeexcellenterEucharistia dicitur, 
id est,bona gratia; quiain hoc sacramento non modo 
est argumentum virtutis et gratie,sed ille totus su- 
mitur,qui estfons et origo totiuB gratis.Cujus figura 
precessit, quando manna pluit Deus patribus in de- 
gero, qui quotidiano celi pascebantur alimento. 
Unde : Panem angelorum manducavit homo, Joan. 6. 
Sed tunc qui panem illum manducaverunt, mortui 
sunt. Iste vero punis vivus,qui de colo descendit, vitaan 
munde tribuit. Manna illud de oclo;hoc super coelum. 
Illud scatebat vermibus in diem alterum reservatum, 
hoc ab omni corruptione alienum. Quicumque reli- 
giose gustaverit, corruptionem non videbit. Illud da- 
tum fuitantiquis post transitum marisRubri,ubi sub- 
mersis /Egyptiis liberati sunt Hebrei, Exod. 10. Iia 
hoc ccleste manna, non nisi renatis prestari debet. 
Panis ille corporalis populum antiquum ad terram 
promissionis per desertum eduxit. Hac esca celestis 

ideles hujus seculi per desertum transeuntes in cc- 
lum subvehit. Unde recte viaticum appellatur,quia in 
vianos reficiens, usquein patriam deducit.Sicutergo 
in mari Rubro figura Baptismi precessit,ita in manna 
significatio dominici corporis. Hec duo sacramenta 
demonstrata suntubi delatereChristi sanguis et aqua 
profluxerunt, quia Christus persanguinem redemp- 
tionis, etaquam ablutionis nos redimere venit a dia- 
bolo eta pecoato; sicut Igraelitas per sanguinem apni 
paschalis ab exterminatore,et peraquam maris Rubri 
ab JEgyptiis liberavit. Hujus etiamsacramentiritum 
Melchisedech ostendit,ubi panem et vinum Abrahze 
obtulit. Unde, ut ait Ambros., de Sacramentis, lib. 4, 
cap. 3, intelligi datur anteriora esse.sacramenta 
Christianorum quam Judaeorum. 

De institutione sacramenti. 

2 Hicetiam alia consideranda occurrunt quatuor, 
scilicet,Sacramentum, institutio, forma et res.Sacra- 
mentum Dominus instituit, quoniam post typicum 
agnum corpus et sanguinem suum discipulis in ccena 
porrexit. Unde Eusebius Emisenus: Quia corpus as- 
sumptum ablaturus erat ab oculis, et illaturus side- 
ribus, necesse erat ut die cene sacramentum nobis 
corporis et sanguinis consecraret, ut coleretur ju- 

iter per mysterium quod semel offerebatur in pre- 
ium. 
De forma. 

3. Forma vero estquam ipse ibidem edidit dicens: 
Hoc esl corpus meum; et post: Hic est sanguis meus. 
Cum enim hec verba proferuntur, conversio fit panis 
et vini in substantiam corporis etsanguinis Christi; 
reliqua ad laudem Dei dicuntur.Unde Ámb.,im lib. de 
Sacram., |. 4, c. 4: Sermone Christi hoc eonficitur 
sacramentum, quiasermo Christi creaturam mutat; 
et sic ex pane fit corpus Christi,et vinum cum aqua 
in calicem missum fit sanguis consecretione verbi 
colestis. Consecratio quibus fit verbis? attende qua 
sunt verba: Accipite et comedite ex eo omnes; hoc est 
corpus meum, et iterum: Accipite et bibite ex hocommnes, 
hic est sunguis meus (Matt. 26). Per reliqua omnia 
qua dicuntur, laus Deo refertur, oratio premittitur 
pro populo, pro regibus.Item Aug.: Credendum est 
quod in illis verbis Christi sacramenta conficiantur: 
reliquaomnia nihil aliud sunt quam laudes, vel obse- 
crationes fidelium et petitiones.Ecoe que sit institu- 


851 


tio et forma hujus sacramenti. Ubi consideratione 
dignum est quare illud sacramentum postcenam de. 
dit discipulis.DominusigiturJesus ad invisibilia pa- 
terne majestatis migraturus, celebrato cum discipu- 
listypico pascha,quoddam memorialeeiscommenda- 
re volens,sub specie panis et vini corpus et sangui- 
nem suum ita eis tradidit,utostenderet legis veteris 
sacramenta,inter que precipuum eratagni paschalis 
sacrificium in morte sua terminari, ac legis nove sa- 
cramenta substitui; in quibus excellit mysterium 
Eucharistis.Ideo etiam post alia dedit, uthocunum 
arctius memorie discipulorum infigeretur,etab Ec- 
clesiadeinceps frequentaretur. Sed non exiude disci- 
plinam eanxitin posterum,ut post alios cibossuma- 
tur, sed potius ajejunis sumioportet,sicut Apostolus 
docet, ut singulari reverentia dijudicetur, id est, 
discernatur ab aliis cibis, quod Dominus apostolis 
disponendum reliquit. Unde August., epist. 118, ad 
Januar. : Apparet, cum primo acceperunt discipuli 
Eucharistiam, non eos accepisse jejunus : non ideo 
tamen calumniandum est universe Ecclesia, quod a 
jejunis sumitursemper. Placuitenim Spiritui sancto, 
ut in honore tanti sacramenti, prius in osChristiani 
deminicum corpus intraret quam alii cibi ; ideo ubi- 
que mos iste servatur. Nos enim quia post cibosde- 

it Dominus. Ideo pransi vel cenati illud accipore 
debent ut illi faciebant quos Apostolus redargnit. 
NamSalvator,quo vehementius commendaret myste- 
rii illius altitudinem, ultimum hoc voluit infigere 
cordibus, et memorie discipulorum, aquibus ad pas- 
sionem digressurus erat. Quo autem ordine deinceps 
sumeretur, apostolis, per quosecclesias dispositurus 
erat, reservavit docendum. 

De sacramento et rc. 

4. Nunc quid ibi sacramentum sit, et quid res, vi- 
deamus. Sacramentum eet invisibilis gratie visibilis 
forma. Formaergo "panis et vini que ibi videtur,est 
sacramentum, id est, signum sacre rei; quiapreter 
specrem quam ingerit sensibus,aliquid aliud facitin 
cognitionem venire. Tenent ergo species vocabula 
rerum que ante fuerunt, scilicet, paniset vini.Hujus 
autem sacramenti gemina est res; una, scilicet, con- 
lenta etsignificata; altera significata et non contenta. 
Res contenta et significata est caro Christi, quam de 
Virgine traxit, et sanguis quem pro nobis fudit. Res 
autem significata etnoncontentaestunitas Ecelesio 
in predestinatis, vocatis, justificatis, et glorificatis. 
Hecestduplex,caroChristi,etsanguis. UndeHioron., 
comment. ad cap. 1 Epist. ad Ephes. : Dupliciter,in- 
quit,intelligitur caro Christi et sanguis ejus: vel ita 
quia crucifixa est et sepulta, et sanguis qui militis 
lancea effusus est ; vcl illa spiritualia ac divina, de 
qua ipse ait, Joan. 6 : Caro mea vere est cibus, et 
sanguis meus vere est potus, et : Nisi manducaveritts 
carnem meam, et biberitis meum sangutnem,non hahe- 
bitis vitam in vobis. Sunt ergo hic tria distinguenda: 
unum,quod tantum est sacramentum: alterum,quod 
est sacramentum et res; et tertium, quod est res et 
nonsacramentum. Sacramentum et non res, est spe- 
cies visibilis panis et vini ; sacramentum et res, caro 
Christi propria et sanguis: res et non sacramentum, 
mystica ejus caro. Porroilla species visibilis, sacra- 
mentum est gemins rei;quia utramque rem significat 
et utriusque rei similitudinem gerit expressam. Nam 
Sicut panis prx ceteris cibis corpus reficit et susten- 
tat, et vinum hominem letificat atque inebriat, sic 
caro Ghristi interiorem hominem plus ceterisgratiis 
Bpiritualiter reficit et saginat. Unde, ps. 22 : Calix 
meus inebrians,.quam piveclarus est ! Habetetiam simi- 
litudinem cum re mystica, que est unitas fidelium: 
quia sicut et multis granis conficitur unus panis,et 
ex pluribusacinis vinumin unum confluit,sic ex mul- 
Gs fidelium personisunitaus ecclesiastica constat.Un- 
de Apostolus, 1 Cor. 10:Unus panis etunum corpus mul- 
li sumus, eto. Unde Aug., de Blasph.Spiritus sancti: 
Unus panis e£ unum corpus Ecclesia dicitur, pro eo 
quod sicut unus panis ex multis granis,et unum cor- 


* 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIBRI IL, DIST. IX. 


858 


pus ex multis membris componitur, sic Ecclesia ex 
multis fidelibus charitate copulante connectitur.Hoc 
mysterium pacis et unitatis nostre Christus in sua 
mensa consecravit: qui accipithoo mysterium unita- 
Lis, et non tenet vinculum pacis, non accipit hoe my- 
sterium pro se, sed contra se. Cujus eliam sacr&- 
mentum est corpus Christi proprium de Virgine 
sumptum; quia ut corpusChristi ex multis membris 
purissimis otimmaculatis constat,ita societas eccle- 
siaslicaex multis personis a criminali macula liberis 
consistit. In cujus rei typo facta est arca Dominide 
lignis sethim,qua sunt imputribilia, et alba spine 


similia. 
DISTINCTIO IX. 
DE DUOBUS MODIS MANDUCANDI. 


1. Et sicut due sunt res illius sacramenti, etiam 
duo modi manducandi : unus sacramentalis scilieet, 
quo boni et mali edunt; alter spiritualis,quo soli boni 
manducant.Unde Aug., de Verbis Domini,et deCon- 
sec., dist. 2, c. Quid est Christum : Quid est Christum 
manducare? Non est hocsolumin sacramento eorpus 
ejus accipere : multi enim indigne accipiunt; sed in 
ipso manere, et habere ipsum in se manentem. Spi- 
ritualiterenim manducat,qui in unitateChristi et Ec- 
clesie quam sacramentum significat,manet.Nam qui 
discordat a Christo, nec carnem Christi manducat, 
nec sanguinem bibit, etsi tante rei sacramentum ad 
judicium sui quotidie accipiat.Spiritualem mauduca- 
tionem Aug., tract. 25 super Joan., distinguens asa- 
oramentali, ait: Ui quid paras ventrem et dentem? 
crede, et manduocasti. Credere enim in eum, hoc est 
comedere panem et vinum. Qui credit in eum, man- 
ducat eum. Item, tract. 26 super Joan., et lib. de Re- 
medio Poenitentiae; de Consec., dist. 2, cap. (Juomo- 
do:Quomodo manducatus est Christus?Quomodoipse 
dicit, Joan. 6 : Qui manducat carnem meam, et bibit 
sanguinem meum, n me manet, et ego tn eo. Si in me 
manet, et ego in co, tunc bibit; qui vero non in me 
manet, nec ego in illo; et si accipit sacramentum,aoc- 

uiritmagnum tormentum.Item,de Consec. dist. 2 : 
Nulli ambigendum est tunc quemquam eorporis et 
sanguinis Domini participem fleri, quando Christi 
membrum efficitur; nec alienari ab illius panis eali- 
cisqueconsortio,etiamsi antequam illum panem edat 
etealicem bibat,de hocseouloin unitate corporisChri- 
aticonstitutusabscedat, quia illius sacramenti bene- 
(icio non privatur, quando ille habere hoc quod illud 
sacramentum signatinvenitur.In illo enim sacramen- 
to corpus et sanguinem suum nobis commendavit, 
quod et fecit nosipsos. Nam et nos corpus ipsius faeti 
sumus. Item, de Sacramentis fidelium : Qui diecor- 
dat a Christo non manducat carnem ejus, nec san- 
guinem bibit, etsi tante rei sacramentum ad judi- 
cium sibi quotidie &ccipit. 
De errore quorumdam qui dicunt a bonis tantum corpus 

Christi sumi. 

2. Hec verba et alia hujusmodi,ubi de spirituali 
manducationeagitur, quidam obtuso corde legentes, 
erroris caligine involuti sunt adeo ut presumpserint 
dicere corpus et sanguinem Christi a bonis tantum 
sumiet nonamalis. Sed indubitanter tenendum esta 
bonis sumi, non modo sacramentaliter, sed et spiri- 
tualiter;a malis vero tantum sacramentaliter,id est, 
geb sacramento, scilicet sub specie visibili carnem 
Christi de virgine sumptam, et sanguinem pro nobis 
fusum sumi;sed non mysticam,qua tantum bonorum 
est. Quod subditis probatur testimoniis.Gregor.:Est 

uidem in peccatoribus et indigne sumentibus vera 
Ghristi caro, et verus sanguis ; sed essentia, nonsa- 
lubri efficientia.Item August.,de Consec. ,dist. 2,cap. 
Quia passus, parag. Dominus noster : Multi indigne ac- 
cipiunt corpus Domini : de quibus Apostolus ait, 1 
Cor.11:Qui mundueat et bibit calicem Domini indigne, 
judicium sibi manducal et bibit. Per quod docemur 

uam sit cavendum male accipere bonum. Ecce enim 
hhetum est malum, dum male accipitur bonum; st- 


859 


cutecontra Apostolo factum estbonum,cum bene ac- 

cipitur malum,scilicet cum stimulus Satane patien- 

terportatur.Ergoet mala prosunt bonis,sicutangelus 

Satane Paulo, et sanctaobsunt malis; bonis sunt ad 

salutem, malis ad judicium. Unde qui manducat et 

bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit; non 
quia res illa mala est, sed quia malus male accipit 
uod bonum est. Idcm, de Consec., dist. 2, inlib. 4 

Dialogorum, super Joan. tract 26, post medium : [n- 

digne quis sumens corpus Christi,uon efficit ul quia 

malus est malum sit quod azcipit,vel quia nonad sa- 
lutem accipit,nil accipiat. Corpusenimetsanguis Do. 
mini nihilominus erat in illis, quibus ait Apostolus: 

Qui manducatindigne,etc.His aliisque pluribusaperte 

ostenditur,quod etiam a malis verum corpus Christi 

et sanguis sumitur ; sed sacramentaliter, non spiri. 
tualiter. 

De intelligentia quorumdam verborum ambiguorum. 
3.Secundumhos duos modos sumendi,inte ligentia 
uorumdam verborum ambiguedietorum distingen- 

da est. Ait enim Augustinus, tractatu super Joan. 6, 

post medium: Bonus accipit sacramentum et rem sa- 

cramenti, malus vero sacramentum, et non rem. Sa- 
cramentum hic dicit corpus Christi proprium,de vir- 

ine natum; rem vero, spiritualem Christi carnem. 

onus ergo utramque Christi carnem accipit; malus 
vero tantum sacramentum, id est,corpus Christi sub 
sacramento,et non rem spiritualem.Item, lib.de Ba- 
ptismo contra Donatistas 5, cap. 8: Non manducans 
manducat, et manducans non manducat, quia non 
manducans sacramentaliter, aliquando manducat 
gpiritualiter,eteconverso.Et qui manducantspiritua- 
liter,veritatem carnis et sanguinis dicuntur sumere, 
quia ipsam efficientiam habent,id est, remissionem 

eccatorum, pro qua videtur orari cum dicitur:Per- 
ficiant in nobis,Domine,quesumus,tua sacramenta 
quod continent, ut qnod nunc specie gerimus,rerum 
veritate capiamus. Rerum veritatem dicit ipsam effi- 
cientiam,quasi dicat: Per heec sacramenta presta ut 
sicut sacramentaliter carnem Christi sumimus, ita 
spiritualiter sumamus. Vel petitsacerdos ut Christus 
qui nunc vere sub specie panis et vini sumitur,ma- 
nifesta visione, sicut in essentiudivinitalis est, quan- 
doque accipiatur. Conetat ergo a bonis et a malis su- 

mi corpus Christi ; sed a bonis ad salutem, a malis 

ad perniciem. (Gregorius iu homilia paschali.) 


DISTINCTIO X. 
DE HAERESI ALIORUM QUI DICUNT CORPUS CHRISTI NON 
ESSE IN ALTARI NISI IN SIGNO. 


1. Sunt alii precedentium insaniam transcenden- 
tes,qui Dei virtutem juxta modum naturalium rerum 
metientes, audacius ac periculosius veritati contra- 
dicunt,asserentes in altari non essecorpus Christi vel 
sanguinem,necsubstantiam panis vel vin iin substan- 
tiam carnis et sanguinis converti, sed ita Christum 
dixisse : Hoc est corpus meum,sicut Apostolus dixit: 
Petraautem erat Christus.Dicunt enim ibi essecorpus 
Christi tantum in sacramento,id est,in signo,ettan- 
tum insigno maudncari a nobis.Qui errandioccasio- 
nem sumunt a verbis Veritatis, unde prima heresis 
facta est in discipulis Christi : Cum enim diceret: Nisi 
qui manducaverit carnem meam, et biberit sanguinem 
meum,non habebitvitam&ternam; illinon intelligentes 
dixerunt : Durus est hic sermo,quis potest eumaulire? 
et abierunt retro, llis discedentibus instruxit duode- 
cimqui remanserant. Spiritus estinquit, qui vivificat, 
caro nihil prodest; verba qua locutus sum vobis,sptritus 
et vita sunt. lntellexisti spiritualiter ? spiritus et vita 
sunt. Intellexisti carnaliter? etiam sic spiritus et vita 
sunt, sed ibi non sunt. Spiritualiter intellige qua lo- 
cutus sum.Non hoccorpus quod videtis manducaturi 
estis,et bibituri illum sanguinem quem effusuri sunt 
qui me crucifigent.Sacramentum aliquod vobis com- 
mendavi,spiritualiterintellectum viviflcabit vos;caro 
autem non prodestquidquam.Suntetiam ot alia,illo- 
rum insania fomitem ministrantia. Ait enim Aug., 


PETRI LOMBARDI. 


860. 
super psal. 34, non longo a fine enarrationis : Donec 
seculum finiatur, sursum est Dominus ; sed tamen 
etiam hic nobiscum est VeritasDominus.Corpus enim 
in quo resurrexit, in uno loco esse oportel; veritas 
autem ejus ubique diffusa est. Item, ad Dardanum, 
epist. 57. non longe a principto : Una persona est 
Deus et homo; ubique per id quod est Deus, in ccelo 
per id quod homo est Christus. Dicit etiam, Matth. 
26 : Pauperes semper habetis vobiscum,ne autem non 
semper habebitis. His aliisque utuntur prefati here- 
tici, in assertionem sui erroris. 
Determinatio praemissorum. . 

2. Que ex eadem ratione omnia accipienda sunt, 
non enim verbis his negatur verum corpus Christi a 
fidelibus sumi vel in altari esse, sed his Veritas ape- 
stolos,et in eis nos instruxit,quod ipsius corpus non 
per partes diecerptum,ut putaveruniilli discipuli qui 
retroierunt, sed integrum, nec visibiliter in. forma 
humana,sed invisibilitersub forma panis et vini cor- 
pus et sanguinem nobis traderet, quem sensum Áu- 
gust.confirmatdicens,in epistola ad [reneum:Ipsum 

uidem, et non ipsum corpus quod videbatur,man- 

ucatur; ipsum quidem, invisibiliter; non ipsum, vi- 
sibiliter. Item : Et si necesse est illud celebrari, ne- 
cesse est tamen invisibiliter intelligi. Ita etiam intel- 
ligendum est corpus Christi esse in uno loco,scilicet, 
visibiliter in forma humana, Veritas etenim ejus, id 
est, Divinitas, ubique est; Veritas etiam ejus, id est, 
verum corpus in omnialtari est, ubicumque celebra- 
tur.Sic eliam illud intelligendum est:Pauperes sem- 
per habelis vobiscum, me autem non semper habebitis, 
secundum corporalem presentiam.scilicet, quacum 
eis conversabatur. Similiter perid quod homoest,in 
colo, scilicet, visibiliter : invisibiliter autem est in 
altari, quia non in forma humana à paret,sed forma 
paniset vini operitur. Undeet invisibilis caro ejüs di- 
citur, que vere est in altari. Sed quia in specie sua 
non apparet, invisibili dlcitur; ait enim Aug., in lib. 
Sententiarum Prosperi : Hoc est quod dicimus,quod 
modisomnibusapprobare contendimus, sacrificium 
Ecclesie duobus confici, duobus constare ; visibili 
elementorum specie,et invisibili Domini nostriJesu 
Christi carne et sanguine; sacramento, et re sacra- 
menti, id est, corpore Christi; sicut et Christi perso- 
na constat et conficitur ex Deo et homine,cum Chri- 
stus sit verus Deuset bomo,quia omnis res illarum 
rerum naturamet veritatem in secontinet,ex quibus 
conficitur.Conficiturautem sacrificium Ecclesie duo- 
bus, sacramento, et re sacramenti, id est, corpore 
Christi. Est ergo sacramentum, et res sacramenti, 
idem corpus Chris:i. Ecce invisibilem dixit carnem 
Christi,quia forma panisoperta snmitur et tractatur. 
idemque, ibidem, corpus Christidixitesse sacramen- 
tum et rem;exqno confirmatur quod supra diximus. 
Deinde addit quod magis movet lectorem : Caro,in- 
quit, ejus est,quam sub forma panis opertam, in sa- 
cramento accipimus; et sanguis ejus, quem sub vini 
specie ac sapore potamus, caro videlicet curnis, et 
sanguis sacramentum estsanguinis,carne et sangui- 
ne, utroque invisibili,intelligibili, et spirituali signi- 
catur corpus Christi visibile et palpabile, plenum 
gratia et divina majestate. 

Que sit intelligentia pramissorum. 

3. Attende his diligenter quia tropo quodam utitur 
hic Aug., quo solent res significantes rerum sortiri 
vocabula quas siguiflcant. Hic enim visibilis species 
panis vocatur nomine carnis, et visibilis species vini 
nominesanguinis; invisibilis vero etintelligibilis di- 
citur caro Christi,quia secundum illam speciem non 
videtur caro, sed intelligitur; ita et sanguis.Caro er- 

o invisibilisdicitur eese sacramentum carnis visibi- 
i8, quia species panis, secundum quam illa non vi- 
detur caro, est sacramentum carnis visibilis, quia 
carne invisibili,id est, specie secundum quam caro 
Christi non videtur caro,significatur corpus Christi, 
quod est visibile palpabile, ubi in sua forma appa- 
ret. Ita et de sanguine accipi debet. Quem sengum 


861 
confirmatAug.,aperiensqualiterpredictaintelligen- 
da sint, quia obscure dixerat: consequenter dicens 
ita panem vocari corpus Christi, cum vere sit sacra- 
mentum corporis Christi quod in cruce positum est; 
sicut ipsaimmolatioque fit manibus sacerdotis, vo- 
caturChristi passio,non rei veritate,sed significandi 
mysterio;et sicut sacramentum fidci dicitur fides.Sa- 
lis responsum est hereticis et objectionibus eorum 
qui negant verum corpus Christi in altari esse,et pa- 
nem in corpus vel vinum in sanguinem mystica con- 
Becratione converti,dicentes:Quis audeat manducare 
Dominum suum? Quisetiam audeat dicere quotidie 
formari corpus Christi de materia vel substantia, 
ua non fuit caro Virginis? 
Á uctoritalibus probat verum corpus Christi esse in altari 
et in id panem convertit. 

4, Hec et his similia objiciuntilli,in divino myste- 
riolegem nature sectantes;quorum perfidiam subdi- 
ta convincunttestimonia.Aitenim Veritas, Matth. 26: 
Accipite, hoc est corpus meum; item Ambros., lib. de 
His qui mysteriis initiantur,cap.9: Si tantum valuit 
sermo Elie, ut ignem decalo deponeret; non valebit 
tantum sermoChristi,ut substantias mutet?De totius 
mundi operibus legitur quia ipse dizit, et facta sunt, 
etc. Sermo igitur, id est, Filius, qui potuitex nihilo 
facere quod non erat, non potest ea qua sunt in id 
mutare quod non erant? Non enim minus est creare 
quam mutare novas naturas rerum. Item, ibid.: Si 
ordinem quaerimus, viro mixta feminagenerare con- 
sueverat; liquet ergo quod preter nature ordinem 
Virgo generavit, et hoc quod conficlmus corpus ex 
Virgine est. Quid ergohicqueris natureordinemin 
Christi corpore, cum preter naturamsit ipse partus 
ex Virgine? Item, ibid.: Ante benedictionem, alia 
species nominatur, post consecrationem corpus signi- 
ficatur. Anteconsecrationem aliud dicitur, post con- 
secrationem sanguisnuncupatur. Tu dicis: Amen,id 
est: Verum est. Quod sermo sonat, affectus sentiat. 
Item Aug., in lib. Sentent. Prosperi: In specie panis 
et vini quam videmus,res invisibiles,id est, carnem 
et sanguinem, honoramus; nec similiter pendimus 
hasduas species,sicut ante consecralionem pendeba- 
mus,cum fideliter fateamurante consecrationem pa- 
nem esse et vinum, quod natura formavit;post con- 
secrationem vero carnem Christi etsanguinem,quod 
benedictio consecravit. Item Ambr., lib. de Sacram., 
c. 4: Panis esl in altari usitatus, ante verba sacra; 
ubi accessit consecratio,de pane fitChristi caro.Quo- 
modo autem potest quod panisest, essecorpus Chris- 
ti?Consecratione,qua fit sermoneChristi.Item,in ser- 
mone quodam de Verbis evang.: Si tanta vis est in 
sermone Domini, ut incipiant ese quae non erant; 
quanto magis operatoriusest utsint que erant,etin 
aliud commutentur? Et sic quod erat panis antecon- 
secrationem,jam corpus Christi est post consecratio- 
nem, quia sermo Christi creaturam mutat, et sic ex 
pane flt corpus Christi.et vinumcum aquaincalicem 
missum fitsanguis,cousecratione verbi celestis.Item 
Aug.: Sicut per Spiritum sanctum vera Christi caro 
Binecoitu creatur,ita pereumdem ex substantia panis 
et vini idem corpusChristiet sanguinis consecratur. 
CorpusChristi etsanguisvirtuteSpiritus sancti ex pa- 
nis viniquesubstantiaefficitur;figura vero est id quod 
exterius sentitur.ItemEusebius Emisenus:Invisibilis 
sacerdos visibiles creaturas in substantiam corporis 
et sanguinis sui. verbo suo, secreta potestate,com- 
mutat.Ex higaliisque pluribus constat verum corpus 
Christi et sanguinem in altari esse; imo integrum 
Christumibisub utraquespecie,etsubstantiam panis 
in corpus,vinique substantiam in sanguinem conver- 


ü. 
DISTINCTIO XI. 
DE MODIS CONVERSIONIS. 

4. Si autem queritur qualis sitilla conversio: an 
formalis, an substantialis, vel alterius generis, defi- 
nirenonsufficio.Formalem tamen non esse cognosco, 
quia species rerum que ante fuerant remanent, etsa- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV. DIST. XI. 


862 


or, et pondus. Quibusdam esse videtur substantia- 
is, discentibussic substantiam convertiin substan- 
tiam, ut hec essentialiter fiat illa. Cui sensui pre- ' 
misse austoritates consentire videntur. 
Opposilio. 

2. Sed huic sententie sic opponitur ab aliis: Si 
substantia panis, inquiunt, vel vini convertitur sub- 
stantialiter in corpus vel sanguinemChristi, quotidie 
fit aliqua substantia corpus vel sanguis Christi, quee 
ante non erat corpus; et bodie est aliquid corpus 
Christi, quod heri non erit: et quotidie augetur cor- 
pus Christi atque formatur de materia, de quacon- 
ceptione non fuit factum. Quibus hoc modo respon- 
deri potest: quia non ea ratione dicitur corpus Chri- 
sti confici verbo celesti, quod ipsum corpus in con- 
ceptu Virginis formatum deinceps formetur,sed quia 
substantia panis velvini, quie ante non fuerat corpus 
Christi vel sanguis, verbo coelesti fit corpus et san- 
guis. Et ideo sacerdotes dicuntur conficere corpus 

hristiet sanguinem,quia eorum ministerio substan- 
tia panis fitcaro,et substantia vini fit sanguis Christi; 
nec tamen aliquid additur corpori vel sanguini, neo 
augetur corpus Christi vel sanguis. 

Augustinus in libro Sentenltiarnm Prosperi. 

3. $1 vero queris modum quo id lieri possit, brevi- 
ter respondeo: Mysterium fideicredisalubriter potest, 
investigari salubriter non potest. Quod ergo corpus 
Christi, panis mutatione in id,non augmentatur,neo 
sanguis ex viniconversione,ejus voluntati et poten- 
tie adscribatur,qui idem corpus deVirgineeduxit;fit 
ergo substantia 1lla sine ejus augmento. Nec tamen 
concedunt quidam quod substantia panis aliquando 
fit caro Christi, etsi fiat caro Christi: sicut farina 
facta est panis, et aqua facta est vinum. nec tamen 
dicitur: Farina est panis, et aqua vinum. Alii vero 
concedunt,illud quod erat panis vel vinum post con- 
secrationem esse corpus etsanguinem;nontamen sge- 
quitur: Panis est caro Christi,vel: Vinum estsanguis 
quia substantia panis vel vini postquam facta est caro 

hristi velsanguis,non estsubstantia panis vel vini, 
ged caroetsanguis.Ideo distinguendum videtur,cum 
dicitur: Substantia panis, vel id quod erat panis, 
modo est corpus Christi, Manens enim panis non est 
corpus Christi. sed mutata in id quod facta est, est 
corpusChristi. Eec dicimussubstantiam panis vel vini 
materiam esse corporis vel sanguinis Domini, quia 
nondeeantde materia conformatur corpus; sed ipsa 
formatur in illud, et efficiturillud,unde Aug.,in fib. 
de Trinit. 3, c. 5:Corpus Christi dicimus illud, quod 
ex fructibus terre acceptum, et prece mystica conse- 
cratum sumimus in memoriam dominica passionis. 
Quod cum per manus hominis ad illam visibilem spe- 
ciem perducatur,non sanctificaturutsittam dignum 
sacrameetum, nisi operante invisibiliterSpiritu Dei. 

sserunl quidam dictum panem transire tn corpus. 
Christi. 

4. Quidamvero sic dicuntconversionem illam esse 
intelligendam, ut subillis accidentibus, sub quibus 
erat prius substantia panis et vini, post consecratio- 
nem sit substantia corporis et sanguinis; sic tamen, 
ut non eis afficiatur, et sic asserunt dictum panem 
transire in corpus Christi quia ubierat panis,nunc 
est corpus Christi. Quod si est, quid ergo sit desub- 
Btantia panis et vini? illi dicunt velinprejacentem 
materiam resolvi, vel in nihilum redigi. Alii vero pu- 
taverunt ibi substantiam panis et vini remanere, et 
ibidem corpus Christi esse et sanguinem, et hac ra- 
tione dici illam substantiam fleriistam,quia ubi est 
hec, est et illa, quod mirum est; et ipsam substan- 
tiam panis vel vini dicunt esse sacramentum. Sed 
quod nonsitibi substantia,nisi corpus Christiet san- 
guis; ex predictis et subditis aperte ostenditur. Ait 
enim Ambros., de Sacramentis et Allegat.: Panem 
istum quem suminus in myterio,illum intelligo uti- 
que qui manu sancti Spiritus formatus est in utero 

irginis, et igne passionis decoctus in ara crucis. 
Panis enim angelorum factus est cibus hominum, 


868 


Unde Veritas ait, Joan. 0: Ego sum panis vivus, qti 
de ecslo descendi; et iterum: Panis quem ego dabo, 
caro mea 6st, pro mundi vita, Ex his namque duabus 
sententiisaperte daturintelligi quia panis ille etiste, 
non duo,sed üunuspanis,unacaro procul dubio unum 
effioitur corpus.Illud vere,illud sane quod sumptum 
est de Virgine, quod resurrexit, et in coelum ascen- 
dit. Item Greg. in Hom. paschali: Quis fidelium ha- 
bere dubium possit,in ipsaimmolationis hora ad sa- 
cerdotis voeom colos aperiri,in illo Christi mysterio 
angelorum choros adesse, summa et ima sociari, 
unum qud ex invisibilibus atque visibilibus tieri? 
Idem: Éodem momento etin celum rapitur ministe- 
rio angelorum consociandum corpori Christi,et ante 
oculos eacerdotis in altari videtur. Sicut divinitas 
Verbi totum implet mundum, ita multis locis illud 
oorpus eonsecratur. Nec sunt tamen multa corpora 
Christi, eed unum corpuset unus sanguis. Ideoque 
give plussive minus quisinde percipiat.omnesaqua- 
liter corpusChristi intergerrime sumunt.Post conse- 
orationem ergo non est ibi substantia panis vel vini, 
licet species remaneant. Est enim ibi speoies panis 
et vini, eicut et sapor. Unde aliud videtur, aliud in- 
telligitur. 
Quare sub alia specie, 

5. Sub aliaautem specietribus decausis carnem et 
sanguinemtradidit.Christus,et deinceps sumendum 
instituit, ut fides, scilicet, haberet meritum, que 
est dehis que non videntur,quia fides non habet me- 
rüum, ubl humana ratio prebet experimentum. Et 
ideo etiam,ne abhorreret animus quod cerneret ocu- 
lus,quia ^on habemusin usu carnem crudam come- 
dere,et sanguinem bibere.Quia ergoChristum vocari 
dentibus fas non est, in mysterio carnem et sangui- 
nem nobis commendavit. Et etiam ideo, ne ab iucre- 
dulisreligioni christiane insultaretur. Unde August. 
de Cons., dist. 2, c. Sub figura: Nihil rationabilius. 

uam utsanguinissimilitudinem sumamus;utet ita 

eritas nondesit,et ridiculum nullum flat a paganis, 
quod eruorem occisi hominis bibamus. Ne ergo hoc 

eret,et ne velutiquidam horror etiam cruoris nobis 
esset, in similitudinemaccipimus sacrameatum. Ex 
premissis jam liquet, quaresub alia specie,et quare 
sub ista hoc sacramentum Dominusecelebraverit, et 
celebrari a nobis instituerit. 

Quare sub duplici specie. 

6. Sed quare sub duplici specie sumitur, cum sub 
alterutra totus sitChristus?Ut ostenderetur totam hu- 
manam naturam assumpsisse, ut totam redimeret. 
Panis enim ad carnem refertur, vinum ad animam, 
quia vinum operatur sanguinem, in quo sedes ani- 
me a physicis esse dicitur. Ideoergoin duabus spe- 
ciebus celebretur, ut anime et carnis susceptio in 
Ghristo, et utriusque liberatio in nobis significetur. 
Valet enim adtuitionem corporisetanim& quod per- 
cipimus, ut ait Ambros, commentario ad caput 10 
Epist.prioris,ad Hebreos,quiacaro Christi pro salute 
corporis sanguis vero proanima nosira offertur,sicut 
prefiguravit Moyses.Caro,inquit, pro corpore nostro 
offertur, sanguis pro anima; sed tamen sub utra- 
que speciesumitur;quod ad utramque valet,quia sub 
utraquosumiturChristus.Sed si in altera tantum su- 
meretur,ad alterius tantum,id est,anime vel corporis 
non utriusque pariter tuitionem valeresignificaretur. 
Sub utraquespecietamentotus sumiturChristus; nec 
pluesub utraque,nec minus subaltera tantum sumi- 
tur. Eadem enim ratio est(ut ait Hilarius, de Cons., 
dist. 2, c. Ubi pars est) in. corpore Christi, que in 
manna precessit. De quo dicitur, Exod. 10:Qui plus 
collegerat, non habuit amplius; nec qui minus parave- 
rat habuit minus.Et licet sub utraque specie sumatur 
totus Caristus, tamen non fit conversio panis nisi in 
carnem,nec vini nisi insanguinem. Nec debent dici 
duo sacraménta,sed unum,quia sub utraque specie 
idem sumitur.Neque debetiterari sacramentum,quia 
benedictio non repetitur super speciem eamdem.Ne- 
qae alie substantie in sacrificium veritatis offerri 


PETRI LOMBARDI. 


debent, quia de aliis non potes& eonaeorari earpug 
Ghristi vel sanguis. 
Quare aqua admisceatur. 

7. Àqua vero admiscenda est vino, quia aqua po- 
pulum signat,qui per Christi passionem redemp&us 
est.Calixergo dominicus,juxta canonum preceptum, 
aqua in vino mixtus debet offerri, quia vidergus in 
aqua populum intelligi, in vino ostendi sanguinem 
Christi.Cum ergo in calice vino aqua miscetur,Ghri- 
sto populus adunatur,etcredentium plebs ei in quera 
credit copulatur, que copulatio aque e& vini sic mi- 
scetur in calice Christi, ut mixtio illa non possit 8e- 
parari: Nam 8i vinum quis tantum offerat, sapguia 

hristi incipit esse sine nobis. 
Julius papa. 

8. Si xero querituran irritum sit quod geritur,si 
aqua pretermittatur,&udi quod sequiturin eadem ca- 
aone : Non potest, inquit,calix Dominiesseaqug sola 
aut vinum solum nisi utrumque misceatur.ItemCy- 
prianus, de Cons.dist.2, Non debes,et o. Sicujin sen- 
(tific.;Calix Domini non est aqua sola,ant vina ge 
lum, nisi utrumque misceatur; sicut nec eorpua Do- 
mini potest esse farina sola, nec &qua gola, nigi 
utrumque fuerit adunatum, et panis unius cn:npage 
solidatum.Si quis tamen non intendens introducere 
heresim, oblivione vel ignorantiaaquam prstermi- 
serit,non videtur esse irritum sacramentum;saed illg 
graviterestcorripiendus. Namet Graecorum Kcolesia 
nonapponereaquam dicitur.Quod etiam ez dietis Gy- 
pn ani videtur possecolligi;aitenim,deGons.dis4.2, c. 

IScriptura:8i quisde antecessoribus nostris vel igno- 
ranter vel simpliciter nou hoc servaverit, guod nas 
Bominus facere et exemplo et magisterio docuit, po- 
testsimplicitati ejus indulgentiaDomini venia conco- 
di.Nobis vero non potest ignosqi , qui nupo & Domino 
instructi sumus ut.calicemDomini cum vino mixtum , 
secundum quod Dominus obtulit, offeramus. Et hoo 
videtur,quod si quis simpliciter vel ignoranter vinym 
offerat sine aqna, sacramentum caníiciat.Aque yero 
nullatenus sine vino potest offerri in saariflein, nep 
panis nisi defrumento;nec granum frumenti,nisi xed- 
&aetum fuerit in panem; quia Christus ot pauem .ge 
dicit, et grano frumenti se comparat. Quod ergo au- 
pra dietum est,non possevinum solum offerri d - 
minarioportet:recipitenim exceptionem;Non potest. 
nisi simplioiter vel ignoranter fiat; vel non potesi,id 
est,non debet.Quibusdam tamen videtur hoo genare- 
liter verum. Colligitur etiam ex predictis, Ghni- 
stus vinum aqua mixtum dedit discipulis. Canpna 
verotalededit,quale tunc habuit,id est,mortele etim - 
passibile.Nunc vero sumitur a nobis imumostalo et ixa- 
passibile;nectamen majorem habet effieientiama. Eu- 
oharistia quoque intincta non debet dari populo. ppo 
supplemento communienis,quia non legiturGhristas 
alicui discipulorum praebuisse panem intigctum gigi 
Juda.Tunc vero non acoepit Judas norpus Chrigki, 
8ed tantum panem;corpus vero et sanguinem Ghristi 
ante cum aliis discipulis perceperat. 


DISTINCTIO XII. 
UBI ILLA ACCIDENTIA FUNDANTUA. 


1. Siautem quaritur de accidentibus que mremanpent, 
id est,de speciebus et sapore et pondere, in.quo eub- 
jecto fundentur, potius mihi videtur fateudum.exiele- 
re sine subjecto, quam esse in subjeoto,qnia ibi non 
est substantia, nisi corporis et sanguinis demábpicl, 
qua non afficiturillis acoidentibus.Non.enim cerpue 
Christi talem habet in se formam,sed qualis in judànio 
apparebit. Remanentergoilla acoidentia pes.8e aub- 
sistentia.ad mysterii ritum,ad gustue. fideique suffga- 
gium; quibus corpus Christi habens formam et na- 
turam suam tegitur, 

De fractione et: partitione. 

2. Soletetiam queride fractione et partitione quam 
ibi videtur fieri, utrum vera sit; et si ibi vera fractio 
est, cujus vei sit,vel in qua re fist.Curoqua nen sitibi 
aliasubstantiaquam(hrisli,siin piquanubsteniia 035 


' Botninum suum? ct tamen 


865 


illa ftactio,ih corpore Ghristi videtur esse.Sed e con- 
irá,cum ipsum corpus iricorruptibile sit(quiaimmor- 
tale et impassibile),in ipso non posse esse videtur. 
Nam et Christus redarguit carna&lem sensum discipu- 
lorutn; qui putabant caenem Ghristi sieut aliam in 
partesdividendam, et morsibus dilacerandam. Ideo 
Qquibasdam placet quod non sit ibi fractio sicut vide- 
tür bed dicitnr frangi,quia videtur frangi.Quibus ob- 
Jieitur qued ait &mbros.fNilfll falsi putandum est in 
sactificio veritatis; vel sicutfitin magorum prestigiis, 
übi delusidrie quadam falluntur oculi,ut videant esse 
tjuod non est. Ad hoocilli dicunt:Non fallit nos visus, 
feóé fallitur; quod esset, si crederetur ita frangi, ut 
videtur.Nec illusio est,quia ad utilitatem fidei, non 
&d debeptionem, ita fit; sient et Cbristum ostendit 
d'&obus discipulis in via in specie peregrini; nec in 
eU tamen talis forma erat,sed oculi eorum teneban- 
Utr ne eum apnoscerent. 
Aliorum opinio. 

8.Alii vero dicunt quod sicut ibi species panis est, 

'Bi hon bst ibi res ojus vel in qua sit illa species ; 


. tá est ibt fractio que non fit ia aliqua re,quia nihil 


ibi frangitur; quod mirabiliter Dei potentia fieri di- 
butit, tit ibi sit fractio,ubi nihil frangitur. 
Aliorum opinio. 

&. lii tradant corpus Ghr;sli essentialiter frangi et 
dividi, et tàien integrum et incorrüptibile existere. 
Quod se colligere asserunt ex confessione Berenga- 
vii,qUi confessus est coram Nicolao papa et pluribus 
episcopis panem et vinuin que in altari ponuntur, 
post consecrationem non solum sacramentum, sed 
étiam. verum eorpus et sanguinem Christi esse ; et 
*enbualiter non solum sub sacramento, sed in veri- 
t&te manibus sacerdotutn trettari et frangi, et fide- 
lieit dentibus atteri. 

Sententiu probabilior. 

9; Sed quia corpus Christi incorruptibile est,sane 
dici potest fraotio illa et partitio non in substantia 
Corporis sod in forma panis sacramentaliter fieri,ut 
Vér& fraetio et partitio sit ibi, quie fit non id substan- 
lia eorporis,sed in sacramento;id est,specie. Ne au- 
Yetn &yreris vel insultes si accidentia videantur fran- 
forum ibi sint sine subjecto;licet quidam asserantea 
"funduwr i* bere. Est ibi vera fractio et partitio,qua fit 
$h p&he, íd es, in forma panis.Unde Apostolus ait, 
4 €Oef.16: Panis quem frungimus,quia forma panie ibi 
fréitigitur et in pertes dividitur, Christus vero integer 
manét, et totws est in singulis. Unde Aug., in ser- 
fhótte de Verbis Evangelii : Quando Christus mandu- 
Uetet,vitu tnanducatur. Sed quis audeat manducare 
eritas invicem nos ad 
Yhauducandum ait,Joan. 6 : Qui manducat me, vivit 
phtopter me.Nec occiditur Ghristus ut manducetaür,sed 


: fhürtuos, vivificat ; quando manducatur, reficit, non 


Qleficit ; vivit manducatus,quia surrexit occisus;nec 

uando manducamus,partes de illo facimus,et qui- 
dem $£h 5ecreinento sic fit.Item,de Consecr.,dist.2: 
Nor«nt fideles quomodo manducent carnem Christi; 
unusquisque accipit partem suam : unde et ipsa gra- 
Ura partes vocantur.Per partes manducatur,et manet 
integer totus;per partes manducatur in sacramento, 


: et rnhnet integer totus in calo,manet integertotus in 


eorde tuo.Ideo ista dicuntur sacramenta.quia in eis 
aliad videtur,;et aliud intelligitur:videtur panis et ca- 
lit, q60d et oculi renuntiant; quod autem fides in- 
Strüéda postulat, panis est corpus Christi, calix est 
sarnguis.Ex his datur intelligi quod fractio et partes 
que ibi videntur fieri,in sacramento fiunt,id est,in 
specie visibili. Ideoque illa Berengarii verba ita dis- 
ünguenda Bumt,ut sensualiter non modo in sacra- 
menlo,sed in veritate dicatur corpus Christi tractari 
manibus sacerdotum; frangi vero et atteri dentibus, 
vere a duidom, $ed in s&cramento tantum. Vera ergo 
est E atttiitio et partitio; sed in singulis partibus to- 
£u& &át Ghristus.ÜUnde Hieron., in sermone quodam, 
et htbetür de Goneeor,, dist. 2, c.Singuli accipiant : 


Bniipdli acétplunt Ghristum Dominum;et in singulis 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1V, DIST. Xil. 


portionibus totus est; nec per singulas minuitur, 


integrum se praebet in singulis. ltem Hilarius : Ubi 
pars est corporis, ibi est et totum. 
Quid illae partes significent. 

6.Quid autem partes ille sipnificent,Sergius papa 
tradit, inquiens, de Consecr., dist. 2, c. Triforme : 
Triforme est corpus Christi.Pars oblata, in calicem 
missa, corpus Christi quod jam surrexit,monstrat ; 

ars comesta,ambulantera adhuc super terram; pars 
in altari usque ad (iae miss: remanens,corpus ja- 
cens in sepulcrosignificat, quia usque in finem seculi 
corporasanctorum in sepulcris erunt.Et sicut partes 
illa mysticam tenent significationem, ita etiam et 
fractio, passionis Christi et mortis est repreesentatio, 
unde ipse ait.Luc. 22 : Hoc facite tn neam commemo- 
rationem, id est, in memoriam passionis et mortis 
mese.Nam,ut ait Ambros., de Consecr., díst. 2. e. 
Non iste,quia in morte Christi liberati sumus,hujus 
inedendoet bibendo carnem et sanguinem ,memorés 
esse debemus.Sed caveat, quisque ne indigne perci- 
piat,quia judicium sibi manducat.Non enim est iste 
panis qui vadit in corpus,sed panis vilze sterne, qui 
anims nostre substantiam fulecit. Sic ergo vive, ut 
quotidie merearis accipere,nec uccedas indignus.In- 
dignus est,qui,alitercelebrat niysterium quam Chr - 
etus tradidit,vel qui habens mortale peccatum acce- 
dit. Ergo etsi sint peccata quotidiaua, ut non sint 
mortlifera,antequainaccedas dimitte debitoribustuib. 
Si dimittis,dimiLletur tibi ;ct sic securus accede. Pa- 
nis enim salutaris est, nou venenum.8Si ita accedis, 
spiritualiter manducus. Spiritualiter enim mandu- 
cat, qui innocentiam ad altare portat. 


Si tllud sit sacrificium,et si saepius immoletur Christus. 


7.Post hzc quaeritur si quod gerit sacerdos proprie 
dicatur sacrificium vel immolatio,et si Christus quo- 
lidie immoletur,vel semel tantum immolatus sit. Ad 
hoc breviter dici potest,illud quod offertur et conse- 
craiur a sacerdote vocari sacrificium et oblationem, 
quia memoria est et representatio veri sacrificii et 
sancte immolationis lacte in ara crucis. Et semel 
Christus mortuus in cruce est,ibique immolatus est 
insemetipso;quotidie autem immolaturin saoremena- 
to,quia in sacramenta recordatio fit illius quod fae- 
tum estsemel. UndeAug.,super psal.20:Certum habe- 
mus quia Christus resurgens ez mortuis jam non mori- 
tur,eto.;tamen ne obliviscamur quod semel factum 
est, in memoria nostra omni anno fit, scilicet, quo- 
ties pascha celebratur.Numquid quoties Gbristus oc- 
ciditur?sed tantum anniversaria recordatio represen- 
tat quod olim factum est, et sic nos facit moveri, 
tanquam videamus Dominum in cruce. Item in lib. 
Sententiarum Prosperi:Semel immolatus Christus in 
semetipso,et tamen quotidieimmolatur in shcramen- 
to. Quod sie intelligendum, quia in manifestatione 
corporiset distinctione membrorum semel tantum in 
cruce pependit,offerens se Deo Patri hostiam redem- 
pilonis efficacem eorum,scilicet.quos predestinavit. 
tem Ambrosius, super Epist. ad Hebr. : In Christo 
semel oblata est hostia ad salutem potens, quid ergo 
nos?Nonne persingulos dies offerimus?Etsi quotidie 
offeramus, ad recordationem ejus mortis fit;el una 
est hostia,non multe.Quomodo una,et non multe? 
quia semel immolatus est Christus.Hoc autem sacri- 
ficium exemplum est illius ; idipsum,et semperid- 
ipsum offertur, proinde hoc idem est, sacrificium ; 
alioquin dicetur, quoniam in multis locis offertur : 
Multisunt Christi;non,sed unus ubique est Christus, 
et hie plenum existens,etillic plenus:sicut quod ubi- 
que offerturunum est corpus,itaetunum Bacrificium. 
Christus hostiam obtulit; ipsam offerimus et nubo, 
sed quod nos agimus, recordatio est eaorificii. Nec 
causa sue infirmitatis repetitur, quia perficit homii- 
nem,sed nostme, qua quotidie peecamus. Ex his col- 
ligitur esse sacrificium et dici quod agitur in altari ; 
et Christum semel oblatum, et quotidie offerri, sed 
aliter tunc,aliter nuno. Et etiam que sit virtus hujuq 


861 


sacramenti ostenditur : remissio, scilicet, peccato rum 
venialium. et perfectio virtutis, 
De causa institutionis. 


8.Institutum est enim hoc sacramentum duabus de 
causis. In augmentum virtulis,scilicet, charitatis,et 
in medicinam quotidianae infirmitatis;unde Ambros., 
lib.de Sacram. 1. 4, c. 6 : 8i quoties effunditur sun- 
uis Christin remissionem peccatorum effunditur, 
debeo semper accipere, qui semper pecco, debeo 
semper habere medicinam.Item August. ,ad Januar., 
ibid. : Iteratur quotidie hec oblatio, licet Christus 
semel sit passus,quia quotidie peccamus peccatis,sine 
quibus mortalis in(ürmitas vivere non potest.Et quia 
quotidie labimur,quotidie Christus mystice immola- 
tur pro nobis.Dedit enim nobis hoc sacramentum sa- 
lutis,ut quia nos quotidie peccamus,et ille jam mori 
non potest,per hoc sacramentum remissionem con- 
sequamur.Üuotidie comeditur ipse et bibitur in veri- 
late, sed integer et vivus manet, ltem : Mysterium 
fidei dicitur,quia credere debes quod ibisalus nostra 
consistat.Bi autem quaeratur utrum quotidiecommu- 
nicandum sit,audi quid inde tradit August..lib. de 
ecclesiasticis Dogmatibus,c.55 : Quotidie,inquit,Eu- 
charistiam accipere, nec laudo,nec vitupero; omni- 
bus tamen dominicis diebus communicandum hor- 
tor.Si tamen mensin affectu peccandi est,gravari ma- 
is dico Eucharistiw perceptione,quam purificari.Et 
icet quis peccato mordeatur, si peccandi tamen de 
ceetero non habet voluntatem, et satisfaciat lacrimis 
et orationibus,accedat securus :8ed hoc de illo dico 
uem mortalia peccata non gravant.Si non frequen- 
tius,saltem ter in anno homines communicent, nisi 
forte quis criminalibus impediatur: in Pascha, scili- 
cet, et Pentecoste,et in Natali.Omnes eago commu- 
nicent,qui noluerint carere ecclesiasticis liminibus. 
(Fabianus papa, de Consecr., dist. 2, c. Si non.) 


DISTINCTIO XIII. 
8I HJERETICI ET EXCOMMUNICATI HOC SACRAMENTUM 
CONFICIANT. 


1. Solet etiam quaeri utrum pravi sacerdotes hoc 
sacramentum conficere queant. Ad quod dici potest 
quod aliqui,licet sint pravi,consecrant vere, scilicet, 
qui intus sunt nomine et sacramento,etsi non vita; 
quia non in merito consecrantis,sed in verbo effici- 
tur Creatoris;unde August.,in lib.de Corpore Domini: 
Intra catholicam Ecclesiam,in mysterio corporis et 
sanguinis Domini,nihil a bono majus,nihil a malo 
minus perficitur sacerdote;quia non in merito con- 
secrantis,sed in verbo perficitur Creatoris,et virtute 
Spiritus sancti. Credendum est enim quod in verbis 
Christi sacramenta conficiantur. Sicut ipse est qui 
baptizat,ita ipse est qui per Spiritum sanctum suam 
efficit carnem et sanguinem. Item Gregor. : Putant 
quidam communionem corporis minus esse sanolifi- 
catam, si illorum fiatofficio quorum vita eorum oculis 
videtur ignobilis.Heu! in quem magnum laqueum 
incidunt, ut divina ei occulta mysteria plus ab aliis 
sanctiflcata posse fieri credant, cum unus idemque 
Spiritussanctusin tota Ecclesiainvisibiliter ea myste- 
ria et operando sanctificet, et sanctificando benedi- 
cat!Mysterium ideo dicitur, quod secretam et recon- 
ditam habeat dispensationem ;sacrificlum vero, quasi 
sacrum factum, quia prece mystica consecratur pro 
nobis in memoriam dominice passionis. Sacramen- 
tum est in aliqua celebratione,cum res ita re fit,ut a- 
liquid significate rei accipiamus. Sacramenta sunt 
Baptisma,Chrisma, Corpus Christi; qui ideo sacra- 
mentadicuntur,quiasubtegumentovisibilium rerum 
divina virtus secretius salutem eorumdem sacramen- 
torum operatur.Unde a secretis virtutibus vel sacris 
sacramenta dicuntur. Panis et calicis sacramentum 
Grece Eucharistia dicitur,Latine bona gratia interpre- 
tatur:et quid melius corpore et sanguiae ChristilSive 
ergo per bonos,sive per malos ministros inter Eccle- 
siam dispensetur,sacramentum tamen est, quia Spi- 
pitus sanctus vivificat ; neo bonorum dispensatorum 


PETRI LOMBARDI. 


: 888 


meritis ampliatur,nec malofum attenüatur. Hoc de 
corpore Domini, hoc et de Baptismate et Chbrismate 
dicendum est et tenendum; quia virtus divina secre- 
tiusoperaturin eis,et divina solummodo est hac vir- 
tus sive potestas,non humana efficacie.llli vero qui 
excommunicati sunt, vel de heresi manifeste notati, 
non videntur hoc sacramentum posse conficere,licet 
sacerdotes sint,quianemo dicitinipsaconsecrationez 
Otfero,sed:Offerimus,quagiex pereona Ecclesie. Et 
ideo cum alia sacramenta extra Ecclesiam possint ce- 
lebrari,de hocnon videtur.Quod etiam AÁug.,in serm. 
de Corp.Christi, tradere videtur dicens: Recolite no- 
men, et advertite veritatem. Missa enim dicitur, eo 
quod colestis. nuntius ad consecrandum vivificum 
corpus adveniat, juxta dictum sacerdotis dicentis : 
Omnipotens Deus, jube lec perferri pe: manus sancti 
angeli tuiin sublime altare tuum,etc.ldcirco nisi ange- 
lus venerit,missa nequaquamjure vocari potest. Num- 
quid enim si hoe mysterium hereticusnusus fuerit u- 
surpare,angelum de celo mittit Deus oblationem ejus 
consecrare?maxime cum eisdem per prophetam com- 
minatus sit dicens; Maledicam benedictionibus vestris. 
Quod si benedictionibuseorum se asserit maledictu- 
ram Veritas,quid erit de hos*ia? Ergo dicemus illam 
osse benedici ab illo,quem scimus a Deo fore male- 
ictum cum sua benedictione? Si enim Deus maledixe- 
rit benedictionibus hareticorum,etschismaticusbe- 
nedixerit,quiseorumprevalebit?Numquid benedictio 
maledicti ad nihilum poterit redigere verba verissima 
comminantis Dei ?Ex bis colligitur quod haereticus a 
catholica Ecclesia precisus, nequeat hoc sacramen- 
tum conficere; quia sancti angeli,qui hujus mysterii 
celebrationi assistunt,tunc non adsunt,quando here- 
ticus vel schismaticus hoc mysterium temerarie cele- 
brare preesumit.Non enim dubitari licet,ubi corporis 
dominici et sanguinis mysteria geruntur,superno- 
rum civiumadesseconventus.In hujus autem myste- 
rii expletione, sicut formam servari, ita ordinem ha- 
beri,8cilicet,ut sit sacerdos, et intentionem adhiberi 
oportet, ut illud facere intendat. Sed si non credit de 
illo mysterio sicut veritas habet,numquid potest in- 
tendere illud conficere?et sinonintendit,numquid con- 
ficit? Aliqui dicunt etiam, non recte de illo mysterio 
sentientes,posse intendere,non quidem illud confice- 
re, quod jam esset recte credere. sed id agere quod 
geritur ab aliis dum conficitur,et sic adhibetur inten- 
tio,etsi aliis dum conficitur,etsic adhibetur intentio, 
et si intentio dicatur deesse conficiendi illud myste- 
rium,tamen ex quo intendit ea dicereetagere quaab 
aliis geruntur,impletur mysterium. lllud etiam sane 
dici potest,quod a brutis animalibus corpus Christi 
non sumitur,etsi videatur. Quid ergo sumit mus, vel 
quid manducat ?Deus novit hoc. De hoc colesti my- 
8terio aliqua perstrinximus,a Catholicis fideliter te- 
nenda.Qui enim his contradicit, hereticus judica- 
tur. 
Quid faciat hzereticum.et quid. sit haereticus. 
2.Ne autem ignores quid faciat hereticum,vel quid 
git hereticus,audi breviter quid inde sancti doctores 
tradant. Hilar. ait : Extiterunt plures qui coelestium 
verborum simplicitatem,non veritatis ipsius absolu- 
tionem susceperunt,aliter interpretantes quam dic- 
torum virtus postularet.De intelligentia enim here- 
sis,non de Scriptura est;et sensus, non sermo,fit cri- 
men. Idem in lib. 8 : Intelligentie sensus in crimine 
est.Hieron. dicit quod ex verbis inordinate prolatis 
incurritur heresis.Augustinus definiens quid sit he- 
reticus, ait : Hereticus est qui alicujus temporali 
commodi,et maxime glorie principstusque sui gre- 
tia falsas ac novas opiniones gignit vel sequitur. 
DISTINCTIO XIV. 
DE POENITENTIA. 
1.Post hec,de Poenitentia agendum est.Poniten- 
tia longe positis & Deo necessaria est,ut propinquent, 
Est enim,ut ait Hieron.,secunda tabula post naufra- 
gium, quia si quis vestem innocentie in Baptismo 
perceptam peccando corruperit,Penitientie remedio 
reparere potegt.Prima tabula est Baptismus, ubi de- 


 B68 
ponitur vetus homo, et induitur novus; secunda, 
cenitentia, qua post lapsum resurgimus, dum vetu- 
stas reversa repellitur, et novitas perdita resumitur. 
Post Baptismum prolapsi per Ponitentiam renovari 
valent, sed non per Baptismum. Licet homini sepius 
peenitere, sed non baptizari. Baptismus tantum est 
sacramentum ; sed Poenitentia dicitur et sacramen- 
tum, et virtus mentis. Estenim Penitentiainterior, et 
estexterior. Exterior, sacramentum ; interior, virtus 
rnentis est; et utraque causa salutis est et justicatio- 
nis. Utrum vero omnis exterior panitentia sit sacra- 
mentum, velsi non omnis, quz hoc nomine censenda 
sit, consequenter investigabimus.A poenitentia ca»pit 
Joannis predicatio dicentis: Penztentiam agite ; ap- 
propinquabitenim regnum celorum.Quod autem preco 
docuit, illud post Veritas predicavit, exordium su- 
mens sermonisa ponitentia. Pa nitentiadicitura pu- 
niendo,qua quis punitillicitaquie commisit. Peeniten- 
tie virtus timoreconcipitur. Unde Isaias : A (imore tuo, 
Domine,ooncepimus,et peperimus Spiritum salutis. Est 
autem poenitentia, ut ait Amb., mala preterita plan- 
gere,et plangenda iterum non commtittere.]tem Gre- 
gor.: Panitere est anteacta peccata deflere,et flenda 
non committere.Nam quisicalia deplorat,ut alia ta- 
men committat, adhuc pemnitentam agere aut igno- 
rat,aut dissimulat Quid enim prodest si peccata luxu- 
rie quis defleat,et adhuc avaritie estibus anhelat? 
His verbis quidam vehementius inherentes, conten- 
dunt vere penitentem ultra non posse peccare dam- 
nabiliter; et si graviter peccaverit, veram non pra- 
cessisse penitentiam -Quod etiamaliis muniunttesti- 
moniis. ÀÁit enim Isidor. : Irrisor est et non poenitens 
qui adhuc agit quod poenitet ; nec videtur Deum pos- 
ceregubditua, sedsubsannare superbus. Canis rever- 
sus ad vomitum, et panitens ad peccatum. Multi la- 
erymas indesinenter fundunt, et peccare non desi- 
nunt. Quosdam accipere lacrymas ad poenitentiam 
cerno, et affectum penitentie non habere ; quia in- 
constantia mentis nunc recordatione peccati lacry- 
mas fundunt, nuncreviviscente usu,ea que fleverunt 
iterando. Isaias de peccatoribus dicit: Lavamini,mun- 
di estote.Lavaturet mundum est qui et preterita plan- 
git,et flendaiterum non committit. Lavatur,etnonest 
mundus qui plangit que gessit, nec deserit, et post 
lacrymaseaque defleverat rt p :tit. Item Aug. : Inanis 
est penitentia, quam sequens culpa coinquinat.Nihil 
prosunt lamenta, si replicantur peccata. Nihil valet 
veniam a malis poscere, et mala denuo iterare. Item 
dreg.: Qui commissa plangit, nec tamen deserit, 
pene graviori se subjicit. Item Amb, : Reperiuntur 
qui sepius agendam paenitentiam putant ; qui luxu- 
riantur in Christo: nam si vere ponitentiam in Chri- 
stoagerent,iterandum postea non putarent: quia si- 
cut unum Baptisma, ita est una Poenitentia. His aliis- 
que pluribus utuntur in assertionem sue opinionis- 
Sed Ambros.dicit : Hec vera poenitentia est, cessare a 
peccato. Et iterum : Magni profectus est renuntiasse 
errori. Imbutos enim vitiis animos exuere atque 
emendare, virtutisest perfecte et ccelestis gratise; et 
ideo sane ita definiri potest: Peenitentiaest virtus vel 
gratia qua commissa malacum emendationis propo- 
sito plangimus etodimus,et plangenda ulterius com- 
mittere nolumus, quia poenitentia vera, estin animo 
dolere,et odire vitia. Unde illa verba premissa,poni- 
tere est anteacta deflere, et flenda non committere ; 
recte sic accipi possunt, ut non ad diversa tempora, 
sed ad idem referantur: utscilicettempore quo deflet 
commissa mala, non committat voluntate vel opere 
flenda, quod innuitur ex verbis consequentibus nam 
qui sic alia deplorat, etc. Hinc Aug. ait: Cavendum 
est nequid existimet nefandailla crimina (qualia qui 
agunt, regnum Dei non possidebunt) quotidie perpe- 
tranda,eteleemosynis redimenda. In melius est enim 
vita mutanda, et per cleemosynas de peccatis pre- 
teritis propitiandus est Deus, non ad hoc emendus 
uodammodo, ut ea semper liceat impune commit- 
re. Nemini enim dedit laxamentum peccandi, etsi 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1V, DIST. XV. 


8170 
miserando deleat commissa peccata,si non satisfactio 
congrua negligatur.]tem Pius: papa Nihil prodest ho- 
mini jejunare et orare, et aliu religionis opera agere, 
nisi mens ab iniquitate revocetur. Qui ergo a malis 
sic mentem revocat,ut commissa plangat,et plangen- 
da commitere non velit,nec satiglacerc negligit, vere 
peenitet. Nec ideoonon est vera penitentia,quia forte 
post non de proposito,sed casu, vel infirmitate, pec- 
cabit. Ille autem irrisor est et non poenitens, qui sic 
commissa plangit, ut plangenda voluntate vel opere 
committere non desinat.llle etiam qui post lacrymas 
repetit qua flevit, lavatur ad tempus,sed mundus non 
est, id est, illa munditia nonest si sufficiens ad salu- 
tem, quia est momentanea, non perseverans. Item il- 
lud : Inanis est penitentia quam sequensculpa coin- 
quinat, sic intelligendum est: [nanis est, scilicet ca- 
rens fructu illius penitentie quam sequens culpa in- 
quinat. Illius enim fructus est vitatio gehenne, et 
adeptio glorie.Mortificantur enim illa poenitentia et 
alia anteacta bona per sequens peccatum,ut non sor- 
tiantur mercedem, quam meruerunt cum flerent, et 
quam haberent si peccatum non succederet. Sed ct 
si de peccato succedenti poenitentia agatur, et peeni- 
tentia quse praecessit, et alia anteacta bona revivi8-- 
cunt; sedillatantum queex charitate prodiorunt : Illa 
enimsola vivasunt,qua ex charitate fiunt. Ideo que si 
persequentia peccata mortificantur, per subsequen- 
tem poenitentiam rcviviscere possunt. Qui vero sine 
charitate fiunt, mortua etinani generantur; et ideo per 
penitentiam reviviscere non valent. Similiter intelli- 

gendum estillud,nihil prosunt lamenta,ete.: etillud, 

nihil valet, etc. Si enim replicentur peccata, nihil va- 
let ad salutem vel ad veniam in fine precedens la- 
mentum, quia nihil relinquitur de vite munditia : 
quia aut peecata dimissa redeunt, ut quibusdam pla- 
cet, cum replicantur; vel si non redeunt, eis tainen 
deletis propter ingratitudinem ita reus etimmundusg 
constituitur, cum adhuc in expiandis implicatur, ao 
si jam deleta redirent. De hoc tamen,scilicet an pec- 
cataredeant; post plenius agemus. Similiter nihil va- 
let ad salutem obtinendam, vel ad munditiam vite 
habendam,veniam de malefactis po-cere,et malefacta 
denuo iterare.[ta etiam intelligendum est illud quod 
idem AÁugust.,alibi ait: Peenitentia est quz&edam do- 
lentis vindcta, semper puniens in se quod dolet com- 
misisse.Et infra:Quotidie dolendum est de peccato, 
quod declaratipsa dictionis virtus. Peenitere enim est 
ponam tenere ul semper puniatin se ulciscendo, 
quod commisit peccando. Ille autem ponam tenet, 
qui semper vindicatquod commisisse se dolet. Pceni- 
tentia ergo est vindicta semper puniens in se quod 
dolet commisisse.Quid restat nobis, nisi dolere in 
vita? Ubi enim dolor finitur, deficit et penitentia. Si 
vero penitentia finitur, quid relinquitur de venia? 
Tamdiu gaudeat etsperet degratia, quamdiu susten- 
tatur & penitentia.Dicitenim Dominus: Vade et am- 

lius noli peccare ; non dixit, ne pecces, sed nec vo- 

untas peccandi in teoriatur. Quod quomodo servabi- 
tur, nisi dolor iu penitentia continue custodiatur? 
Sed semper doleat, et de dolore gaudeat; et non sit 
satis quod doleat, sedex fide doleat, et non semper 
doluisse doleat. (Aug. in lib. Soliloq.,de Penis, dist. 
3,c. Inanis; dePon., dist. 3, qui admissa ; in lib. 2 de 
Pe., cap. 10, in tom. 1, super Epist. ad Cor.; in 
Ench. c. 70; de Pan. dist. 3, c. Nihil prodest; in lib. 
de vera et falsa Pen. c. 8, in medio.) 

Determinatio intelligenti dictorum. 

2. De penitentia perfectorum vel ad salutem suf- 
ficienti,intelligendum est quod supra dixi,scilicet poe- 
nitentiaest vindictasemper puniens quod commisit ; 
et alia hujusmodi. Illud vero, si penitentia finitur, 
nihil de venia relinquitur, dupliciter accipi potest. Si 
enimjuxtaquorumdamintelligentiam peccata dimis- 
sa redeunt, facile est intelligere nihil de venia relin- 
qui, quia peccata dimissaiterum replicauntur. Sicut 
enim illequiex servitutein libertatem manumittitur, 
interim vere liber est, et tamen propter offensam ir 


871 


servitutem postea revocatur ;sic et peenitentià pec- 

cata vere dimittuntur, et tamen propter olfensuin 

us replica!ur, iterum redeunt. 81 vero non redire 

icantur, sane potest dici otiam sic nihil de venia re- 

linqui ; non quod dimissa peccata iterum imputen- 

tur, ged quia propter ingratitudinem ita reus et im- 
mundus constituitur, ac si illa redirent. 
De solemni et unica Panilentia. 

3. Illud autem quod Ambros. ait, de Posn. dist. 3, 
cap. Reperiuntur : Reperiuntur,elc.; et: Sicut unum 
Baptisma, ita et una Peenitentia; non secundum ge- 
neralem, sed secundum specialem morem Ecclesie 
.de solemni penitentia dictum intelligitur,que apud 

uosdam remel celebrata non iteratur. Item illud 
aliud Ambrosii,dePon.dist.3,cap.finali, S Penitentia 
ergo : Poenitentia semel usurpata nec vere celebrata, 
et fructum prioris aufert, et usum sequentis, amittit, 
de solemni intelligitur.Solemnis ergo ponitentia,ut 
Ambros. in eodem ait, est qua fit extra ecclesiam in 
manifesto, in cinere et cilicio; qua pro gravioribus 
horrendisque ac manifestis delictis tantum imponi- 
tur. Et illa non est iteranda pro reverentia sacramenti, 
ut non vilescat et contemptibilisfiathominibus.Unde 
Aug., ad Macedonium, epist. 54 : Quamvis caute et 
salubriter provisum sit ut locusillis humillime poce- 
nitentie semelin Ecclesia concedatur, ne medicina 
vilis vel minus utilis esset egrotis, que tanto magis 
salubrisest,quanto minus comtemptibilis fuerit;quis 
tamen audeat Deo dicere : Quarehuic homini qui post 
penitentiam primam rursus selaqueisiniquitatis ob- 
stringit,adhuc iterum parcis?Origenes quoque de hac 
golemní penitentia, quz pro gruvioribus criminibus 
injungilur,ait: Si nos aliqua culpa mortalis invenerit, 
que nen in criminemortali, vel in blasphemia fidei, 
sed in sermonis vel in morum vitio consistat ; heec 
culpa eemper reparari potest, nec interdicitur ali- 
quando dehujusmodi pomnitentiam agere ; sed nonita 

egravioribuscriminibus. [n gravioribus enim erimi- 
nibus Bernel tantum penitentie conceditur locus. 
Communia que frequenter incurrimus, semper po- 
nitentiam recipiunt, et semperredimuntur.Commu- 
nia dicit venialia peccata, et forté mortalia quedam 
aliis mitus gravin, que sicut sepe committuntur, 
ita frequenter per pornitentiam redimuntur. Sed de 
gravioribus crimitiibus semel tantum agitur peni- 
tentia, scilicet, solemnis. Nam et de illis, si iteten- 
&ur, $teretur penitentia, sed non solemnis, quod 
tamen in quibusdam Ecclesiis non servatur. 
Auctoritutibus probat quod non semel tantum, sed fre- 

quenter peccata, dimitlantur per Panitentiam. 

4. Quod vero Ponitentia non semeltantum agatur, 
Bed frequenter iterctur, et peream frequenter iterum 
venia prestetuc, pluribus sanctorum testimoniis pro- 
batur. Ait enim Aug., in lib. de vera et falsa Pon., 
eap. 5, scribens eontra quosdam hereticos, qui pec- 
cantibus post Baptismum semeltantum dicebant uti- 
lem esse Penitentiam, ita : Adhuc instant perfidi,qui 
sapiunt plusquam oportet, non sobrii, sed exceden- 
tes mensuram; dicunt: Et si semel peccantibus post 
Baptismum valeat Poenitentia, non tamen sepe pec- 
cantibus proderit iterata;alioquin remissio ad peccan- 
dum esset incitatio. Dicunt enim : Quis non semper 

eccaret, si semper per Peenitentiam redire posset? 

Dicunt enim Dominum incitatorem mali, si semper 
peccantibus subvenit; et ei peccata placere, quibus 
semper prestoest gratia.Errantautem.Constat enim 
multum ei peccata displicere,qui semper presto est 
eo destruere. Sed 5i ea amaret, non semper ea de- 
strueret. Item ab Macedonium, epist. 54: In tantum 
hominum iniquitas aliquando progreditur, ut etiam 
pst peractam Ponitentiam, et post altaris reconci- 
iationem, vel similia vel graviora committant. Et ta- 
men Deus facit etiam super tales oriri solem suum, 
nec minustribuitquam ante tribueratlargissima mu- 
nera vite et salutis. Et quamvis eis in Ecclesia locus 
ille Peenitentis non concedatur, Deus tamen super 
eos suc paltentie non obliviscitur. Ex quorum nu- 


PETRI LOMBARDI. 


872 


mero si quis vobis dicat : Dicite mihi utrum aliquid 
prosit ad vitam futuram,si in ista vita illecebrosissi- 
m: voluptatisblabdimenta contempsero,ei me poeni- 
lendo vehementius quam prins excruciavero,s: ube- 
rius flevero, si melius vixero, si pauperes largius 
Bustentavero,si charitate ardentius flagravere ; quis 
vestrum ita desipit,ut huic homini dicat: Nihil tibi is- 
ta in posterum proderunt ; vade, saltem hujus vitze 
suavitate fruere?Avertat Deus tam immanem sacríle- 
gamque dementiam.ltem Joan.Chrysost.,de Repara- 
tione lapsi : Talis.mihi crede, talis esterga homines 
pietas Dei : nunquam spernit peenitentiam,siei since- 
reet simpliciter offeratur,etiamsi ad summum quis 
perveniat malorum,et indetamen velit reverti ad vir- 
tutis viam ; suscipit libenter et amplectitur, et facit 
omnia quatenusad prioremrevocetstatum. Quod que 
est adhuc prestantiuseteminentius,etiamsinon po- 
tuerit quis explere omnem satisfaciendi ordinem, 
quantulamcumque tamen el quantumlibet brevi tern - 
pore gestam non respuit penitentiam: suscipit etiam 
Ipsam,nec patiturquamvisexigue conversionis per- 
ere mercedem.Exemplis etiam hoc idem asirui 
test.David enim,perpoenitentiam, adulterii simul et 
homicidii veniam impetravit;et graviter tamen postea 
deliquit in populienumeratione,quod populi multi- 
tudo postrata ostendit. lllud autem mirabile est, 
quod angelo ferienti plebem se obtulit dieens,1 Pa- 
ralip. 21 ; Grexiste quid fecit ? Fiat manus (ua tn me, 
et in domum patris met. Quo facto, statim sacrificio 
dignus judicatur,qui absolutione estimabaturindi - 
gnus. Nec mirum si tali sua oblationc, pre pepule, 
peccati sui adeptusest veniam,cum Moyses offerendo 
se pro plebis errore, ata diluerit.His aliisque te- 
gtimoniis pluribus evidenter ostenditur,per poniten- 
tiam non semel tantum, scd s»pius, nos a peccatis 
surgere,et veram penitentiam sepius agi.Voluntarie 
enim peccantibus nobis,ut ait Apostolus, r.10, pro 
peccatis non relinquitur hostia secunda, scilicet, quta 
semel tantum Christum oportuit pati ; nec relinqui- 
tur secundus Baptismus. Relinquitur vero. secunda 
cenitentia,et tertia,et deinceps, ut Joan. Chrysost., 
om, 20 super hunc locum, ait: Sciendum, inquit, 
quod hic quidam exurgunt, horum verborum occa- 
sione pamnitentiam auferentes;quasi per poenitentiam 
non valeat peccator post lapsum resurgere secunde, 
et tertio,et deinceps. Verum etiam in hoc poniten- 
tiam nonexcludit,necpropitiationem,que sepefit per 
ponitentiam;sed secundum Baptismum,et hostiam. 
DISTINCTIO XV. 
QUOD PLURIBUS IRRETITUS PECCATIS NON POTEST POENI - 
TERE DE UNO VERE, NISI DE OMNIBUS POENITKAT. 

1. Et sicut priedictis auctoritatibns illarum error 
convincitur, qui panitentiam sepius agendam non 
putant,et per eum a lapsu peccantes frequenter surge- 
re diffitentur,ita eisdem illorum oppositio eliditur, 
qui pluribus irretitum peccatis asserunt de uno vere 
ponitere,ejusdemque veniam aDomino consequi pos- 
se sinealterius penitentia.Quod etiam auctoritatibus 
astruere conantur. Ait enim propheta Nahum, c. 4 : 
Non judicabit Deus bis in idipsum ; vel, ut alii trans- 
tulerunt : Non cousurget duplex iribulatio. 8i erge, 
inquiunt illi,aliquis sacerdoti fueritconfessus unum 
de duobus vel pluribus peccatis,et de dlo injunctam 
sibi poenitentiam a sacerdote in salisfaconem exple- 
verit, ceeteris tacitis,non proillo peccatoamplius ju- 
dicandus est,de quo satisfecitad arbitrium sacerdo- 
tis qui vicem Christi in Ecclesia gerit. Ideoque si de 
eo iterum judicetur, bis in idipsum judicat s, et 
consurget duplex tribulatio.Sed de hisoportet illud 
tantum intelligi,qui presentibus suppliciis oommu- 
tantur in bonum, et sic perseverani,super quos nen 
consurget duplex tribulatio. Qui vero inter flagella 
duriores et deteriores fiunt, ut Pharao,presentithus 
eterna connectunt,ut temporale supplicium sit eis 
eterne pone initium. Unde August : ignis succen- 
sus est, etc.id est : Vindicta Dei hioincipiet, 
et ardebit usque ad extremam demnationos. H- 


"1473 
Hoc cóntrd illos notandum est, qui dicunt 
illud, scilicet: Non judicabit Deus bis inidipsum,ad 
omnia pertinere flagella, quia quidam hic flagellis 
emendantur, alii hic etinceternum puniuntur. Quin- 
que enim modis flagella contingunt, velutjustis per 
patientiam merita augeantur, ut Job ; vel ad custo- 
diam virtutum, ne superbia tentet, ut Paulo ; vel ad 

corrigenda peccata, ut Mario» lepra ; vel sd gloriam 
Dei, ut de c&co nato ; vel ad judicium pen», ut He- 
rodi, quatenus hicvideatur quid in infernosequatur, 

sccundum illud : Duplici contrilione contere eos, Do- 

sninc.lllaergo auctoritas Nahum non cogit nos sentire 

omniaque temporaliter puniunturnon uiteriusa Deo 

punienda : nam etsi super eumdem locum Hierony- 

musdicat/Egyptios et Ísraelitas a Deo temporaliter 

punitos noin eternum punirentur, nonest tamen de 

omnibus generaliterintelligendum. Aitenim: Quod 

genus humanum diluvio, Sodomitas igne, /Egyptios 

mari,et Israelitas in eremo perdidit, scitoteideo tem- 

poraliter pro peccatis punisse,ne in ternum puni- 

ret, qnia non judicabit Deus bis in idipsum. Qui evgo 

puniti sunt,postea non punientur ; alioquin mentitur 

Scriptura, quod nefas est dicere. 

Quz sil intlelligeutia prammissorum. 

1. Attende, lector,his verbis! et cave ne de omni- 
busgeneraliterintelligas ; sed de histantum,quiinter 
ipaaflagella penitentiam egerunt, credentesin Deum 

ebreorum,quam ctsi brevem et momentaneam, ta- 
mennon respuit Deus. Quod autem qui pertemporale 
flagellum non corriguntur,post eternaliter punian- 
tur, ibidem ostendit, agens de fideli deprehenso in 
adulterio,quidecollatur. Ubi ostendit levia peccata 
breviettemporali supplicio purgari,magna vero diu- 
turnisaternisque suppliciis reservari, ita inquiens: 
hicaliquis,si fidelis deprehensus in adulterio decolle- 
tur,quid deeopostea fiat. Autenim punietur,et falsum 
est quod dicitur : Non judicavit Deus bis in idipsum ; 
autnon punietur,etoptandumest adulteris ut hicbre- 
vi pena puniantur,ut frustrenturin cruciatus smter- 
nos. Ad quod repondemus,Deum utomnium rerum, 
ita suppliciorum quoquescire mensuras ; et non pre- 
veniri sententia judicis,necilli in peccatoremexercen- 
de dehinc pone auferri potestatem,et magnum pec- 
catum magnis diuturnisque lui cruciatibus;si qui ve- 
ro puuiLus ait temporaliter,ut ille qui Israelitae» male- 
dixerat,et quiin sabbato ligna collegerat,tales postea 
non puniri,quia culpa fevis priesenti supplicio com- 
pensata sit. Levis enim culpa levi supplicio compen- 
satur. His satis innuit Hieron. gravia pecenta et hic 
uniri gravi supplicio;et in futuro punienda rwterna- 
iter,de quibus penitentia non agitur inter flagella ; 
levia vero quz? hic puniuntur,levi pena compeusatio- 
nem recipere,quodin bonisfieri non ambigimus, et 
in malis forte etiam fit ita.Satis jam apparet qnod il- 
li de prophetiainduxerunt, non facere pro eis qui 
dicunt ei qui crimen sibi reservat, de alio veniam 
restari.per ponitentiam. Alias quoque auctoritates 
inducunt.Ait enim Greg.:Pluit Dominus super unam 
civitatem,etsuper alteram non pluit;et eamdem civi- 
atom ex parte compluit,el ex parte aridam relinquit. 
Com ille qui proximum odit,ab aliis vitiis se corrigit, 
una eademqne civitas ex partecompluitur, et ex par- 
te arida remanet; quia sunt quidam qui cum qua- 
dam vitia resecent,in aliis graviter perdurant. Item 
Ambros., hom. 10: Prima consolaiio est,quia non 
obliviscitur misereri Deus;secunda,per punitionem, 
ubi etsi fides desit,poena satisfacit et relevat. Ratione 
uoque utuntur dicentes: Si is qui unum peccatum 
confitetur, altero tacito, satisfactionem & sacerdote 
injunctam expleverit;numquid etsi conversus pec- 
tacitum fuerit confessus,proutroquo ei pcnitentiu 
imponetur ? Longe hoc videtur a ratione,et Ecclesia 
consuetudine,qua pro eodem peccato,nisi reitere- 
tur nulli bis penitentiam imponit.Fuit ergo illa pec- 
cati condigna satisfactio, unde et peccatum deletum 
videtur. 
Quomodo accipienda sunt pramissa. — 
9. Illig resgonderi potest sic:lllud Greg. :Pluit Do- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1V, DIST. XV. 


87 


minus, etc.,nón ad criminis veniam, sed ad operis 
pravi desertionem referendum est ; ut ideo pars civi- 
tatis dicatur complui,quia actu et delectatione peo- 
cati cui ante serviebat modo cessat,non quod ejus 
veniam habeat. Vocaturque pluvia illa tulis eonti- 
nentia qua ab opere peccati revocatur,quia ex fonte 
grati; Dei id cordi instillatur,ut vel sic paulatim ad 
penitentiam veniat,vel eo minus a Deo puniatur qui 
diuturniori delectatione et actu peccati magis sibi 
accumulasset tormentum. Bi vero ad indulgentiam 
retugpluvia referatur,evangelicm sententie contraria 
videbitur. Si enim propter misericordiam qua quis 
proximo suo non miseretur,etiam qua dimissa sunt 
replicanturad ponam multo magis que nondum sunt 
dimissa propterodium fraternum &d penam reserva- 
riprobantur.Et se ille qui arbiter su; voluntatis con- 
slituLus est,non potest inchoare novam vitam, ut ait 
Augustinus,nisi peniteat eum veteris vit»,quomodo 
ad novitatem indulgentiz perveniet qui odii vetusta- 
tem non deposuit ? lllud etiam quod ait Ambrosius : 
Etsi fides desit, poena satisfacit, etc,, non de fide in- 
telligitur qua creditur in Deum, sed de con&oltantja 
delicti. Deest enim fides,cum conscientia peccati non 
subest. Nam cum delicta omnia nemointelligut, est 
aliquando in homine peccatum cujus non habetcon- 
scientiam. Unde Apostolus : Nihil mihi oonscius sum, 
sed non tn hoc justificatus sum. Cum ergo quis flagel- 
latur pro peccato cujus non est conscius, 8i patienter 
fert penam et humiliter amplectitur,cogitans seforte 
peccatum habere quod non intelligit et proeo puniri 
a Deo, pone illa satisfacit et relevat gravatum. Ad 
hocautem quod objicitur de satisfactione illa : si sa- 
tisfactio non fuit,iterum imponenda est ; si vero ite- 
rum imponenda non est,satisfactio fuit : et si satis- 
factio fuit,veniam impetravit ; responderi potest sa- 
tisfactionem ideo non fuisse,quia ille dignos fructus 


: parnitenticenon fecit. Est enim satisfactio penitentie, 


utait August.,lib. .de Penit., peccatorum cnueas exci- 
dere, nec suggestionibus eorum aditum indulgere. 
Idem,in Enchirid.,c. 75: Sanequi scelerate vivunt nec 
curant talem uitam moresquecorrigere, et inter ipsa 
facinora sua eleemosynas frequentare non cessant ; 
frustra ideo sibi blandiuntur quia Domíinusait, Luc. 
11 : Date eleemosynam,et ecce omnia munda sunt vobis. 
Hocenim quam latepateat nonintelligunt. Multaenim 
suntgenera eleemosynarum: quecum.facimus,adju- 
vamur. Non solum qui dat esurienti cibum, sitienti 
potum et hujusmodi, sed etiam qui dat veniam pe- 
tenti, eleemosynam dat,et quem emendat verbere in 
quem potestas datur vel coercet aliqua disciplina,vel 
orat uteipeccatum dimittatur,eleemosynam dat,quia 
misericordiam prostat.Multa enim bona prestantur 
invitis,quando eorum consulitur utilitati,et non vo- 
luntati ; sed ea major est qua ex corde dimittimus 
quod in nobis quisque peccavit. Minus enim magnum 
est ergaeum esso benevolum qui tibi nihil mali fecit. 
Illud multograndius uttaum etiam inimicum diligas, 
et ei qui tibi malum vult,et,si potest, facit, semper 
bonum velis,faciasquo quod poesis.Quod ergo Domi- 
nus ait : Date eleemosynam ,ct omnia munda sunt vobis, 
itane intellecturi sumus,ut non credentibus in Chri- 
stum,munda sint omnia,si eleemosynas istas dede- 
rint ? Qui enim vult ordinate eleemosynam dare,a se 
debet incipere, et eam primum sibi dare. Est enim 
eleemosyna opus misericordie, verissimeque dictum 
est, Eccli. 30 : Miserere animz tua, placens Deo. Non 
ergo se fallant,qui per eleemosynas largissimas fru- 
ctuum suorum vel pecunie impunitatem se emere 
e stimant,in peccatis permanentes,que ita diligunt, 
ut in eis optont versari. Qui verodiligit iniquitatem, 
odit animam suam, psalmo 10, versu 5, et. qui odit 
animam suam, non est misericors ei, sed crudelis. 
Diligendo quippe eam secundum seculum, dit eam 
secundum Deum.Si ergo vult ei dare eleemosynam, 
perquam fit munda,odrateam secundum,seculum,et 
diligat eam secundum Deum. Hac eleemosyna,quam 
sibi homo primitus debet, mundantur interiora. Ad 
quod hortans Christus, eit, Matth. 23: Mundate qué 


8T" 


. intus sunt. Immundis enim nihil est mundum, sed 

. polluta sunt eorum mens el conscientia, utait Aposto- 
-lus. Immundi vero sunt omnes, quos non mundat 
; fides, qua crediturin Christum,de quo scriptum est: 
- Muntmis fide corda eorum.Sed ne istas eleemosynas 
qua fiuntde'fructibus terre,respuere Christus vide- 
retur : Hec, inquit,oportuit facere, scilicet judicium 

, et charitatem Dei,et tlla non omilttere,id est,eleemo- 
synab fructuum tezrenorum. Ex his datur intelligi 
quod irn pecéato xmortali permanentes,etsi eleemosy- 
nas largas faciant,non tamen per eas satisfaciunt, 
quia inordinate agunt,dum a se non incipiunt. Nec 
"proprie dicitur eleemosyna tale opus, dum sibi 
ipsis crudeles existunt, non placentes Deo. Non ergo 
- dicenda est illa peccati satislactio,quam qui agit pro 
. uno peccato,dum perdurat in altero. Quia nihil pro- 
dest Jejunare et orare,et alia bona agere,nisi mens 
revocetur a peccato ; et si aliquando conversus taci- 
. tum peccatum sacerdoti fueril confessus,de utroque 
: iÀmponénda est ei satisfactio,quia de primo condigne 
. non s&£isfecit..(-De Pan., dist. 3, Nihil prodest, Pius 


papa. ) E 
'* Secundum quosdam fuit satisfactio. 

4. Qüuibuzdam tamen videtur fuisse satisfactlio,sed 

. infructuosa, dum in peccato altero persistit ; perci- 
pietur tamen fruclus ejus,incipietque proficere,cum 
peccati alterius poenituerit. Tuncenim utrumque di- 

. mittitur peccatum,et satisfactio precedens vivifica- 
turque fuerat mortua; sicut Baptimus illi qui ficte 
accedit tunc primumvalet,cum fictio a mente recedit 
per penitentum.Etin hujus opinionis munimentum 

- Buctoritates inducunt. Aitenim Aug., lib. devera et 
- falsa Pon.;,cup. 14, in line: Pium est credere, et no- 
. Strafidesexpostulat ut cum gratia Christi in homine 
. destruxerit mala priora, etiam remuneret bona ; et 
cum destruxerit quod sum noninvenit,diligatbonum 
quod in peccante plantavit. Item Hieron., commen- 
tario ad illud Aggei primo : Seminastie multum,eto.: 
.. Siquandovideris inter multa peccataquemquam fa- 
cerealiqua justa opera, nonest tam injustus Deus,ut 

. propter multa mala obliviscatur paucorum bonorum; 
sed faciet ea metere et in horrea congregare, qua 
in terra bona seminavit. Sed hec dicta intelligimus 
de illo qui in charitate quodam tempore bona facit 
et bonus est,alio vero tempore malus est et multa 

. peccata facit. Non ergo intelligendum est eum inter 
multa peccata,justa opera fecisse,quasisimuleodem- 
. que tempore peccata fecerit et justa opera; sed diver- 
sis temporibus utraque fecisse. Nisi enim bonus foret 
quando bona fecit, non seminassediceretur in terra 
bona. Destructis ergo malis postopera bona commis- 
sis, priora bona, in charitate: scilicet facta,quie se- 
uentia mala mortificaverunt,ponitentia de illis ma- 

' lis habita viviflcantur et remunerantur.Unde Aposto- 
lus,Hebr.6: Jactentes [fundamentum pamnitentizz ab ope- 

. ribus mortuis ; opera mortua nominans, priora bona si- 
. gnificat, que persequens peccatum erant mortua,quia 
hi peccando priora bona irritafecerunt. Hec sicut 
- peccando fiunt irrita dta per penitentiam reviviscunt, 
. e£ ad meritum eternitatis prodesseincipiunt. Simili- 
ter et illud bonum amat Deus quod plantavitin pec- 
. cante, in illo scilicet qui post illud bonum peccavit; 
non simul peccans et bonum operans extitit; quia 
talis hominis opus nen diligeret Deus ad remunera- 
tionem. Potestetiarm accipi de bonis operibus que ab 
aliquo fiuntdum malus est,et in peccato mortali per- 
sistit vel adtempus,velusquein finem ; quedicuntur 
& Deo remunerarietnon dari oblivioni,non quia pro- 
ficiant ad vitam eternam, sed-ad tolerabilius extremi 
judiciisupplicium sentiendum;sicut de fideet ceteris 
ue sine charitate habentur Aug,ait, de Poen..dist.3, 
Quid ergo parag. Potest eliam,lib. de Patientia: Si quis 
non habenscharitatem quie pertinetad unitatem spi- 
ritus et vinculum pacis quo Ecclesia connectitur, in 
aliquo schismate constitutus, ne Christum neget 
patitur tribulationes, famem persecutionem, vel flam- 
mas, vel bestias, vel ipsam erucem, timore gehenng, 


, 


PETRI LOMBARDI. 


816 


nullo modo ista culpanda sunt, imo et hsc laudanda 
estpatientia.Non enim dicere poterimus melius ei fui- 
se uL Christum negando nihil horum pateretur, quae 
passus est confitendo;sed estimandum fortasse tole- 
rabilius eiessefuturum judicium,quam si Christum 
negando nihil horum pateretur,ut illud quod ait Apos 
lolus, 1 Cor. 13 : S: tradidero corpus meum ita ut ar- 
deam, charitatem autem non habuero,nihil mihi pro- 
dest ; nihil prodesseintelligaturad regnum obtinen- 
dum,nisi ad extremi judicii tolerabilius subeundum 
supplicium. Et infra : Hec proptercharitatem dicta 
sunt,sinequainnobisnon potestesse veraponitentia; 
quoniam in bonischaritas Deiest que tolecat omnia. 


Perstringit diclorum summam, ut alia addat. 


9. Ex his ostenditur bona que sine charitate fiunt 
prodesse quidem ad tolerabiliorem poenam sentien- 
dam, sed non ad vitam obtinendam. Illa enim quz 
in charitate qui facit, si postea prolapsus fuerit,nec 
exsurrexerit, nonesse in mernoria Dei Ezechiel dicit, 
c. 33 : St averters se justus a justitia el [ccerit iniquita- 


, tem, numquid vivet ? omnes juslilice ejusquas fecerat, 


non recordabuntur ; in peccato suo morictur ; et non 
erunt in memoria justitize quas fecil. In cujuslociexpo- 
sitione Greg.,lib 1, hom.11,ait: Hoc nobis maxime 


considerandum est, quia cum mala committimus, 


sine causa ad memoriam transacta bona revocamus ; 
quoniam in perpe:ratione malorum nulla debet esse 
fiducia bonorum preteritorum. Intelligendum est 
hoc,ad vitam percipiendam bona prateritanon dare 
fiduciam, etsi ad mitiorem penam ; alioquin prz- 
misse auctoritati Augustini obviaret. Et bona. ergo 
sinecharitate facta,que concomitatur mortalis cul- 
pa,quam non delet sequens ponitentia,ad sensum 
mitioris pone proficiunt, non ad vitz fructum. 


Auctoritates alias inducit contra eos qui dicunt de uno 
peccato pomnilentiam agi, altero tacito. 

6. Satis arbitrorillis esse responsum,qui asserunt 
de uno crimine poenitentiam agi,et veniam prestari, 
alio in dilectione retento,vel per confessionem non 
exposito; qui non modo premissis auctoritatibus con- 
futantur, sed etiam subditis. Ait enim August.,lib de 
vera et falsa Pon., c. 9: Sunt pluresquos poenitet 

eccasse,sed tamen omnino reservantes sibi quedam 


-inquibusdelectentur non animadvertentesDominum 


simul mutum et surduma demonio liberasse,per hoc 
docens nosnunquam nisi deomnibus sanariSienim 
vellet peccata ex parte reservari habenti septem dae- 
monia,ci proficere potuit sex expulsis;expulsit autem 
septem, ut omnia crimina simul ejicienda doceret. 
Legionem vero d&monumaab alio ejiciens,nullum re- 
liquit de omnibus, qui liberatum possideret ; osten- 
dens quod etsi peccata sint mille,oportet de omnibus 
panitere. Nunquam aliquem sanavit Dominus, quem 
nonomninoliberavit. Totum enim hominem sanavit 
in sabbato,quia et corpus ab omni infirmitate, et 
animam ab omni contagione liberavit ; indicans pee- 
nitentem oportere simul dolerede omni crimine. Scio 
enimDominum inimicum omnicriminoso. Quomodo 
ergo quicrimen reservat,de alio recipiet veniam ?sine 
amoreDei consequeretur veniam,sine quo nemo un- 


-quam invenit gratiam. Hostis enim Dei est, dum of- 


endit perseveranter. Quz&dam enim impietas infide- 
litatis est, ab illoquijustuset justitia est, dimidiam 
sperare veniam.Jam enim sine vera peenitentia inveni- 
ret gratiam.Ponitentiaenim vera ad Baptismi purita- 
tem conaturconfitentem ducere. Recteenim poenitens 
q uidquid sordis post purificationem Baptismi con- 
traxit,oportet ut abluat,saltem lacrymis mentis; sed 
satis durus est,cujus mentis dolorem oculinon de- 
clarant. Sed sciat se culpabiliter durum, qui deflet 
damna temporis, vel mortem amici,et dolorem pec- 
cati non ostendit in lacrymis. Quem ergo poenitet, 
omnino poniteat. Idem, ibid., c. 10: Penitentes,si 
vere estis poenitentes, et non estis irridentes, mutate 
vitam, reconciliamini Deo. Ponitentiam agis, genua 
figis, et rides : subsannaa Dei patientiam. Si poenitens 


€. 


en 


liam agis, penitet te ; si non poenitet te,non es pa- 
nitens.Si ergo poenitet, cur facis qux» malefecisti? Si 
fecisse peenitet,noli facere ; si adhuc facis,certe non 
. es penitens.Item Innocentius It:Admonemus fratres 
nostros,ne falsis ponitentiis laicorum animas decipi, 
et in infernum pertrahi patiantur.Faleam autem po- 
nitentiam esse constat,cum,spretis pluribus,de uno 
solo penitentia agitur ; vel cum sic agitur de uno, 
ut non discedatur ab alio. 
Repetit de vera ponitentía, ut. addat. 

7. Ex premissis perspicuafit notitia vere paniten- 
ti: vel satisfactionis.llla enim vera est ponitentia, 
qua peccatum abolet ; quod illa sola facit,qui sce- 
lus corrigit, que odium commissi criminis et com- 
mittendi cum desiderio satisfaciendi affert. Judas 
enim poenituisse legitur, sine assecutione venis, 
quia tali penitentia non correxit crimen; unde 
Hieron.,comment. ad illud, Matth. 27: Quid ad nos: 
Nihil Jude profuit sera panitentia,per quam scelus 
corrigere non potuit. Sic quando frater peccat in 
fratrem,ut emendare non valeat quod peccavit,po- 
test ei dimitti ; sin autem permanent opera, frustra 
voce assumitur ponitentia. Hoc est, quod de eo 
infelicissimo dicitur, ps. 108 : Et oratio ejus fiat in 
peccatum, ut non solum emendare nequiverit pro- 
ditionis nefas, sed proprii homicidii scelus addide- 
rit. Cave qualiter intelligas illud : Ut emendare va- 
leat quod peccavit, ctc. Non enim emendatio hic 
intelligenda est, rei dempte recompensatio,sed de- 
licti exprobratio e& abominatio, cum satisfactionis 
desiderio. Demit enim injuste quis alicui quod resti- 
tuere non valet,ut oculum, vel vitam et hujusmodi ; 
el tamen si ponituerit peccati,cum amorecondigna 
satisfactionis, veniam habet. Necideoquisquam pu- 
let,quiremalienaminjuste abstulerit quam reddere 
potest,deillo pcecato peenitereac veniam consequi, ni- 
si restituat ablatum.Quamdiu enimres propter quam 
peccatum est,non redditur si reddi potest,non agitur 
ponitentia,sed fingitur.(August. ,epist.2, ad Maced.) 

DISTINCTIO XVI. 
DE TRIBUS QUJE IN POENITENTIA CONSIDERANDA SUNT. 

1. In perfectione autem penitenttetriaobservanda 
gnnt,scilicet compunctio cordis,confessiooris, satis- 
factio operis. UndeJoannes,osaureum.: Perfecta Pce- 
nitenlia cogit peccatorem omnia libenter ferre;in cor- 
de ejus contritio,in ore confessio,in opere totahumi- 
litas. Heec est fructifera Poenitentia, utsicut tribus 
modis Deum offendimus, scilicet, corde,ore,etopere, 
ita tribus modis satisfaciamus. Sunt enim tres pec- 
. cati differentie, ut ait Aug., de Serm. habito in 
. monte in lib.1,pauloante medium; etincorde,et in 
facto, et in consuetudine vel verbo, tanquam tres 
mortes. Una quasi in domo, scilicet, cum in corde 
consentitur libidini ; altera quasi prolata jam extra 
portam, cumin factum proceditassensio ; terliacum 
vi male consuetudinis tanquam mole premitur ani- 
mus,vcl noxie defensionisclypeo armatur, quasi in 
sepulcro jam fotens. Hec sunt. triagenera mortuo- 
rum, qua Deus legitur suscitasse. Huicergotriplici 
morti,triplici remedio occurritur:contritione,confes- 
sione,satisfactione. Compunctio nobiscommendatur 
ibi,Joel.2:Seindite corda vestra,et non vestimentaves- 
tra.Confessio, ibi, Prov.18:Justus, in principio ser- 
monis accusator est sui. Vere enim confitetur qui seuc- 
cusat, qui execrando malum sibi imputat. Et ibi, 
psal 64 : Effundite coram illo corda vestra.Etiterum, 

ac.5: Confitemini alterutrum peccata vestra. Satisfac- 
tio a Joanne precipitur ubi ait,Matth.3, et Luc. 3: 
Facite dignos fructus penitentia, scilicet,ut secundum 

ualitatem et quantitatem culpe,sit qu alitaset quan- 
titas peene.Non enim par debetesse fructus boni ope- 
risejus qui nihil vel minus peccavitetejus qui gravius 
cecidit.Ideo discretio poenitenti valde necessaria est, 
utilla gerat que tradit Aug.di:ens: Consideret quali- 
tatem criminis,inloco,in tempore,in perseverantia,an 
. varietate persone;et quali hocfecerit tentatione,et in 


ipsius vitii multiplici executione.Oportetenim pgni- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1V, DIST. XVI. 


818 


tere fornicantem secundum excellentiam sui status 
vel officii, et secundum modum meretricis, etin mo- 
dumoperissui ; et qualiter turpitudinem egerit, si in 
loco sacrato, si in temporeorationi constituto, ut sunt 
festivitates et tempora jejunii. Consideret quantum 
perseveraverit,et defleat quod perseveranter pecca- 
verit;et quanta victusfueritimpugnatione.Sunt enim 
ui non solum non vincuntur, sed ultro se peccato of- 
erunt;necexpectanttentationem,sed preveniunt vo- 
luptatem.Et pertractetsecum quam multiplici actio- 
nevitii delectabiliter peccavit. Omnis ista varietas 
confitenda est et deflenda, ut cum cognoverit quod 
peccatum est,cito iuveniat Deum sibi propitium. In 
cognoscendo augmentum peccati,inveniat cujus eta - 
tis fuerit,cujussapientiszetordinis.Immoreturin sin- 
gulis istis,et sentiat modum criminis, purgans lacry- 
mis omnem qualitatem vitii;defleat virtutem qua in- 
terim caruit. Dolendum est enim non solum quod 
peccavit, sed quia virtute se privavit. Defleat etiam 
quoniam offendens tn uno,factus est omnium reus Ja- 
cob. 2. Ingratus enim extitit, qui plenus virtutibus 
Deum omnino non timuit.In hoc enim quisque pecea- 
tor fitculpabilior, quo est Deo acceptior, Ideo enim 
Adam plus peccavit,quia omni bono abundavit. Alio 
etiam modo offendensin unofacius est omnium reus, 
uia omnis virtus patitur detrimentum ab uno vitio. 
onaLse omnino in judicio et potestate sacerdotis, 
nihil sui resorvans sibi,ut omnia eo jubente paratus 
sit facere pro recipienda vitaanime, que faceret pro 
vitanda corporis morte ; et hoc cum desiderio, quia 
vitam recuperat infinitam. Aug., de Pon. vera et 
falsa,c. 14 et 15. Cum gaudio enim facere debet im- 
mortalis futurus, qua faceret pro differenda morte 
moriturus; semper deprecetur Deum, offerat Deo 
mentem et cordis contritionem, deinde et quod po- 
test del de pussessione,et tunc si quid offerat,secu- 
rus offerat. lespexit Dominus ad Abel, et ad munera 
ejus,Gen. à.Prius dicitad Abel,quam ad munera ejus. 
In judicio ergo cordis,conferendaest eleemosyna tri- 
buentis.Neo considerandum est quantum, sed qua 
mente,qua affectione dat quod potest. Qui ergo sua 
peccata redimere vult temporalium oblatione,prius 
offerat mentem. Aug. ibid., c. 15. Caveat etiam ne 
ductus verecundia,dividat apud se confessionem,ut 
diversa diversis velit sacerdotibus manifestare.Qui- 
dam enim uni celantquod alteri manifestandum con- 
servant: quod est se laudare,et ad hypocrisim ten- 
dere, et 8emper venia carere, ad quam per frusta 
putat pervenire. Caveatetiam ne prius ad dominicum 
corpus accedat,quam confortetur bona conscientia, 
etdoleat quod nondum audeat sumere quem multum 
desiderat cibum salutarem.Cohibeatetiam sea ludis, 
a spectaculis seculi,qui perfectam vult consequi re- 
missionis gratiam.]Istisuntdigni fructus penitentie 
animam captivam elaqueanteset in libertate servan- 
tes. Et infra : Queratanima dignos fructus, etsi non 
dignospenitentis.Suntenim digni fructus virtutum, 
qui non sufficiunt penitentibus.Ponitentia enim gra- 
viores postulat, ut doloreet gemitibus mortuoimpe- 
tret vitam.Ex his ostenditur qui sunt digni fructus 
penitentie, quibus vera satisfactio expletur; et quod 
non omnes dignifructus suntdigni fructus peniten- 
tie;quod deilla f enitentia intelligitur,que majorum 
estcriminum. Non enim sufflciunt graviter delin- 
quentibus,que sufficiuntminus vel parum peccanti- 
us. 
Quz sit falsa satisfactio. 

2. Etsicutsunt digni fructus penitentie, ac vera 
satisfactio,ita et indigni fructus, et falsa satisfactio, 
id est,falsa penitentia; unde Gregor.de Pon. dist. 
5, c. Falsas : Falsas penitentias dicimus, que non 
secundum auctoritates sanctcrum pro qualitate cri- 
minumimponuntur. Ideoque miles, vel negotiator, 
vel alicui officio deditus, quod sine peccato exer- 
cere non possit, si culpis gravioribus irretitus ad 
penitentiam venerit, vel qui bona alterius injuste 

etinet, vel qui odium in oorde gerit, recognoscat 


819 


se veram penitentiam non posse peragere, nisi ne- 
gotium relinquat,vel officium deserat, et odium ex 
corde dimittat,et bona qus injuste abstulit, resti- 
tuat.Neo tamen desperet interim quidquid boni fa- 
cere potest,hortamur ut faciat, ut Deus cor ejus 
illustret &d penitentiam. Cum sit penitentia inte- 
rior et exterior, de utraque per premissa satis ap- 
paret que sit vera, et que sit falsa. 
De tribus actionibus panitentia. 

3. Preedictis veroadjiciendum est quob tribus mo- 
dis agitur ponnitentia : ante Baptismum, scilicet,de 
prioribus peccatis ; post Baptismum,de gravioribus 

ua post committuntur.Est etiam panitentia venia- 
lium quotidiana, quo etiam humilium est,ot perfe- 
ctorum ; unde Áug.hom.50,de Utilit.et Necess. Po»- 
nit.;et lib.de Medicina panit.,c. 2: Tres sunt actio- 
nes penitentie, quas mecum eruditio vestra re- 
cognoscit. Una est qu:e novum hominem parturit,do- 
nec per Baptismum omnium preteritorum ablutio 
fiat peccatorum ;quia nullus sue voluntatis arbiter, 
nisi peniteateum veteris vit» novam inchoare potest; 
a qua parvuli sunt immunes cum baptizantur, quia 
nondum possunt uti libero arbitrio,quibus tamen ad 
remissionem originalis peccati prodest eorum fidesa 

uibus offeruntur. Altera est actio penitentie post 

aptismum, qua fitproillis peccatisquae legis Deca- 
logusecontinet.Aguntergo homines penitentiam anto 
Baptismum de peccatis prioribus,ita tamen ut etiam 
baptizentur; sicut Petrus ait, Act.2: Agite pomiten- 
tiam,et baptixetur unusquisque vestrum in nomine Do- 
mini, eic. Agunt etiam ponitentiam,si post Baptis- 
mum ita peccaverunt,ut excommunicari et reconci- 
liari postea mereantur. Est etiam poenitentia bono- 
rumet humilium fidelium pena qxzotidiana, in qua 
pectora tundimus dicentes, Matth.6: Dimitte nobis de- 
bita nostra, e&c. Nequeea nobisdimitti volumusque 
dimissa nobis in Baptismo non dubitamus, sed illa 
qui humane fragilitati, quamvis parva,tamen cre- 
bra suübrepunt ; que si collecta contra nos fuerint, 
ita nos gravabuntet oppriment,sieut unum aliquod 
grande peccatum. Quid enim inter est ad naufra- 
ginm an uno grandifluctunavisoperiatur et obrua- 
tur, an paulatim subrepens aqua in sentinam per 
negligentium culpam impleat navem, et submerga- 
tur? ideo jejunium, et elemosyna, et orationes 1n- 
vigilent, in quibus cum dicimus : Dimitte nobis de- 
bita nastra,etc.,manifestamus noshabere quod nobis 
dimittatur; et his verbis humiliantes animas nos- 
tras,quotidianam agere poenitentiam non cessamus. 

De satisfactione venialium. 

4. Que autem pro venialibus sit satisfactio suffi- 
ciens, Aug. insinuat ita inquiens in Ench., cap. 71 : 
De quotidianis et brevibus levibusque peccatis, sine 

uibus hec vita non ducitur, quotidiana oratio fide- 
ltum satisfacit.Eorum enim est dicere : Pater noster 
qui es in calis, etc. Deletomnino hac oratio minima 
et quotidiana peecata.Doelet et illa a quibus vita fide- 
lium etiam scelerate gesta, sed penitudo in melius 
commutata discedit. Sicut veraciter dicitur : Di- 
milte nobis debita nostra,ita et veraciter dicitur:Sicut 
et nos dimittimus debitoribus, nostris, id est, sicfiat 
quod dicitur; quia et ipsa eleemosyna est veniam 
petentibus omnino ignoscere. Ex his aliisque pre- 
missis jam facile est intelligere que pro venialibus 
sit exhibenda aatisfactio. Sulficit enim Dominica 
oratio cum jejunio et eleemosynis:sic tamen ut 
precedat contritio aliquantula,et addatur confessio 
8i adsit facultas ; de qua confessione post tractabi- 
tur.Pro gravioribus vero peccatis hac etiam in sa- 
tisfactione adhibenda sunt, sed multo vehementius 
atque districtius,quia,utait August.,in lib. de pen. 
Medicina,c.5,et hom.50, de utilit.ac Necess.penit., 
&d agendam Ponitentiam non sufficit mores in me- 
lius commutare, et a malis factis recedere, nisi de 
his qua& facta sunt satisfaciat Domino per porniten- 
tie dolorem, per humilitatis gemitum, per contriti 
cordis sacrificium, cooperantibus elgemosynis, 


PETRI LOMDARDI. 


DISTINCTIO XVII. 
TRIA PROPONUNTUR QUAERENDA, PRIMUM AN SINE 
CONFESSIONE DIMITTATUR PECCATUM. 

1. Hic oritur quastio multiplex. Primoenim quae- 
ritur utrum absquesatisfactione et orisconfessione, 
per solam cordis contritionem peccatum alicui di- 
mittatur;secundo an alicui sufficiat confiteri Deo sine 
sacerdote;tertio.an laico fideli facta valeat confessio. 
In his etiam docti diversa sontire inveniuntur,quia 
super his varia ac pene adversa tradidisse videntur 
doctores.Dicunt enim quidam, sine confessione oris 
et satisfactione operis neminem a peccato mundari, 
si tempusilla faciendi habuerit. Alii vero dicunt,aute 
oris confessionem et satisfactionem,in cordiscontri- 
tione peccatum dimilti a Deo,si tamen votum coufi- 
tendi habeat. Unde propheta,ps. 31 : Dixi : Confite- 
bor adversum meinjustitinm meum Domino;et tu remi - 
ststi impietatem peccati mei.Quod exponensCassiodo- 
rus, ait, in Glossa ordinaria : Dixi, id est, deliberavi 
apud me quod confitebor,et tu remisisti. Magna pie- 
tas De1,quiad solam promissionem peccatum di mise- 
rit. Votum enim pro operatione judicatur.ltem Aug.: 
Nondum pronuntiat,promittit se pronuntiaturum et 
Deus dimittit;quia hoc ipsum dicere,quoddam pro- 
nuntiare est corde. Nondum est vox in ore ut homo 
audiat confessionem et Deus audit.Item: Sacrificium 
Deo spiritus contribulatus ; cor contritum, etc. Alibi 
etiam legitur, ps. 31 : Quacumque hora peccator con- 
versus fuerit el tngemucrit, vita vivel,et non morietur. 
Non dicitur ore confessus fuerit,sed conversusingemue- 
rit.Unde datur intelligi quod etiam ore tacente ve- 
niam interdum consequimur. Hincetiamleprosi illi 
quibus Dominus precepit utostenderent sesacerdo- 
tibus, in itinere, antequam ad sacerdotes venirent, 
mundatisunt.Ex quo insinuatur quod antequam ora 
nostra sacerdotibus aperiamus, id est,peccata confi- 
teamur, a lepra peccati mundamur. Lazarus etiam 
non prius de monumento est eductus,et post a Do- 
mino suscitatus ; sed intus suscitatus, prodiit foras 
vivus, ut ostenderetur suscitatio anime precederoe 
confessionem.Nemo enim potest confiteri,nisisusci- 
tatus,quia a mortuo,velut quinonest,peril confessio. 
Nullus ergoconfitetur,nisi resuscitatus. Nemoautem 
suscitatur, nisi qui a peccato solvitur, quia peccatum 
mors anima est,que ut est vita corporis, itaejus vita 
Deus est. Hisaliisquepluribus auctoritatibus proba- 
tur ante confessionem vel satisfactionem sola com- 
punctione peccatum dimitti ; quod qui negant,eas de- 
terminarelaborant ; nec non in hujus sententie de- 
pressionem,et ad susopinionis assertionem aucto- 
rum testimonia inducunt. Ait enim Dominus per 
Issjam : Dic tu iniquitates tuas. ut justificeris. Item 
Ambr.: Non potest quisquam justificari a peccato- 
nisi peccatum ipsum antea fuerit confessus. Idem 
dicit : Confessio à morte animam liberat, confessio 
aperit paradisum, confessio spem salutis tribuit, 
quia non meretur justificori, qui in vita sua non 
vult peccatum confiteri. llla confessio nos liberat, 
que fit cum ponitentia. Poenitentia vera est dolor 
cordis, et amaritudo anime pro malis que quisque 
commisit. ltem Joan.: Non potest quisquam gra- 
tiam Dei accipere, nisi purgatus fuerit ab omni 
peccato per Ponitentie confessionem et per Bap- 
tismum. [tem Aug.: Agite panitentiam qualis agi- 
turin Ecclesia.Nemo dicat sibi-Occulte agoquia apud 
Deum ago,novit Deus qui mihiignoscit, quiain corde 
ago. Ergosinecausadictum est: Que solveritis super 
terram,solutaerunt in calis?Evgosinecausaclaves da- 
te sunt? Frustramus ergo verbum Christi.Job dicit : 
Sierubui in conspectu populi peccata meaconfiteri.Item 
Ambr.: Venialis est culpa, quam sequitur confessio 
delictorum.Item August. ,suporillum locum ps. 68: 
Non absorbeat me profundum, neque urgeat super me 

leus os suum : Puteus est profunditas iniquitatis, 
in quam si cecideris,non claudetsuper te os suum,ei 
tu non claudisos tuum;confitere orgo et dio: Depro- 


, [undis clamavi adte Domine, eto.,et evades, Claudit 


aat 


super illum, quiin profundo contemnit ; a quo mor- 
tuo, velut qui non sit, perit confessio. Item, nullus 
debit» gravioris pone accipit veniam, nisi qualem- 
cumque, etsi longe minorem quam debeat, solverit 

cenam. Ita enimimpartitura Deo largitas misericor- 

ie, ut non relinquatur justitia discipline. Item Hie- 
ron. : Qui peecator est, plangat delicta propria vel 
pepuli,et ingrediatur ecclesiam, de qua propter peo- 
cata fuerat egressus ; et dormiat in sacco, ut preter- 
itas delicias per quas Deum offenderat, vite austeri- 
tate compenset. His aliisque auctoritatibus nituntur 
asserere sine confessione vocis et aliqua solutione 
pene neminem a peccato mundari. 


Cui sententiz potius consentiendum sit. 


2. Quid ergo super hissentiendum sit, quid tenen- 
dum ? 8ane dici potest quod sine confessione oris et 
solutione pana exterioris peccata delentur percontri- 
tionem et humilitatem cordis. Ex quo enim aliquis 
proponit mente compuncta seconfessurum, Deus di- 
mittit,quia ibi est confessio cordis, etsi non oris, per 
quam anima interius mundatura macula et contagio 
peccati commissi, et debitum eterna mortis relaxa- 
tur. llla ergo que superius dicta sunt de confessione 
et peenitentia,vel ad confessionem cordis,vel ad exte- 
riorem poenam referenda sunt.Sicut illud Aug. ; Quod 
nullus dicitur veniam consequi, nisi prius quantu- 
lamcumque peccati solverit penam vel de exteriori 
poena accipiendum est,et ad contemnentes vel negli- 
gentes referendum, sicut illud : Nemo dicat : Occulte 
ago,etc.Nonnulli enim in vita peccata confiteri negli- 
gunt vel erubescunt,etideo non merentur justificari. 

icut enim precepta est nobis interior peenitentia,ita 
et oris confessio,et exterior satisfactio,si adsit facul- 
tas.Unde nec vere poenitens est, qui confessionis vo- 
tum non habet. Etsicut peccati remissio munus Dei 
est, ita poenitentia et confessio per quam peccatum 
deletur, non potestesse nisia Deo,utÁugust.ait.Jam, 
inquit,donum Spiritus sancti habet qui confitetur et 
penitet,quia non potest esse confessio peccati et com- 
punctio in homine ex seipso.Cum enim irascitur sibi 
quisque et displicet, sine dono Spiritus sancti non 
est. Oportet ergo ponitentem confiteri peccata, si 
tempus habeat ; et tamen antequam sit confessio in 
ore, si votum sit in corde, prestaturei remissio. 


$i sufficit soli Deo confiteri. 


3. Jam secundum queestionis articulum inspicia- 
mus,scilicet,utrum sufliciat peccata confiteri soliDeo 
an oporteat confiteri sacerdoti.Quibusdam visum est 
aufficere, si &oli Deo fiat confessio siue judicio sacer- 
dotali et confessioneEcclesis,quia David dixit : Dixi: 
Confitebor Domino ; et tu remisisti, elc. ; non ait sacer- 
doti, et tamen remissum sibi peccatum dicit. Item 
Ambros. :[deo flevit Petrus, quiaculpa obrepsit ei ; 
non invenio quid dixerit,invenio quod fleverit.Lacry- 
mas ejus lego, satisfactionem non lego.Sed quod de- 
fendi non potest, ablui potest. Lavant lacrymae deli- 
ctum,quod voce pudor est conflteri. Venite fletus con- 
sulit, et verecundie. Hoc idem etiam Maximus dicit 
episcopus. Item Joannes Chrysost. : Non tibi dico ut 
tc prodasin publicum, neque apud alios te accuses; 
sed obedire te volo Prpphete dicenti : Revela Deo vi- 
tam iuam. Ante Deum crgo tua confitere peccata, 
apud verumjudicem cum oratione delicta tuapronun- 
tia, non lingua, sed conscientie tue memoria ; et 
tunc demum sperate misericordism posse consequi. 
Si habueris peccata tua in mente continue,nunquam 
malum adversus proximum in corde tuo tenebis. 
Idem : Peccata tua quotidie dicito,ut deleas illa. Sed 
si confunderis alicui dicere, dicito ca quotidie in ani- 
mo iuo; non dico ut confitearis ea conservo tuo, ut 
tibi exprobret. Dicito Deo,qui curat ea. Nec enim si 
illi non dixeris, ignoratea : cum faciebas ea,preesto 
erat; cum admitteres ea,cognverat. Numquid ea vult 
a te cognoscere? Peccare non erubuisti, et confiteri 
erubescis ? Dicito in hac vita, ut in alia requiem ha- 
beag :dicitboingemiscensetlacrymans.In codice scrip- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XVII. 


ta sunt peccatatua, Spongia peccatorum Luorum la« 
crymes tue sint. Item Prosper de Ponit., dist. 4. c. 
Porro illi, et in lib. de Vita contemplat., c, 7: Illi 
quorum peccata humanam notitiam latent, non ab 
ipsis confessa,necab aliis publicata,si ea confiteri vel 
emendare noluerint, Deum quem habent testem, 
ipsum et habIturi suntultorem.Quod siipsi sui judi- 
ces fiant, et veluti sue iniquitatis ultores, hic in 8e 
veluntariam penam severissime animadversionis 
exerceant ; temporalibus ponis mntabunt eterna 
supplicia,etlaerynis ex vera cordis contritioríe fluen- 
tibusextinguent eterni ignisincendia.Et infra, ibid. : 
FaciliussibiDeum plaea untilli, qui aut propríiacon- 
fessionibus crimen produnt, aut nescientibus aliis 
ipsi in se voluntarie excommunicationis ferunt sen- 
tentiam : et ab altari cui minisirabaBt, non animo, 
sed officio separati, vitam suam quasi mortuam 
plangunt ; certi quod  reconeiliati Bibi poenitentie 
ructibus, & Deo non solum amissa recipiant, sed 
etiam superna civitatis gaudia recipiant. Hie aueto- 
ritatis innituntur qui sufficere contendunt Deo con- 
fiteri peccata sine sacerdote. Dicunt enfm .quod si 
quis timens detegere culpam suam apud homines, 
ne inde opprobrio habeatur, vel alii suo. exemplo 
&d peccandum  accingantur,et ideo tacet homini, 
et revelat Deo, consequitur veniam. 

Quod non sufficit soli Deo oonfileré si tempus adsit, st 

tamen homini possit, 

4. Sed quod sacerdotibus confiteri oporteat,non s0- 
Jumilla auctoritate Jacobi,o.6: Confltemini alereutrum 
peccata vestra, etc., sedetiam aliorum pluribus testi- 
moniis comprobatur. Ait enimAug., in hom. 50, de 
Utilit. ac Necess. Peenit. : Judicetseipsum homo vo- 
luntarie dum potest, et mores convertat in melius, 
necum jam non poterit, preetervoluntatem à Domino 
judicetur ; et cum in se protulerit severissime medi- 
cima, sed tamen utilissime, sententiam, veniat ad 
antistites per quos illiclaves ministrantur Ecclesie. 
Tanquam bonus jam incipiens esse filius, materno- 
rum membrorum ordine custodito, à prepositis sa- 
crorum accipiatsatisfactionissue modum,in offeren- 
do sacrificio eontriti cordis devotus et supplex. Id ta- 
men agat,quod non solum sibi prositad salutem,sed 
etiam ad exemplum ceteris: utsi peccatum ejus non 
modo in gravi ejus malo,sed etiam in tanto scandalo 
aliorum est, atque hoc expedire utilitati Ecclesize vi- 
deturantistiti,in notitiam multorum vel totius plebis 
agere poenitentiam non recuset, ne lethali plage per 
pudorem addattumorem. Cum tanta est plaga peccati 
et impetus morbi, ut medicamenta corporis et san- 

uinis Domini differenda sint, auctoritate antistitis, 

ebet sequisque removereab altariad agendam pc- 
nitentiam ,eteadem auctoritate recomceiliari.ItemLeo 
papa, de Pon., dist. 1, c. Muitiplex : Multiplex mise- 
rieordia Dei ita laps:bus subvenit humanis, ut non 
modo per Baptismum, sed etiam per ponitentiam 
gpes vite reparetur ; sic divine voluntatis presidiis 
ordinatis, ut indulgentiam Dei nisi supplicationibus 
sacerdotum nequeant obtinere. Christus enim hanc 

repositis Ecclesise tradidit potestatem, ut confitenti- 
bus penitentie satisfactionem darent,et. eosdem sa- 
lubri satisfactione purgatos, ad[oorsmunionem sa- 
cramentorum per januam reconciliationis admitte- 
rent.Item Aug., lib. de veraet falsa Po»nitentia, cap. 
10:Quem ponitet,omnino poniteat,et dolorem lacry- 
mis ostendat ; repreesentet vitam suam Deq per sa- 
cerdotem, preveniat judicium Dei per confessionem. 
Precepit enim Dominus mundandis, ut ostenderent 
ora sacerdotibus : docens corporali presentia confi- 
tenda peccata, non per soripta manifestanda. Dixit 
enim :Üra monstrate et omnes : non unus pro omni- 
bus, non alium statuatis nuntium qui pro vobis offe- 
rat munus Deo a Moyse statutum ; sed qui per vos 
peccastis, per voserubescatis.Erubescentia euim ipsa 
partem habet remissionis.Ex misericordia enim hoo 

recepit Dominus,ut nemo poniteret in occulto.In 
hoc enim quod per seipsum dicit gacordoti, et eru- 


bescentiam vincit, timore Dei offensi flt venia cri- 
minis.Fit enim veniale per confessionem quod crimi- 
nale eratin operatione, etsi non statim purgatur, fit 
tamen veniale quod commiserat mortale. Multum 
enim satisfactionis obtulit, qui erubescontie domi- 
nans, nihil eorum que commisit, nuntio Dei negavit. 
Deus enim qui misericors et justus est, sicut servat 
misericordiam in justitia, ita et justitiam in misericor- 
dia.Opus enim misericordiaet peccanti peccatadimit- 
tere;sed oportet utjustus misereaturjuste.Considerat 
enim si dignus est, non dico justitia, sed et miseri- 
cordia. Justitia enim sola damnat,sed diguus est mi- 
sericordia qui spirituali labore querit gratiam. La- 
borat enim mens patiendo erubescentiam. Et quo- 
niam verecundia magna est pena,qui erubescit pro 
Christo fitdignus misericordia.Unde patet quia quan- 
to pluribus confitebitur in spe venie turpitudinem 
criminis, tanto facilius consequetur gratiam remis- 
sionis. Ipsi enim sacerdotes plus possunt proficere, 
luscontfitentibus parcere.ItemLeo papa,dePoen.,dist 
: Quamvis plenitudo fidei videatur esse laudabilis, 
qua propter Dei timorem apud homines erubescere 
non veretur ; tamen quianon omnium sunt hujusce- 
modi peccata,ut ea qui penitentiam poscunt, non ti- 
meant publicari, removeaturimprobabilis consuetu- 
done,multia penitentie remediis arceantur, dumaut 
erubescunt,aut timent inimicis su& facta resesare, 
quibus possunt legum percelli constitutione.Sufficit 
enim confessio, que primum Deo offertur, et tunc 
etiam sacerdoti, qui pro delictis penitentium preca. 
tor accedit. Tunc enim plures ad penitentiam pote- 
runt provocari, si populi auribus non publicetur 
conscentia confltentis.Ex his aliisque pluribus indu- 
bitanter ostenditur oportere Deo primum, et deinde 
sacerJoti offerri confessionem ; nec aliter posse per- 
veniri ad ingressum paradisi, si adsit facultas. 


De tertio artieulo, scilicet, an sufficiat confiteri laico. 


.9. Nunc priusquam premissis auctoritatibus que 
his contradicere videntur respondeamus, tertiam 
quaestionem intueamur.Quod enim secunda questio 
continebat,scilicet,an sine confessione et judicio sa- 
cerdotis soli Deoconfiteri sufficeret,expeditum est;et 
certificatum premissis testimoniis,quod non sufficit 
confiteri Deo sine sacerdote,nec est vere humilis et 
poenitens,8! non desiderat et requiritsacerdotis judi- 
cium Sed numquid eque valet alicui confiteri socio 
vel proximo suo, saltem cum deest sacerdos? Sane ad 
hoc potest dici quod sacerdotisexamen requirendum 
est studiose, quia sacerdotibus concessit Deus pote- 
statem ligandi atque solvendi ; etideo quibus ipsi di- 
mittunt,et Déus dimittit.Si tamen defuerit sacerdos, 
proximo vel socio est facienda confessio. Sed curet 
quisque sacerdotem querere, qui sciat ligare et sol- 
vere. Talem enim esse oportet, qui aliorum crimina 
dijudicat. Unde Aug., lib de vera et falsa Peniten- 
tia, cap. 10: Qui vult confiteri peccata ut inveniat 
gratiam,querat sacerdotem qui sciat ligare et solve- 
re, ne cum negligens circa se extiterit negligatur ab 
. eo,qui eum misericorditer monet et petit;ne amboin 
foveam cadant, quam stultus evitare noluit. Tanta 
Itaque vis confessionis est,ut si deest sacerdos, con- 
fiteatur proximo.Sepe enim contingit quod penitens 
non potest verecundari eoram sacerdote,quem desi- 
deranti nec tempus,neo locus offert.Etsi ille cui con- 
fitebitur potestatem non habeat solvendi, fit tamen 
dignus venia ex sacerdotis desiderio, qui crimen con- 
fitetur socio. Mundati enim sunt leprosi, dum ibant 
ora vel se ostendere sacerdotibns,antequam ad eos 
pervenirent.Unde patet Deum ad cor inspicere, dum 
ex necessitate prohibetur ad. sacerdotes pervenire. 
Unde Aug.,ibidem : Sepe quidem querunt eos sani 
et l»ti ; sed dum qu:erunt,antequam perveniant, mo- 
riuntur.Sed misericordiaDei ubique est,qui et justis 
parcere novit, etsi non tam cito, sicut si solverentur 
& sacerdote. Ibid. cap. 11: Qui ergo confitetur sacer- 
doti, omnino meliori quam potest 2onfiteatur ; et si 
'eccatum occultum est,sufliciat referre in notitiam 


PETRI LOMBARDI. 


881- 


sacerdotis.Nam in resurrectione fille arehisynagogi : 
puelle, pauci interfuerunt qui viderunt; nondum 
enim erat sepulta,nondum extra portam delata,non- 
dum extra domum in notitiam portata. Intus resus- 
citavit quam intus invenit,relictis solis Petro etJaco- 
bo et Joanne,et patreet male puells,in quibus figura- 
liter continentur sacerdotes Ecclesie.Quos antem ex- 
tra invenit,advertendum est quomodo suscitavit. Fle- 
batenim turba post filium vidue ; flevit Martha et Ma- 
ria supplicantes pro fratre ; flebat etturba Mariam se- 
cuta. in quo docemur, publice peccantibus non pro- 
prium, sed Ecclesi: sufficere meritum. Aug., ibid., 
cap. 12 : Laboret ergo ponitens in Eccelsia esse 
et ad Ecclesie unitatem tendere. Nisi enim unitas 
Ecclesie succurrat, nisi quod deest peccatori sua ora- 
tione compleat, de manibus inimici non eripietur 
anima mortui. Credendum est enim quod omnes ora- 
tiones et eleemosyue Ecclesie et opera justitie et 
misericordie succurrant recognoscenti mortem 
suam ad conversionem.Ideoque nemo digne penite- 
re potest, quem non sustineat unitas Ecclesise. Ideo- 
que nemo petat sacerdotes per aliquam culpam ab 
unitateEcclesis divisos.Ex hissatis aperituretabsol- 
vitur premisse questionis articulug.Querendus est 
sacerdos sapiens et discretus,quicum potestatesimul 
habeat judicium,qui si forte defuerit, confiteri debet 
socio. Beda vero,superEpist.J acobi5,interconfessio- 
nem venialium et mortalium distinguit super illura 
locum:Confitemini alterutrum peccata vestra.Aitenim: 
Cosqualibus quotidiana et levia,graviora vero sacer- 
doti pandamus,et quanto jusserit tempore purgare 
curemus, quia sine confessione emendationis, pec- 
cata nequeunt dimitti.Sed et graviora cosqualibus 

andenda sunt,cum deest sacerdos, et orte pericu- 

um. Venialia vero, etiam sacerdotum oblata copia, 
licet confiteri cowquali, et sufficit, ut quibusdam 
placet, si tamen ex contemptu uon preteemittatur 
sacerdos. Tutius est tamen et perfectius utriusque 
generis peccata sacerdotibus pandere, et consilium 
medicine ab eis querere, quibus concessa esl po- 
testas ligandi et solvendi. 


Hic aperit qualiter supradicte auctoritales intelligen- 
da sunt. 


6. Dum ergo ex his aliisque pluribus testimoniis 
perspicuum fiatetindubitabiliter constet peccata pri- 
mum Deo, deinde sacerdoti esse confitenda, et,si ipse 
defuerit, etiam socio, illud Joan. Chrys. superius 
positum, de Pon., dist. 1, c. Quos aliquando, ad fi- 
nem, non est ita intelligendum, ut liceat alicui, si 
tempus habeat, sacerdoti non confiteri ; sed quia su[- 
ficit ubi crimen occultum est,soli Deo per sacerdo- 
tem dicere, et semel. Neo oportet publicari coram 
multis, quod occultum est.Quod notavit dicens:Non 
tibi dico utteprodas in publicum-Bieut enimpublica 
noxa publico eget remedio,ita et occulta secreta con- 
fessione et occulta satisfactione purgatur.Nec neces- 
se estut quod sacerdoti semel confessi sumus,iterum 
confiteamur ;sed lingua cordis, non carnis,apud ve- 
rum judicem idjugiterconfiteri debemus.Undeidem 
Joan.,ibid.,c.Nuncautem, ait : Nunc autem si recorde- 
ris percatorum tuorum, et frequenter ea in conspec- 
tu Dei pronunties,et pro eis depreceris,citius illa de- 
lebis.Si vero oblivisearis, tunc eorum recordaberis 
nolens, quando publicabuntur, etin conspectu om- 
nium arnicorum et inimicorum,sanctorumqueange- 
lorum proferentur. ltaetiam illud Ambrosii, dePon., 
dist.1, c. Lucrymz : LRcrym lavant delictum quod 
voce pudor est confiteri,ad publicam penitentiam re- 
ferendum est. Ibi enim virtutem lacrymarum et con- 
fessionis ostendens, signilicare voluit quod lacrymae 
occulte etconfessio secreta, sicut que fit soli sacerdo- 
ti,lavant delictum quod pudet aliquem publice confi- 
teri.Quod vero dicit selacrymasPetri legisse, non sa- 
tisfactionem vel confessionem, per hoc non excludit 
illa:xmulta enim factasunt,que scripta non sunt;et for. 

te nonduin facta erat institutio confessionis ;qua mo. 

do.Similiter etillud Presperi: Si sui judices fiant, mu 


ass 
tabunt eterna supplicia ; et illud: Facilius Deum pla- 
cabunt sibi, qui aut propriis confessionibuscrimen 
produnt, aut nescientibus aliis in se sententiam ex- 
communicationis ferunt, ad publicam confessionem 
etsatisfactionem referri oportet. Non enim solis sacer- 
dotibus jusligaudi atquesolvendi datum est,sicuique 
suo arbitrio se pena vel excommucationis sententia 
ligare, et absque sacerdotali judicio scipsum Deo vel 
altari reconciliare licet, quod ecclesiastice institu- 
tioni consuetudini penitus repugnat.Potius ergo si 
publice peccasti,publiceconfiterotereum,etemenda. 
Si vero occulte deliquisti,etiam sic non taceas, necta- 
men dico ut publices. Taciturnitas enim peccati ex su- 
perbia nascitur cordis. Ideo enim peccatum suum 
quis celat, ne reputetur foris qualem sejam conspec- 


tui exhibuit,quod ex fontesuperbie nascitur.Species | 


enimsuperbie est se velle justum videri qui peccator 
est;atque hypoerita convinciturquiinstarprimorum 

arentum vel tergiversatione verborum pecoata sua 

evigare contendit,vel sicut Cain peocata sua reticea- 
do supprimere querit. Ubi ergo superbia regnat et 
hypocrisis, humilitas locum non habet. Sine humili- 
tate vero alicui veniam sperare nonlicet.Ubi estergo 
taciturnitas confessionis, non est speranda veniam 
criminis.Jam certissime liquet quam sit detestabile 
peccali silentium,et e converso quam sit necessaria 
confessio. Est enirn confessio testimonium conscien- 
tie Deum timentis, Qui enim timet judicium Dei, 
peccatum non erubescit confiteri. Perfectus timor 
solvit omnem pudorem ; confessio peccati pudorem 
habet, et ipsa erubescentia est gravis poena. Ideoque 
jubemur confiteri peccata, ut erubescentiam patia- 
mur propona,nam hocipsum pars est divini judicii. 
$i ergo queritur an confessio sit necessaria, cum in 
contritione jam deletum sit peccatum, dicimus quia 

uedam punitio peccati est, sicut satisfactio operis. 
Ber confessionem etiam intelligit sacerdos qualiter 
debeat judicare de crimine. Per eam quoque peccator 
fit humilior et cautior. 


DISTINCTIO XVIII 
DE REMISSIONE SACERDOTIS. 


1. Hic queri solet si peccatum omnino dimissum 
est & Deo per cordis contritionem, ex quo poenitens 
votum habuit confitendi, quid postea dimittatnr eia 
sacerdote. Videoenim quovinculoeumligat, scilicet, 
temporalis penae,sed nonaquoeum absolvat. Etideo 
quaro. Aute panitudinem quippe cordis, anima rei 
maculam habet et foetorem peccati, atqueeternce ul- 
lionis vinculoligata existit. Si voro ante confessionem 
percordis contritionemDeus perseipsum sineministo- 
rio sacerdotis etdebitum omninorelaxat, et animam 
interius purgat a contagioneet foetore peccati ; quid 
ergo mundat,quid dimittit sacerdos? ubi sunt claves 
ile quas Dominus tradidit Petro et successoribus 
ejus, dicens, Matth. 16 : Tibi dabo claves regni colo- 
rum, etc. Quocumque ligaveris superterram, erunt li- 
gata et in calo ; etl quecumque solveris super terram, 


eruntsoluta, etc, Luc. 5 ? Ut autem premissa questio : 


plenius explicari valeat,quasi altius ducto rete,de his 
clavibus et usu earum disseramus. 


De clavibus. 


2. Claves iste non sunt corporales,sed spirituales, 
gcilicet discernendi scientia,et potentia judicandi, id 
est, ligandi et solvendi ; quadignosrecipere,et indi- 
gnos debet excludere a regno ecclesiasticus judex,qui 
Sicut habet jus ligandi, ita solvendi. Unde Amhr.,de 
Pon., dist. 1, c. Verbum Dei : Dominus par jus et 
solvendi esse voluit, et ligandi, qui utrumque pari 
conditione permisit. Ergo qui solvendi jus nonhabet, 
necligandi habet, Etinfra : Certum est quod Ecclesic 
utrumque licet, heresis utrumque non habet Jus 
enim hocs8olis permissum estsacerdotibus. Recte er- 

o Ecclesia hoc sibi vindicat, que veros sacerdotes 
abet; heresis vendicare non potest,qua& veros sacer- 
dotes non habet. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XVII. 


886. 


De usu clavium. 

3. Usus vero harum clavium multiplex est : discer- 
nere, scilicet, ligandosetsolvendos, ac deindeligare 
vel solvere. Qui enim, ut aitGregor., indignos ligat 
vel solvit, propria potestate se privat, id est, dignum 
privatione se facit. . 

Si sacerdos potest. dimittere vel retinere peccata. 

4. Sed queritur utrum a peccatosolvere valeat sa- 
cerdos, id est, a culpa,ut culpe maculam abstergat, 
veldebitum eterne mortis solverevaleat. Quidam ar- 
bitratisunt, cum peccatordupliciterligatusteneatur, 
ut predictum est, scilicet. mentis contagione ac caci- 
tate,et debito future pons,alteram curari per Deum, 
alterum solvi per sacerdotem. Patitur enim per pec- 
catum quasdam tenebras interiores et maculas,a qui- 
bus nisi liberetur,projiciotur in tenebras exteriores. 
Cum autem liberatur ab his, suscitatur a morte pec- 
cati. Unde Apostolus: Surge qui dormis, etillumina- 
bit te Christus. Solus enim Christus, non sacerdos- 
animam resuscitat, ac, pulsistenebrisinterioribus et 
maculis, eam illuminatet mundat, qui anime faciem 
lavat ; debitum vero zternzs poene solvere concessit 
sacerdotibus.Quod in resurrectione Lazari signatum 
asserunt ; quem Christus prius perse interius vivifi- 
cavit, deinde foras exire jussit,eumque adhuc liga- 
tum solvere apostolis precepit ; quia, ut aiunt, ipse 
interius animam a caligine maculaque peccati emun- 
dat, sacerdotibus vero dedit vinculum eterne mortis 
solvere: Alii vero dicunt solum Deum, non sacerdo- 
tem, debitum eterne mortis dimittere,sicut et ani- 
mam interius per se vivificat ; ncc tamen diffitentur 
eacerdotibus traditam potestatem peccata dimittendi 
et retinendi, quibus dictum est, Joan. 40: Quorum 
remiseritis peccata, etc. Sicut enim Christus retinuit 
sibi potestatem Baptismi, ita et Pcenitentis. Et ideo 
sicut interius gratia sua animamilluminat,ita et si- 
mul debitum «terni mortis relaxat. Ipse enim per 
seipsum peccala ponitentium tegit ; et tunc tegit 
quando ad penam non reservat. Tunc ergo tegit, 
quando debitum poene solvit. Quod autem ipse tegat, 
aperte dicit Aug. exponens illum locum psalmi 31 : 
Quoram tecta sunt peccata, id est, cooperta et abolita. 
Si enim texit Deus peccata, noluit advertere ; si noluit 
advertere, noluit animadvertere, id est, punire, sed 
ignoscere.Ita ergo dicit a Deotecta,ut Deus non vide- 
at, id cst, eternaliter puniat. Videreenim Dei peccata, 
est,ad penam imputare.Avertere autem faciem a pec- 
catis, hocesteaad poenam non reservare.Item Hieron. 
Comment, ad eumdem psal. : Quibus Deus dimittit 
peceata,tegit ne injudiciorevelentur.Item Cassiodo- 
rus.ad eumdem ps.,supereoloco : Beatus vir qui,etc.: 
Quia gravia habent peccata, aliis Deus imputat,aliis 
per misericordiam non imputat. Ex hisaperte ostendi- 
turquod Deus ipseponitentem solvita debito pene ; 
et tunc solvit quando intus illuminat,inpirando ve- 
ram cordiscontritionem.Cuisententie ratiosuffraga- 
tur,etauctoritates attestantur.Nemo enim vere cotn- - 
pungiturde peccato,habenscorcontritumet humilia- 
tum,nisi in charitate.Qui autem charitatem habet,di- 

nus est vita eterna.Nemoautem simul vitaet morto 

ignus est. Non est ergo tunc ligatus debito eterne 
mortis. Filiusenim ire esse desiit ex quo diligere cce- 
pit.Ex tunc ergo solutusestab ira,quanon manetsu- 
per illum qui credit in Christum, sed superillum qui 
non credit.Non ergo postmodum per sacerdotem cui 
confiteturab ira wterna liberatnr,a qua jamliberatus 
est per Dominum,ex quo dixit : Confitebor. Solusergo 
Deushominem interius mundata peccati macula, e 
debito eterne pana solvit ; qui per prephetam ait, 
Isaim 43: Ego solus deleo iniquitates et peccata populi. 
Item Amb. : Verbum Dei dimittit peccata, sacerdes 


. est judex. Sacerdos quidem officium suum exhibet, 


sed nullius potestatis juraexcercet.Idem Aug. , tract. 
121 super Joan.:Nemotollitpeccata, nisi solus Deus, 
qui est Agnus tollens peccata mundi. Tollitautem et 

imittendo qua facta sunt, et adjuvando ne fiant, et 
perducendo ad vitam, ubi omnino fleri non possunt. 


ag; — PETBI. LOMBAJADI. 


His aliisque pluribus testimoniis docetur Dominum 
solum perse peccata dimittere ; el sicut dimittit. qui- 
busdam, ita et aliorum quorumdam peccata retinet. 
Quod. sacerdotes etiam dimittunt, et tenent peccata, suo 
todo. 

5.Nec ideo tamen negamus sacerdotibus conces- 
Bam potestatem diruittendi et retinendi peccata, cum 
hoo Veritas in Evangelio aperte doceat. Hinc Auguat. 
ait, lib. de vera et falsa Peen., c. 10 : Ecclesie chari- 
t4, que. per Spiritum sanctum diffunditur in cordi- 
bugeorum qui partieipes sui sunt,peecata dimittit ; 


egrumqui noa sunt, tenet, Idem : Sacerdotes possunt: 


confitentibus parcere : quibus enim remittunt remit- 


tit Deus; Lazarum eniin de monumento suscitatum : 


obtulit diseipulis solvéndum, per hocostendens po- 


testetem. splvendi concessam sacerdotibus. Dixit. 


enim, Matth. 16 : Quodcumgue solverttis super terram, 
erit solutum e(t calo, ete.;hocest: Ego Deus,et omnis 
cc)lestis curimordines,et omnes sancti in gloria mea 
lgudant vobisoum et confirmant quos ligatis.et solvi- 
tis. Non. dixit quos. putatis ligare el solvare ; sed in quos 
egqercetisopus justttiap vel misericordia. Aliter autem, 
vel alia opera.vestra in peccatores non cognosco. 
Idem,lib. de Bept.parvul,l.6:Cum veraciterad Deum 
convergo peocata dimittuntur ab eis dimittuntur,qui- 


bus ipse veraci conversione conjungitur. Spiritus. 


Banetus ea dimittit,qui datusest omnibus sanctis sibi 
charitatecohearentibus,sivese noverint corporaliter, 
Blve non.Similiter cum alicujustenentur peccata, ab 
eis tenenture quibus ille cordis pravitatedisjungitur, 
sive notiscorporaliter, siveiguotis.Omnes enim mali 
spiritualiter a bonis sejunct! sunt. Ecce, hic dicit pec- 
cata dimitti, vel teneri & sanctis viris,et tamen Spiri- 
tum sanctum ea dimittere dicit.Et quod majori consi- 
deratione dignum est,idem etiam dicit quod Deus 
per se vel per sanctos tantum dimittit peccata. Ait 
enim 8ic : Baeramentum gratie dat Deus etam per 
malos ; ipsam vero gratiam non nisi per seipsum, vel 
per sanotos suos.Et ideo remissionem  peccato- 
rum velseipsum facit,vel peripsius columbe mem- 
bra, quibus ait; Sicui dimiseritis, dimittetur. Ecce 
quam varia a doctoribus traduntur super his ; et in 
hao tanta varietate quid tenendum ? Hoc sane dicere 
&c Benlire possumus, quod solus Deus dimittit pec- 
cat& et retinet ;ettamen Ecclesie contulit potestatem 
ligandietsolvendi,sed aliter ipse solvit vel ligat, aliter 
Eocclesia.Ipse enim per se tantum dimittit peccatum, 
quietaBimam mundatabinteriori macula,et a debito 
eterne mortis solvit. 
. Quomado sacerdotes ligant vel solvunt a peccatis. 
:6. Non autem hoc sacerdotibus concessit, quibus 
tamen tribuit potestatem solvendi et ligandi, id est, 
ostendendi homines ligatos vel solutos. Unde Domi- 
nus leprosum sanitati prius perse restituit,deinde ad 
sacerdotes misit,quorum judicio ostenderetur niun- 
datus. Ita etiam Lazarum jam vivifioatum obtulit di- 
&cipulia solvendum.Quia etsi aliquis apud Deum sit 
solutus;,nos tamen in facie Ecclesi: solutus habetur, 
nisi per judicium sacerdatis.In solvendis ergo culpis 
vel retimendis,ita operatur sacerdos evangelicus et 
judical, sicut .olim legalis in illis qui contaminati 
erantlepra, qua peccatum signat. Unde Hieron.Com- 
ment. ad cap. 16. Metth., ubi Dominus ait Petro: 
Tibi dobo claves regnicalorum, etquodcumgue ligaveris 
super terram, erii ligatum el in colis ; et quodcumque 
solveris super lerram, erit solutum et in celis: Hunc, 
inquit, locum quidam non intelligentes, aliquid su- 
munt desupereilio Phariseorum, ut damnare inno- 
xios,vel solverese putent noxios,cum apud Deum non 
sentenlia sacerdotum,sed reorum vita queritur. In 
Levitico 3e ostendere sacerdotibus jubentur leprosi, 
quos illi non faciuntleprosos vel mundos,sed dicer- 
nunt qui mundi vel immundi sunt. Ita et hic aperte 
ostenditur quod non semper sequitur Deus Ecclesio 
tudicium, que per surreptionemet ignorantiam in- 
erdumjudicat, Deus autem semperjudicatsecundum 
eritatem. Et in remittendis velin retinendisculpia 
d juris et officii habent evangelicisacerdotes, quod 


8893 


olim habedant sub lege legalesin curandis leprosis. - 
Hi ergo peccata dimittunt vel retinent,dum dimissa: 
à Deo vel retenta judicantetostendunt.Ponuntenim 
sacerdotes nomen Domini super filios Israel,sed ipse 
benedicit,ut legiturin Numeris, Hunc modum ligandi ' 
et solvendi Hicronymus supra notavit. 

7. Ligant quoque sacerdotes, dum satisfactionem 
Ponitentie confitibus imponunt. Solvunt, cum de 
ea aliquid dimittunt, vel per eam purgatos ad sacra- 
mentorum communionem admittunt, quem modum 
auperius Leo papa notavit. Secundum hune modum. 
dicuntur etiam sacerdotes dirnittere peccata vel reti- : 
nere.Unde superius Aug., librode veraetfalsa Pen., 
cap. 10, dixit: Quibus remittunt, etremittit Deus etc. 
Opus enim justitee exercent in peccatores, cum eos 
justa ponaligant ; opus misericordie, dum de ea ali- 
quid relaxant, vel sacramentorum communioni con- - 
ciliant ; alia.opera in peccatores exercere nequeunt. 
Bt notandum est quia quos satisfaetione poenitentia . 
ligant, eoipso & peccatis selutos ostendunt,quia non 
imponitur alicui satisfactio posnitentialis, nisi quem 
sacerdos vere ponitentem arbitratur, Aliis vero non 
imponunt;eteoipso peccatum retineri a Deojudicant. 
Quod autem hoo ad claves pertineat August. ostendit 
dicens,in libro de Poenitentia: Frustrat claves Eccle- 
sie,qul sine arbitrio sacerdotis penitentiam agit, si . 
sineoris confessione criminisindulgentiam impreca- 
tur. Est et alius modus ligandi et solvendi, qui per 
excommunicationem geritur, dum aliquis seeundum 
canonicam disciplinam tertio vocatus ad emendatio- 
nem manifesti delieti,et satisfacere vilipendens,sen- 
tentia Ecclesie a loco orationis, et sacramentorum - 
communione, et fidelium consortio prescinditur,ut 
erubescat, et pudore sceleris conversas poeniteat,u£ 
sic spiritus ejus salvus sil, 4 Cor. 5. Quod si peeniten- 
tiam profitens resipuerit,negatee communioni ad mit- 
titur, et Ecclesie reconciliatur. Hec est autem Ec- 
clesie anathematizatio ; hanc poenam illis qui digne 
percelluntur,inffigit,quia gratia Dei et protectioillius 
amplius subtrahitur,ac sibi ipsis relinquuntur,utsit 
eis liberum ruere in interitum peccati, inquos etiam 
major diabolo seviendi datur potestas. Orationes 
quoque Ecclesie, et benedictionum ac meritorum 
suíTragia, eis nequaquam suffragari putantur. 


Quomodo secundum hos modos intelligendum sit illud - 
Quodcumque solveritis, etc. 


8. Secundum hos ligandi et solvendi modos,quo- 
modo verum est quod dicitur, Matth. 16 : Quodcumque 
solveritis super terram,eritsolutum et in calis ; et quod- 
cumque ligaveritis super terram,erit ligatum et in cc- 
lis?etc. Aliquando enim ostenduntsolutos vel ligatos, 
qui ita non sunt apud Deum; et poena satisfactionis 
vel excommunicationis interdum indignosligant, vel 
solvunt; etindignossacramentis admittunt,etdignos 
admittiarcent. Sed intelligendum est hoc in illis qua- 
rum merita solvi velligari postulant. Tunc enim sen- 
tentia sacerdotis judicio Dei et totiuscoelestis curis 
approbatur et confirmatur, cum ita ex discretione 
proccdit, ut reorum merita non contradicant. Quos- 
cumque ergo solvunt vel ligant, adhibentes clavem 
discretionis reorum meritis; so)vuntur vel ligantur 
in colis, id est, apud Deum, quia divino judicio sa- 
cerdotissententia sic progressa approbatnr et confir- 
matur.Quosergo secundum merita sententiaEcclesie 
percellit, ledit ; et illis foris sunt apud Deum. Qui 
autem non meruit,sententia Ecclesi» non leditur,ni- 
si contemnat. UndeOrigenes,superLeviticum,homil. 
14,ad 24 caput:Exiit quis a veritate,a fide, a charitate, 
per hocexit de castris Ecclesise,etiamsi episcopi voce 

non abjiciatur, sicut contra aliquis non recto Judicio 
foras mittitur;sed si non egit ut merereturexire, nihil 
leditur.Interdum enim qui foras mittitur, intus est ; 

et quiforasest, intus videtur retineri. Kccequalis et 
quantus est usus apostolicarum clavium. Jam osten- 
sum estex parte qualiter sacerdotes dimittant peccata 
vel teneant,et tamen retinuit sibi Deus quamdam sin- 
gularem potestatem dimittendi velretinendi,quia ipse 


$90; 
solus per: se debitum eterne mortis solvit, et ani- 
mam 1iBlerius purgat. 
Quim sint interiores tenebre et interior macula. 
6.Hio queriturque sit illa maculaet quee sint ille 
tenebre» interiores.a quibus Deus interius animam 
purgat,oum veram penitentiam immittit.De tenebris 
et. interiori caligine satis facile est et intelligere, et 
respondere. Cum enim quis mortaliier delinquit,et 
atia virtutis privatur, si qua precessit,et nutura- 
jum bonorum elisionem patitur. Undeet intellectus 
obtunditur, et totus homo interior obtenebratur;et 
ita quasi caligne quadam mens obvolvitur, que ca- 
ligo peccati pena est.Hano vero Deus pellit,cum pe- 
rmjtentiam immittit, per quam perdita bona resti- 
tnit,et vitiata reparat. Unde Propheta,psal.147:Nebu- 
lam sicut cinerem spargit.Scd queest macula peccati, 
& qua animam lavet?Ecce enim quis voluit facere 
hornicidium;et patravit;quo patrato desinittam velle, 
quam facere;nondum tamen vere et humiliter poeni- 
tet, nec confiteri propontt. Que ergo remansit in 
anima illius, macula? Mala voluntas quidem fuit ma- 
cula illius anime; sed illa transiit. Mucula etiam est, 
si peenitere contemnit;sed hoc est peccatum aliud a 
ecedenti.Qur; ergo macula remansit,a qua ipse in 
nitentia purgatur ? Polluta quidem est anima, 
quousque poeniteat,sicut erat,dum in ea nrava erat 
voluntas.Sicut enim qui tangit morticinium vel aliud 
immundum,ita pollutus est post tactum quousque 
lavatur,sicut fuit dum tangeret;sic post actum pec- 
cati ita polluta remanet anima,sicut fuit in ipso ac- 
tu peccati,quia ita est longe a Deo per dissimilitu- 
nem;qui est vita et munditia mentis,sicutfuit dum 
peccatum ageret.Ipsa ergo dissimilitudo quie inest 
anime ex peccato,et est a Deoelongatio,anime ma- 
cula intelligitur, à qua purgatur in Penitentia.Hoc 
autem solus Deus facit, qui solus suscitat animam 
et illuminat ; quod sacerdotes nequeunt,qui tamen 
medici sunt animarum. Unde Propheta, psal. 87 : 
Nunquid medici suscitabunt, et. confitebuntur tibi ? 
uod exponens Áug. ait : Boni doctores recte me- 
ici dicuntur, qui viventes curare ministerio pos- 
sunt, sed non mortuos suscitare. Sola enim Dei 
gratia mortui reviviscunt. 
DISTINCTIO XIX. 
QUANDO H.E CLAVES DANTUR ET QUIBUS. 
1.Postquam ostensum est que sint claves aposto- 
lice,et quisearum usus,superest investigare quando 
iste claves dentur, et quibus.Dantur he claves per 
ministerium episcopi alicuiin promotione sacerdotii. 
Cumenim recipit ordinem sacerdotalem simul ethas 
claves recipit.Sednon videturquod omnes vel soli sa- 
cerdotes has claves habeant, quia plerique ante sa- 
cram ordinationem scientiam discernendi habent, 
plures post consecrationem ea carent.Sane dici po- 
test quod alteram clavium istarum, id est,scientiam 
discernendi, non habent omnes sacerdotes,unde do- 
lendum est atque lugendum.Multi enim, licet indis- 
creti, atque scientie qua eminere debent, exortes, 
sacerdotii gradum recipere presumuntvitaet scien- 
ila eo indigni ; qui nec ante sacerdotium,nec post, 
scientiam habent discernendiqui ligandi sint vel sol- 
vendi. Ideoque illam clavem in consecratione non 
recipiunt,quia semper scientia carent.Qui veroante 
sacerdotium scientia discernendi prediti sunt,licet 
habeant discretionem, non tamen in eis clavis est, 
quia non valent ea claudere velaperire.Ideoquecum 
romovetur in sacerdotem clavem discretionis rec- 
e dicitur accipere,quia ante habita discretio auge- 
tur, et fi& in eo clavis, ut ea jam valeat uti ad clau- 
dendum vel aperiendum. 
SZ alteram clavcm omnes | sacerdotes habeant, scilicet, 
potentiam ligandi el solvendi. 

2. Cumque jam constet non omnes sacerdotes illas 
duas claves habere, quia scientia discernendi pleri- 
que carent ; de altera,id est, potentia ligandi et sol- 
vendi,queriturutrum omnessacerdoteseam habeant 
Quidam enim hanc potestatem putant illis solis esse 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST, XIX. 


890 
concessam,qui doctrinam simul ao vitam apostolo-: 
rum servant.lllas enim clavespromisit Dominus Pe- 
tro, et imitatoribus ejus tantum,ut aiunt;qui etiam 
auctoritatibus utuntur munimentum sue opinionis. 
Hoc enim dicunt Aug. sensisse, ubi superius ait,in 
lib.de Bapt: contra Donat., 1.5, c.21 : Remissionem 

ecatorum vel per seipsum facit Deus, vel per co- 
umb:e membra.Dicit etiam idem peccata dimitti vel 
teneri à sanctis. Idem super Exodum, c.120, ubi de: 
lamina aures legitur:Erat autem lamina aurea semper 
in fronte sacerdotis: Hec, inquit, significat fiduciam 
bone vite, quam qui vere perfecteque,non signifi- 
catione,sed veritate sacerdos habet,solus potest an- 
ferre peccata.Item Gregor., in Tract.evang.hom.27 : 
Illi soli habent in hac carne positi potestatem ligandi 
et solvendi, sicut sancti apostoli,qui illorum exem- 
pla simul cum doctrinatenent.Item ex dictis Origen.: 
Hic potestas soli Petro concessa est,et imitatoribue: 
Petri. Nam quicumque vestigia Petri imitantur,ha- 
bent recte ligandi etsolvendi potestatem.His aliisque 
testimoniis Innituntur,qui asserunt potestatem li- 
gandi ac solvendiillissolis concessam sacerdotibus, 
qui vita et doctrina pollent sicut apostoli. 

Aliorum sententia verior. 

3.Aliis autem videtur,quod et mihi placere fateor, 
cunctis sacerdotibus hanc clavem dari, scilicet, li- 

andi et solvendi; sed non eam recte ac digne ha- 

ent,nisi qui vitamet doctrinam apostolicam servant. 
Nec premisse auctoritates malos sacerdotes hanc po- 
testatem negant habere;sed illos solos digne ac recte 
hac potestate uti significant,qui praediti sunt vita et 
doclrina apostolica, quia soli ipsorum apostolorum 
imitatores digne recteque possunt ligare et solvere. 
Et per Dominum tantum vel per sanctos in quibus 
habitat Spiritus sanctus, digne et recte fit remissio 
vel retentio peccatorum. Fit tamen et per illos qui 
sancli non sunt, sed non digne vel recte. Dat enim 
Deus benedictionem digne poscenti,etiam per indi- 
gnum ministrum Quod vero hanc potestatem habeant 
omnes sacerdotes, Hieronym. testatur super illum 
locum Evangelii ubi Dominus dixit Petro, Matth.16: 
Tibi daho claves regni celorum.Habent enim,inquit, 
eamdem judiciariam potestate malii apostoli; habet 
et omnis Ecclesia in episcopis et presbyteris.Sed ideo 
Pétrus eam specialiter accopit,ut omnes intelligant 
quod quicumque ab unitate fldeietsocietate Ecclesiwe 
se separaverit,nec a peccatis solvi, nec coelum potest 
ingredi.Item quod sacerdos,etiam si malus sit,gra- 
tiam tamen transfundit prosue dignitatisofficio,Au- 
gust. ostendit dicens, in lib. Quest. de veteri Tes- 
tam. : Dictum est a Domino in Numeris, cap. 6, ad 
Mcysen et Aaron sacerdotes:Vos ponite nomen meum 
super filios Israel, et ego Domínus benedicum eos ; ut 
gratiam traditam per ministerium ordinati transfun- 

athominibus,nec voluntas sacerdotum obesse vel 
prodesse possit,sed meritum benedictionem poscen- 
tis.Quanta autem sitdignitassacerdotalisofficii et or- 
dinis, hinc advertamus. Dictum ost,Joan. 11, de ne- 
quissimo Caipha inter cetera:Hoc autem a semetipso 
non dixil ; sed cum esset pontifex anni illius, prophe- 
favit ; per quod ostenditur Spiritum gratiarum non 
personam sequi digni vel indigni,sed ordinem tradi- 
tionis:ut quamvis aliquis boni meriti sit,non tamen 
possit benedicere nisi fuerit ordinatus,ut officii mi- 
nisterium exhibeat.Dei autem est effectum tribuere - 
benedictionis.Hincevidenterostenditur ordinem non 
privare potestate tribuendi gratiam ob ministriindig- 
nitatem. Huic tamen August. sententie videtur ob- 
viare quod ait Esychius, super Levit. cap. 9, lib. 2. 
Sacerdotes,inquit,non propria virtute benedicunt ; 
sed quia figuram Christi gerunt,et proptereum qui 
in ipsis est, plenitudinem benedictionistribuunt;nec 
solum is qui sacerdotium sortitus est,sed quicumque 
Christum in seipso habet, et ejus figuram gerit, per 
conversationem bonam,sicut Moyses,idoneus est ut. 
benediétionem prestet. Ecce hic. habes, quod ' 
solum sacerdos,sed omnis in que Christus hab' 


89t 


benedictionem prestat. Sed alia est benedictio que 
golis sacerdotibus congruit,alia que ab omnibus bo- 
nis communiter exhibetur. Denique illi sacerdotes, 
in quibus Christus habitat, benedictionis plenitudi- 
nem tribuere dicuntur,non quia soli illi transfundant 
gratiam,sed quia illi soli liciteet digneid agunt. Nec 
subditos mala vita sacerdotis lzdit,si bona faciunt 
que ille dicit.UndeGregorius:Multi,dum plus vitam 
sacerdotum quam suam discutiunt,in erroris foveam 
dilabuntur, minus considerantes quod non eos vita 
sacerdotum lederet, si humiliter bonis sacerdotum 
admonitionibus aurem accomodarent. 
De hoc quod. scriptum est in. Malachta : Maledicam 
benedictionibus vestris. 


4. Premisse vero sententie qua dicitur etiam per- 


malisacerdotis ministerium transfundi gratiam bene 
dictionis videtur obviare quod Dominus per Mala- 
chiam prophetam,c.2,malis sacerdotibus commina- 
tur; Maledicam benedictionibus veslris.Et alibi, Ezech. 
13:Vz his qui vivificant animas quae non vivunt, et 
mortificant animas qu non moriuntur Si enim ma- 
ledicitDominus benedictionibus eorum,et si anime 
quas vivificant non vivunt,quomodo per eos gratia 
benedictionis transfunditur? Sed illud capitulum, 
Maledicam,etc.,quidam referunt ad hereticos,qui ab 
Ecclesia precisi sunt,et ad excommunicatos, quo- 
rum benedictiones fiunt maledictiones his qui eo- 
rum sequuntur errores. Illud vero alterum, scilicet 
vivificanl, etc., super omnes illos sacerdotes expo- 
nunt,qui absque clave scienti» et forma bone vite 
presumunt ligare vel solvere.Sed nullus officio sa- 
cerdotis uti debet,nisi immunis sit ab iliis que in 
aliis judicat ; alioquin seipsum condemnat. 
Qualis esse debet judex ecclesiasticus. 
5.Qualem autem oporteat esse qui aliorum judex 
constituitur, August. describit ita dicens, lib.de vera 
et falsa Penit.,cap.20: Sacerdos cui omnis offertur 
peccator,ante quem statuituromnis languor,in nnllo 
eorum sit judicandus,que in alio judicare est prom- 
ptus.Judicans enim alium, qui est judicandus, con- 
demnat seipsum. Cognoscat ergo se,et purget in se 
quod alios videt sibi offerre;caveat ut a se projecerit 
quicquid in alio damnosum reperit. Animadvertat 
quod qui sine peccato est,primus in illam lapidem m:t- 
tat,Joan. 8.Ideo enim liberavit peccatricem,quia non 
erat qui juste projiceretlapidem.Quomodo lapidaret, 
quiselapidandum cognosceret?Nullus enim eratsine 
peccato;in quo intelligitur omnescrimine fuisse reos 
nam venialia remittebantur per ceremonias. Si quo 
ergo in eis peccatum erat,criminaleerat.In hoc ergo 
atentissimum est crimen sacerdotum essedetesta- 
ile,qui non prius se judiciant antequam alios alli- 
gant.Caveat spiritualisjudex,sicut non commisit cri- 
men nequitie,ita non careat munere scientie.Oportet 
ut sciatcognoscere quidquid debeat judicareJudicia- 
ria enim potestas hoc postulat,ut quod debet judica- 
re discernat.Diligens ergo investigator sapienter in- 
terroget a peccatore quod forsitan ignorat, vel vere- 
cundia velit occultare.Cognito vero crimine, varieta- 
tesejus non dubitet investigare,et locum, et tempus, 
et cetera que supra diximus; quibus cognitis, adsit 
benevolus paratus erigere et secum onus portare;ha- 
beat dulcedinem in affectione,discretiouem in varie- 
tate, doceat perseverantiam, caveat ne corruat, ne 
juste perdat judiciariam potestatem.Etsi poenitentia 
possit ei acquirere gratiam,non tamen mox restituit 
in potestatem primam.Etsi Petrus postlapsum resti- 
tutua fuerit,et sepe lapsis sacerdotibus reddita sit di- 
gnitatis potestas,non tamen est necesse ut omnibus 
concedatur quasiex auctoritate.Invenitur auctoritas 
qua concedit et quasi imperat.Invenitur auctoritas 
alla qua non concedit,sed vetat;qne Scripture non 
repugnant,sed concordant.Cum enim tot sunt qui la- 
buntur,ut pristinam dignitatem ex auctoritate defen- 
dant,et quasi usum peccandi aibi faciant,recidenda 
est apes ista.Bi vero locus est ubiista non concurrant, 
restitui possunt qui peccant.Hactenus Augustin.,cap. 


PETRI BOMBARDI. 


809. 


Buperius citato 10.Ex hissatis perpenditur qualis de- 
beat essesacerdos qui alios ligatetsolvit:discretus, 
scilicet,et justusalioquin mortificatsepeanimas quas 
non moriuntur, et vivificat qua non vivunt: et ita. 
incidit in maledictionisjudicium.lllud autem Mala- 
chie,scilicet: Maledicam benedictionibus vestris; sive 
super hereticos tantum etexcommunicatos,sive su- 
per omnes sacerdotes qui vita et. scientia carentes 

enedicere presumunt,dictum accipiatur,sicintelli- 
p potest: Maledicam benedictionibus vestris,id est, 

isque ineis benedictionibus possidetis,quia faciam 
ea cedere vobisin maledictionem,nonbenedictionem. 
Quia etsi benedicunt sanctis,non hoc faciunt ex vero 
corde;et ideo eorum benedictio eis vertitur in male- 
dictionem.Vel maledicam benedictionibus vestris,id 
est,quod a vobis benedicitur,a me erit maledictum; 
quia benedicuntiniqueagentibus,adulanturque pec- 
cantibus,dummodo divites sint. (Hieron.,non longe 
& principio commentarii ad 2 cap. Malach.) 


- DISTINCTIO XX. 
DE HIS QUI IN FINE POENITENT. 


1.Sciendum est etiam quodtempus peniientise est 
usque ad extremum articulum vite;inde Leo papa, 
de Poen.,dist.7 : Nemo est desperandus,dum in hoc 
corpore constilutus est:quia nonnunquam quod dit- 
fidentia eetatis differtur, consilio maturiore perficitur. 
Aug.tamen de poenitentiam differentibus ita scribit: 
Si quis positusin ultima necessitate volueritaccipere 
Peenitentiam,et si accipit et mox reconciliatur,ethinc 
vadit, *ateor vobis,non illi negamus quod petit;sed 
non presuminus quia bene hincexit.Si securus hinc 
exierit,ego nescio. Peenitentiam dare possumus se- 
curitatem non.Numquid dico,damnabitur? Sed nec 
dico liberabitur.Visergodubioliberari?age peniten- 
liam dum sanus es.Si sicagis,dico tibi quia securus 
es, quia penitentiam egisti eo temporequo peccare 
potuisti.Si vis agere poenitentiam quando jam pec- 
care non potes, peccata te dimiserunt, non tu illa. 
Item : Due res sunt : aut ignoscitur tibi, aut non 
ignoscitur;quid horum tibi sit futurum nescio. Ergo 
tene certum, et dimitte incertum. Sed quare hoc 
dixit Aug , cum penitentia que in fine agitur, in 
psalmo 440 appellatur sacrificium vespertinum,quod 
erat acceptabilius in lege;et cum in quacumque die 
invocetur Deme,adsit;et quacumque hora ingemuerit, 
et conversus fuerit peccator,vita vivet,et non morie- 
tur?Sed illa dixit Aug.,propter illos qui penitentiam 
usque in finem protrahunt;et lunc non ex Deiamo- 
re videntur pornitere, sed timore mortis, quasi ex 
necessitate. Unde idem, lib. de Penit.vera et falsa, 
cap.17,quasi aperiens quare superiora dixerit, ait : 
Nullus expectet quando peccare non potest, Árbitrii 
enim libertatem querit Deus,ut deleri possint com- 
mis88;non necessilatem,sed charitatem;non tantum 
timorem, quia non in solo timore vivit homo.Quem 
ergo sero penitet,oportet non solum timerejudicem, 
sed diligere;quia sine charitate nemo salvus esse po- 
test.Non ergo tantum timeat penam,quí poenitet, 
sed anxietur pro gloria.Que conversio si contigerit 
alicui etiam in fine,desperandum non est de ejusre- 
missione.Sed quoniam vix vel raro est tam justa con- 
versio,timendum estde penitente sero,maxime cum 
filiiquosillicite dilexit sint presentes uxor etmundus 
ad sevocet. Multossolet serotina penitentia decipere. 
Bed quoniam Deus semper potens est,semperetiam 
in morte juvare valet,quibps placet.Cum ergo opus 
eit non hominis,sed Dei,fructifera peenitentia,inspi- 
rare eam potest quandoque velt sua misericordia,et 
remunerareex misericordia, quos damnare potest ex 
justitia. Bed quoniam multa sunt que impediunt,et 
anguentem retrahunt, periculosum est,et interitui 
vicinum,ad mortem protahere penitentie remedium 
Sed magnum est,cui Deus tunc inspirat(si quisest) 
veram ponitentiam.Sed si etiam sic conversus vita 
vivat,et non moriatur,non promittimus quod evadat 
omnem poinam.Nam prius purgandus estignepur- 


893 . 
- 


gationis,qui in aliud seculum distulit fructum conver- 
sionis, juxta August., ibidem, cap. 48. Hic autem 
ignis, etsi eternus non sit-miro tamen modo gravis 
est ; excellit enim omnem penam, quam unquam 
passus sitaliquisin hac vita.Nunquam in carne tanta 
Inventa est poena, licet mirabilia martyres passi sint 
tormenta, et multi nequiter tanta sepe sustinue- 
runt supplicia.Ex hig satis ostenditur quam pericu- 
losum sit differre penitentiam usque in finem vite. 
&i tamen etiam tunc vera habeatur poenitentia, ho- 
minem liberat, et vitam mortuo impetrat ; non sic 
tamen ut nullam sentiat ponam,nisi forte tanta sit 
veLementia gemitus et contritionis, que sufficiat ad 
delicti punitionem. Licetergo sit difficile ut tunc sit 
vera poenitentia qua tam sera venit,quando cruciatus 
membra ligat et dolorsensum opprimit,ut vix homo 
&liquid cogitare valeat, melior est tamen sera quam 
nulla. Poenitentia enim etsi inextremo vitae hiatu ad- 
venit,sanat etliberet. Multum sera fuit latronis peeni- 
tentia ; sed non fuit sera indulgentia. Sed licet latro 
veniam meruisset in fine deomnicrimine, nontamen 
dedit baptizatis peccandi et perseverandi auctorita- 
lem. 
De his qui hic parnitentiam non complent. 

2. Si verequariturde illis qui in haoc vita paniten- 
tiam non complent, utrum transituri sint per ignem 

urgatorii, ut ibicompleantquod hic minus fecerunt, 
ldem dicimus deistis esse sentiendum, et de his qui 
in extremis paenitent.Si enim tanta fuerit cordis con- 
tritioetdelicti exprobratio,ut sufficiat ad puniendum 
peccatum, liberi ab aliis penis trrnseunt ad vitam, 
etsi inexpleta fuerat ponitentia,quia perfecte poni- 
luerunt, et ingemnerunt corde. Qui vero non adeo 
conleruntur corde et ingemiscunt pro peccato,si ante 
expletionem ponitentis discesserint,ignem purgato- 
rium sentient,et gravius punientur quam si hic im- 
plessent penitentiam Horrendum est enim incidere in 
sanus Dei viventis, Hebr 10. Deus enim cumsit mi- 
sericors et justus,ex misericordia poenitenti ignoscit, 
non reservans peccatum ad ponam aeternam. Ex 
justitia vero impunitum non dimittit delictum.Aut 
enim fuot homo,aut Deus. Homo autem punit pce- 
nitendo.Deus autem ponam exigendo.Et est poni- 
tentia interior,et exterior.Si ergo interior peenitudo 
fuerit tanta ut sit sufficiens ultio peccati, Deus qui 
hoc novit, ab illo qui taliter peenitet,ulterius penam 
non exigit. Si vero interior peenitudo non sufficit in 
vindictam peccati,nec exterior poenitentia impletur, 
Deus qui modos et mensuras peccatorum et pena- 
rum novit,addit poenam sufficientem. Studeat ergo 
quisque sic delicta corrigere, ut post mortem non 
oporteat penam tolerare.Aug.,de vera et falsa Peni- 
tentia,cap.18: Quedam enim peccata mortalia,in poe- 
nitentia sunt venialia; non t&men mox sanantur.Se- 
pe enim infirmus moreretur, si non medicaretur ; 
non tamen statim medicatus saunatur.Languet post 
vieturus,qui prius erat moriturus.Qui autem impa- 
nitens moritur,omnino moritur, et eternuliter cru- 
ciatur. Si enim semper viveret, semper peccaret. 

De ilto cui sacerdos indiscretus injungit parvam 
ponientiam. 

3. Si vero de illo queritur,qui satisfactionem in- 
junetam impleverit, que ignorantia vel negligentia 
sacerdotis,peccato condigna non fuit,utrum de vita 
migrans, ab omni pena liber sit, idem respondeo 
quod de supra de illo qui penitentiam non comple- 
vit dixi. Quod si tantum est lamentum interioris do- 
loris,ut sufficiat in vindictam peccati ,o0mniholibera- 
tus est ; 8i vero non sufficit dolor interior simulcum 
pena injuneta,addet Deus penam.Quod autem inter- 
dum sufficiat dolorinterior ad vindictam peccati,cer- 
tum documentum habemus in illo latrone, Luc. 23, 
qui sola mentis contritione et confessione,statim ut 
conversus fuit, paradisum ingredi meruit. Sed quia 
dispensatores Ecclesie,contritionis quantitatem non 
perpendunt,quibus non est datum intelligere occul- 
-. tacordium, omnibus leges penitentie constituunt, 
lam magis quam minus de peccato dolentibus.Quo- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST, XX. 


894 


rum studium ad hoc precipuetendere debet,ut cor- 
dis dolorem (quantum fas est) cognoscant,et secun- 
dum ipsius modum satisfactionem injungant ; unde 
August.in Enchir., c. 65 : In actione poenitentie, ubi 
talecommissum est,utis qui commisit a Christi etiam 
corporc separetur,non tam consideranda est mensu- 
ra temporis quam doloris.Cor enim contritum et hu- 
miliatum Deus non. despicit (psal. 50). Verum quia 
plerumque dolor alterius cordis occuitus est alteri, 
neo in aliorum notitiam nisi per verba vel alia quae- 
cumque signa proccdit, cum sit coram illo cui dici- 
tur, psal. 37 : Gemitus meus a te non est absconditus ; 
recte constituunturab his qui Ecclesiis presunt tem- 
pora poenitentis,ut satisfaciatetiam Ecclesie,in qua 
peccata ipsa remittuntur; extra eam quippe non re- 
mittuntur. IpsaenimSpiritum aanctum pignus acce- 
pit,sine quo non remittuntur ulla peccata.Item Hie- 
ronym., de Ponit., dist. 1: Mensuram temporis in - 
agenda penitentia ideo non satis aperte prefigunt 
canones pro unoquoque crimine, ut de singulis 
dicant qualiter unumquodque emendandum sit; sod 
magis in arbitrio sacerdotis intelligentis relinquen- 
dum statuerunt,quia apud Deum non tantum velet 
mensura temporis quantum doloris ; nec abstinentia 
tautum ciborum quantum mortificatio vitiorum. 
Ideoque tempora ponitentie pro fide et conversa- 
tione fidelium poenitentium abbrevianda precipiunt, 
et pro negligentia protrahenda ; pro quibusdam ta- 
men culpis modi penitentie sunt imposili. 

Quod. morientibus son. sit. imponenda satisfactio, sed 

innotescenda. 

4.Solet etiam queri utrum satisfactionis lex mori- 
turis sit imponenda.Do quo Theodorus Cantuariens. 
episcopus in Penitentiali suo sic ait, 26, q. 7 : Ab 
infirmis in periculo mortis positis,pura inquirenda 
est confessio peccatorum ; non tamen est illis impo- 
nenda quantitas penitentie, sed innotescenda, et 
cum amicoru:a orationibus, et eleemosynarum lar- 
gitionibus,pondus penitentie sublevandum, si forte 
migraverint.Si vero convalueriut,poenitentie modum 
a sacerdote impositum diligenter observent. Aliis 
vero, pro qualitate peccati,poenitentia decernendaest 

residentium arbitrio. Unde Leo papa, 26, q. 7 : 
empora ponitudinis habita moderatione consti- 
tuenda sunt tuo judicio, prout conversorum animos 
perspexeris esse devotos. Pariter etiam habere dobes 
elatis senilis intuitum,et respicere periculornm quo- 
rumcumque, vel egritudinum necessitates. 
In necessilate non est neganda parnitentia vel reconct - 
liatio. 

5. Sciendum etiam quod tempore necessitatis non 
est neganda poenitentia vel reconciliatio penitenti- 
bus.Unde Leo papa,ibid., q. 6 : His qui tempore ne- 
eessitatis et, periculi urgentis instantia presidiuin 
penitentie et mox reconciliationis implorant,nec sa- 
tisfactio interdicenda est, nec reconciliatio denegan - 
da ; quia misericordie Deinec mensuras possumus 
ponere,nec tempora definire.Quod si ita aliqua egri- 
iudine aggravati sunt,ut quod paulo unte poscebant, 
sub presenti significare nou valeant, testimonia eis 
fidelium circumstantium prodesse debebunt; simul- 
que ponitentie et reconciliationis consequantur be- 
neficium. Item Julius papa,idid. : Si presbyter poeni- 
tentiam abnegaverit morientibus, reus erit anima- 
rum ; quia Dominus ait, Ezech. 18: Cum conversus 
fuerit tunc salvus erit. Vera. enim confessio ultimo 
tempore potest esse, quia non modo temporis, sed 
etiam cordis Deus inspector est, sicut latro probat. 

Quod presbyter non reconciliet inconsullo episcopo, 
nist necessicale cogente. 

6. Non debet tamen presbyter poenitentem recon- 
ciliare inconsulto episcopo,nisi ultima necessitas co- 
gat. Unde in Carthaginensi concilio, 26, q. 6 : Pre- 
sbyter inconsulto episcopo non reconciliet poniten- 
tem, nisi absente episcopo, vel ultima necessitas co- 
gat. Cujuscumque ponitentis publicum crimen est, 
quod universam commoverit urbem, ante absidam, 
geilicet,introitum ecclesie manuseiimponatur.Item 


885 
Aurelius dixit,26,q. 6,c. Si jubel : Si quisin periculo 
constitutus fuerit,et se reconoiliari divinis altaribus 
petierit;si episcopus absens fuerit,non debet presby- 
ter consulere episcopum, et sio periclitantem sine 
ejus precepto reconciliare. Inconsulto vero episcopo 
non potest excommunicatos, vel publice penitentes 
resbyter reconciliare. Unde in Carthaginensi conci- 
[io ILiibid.,statutum est ut chrisma vel reconciliatio 
penitentium, et puellarum consecratio a presbyte- 
ris non flat.1tem,reconciliare quemquam in publiea 
missa presbytero non liceal ; puellarum tamen con- 
géecratio,consulto episcopo, per presbyterum fieri va- 
leat.Undein eodem concilio If, ibid. : Presbyter in- 
consulto episcopo virgines non consecret ; chrisma 
vero nunquam conficiat. Sicut precepto episcopi 
potest presbyter consecrare virgines, sio et recon- 
ciliare poenitentes. 
Afw oblatio ejus sit reeiptenda,qui currens ad pamiten- 
liam pravenitur morte. 

7. Si autem queritur de illo qui ad penitentiam 
festinans sacerdotem invenire non potuit, et ita de- 
cessit ; uterum oblatio ejus sit recipienda, dicimus 
quia est.Unde in Apamensi consilio,26, q. 6 : 8i ali- 
quis fuerit mortuus qui non sit confessus, et testi- 
monium habet bonum, et non poterat venire ad sa- 
cerdotem, sed preoccupavit cum mors in domo vel 
in via, faciant pro eo parentes ejus oblationem ad 
&ltare, et dent redemptionem pro captivis. 


DISTINCTIO XXI. 
DE PECCATIS QU/E POST HANC VITAM DIMITTUNTUR. 


41.Solet etiam queri utrum post hanc vitam aliqua 
peccata remittantur.Quod aliquo posthanc vitam re- 
mittantur Ghristusostenditin Evang.ubi ait: Qui pec- 
caverit in Spiritum sanctum,non remittetur ei,neque in 
hoc seculo ,neque in futuro.Ex quo datur.intelligi,sicut 
PP. tradunt, quod quedam peccata in futuro dimit- 
téntur.Quedam enim culpe in hoc seculo relaxan- 
tur; quedam vero parve etiam in futuro,qu: quidem 
post mortem gravant ; sed dimittuntursi dignisunt, 
si bonis actibus in hac vita meruerunt ut dimittan- 
tur cis.De illis etiam que edificant lignum, fenum, 
stipulam, dicit August. quod ignem tribulationis 
transitorieinvenientcremabilia edificata quz secum 
portaverunt homines cremantes.Ait enim sioc,in lib. 
21 de Civit.Dei,c. 26 : Postistius sane corporis mor- 
tem,donec de igne purgatorio veniaturad diem dam- 
nationis etremunerationis,si hoc temporisintervallo 
spiritus defunctorum qui edificaverunt lignum, fe- 
num,stipulam, hujusmodi ignem, dicantur perpeti, 
quem alii non sentiunt qui hujusmodi zdificia non 
portaverunt,ut inveniant ignem transitoris tribula- 
tionis venialia concremantem, non redarguo, quia 
forsitan verum est.Sed quia dicitur: Salvus eritquasi 
er ignem,contemnitur ille ignis. Gravior tamenerit 
ignisille, quam quicquid potest homo pati in hac vita. 
Hic aperteinsinuatur quod illi qui edificant lignum, 
fenum,stipulam,queadam cremabilia edificia,id est, 
venialia peccata secum portant ; qus in igne emen- 
datorio cremantur. Unde constat. quedam venialia 
peccata posi hanc vitam deleri. 
- Quod alii citius, alii tardius purgantur in igne. 
2. In illo autem igne purgatorio alii tardius, alii 
citius purgautur, secundum quod ista pereuntia ma- 
gis vel ninus amaverunt. Unde August.in Ench.,cap. 
69 : Post hanc vitam incredibile non est nonnullos 
fideles perignem quemdam purgatorium,quanto ma- 
gis minusve bona pereuntia dilexerunt,tanto tardius 
citiusque salvari.Unde non frustra illa tria distinxit 
Apostolus,lignum, fenum, stipulam, que illi edifi- 
cant,qui etsi aliena non rapiant,rebus tamen infir- 
mitati concessis aliqua dilectione inhzrent.Qui se- 
cundum 8uos amandi modos,vel diutius ut lignum, 
vei minus utfenum,vel minimum ut stipula,ignem 
sustinebunt.Qui vero superedificant aurum,argen- 
tum et lapidem pretiosum, de utroque igne securi 
sunt: non solum de illo eterno qui cruciaturus est 


PETRI LOMBARDI. 


impios in eternum, sed etiam de illo emendatorie 
quo purgabuntur quidam salvandi. 
Opposttio. 

3. Hic objici potest : Si per lignum,fenum,stipu- 
lam,venialia intelliguntur peccata,et nullusadeo per- 
fectus est quivenialiternon peccet,ergo qui tedificant 
aurum, argentum et lapidem pretiosum, edificant 
etiam lignum,fenum,stipulam;ergoperignem trans- 
ibunt.Ad quod dicimus,quia non omnis qui veniali- 
ter peccat, lignum,fenum,stipulum atdificat ; sicut e 
converso non omnis qui contemplatur Deum,et dili- 
git proximum, et opera bona facit, &edifioat aurum, 
argentum,lapidem pretiosum.Et tamen in auro intel- 
ligitur contemplatio Dei,in argento dileotió proximi, 
in lapide pretioso bona operse.Sed illi qui edificant 
lignum, fenum,stipulam, Deum contemplantur, et 
proximum diligunt,etopera bona faciunt ;nec tamen 
edificant aurum, argentum, et lapidem pretiosum. 
Hec enim edificat, qui sic 1lla tria facit, ut-cogitet 

ui sunt Dei,et quomodo pláceat Deo,nón mundo. 

ignum vero,et feenum,et stipula,accipi possunt se- 
cularium rerum, quamvis lioite concessarum, tales 
cupiditates, ut amitti sine animi dolore non possint. 
Hec ergo edificatisqui cogitat qus mundi sunt,quo- 
modo placeat mundo;qui circa divitias su&s quodam 
carnali affectu tenetur,et tamen ex eis multa bene- 
ficia facit,nec pro eis aliquid fraudis vel rapinsee mo- 
litur. Ex his ergo patetquod non idem homo simul 
hzc et illa edificat.Illa enim edificatio perfectorum 
tantum est,qui non cogitant placere mundo,sed tan- 
tum Deo ; qui etsi venialiter aliquando peocant.fer- 
vore charitatis ita absumitur in eis pecoatum, sicut 
gutta aque in camino ignis; et ideo nunquam se- 
cum portant cremabilia.Hec autem inferior edifica- 
tio minorum est,qui non tantum Deo,sed etiam mun- 
do, placere cogitant, Deum tamen preponunt.Si vero 
mundum preponerent,non guperedificarent,sed de- 
Btruerent fundamentum. Affectiones ergo carnales 
quibus dediti sunt domibus,conjugibus,possessioni- 
bus,ita ut nihil preponant Christo,illis tribus signi- 
ficantur : que in mentes perfectorüm non cadunt, 
etsi alia venialia admittant.In cordibua vero mino- 
rum interdum durant usque in finem,qui cum tali- 
bus edificiis transeunt,sed dissolvuntur inigne.Ipsi 
vero merito fundamenti salvi erunt,gravissimam ta- 
men ponam sentient. Ex quo apparet quantam hic 
misericordiam exhibet Deus, et quantam ibi exer- 
ceat severitatem,cum pro eodem peccato multa gra- 
vius ibi puniat,quam hic. (Aug. in Enchir. Idem de 
Fide et Operibus, cap. 16. 

Üpinio quorumdam cum objeetione. 

4. Sed forte dices illud esse accipiendum de pena 
peccati, non de ipso peccato,quod Gregor., 25 dist., 
cap.Qualis híc, lib. 4 Dialog., cap. 139, dicit quedam 
levia in futuro dimittenda. Bi enim veram perniten- 
tiam habuerit quis, peccata omnia dimissasuntei;sed 
poena forte remansit.Ideoque si vere penitensobiit, 
sine peccato transiit. Si autem vere ponitens non 
estin obitu,maculam portat que nunquam delebitur. 
Qui vero edificatlignum,fonum, stipulam, vere pe- 
nitet,quia bonusest,et charitatem habet, et in cha- 
ritate de hac vita transit ; ergo sine peccato transit. 
non sequitur.Verum quidem est, quia bonus est,et 
charitatem habet, vere poenitet ; et tamen cufn veniali 
peccato transit,quod non delevitPcenitentia.Poeniten- 
tia enim non delet nisi peccatum illud quod deserit 
homo.Tale autem peccatum sepein hac vita non re- 
linquiturab homine; et tamen vere peenitensest, etsi 
non deomnibus venialibus poniteat.Potestenim quis 
deomni mortali, etdeomni veniali penitere, excepto 
uno vel pluribus,venialibusquidem ; sicut habet quis 
charitatem,et unum vel plura veniatia; quod dé cri- 
minalibus nullatenus esse potest. Est enim aliquis 
bonus cbaritatem habens,sed adhuc quodam cupidi- 
tatis affectu amans hxc secularia;talis existens snbita 
morte opprimitur.In illo terreno affectu mortuus est, 
et tamen salvabitur,a quo non se hic absolvit; ergo 


851 


post hanc vitam ab illo purgabitur. Constat ergo 
quaedam peccata, scilicet levia, post hane vitam di- 
mitti. Si vero de pomna peccati illud intelligi voluis- 
senL auctores, cur magis commemorassent levia 
quam gravia, cum etiam gravium pena hic inex- 
pleta post hanc vitam restet? 

De generali confessione, quid. prosit. 

5. Post hiec considerandum est quid prosit confes- 
.8io illa, ubi singula peccata que quisque fecit, non 
exprimuntur. Sanedici potest quod omnia crimina- 
lia somel saltem oportet in contessione exprimi, nisi 
aliqua a mente exciderint. Sed quia nemo delicta in- 
telügitomnia,generalitersaltem ca confitere,quorum 
memoriam non habes, et sic nihil celasti de sceleri- 
bus tuis. Venialia vero,, ut ait Aug. in resp. 5, contra 
Pelag., quia innumerabilia sunt, sufficit generaliter 
confiteri, nisi aliqua sint frequenter iterata; perfec- 
tius est tamen etiam illa exprimere si vales. Ideoque 
quotidie generaliter flt confessio in Ecclesia, pro ve- 
nialibus, scilicet, peccatis,qu: quotidie admittimus, 
et pro illis mortiferia quorum notitiam non habe- 
mus. Unde Aug.: Veritatem dicit Deo ponitens,quoan- 
do nihililli de commissis sceleribus scelat ; non quod 
et si voluntate celaverit. Deus, ignoret, sed veritatem 
sibi dici vult ab eo, ut veniam consequatur. Si vero 
mente aliqua exciderint, confitetur veritatem Deo, 
cum generaliter dixerit : Deus, qui nosti occulta cor- 
dis, et opera mea et delicta a te non sunt abscon- 
dita, quibus veniam largiaris precor; et hec est 
veritas confitentis, quam iligit Deus. Unde psal. 50: 
Ecce enim veritatem dilexisti, hic insinuatur quod 

eneralis confessio etiam mortalia delet, quorum 
intelligentia non habetur. 
Nemo confiteatur peecata qua non fecit. 

6. Sicut autem ponitens celare non debet pecca- 
tum suum, quia superbia est, ita nec, humilitatis 
causa, fateri se reum illius quod senon commisisse 
noscit; quia incauta est talis humilitas, et peccato- 
rem constituit. Unde Aug.,de Verbis Apostoli, ser- 
mone 29 : Cum humilitatis causa mentiris, si non 
eras peccator antequam mentireris, mentiendo effi- 
ceris quod vitaras; quia veritas in te non est, nisi 
ita te dixeris peccatorem, ut etiam esse cognoscas. 
Veritas autem ipsa est, ut quod es dicas. Nam quo- 
modo est veritas ubi regnat falsitas? 

De parmis sacerdotis qui peccatnm publicat confitentis. 

7. Caveat autem sacerdos ne peccata confitentium 
aliis prodat; alioquin deponatur. Unde Gregor., de 
Pon., dist. 6 : Sacerdos ante omnia caveat ne de his 
qui ei confitentur peccata alicui recitet, non propin- 
quis, non exiraneis ; nec, quod absit, pro aliquc scan- 

alo. Namsi hoc fecerit, deponatur,et omnibus diebus 
vite sue ignominiosus peregrinando pergat.Quod ve- 
ro dietum est, ut poenitens eligat sacerdotem scien- 
tem ligare et solvere, videtur contrarium ei quod in 
canonibus reperitur. ut nemo scilicet, alterius pa- 
rochianum judicare presumat. Sed aliud est favore 
vel odio proprium sacerdotem contemnere, quod 
canones prohibent ; aliud ce&cum vitare, quod Urba- 
nus facere monet, ne si cecus cecum ducat, ambo 
in foveam cadant. Ait enim Urbanus II, 16,80. 1 : 
Placuit ut nulli sacerdotum deinceps liceat quem- 
libet commissum alteri sacerdoti ad ponitentiam 
suscipere, sine ejus consensu cui se prius commisit, 
nisi pro ignorantia illius cui prius confessus est. 
Qui vero contra hoc facere tentaverit, gradus sui 
periculo subjacebit. 

DISTINCTIO XXII. 
8I PECCATA DIMISSA REDEANT. 

1.Cumquemultisauctoritatibussuprasitassertum 
in vera cordia contritione peccata dimitti ante oris 
confessionem vel operis eatisfactionem, ei etiam qui 
aliquandoin crimen relapsusest,queritursi post cor- 
dis contritionem confiteri contempserit,vel in pecca- 
tum idem vel simile ceciderit, an peccata dimissa re- 
deant.Cujus quastionissolutioobscura est et perple- 
xa,aliis.asserentibus, aliis contra negantibus pecoata 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. ]V, DIST. XXII. 


semel dimissa ulterius replioari ad penam. Qui vero 
dicunt peccata dimissa redire, subditis se muniunt 
testimoniis. Ambr. ait, de Pon.,dist. 4: Donato invi- 
cem, si alter in alterum peccat; alioquin Deus repetit 
dimissa.8i enim in his contemptus fucrit,sine dubio 
revocabit sententiam per quam misericordiam dede- 
rat;sicut in Evangelio de servo nequam legitur, qui 
in conservum suum impius deprehensus est. Item 
Rabanus: Nequam servum tradidit Deus tortoribus, 
quoadusque redderet universum debitum ; quia non 
solum peccata qui post Baptismum homo egit, re- 
utabuntur ei ad ponam, sed etiam originalia qua 
1n Baptismo sunt ei dimissa. Ilem Gregor.: Ex dictis 
evangelicis constat quia si ex toto corde non dimitti- 
mus quod in nos delinquitur, et hoc rursum exigitur 
quod jam nobis per ponitentiam dimissum fuisse 
gnudebamus. Item Aug., super Luc., lib. 4, c. 47 : 
Dicit Deus : Dimitte, et dimittetur tibi; si ego prius 
dimisi,dimitte vel postea. Nam si non dimiseris, revo- 
cabo te, et quicquid dimisseram replicabo tibi. Item : 
Qui divini benefioii oblitus, sua vult vindicare inju- 
rias, non solum de futuris peccatis veniam non mo- 
rebitur,sed etiam preterita quz jam sibi dimissa 
credebat ad vindictam ei replicabuntur. Item Beda: 
lievertor in domum meum, ctc. : Timendus est ille 
versiculus, non exponendus, ne culpa quam in nobis 
extinctam credebamus, per incuriam nos vacantes 
opprimat. Item : Quzcumque enim post Baptisma 
sive pravitas hzrelica, seu cupiditas mundana arri- 
puerit,mox omnium prosternet in imavitiorum.Item 
Augustinus: Redire dimissa peccata,ubi fraterna cha- 
ritas non est,apertissime Dominus in Evangeliodocet 
inillo servo a quo dimissum dominus debitum petiit, 
eo quod ille conservo suo debitum nollet dimittere. 
His auctoritatibus innituntur qui dicunt peccata di- 
missa, si replicantur, redire simpliciter. Quibus op- 
ponitur: Si quis pro peccato de quo ponituit, et in- 
dulgentiam accepit, iterum punitur, non videtur ju- 
stum.Si punitur pro eo quod peccavit et non emenda- 
vit, justitia est aperta. Si vero requiritur quod fuerat 
condonatum, vel injustitia est,vel justitia occulta. Vi- 
detur etiam Deus bis in idipsum judicare, et duplex 
tribulatio consurgere; quod Scriptura negat. Sed ad 
hoc potest dici quod neque duplex tribulatio consur- 
git, neque judicat Deus bis in idipsum. Hoc enim fie- 
ret si post condignam satisfactioncm et sufficientem 
ponam iterum puniret; sed non satisfecit digne et 
sulficienter,qui non perseveravit. Debuit enim Jugem 
peccati habcre memoriam, non ad faciendum, sed 
ad cavendum. Debuit non oblivisci omnes retribu- 
tiones Dei, qux tot sunt quot sunt peccatorum re- 
missiones.'Tot ergo debuit cogitare dona Dei quot 
mala sua, ae pro illis usque in fiuem gratias agere. 
Sed quia ingratus ad vomitum, sicut canis, rediit, 
anteacta bona mortificavit, et peccatum dimissum 
revocavit, ut cui humiliato ante Deus peccatum di- 
miserat, ei postea elato et ingrato imputet. 
Aliorum sententia. 
2. Sed quia absonum videtur ut peccata dimissa 
iterum imputentur, placet quibusdam neminem pro 
eccatis semel dimissis iterum a Deo puniri; sed 
ideo dicuntur dimissa redire et imputari,quia pro- 
pter ingratitudinem ita reus et peccator constitui- 


tur, ut ante fuerat. Sic enim quod dimissum fuerat 


dicitur exigi, quia remissionis percepte ingratus, ita 
reus fit ut ante fuerat. Utrique parti questionls pro- 
bati favent doctores. Ideoque alicui parti noa pre- 
judicans, studioso lectori judicium relinquo, ad- 
dens mihi tutum fore ac saluti propinquum, sub 
mensa dominorum micas edere. 

Quid. sit hic sacramentum et res. 

3. Post predicta, restat investigare quid in actione 
penitentie sit sacramentum et res. Sacramentum 
enim signum est sacre rei.Quid ergo hic signum est? 
Quidam dicunt, ut Grandulphus, sacramentum hic 
esse quod exterius tantum geritur, scilicet exterior 
penitentia qua ost eignum interioris ponitenjus, 


899 


scilicet, contritionis cordis et humilitatis, Quod si 
est, non omne sacramentum evangelicum id efficit 
quod figurat. Exterior enim Ponitentia non efficit 
interiorem ; potius interior causa est exterioris. Sed 
ad hoc, inquiunt illi hoc esse intelligendum de illis 
sacramentis qua in novo Testamento instituta sunt; 
ut est sacramentum Baptismi,Confirmationis, et Cor- 
poris Christi. Sacramentum vero Ponitentis, sicut 
et Conjugii, ante tempus gratie etiam a primordio 
humani generis fuit. Utrumque enim institutum fuit 
in primis parentibus. Item, si exterior Poenitentia 
sacramentum est, et interior res sacramenti, sc pius 
precedit res sacramentum, quam sacramentum 
rem. Sed nec hoc inconveniens est. Nam et in aliis 
sacramentis quz efficiunt quod figurant, hoc sepe 
contingit. Quidam autem dicunt exteriorem Pori- 
tentiam et interiorem esse sacramentum, nec Guo 
sacramenta, sed unum, ut species panis et vini non 
duo sunt sacramenta, sed unum. Et sicut in sacra- 
mento Corporis, ita cliam in hoc sacramento di- 
cunt aliud esse tantum sacramentum, scilicet, ex- 
terioris Penitentiam, aliud sacramentum et rem, 
scilicet, interiorem penitentiam ; aliud rem, et non 
sacramentum, scilicet, remissionem peccatorum. 
Interior enim paenitentia, et res est sacramenti, id 
est, exterioris Ponitenti: ; et sacramentum remis- 
sionis peccati, quam signat et facit. Exterior quo- 
que Poenitentia et interioris signum est, et remis- 
sionis peccatorum. 
DISTINCTIO XXIII. 
DE SACRAMENTO UNCTIONIS EXTREM./E, 

1. Preeter premissa, est etiam aliud sacramentum, 
scilicet, Unctio infirmorum, qua fit in extremis, 
oleo per episcopum consecrato. Et sunt tria genera 
unctionis : est enim unctio quz fit chrismate, que 
dicitur principalis unctio, quia in ea principaliter 
Paracletus datur. Unde et propter abundantiam gra- 
tie duos liquores mixtos habet, oleum scilicet et bal- 
samum,oleum conscientiae, balsamum bone fame. 
Chrisma vero Grece,unctio Latine dieitur. Nec tamen 
omne oleum ad Unctionem sanctificatum chrisma vo- 
catur, sed illud solum quod miscetur cum balsamo, 
quo capita regum ct pontificum unguntur,quo etiam 
baptizatos sacerdos ungit in vertice, et Pontifex per 
impositionem manus confirmandos ungit in fronte. 
Est et alia unctio qua catechumeni et neophyti un- 

ntur in pectore et inter scapulas, in perceptione 
Ba tiami. Tertia vero unctio est que dicitur oleum 
infirmorum; de qua nunc agitur. 

Á quibus institutum sit hoc sacramentum. 

2. Hoc sacramentum Unctionis infirmorum ab 
apostolis institutum legitur. Ait enim Jacobus, cap. 
ult : Infirmatur quis in vobis? Inducat presbyteros 
Ecclesiz, et orent super eum, ungentes cum oleo tn no- 
mine Domini, et alleviabit eum Dominus ; et. si in pec- 
catis fuerit, dimittentur ei. In quo ostenditur duplici 
ex causa sacramentum hoc institutum, scilicet, ad 
peccatorum remissionem,et ad corporalis infirmita- 
tis alleviationem.Unde constat eum qui hanc Unctio- 
nem fideliter devoteque percipit,et in corpore et in 
anima alleviari,si tamen expetit ut in utroque alle- 
vietur. Quod si forte corporis valetudinem illi habere 
non expedit, illam quai est anim: sanitatem in hoc 
sacramento acquirit. Et sicut in aliis sacramentis, ita 
et in isto, aliud est sacramentum, aliud res sacra- 
menti.Sacramentum est ipsa Unctio exterior; res 
sacramenti, unctio interior, que peccatorum remis- 
sione et virlutum ampliatione perficitur. Et si ex 
contemptu vel negligentia sacramentum hoc pre- 
termittitur, periculosum est et damnabile. 

De iteratione hujus sacramenti. 

3. Querunt aliqui si hoc sacramentum iterari pos- 
sit,cum Baptismus et aliaquedam sacramenta semel 
suscepta, non iterentur. Aug., in libro contra Parme- 
nianum,dicit sacramentum non iterandum, et sacra- 
mento non faciendam esseinjuriam; sed hoc dicit,ubi 
agit de secremento Baptismi, et Confirmationis et Qr- 


PETRI LOMBARDI. 


900 


dinationis, Unde non videtür generaliter illud acci- 
piendum, sed de sacramento Baptismi, Confirmatio - 
nis et Ordinationis, que nullatenus sunt repelenda, 

uia semel tantum, et non sepius datur Baptismus, 
Gonfirmatio et Ordinatio. Sacramentum vero altaris, 
et Poenitentie, et Conjugii sepe iterari videtur; quia 
sepe sacramentum corporis percipitur, frequenter 
poenitentia agitur, conjugium sepe contrahitur.Qua- 
re crgounctio similiter non potest iterari? $i morbus 
non revertitur, medicina non iteretur. 8i vero mor- 
bus non potest cohiberi,quare medicina debet prohi- 
beri? Sicut oratio iterari potest, ita et unctio iterari 
posse videtur: utraque enim illic commemorat J aco- 

us, et utrumque alteri cooperatur ad conferendam 
allevationem corporis et anima. Cur ergo negatur 


. unctionem super infirmum posse iterari ad impe- 


trandam sepius sanitatem mentis et corporis, cum 

ropter infirmitatem eadem sepe iteranda sit oratio? 
Duidam autem de omni sacramento intelligi volunt 
quod non sit iterandum, scilicet secundum totum il- 
lud quod pertinet ad sacramentum,dicentesquedam 
sacramenta saepius posse suscipi,quedam vero non. 
Nectamen qua sepius sumuntur, totaliter iterantur, 
ut sacramentum altaris et unctionis ; quie licet su- 
mantur sz; pius, tamen quia non iterum benedicitur 
eadem hostia, vel idem oleum, non iteratur sacra- 
mentum cum injuria. Sed, dicet quis : Sic et Bapti- 
smus non iteratur, etsi aliquis frequenter baptizetur, 
dum eadem aqua non iterum benedicatur. Sed aliud 
est, inquiunt illi, de benediclione aque qua fit Ba- 
ptismus, aliud de benedictione panis et olei, potest 
etiam Baptismus celebrari in aqua etiam non bene- 
dicta, quia illa benedictio pro reverentia tantum fit 
et decore, non virtute sacramenti. Sed corpus Christi 
non potest confici, nisi de pane consecrato; nec 
unctio illa fieri potest, nisi de oleo ab episcopo con- 
secrato. Ideoque illa sanctificatio ad virtutem sacra- 
menti pertinere videtur. In conjugio quoque semel 
tantum benedicitur quisque, non sepius.Benedicitur 
enim, ut ait Ambr.,in Gloss. super illud 1 Cor.c. 9 : 
Nubat tantum £n Domino, et in Comment.suo ad idem 
cap.,cum prima, et non secunda uxore. Si ergo cum 
dicitur sacramentum non esse iterandum, nec inju- 
ria ei csse facienda, ralionem dicti referas ad san- 
clificationem rei qua sacramentum expletur, de 
omni sacramento generaliter id verum est; si vero 
&ad susceptionem sacramenti, de quibusdam verum 
est quod non iterantut crebra susceptione, de aliis 
vero quibusdam non; quia frequenter sumuntur, 
ut hoc unctionis sacramentum, quod in omni pene 
Ecclesia sepe repetitur. 

DISTINCTIO XXIV. 
DE ORDINIBUS ECCLESIASTICIS. 

1. Nunc ad considerationem sacre ordinationis ac- 
cedamus. Septem sunt spiritualium officiorum gra- 
dus sive ordines,sicut ex sanctorum Patrum dictis 
aperte traditur, et capitis nostri, scilicet Jesu Christi 
exemplo monstratur, qui omnium officia in semet- 
ipso exhibuit,et corpori suo quod est Ecclesia, eos- 

em ordines observandos reliquit. Septem autem 
sunt propter, septiformem gratiam sancti Spiritus, 
cujus qi non sunt participes ad gradus ecclesiasti- 
cos indigne accedunt. Illi vero in quorum mentibus 
diffusa est septiformis gralia Spiritus sancti, cum 
ad ecclesiasticos ordines accedunt, in ipsa spiritua- . 
lis gradus promotione ampliorem gratiam percipere 
creduntur. (Hugo, lib. 2, c. 3, 4.) 

Quales assumendi sunt ad. clerum. 

2. Tales autem ad ministerium spirituale eligendi 
sunt clerici, qui digne possint dominica sacramenta 
tractare.Melius est enim episcopo paucos haberemi- 
nistros qui possint digne opus Dei exercere, quam 
multos inutiles, qui ordinatori grave onus inducant, 
Tales enim decet esse ministros Christi, qui septifor- 
mi gratia Spiritus sancti sint decori; ex quorum do- 
ctrina et conversionis forma, eadem gratia in aliis 


trengfundatur, ne celestes margarites epiritualiurg 


4 


90i 


verborum officiorumque divinorum sordidz vit pe- 
dibus couculcent (Clemens papa, dist. 23). In sacra- 
mento ergo septiformis Spiritus septem sunt gradus 
ecclesiastici, scilicet : ostiarii, lectores, exorcisim, 
acolyti,diaconi,subdiaconi,sacerdotes;omnes tamen 
clerici vocantur,i3 est, sortiti.Corona enim signacu- 
lumestquosignaatur in partem sortis ministerii di- 
vini.Coronaregale decus significat, quia servire Deo 
regnare est. Unde ministri Ecclesi: reges esso debent, 
ut se et alios regant ; quibus Petrus ait, 4, 2 : Vos 
estis genus electum, regale sacerdotium, etc.Summitas 
capitis desuper nudatur,uteorum mens ad Dominum 
libera monstretur, qua revelata facie gloriam Dei 
contempletur.Summitas enim capitis est eminentia 
mentis.Denudatio capitis est revelutio mentis.Cleri- 
cus enim secretorum Dei non ignarus esse debet. 


- Tondentur eliam capilli usque ad revelationem sen- 


suum, scilicet, oculorum et aurium,ut vitia in corde 
et opere pullulantia doceantur precidenda,ne ad au- 
diendum ct intelligendum verbuin Dei prapediatur 
mens, pro quo servato reddetur in excelsis corona. 
Tonsureautem ecclesiastici; usus a Nazareis exortus 
videtur,qui prius crine servato, deinde ob vitz conti- 
nentiam caput radebant,et capillos in igne sacrificii 


- ponebant. Hinc usus inolevit,ut qui divinis cultibus 


mancipantur,quasi Nazarei,id est, sancti crine posi- 
to inveniantur (Hug.,de Cor. et Tons., lib. 2, part. 
3).Sicut ad Ezechiel, c.5, dicitur: Fili hominis, sume 
gladium acutum, et duo super caput tuum et barbam. 
In Actibus etiam apostolorum, Priscillam et Aqui- 
lam hoc fecisse legimus. Paulus quoque et alii qui- 
dam discipuli Christi hoc fecerunt.ltecte ergo in qui- 
buslibetgradibusconstituti,clericivocantur, quorum 
nomina et rationes nominum Isidorus exponens uit, 
in lib.7 Etim.: Cleros et clericos hinc appellatos esse 
credimus,quia Matthias electus est sorte, quem pri- 
mum per apostolos legimusordinatuin. Cleros enim 
Grece, Latina sors vel hereditas dicitur. Ideo ergo 
dicti sunt clerici,quia sunt de sorle Domini,vel quia 
Deum patrem habent.Generoliter vero clerici nuncu- 
pati sunt omnes qui in Ecclesia deserviunt; quorum 
gradus et nomina sunt hoc : ostiarius, lector, etc. 
De ostiariis. 

3. Ostiarii iidem et janitores sunt, qui in veteri 
Testamento electi sunt ad custodiam templi,utnon 
ingredereturinillud immundus.Dicti autem ostiarii, 
eo quod presint ostiis templi.Ipsi enimtenentescla- 
vem,omnia intus et extra custodiunt,atque inler bo- 
noset malos habentes judicium,dignos recipiunt,in- 
dignos respuunt.Unde et eis,cum ordinantur,claves 
Ecclesie dantur ab episcopo,et dicitur eis,de Cons., 
dist.23, cap. Osliarius : Sic agite tanquam rationem 
Deo reddituri pro rebus que clavibus istis reclu- 


. duntur. Hoc officium Dominus in sua persona sus- 


cepit, quando, flagello de funiculis facto,vendentes 
et ementes ejecit de templo. Ipse enim se ostiarium 
significans dicit, Joan. 10 : Ego sum ostium; per 
me si quis int(roierit, salvabitur, et. ingredietur, et 


egredietur, et pascua inveniet. 


* 


De lectoribus. 

4. Secundus est gradus lectorum.Lectores a legen- 
do,sicut psalmistie & psalmis canendis, vocati sunt. 
Ill: enim predicant populis quid sequantur;isti can- 
tant, et excitant ad compunctionem animos audien- 
tium,licet quidam lectoresita miserabiliter pronun- 
tient,utquosdam ad luctum et lamentationem com- 
pellant.lidem etiam pronuntiatores vocantur, qui 
porroante nuntiant,quiatam erit clara eorum vox, ut 
etiam longe positorum aures adimpleat. Ad lectorem 
autem pertinet lectiones pronuntiare,etea qua pro- 
phete vaticinaverunt, populis predicare,utjam ex of- 

cio in ecclesia legat prophetiasetlectiones.Unde et 
ei, vidente populo,traditur ab episcopo codex divina- 
rumlectionum,et dicitur: Accipe,et esto verbi Dei re- 
Jator;habiturus,ai fideliter impleveris officium, par- 


tem cum his qui bene verbum Dei ministraverunt. 


Qui ad hunc gradum provehitur, litterarum aoien- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIS'T. XXIV. 


902 


tia debet esse instructus,ut sensum verborum intcl- 
ligat, vim accentuum sciat, distincte legat,ne confu- 
sione prolationis intellectum auditoribus auferat.At- 
tendat quid indicative, quid interrogative sit legen- 
dum,ubisit in oratione facienda distinctio. Hiec enim 
male servata intellectum turbant, et alios ad risum 
provocant. Auribusetcordi consulere debet vox lecto- 
ris.Hoc officium implevit Christus, Luc.4,cumin me- 
dioseniorumlibrum Isaiz aperiens distinctead intcl- 
ligendum legit,c.61 : Spiritus Dominisupes me, etc. Ex 
quo lectoribus datur intelligi quia gratia spirituali 
clarere debent qui inaliisverbumDetannuntiant.Hic 
ordo formam et initium a prophetis accepisse vide- 
tur;quibus diciturIsaia 593: Clama,necesses;quasi tuba 
etulla vocem tuam. (1sid., 21 dist.,c.Cleros.Dist. 95,c. 
Perlectis. Dist. 23, c. Lector.Hugo, lib. 2, parte 3.) 
De exorcistis. 

9. Tertius est ordo exorcistarum.Exorciste autem 
ex Graco in Latinum adjurantes vel increpantes vo- 
cantur.[n vocantenim super catechumenos,et super 
eos qui habentspirituin iuumuudum,nomen Domini, 
adjurante pereum utegrediaturabeis.Ad exorcistam 
pertinet exorcismos memoriter ratinere, manusque 
super energumenos ct catechumenos in exorcizando 
imponere. Debet autem habere spirituin mundum, 
qui spiritibusimmundisimperat;et malignum expel- 
leredecordesuo,quem expellit de corpore alieno; ne 
medicina quam alii facit,sibi non prosit,ct dicaturei: 
Medice,cura teipsum, Luc.4. Hi, cum ordinantur, ac- 
cipiunt de manu episcopi librum exorcismorum; et 
dicitur eis,dist. 13, c. Exorcista: Accipite, et habetote 
potestatem imponendi manus super energumenos, 
vel catechumenos.Hocofficio ususestDominus,quan- 
do saliva sua teligit aures et linguum surdi et muti, 
dicens, Marc. 7: bphphetha, quod est, adaperire; per 
hoc docens nos spiritualiter debereaperire aures prie- 
cordiorum hominum ad intelligendum,et ora ad con- 
fitendum, ut, pulso demone, Spiritus sanctum vas 
suum recipiat. Hoc etiam officio usus est Christus, 
cum dc:moniacos multos sanavit.Hic ordoaSalomo- 
ne videtur descendisse,qui quemdam modum exor- 
cizandi invenit, quo demones adjurati ex obsessis 


. corporibus pellebantur. Iluic officio mancipati ex- 


orciste vocati sunt. De quibus Christus in Evange- 
lio, Matth. 12 : Si ego in Beelzebub ejicio dzemonia, 
filii vestri, scilicet exorcista, in quo ejiciunt ? (Isid., 


dist. *1, c. Cleros. Dist. 25, c. Perleclis.) 


De acolytis. (Isid., loc. cit.) 

6. Quarto loco succedunt acolyti; acolyti vero Gre- 
ce,Latine ceroferarii dicuntur, a deportandis cereis 
quandolegendnm estEvangeliumvel sacrificium offe- 
rendum.'Tuncenimaccendunturluminaria,et depor- 
tantur ab eis; non ad effugandas aeris tenebras,cum 
sol eo tempore rutilet,sed ad signum letiti;: demon- 
strandum : ut sub typo luminis corporalis illa lux os- 
tendatur, de qua legitur, Joan. 1 : Erat lux vera,qua 
illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. 
Ad acolytum pertinet preparatio luminarium in sa- 
crario Ipse cereum portat,ipse urceolum cum vino et 
aquasuggesta,proEucharitia, subdiaconis pre parat. 
Hi cum ordinantur,cum edocti fuerint ab episcopo 
qualiterin officio suo agere debeant,ab archidiacono 
accipiunt candelabrum cum cereo, et urceolum va- 
cuum. Hoc officium Dominus se habere testatur di- 
cens,Joan.8:Ego sum lux mundi; qui sequitur me, non 
ambulat tn tenebris. lMujus officii formam illi gere- 
bant in veteri Testamento, qui lucernas candelabri 
componebant et accendebant igne colesti, ad illu- 
minandas tenebras aquilonares. 

De subdiaconis. (Isid., ibid.) 

7. Quintus est ordo subdiaconorum. Grece hypo- 
diacones vocantur,quos nos subdiacones dicimus, qui 
ideo sic appellantur,quia subjacent preceptis et of- 
ficiisLevitarum.Oblationesenim in templo a fidelibus 
suscipinnt,et Levitis superponendas altaribus defe- 
runt.Hi apud Hebreos athinnei vocabantur,id est, 
inhumilitateservientos. Ad subdiaconum pertinet og. 


903 t 


licem et patenam ad altare Christi deferre, et levitis 
tradere,eisque minisrare. Urceolum quoque et aqua- 
manile et manutergium tenere episcopo et presbyte- 
ris et levitis, pro luvandisantealtaremanibusaquam 


prebere. His lex continentie imponitur, quia altari . 


propinquantes, vasa corporis et sanguinis Christi 
portant. Unde illud Isai. 62 implere debent : Munda- 
mini qui fertis vasa Domini. Ah hos etiam pertinet 
tantum de oblationibus ponere altari,quantum suf- 
ficere possit populo,necnon corporales et substratió- 
ra lavare.Hi, cumordinantur,accipiunt de manu epi- 
scopi patenam et calicem vacuum ; ab archidiacono 
vero urceolum cum aquamanili, et manutergium. 
Hoc officio usus estDominus,quando linteo se prz- 
cinxit, et mittens aquam in pelvim, pedes discipulo- 
rum lavit,et linteo tersit.(Hug., lib. 2, part. 3, c. 9.) 


De diaconis. 

8. Diaconorum ordo sextum tenet locum, propter 
senarii perfectionem.Hic ordo in veteri Testamento a 
tribu Levi nomen accepit vel traxit.Dicuntur enim et 
levit:e.Precipit quippe Dominus Moysi ut post ordi- 
nationem Aaron et filiorum ejus, prorsus tribusLevi 
ad divini cultus ministeria ordinareturetconsecrare- 
tur Domino; et serviret pro Israel coram Aaron et 
filiis ejus in tabernaculo; ipique gestarent arcam et 
tabernaculum, et omnia vasa ejus; et in circuitu ta- 
bernaculi excubarent,etin transportando tabernacu- 
lo ipsideponerent,rursumque componerent(Hug.ib., 
c.15).À viginti quoque annis et supro jussi sunt ser- 
vire in tabernaculo, quam regulam in novo Testa- 
mento sancti Patres constituerunt,quis hec etas ad 
onera ferenda est robusta. Levit: ergo ex nomine 
auctoris vocati sunt.De Levi enim Levite exorti sunt, 
& quibus in templo mystici sacramenti myteria ex- 
plebantur.Hi Grece diacones, Latine ministri dicun- 
tur,quia sicut in sacerdote consecratio,ita et in dia- 
cono ministerii dispensatio habetur. Ad diaconum 

ertinetassistere sacerdotibus,et ministrareinomni- 

usque agunturin sacramentisChristi,scilicet,inBa- 
ptismo, in Chrismate, in patena, et calice,oblationes 
quoque inferre et disponere in altari ; componere 
etiam mensamDomini,et vestire;crucem ferre,et pre- 
dicare Evangelium et Epistolam ad populum.Nam si- 
cutlectoribus vetus Testamentum, itadiaconibusno- 
vum predicare preceptum est. Ad ipsumetiam perti- 
netotficium precum,etrecitatio catechumenorum no- 
minum.Ipsepremonetaures habere adDominum:ip- 
se donat pacem etipseannuntiat.Quod autem huic or- 
dinia Moysestatutum est, hoc etiam in novo Testa- 
mento representatur,cum diacono super laevum ha- 
merum stola ponitur,et casulain diebus jejunii com- 
plicatur ; qui quidquid laboris et sustinentiz in hac 
vita toleratur, quasi in leva portatur, donec in dex- 
lera,id est, in eternitate, requies habeatur (Isid., 7 
Etym., dist. 21, c. Cleros; dist. 25, c. Perlectus). Hic 
ordo abapostolis celebratus est,quando, ut legitur in 
Actibus apostolorum, septem viros plenos Spiritu 
sanctoad hocofficium elegerunt,et oratione premíssa 
manuseisimposuerunt.Unde et consuetudo inolevit, 
ut in omni matrice ecclesia septem diacones circa 
Christi aram, quasi Septem columne, assistant. Hi 
sunt septem angeli tuba canentes in Apocalypsi,qui 
quales esse debeant Apostolus docct Timotheo scri- 
bens. Hi cum ordinantur,solus episcopus ei manum 
imponit,quia ad ministerium applicantur. Ponit eis 
orarium, id est stolam, super levum humerum,ut 
perhocintelligant se accepisse jugumDomini suave; 
quoad sinistram pertinentia divinotimori subjiciant. 
accipiunt et textum Evangelii, ut intelligant se esse 
precones Evangelii Chrieti. Hi autem autequam or- 
dinentur,probentur, ut docet Apostolus,et sic mini- 
strent, nullum erimen habentes. Hoc officio usus 
est Christus, quando post cenam sacramentum 
carnis et sanguinis discipulis dispensavit, et quan- 
do apostolos dormientes ad rationem excitavit di- 
cens, Matth. 26 : Vigilate et orate. ut non intrelis ín 
tentationem, (Ieid., ibid., dist. 21.) 


PETRI LOMBARDI: ' : 


De presbyteris. 

9. Septimus est ordo presbyterorum. Presbyter 
Grece, senior interpretatur Latine. Non modo pro 
tetate vel decrepita senectute, sed propter honorem 
etdignitatem quam acceperunt, presbyteri nominan- 
tur;qui morum prudentia et maturitate conversatio- 
nis precellere debent in populo.Unde scriptum est : 
Senectus venerabilis est,non diuturna,nec anporum 
numero computata.Cani enim sunt sensus hominis, 
et etas senectutis vita immaeulata. Ideo autem etiam 
presbyteri sacerdotes, vocantur, quia sacrum dant ; 
qui,licet sint sacerdotes, tamen pontificatus apicem 
non habent sicut episeopi, quia ipsi nec ehbrismate 
frontem signant,nec Paracletum dant,quod aolis de- 
beriepiscopislectoActuumapostolorum demonstrat. 
Unde etapud veteresiidem episcopi et presbyteri fue- 
runt,quia illud est nomen dignitatis, non etatis. Sa- 
cerdos nomen habet compositum ex GrecoetLatino, 
quod est sacrum dans,sive secum du.c.Sicut enim rex a 
regendo,ita sacerdos a sacrando dictus est;conseerat 
enim et sanctificat.Antistes vero sacerdos dictus est 
&b eo quod ante stat, primus enim est in ordine Ec- 
clesis.Ad presbyterutn autem pertinet sacramentum 
corporis et sanguiais Domini in altari Dei conficere, 
orationes dicere, et dona Dei benedicere ; qui cum 
ordinantur,inunguntur eis manus, ut intelligant se 
accepisse gratiam consecrandi,et charitatis opera de- 
bere extendere ad omnes : accipiunt et stolam, quz 
utrumque tenet latus, quia debent esse muniti armis 
justitie contra adversa et prospera.Accipiunt etiam 
calicem cum vino,et patenam cum hostiis,ut per hoc 
sciant se accepisse potestatem placabiles Deo hostias 
offerendi(Isid.,ibid.).Hic ordo a filiis Aaron sumpsit 
initium.Sumutos enim pontifices et minores sacerdo- 
tes"instituit Deus per Moysen, qui ex precepto Dei, 
Aaron in summum pontilicem,filios vero ejus ünxit 
in minoressacerdotes.Ghristusquoque duodecim ele- 
gitdiscipulos prius,quosetapostolosvooavit,quorum 
vicem gerunt in Ecclesia majores pontifices. Deinde 
alios septuaginta et duos dicipulos desigpavit,quo - 
rum vicem in Ecclesia tenent presbyteri.Unusautem 
inter apostolos princeps extitit Petrus,cujus vicarius 
et successor est Pontilex summus,unde dicitur apo- 
&tolicus, qui et papa vocatur, scilicet, pater patrum 
Qualis autem eligi debeat presbyter, Apostolus scri- 
bens Timotheo ostendit,ubi nomine episcopi presby- 
terumsignificat.Hoc autem officio usus est Christus, 
cum seipsum in ara crucis obtulit,idem sacerdos et 
hostia, et quando postcenam panem et vinum in cor- 

us suum et sanguinem commutavit.Ecce de septem 
Ecclesie gradibus breviter elocuti, quid ad quem- 
quam pertineat insinuavimus. Cumque omnes spiri- 
tuales sint et sacri, excellenter tamen canones duos 
tantumsacros ordines appellari censent, diaconatus, 
scilicet, et presbyteratus; quia hos solos primitiva 
Ecclesia legitur habuisse, et de his solis peieceptam 
Apostoli habemus.Apostoli enim in singulis civitati- 
bus episcopos et presbyteros ordinaverunt. Levitas 
etiam ab apoatolis ordinatos legimus,quorum maxi- 
mus fuit beatus Stephanus.Subdiaconos vero et aco- 
lytos procedente tempore Ecclesia sibi constituit. 

Quid stt quod hic dicitur ordo. 

10. Si autem queritur quid sit quod hic vocatur 
ordo,sane dici potest signaculum esse,id est,sacrum 
quoddam,quo spiritualis potestas traditur ordinato 
et officium .Characterergo spiritualis, ubi fit promo- 
tio potestatis, ordo vel gradus vocatur. Et dicuntur 
hi ordinessacramenta.quia in eorum perceptione res 
Sacra, id est, gratia confertur,quam figurant ea quse 
ibi geruntur, 

De nominibus dignitatum vcl officii. 

11.8unt et alia quedam non ordinum,sed dignita- 
tum vel officiorum nomina.Dignitatis simul et officii 
nomen est episcopus.Episcopatus autem vocabulum 
inde dictum est quod ille qui episcopus efficitur,su- 
perintendat,curam,scilicet,subditorurm gerens.Epis- 
vcopeo enim Grece, Latine intendere dicitur, Episco- 


905 
ij autem Grece,Latine speculatores interpretantur. 
am speculator est prepositus in Ecclesia,dictus eo 

quod speculetur atque perspiciat populorum infra se 

positorum mores et vitam. Pontifexest princeps sa- 
cerdotum,quasi via sequentium,ipse et summus sa- 
cerdos nuncupatur.Ipse enim levitas et sacerdotes ef- 
ficit, ipse omnes ecclesiasticos disponit. (Isid., dist. 
21, c. Cleros.) 
Dc quadripartito ordine episcoporum. 

12. Ordo autem episcoporum quadripartitus est, 
scilicet, in patriarchis, archiepiscopis, metropolita- 
nis,et episcopis. Patriarcha Grece summus patrum 
interpretatur,quia primum,id est,apostolicum tenet 
locum,ut Romanus,Anttochenus, Alexandrinus, sed 
omnium summus est Romanus.Archiepiscopus,prin- 
ceps episcoporum, archos enim Grece, Latino prin- 
ceps dicitur, metropolitani autem a mensura civita- 
tum dicuntur.Singulis enim provinciis et civitatibus 
preeminent, quorum auctoritati et doctrine ceteri 
sacerdotes subjecti sunt.Sollicitudo enim totius pro- 
vincie ipsis episcopis commissa est. Omnes autem 
superius designati ordinesepiscopi nuncupantur.No- 
ta quod archiepiscoporum nomine,primates superius 
significasse videtur,et metropolitanorum, quos nunc 
archiepiscoposdicimus.Horumautem discrelio a gen- 
tilibus introducta videtur, qui suos flamines,slios 
simpliciter flamines,alios archiflamines,alios proto- 
flamines appellabant.Sacerdotes enim gentilium fla- 
mines dicsbantur,qui habebant in capile pileum in 
quo erat brevis virga, desuper habens aliquid lane, 
quod cum per estum ferre nonpossent,filum tantum 
in capiteligareceperunt.Nudisenim capilibus eisin- 
* idcre nefas erat. Unde a filo quo utebantur flamines 
dicti sunt,quasi filamines.Sed festis diebus filo depo- 
sito pileum imponebant pro sacerdotii eminentia. Va- 
tes a vimentis appellati sunt, cujus significatio mul- 
tiplexest.Modo enim sacerdotem,modo prophetam, 
modo poetam significat. Cantor vero vocatur, qui 
vocem modulatur in cantu.Hujus sunt duo genera : 
precentor, et succentor. Precenlor qui vocem pre- 
inittit in cantu,succentor qui subsequenter canendo 
respondet.Concentor autem dicitur, quia consonat. 
Qui autem non consonat necconcinil,concentor non 
erit. Hisbrevitertractatisadmonendi sunt Christi mi- 
nistri,quatenus sicut excellunt ordinis dignitate, ita 
pracellant vite sanctitate,ut plebs eis commissa,eo- 
rumque disciplinis edocta, gratanter eis obcdiat, et 
eorum imitationede diein dieu proficiat,a quibus di- 
vina sacramenta percipiunt, el missarum solemnia 
audiunt. Missa aulem dicitur,vel quia missa est ho- 
stia,cujus commemoratio fit in illo officio:unde di- 
citur : Jle missa est,id est : Sequimini hostiam qua 
Inissa est ad celestia, tendentes post eam; vel quia 
missus coelestis venit ad consecrandum dominicum 
corpus,per quem ad altare ccleste defertur hostia. 
Unde et dicitur : Missa est. 


DISTINCTIO XXV. 
DE ORDINATIS AB ILERETICIS 


1. Solet etiam queri si haeretici ab Ecclesia pre- 
cisi et damnati possint tradere sacros ordines, et si 
ab eis ordinati,redeuntes ab Ecclesie unitatem de- 
beant reordinari.Hancquastionem perplexam ac pe- 
ne insolubilem faciunt doctorum verba,qui plurimum 
dissentire videntur. Videntur enim quidam tradere 
hiereticos sacros ordines dare non posse;uec illos qui 
ab eis ordinati videnturgratiam recipere.Dicit enun 
Innoc.,de Disp.sacram.Ordin.,q. 1, Arianorum cle« 
ricos non videri suscipiendos,cum sacerdotii vel mi- 
nisterii alicujus dignitate; quibus solum Baptisma 
tantum esse permittit,quod in nomine Patris,et Filii, 
et Spiritus sancti percipitur. Dicit etiam eos non 
posse dare Spiritum sanctum quem amiserunt,et or- 
dinatos ab hereticis caput habere vulneratum ; et 
eum qui honorem amisit honorem dare non posse, 
nec illum aliquid accepisse,quoniam in dante nihil 
erat quod illo posset accipere. Tradit etiem venienti- 


Pataor. CXCII. 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XXV. 


906 


busab hereticis per manusimpositionem laicam tan- 
tum tribuendam communionem,nec ex his aliquem 
in clericatus honorem vel exiguum subrogare.(reg. 
eliam,in lib.3 Dialog., dicit sacrilegam esse Ariano- 
rumconsecrationem,cum ex eorum manu communio 
percipitur. Cyprianus etiam,in Epist. contra heret., 
dicit:Omnia quacumque faciunt haretici,carnalia,et 
inania et sacrilega esso ;et eorum altaria falsaetijllici- 
ta,etsaeerdotiaet sacrificia sacrilega,qui more simia- 
rum,qua,cum homines non sint, formam imitantur 


. humanam,vultum Eeclesiz catholice et auctoritatem 


sibi vendicant,cum ipsi in Ecclesia non sint,et cum 
sint sacrilegi, sacerdotium administrant, et altare 
ponunt; cum nec sacrificari oblatio ille possit, ubi 
Bpiritus sanctus non sit;neccuiquam Dominus per 
ejus preces et orationes prosit,qui Dominum ipsum 
violavit.Hieron.quoqueasserit omniaqua offeruntur 
ab haereticis contaminata esse in conspectu Domini, 
quia,licetsanctavideanturspeciosui.tamen quia con- 
trectasunt ab illo qui pollutus est, polluuntur omnia. 
Idem : Odit Deus sacrificia hereticorum,et a ae pro- 
jicit; et quoties in nomine ejus congregati fuerint, 
detestatur faetorem eorem, et claudit nares suas. 
Idem : illi offerunt panem sacrilegum,etc.Leo etiam 
testatur extra Ecclesiam nec rata esse sacerdolia,nec 
vera esso sacrificia. Idem etiam dicitper crudelissi- 
mam vesaniam Alexandrinasedeomnium sacramen- 
torum lumen exstinctum. Interceptu est sacrificii 
oblalio,deficit chrismatis sanctificatio, et parricida- 
libus manibus impiorum omnia se subtraxere mys- 
teria. His aliisquo testtmoniis astrui videtur sacra- 
menta ecclesiastica, precipue Corporis et Sanguinis, 
Ordinationis et Confirmationis, per hereticos non 
posse ministrari. 
Auctoritates ponit quce videntur praemissis obviare. 
2. Contra autem alii sentire videntur quod ab ha- 
reticis etiam.proecisis sacri ordines, sicut et Bapti- 
emus,tradi valeant; nec ab haereticis redeuntes, qui 
illic ordinati sunt et baptizati,iterum ordinandisunt 
sicut nec baptizandi. Unde Augustinus: De haereticis 
etiam damnatis quod quidam dicunt,Baptisma quod 
accepit non amitLtit.qui recedit ab Ecclesia,jus dandi 
quod accepit amittit,multis modis upparet inaniter 
dici : primo,quia nulla ostenditur causa cur ille qui 
illud Baptisma amittere non potest, jus dandi possit 
amittere Utrumque enim sacramentum est,et qua- 
dam consecrationeutrumque homini datur:illud cum 
baptizatur,ct illud cum ordinatur. Ideo non licet in 
catholica Ecclesia ntrumque iterari.Nam quando ex 
ipsa parto venientes,etiam propositi,pro bono pacis 
correcto schismalis errore suscepti suut, etgi visum 
est opus esse ut eadem officio gererent qua agebant, 
non sunt rursus ordinandi.Sed sicut. Baptismus in 
eis, ita mansit Ordinatio integra,qnia in precisione 
fuerat vitium, quod in unitate pacis est correctum ; 
nonin sacramentis,quae ubicumque sunt. Et cum ipsi 
expedire videtur Ecclesia, ut praepositi eorum venien- 
tes ad catholicam societatem, honores «uos ibi non 
administrent,noneis tamen ipsa Ord:ned£ienis sacra- 
menta detrabuntur, sed super eos manent. Ideoquo 
non eis manus imponitur, ne non homini, sed ipsi 
sacramento,fiat injuris.Sicut autem in Baptismo est 
jus, quod per eos dari possit,aic in Ordinatione jus 
dandi! est:utrumque quidem ad perniciem suam.Sed 
aliud est non habere,aliud pernicioso habere, aliud 
salubriter habere.Idem:De his qui ab Ecclesi; uni- 
tate scparati sunt,ulla jam quistio est quiu haheant 
et dare possint; sed pernictose habent, perniciose- 
que dant,quia extra vinculum pacis sunt.Neutri sa- 
cramento facienda est injuria.Sicut non recte habet 
ui ab unitate recedit,sed tarcen habet, et idco re- 
eunti non rcdditur,sic etiam non recte dat qui ab 
unitate recedit,et tamen dat;et ideo qui ab eo acci- 
pit, venienti ad unitatem non iteratur.Idem : Aliud 
est non habere uliquid,al:ud est non jure habere, vel 
illicite usurpare.Non ergo ideo non sunt sacramenta 
Chriati et Eoolesie, quia eia illicite utuntur non modo 


901 


hieretici, sed etiam omnes impii; sed illi corrigendi 
sunt et puniendi,illa autem sunt agnoscenda et ve- 
neranda.Item Gregor. :Quod dicitis ut qui ordinatus 
est iterum ordinetur,valde ridiculosum est:ut enim 
baptizatus semel,iterum baptizari non debet,ita qui 
consecratus est semel, in eodem ordine non valet 
iterum consecrari Hisaliisqueauctoritatibus videtur 
asseri in omnibus impiis,etiam in hereticis precisis 
et damnatis,Christi sacramenta permanere cum jure 
dandi.Possunt enim dare,sed perniciose; et quibus 
dederint,non sunt iterum ordinandi; qua premissis: 
ex opposito obviare videntur. 

Determinalio praemissa contracditionis auctoritatum. 

3. H:c autem quidam ita determinant : dicunt 
enim hereticos accepta sacerdotali vel episcopali un- 
ctioneab Ecclesiarecedentes, Baptismi quidem dandi 
jus retinere,sed non habere facultatem tribuendi sa- 
cros Ordines, consecrandi dominicum corpus, post- 
quam precisi et damnati sunt ab Ecclesia,sicut de- 
gradatus episcopus non habet potestatem largiendi 
sacros Ordines; facultatem tamen baptizandi non 
amisit.Quod vero August.ait, intelligunt dictum de 
hereticis, qui non sententia Ecclesie, sed pravitate 
sensus sui a fidei veritate ac doctrinz unitate divisi 
sunt;qui licet tales sint, jus Laien ordinandi ct con- 
secrandi habent.Et qui ab eis ordinantur ante mani- 
festam precisionem,etiamsicurn eis aperte exierint, 
et sententia Ecclesie damnati fuerint; tamen si re- 
dierint,iterum ordinandi non suut. Et ubicumque 
legitur de ordinatis ab hireticis,quod servatis ordi- 
nibus ministrare valeant,vel iteruin ordinandi non 
sint, de hujusmodi accipiendum dicunt. Nam post- 
quam precisi fuerint et dainnati judicio Ecclesie,jus 
ordinandi et consecrandi eis detraclum asserunt,ut 
dcgradatis,vel excommunicatis.Alii vero dicunt sa- 
crumenta ab hereticisetpracisis sccundum fournam 
Ecclesie celebrata,vera esse et rata,quia recedentes 
ab Ecclesiajus ordinandi eL consecrandi non perdide- 
runt,et qui sicab hereticis ordinantur,cuim redeunt, 
iterum ordinandi non sunt. Qus vero ab hereticis 
aliter quam in Ecclesia flunt,falsa sunt et inania; et 
qui a talibus ordinari videtur,non munus,sed vulnus 
accipiunt.Et secundum hanc differentiam varie de his 
loquuntur doctores. Quidam vero dicunt eadem sa- 
cramenta ab hiereticis precisis possecelebrari,qna a 
catholicis,si ab illis forma Ecclesie servetur;et ab eis 
celebrata vera esse et rata,quantum ad se;quantum 
vero ad effectum falsa esseet inania,etin hisqui male 
tractant.et in his qui male suscipiunt, ideo irrita et 
falsa,quia quod promittuntetconferrecreduntur non 
tribuunt.Damnanda etiam dicuntur quia illicite dan- 
tibus velaccipientibussuntinjudicium.Pollutaetiam 
dicuntur,non quantum ad se, sed propter indignam 
hiereticorum tractationem.ldeo Gregor. communio- 
nem Arii vocat execrationem;et Innocentius Bonosii 
ordinationem,damnationem;non quod ita in se sint, 
sed quia male dantes vel accipientes tales facit.Sicut 
etiam Hieronym. sacrificia eorum panem luctus vo- 
cat; non quantum ad se. sed quantum ad effectum. 
Nonnulli vero tradunt illos hiereticos qui in Ecclesia 
ordinati sunt, jusordinandi cetconsecrandi,etiam cum 
separati fuerint, habere. Qui vero in schismate vel 
heresi positi ab eis ordinati et inunrcti fuerint. illo 
jure carent. Ideoque eum ordinare volunt, vulnus 
potius infligunt quam gratiam conferunt. 

De simonia; unde dicitur, et quid sit. 

4. De simoniacis vero non est ambigendum quin 
sint hieretici tamen aute sententiam degradationis, 
et ordinant et consecrant.Et licet simoniaci proprie 
dicanturqui instarSimonis magi impreciabilem gra- 
tiam pretio conducere volunt, et qui pro ministrio 
sacro pretium recipiunt in modum Giezi,Giezitee vo- 
candi sunt; omnes tamen, et dantes et accipientes, 
simoniaci dicuntur,et utrique eadem sententia per- 
celluntur. 

D^ hí« qui »cienter a *imoninci* ordinentur. 
9 Differt tumenintercos qui ordinantur u 8iujonige 


PETRI LOMBARDI 


908 


eis scienter,et cos qui ignoranter. Qui enim sgcten- 
ter à simoniacis permiserint consecrari,imo execra- 
ri,corum consecralio omnino irrita cst.Qui vero or- 
dinantur a simoniacis, quos, cum ordinantur, nes- 
ciunt esse -imoniacus,qui et tunc pro catholicis ha- 
bentur; eorum ordinatio misericorditer sustinetur. 
(Urbanus papa, 1, q. 1.) 
De hís qui dicunte se emare corporalia non spiritualia. 

6.Si vero aliqui objecerint, se non conSecrationes 
emere, sed res ipsas quo ex consecratione prove- 
niunt, penitus desipere probantur. Nam quisquis 
horum alterum vendit, sine quo alterum non ha- 
betur, nentrum vendere derelinquit. (Pascal., q. 3, 
cap. Si quis objeccrit). 

istinclio simoniacorum. 

7. Simoniacm autem heresis tripartita est distin- 
ctio. Alii enim simoniace a simoniacis ordinantur : 
Alii simoniace a non simoniacis ordinantur;alii non 
simoniace a simoniacis.Unde Nicolaus papa, 1,q.1 : 
Statuimus decretum de simoniaca tripartita heeresi, 
idest, desimoniacis simoniace ordinantibus vel ordi- 
nhatis,et de simoniacis sirnoniace a non simoniacis, 
et de simoniacis non simoniace a simoniacis.Simo- 
niaci simoniace ordinati vel ordinatores, secundum 
canones,a proprio gradu decidant. Simoniaci etiam 
simoniace a non simoniacis ordinati, similiter ab of- 
ficio removeantur.Simoniacos vero non simoniace a 
simoniacis ordinatos.misericorditer per manus im- 
positionem pro temporis necessitate in officio per- 
mittimus permanere.Quod intelligendum est de his 
qui ordinantvr a simoniacis,ignorantes eos esse si- 
moniacos.Hos facit simoniaco. non reatus criminis, 
sed ordinatio simoniaci. 

Alexander papa de his qui violenter a simoniucis vel 
ab hazreticis ordinantur. 

8.Similiter cum decernit Alexander papa simonia- 
cos omnino damnandos ac deponendos, sub intel- 
ligendum est;nisi violenter quis attractus fuerit.De 
his enim et a quibuslibet hereticis violenter ordina- 
tis,dicit Innoc.,1,q. 1, quod possunt habere aliquem 
colorem excusalionis,si statim discedunt ab eis, et 
pessimo eorum conciliabulo renuntiant. 

De xtate ordinandorum ita decrevit Nicolaus papa. 

9.Sacri, inquit, dist.77 et 78, canones sanxerunt, 
ut subdiaconus non ordinetur ante 14 annos,nec dia- 
conus ante 25, nec presbyter ante 30. Deinde si di- 
gnus fuerit, ad episcopatum eligi potest, quod nos 
etiam pari modo servare jubemus.Item Fabianus : 
Si quis 30 etatis non impleverit annos,nullo modo 
presbyter ordinetur,etsi valde sit dignus,quia et ipse 

ominus 30 annorum baptizatus cst,et sic cepit do- 
cere. 


DISTINCTJO XXVI. 
DE SACRAMENTO CONJUGII CUJUS INSTITUTIO ET 
CAUSA OSTENDITUR. 


1.Cum alia sacramenta post peccatum et propter 
peccatum exordium sumpserint, Matrimonii sacra- 
mentum etiam ante peccatum legitur institutum a 
Domino; non tamen ad remedium, sed ad of(icium. 
Refert enim Scriptura,Genes.2, in Adam misso so- 
pore atque una de costis ejus sumpta, et exinde 
mulier formati, virum in spiritu intelligentem ad 
quem usum mulier facta esset, post extasim pro- 
phetico dixisse : Hoc nunc os ex ossibus meis, el caro 
de carne mea; propter hoc retinquet homo patrem et 
matrem, et adhzerebit uxori sug,et erunt duo in carne 
una. 

De duplici institutione conjugii. 

2. Conjugii autem institutio duplex est.Una ante 
peccatum ad officium facta est in paradiso,ubi esset 
thorus immaculatus,et nuptie honorabiles,ex quibus 
gine ardore conciperent,sine dolore parerent; altera 
post peccatum ad remedium faeta extra paradisum, 

ropter illicitum motum devitandum.Prin:a, ut na- 
ur? multipliearstur;soonnja,ut nn'ura exciperetur, 
Qt vitium eohibaretur, Nam ot unte peccatum dixil 


909 


Deus Gen. 1 : Crescite et multiplicamini ; et post pec- 
catum, omnibus pene hominibus per diluvium con- 
sumptis. Quod vero ante peccatum institulum fuerit 
conjugium ad officium, post peccatum vero ad remo- 
dium concessum, Aug. testatur dicens, super Gen., 
lib.9, cap. 7 : Quod sanis est ad officium, egrotis 
cst ad remedium. In(íirmitas enim incontinentia, 
qua est in carne per peccatum mortua, ne cadat in 
ruinam flagitiorum, excipitur honestate nuptiarum. 
Si vero non peccassent primi homines, sine carnis 
incentivo ac fervore libidinis ipsi ac successores eo- 
ruin convenirent. Et sicut remunerabile est aliquod 
bonum opus, sic coitus eorum bonus esset et remu- 
nerabliis. Quia vera propter peccatum lethalis con- 
concupiscentie lex membris notris inhzsit, sine 
quà carnalis non fit commixtio, reprehensibilis est 
malus coitus, nisi excusctur per bona conjugii. 

Quando secundum preceptum, et quando secundum 

indulgentiam, contractum sit conjugium 

3. Prima institutio habuit preceptum, secunda in- 
dulgentiam. Didicimus enim ab Ápostolo, humano 
generi propter vitandam fornicationem indultum esse 
conjugium. Indulgentia vero quia teliora non eligit, 
remedium habet, non premium; a quo si quis decli- 
naverit meretur exitiale judicium. Quod secundum 
indulgentiam conceditur, voluntarium est, non ne- 
cessarium ; alioquin transgressor esset, qui illud non 
faceret. Et polest sane inlelligi illud sub praecepto 
diclum hominibus primis ante peccatum : Crescile 
el multiplicamini. Quod eliatn post peccatum tene- 
bantur, usquequo est facta niultiplicatio; post quam 
gecundumindulgentiam matrimonii contractus fuit. 
Ita enim post diluvium, quo universum pene huma- 
num genus deletum est, secundum preceptum dic- 
tum est filiis Noe: Crescite et multipltcamini. Multi- 
plicato vero homine, secundum indulgentiam con- 
tractum est, non secundum imperium. 

Quibus modis accipiatur indulgentia. —— 

4. Indulgentia autem diversis modis accipitur, 
ecilicet. proconcessione, pro remissione, pro permis- 
sione. Et est permissio in novo Testamento, de mi- 
noribus bonis, et de minoribus malis. De minoribus 
bonis est conjugium, quod non meretur palmam, sed 
est in remedium. De minoribus malis, id est, de ve- 
nialibus, est coitus qui fll causa incontinentie, il- 
lud scilicet conjugium indulgetur, id est, conceditur. 
Illud vero, id est, coitus talis, permittur, id est, to- 
lera;ur, ita quod non prohibetur. . 

Quod nupt: sunt bona. 

5. Fuerunt autem nonnuli heretici nuptias dete- 
stuntes,qui Tatiani appellati sunt.Hi nuptias omnino 
damnant,ac pares fornicationibus aliisque corruptio- 
nibus faciunt, nec recipiunt in suorum numero con- 
jugio utentem marem vel feminam. Quod autem res 

onasit conjugium, non modo ex eo probatur, quod 
Dominus legitur conjugium instituisseinter primos 
parentes, sed etiam quod in CanaGalilee nuptiisin- 
terluitChristus,easque miraculocommendavit,aqua 
in vinum conversa ; qui etiam postea virum dimit- 
tereuxorem prohibuit, nisi causa fornicationis. Apos: 
tolus etiam ait, 1 Cor.7: Virgo non peccat, si nubat. 
Constat ergo rem bonam esse matrimonium; alio- 
quin non esset sacramentum; sacramentum enim 
sacrum signum est. (Aug., de Heresibus, cap. 25. 
Hugo, 4 Sent., cap. 3.) IN 

Cujus rei sacramemtum sit conjugium. 

6. Cum ergo Conjugium sacramentum sit, et sa- 
crum signum est, et sacre rel, scilicet, conjunctio- 
nis Christi et Ecclesie, sicut ait Apostolus. Scrip- 
tum est, inquit, Ephes. 5: Relinquet homo patrem et 
matrem, et adhzrebit uxori sux; et erunt duo in carne 
una. Genes. 2 : Sacramentum hoc magnum est, ego 
aulem dico in (:hristo et in Ecclesla. Ut enim interconju- 
gesconjunctioest secundum consensum animorum, 
et sccundum permixtioném corporum, sic Ecclesie 
Christo copnlat*ur voluntate et natura qua idem vult 
cum eo etipsoformam sumpait de nature hominis, 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XXVH. 


310 


Copulata est ergo sponso spiritualiter etcorporaliter, 
id est,charitateacconformitatenature. Hujusutriuss 
que copula figura est ig conjugio. Consensus enim 
conjugum copulam spiritualem Christi et Ecclesie, 
qua fit percharitatem,significat.Commixtio vero sexu- 
um illam significat,qua it pernature conformitatem, 
Qualiter intelligendum sit illud : Mulier illa non per- 

Linet ad matrimonium, cum qua non est commixlic 

sexuum. 

7. Inde est quod quidam doctorum dixerunt illam 
mulierem non pertinere ad matrimonium, quoe non 
experiturcarrtalem copulam. Aitenim August., 27, q. 
2, cap. .Von es : Non dubium est illam mulieren non 

ertinere ad matrimonium, cum qua docetur non 

uisse commixtio sexus Item Leo papa, ibidem, cap. 
Cum societas: cum societas nuptiarum ita a principio 
sit instituta, ut preter commixtionem sexuum non 
habeat in se Christi et Ec-lesize sacramentum, non 
dubium est illam mulierem non perlinere ad matri- 
monium, in qua docetur non fuisse nuptiale myste- 
rium.Item Augustinus:Non esL perfectum conjugium 
sine commixtione sexuum. Hoc si secundum super- 
ficiem verborum acceperit, inducitur in errorem 
tantum, ut dicat sine carnali copula non posse 
contrahi matrimonium : inter Mariam et Joseph 
non fuisse conjugium, vel non fuisse perfectum ; 
quod nefas est senlire. Tanto enim sanctius fuit 
atque perfectius, quanto a carnali opere immunius. 
Sed superius posita, ea ratione dicta intelligendum 
est, non quin pertineat mulier illa ad matrimonium, 
cum qua non est permixtio sexuum; sed non per- 
tinel ad matrimonium quod expressam et plenam 
tenet figuram conjunctionis Christi et Ecclesie. Fi- 

uratenimillam unionem Christi et Ecclesie,que est 
1n charitate, sed non illam qua est in nature confor- 
mitate. Est ergo et in illo matrimonio typus conjun- 
ctionis Christi et Ecclesie; sed illius tantum qua 
Ecclesia Christo charitate uuitur; non illius qua per 
eusceptionem carnis, capiti membra uniuntur. Neo 
ideo tamen minus sanctum est conjugium, quia, ut 
ait August., in lib. de Bono conjugali, cap. 18, in 
nuptiis plus valet sanct/tas sacramenti, quam fecun- 
ditas ventris. Est etiam conjugium signum spiritualis 
conjunctionis et dilectionis animorum, qua inter se 
conjuges uniri debent. Unde Apostolus ait, Ephes. 
5: Viri, diligile uxores vestras ut corpora vestra. 

DISTINCTIO XXVII. 
QU.E SUNT CONSIDERANDA IN CONJUGIO. 

1. Post hrzec advertendum est quid sit Conjugium, 
et qua sit efficiens causa conjugii et causa propter 
quam contrahi debeat, et qua sintbona conjugii,et 
quomodo perca excusetur coitus carnalis; que sint 
legitime persone ad matrimonium. Sunt et alia 
plura in Matrimonio consideranda, que sub com- 
pendio perstringemus. 

Quid sit Conjugtum. 

2. Sunt ergo nuptie vel matrimonium, viri mulie- 
risque conjunctio maritalis. inter legitimas personas 
individuam vite consuetudinem retinens. Ad indivi- 
duam consuetudinem vitze pertinet, qud absque con- 
sensu alterius neuter continentiam profiteri potest 
vel orationi vacare; et quod inter eos dum vivunt, 
vinculum conjugale permanet, ut alii se copulare 
non liceat; el ut. invicem alter alteri exiheat quod 
quisque sibi. Hac autem descriptione legitimorum 
et fidelium tantum matrimonium includitur. 

De consensu qui (nei Conjugium. 

3. Efficiensauteim causa Matrimonii est consensus, 
non quilibet, sed per verba expressus, nec de futu- 
ro, sed de presenti. Si enim consentiuntin futurum, 
dicentes: Accipiamte invirum, et: Egote in uxorem, 
non est iste consensus efficax Matrimonii. Item si 
consentiant mente, et non exprimant verbis vel aliis 
certissignis;nectalisconsensusefficitmatrimonium. 
Si autem verbis explicantquod tamen cordenon vo- 
lunt, si non eit conetio ibi vel dolus, obligatio illa 
verborum quibus consentluntdicentes: Accipio te iu 


914 


virum, et ego te in uxorem, Matrimonium facit. 


Aucloritatibus probat quod. solus consensus facit 
; Matrimonium. ) 

4. Quod autem consensus Matrimonium faciat sub- 
ditis probatur testimoniis. Ait enim Isidorus : Con- 
sensus facit Matrimonium. Item Nicolaus papa: Suf- 
ficiat solus secundum leges corum consensus, de 
quorum conjunctionibus agitur ; qui solus si fortein 
nuptiis defuerit, cetera etiam cum ipso coitu cele- 
brata frustrantur. Item Joan. Chrysost., homilia 32 
ad cap. 19 Matth.: Matrimonium quidem non facit 
coitus, sed voluntas; etideonon solvit illud separatio 
corporis. ltem Ambrosius, in exposilione 2 in Matth: 
Non defloratio virginitatis facit Conjugium,sed pactio 
conjugalis. Ex his apparet quod consensus, id est, 
pactio oonjugalis, Matrimonium faciat; et ex tunc 
Conjugium est, etiam si non pracessit vcl secuta 
est copula carnalis. 

Quando íncipiat esse Conjuginm. 

5. Quod enim ab ipsa desponsationein qua pactio 
conjugalis exprimitur, conjuges sint, sanctorum tes- 
timonia probant. Ait enim Ambros., ibid., c. Cum 
initíatur, et in lib. 27 de Virginibus: Cum initiatur 
conjugium, conjugii nomen asciscitur; cum conjun- 
gitur viro,conjugium est, non eum viri admixtione 
cognoscitur.ltem Isidor, in lib. 9 Etymol., c. 8:Con- 
juges veriusappellantur a prima desponsationis fido, 
quamvis adhuc inter eos ignoretur conjugalis con- 
cubitus. Item August. in hb de Nuptiis et Concupi- 
scentia, cap. 11: Conjux vocatur ex prima despon- 
gationis fide, quam concubitu non cognoverat, nec 
fuerat agniturus. Nec pcjerat, nec mendax manscrat 
conjugis appellatio, ubi non fuerat, nec futura erat 
carnisulla commixtio.Propterquod fidele conjugium 
ambo parentes Christi vocari meruerunt, non solum 
illa mater, sed etiam ille pater ejus, sicut conjux 
matris ejus; utrumque tamen mente, non carne. Ex 
hisevidenterinsinuaturquod extemporequointerce- 
dit consensus voluntarius ac maritalis (qui solus Con- 
jugium facit) veri conjuges sunt sponsus et sponsa. 


Secundum quosdam non est conjugium ante carnalem 
copulam, sed sponsi el sponsa sunt. 


6. Quidam tamen asserunt verum conjugium non 
contrahi ante traductionem et carnalem copulam: 
nec vere conjuges esse aliquos antequam intercedat 
commixtio sexus ; sed a prima fide desponsationis vir 
sponsus, ct mulier sponsa est, non conjux. Sponsos 
autem et sponsas conjuges frequenter appellari di- 
cunt,non quia sint, sed quia futuri sunt; cujus rei 
sponsionem invicem fecerunt.Et secundum hoc verba 
premissarum auctoritatum intelligenda fore tra- 
dunt. 

Qua ratione nituntur. 

7. Quod vero inter spongamet conjugem plurimum 
intersit, ex eo astrunt, quia licet sponse ante car- 
nalem copulam inconsulto vel nolentesponso monas- 
terium eligere; quo facto, sponso etiam licet aliam 
ducere.Conjugatus vero vel cenjugata,nec continen- 
tiam nisi communi consensu servare valet, nec mo- 
nasterium petere,nisi uturque continentiam pariter 
profitecatur. Quod vero liceat sponse monasterium 
eligere, auctoritatibus sanctorum probatur.Aitenim 
Eusebius papa, 27, q. 7, cap. Despansatam: Despon- 
satam pnellam non licet parentibus alii virotradere; 
tamen licet sibi monasterium eligere. Item Gregor., 
cap. Decreta, 27, q. 2, paragra 2: Decreta legaiia 
desponsatam, si converti voluerit, nullo penitus con- 
suerunt damno muletari. Refert etiam Hieron. quod 
Machariusinter Christi eremitas precipuus, celebra- 
to nuptiali convivio,cum vespere thalamum esset in 
gressurus, ex urbe egrediens transmarina petiit, et 
eremi solitudinem sibi elegit. Beatus etiam Alexius 
similiter cx nuptiis divina gratia vocatus, sponsam 
deseruit,ot nudus Christo famulari copit.His exem: 
plieliquet licere sponsissineconsensu suarum spon- 
sarum, oi e convereo, continentiam profiteri, 


PETRI LOMBARDI 


912 


Quod conjugatus vel conjugata nequeant continentiam 
profiteri sine alterius consensu. 

8. Hocautem conjugatis nullatenus licet.Non enim 
potest vir melioris vile paopositum sumere sine 
uxoris consensu, ct e converso, unde Greg., 2, q. 2, 
cap. Sunt qui, scribens Theotiste palritie: Sunt qui 
dicuntreligionisgratia conjugia debere solvi. Verum 
sciendum est quia et si hoc lex humana concessit,ta- 
men lex divina prohibuit. Si vero utrisque conveniat 
continentem vitam ducere,hoc quis audeat accusare ? 
Sicenim multos sanctorum novimus cum suis conju- 
gibus et prius continentem vitam duxisse,et post ad 
sancte Ecclesi» regimina migrasse.Si vero continen- 
tiam quam virappetit,mulier non sequitur,autquam 
uxor appetit, vir recusat, conjugium dividi non po- 
test,quia scriptum est, 1 Cor. 7: Mulier potestatem suze 
carnis non habel, sed vir. Similiter et. vir potestatem suce 
carnis non habet, sed. mulier. Idem, 27, q. 2, cap. 
Agathosa, c& quatuor cap. sequentibus: Agalosa, 
latrix presentium, questaest virum suum conira vo- 
luntatem suam in monasterium esse convcrsum.Qua- 
propter exporieriti: tue precipimus ut diligenti in- 
quisitionediscutias,ne forteejus voluntateconversus 
sit, vel ipsa mutare se promiserit. Et si hoc repere- 
ris, ct illum in monasterio permanere provideas,et 
hancsicut promisit, mutarevitam compellas.Si vero 
nihil horum est, nec quondam lornicationis crimen 
(propter quod licet uxorem dimitlere) predictam 
mulierem commisisse cognoveris;ne illius conversio 
uxoris relicto in seculo fieri possit perditionis occa- 
sio volumus ut maritum suum illi,etiamsi jam lon- 
suraius est, reddere debeas, omni excusatione ces- 
sante, quia nisi fornicationis causa virum uxorem 
dimittere nulla ratio concedit.Postquam enim copu- 
lationeconjugii viri ct mulierisunum corpus efficitur, 
non polesl ex parte converti.etex parte remanere,in 
seculuo.Item ex 80 synodo, 27, q. 2, cap. Si quis : Si 
quis conjugatus converti ad monasterium velit, non 
est recipiendus, nisi prius 8 conjuge castimoniam 
profitente fueritabsolutus. Tales ergo tunc sineculpa 
sequunturChristum relicto seculo, si habent ex pari 
voluntate castitatis consensum. ltem, si vir et uxor 
divertere prosolareligiosa inter se consenserint vita, 
nullatenus sine consensu episcopi fiat, ut ab eo sin- 

ulariter proviso ceustituantur loco. Nam uxore no- 

ente,vel altero illorum, etiam tali re matrimonium 
non solvitur.Item August., de adulterinis Conjugiis: 
Si abstineg sine uxorisvoluntate,tribuisei fornicandi 
licentiam ; et peccatum illius tue imputabitur absti- 
nentis. Item Nicolaus papa, supra: Scripsit nobis 
Taberga regina, regia se vclle diguitate ve] maritali 
copulaexui, et sola vtta privataesse contentam desi - 
derare. Cui scripsimus non hoc aliter fieri posse,nisi 
eamdem vitam vir ejus Lotharius elegerit. Ex his pa- 
tetquod conjugati sinecommuni consensu monaste- 
rium eligere, continentiam profiteri, vel habitum re- 
ligionis sumere non valent; et sifecerint, revocari 
debent. Sponsi vero possunt sine communi consensu 
monasterium eligere. Unde videtur inter sponsum et 
sponsam conjugium non esse. Ideoque asserunt a 
prima fidedesponsationis conjuges appellari, non re 
presentium, sed spefuturorum,quia ex fide quam ex 
desponsationesibi invicem debent, posteaeffic'untur 
conjuges. Premissas autem auctoritates, quibus as- 
seriturquod consensus matrimonium facit, ita intelli- 
gi volunt, utconsensus vel pactio conjugalisnon ante 
coitum faciat matrimonium,sed in coitu. Sicutenim 
defloratio virginitatis non facit matrimonium, nisi 
precedat pactio conjugalis, ita nec pactio conjugalis, 
autequam adsit copula carnalis. Ex pactione ergo 
conjugalisponsiet sponse fiunt antecoitum ;in coitu 
vere efficiuntur conjuges. Facit enim pactio conju- 
galis ut que prius erat sponsa, in coitu fiat conjux. 

Responsio ad praedicta cum determinatione 
superiorum. 

9. His autem ita respondemus; Fit aliquando de- 

ppongatio, ubi eet compromlesio viri et mulieris de 


913 
contrahendo matrimonio; non est autem ibi consen- 
gus de presenti. Estet desponsatio h&bensconsensum 
de presenti, id est,pactionem conjugalem, quo sola 
facit conjugium. In illa ergo desponsatione, ubi est 
pollicitatio contrahendi matrimonium, sponsi tan- 
tum et sponse fiunt,non conjuges,el talibus sponsis 
licet sine communi consensu continentiam profiteri, 
et monasterium eligere.In ea vero desponsatione ubi 
est consensus de presenti,conjugium contrahitur;ct 
abillius desponsalionis prima.lide veri conjuges ap- 
pellantur.Secundum hanc distinctionem desponsa- 
tionis, de sponsis varie loquuntur doctores. 
Quomodo accipiatur sponsa in subditis capitulis. 
10. Aliquando enim sponsas vocant, quae talem 
habuerunt desponsationem, ubi fuit pactio conju- 
galis de presenti; et ille vere conjuges sunt. Unde 
Greg., 27, quest. 2, cap, S$ quis wrorem : 8i quis 
uxorem desponsaverit vel subarrhaverit, quanquam 
postmodum pra&veniente die mortis ejus nequiverit 
eam ducere in uxorem, tarnen nulli de conaanguini- 
tate ejus licet accipere eam in conjugio ; et si tnven- 
tum fuerit factum, separetur omnino. Item Julius 
papa, ubi gupra, cap. Si quis desponsaverit : Si quis 
desponsaverit uxorem vel subarrhaverit,et vel preve- 
niente die mortis, vel irruentibusquibusdam causis, 
eam non cognoverit ; nec frater ejus, nec ullus de 
consanguinitate ejus eamdem sibi tollat in uxorem 
ullo unquam tempore. Item Greg., ibid., cap. Qui 
desponsatam : Qui despongatam proximi sui puellam 
ceperit in conjugium, anathema sit ipse, et omnes 
consentientes ei, quia secundum legem Dei mori de- 
cernitur. Nam divinelegisnonestsponsas appellare 
conjuges, ut in Evang., Matth. 1: Accipe Mariam 
conjugem tuam. Et in Deut . Si quis alterius sponsam 
in agro vel quolibet loco oppresserit, vel adduxerit in 
domum suam, moriatur ; quia uxorem proximi sui 
violavit ; non qua: jam uxorerat, sed qua a parenti- 
bus uxor fieri debebat. Ex his colligitur quod sponse 
quedam conjuges sunt ante commixtionem sexuum. 
ed forte illud movet quod in fine capituli dicitur: 
Non que jam uxor erat, sed que uxor fieri debebat. 
Quod non ita intelligi debet, quasi uxor vere non 
fuerit, ex quo pacto conjugalis intercessit ; sed quia 
nondum traducta fuerat, nec resuxoriaintercesscrat, 
scilicet concubitus conjugalis. 
Quod. aliter accipitur 1n his alás capitulis sponsa. 
11. Hac etiam sponsa est, que sic viro desponsata 
est ut non intercesserit consensus de presenti, sed 
spontio futuri.Secundum quem modum illud decre- 
ium,ex conc. Tiburicen., intelligitur, 27, q.2, cap. Sí 
uis sponsam :Siquissponsam filii oppresserit,et post 
ilius ejus eam duxerit, pater postea non habeat 
uxorem, nec mulier virum ; filius qui patris facinus 
ignoravit, aliam ducat.Si conjux illa fuissct (quod 
utique foret, siin sponsalibus pactio conjugalis inter- 
cessisset), non permitteretur sponso aliam ducere. 
Machis autem poena non nubendiex rigoreinfligitur, 
ut alii terreantur. Idem exeodem : Quidum desponsa- 
vit uxorem ot dotavit, et cum ea coire non potuit, 
quam clancule fraterejuscorrupitet gravidam reddi- 
it, decretum est, ut quamvis nupta non potuerit esse 
legitimo viro,desponsatam tamen fratri frater habere 
non possit; sed meohus et mocha fornicationis qui- 
dem vindictam sustineant,licita vero eisconjugia non 
negentur.De illa desponsatione hoc intelligi debet, 
ubi ron fuit consensus conjugalis de presenti ; alio- 
quin non liceret eis alia sortir! conjugia. Secundnm 
hoc eliam illud intelligi debet,ex conc.Toletano:Sta- 
tutum est a sacro conventu,ut si quis sponsam alte- 
rius rapuerit, publica penitentia mulctetur,et sine 
spe conjugii maneat.Etsiipsaeidem erimini consen- 
tiens non fuerit,licentia nubendi alteri non negetur. 
Apparet hanc fuisse desponsatam sine pactione con- 
jugali depresenti,etideo non fuisseconjugem,cui vi- 
vente sponso alteri nubendi licentia non negatur. 
Sunt enim quedam nuptialia pacta de futuro, ex 
quibus sponsi et sponse vocantur, nec exinde con- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1V, DIST. XXVIII. 


014 


juges sunt.Et est pactio quedam conjugalis de pre- 
senti que sponsum et sponsam etiam conjuges facit. 
Etutraque pactio desponsatio vel sponsaliainterdum 
dicuntur;proprie tamen sponsalia dicuntur quedam 
solemnia pacta nuptialia. 

Quare non statim tradantur sponsa. 

12. De nuptialibus pactis, ubi est tantum sponsio 
futuri ait Augustinus, ibidem, 2: [Institutum est ut 
jam pacte sponse non statim tradantur, ne vilem ha- 
beat maritus datam quam suspiravit sponsus dilatam 

Qu? sponsa sit vidua mortuo sponso, et quae non. 

(27, quaest. 2.) - 

13. Et est sciendum quod illa sponsa qua» tantum 
in futuroest pacta,mortuo sponso non remanet vidua, 
quia non fuerat vir ejus. Unde si quis eam duxerit, 
ad sacros ordines conscendere non prohibetur,quia 
non duxit viduam. Vidue enim maritus eque sicut 
bigamus, sacerdos fieri prohibetur.Ex tali autem co- 
pula nullus arcetur a sacris ordinibus. 

Qui alterius sponsam eo mortuo ducit, ad sacros 

ordines accedere potesl: 

14. Secundum hoc intelligendum est quod ait Pe- 
lagius papa,de illio qui mortuo sponso ejus sponsam 
ducit in uxorem. Nihil est, inquit. dist.24, c. ultimo, 
quantam ad hunc articulum attinet, quod ei obviet 

e canonicis institutis, quin ad sacros ordines pro- 
moveri valeat.Si vero talis sponsa fuisset inter quam 
etspons$um ejus consensus de presenti intercessisset 


. eo mortuo vidua remansisset; cui copulatus in con- 


jugio,ulterius ad saeros ordines non accederet,cum 
viduamduxerit.Non estergoambigendum quia solus 
de psesenti consensus conjugium efficiat,et exinde 
vericonjugesappellentur.Ideo posttalem consensum 
si quis alit se copulaverit,etiamsi carnis commixtio 
illic sequatur, ad priorem copulam revocandus est. 


DISTINCTIO XXVIII. 
81 CONSENSUS DE FUTURO CUM JURAMENTO FACIAT 
CONJUGIUM. 


1. Hie quiri debet utrum consensus de futuro, 
additoetiam juramento, conjugium efficiat:ut si quis 
promittat vel etiam juret alicui se usque ad tempus 
placitum illam ducturam,et illa promittat vel juret 
se illinupturam,numquid talis sponsio eos conjuges 
facit? Si mutato propositoalter vel uterque ad alienum 
copulam transit,numquid ob priorem sponsionem 
juramento subnixam, secunda feederationis pactum 
scindetur? Considera quia longe est aliud promittere, 
et aliud facere.Qui promittit,nondum facit.Qui ergo 
promisit se in uxorem ducturum aliquam,nondum 
eam duxitin uxorem; et que spopondit se nupturam, 
nondum nupsit. Quomodo ergo conjuges appellari 
possunt,qui nondum contrahuut,sed in futuro se con- 
tracturos jurando promittunt?Item,si ex vi juramenti 
ad futurum perlinentis mox efuciuntur conjnges,cur 
jurantin futuro sefacturos,quodin presenti elficiunt? 
Item, siexquo jurant, moxefficiuntur conjuges, tunc 
rem hanc efficiunt, quando jurant se facturos. Ideo 
dico quod conjugium tunc non fuit,sed futurum pro- 
mittitur. Si vero ille post uxorem duxit, et ilJa marito 
nupsit,conjugium utrinque fuit,et non potest dissol- 
vi. Precedens ergo mendacium vel perjurium, poeni- 
tentia est corrigendum, sed conjugium sequens non 
est dissolvendum.Non autem sicest quando juramen- 
tum conjugii presentis consensus attestatione firma- 
tur, quia post talem consensum si quis aliise copula- 
verit, etiamsi prolem procreaverit, et irritum debet 
fleri, et ipse ad priorem copulam revocari. 

Qua videnlur obviare praemissis. 

2. Preemisse autem sententie vidbtur obviareillud 
quod leges tradunt8i quis tactis divinis Scripturis 
juraverit mulieri se eam legitimam uxorem habitu- 
rum,veletiam si in oratorio tale sacramentum dede- 
rit,sit illi legitima uxor,quamvis nulla dos, nulla alia 
scriptura interposita sit.Sed hic ostenditur quid fleri 
velessodebeat,non quid tunc fiat.Non enim perillud 
juramentum tunc fit uxor, sed fieri debet, quia Jura, 


814 


tum esgt.Poteatet de illo juramento hoc dictum intel- 
ligi,ubidepresenti consentiunt,ac se inyice:n susci- 
piunt.llli etium sententiequa dictum est,solum con- 
sensum facere conjugium, videtur obviare quod Eva- 
ristus papa ait: Aliter legitimum non fit conjugium, 
nisiab his qui super feminam dominationem habere 
videntur,etaquibuscustoditur. Uxor petatur,eta pa- 
rentibus sponsetur, etlegibusdotetur, et a sacerdote 
(ut mosest) benedicatur, et a paranymphis custodia- 
turac solemniter accipiatur. Állegat.30,q.4,e.Si quis, 
determinat. 30, q. 5, c. Aliter. Item, 20, q. 5: Ita 
legitima scitote esse connubia; aliter vero presump- 
ta,non conjugia,sed adulteria vel fornicationes sunt, 
nisi voluntas propria suffragata fuerit, et vota suc- 
currerint legitima.Hoo autem non ita intelligendum 
est,tanquam sine enumeratis non possit esse legiti- 
mum conjugium, sed quia sine illis non habet deco- 
rem et honestatem debitam.In hujusenim sacramen- 
ticelebratione,sicutinaliis,quedam sunt pertinentia 
ad substantiam sacramenti,ut consensus de presen- 
ti,qui solus sufflcitad contrahendum matrimonium; 
quedam vero pertinentia ad decorem et. solemnita- 
tem sacrarmenti,ut parentum traditio, sacerdotum 
benedictio, et hujusmodi;sine quibus legitime fit con- 
jugium, quantum ad virtutem, non quantum ad ho- 
nestatem sacramenti.Sinehisergo non quasi legitimi 
conjuges,sed quasi adulteri vel fornicatores conve- 
niunt, utilli quiclanculo nubunt; et utique fornicato- 
res essent,nisi eis suffragaretur voluntas verbis ex- 
pressa de presenti, que legitimum inter eos facit ma- 
trimonium. Nam et consensus occultus de presenti 
er verbaexpressus, conjugium facit, licet non sitibi 
onestus contractus, sed matrimonium non sanxit 
consensns qui in occulto fuit.Sienim alterum dimise- 
rit, noncogiturjudicio Ecclesi: redireetcommanere 
quasicum conjugo, quia non potest probari testibus 
contractus,quiin occulto est factus.Quod si ipsi quiin 
occulto sibi consenserunt, eumdem consensum vo- 
luntatein manifesto profiteantur,tuncutique propria 
voluntas suffragatur,et legitima vota succurrunt ad 
sanciendum conjugium, quod prius occulte fuerat 
contractum.Voluntasergo verbis expressa in occulto 
&d boc suffragatur,ut flat conjugium;manifeste vero 
expressa suffragatur ut sanciatet roboret,ac liberum 
sit Ecclesia de hoc judicare si expedierit. 
De qua re sit consensus ille: An de carnali copula, an 
de cohabitatione, an de alio 7, q. 2, c. Subjiciat, 

8 Cum ergo inter istos. Aug., lib. de sancta Virgini- 

tate, c. 5.) 

3. Hic queritur, cum consensus de presenti ma- 
trimonium faciat,cujus rei consensus sit ille, an car- 
nalis copule, an cohabitationis, an utriusque.Si co- 
habitationis consensus matrimonium facit,tunc fra- 
ter cum aorore,pater cum filia potest contrahere ma- 
trimonium.Si carnalis copula, tunc inter Mariam et 
Joseph non fuit conjugium. Proposuerat enim Maria 
in virginitate manere,nisi Deus aliter facere juberet: 
sccundum quod videtur angelo dixisse: Quomodo fict 
isiud, quoniam virum non cognosco, id est, me non co- 
gnituram proposui.Neque enim quia virum tuncnon 
coguoscebat,necesse eratinquiri quomodo posset ha- 
bere filium;sed quia senunquam cognituram propo- 
suerat. Dicit enim Beda, ad c.1 Luce, quod in virgi- 
nitate manere disposuerat; si ergo contra suum pro- 
positum post consensit in carnalem copulam, videtur 
acta voti rea,mente,etsi non opere violata. Dicamus 
ergoquod consensuscohabitationis vel carnaliscopu- 
le non facit conjugium;sed consensusconjugalis so- 
cietatis,verbissecundum presenstempus expressus: 
ut cum vir dicit: Ego accipio tein meam,non dominam, 
non ancillam, sed conjugem. Quia enim non anoilla 
vel domina datur, ideo nec de summo, nec de imo a 
principio formata est, sed delatere viri, ob conjuga- 
em societatem.Si de summa fieret, ut de capite, vi- 
deretur ad dominationem creata; si vero de imo, ut 
de pedibus,videretur ad servitutem subjicienda.Sed 
quia nec in dominam,necin ancillam assumitur,facta 


PETRI LOMBARDI 


016 


est de medio, id est, de latere, quia ad conjugale 
societatem assumitur.Cum ergo sic conveniunt ut di- 
cat vir: Accipio te in meam conjugem; et dicat mulier: 
Accipio le in meum virum,his verbis vel aliis idem si- 
gnificantibus exprimitur consensus,non copule car- 
nalis.vel cohabitationis eorporalis,sed conjugalis so- 
cietatis;ex qua oporteteos cohabitare,nisiforte causa 
religionis pari voto corporaliter separeatur, vel ad 
tempus, vel usque in finem. 


DISTINCTIO XXIX. 
COACTIO EXCLUDIT CONSENSUS CONJUGALEM. 


1. Oportet autem consensu: conjugalem liberum 
esse a coactione. Coactus enim consensus, qui nec 
consensus appellari debet, Conjugium non facit,sicut 
testatur Urbanus papa 31, q.2, cap: De neptis, scri- 
bens sancto regi Arragonum in hee verba:De neptis 
tue conjugio,quam te cuidam militi daturum neces- 
sitatis instante arliculosub fidei pollicitatione confir- 
masti, hoc equitate dictante decrevimus: Ut si illa 
virum illum omnino (ut dicitur) renuit,ct in eadem 
voluntate persistit ut viro illi se prorsus decneget nu- 
pua ram,nequaquam eam invitam acrenitentem ejus- 

em viri cogas conjugio copulari.Idem,ibid.,cap. St 
verum: Si verum esse constiterit, quod nobis legati 
Jordanis principis retulerunt,scilicet,quod ipse co- 
actus et dolens filium suam nolentem ,flentem,et pro 
viribus renitentem, Raynaldo desponsaverit ; quo- 
niam iegum et canonum auctoritas talia sponsalia 
non approbat, neignorantibuslegeset canones nimis 
durum videatur, ita sententiam temperamus, ut si 
princepscum assensu filie id quod ceptum est perfi- 
cere voluerit, concedamus. Sin autem,legatus noster 
utrasque partes audiat;et si nibil fueritex parte Ray- 
naldi quod amplius impediat, ad ipso Jordane sacra- 
mentum,quo constent hec qua dicta sunt, accipiat. 
Etnos canonumet legum scripta sequentes, deinceps 
non prohibemus quin alii viro,si voluerit predicta 
ejus filiatantum in Domino nubat.Ex hisapparetcon- 
jugium fieriintercensentientes et spontaneos,non in- 
ter renitenteset invitos. Verumtatem qui inviti et co- 
acte conjuncti sunt,si postea a5 aliquo tempore sine 
contradictione et querimonia cohabitaverint facul - 
tate discedendi vel reclamandi habita, consentire 
videntur; etconsensusilleconsequens supplet quod 
precedens coactio tulerat. 

In libro Pandecfarum. 

2. Consentire autem probatur, qui evidenter non 
contradicit: secundum illud: 1n sponsalibus eorum 
consensusexigendusest,quorum in nuptiis desidera- 
tur.Intelligitur tamen patui filia consentire,nisi evi- 
denter dissentiat.Item, sponsalia sicut nuptiz con- 
gensu fiunt contrahentium.Et ideo sicut in nuptiis, 
ita et in sponsalibus patris familias filiam consen- 
tire oportet, qua si patris voluntati non repugnat, 
consentire intelligitur. 


DISTINCTIO XXX. . 
DE ERRORE QUI EVACUAT CONSENSUM 


1. Nec solum coactio impedit vel excludit consen- 
sum sed etiam error. Nonautem omnis error consen- 
sum expedit.Est enim error alius personee,alius for- 
tune,altus conditionis,alius qualitatis.Error perso- 
nea,quando hic putatur esse homo ille, et est alius. 
Errorfortune,quando putatur esse dives qui pauper 
est,vel e converso. Error conditionis,quando putatur 
esse liber qui servus est. Error qualitatis, quando 
putatur esse bonus qui malus est. Error fortune et 
qualitatis, conjugii consensum non excludit. Error 
vero conditionis conjugalem consensum evacuat,de 
qua conditione postmodum tractabimus.Error quo- 
que person; consensum conjugalem non admittit: ut 
siquisfeminam nobilem in conjugium petat,et pro ea 
aliaignobilis tradaturei,non est intereos conjugium, 
quia non consensit vir in istam, sed in aliam. Ut si 
quis promitteret mihi se venditurum aurum.et pro 
auro offerret mihi aurichaleum,et ita me deciperet, 


* 


9t 


numquid dicere consenaisse in aurichulcum ? Nun- 
quam voluiemereaurichaleum, necergo inillud con- 
gensi,quia consensus nonnisi voluntatis est.Sicut er- 
goerror materie excluditconsensum, ita et in conju- 
gio error persona. Sed objiciturdeJacob qui pro Ha- 
chelseptemannis servierat, et supposita est ei Lia, 
numquid error persone exclusit conjugium,cum non 
ineam,sed in Rachel consenserit?Sed quod ibi factum 
est, in mysteriogestum non improbe traditur, ibi ta- 
men etsi non precessit,secutusest consensus; nec ex 
illo concubituqui consensum praecessit fornicarii ju- 
dicantur,cum ille tnaritali affectu eam cognoverit, et 
illa uxorio affectu dehitum persolverit, putans lege 
rimogenitarum,et paternis imperiis seilli jure copu- 
atam; excusatur etiam, quiaDeiconsilioin mysterio 
ita actum est. Hodie etiam excusaretur ille, cu1inscio 
uxorissororlectulum ejusingressase subjiceret;quae 
curn sine speconjugii perpetuo manere censeatur, ille 
tamen quicognovit cam per ignorantiam, excusatur, 
quod persimile probatur. Si enim diabolustransflgu- 
rans se in angelum lucis credatur bonus, non est 
error periculosus. Qued autem vir ille in illam mu- 
lierem non consenserit, ex simili ostenditur. Si quis 
hereticus nomine Áugustini vel Ambrosii, alicui ca- 
tholico se offerret,ceumquoe ad sue tidei imitationem 
vocaret : si ille assentiret, in cujus sententiam fidei 
dicetur consensisse ? Non in haereticorum secum, 
ged in intcgritaten fidei,quamille hereticus se mneu- 
tiebatnr habcre. Errror vero fortune consensum non 
excludit.Qua enim nubit pauperi,putans illum esse 
divitem, non potest renuntiare priori conditioni, 
quamviserraverit.Nec error qualitatis,ut si quis du- 
cat uxorem meretricem vel corruptam, quam putat 
esse castam vel virginem,non potest ean) dimittere. 
De conjugio Mariz et Joseph. 
2.Premissis aliquid adddendumest de modoillius 
consensus qui inter Mariam et Joseph intercessit. 
Sane credi potest non solum Mariam, sed etian Jo- 
seph apud se disposuisse virginitatem servare velle, 
nisi Deus aliterjuberet,eosque sic consensissein con- 
jugalem societutem, ut uterque de altero, revelante 
piritu sancto,intelligeret quod virginitatem servare 
vellet nisi Deus aliter inspiraret ; sed illam volunta- 
tem verbis non expresserant, postea vero expresse- 
runt, et in virginitate permanserunt(Aug., lib. 24, 
contra Faustum Manicheum,c.8et 9).Consensit ergo 
Maria in maritalem societatem,sed non in carnalem 
copulam, nisi de codein specialiter Deus praciperet, 
cujus etiam consilioin maritalem consensitcopulam 
quia virginitatem servare volebat ; etideo non aliter 
consensissetin conjugalem societatem, nisi familiare 
Dei consilium habuisset,dequa Augustinussic ait,in 
lib.de Nuptiis et Concup.: Beata Maria proposuit se 
servaturam votum virginitatisin corde,sed ipsum vo- 
tum non expressit in orc. subjccitsedivin:z disposi- 
tioni ; proposuit se perseveraturam virginem, nisi 
Deus aliter ei revelaret. Committens ergo virginita- 
tem suam divine dispositioni, consensit in carnalem 
copulam,nonillam appetendo sed divinsminspiratioui 
in utroque obediendo ; postea vero simul cum viro 
Jabiisexpressit,et uterque in virginitate pormansit. 
Quod perfectum inter eos fuit conjugium. 

3. Inter quos,ut ait August.,27,0.2, perfectum fuit 
conjugium ;perfectum quidem non insignificatione, 
sed insancetitate. Sanctiora sunt eniin conjugia pari 
votocontinentium.Unde Aug.:Quod Deo pari voto ct 
consensu voveratis, ambo perseveranter reddere de- 
buistis;a quo proposilosilapsusestilletu saltem per- 
severa, Nonquia pariter temperabalisucommixtione 
carnali, ideo maritus tuusessedestiterut ; imu vero 
tanto sanctius conjuges manebatis, quanto sanctiora 
concorditer placita servabatis. Perfectum ergo fuit 
Marie otJoseph conjugium in sanclilate. Perfectum 
etiam fuit secundum triplex bonum conjugii,fidem, 
ecilicet,prolem,etsacramentum.Omneetiam nuptia- 
rumbonumy,utait Aug.ibid.c.11, impletumestin illis 
parentibus Christi:fides proles sacramentum.Prolem 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1V, DIST. XXXI. 


919 


cognoscimus ipsum Doimnum ;fidem, quia nullum 
adulterium ; sacramentum,quia nullum divortium : 
solusibi nuptialis concubitus non fuit, quia in carne 
peccati fieri non poterat sine pudenda concupiscentia 
carnis,quaacciditex peccato ;sine quaconcipi voluit, 
ui sine peccato l'uturus erat. Et licet non intercesse- 
rit conjugalis concubitus, conjuges tamen vere fue- 
runt mente, non carne, sicut ct parentes ; quamvis 
Ambrosius dicat períectum fieri conjugium per 
carnalem copulam. In omni mutrirmonio, inquit,in 
lib.de Patriarch., c. 11 et 12, conjunctio intelligitur 
spiritualis : quam confirmat et perficit conjuncto- 
rum commixtio corporalis. Sed intelligendum est 
conjugium perfici commixtione corporali non quan- 
tum ad veritatem vel sanctitatem conjugii, sed 
quantum ad significationem, quia perfectius unio- 
nem Christi et Ecclesi» tunc figurat. 
Ce causa finali conjugti. 

4. Expositio quie sit efficiens causa matrimonii 
consequens est ostendere ob quam causam soleat vel 
debeatcontruhi matrimonium.Est igitur finaliscausa 
matrirnoniicontrahendi principalis procreatio prolis 
propte" hocenim instituit Deusconjugium interpri- 
mos parentes,quibus dixit,Gen.1, Crescite etmulttpli- 
camini, etc. Secunda est, post peccatum Ade, vitatio 
fornicationis,unde Apostolus, 1 Cor. 7: Propter forni- 
cationem unusquisque habeat uxorem suam,et unaqua- 
que habet virumsuum. Suntetalie cause honeste, ut 
ininiicorurm reconciliatio,et pacis redintegratio.Sunt 
enim etalie causae minus honeste, propter quas ali- 
quando cantrahitur,ut viri mulierisque pulchritudo, 
quie animos amore inflammatos sepe ;mpellitinire 
conjugium, ut valeant suum explere desiderium. 
Quastus quoque et divitiarum possessio frequenter 
est conjuy/li causa.et alia multa quaecuique diligen- 
tiam adhibenti facile est discernere. Nec est assen- 
tiendum illis qui dicunt non esse conjugium quod 
propterhas causas minus honestas contraLiitur. ong. 
tat enim ex praemissis conjugium fleri excommuni 
consensu verbis de presenti expresso, quamvis amor 
ad hocattvaxerit. Cujus rei documentum prestat Ja- 
cob,qui Rachel decoram facieet venusto aspectu ama- 
vit,eeamquemultum diligensait: Serviam ttbi pro Ra- 
chel septein annis In Deuteronomio etium legitur :Si 
videris in medio captivorum mulierem pulchram, et 
adamaveris eam voluerisque uxorem habere. introdu- 
ces eam in domum (uam, elc. 

Quod malus fints non contaminat sacramentum. 

5. Et licet fine non bono contrahatur conjugium, 
quando species contrahentis movet animum,conju- 
gium tamen bonum est, quia vita mala vel intentio 

erversa alicujussacramentum non contaminat.Ha- 
buit uutem conjugium Marie et Joseph alias cau- 
sas speciales, soilicet, ut virgo solatio viri suaten- 
tarctur, et ut diabolo partus celaretur ; ut Joseph 
esset testis castitatis, defendens eam ab infamia 
suspicionis, ne ut adultera damnaretur. 

DISTINCTIO XXXI. 
DE TRIBUS BONIS CONJUQII. 

|. Post hec de bonis conjugii qua sint,et qualiter 
coitum excusent dicendum est. T'ria sunt prinocipali- 
ter bonaconjugii,undeAugust. super Gen.,lib.9,c.7: 
Nuptia:c bonumtripartitum est,scilicet,fides, proles, 
sacramentutn. In fide attenditur, ne post vinculum 
conjugale cum alio vel alia cocatur; in prole, ut 
amanter suspiciatur, religiose educetur ;in sacra- 
mento, ut conjugium non separetur, ect. dimissus 
vel dimissa ne causn prolis alteri conjungatur. 

De duplici separatione. 

2. Separatio autem gemina est,corporalis,soilicet, 
etsaerainentalis.Corporaliter possunt separari causa 
fornicationis,vel ex communi consensu causa reli- 
gionis, sive ad tempus sive usquein finem. Sacra- 
mentaliter vero separari non possunt dum vivunt, si 
legititn: persone sint. Manet enim vinculum conju- 
gale interoos, etiamsi aliis ase discedentes adhase- 
rint. UndeAugust.,inlib.1,de Nupt.et Gonjug., c. 10 : 


919 - 


Usque adeo manentinter viventes semel inita jura 
nuptiarum,ut potius sint inter se conjuges, etiam 
'"geparati, quam cum aliis quibus adheserunt.ltem: 
Manet inter viventes quoddam conjugale vinculum, 
quod nec separatio,neo cum altero copulatio possit 
auferre;sicut apostata anima velutde conjugio Chris- 
ti recedens,etiam fide perdita,sacramentunm fidei non 
amuttit, quod lavacro regenerationis accepit. Redde- 
returenim redeunti,si amisisseL abscedens.Habet au- 
tem hoc qui recesseritad cumuluinsupplicii,non ad 
meritum praemii (ibid., c. 11).Item: Duibus placuit 
exconsensu ab usu carnalisconcupiscentie in perpo- 
tuum continere,absit ut vinculum inter illos conju- 
gale rumpatur,imo firmiusheret;quomagis ea pacta 
secum gerunt,que charius concordiusque servanda 
gunt,non voluptariis corporum nexibus,sed volunta- 
tis animorum affectibus (Ilug.4 Sentent., cap.5). Et 
attende quod tertium bonum conjugii dicitur sucra- 
mentum, non quod sit ipsum conjugium, sed quia 
ejusdem rei sacre signum est,id est, spiritualis et 
inseparabilis conjunctionis Christi et Ecclesio. 
Hzc tria non. adsuut omni conjugio. 
3. Et est sciendum ab aliquibus contrahiconju- 

ium, ubihec tria bonanoncomitantur. Deestenim 

ides,ubi vircum alia,vel mulier cum aliocoit. Hoc er- 
gobonum ita conjugio adhtret, utex eo, si adsit, am- 
pliuscommendeturcunjugium,si non adsit, non inde 
annihiletur. Que enim adultera est, nonideoconjux 
non est ; imo si conjux non esset, adultera non foret. 
Quod cum fit, culpa committitur, sacramentum vero : 
non cassatur. Bonum quoque prolis non omnibus 
adest conjugibus. Quidam enim pari voto continen- 
tiamservunt. Alii pro etatis defectu vel alterius rci 
causagenerare non valent. Nec omnes illi etiamqui 
prolem recipiunt;bonum prolis habent. Nam bonum 
prolis dicitur non ipsa proles, vel prolis spesque ad 
religionem non refertur,imoad hereditariam succes- 
sionem (ut cum quis heredes terrena» possessionis 
habere desiderat),sed spes ac desiderium quo proles 
ad hocqueritur,ut religione informetur. Multi crgo 
prolem habent,qui tamen bono prolis carent,necideo 
tamen eonjugium essc desinit. Sacramentum veroita 
inseparabiliterconjugio hiret legitimarum persona- 
rum,ut sine illo conjugium non esse videatur, quia 
semper manet inter viventes vinculum conjugale, ut 
etiam interveniente divortio fornicationis causa,con- 
jugalis vinculi firmitasnon solvatur (Hug., de Sacr., 
part. 11, c. 8). Ubivero non inter legitimas personas 
contrahitur conjugium, non adest illud bonum quod 
dicitursaeramerrtum,quia potest solvi talium copula, 
de quibus post dicetur.Quod vero conjugium sitinter 
eos qui conjugali affectu non tamen gratia prolis,sed 
explendo libidinis causa conveniunt, nec fornicarii, 
sed conjuges appellentur, ostendit Augustinus in- 
quiens, tn lih.de Bono conjugii, cap. 9 : Solet queri 
cum masculuset femina,necille maritus,nec illa uxor 
alterius,sibimet non filiorum procreandorum,sed pro 
incontinentia,solius concubitus causa copulantur, ea 
fide media,ut necilla cum altero, nec ille cum altera 
faciat, id,utrum nuptie sintvocanda. Et potest for- 
- tasse nou absurde hoc appellar? connubium,si usque 
ad mortem alicujus eorum id inter eos placuerit, et 
prolisgenerationem,quamvisnon ea causa conjuncti 
sunt, non tamen vitaverint, ut vel nolint sibi nasci 
filios,vel etiam opere inalo aliquo agant ne nascantur. 
Ceterum si vel utrumque,vel unum horum desit,non 
invenio quomodo has nuptias appellare possimus. 
Etenim 81 aliquam sibi ad tempus adhibuerit,donec 
aliquam dignam honoribus aut suis facultatibus in- 
veniat,quamin conjugio adducat,animo ipso adulter 
est; nec cum illa quam cupit invenire, sed cum ista 
cum qua siccubat, ut cum ea non habeat maritale 
consortium.Ecce conjuges dicuntur,qui solius con- 
cubitus causa conveniunt, si tamen prolis genera- 
tionem aliquo malo dolo non vitent. 

De his qui procurant venena sterilitatis. 
4. Qui vero venena ssterilitatis procurant,non con- 


PETRI LOMBARDI 


920 


juges, sed fornicarii sunt;undeAug.de Nupt.et Con -. 
cup. lib. 1,cap. 15 :Aliquando eousque pervenit hac 
libidinosa crudelitas, vel libido crudelis, ut etiam 
venena sterilitatis procuret;et si nihil valuerint,con- 
ceptos fo:tusinter viscera aliquo modo extinguat vel 
fundat, volendo prolem suam prius interire quam 
vivere,aut si in utero vivebat,occidi antequam nasci. 
Prorsus si ambo tales sint, conjuges non sunt;et si 
ab initio tales fuerunt,non sibi per connubium,sed 
per stuprum potius convenerunt. Si vero ambo ta- 

es non sunt, audeo dicere : aut illa quoddammodo 
est mariti meretrix, aut ille adulter uxoris. 

Quando sunt homicida: qui procurant aborlum. 

5. Hic queri solet de his qui abortum procurant, 
quando judicentur homicide vel non.Tunc puerpe- 
rium ad homicidium pertinet,quando formatum est, 
et animam habet,ut Augustinus super Exod.asserit, 
32, q. 2, c. Quod vero : Informe autem puerperium, 
ubi non est anima viva,lex ad homicidium pertinere 
noluit. Dicit etiam Augustinus, in lib.Quast.nov.et 
vel.Test.,c. 32,quod informe puerperium non habet 
animam; ideoque mulctatur pecunia, non redditur 
anima pro anima. Sed jam formato corpori anima 
datur,non inconceptucorporisnasciturcum semine 
derivuta. Nam si cum semine et anima existit de 
anima,tunc et multe anime quotidie pereunt, cum 
semen fluxunon proficit nativitati. Primum oportet 
domum compaginari et sic habitatorem induci.Cum 
ergolineoamenta compacta non fuerint, ubi erit ani- 
ma? Item Hieron.ad Algasiam,epistolarum in ques- 
tionibus,q.4:Semina paulatim formanturin utero;et 
tamdiu non repututur homicidium,donec elementa 
confecta suas 1magines membraque suscipiant. Hic 
apparet tunc eos homicidas esse,qui abortum pro- 
curant cum formatum est et animatum puerperiurm. 

De excusatione coitus, qux fil per hec bona. 

6. Cum ergo hac tria bona in aliquo conjugio si- 
mul concurrunt,ad excusationem coitus carnalis va- 
lent. Quando etiam servata fide thori causa prolis 
conjuges conveniunt,sic excusaturcoitus, ut culpam 
non habeat.Quando vero deficiente bono prolis, fide 
tamen servata, conveniunt causa incontinentie, non 
gic excusatur ut non habeat culpam, sed venialem. 

nde Augustinus, in libro de Bono conjugali, cap. 
6 et 7 : Conjugatis concubitus generandi gratia, 
non habet culpain ; concupiscentie vero satiande, 
sed tamen cum conjuge propter thori fidem, venia- 
lem habet culpam.1tem hoc Hug., 4 Sentent., c. 4 : 
Quod conjugati victi concupiscentia utunturinvicem 
ultra necessitatem liberos procreandi,peenam in his 
pro quibus quotidie dicimus : Dimitte nobis debita 
nostra, eic. Matth. 6. Ubi autem hac bona desunt, 
fides,scilicet,et proles,non videtur coitus defendi a 
crimine.Unde in sententiolis Sexti Pythagorici,32,q. 
1,cap.Origo quidem, legitur : Omnis ardentior ama- 
tor proprie uxoris, adulter est.Item Hieron., ibid.: 
Sapiens judicio amat conjugem,non affectu;non re- 
gnat in eo impetus voluptatis,nec praeceps fertur ad 
coitum.Nihil est feedius quam uxorem amare quasi 
adulteram.Qui dicunt se causa humani generis uxo- 
ribus jungi, imitentur saltem pecudes,et postquam 
venter uxoris intumuerit, non perdant filios, nec 
amatores se uxoribus exhibeant,sed maritos.Idem : 
In matrimonio opera liberorum concessa sunt, 
voluptates autem qua de meretricum amplexibus 
capiuntur, in uxore sunt damnate. 

De indulgentia Apostoli, quomodo sit accipienda. 

7. Sed si concubitus qui fit causa prolis,culpa ca- 
ret,quid Apostolus secundum indulgentiam perriit- 
tit.1lta enim ait,1 Cor.7 : IIoc autem dico secundum in- 
dulgentiam. Cum enim prestatur venia,nisi culpe? 
Per hoc etiain quidam probare volunt nuptias esse 
pecceatum.Sed,ut predictum est, indulgentiam alia 
est concessionis, alia permissionis. Egerat Apostolus 
denuptiis,et de carnali coitu;et ad utrumque retulit 
illud : Hoc auem dico secundum indulgentiam.Indul- 

gentur enim nuptie secundum concessionem etcon, 





931 
cubitus nuptialis qui sit tantum causa prolis.Concu- 
hitus vero qui est preter necessitatem generandi ob 
incontinentiam, indulgelur secundum permissio- 
nem,quia ibi est aliquaculpa,sed levis. Ideoque non 
jubetur,nec conceditur, sed permittitur, quia non est 
laudabilis, sed venialis. De hoo August. sic ait de 
Verb.apost.: Forte aliquis dicet : SÍ veniam conces- 
sit Apostolus; ergo peccatum sunt nuptie.Cui enim 
venia, nisi peccato conceditur ? Plane quod infirmi- 
tati permisit secundum veniam,audeo dicere pecca- 
tum esse,veniam namque concedens Apostolus,con- 
cubitum attendit conjugatorum,ubi est incontinen- 
ti: malum. Incontinentie malum est, quod vir co- 
noscit uxorem etiam ultra necessitatem procreandi 
fiberos,sed et ibi est nuptiarum bonum. Non enim 
quia inconlinentia malum est, ideo conjugium. Ubi 
est concubitus preter intentionem generattonis,non 
est bonum : non propter illud malum culpabile est 
hoc bonum,sed illud malum fit.veniale propter bo- 
num nuptiale ; quod non reprehendit Apostolus,sed 
malum incontinentie. Idem Aug., in lib. de Bono 
conjugali,c.10: Concubitum qui uon fit causa prolis, 
nuptie non cogunt fieri,sed impetrantignosci : si ta- 
men nonita sit nimtus, ut impediat tempora que ora- 
tioni debentur,nec immutetur in eum usum qui est 
contra naturam.Concubitus enim necessarius eausa 
generandi inculpabilis,et solus ille nuptialis est. Tlle 
vero qui ultra necessitatem progreditur,non rationi, 
sed libidini obsequitur ; et hunc non exigere, sed 
reddere conjugi ne fornicetur,ad conjugem pertinet. 
8i vero ambo tali concupiscentie subiguntur, rem 
faeiunt que non est nuptiarum ; cujus delicti non 
sunt nuptie hortatrices, sed deprecatrices. Decus 
quidem conjugale est castitas;prooreandi et reddendi 
carnalis debiti fides, hoc est opus nuptiarum, quod 
ab omni peccato defendit Apostolus dicens,1 Cor.7 ; 
Aug.,c.A,de Nupt. et Concupis. 4, tom.7 : Non peccat 
virgo si nupseril. Cum erge culpabilis non sit gene- 
randi intentione concubitus,qui proprie nuptiis im- 
putandus est,quid secundum veniam concedit Apo- 
stolus,nisi quod conjuges debitum carnis exposcunt, 
non propagationis voluntate, sed libidinis voluptate? 
qua tamen voluptas non propter nuptias cadit in 
culpam, sed propter nuptias accipit veniam. Immo- 
derata ergo progressio secundum veniam concedi- 
tur. Quocirca. et hinc. laudabiles sunt nuptte, quia 
etiam illud quod non pertinet ad se, ignosci faciunt 
propter se. Non enim iste concubitus, quo servitur 
concupiscentis,agitur ut impleatur feetus quem pos- 
tulant nuptie.Omnino ergo in generesuo nuptie bo- 
ne sunt, quia fidem thori servant, et prolis susci- 
piende causa utrumque sexum commtscent et im- 
ietatem separationis horrent(Aug),contra Julianum 
hareticum,c,?1 et 22). Sanctitati etiam conjugii neo 
conjux infidelis obesse potest, sed potius fidelis pro- 
dest infideli, ut Apostolus docet. Ex his ostenditur 
quod conjuges qui causa prolis tantum conveniunt, 
vel qui exigentibus debitum reddunt, defendit a pec- 
cato sanotitas conjugii,bonumque nuptiale.Si enim 
absque peccato non posset lieri concubitus conjuga- 
lis,non praecepisset Dominus post diluvium eos co- 
ulari,dicens,Gen.9 : Crescite et multiplicamini,cum 
Pm sine earnali concupiscentia non possint com- 
misceri. (Hug., 4 Sent., c. 4.) | 
Quod non omnis delectutio carnis peceatum est, 
8.8ed forte aliquis dicet omnem carnis concupi- 
scentiam et delectationem,qua est in coitu; malam 
esse et peccatum, quia ex peccato est et, ordinata. 
Et nos dicimus illam concupiscentiam semper ma- 
Iam esse, quía feda est, et poena peccati; sed non 
semper peccatum est. Sepeenim delectatur virsan- 
ctus secbndum carnem in aliquare,ut requiescendo 
post laborem,edendo post esuriem ; nec tamen talis 
electatio est peccatum, nisi sit immoderata. Sic et 
delectatio que fit in coitu conjugali, cui adsunt illa 
tria bona, & peccato defenditur(Hug.,ibid.) Videtur 
tamen beatus Gregorius aliter sentire,scilicet,quod 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1V, DIST. XXXII. 


922 
sine peccato hon possit fieri carnalis commixtio,di- 
cens,33,q.4 : Vircum propria conjuge dormiens,nisi 
lotus aqua ecclesiam intrare non debet.Quamvis di- 
verse hominum nationes de hac re diversa sentiant, 
et aliacustodire videantur: Romanorum tamen sem- 
per ab antiquioribus usus fuit, post, admixlionem 
proprie conjugis, et lavacri purificationem querere, 
et ab ingressu ecclesie paululum temperare. Nechoc 
dicentesculpam deputamusesseconjugium: eed quia 
ipsalicita admixtio conjugis sine voluptate carnis 

leri non potest,asacri loci ingressu est abstinendum, 
quia voluptas ipsa sine culpa nullatenus esse potest, 

Determinat auctoritatem 

9. Hoc autem ne predictis obviet, intelligendum 
est in illis qui non gratia prolis conveniunt,quorum 
voluptas non est sine peccato. Et vix aliqui reperiri 
possuntadhuc amplexus carnales experientes, qui 
non interdum'conveniant preter intentionem pro- 
creande prolis. Hoc autem quoties fit, ab ingressu 
ecclesie abstinendum est.Et quod itaintelligendum 
git, Gregorius consequenter ostendit,ibidem: Si quis 
vero ita sua conjuge, non cupidine voluptatis ra- 
ptus, sed tantum creandorum liberorum gratia,uti- 
tur,iste profecto, sive de ingressu ecclesie, sive de 
sumendo corporis dominici mysterio, suo est judi- 
cio relinquendus, quia prohiberi a nobis non debet 
accipere, qui in igne positus nescit ardere.Cum ve- 
ro non amor procreande sobolis,sed voluntas domi- 
natur in operecommixtionis, habeant conjuges etiam 
de commixtione sua quod defleant. Tunc autem vir 
qui post admixtionem conjugis lotus aqua fuerit, 
etiam sacram communionem valeat accipere, cum 
ei secundum prefinitam sententiam ecclesiam li- 
cuerit intrare. 

DISTINCTIO XXXII. 
DE SOLUTIONE CARNALIS DEBITI. 

1. Sciendum etiam est quia cum iu omnibus aliis 
vir presit mulieri, ut caput corpori (est enim vir ca- 
put mulieris, 4 Cor. 11), in. solvendo tamen carnis 
debito pares sunt.Ideo Apostolus utrique pariter pre- . 
cipit in hac causa sibi invicem subjiel, inquiens, 
4 Cor. 7 : Uxori uir debitum reddat, similiter et uxor 
viro;quia malier sui corporis polestatem non habet,sed 
vir ; similiter et. vir sut corporis potestatem non habet, 
sed mulier; quia nec mulier ad alium virum,nec vir 
adaliam mulierem potestatem sui corporis habet;nec 
vir ad continendum,nec mulierpotestatem habet sine 
mutuo consensu, sed alter alterius potestatem habet 
corporis, ut poscenti alteri non liceat alteri negare 
debitum.In hoc enim pares suut, quia nec viro,neo 
mulieri corpus suum licet aliitradere : sed sibi invi- 
cem debitores sunt in hac causa,ne peccandi detur 
occasio. Per quod non dominium tollitur viro, sed 
vitium.Debent enim sibi conjugati non solum ipsius 
sexus sui commiscendi fidem liberorum procreando- 
rum cousa,que primaest in ista mortalitate societas ; 
verum etiam inlirmitatis invicem excipiends ad iili- . 
citos concubitus devitandos, mutuam quodammodo 
gervitutem,ut etsi alteri eorum continentia placeat, 
nisi ex alterius consensu non possit. Ad hoc enim 
neuter habet potestatem sui corporis ; quod adeo ve- 
rum est,utetiam quod non filiorum precreandorum, 
sed infirmitatis et continentis causa expedit, vel ille 
de matrimonio,vel illa,non sibi alterutrum negent, 
ne per hoc incidantin damnabiles corruptelas.Red- 
dere enim debitum conjugale nullius est criminis ; 
exigere autem ultra generandi nccessitatem, culpe 
est venialis. Fornicari vero vel mechari, puniendi 
est criminis. (Aug., de Bono conjugi, c. 6 et 7.) 
Quod neuter continere valeat, nisi ex communi consensu. 

2. Quod vero sine consensu uxoris vir continere 
non valeat, subditis probatur testimoniis. Ait enim 
Aug.,super ps.45: Si dicat vir : Continere jam volo : 
Nolo autem uxor,non potest. Quod enim tu vis, illa 
non vult. Numquid per continentiam tuam illa debet 
fieri fornicaria? Si alii nupserit te vivo,adultera erit 
Non vult tali lucro Deus tale damnum compensari. 


Redde debitum ;et 81 non exigis, redde. Pro sancti- 
ficatione perfecta Deus tibi computabit,si non quod 
tibi debeturexigis,sed reddis quod debes uxori.Idem, 
secundum verba apostolica:Etiamsi vir continere vo- 
luisset, et tu noluisses, debitum tibiredderecogere- 
tur; et ilii Deus imputaret continentiam, si non suse, 
sed tua concederetur infirmitati,nein adulterium ca- 
deres. Quisquis ergo compatiens iulirmitati uxori 
reddit,non exigit debitum ; aut si propter propriam 
infirmitatem ducit uxorem,planzens potius quia sine 
uxore esse non potuit, quam gaudens quia duxit,se- 
curus expectat diem novissimum.Idem,ad Ármenta- 
rium,epistola 45: Une sola causa esse potest,qua te 
ad id quod vovisti, non modo non hortaremur, sed 
etiam probiberemus implere, si forte tuà conjux hoc 
tecum suscipere,animi vel carnis infirmitate,recusa- 
ret.Nam vovendatalia non sunt a conjugatis, nisi ex 
consensu et voluntate communi;et si preepropere fa- 
ctum fuerit, magis est corrigenda temeritas quam 
persolvenda promissio.Non enim exigit Deus si quis 
ex alieno aliquid voverit, sed potius usurpare vetat 
alienum.Idem Aug in lib. deadulterinis Conjudiis, c. 
14:Apostolus necad tempus,ut vacent orationi,nisi ex 
consensu voluit conjugem carnali invicem fraudari 
debito.Idem,in questionibus Numerorum,lib.4,3;59: 
Manifestum estita voluisse legem feminam sub viro 
esse,ut nullaejus votaque abstinentic causa voverit, 
reddantur ab ea, nisiauctor fuerit vir permittendo. 
Nam cum ad peccatum ejusdem viri pertinere vo- 
luerit lex, si prius permiserit, et postea prohibuerit ; 
nontamen dixit ut faciat mulier quod voverat, quia 
permissa jam prius a viro fuerat. Viridixitesse pecca- 
tum,quiaabnuit quod prius concesserat ; nontamen 
mulieri ex hoc jussum dedit, ut cum prius vir ei 
concesserit postea si prohibuerit eontemnatur.Ex his 
apparet quod vir vel mulier continentiam Deo offerre 
non potestsine communi consensu,necalter alteri de- 
bitum negare debet.Si vero quilibet eorum alterum a 
Buojureabsolverit, ad prewritam gervitutem num- 
quid revocare poterit ? Hocenim videtur Augustinus 
supra vo*uisse. Quibusdam videtur quod mulier 
non discedensa domo viri,que viro permittente conti- 
nentiam voveritvel promiserit,codem prohibente sol- 
vere non valeat;et hoc propter dignitatem viri,quiest 
caput mulieris. Sed melius intelligitur in tali casu, 
ubi vir concedit mulieri vovere continentiam,et ante 
votum prohibet implere. Si vero habitum mutaverit, 
non polest revocari, secundum illud : Qui uxorem 
guam velare perrmiserit,aliam non accipiat,sed simi- 
liter convertatur. (Ex conc. Remens. 23, q. 5.) . 
uibus temporibus cessandum sit a coitu. 

3.Etlicet debitum poscenti semper sitsolvendum, 
non licettamen qualibetdie poscere. Unde August., 
in lib.de Quest.novi etvet.Test., c. 127 : Christiano 
cum uxore sua aliquando licet convenire,aliquando 
non. Propter processionis enim dies, et jejuniorum 
&liquando non licel convenire ; quia etiam a licitis 
abstinendum est, ut facilius impetrari possit quod 
postulatur.Idem : Quoties enim vel dies Nativitatis, 
vel relique festivitates advenerint,non solum acon- 
cubinarum consortio sed etiam a propriis uxoribus 
abstinete.Item Ambrosius: Si causa procreandorum 
filiorum ducitur uxor, non multum tempus conces- 
sum, videtur ad ipsum usum, quia et dies festi, et 
dies processionis, et ipsa ratio conceptus et partus 
juxta legem cessare usum carnis debere tempori- 

us demonstrant. 
Hieronymus vtdetur dissentire a pramissis. 

4. Illi autem quod dictum est, reddere debitum 
non esse peccatum, videtur obviare quod ait Hieron. 
inquodam sermone,33,q.4, Scíatis :Quicumque uxori 
debitum reddit,vacare non potest orationi,nec carnes 
Agni edere. Item, si panes propositionis ab his qui 
uxores suas tetigerant,comedi non poterant;quanto 
magis panis qui de colo descendit,non potest ab his 
qui conjugalibus paulo ante hesere complexibus, 
'iolari atque contingi |! non quod nuptias condem- 


PETRI LOMBARDI 


024 


nemus,sed quod eo tempore quo carnes Ágai mon- 
ducaturi sumus, vacare a carnalibus operibus debea- 
mus. Hoc capitulum maxime ad ministros Ecclesie 

ertinerevidetur,quibus non licebat sacra officia ce- 
ebrareatquemysteriatempore conjugalis amplexus, 
quo etiam presentia Spiritus fancti non datur.Un- 
de idem ait,sup.Matth. 32, q. 2: Connubia legitima 
carent quidem peccato ; nec tamen tempore'illo quo 
conjugales aclus geruntur, presentia Spiritus san- 
oti dubitur, etiamai propheta esse videatur, qui of- 
ficio generationis obsequitur. 

Quibus temporibus non sunt celebrande nuptiz. 

5. Non solum in opere carnali observanda sunt 
tempora,sed etiam in celebrandis nuptiis;secundum 
illud,38, q. 4,c. Non oportet : Non oportet & Septua- 
gesima usque in octavam Pasche, et tribus hehdo- 
madis ante festum S. Joannis,et ab Adventu Domi- 
ni usque post Epiphaniam celebrare nuptias. Quod 
8i factum fuerit,separentur.Item Nicolaus papa, ad 
consultat. Bulgarorum, 33, q. 4, c. Nec uxorem : Nec 
uxorem ducere,nec conjugia facere quadragesimali 
tempore convenire posse ullo modo arbitror. 


DISTINCTIO XXXIII. 
DE DIVERSIS CONJUGII LEGIBUS. 


1. Queritur hicde antiquis patribus,qui plures si- 
mul leguntur habuisee uxores vel concuhinas,utrum 
peccaverint. Ad quod dicimus,pro varietate tempo- 
rum variainvenitur dispensatio Conditoris. Abexor- 
dio enim temporis interduostantum,Adam scilicetet 
Evam,inchoatum est conjugium, Deo per os Ade di- 
cente,Gen. 2: « Homo adherebit uxori suse, et erunt 
duo in carne una,»etsecunduminchoationis modum 
inter duostuntum per omnem successionem tempo- 
rum contraheretur conjugium, si primi homines in 
obedientia perstitissent. Post eorum vero Copulam 
filii et filie eorum matrimonio conjuncti sunt, scd 
unus uni tantum. Ideo autem fratres sororibus tunc 
sunt copulati,quia non erant alie mulieres vel viri, 

uibus Ada filii vel filie jungerentur.Primusomnium 

amech duas legitur simul habuisse uxores; et hoc 
in eo arguitur,quia proexpletione carnalis voluptatis 
id fecisse perhibetur. Posteavero cumjam pene om- 
nes homines falsis diisservirent, paucis in cultu Dei 
permanentibus, consultum est a Deo plures in ma- 
trimonio copulare sibi,ne illis paucis deficientibus, 
cultus et notitia Dei deficeret. Unde Abraham vivente 
uxore ad ancillam intravit, e£ ex ea genuit. Jacob 
etiam liberis etancillisse copulavit ; et filie Loth pa- 
tre ebrio use sunt.Cum enim ceteris in idololatria 
relictis, Abrahamet filiosejus in peculiarem populum 
sibi Dominus elegisset, rite multarum fecunditate 
mulierum populi Dei multiplicatio quserebatur,quia 
in successione sanguinis erat successio religionis. 
Unde etiam in lege maledicta erat sterilis,que non 
relinquebat semen superterram.Hinc etiam sacerdo- 
tibus conjugia decreta sunt,quia in successione fami- 
lie successio est officii.Non ergo Abraham vel Jacob 
deliquit,quia przter uxorem filios ex ancillaquesi- 
vit ; nec tamen illorum oxemplo preter conjugale 
debitum fecunditatemin aliqua licetalicui querere, 
cumillorum conjugionostrorum equenturvirginitati, 
et immoderatus üsus conjugii nostri temporis,turpi- 
tudinem fereimiteturfornicationisilliustemporis.De 
hocAugust. sicait, inlib. de Bono conjugali, c. 15: 
Antiquis justis non fuit peccatum,quod pluribus fe- 
minis utebantur; nec contra naturam hoc faciebant, 
cum non lasciviendi causa,sed gignendi hoc facerent; 
nec contra morem, quiu eo tempore ea fiebant ; nec 
contra preceptum, quianulla lege erat prohibitum. 
[dem 33q. c ObjiciunturJacob:Objiciuntur Jacobqua- 
tuoruxores ; quod quando mos erat, crimen non erat. 
Sic patriarche conjugibusexcipientibussemen suum 
miscebantnr, non concupiscentia perficienda volup- 
tatis,sed providentia propagande successionis: sicut 
Apostoli auditoribus suis admirantibus doctrinam 
suam condelectabantur, non aviditate conseqnende 


9025 


luudis,sed charitateseminande veritatis.Idem alibi, 
de Bono conjugali,c.14: Antiquis temporibus cum 
adhucsalutis nostre mysterium velaretur justi officio 
propagandi nuptias contrahebant,non victi libidine, 
sed ducti pietate;qui multo facilius continere possent, 
et vellent.Utebanturtamen conjugibus,et plures uni 
viro haberelicebat;quas castius habebat,quam nunc 
unam quilibet istorum in quibus videmus quod se- 
cundum veniam eoncedit Apostolus.Habebant enim 
eas in opere generandi,non in morbo desiderii.Item 
Ambrosius, 32, q. 4, c. Dixit Sara: dixit Sara ad 
Abraham,Gen.16: Ecce conclusit me Dominus ut non 
pariam.Intra ergo ad ancillam meam,ut filium | facias 
ex £a; et ita factum est. Considera primum quod 
Abraham ante legem Moysiet ante Evangelium fuit. 
Non ergo in legem commisit Abraham, sed legem 
prevenit, Nondum enim interdictum videbatur. Se- 
cundo considera quod non ardore aliquo vaga suc- 
censuslibidinis,non petulantis formecaptua decore, 
ancile contubernio conjugalem posthabuit thorum; 
sed studio quserende posteritatis,et propagande so- 
bolis.Adhuc post diluvium raritas erat humani gene- 
ris;erat etiam religionis. Denique et Loth sancti fllie 
hanc causam querende posteritatis habuerunt, ne 
genus deficeret humanum; et ideo publici muneris 
gratia rivatam culpam pretexit. Item August., in 
1b.de Bono conjugali,c. 15: Justus quamvis cupiat 
dissolvietesse cum Christo,tamen sumitalimentum, 
non cupiditate vivendi, sed officio consulendi, ut 
maneat quod necessarium est propter alios.Sic mis- 
ceri feminis jure nuptiarum oificiosum fuitsanctis vi- 
ris,nonlibidinosum.Quod enimest cibus ad salutem 
hominis,hoe estconcubitusad salutem humani gene- 
ris,et utrumque non est sine delectatione carnali ; 
quie tamen modificata,et refrenante temperantia in 
usum naturalem redacta,libidoessenon potest.Quod 
autem in sustentando vitam illicitus est cibus, hoc 
estin querenda prole fornicarius velillicitus concu- 
bitus;et quod in cibo licito immoderatior appetitus, 
hoc est in conjugibus veniaiis ille concubitus. 
Non prefertur virginitas Joannis castitati Abrahz. 
2.Quod vero castitas virginalis non preferatur in 
merito conjugali castitati Abrahe, August. ostendit 
inquiens,in lhib.de Bono conjug., c. 31 : Sicut non 
est impar meritum patientia in Petro qui passus est, 
et in Joanne qui passus non est :sic non est impar 
meritum continentis in Joanne,qui nullas expertus 
est nuptias,et in Abraham, qui filios genuit. Nam 
illius ceelibatus et istius connubium pro temporum 
distributione Christo militaverunt;sed continentiam 
Joannes in opere, Abraham in solo habebat habitu. 
Melior est autem castitas celibum quam nuptiarum; 
quarum unam Abraham habebat in usu, ambas in 
habitu.Caste enim et conjugaliter vixit. Esse autem 
castus sine conjugio potuit,sed tune non oportuit. 
Item Bieron. 32,q. 4, c. Quis ignoret : Quis ignoret 
sub alta dispensatione Dci omnes retro sauctos ejus- 
dem fuisse meriti,cujus nunc christiani sunt? Quo- 
modo Abraham anteplacuit in conjugio,sic nunc vir- 
gines placent in cagtitate.Servivit 1llelegi et tempori 
8uo;serviamus et nos legi et tempori nostro, in quos 
fines seculorum devenerunt. Ex his apparet quod 
sancti Patres ante legem sine peccato plures ha- 
buerunt uxores vel concubinas.Eas enim non uxores 
appellat Seriptura,nunc concubinas.Rachel tamen 
et Lia ambe uxores fuerunt,non concubine. 
Oppositio. 
3.Si quis opponat quod fidem thori non servabant 
illi patres, dicimus in hoc servasse fldem thori.quia 
non aliis,sed propriis uxoribus vel ancillis misceban- 
tur.Ecce que fuerit consuetudoin hac reante legem. 
Legis verotemporeíinterdixit Moyses carnalem copu- 
lam fieri cum matre,cum noverca, cum sorore,cum 
nepte, cum amita,cum matertera,cum nuru, et aliis 
quibusdam. Permisit autem divortium fieri dato li- 
bello repudii in quo vir scribebat causas pro quibus 
uxorem repudiabat,Permisitautem aliam ducere dato 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XXXIV. 930 


libello;:quod propter duritiam cordis eorum permis- 
sum Christus dicit,non ut concederetur dissidium, 
sed ut tolleretur homieidium.Permisit fieri mala,ne 
flerent pejora;et hoc permittendo non Dei justitiam 
demonstravit,sed in pecoatore minuit culpam. 
Cui licebat plures habere, vel non. 
4.Sed nunquid sub lege licebat habere plures uxo- 
res? Audi quid scriptum estin Deuteronomio, c. 17. 
Non habebit rez uxores plurimas qua alliciant animam 
ejus.Super quem locum ait August. lib.4 in Deuter., 
c. 27 : Manifestum est Salomonem hoc preceptum 
transissse.David autem plures habuit, necpreceptum 
preteriit.Permissum est enim regi plures habere,non 
plurimas,que alliciant animam,multiplicare ? Cum 
tamen additur: Ut non elevetur cor ejus, alienigenas 
prohibitum esse videtur. Verumtamen multiplicatio 
uxorum generaliter prohibita est.Permissum est au- 
tem regi plures habere, sed non multiplicare. Ve- 
niente autem plenitudinis tempore,quo Christi gra- 
tia ubique est dilatata, reductaest lex nuptiarum ad 
riorem honestioremque institutionem,ut unis uni 
in figura Christi et Ecclesise conjungatur. Nec quee- 
ritur electio muneris in successione generis,sed in 
erfectione vite et sinceritate scientie,et virginitas 
ecunditate prefertur, et sacerdotibus continentia 
indicitur. 
De virginitate mentis et carnis. 
5.Melior estautem virginitas mentis quam carnis. 
Unde amb,,in lib.2 de Virginibus : Tolerabilius est 
mentem virginem quam carnem habere; utrumque 
bonum est, 8i liceat ; si non liceat, saltem non ho- 
mini, sed Deo casti simus. Virgo prostitui potest, 
adulterari non potest;neclupanaria infamantcastita- 
tem,sed castitas etiam loci abolet infamiam. ldem 
non potest caro corrumpi,nisi mens antefuerit cor- 
rupta.ltem Isidorus in Synonymis:Non potestcorpus 
corrumpi,nisi prius animus corruptus fuerit;munda- 
ta enim a contagione anima,caro non peccat. In fine 
hujus capituli aperitur quomodo verum sit,nisi ani- 
ma prius fuerit corrupta,corpusnon possecorrumpi, 
scilicet peccato.Illud etiam Augustiniin lib. de Bono 
conjugali,c.16,advertendum est: Sicut, inquit, san- 
ctius est mori fame quam idolothytis vesci;ita san- 
ctius est defungi sine liberis,quam ex illicito coitu 
stirpem querere. ÜUndecumque vero nascantur homi- 
nes,si parentum vitia non sectantur, et Deum recte 
colant, honesti et salvi erunt.Semen enim ex quali- 
cumque homine, Dei creatura est,et eo male utenti, 
male erit ; non ipsum aliquando malum erit. 
DIS''INCTIO XXIV. 
DE PERSONIS LEGITIMIS. 
1.Nunc superest attendere quae persone sint legi- 
time ad contrahendummatrimonium.Legitimejudi- 
canturpersone secundum statutaPatrum,quee diver- 
sa sunt. Alie namquefueruntlegitimz antelegem alie 
sub lege, alie in tempore gratie. ltem in primitiva 
Ecclesia quedam erant legitime,que modo non sunt. 
Earum vero que& modolegitimee sunt vel illegitime, 
ueedam sunt plene legitime,quedam omnino illegi- 
time,quedam medie. Plene legitime sunt, quibus 
non obviat votum continentie,vel ordo sacer,vel co- 
gnatio, vel dispar cultus,vel conditio,vel nature fri- 
giditas, et si quid est aliud.Penitus vero illegitimee 
sunt per votum, per ordinem,per cogitationem,per 
disparem cultum. Mediae vero sunt, nec plene legi- 
time, nec omnino illegitime, per frigiditatem, per 
conditionem. Si enim tales junguntur ignoranter, 
commanere possunt quibusdam accedentibus cau- 
sis, et iisdem deflcien[ibus dividi. 
De. frigidis separandis. 
2.De his enim qui causa frigiditatis debitum red- 
dere non possunt, consulit Greg. ut permaneant 
(33, q. 1, cap.Quod autem interrogasti), Sed si mulier 
causatur dicens: Volo esse mater,et filios procreare, 
decrevit ut uterqueeorum septima manu propinquo- 
rum juret,quod nunquam carnaliter convenerint,et 
tunc mulier secundas nuptias contrahat.Vir autem 


021 


qui frigide nature est,absue spé conjugii perma- 
neat. hi enim sic: Interrogasti de hia "a ranirimonio 
juncti sunt,et nubere non possunt,si ille aliam, vel 
illa alium ducere possit,de quibus scriptum est: Vir 
et mulier, si se conjunxerint,et post dixerit mulier de 
vico quod coire non possit cum ea,si potest probari quod 
dicil per justum judicium, alium accipiat, si vero ille 
acceperit aliam, separantur. Wem,ibid. :Requisistide 
his qui ob causam frigide nature dicuntsenon posse 
invicem operam carni dantes,commisceri.Iste voro 
8i non potest ea uti prouxore,habet eam quasi soro - 
rem.Quod si renitaculum conjugale volueritrescin- 
dere, maneant uterque innupti,nam si huic non po- 
tuit naturaliter concordare, quomodo alteri conve- 
niet? Item : 8i vir aliam uxorem vult acoipere, ma- 
nifeste patet ratio, quia suggerente diabolo odii fo- 
mitem exosam eam habuerit,et ideo eam dimittere 
mendacii falsitate molitur.Quod 8i mulier causatur, 
et dicit: Volo esse mater, et filios procreare;uterque 
eorum septima manu propinquorum tactis sacrosan- 
^tis reliquiisjurejurando dicat, ut nunquam percom- 
mixtionem carnis conjuncti una caro effecti fuissent. 
Tuno videtur mulier secundas posse contrahere nu- 
ptias, humanam dico propter infirmitatem carnis eorum 
(Rom.6), Vir autem qui frigide nature est, maneat 
sine conjuge.Quod si et illealiam conjugem accepe- 
rit, tunc hi qui juraverant, perjurii crimine rei te- 
neantur,et poenitentia peracta priora cogantur reci- 

ere connubia.Hocservandum est,cum uterque idem 
fatetur.Sed virsi asserit se debitum reddidisse uxori, 
et, illa diffitetur,cui potius fides habenda sit merito 
queritur.De hoc ita statutum est: Si quis ita acce- 

erit uxorem, et habuerit eam aliquo tempore, et 
Ipsa femina dicit quod nunquam coisset cum eo,et 
ille vir dicit quod sic fecit,in veritate viri consistat, 
quia vir est caput mulieris (Ephes. 5). Hoc de natu- 
rali impossibilitate statutum est. 

De his qui maleficiis impediti coire non possunt. 

3.De maleficii autem impedimentohoctenendum 
decernitur:quod si per sortiarias et maleficas concu- 
bitus non sequitur,hortandi suntquibus illaeveniunt 
ut spiritu contrito et humiliato Deo et sacerdoti de 
omnibus peccatis confessionem faciant,et lacrymis, 
orationibus et jejuniis Domino satisfaciant, et per 
exorcismos accaetera ecclesiastice discipline muni- 
mina ministri Ecclesie tales sanare procurent.Quod 
si non potucrint, separari valebunt.Sed postquam 
alias nuptias expetierint illis viventibus quibus post 
juncte fuerint,prioribus quos reliquerant, etiam si 

ossibilitas concumbendi eis reddita fuerit reconci- 
iari nequibun!(Hinemari,Remensis archiep., 22, q. 
3) Quodin finehujuscapituli continetur,ex rigore ma- 
isdictumintelligendum est,quam ex canonica equi- 
tate. Velintelligendum est non possereconciliari prio- 
ribus,nisi judicio Ecclesie,quo divisio facta fuerat. 
De furtosis addit. 

5. Furiosi quoque,dum in amentia sunt,matrimo- 
nium contraherenon valent.Unde Fabianus, 32, q.7: 
Nepue furiosus neque furiosa matrimonium conítra-. 
here possunt;sed sicontractum fuerit,non separen- 
tur.1tem Nicolaus papa,ibid. :Hi qui matrimonium 
sani contraxerunt, et uni ex duobus vel ambobus 
amentia, vel furor,vel aliqua inflrmitas accesserit; 
ob hanc infirmitatem talem conjugia solvi non pos- 
sunt.Similiter est etiam sciendum de hisqui ab ad- 
versariis excecantur, vel membris truncantur,vel a 
barbaris exacti fuerint. 

De his qui cum duabus sororibus dormiunt. 

5.De his etiam qui cum duabus sororibus, vel qui 
enm duobus fratribus dormiunt,videndum est quid 
censeant canones.Qui dormierit cum duabus sorori- 
bus,et una ex illis ante fuerit uxor,neutram ex ipsis 
habeat;nec ipsi adulteri unquam in conjugio copu- 
lentur (ex Aurelianensi concilio). Item:Nec propria 
uxori licet sibi reddere debitum,quamsibi reddidit 
illicilam, sororem ojus cognoscendo.Nec post mor- 
tem uxoris licet ei veladultere copulariin conjugium 


PETRI LOMBARDI. 


028 


Item Zucharias papa.ibid. : Concubuisti cum sorore 
uxoris tue&;si fecisti,neutram habeas;et uxor tua si 
non fuerit conscia sceleris,et continere non vult,nu. 
bat in Domino cui vult.Tu vero et adultera sinespe 
conjugii maneatis,et dum vivitis paenitentiam agite. 
Quod ait, cui vult nubat,intelligendum est post mor- 
tem viri.Unde Gregorius, ibid. :Qui uxores suas in 
adulterio deprehendunt,nec ille,nec illa aliam uxo 
rem accipiat,vel alium virum,quamdiu ambo vivunt 
Si vero adullera mortua fuerit,vir ejus, si vuli nu- 
bat ; adultera vero nunquam,etsi mortuus fuerit vir 
ejus ;sed omnibus diebus ponitentie lamenta per 
solvat. Hic de illo adulterio agitur, qnod cum cognato 
viri, vel cognata uxoris committitur. 
Non est. dimittenda uxor pro aliqua macula seu defor- 
milale corporis. 

6.Illud etiam sciendum est, quod pro aliqua infir- 
mitate vel macula corporali, non licet viro uxorem 
dimittere, et e converso ; sed debet alter alteri sub- 
Bidia providere. Unde Aug. : Si uxorem quis habeal 
Bterilem, sive deformem corpore vel debilem mem- 
bris,vel c&cam, vel claudam,vel surdam,vel si quid 
aliud, sive morbis;vellaboribug doloribusque confe- 
ctam, et quidquid, excepta fornicatione, excogitari 
potest vehementer horribile, pro societate fideque 
sustineat. 


DISTINCTIO XXXV. 
EODEM JURE UTITUR VIR ET MULIER. 


. 1. Hoo etiam notandum est, quod Dominus con- 
cedat uxorem dimitti causa fornicationis viro,eadem 
licentia non tollitarfeminis(Aug.,in lib.de Sermone 
Domini in monte). Unde Hieron., de Morte Fabiolz: 
Precepit Dominus uxorem non dimitti,excepta causa 
fornicationis:et si dimissa fuerit,manere innuptam, 
Quidquid viris preeipitur hoc consequenter redundat 
ad feminas.Non enim adultera uxor dimittenda est, 
et vir mochus tenendus. Item: Apud nos quod non 
licet fominis,eque non licet viris; et eadem servitus 
pari conditione censetur. Ex his ostenditur, quod 
mulier potest super fornicatione virum convenire,ut 
vir mulierem.Unde Innocentius papa,32,q. 5:Chris- 
tiana religio adulterium in utroque sexu pari ratione 
condemnat; sed viros suos mulieres non facile de 
adulterio accusant,viri autem liberias uxores suas 
adulteras apud sacerdotes deferre consueverunt. Et 
ideo mulieribus,prodito earum crimine,negaturcom: 
munio;virorum autem latente commisso, non facile 
quisquam ex suspicionibus arcetur,qui famen suo- 
movebitur, si ejus flagitium detegatur. 

Quod fornicariam nequit dimittere vir,nisi ipse ezptrs 

fuerit, et e converso. e 

2.Si vero queritur &n adulter adulteram posit di- 
mittere causa fornicationis, dicimus quia nequit adu. 
terauxor dimittia viro,nisi et ipse expers fornicationté 
existat,et e converso.Unde August.,in lib. 1,de Ser- 
mone Dominiin monte:Nihil iniquiusestquam cause 
fornicationis dimittere uxorem,si et ipse convincilur 
fornicari.Occurrit enim illud Rom.2: [n quo allerum 
judicas teipsum condemnas.Quapropter quisquis for- 
nicationis causa vult abjicere uxorem, prior debel 
esse fornicationepurgatus,quodsimiliteretdefemint 
dixerim. Idem, in lib. 2, de adulterinis Conjug!s- 

Indignantur mariti si audiant adulteros viros pendere 
similes adulteris feminis ponas, oum tanto grave 
eos puniri oportuerit,quanto magis ad eos perünt 
et virtute vincere,et exemplo regere feminas. Ex hi3 
apparet quod adulter adulteram dimittere non V4 
let, et o converso. . 

Quod. possunt reconciliari qui separantur caus 
fornicattonis. TEM 
3.Si quis autem fornicationis expers fornicari 
dimiserit, alii copulari non potest, sed continere 
oportet, vel ad dimissam redire, sic et de femina 

Unde et Apostolus,1 Cor.7 : Ilis qui matrimont jen 
cli sunt.praecipio,non ego, sed Dominus,uzorem a tT 
non discedere; quod. sidiscesserit,maneatinnupla, 099 





929 


virosuo reconcilielur.Et do vivo addit: ELvir uroremnon 
dimiltat. Sed Ambrosius ait,super Epist.1 ad Cor. 32, 

: 7 : Ideo non subdit deviro sicut de muliere, quia 
licetviro aliam ducere.Sed hoc a falsariis in Ambrosii 
libropositum creditur ; supplendum enim esse in viro 
quod de uxore premisit, aperte dicit August., de 

erm. Domini in monte, sic : Quare non addit de 
muliere quod premisit de viro, nisi quod similem 
formam vult intelligi ? ut si dimiserit ( quod causa 
fornicationis permittitur),maneat sine uxore,aut re- 
concilietur uxori. Idem : Si nec nubereilli conceditur, 
vivo viro a quo recessit,nec huic alteram ducere viva 
uxorequam dimisit,multo minus fas est illicita cum 

uibuslibet stupra committere. Idem, ibid : Ut non 

aciledimittatur uxor,Dominus solam fornicationis 
causam excepits;ceteras vero universas molestias,si 
quaextilerint,jubet pro fideconjugaliet pro castitate 
fortitersustineri,etmachum dixit,qui a viro solutam 
duxit. Ex his ostenditur quod sicausa fornicationis 
fit separatio,non potest vir nec mulier in aliam trans- 
ire copulam. Possunt autem reconciliari et cohabi- 
tare sicut prius, sidimissam alter revocare voluerit. 

pradictis videntur obviare. 

4. Dicit tamen Joannes Chrysost. 32, q. 4: Sicut 
crudeliset iniquus est,qui castam dimittit,sic l'atuus 
est et iniquus qui retinet meretricem. Patronus au- 
tem turpitudinis est, qui celat crimen uxoris. Item 
Hieron., ibid., c. Dixit Domtnus : Cum mulier unam 
carnem inaliam diviserit,et 8e fornicatione a marito 
separaverit, noa debet teneri, ne virum quoque sub 
maiedicto faciat, dicente Seriptura, Prov. 18: Qui 
tenet adulleram, stultus est. et. insipiens, Idem, ad 
Amandum presbyterum scribens de quadam, quie 
viro suo vivente alii nupserat, sic ait, 34, q. 2: Rem 
novam loquor ; imo non novam, sed veterem, que 
veteris Testamenti auctoritate confirmatur. Si reli- 

ueritsecundum virum mulier,et reconciliari volue- 
rit priori, non potest. 

Determinatio. 

5. Sed hecorunia intelligenda sunt de illa que ab 
adulterio recedere noluit,nec per penitentiam pecca- 
tum delere. Quod si vir scienter patitur, consentire 
videtur (32, q. 1). $i enim in adulterio perseverare 
elegit, patronusturpitudinis,et lenocinii reus mari- 
tus habebitur, nisi eam adulterii ream facere volue- 
rit. Si autem a peccato recesserit, et per paniten- 
tiam illud purgaverit, poterit viro reconciliari. Unde 
Aug., ad Pollentium,32,q. 1 : Quod tibi durum vide- 
tur,ut post adulterium reconcilietur conjux,si fides 
adsit,non erit durum. Cur enim adhuc deputamus 
adulteros, quos credimus poenitentia esse sanatos? 
Idem, in lib. de adul. Conjug. : Non erit turpis nec 
difficilis,etiam post patrata et purgata adulteria re- 
conciliatio conjugii ubi perclaves regni celorum ron 
dubitatur fleri remissio peccatorum ; non ut post vi- 
Trí divortium adultera revocetur, sed ut post Christi 
consortium adultera non vocetur. Item Greg.,in lib. 
Qui dicitur Pastor.: Debet recipere peccatricem, 
que penitentiam egit, sed non sepe: Item Hermes, 
in lib. de adulterinis Conjugiis: S1 vir scierit uxo- 
rem suam deliquisse, ct non egerit penitentiam 
mulier,sed permanet in fornicationesua,et vivit cum 
illa,vir reus et particeps peccati ejus.Quod si mulier 
dimissa egerit ponitentiam et voluerit ad virum 
reverli, debet recipere peccatricem qua pcniten- 
tiam egit, sed nón sepe. 

. Je illis qui se ante polluerunt per adulterium. 

5. Solet etiam queri an valeat duci in conjugium 
qua prius est polluta per adulterium. De hoc Leo 
papa ait, 31, q. 1, c. Nullus : Nullus ducat in matri- 
monium quam prius polluit adulterio.Item,ex conoi- 
lio Tiburiensi, 1bid.c. Relatum : Relatum est auribus 
sanctorum sacerdotum, quemdam alterius uxorem 
stupro violasse, et insuper mecha juramentum de- 
disse, quod post legitime uxoris mortem,si supervi- 
veret, duceret eam in uxorem ; quod et factum est. 
Tale ergo connubium prohibemus et anathematiaa» 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XXXVI. , 930 


mus. Illis aliisque auctoritatibus vetanturin conju- 
ium copulari, qui se prius adulterio maculaverunt, 
ed contra August. Ostendit dicens, in lib. de Nuptiis 

et Concup., c. Denique: Denique mortuo eo cum 

quo fuit verum conjugium, fieri poteet. conjugium 

cum qua precessit adulterium. llem : Posse fieri 

sane licitas nuptias, ex personis illicite conjunctis 

honesto placito subsequente manifestum est. 

Determinatio. 

7. Sed hec ultima auctoritas de concubinis loqui- 
tur, perhibens concubinas posse transire ad bones- 
tum placitum nuptiarum, si castitatem et fidem ser- 
vare velint.Prima vero auctoritas Augustini de illis 
agit qui de peccuto poenituerunt, et nihil in mortem 
viri machinate sunt, nec vivente viro fidem adulte- 
re dedit mo:chus, quod eam in conjugio duceget si 
superviveret- Qui vero hec faciunt, aliis premissis 
auctoritatibus prohibentur copulari. 


DISTINCTIO XXXVI. 
SI PRO EXTREMA CONDITIONE VALEAT UXOR SEPARATI A 
VIRO, ET E CONVERSO. 


1. Nunc de conditione videamus an valeat eonju- 
gium dividere. Ad quod dicimus quia non negaturin- 
enua posse nubere servo ; sed si nescituresse servi« 
i8 conditionis]ibere potest dimitti cum servitus ejus 
fuerit deprehensa secundum illud, in concilio apud 
Vermeriam:Siquis ingenuus homoancillam alterius 
uxorem acceperit, etestimat quod ingenuasit; si ipsa 
femina fuerit postea in servitutem dejecta,si eam & 
servitute redimere potest, faciat ; si non potest,si vo- 
luerit aliam accipiat. Si vero ancillam eam soierat et 
collaudaverat post, eam utlegitimam habeat. Item ex 
eodem : Si femina ingenua acceperit servum, sciens 
quod &ervus esset, habeat eum ; quia omnes unum 
atrem habemus in celis,una lexerit viro et femine. 
Cum dicitursciens illum servum,daturintelligi quod 
si nescierit illum servum esse, noncogitur manere 
cum ipso. Si enim conditionis dolum patitur, non 
cogitur adherere ei cujus fraude decepta est. Si au- 
tem scierit vir conditionem mulieris,vel e converso, 
non valeat eam dimittere. Unde Zacharias papa,29, 
q. 1, c. Si quisliber : Si quis liber ancillam in matri- 
monio acceperit,non habet licentiam dimittendieam, 
si consensu amborum conjuncti sunt,nisi ob forni- 
cationem. De illis agit quibus alterutrius conditio no- 
to est quando conjunguntur. 
De copula servi et ancillz. diversorum dominorum. 
2. Queritur etiam si servus unius ancillam alte- 
rius acceperit, an sit inter eos conjuginm. De hoc 
etiam ita statutum est, in concil. Cabilonensi : Di- 
ctum estnobis quod quidam legitima servorum matri- 
monia potestativa quadam praesumptione dirimant, 
non attendentes illud Matth. 19 : Quod Deus conjunzil 
homo non separet. Unde nobis visum est ut conjugia 
servorum non dirimantur,etiamsi diversos dominos 
habeant, sed in uno conjugio permanentes dominis 
serviant suis. Et hocin illis observandum est ubi le- 
galis conjunctio fuit,et per voluntatem dominorum. 
Attende finem hujuscaptituli,ubi videtur innui preter 
voluntatem dominorum inter servum et ancillam non 
posse contrahi conjugium, velsi contrahitur non esse 
ratum. Quibusdam tamen videtur inter eos posse fleri 
conjugium dominis ignorantibus. : 2 
De viro qui se facit servum ut dimittatur ab uxore. 
3. Illud etiam notandum,quod si mulier virum li- 
berum acceperit,et illeut causam prestet dissidii se 
alicujus servum fecerit, nec ille uxorem dimittere, 
nec illa ob vinenlum conjugii in servitutem redigi po- 
terit, undeillud,in Tiburiensi concilio: Perlatum est 
ad sanctam synodum quod quidan'" ingenuus inge- 
nuam acceperit uxorem, et post filiorum procreatio- 
nem occasione divortii, cujusdam servum se fece- 
rit. Utrum et mulierem necessario tenere debeat ; 
et si tenuerit,an illa etiam servituti subjici debeat 
uesitum est. Judicatum est uxorem minime debere 
dimit ; non tamen ob Chrieti legem mulierem in 


931 


servitutem redigi, dum ille non ex consensu conjugis 
se servum fecerit, quem liberum maritum accepe- 
rat. 

De etate contrahentium. 

4. Hoc etiam sciendum est quod pueri ante 14 an- 
nos et puelle ante 12 annos secundum leges matri- 
monium inire nequeunt. Quod si ante predicta tem- 
pora copulam inierint,separari possunt,quamvis vo- 
untate e& assensu parentum juncti fuerint. Qui vero 
in pueritia copulati post annos pubertatis nolunt se 
. delinquere, sed in conjunctione permanere, jain ex 
hoc elficiuntur conjuges,et deinceps nequeunt sepa- 
rari. Item, 30, q. 2 parag. Spensaiia Sponsalia ante 
septennium contrahi non possunt; solo enim con- 
sensu contrahuntur,qui intervenire non potest nisi ab 
alterutra parte intelligatur quod inter eos agitur.Duo 
illa executi sumus cum aliorum quorumdam adjec- 
tione quibus conjugium solvi potest,.nec tamen solvi 
semper necesse est. Nunc de illis qui personas ille- 

itimas penitus faciunt, addendum est, et primum 


e Ordine. 
DISTINCTIO XXXVII. 
IN QUO ORDINE NEQUEAT FERI CONJUGIUM. 
1. Sunt igitur quidam ordines in quibus nullatenus 

otest contrahi Conjugium;et si intercesserit copula, 
fit divortium ; ut sacerdotium, diaconatus,et subdia: 
conatus. In aliis vero permittitur sortiri conjugium, 
nisi religionis habitum eumpserint, vel continentis 
votum fecerint. Unde Leo papa,dist, 32, c. Seriutim : 
Clericos, lectores, ostiarios, exorcistas, acolytos, si 
extra votum et habitum inveniuntur,ct continentiam 

rofiteri nolunt, uxorem ducere virginem Ecclesia 

omana permittit, non viduam, vel repudiatam:quia 
deinceps necad subdiaconatum provehi Poterunt,nee 
Jaicus uxorem sortitus,nisi virginem,vel bigamus ad 
clericatum Item ex Carthaginensi concilio: Placuit 
episcopos, presbyteros, diaconos, subdiaconos etiam 
ab uxoribus abstinere ; quod 8i non fecerint, etiam 
ab ecclesiastico removeantur officio. Ceteros vero 
clericos ad hoc non cogit. Item Leo papa, dist. 31, 
cap.Lez continentig: Lex continentis eadem est mini- 
atris altaris, que episcopis et presbyteris ; qui cum 
. essent laici vel lectores, licite uxores ducere potue- 
runt;sed cum ad predictos perveneruntgradus,copit 
eis non licere quod prius licuit.Item in sexta synodo, 
dist. 38, cap. Si quis : Si quis eorum qui ad clerica- 
tum accedunt, voluerit nuptialelege mulieri copulari; 
hoc ante ordinem subdiaconatus faciat.Item Calixtus 

apa, dist. 38, c. Presbyleris : Presbyteris, diaconi- 

us, subdiaconibus, monachis, concubinas habere 
seu matrimonium contrahere penitus interdicimus; 
' eontractaquoquematrimonia ab hujusmodi personis 
diajungi, et personas ad penitentiam debere redigi, 
juxta sanctorum canonum distinctionem judicamus. 
Item Gregor., dist. 28, c. Nullum: Nullum face:e 
subdiaconum episcopi presumant, nisi qui se caste 
victurum promiserit, quia nullus debet ad ministe- 
rium altaris accedere, nisi cujus castitas ante sus- 
ceptum, ministerium fuerit approbata. 

De interfectoribus suarum conjugum. 
2. His adciciedum est de occisoribus suarum con- 

jugum, de quibus Nicolaus papa scribit Radulpho 
Bituricensi archiepiscopo, 23, q. 2, c. Interfeclores : 
Interfectores suarum conjugum sine judicio(cum non 
addis adulteram velaliquid hujusmodi), qui aliud 
habendi sunt,quam homicide ? ac per hocad peni- 
tentiam redigendi; quibus penitus denegatur Conju 

gium. Hic videtur Nicolaus permittere maritis pro 
adulterio aut alio hujusmodi uxores suas interficere; 
sed ecclesiastica disciplina spirituali gladio,non ma- 
teriali,criminosos ferire debet. Undeidem Nlcolaus : 
Inter hzc vestra sanctitas addere studuit, si cujus 
uxor adulterium perpetraverit, utrum marito ejus se- 
cundum mundanam legem interficere liceat.Sed san- 
cta DeiEcclesia nunquam mundanis constringitur le- 
gibus;gladium non habet nisi epiritualem.Item Pius 
papa, 33, q. 2, o. Quicumque propriam: Quicumque 
propriam uxorem ábsque lege ct sine cause interfeoe- 


PETRI LOMBARDI. 


9432 


rit, aliamque duxerit, armis depositis publicam agat 
penitentiam ; et si contumax extiterit, anathemati- 
zetur usquequo consentiat, 


DISTINCTIO XXXVIII. 
DE VOTO. 


1. Nunc de voto inspiciamus. Votum esttestifica- 
tio quedam promissionis spontanee, que Deo, et de 
his quz? Dei sunt, proprie tieri debet. Sunt tamen et 
vota stultorum, que Irangenda sunt. 


De votorum differentiis. 

2. Sciendum veroquod votorum aliud estcommune 
aliud singulare. Commune, utillud quod in Baptismo 
omnes faciunt, cum spondent renuntiare diabolo,et 
pompis ejus; singulare, ut cum aliquis sponte pro- 
mittit servaro virginitatem vel continentiam, vel ali- 
quid hujusmodi.ldem singulare votum, aliud est pri- 
vatum, aliud solemne. Privatuin est, in abscondito 
factum ; solemne vero,in conspectu Ecclesie factum. 
ltem privatum votum si violetur,peccatum est mor- 
tale ; solegane vero violare, peccatum et scandalum 
est. Qui privatum faciunt votum continentis. Mairi- 
monium contrahere non debent ; quia contrahendo 
mortaliter peccunt. Si tamen contraxerint,non sepa- 
rentur, quia probari non potest quod occulte factum 
est.Qui vero solemniter vovent nullatenus Conjugium 
inire quunt; quibus non solum nubere, sed et velle, 
damnabile est. Unde August. , ad Julianum, de san- 
ctu Viduitale:In conjugali vinculo si pudicitia serva- 
tur, damnatio non timetur; sed in viduali continen- 
lia, et virginali excellentia virtus niuneris amplioris 
expetitur ; qua expetita et electa, et voto oblato jam 
non solum capescere nuptias, sed etiam si non nuba- 
tur nubere vclle damnabile est. Hieron., c. voventi- 
bus : Voventibus enim virginitatem vel v:duitatem, 
non solum nubere, sed etiam velle damnabile est. 
Quod Apostolus ostendit. Timotheo scribens, Epist. 1. 
c. 9 : Adolescentiores viduas devila; cum enim luru- 
rialz fuerint, in Christo nubere volunt; id est, cum 
post votum continentiein deliciis egerint vitam, non 

ico nubunt,8 :d nuberevolunt in Christo, quasi tunc 
non sit peccatum ; sed quod sit catendit subdens, ha- 
bentes damnationem ;et quare, subdit, quia primam 
m irrilam fecerunt, etsi non nubendo,tamen vo- 
endo, ut voluntatem qus a proposito cecidit, appa- 
reatesse damnatam,sive sequantur nuptie,sive non, 
Damnatur enim propositi [raus; damnantur tales, 
quia continenti: fidem primam irritam fecerunt, id 
est votum velin votoviolato fidem quam in Baptismo 
professe sunt. Si autcm Provoluntate nubendi dam- 
nantur,constat si eam effectui mancipaverint, revo- 
candum id esse in irritum,casque arcendas redire ad 
propositum. Unde Greg., ad Bonifacium : Viduas a 
proposito recedentes viduitatis,superquibus nos con- 
guluisti, credote nosse aS. Paulo, nisi convertantur, 
olim esse damnatas; quas et nosapostolica auctori- 
tate damnandas, et a communione fidelium atque a 
liminihusecclesie arcendas censemus usquequo obe- 
diant episcopis suis, et ad bonum quod ecperunt, 
invite aut voluntarie revertantur. 


De virginibus non velatis. 
3. De virginibusautem non velatis,si deviaverint, a 
reedecessore nostro Innocentio papa tale decretum 
abemus,27, q.1, c. Hzc vero.Hx»c que necdum sa- 
cro velamine tecte,tamen in proposito virginali sem- 
per se simulaverunt permanere, licet velat» non fue- 
rint, tamen si nupserint aliquotempore, his agenda 

enitentia est, quia sponsio earum a Domino tene- 
Datur. Si enim inter homines solet bone fidei con- 
tractus nulla ratione dissolvi,quanto magis ista pol- 
licitatio quam cum Deo pepigerunt, solvi sine vindi- 
cta non poterit! Item: Si virgines nondum velate 
taliter publica penitentia puniuntur,et a cetu fide- 
lium usque ad satisfactionem excluduntur, quanto 
magis vidue, que perfectioris etatis, et maturioris 
eonciliiexistunt.ethabitum religionis assumpgeruntt 
et deinde apostateverunt, etque ud priorem vomitum 





933 


sunt reverss,a nobis et ab omnibus fidelibus,a limi- 
nibus ecclesise, et a coetu fidelium usque ad satis- 
factionem sunt eliminandz,et carceribus tradende. 
Ex his apparet virgines vel viduas voto continentiz 
astrictas, sive fuerint velate, sive non, nullatenus 
conjugium sortiri posse.Quod itidem de omnibus in- 
telligendum est, qui continentiam voverunt. Quod 
enim ante erat licitum,post votum flt illicitum.Non 
est igitur pretermittendum quod Innocentius papa, 
ibid.,cap. Qua Christo, de vidnis et puellis decrevit, 
qu& Christo spiritualiter nubunt: S1 postea publice 
nupserint,non eas admittendas esse ad poenitentiam, 
nisi hi quibus 8e junxerant,de mundo recesserint. Si 
enim de omnibus hecratio custoditur, ut quecunque 
vivente viro alteri nupserit, adultera habeatur, nec 
ei agende penitentie licentia conceditur,nisi unus 
de illis fuerit defunctus,quanto magis deilla tenenda 
est, que ante se immortali sponso conjunxeret, et 
post hoo ad humanas nuptias transmigravit!Atten- 
ite quod non solum conjugium talibus negare vide- 
tur,sed etiam locum penitentie ; sed non ita intel- 
ligendum est,ut aliquando excludantur a penitentia 
que digne penitentiam agere volunt; sed ille non 
sunt admittende ad ponilentiam, quz ab incestus 
copula discedere noluerint,quia post religionis pro- 
positum non potest Deoreconciliari perpenitentiam, 
qu» ad habitum sue professionis redire neglexerit. 
unc ille qui se conjunxerat ei,defunctus erit,cum 
ab ejus illicitis amplexibus hac penitus recesserit. 
Cum ergo dicitur eas non esse admittendas ad poni- 
tentiam, nisi quibus se junxerant, de mundo reces- 
serint,subaudiendum est eis. Tunc enim eis viri de 
mundo recedunt et defunguntur,cum ab eorum con- 
cupiscentia iste se alienunt ; quem sensum simili- 
tudo subdita declarat et confirmat. 
uod grande malum sil adulterium. 
4.Cum vir et mulier legitime conjuncti sunt, con- 
stat alterum altero vivente ad aliam non posse trans- 
ire copulam; alioquin adulterium committitur : De 
uo Clemens-papa ait, 32, q. 6, c. Quid in omnibus: 
uid in omnibus peccatia adulterio est gravius? Se- 
cundumnamque in penistenetlocum,quem primum 
illi habent qui aberrant a Deo.Gravissime ergo pec- 
cant adulteri,graviter fornicarii,sed cunctis his gra- 
vius incestuosi;quos omnes transcenduntcontra na- 
turam delinquentes. Unde Augustinus, de adult. 
Conjugiis : Adulterii malum vincit fornicationem, 
vincitur ab incestu.Pejus enim est cum matre,quam 
cum aliena uxore dormire ; sed horum omnium pes- 
simum est quod contra naturam fit;ut si virmembro 
mulieris non ad hoc concesso utatur ; hoc execrabili- 
ter fit in meretrice, sed execrabilius fit in uxore. 
De illis qui post longam captivitalem redeun.. 
5.Hic queritur de illia feminis qu: putantes viros 
suos interemptos,vel in captivitate,vel abiniquado- 
minatione nunquam liberandos,in aliorum conjugia 
transierunt : si illi qui putabantur periisse remeave- 
rint,utrum eis reddi debeant,et an secundi fornicati 
sint,et ipse ree adulterii. De hoc Lco papa sic ait : 
Necesse est ut legitimarum foedera nuptiarum redin- 
tegranda credamus ; et remotis his que hostilitas in- 
tulit,cuique id legitime reformetur quod intulit;pro- 
curandumque est ut recipiat quisque quod proprium 
est. Nec tamen culpabilis judicetur, et quasi alieni 
juris pervasor habeatur,qui personam ejus mariti qui 
jam non esse existitnabatur, assumpsit. Sic enim 
multa quz ad eos qui in captivitatem ducti sunt,per- 
tinebant,in jus alienum transire potuerunt;et tamen 
piene justitie est ut eisdem reversis reformentur. 
deoque:.si viri post longam captivitatem reversi.ita 
in dilectione suarum conjugum perseverant, ut eas 
cupiunt insuum redireconsortium,dimittendum est, 
et inculpabile judicatum quod necessitas tulit, et 
restituendum quod fides poscit.Sin autem alique mu- 
Jieres ita virorum posteriorum amore sint capte, ut 
mnlint his cohzrere quam ad legitimum redire con- 
gortium, merito sunt notanda, ita ut ecolesiastiog 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR.—- LIB. 1V, DIST. XXXIX. 


934 


communione priventur, que de re excusabili con- 
taminationem criminis elegerunt. Redeant ergo in 
suum conjugia statum, quia sicut mulieresque ad 
viros suos reverti noJuerint,impim sunt habende,ita 
ille que redeunt, merito sunt laudanda. Exhis os- 
tenditur illos qui taliter junguntur, ut credant virum 
interemptum, per ignorantiam, aliquam excusatio- 
nem habere de peccato, et tantum primam copulam 
esse legitimam, non secundam; veniam tamen habe- 
re,si careat opprobrio mal: voluntatis.Sed si quis re- 
licta in patria sua uxorein longinquam abiens regio- 
nem aliam ducat uxorem, deinde penitentia ductusg 
eam dimittere velit, asserensse aliam habuisse que 
vivit,nec Ecclesia permittat, qu» quod ille asserit ig- 
norat, querituranin hacsecunda copula sit conju- 
gium.Sane dici potest non esse conjugium, et mulie- 
rem de crimine excusari per ignorantiam,virum au- 
tem adulterium adinisisse. Sed ex quoad primam 
redire volens nec valens cogitur Ecclesie disciplina 
hanc tenere, incipit excusari, per obedientiam et ti- 
morem,de hoc quod poscenti mulieri debitum red- 
dit, & qua ipse nunquam poscere debet; et sic de 
aliis hujusmodi sentiendum est. 
DISTINCTIO XXXIX. 
DE DISPARI CULTU. 

1. Post h»c, de dispari cultu videndum est; hiec 
est enim una do causis quibus persone illegitime 
fiunt ad contrahendum matrimonium. Non enim li- 
cet Cbristiano cum gentili vel Judea inire conju- 
gium ; quia etiam in veteri Testamento prohibitum 
esi fideles viros infideles ducere uxores, Domino di- 
cente, Exod. 34:Non accipias uxores de liabus alieni- 
(narum filiis tuis,ne traducant eos postdeos suos.Juxta 

oc Domini preceptum Judaeorum conjugia cum 
alienis inita Esdras separavit. Hoc idem etiam in 
novo Testamento servatur. Unde Aug., lib. de adul. 
Conjug. c.21 : Ne nubat femina, nisi sue religionis 
viro;vel ne vir talem ducat uxorem.Id enim, ut di- 
cis. jubet Dominus,docet Apostolus, utrumque pre- 
cipit Testamentum. Item Ambr., in lib. de Patriar- 
chis: Cave, Christiane, gentili vel Judeo filiam tuam 
tradere; cave ne gentilem vel Judeam vel alienige- 
nam,id est.h:ereticam,et omnem alienam a fide tua, 
uxorem -accersas tibi. [tem ex conc. Urbanensi : Si 

uis Judez,sive Christiana Judeo,sive Judea Chris- 
tiano carnali consortio misceatur, quicumque tan- 
tum nefas admiserit,a christiano cetu protinus se- 
gregetur.Ex his aliisque pluribus testimoniis appa- 
ret non posse contrahi conjugium ab his qui sunt 
diverse religionis et fidei. 
De conjugio S elis et infldelis et duorum infidelium. 

2. Huic autem videtur obviare quod Apostolus ait 
de imparibus conjugiis, 1 Cor. 7 : Ego dico, non Do- 
minus : Si quis frater habel uxorem infidelem, et haec 
consentit habitare cum illo,non dimittat illam:et si qua 
mulier,etc.Sed aliud hoc esse, aliud illud, evidenter 
ostendit Aug., lib. et eap. eisdem : Ibi agitur de illis 
conjugiis fideliumetinfidelium quz contrahuntur ab 
eis in dispari religione et fide manentibus.Apostolus 
vero agit de illis qui unius ejusdemque infidelitatis 
fuerunt, quando conjuncti sunt. Sed cum venisset 
Evangelium, alter sine altera credidit. Intelligis ne 
quid dicam? Attende, ut rem ipsam diligentius expla- 
nem. Ecce conjuges duo unius tnfidelitatis fucrunt 
quando conjuncti sunt ; nulla de his questio est que 
pertineatad illud preceptum veteriset novi Testamen- 
ti,quo prohibetur fidelis cum infldeli copulare con- 
jugium.Jam sunt conjuges, et ambo adbuc sunt infi- 
ticles. Tales suntadhuc quales conjuncti sunt. Venit- 
que Evangelii predicator, credidit eorum unus vel 
una,sed ita utin fidelis cum fideli habitare consentiat, 
non jubet Dominus ut fidelis infidelem dimittat, tali- 
ter conjunctum. Nec Apostolus jubetut non dimittat, 
sed consulitutsi quisaliteragat,non sittransgressor, 
sicutet de virginibus consulit. Monetautem quod est 
Jucrandi occasio,cum possit licite relinquere,aed non 
expedit. Tuncenim nonexpedit quodlioiturmest,quane 


935 


do permittitur quidem,sed ipsiusususaliisaffertim- 
pedimentum salutis;sicut discessio fidelis abin fideli, 
quam non prohibet Dominus,quia coram illo non est 
injusta;sed Apostolus ne fiat,consilio charitatis sua- 
det, ut nemo 1n ea re jussionis: necessitate teneatur, 
sed consilii voluntate libere faciat.Ex his monstratur 
inter infideles conjugium esse,et consilium Apostoli 
non obviare precepto Domini,quod jubetfldelem non 
jungi infideli,et si conjuncti fuerint separari. Legitur 
enim quod Esdras propheta, imo Dominus per euni, 
jussit Israelitis uxoresdimitterealienigenas, per quas 
1bant ad deos alienos ; non ille per maritos acquire- 
bantur Deo. ltecte hoc precipit, quia per Moysen jus- 
serat Dominus ne quis uxorem alienigenam duceret. 
Merito ergo quas duxerant Domino prohibente, Do- 
mino jubente dimiserunt; quia, ut ait Ambos. 28,q. 
1, c. Jussit : Non est putandum matrimonium, quod 
extra decretum Dei factum est ; sed cum cognosc'tur, 
emendandum, ut quando fidelis infideli copulatur. 
Sed,utaitAug.,lib.et cap.iisd.:Cumcoepissetgentibus 
Evangelium praedicari, jam conjunctos gentiles gen- 
tilibus comperit conjugibus ; ex quibus si non ambo 
crederent,sed vnus veluna,et infidelis curn fideli con- 
sentiret habitare,nec prohiberi a Domino debuit fide- 
lisinfidelem dimittere nec juberi.Ideo non prohiberi, 
uia justitia permittita fornicanti discedere. Et infi- 
elis hominis fornicatio est major in corde, nec vera 
ejus pudicitia cum conjugedici potest;quia omne quod 
non est ez: fide, peccutum est, quamvis veram fidelis 
habeat pudicitiam, etiam cum infideli conjuge, que 
non habet veram. Ideo autein noc juberi, quia nec 
contra jussionem Domini gentiles fuerunt ambo con- 
juncti.Licitum ergoerat perjustitiam fideliinfidelem 
dimittere; sed licitum non erat faciendum, propter 
liberam benevolentiam.Evidenter apparetet 1nterín- 
fideles conjugium esse, et Apostolum de illis agere 
ui in infidelitate conjuncti fuerunt, et post alter ad 
fldem conversus est,cum quo etiaminfidelis habitare 
consentit ;et hunc non dimittere fideli consulit Apo- 
stolus,quia forte per fidelem salvabitur infidelis. 
De fornicatione spirituali,ob quam potestilimitti conjux. 
3. Potest tamen licite dirmnittere, quia in infideli 
est fornicatio;si non corporis,tamen moentis.Causam 
enim fornicationis Dominus excepit.Fornicationem 
vero generalem et universalem intelligere cogimur, 
non modo scilicet corporalem,sed et spiritualem,de 
qua Aug., in Glos. 1, ait: Idololatria et qualibet no- 
xia superstitio, fornicatio est. Dominus autem per- 
misit et causa fornicationis uxorem dimitti, sed non 
jussit;et sic dedit Apostolo locum monendi, ut qui 
voluerit non dimittat:potest tamen licite dimittere. 
Si enim fornicatio carnis detestanda est in conjuge, 
quanto magis fornicatio mentis, id est, infidelitas! 
Pro quibus vitiis possit dimitli. . 
4, Si autem quieris an propter aliud vitium nisi 
propter infidelitatem vel idololatriam, possit dimitti, 
attende quod Augustinus ait, 27, q.1 : Si infidehtas 
fornicatio est,et idololatria infidelitas,etavaritiaido- 
lolatria,non est dubitandum et avaritiam fornicatio- 
nem esse.Quis ergo quamlibet illicitam concupiscen- 
tiam potest a fornicationis genere separare si avaritia 
fornicatio est? Ex quo intelligitur quod propter illici- 
tas concupiscentias non tantum que in stupris cum 
alienis viris vel feminis committuntur, sed ob quasli- 
betquaanimam alege Dei aberrare faciunt et perni- 
ciose corrumpi, possit sine crimine et vir uxorem 
suam dimittere, et uxor virum. Item rectissime di- 
mittitur, si viro suo dicat : Non oro uxor tua, nisi 
mihi de latrocinio divitias con reges,vel nisi solita 
lenocinia exerceas, aut si quid aliud facinorosum 
vcl flagitiosum a viro suo expetat. Tunc ille, si ve- 
raciter poenitens est, habetque fidem per dilectio- 
nem operantem, membrum quod eum scandalizat 
amputaubit. (Aug. de Fide et Oper.) Ex his apparet 
quod non solum infidelitas,sed etiam quilibet con- 
cupiscentia,quz perniciose turpiterque corrumpit 
fornicatio spirituulis est, per quam vir uxorem vel 
gxor virum dimitlere potest. Consulit tamen Apos 


PETRI LOMBARDI 


936 
tolus, ne fidelis dimittat infidelem volentem coha- 
bitare, nec a Deo revocare. 

Si fideli liccat aliam ducere infideli discedente vel 

dimissa. 

5. Hic queritur si fidelis dimittat infldelem, vel in- 
fidelis a fideli discedat,an liceat fideli aliam ducere. 
Videtur auctoritas testari quod illa vivente alteram 
ducere ron valeat.Ambros, enim verba Apostoli ex- 
ponens ait, 28, q. 5: Alioquin si disceditis ab invi- 
cem,et volentes cohabitarc dimittitis,et aliis vos co- 
pulatis, adulteri estis; et filii vestri qui de copula 
nascuntur, immundi, idest,spurii sunt.Item,28,q.2: 
Si quis habuerit uxorem virgmem ante Baptismum, 
vivente illa post Baptismum alteram habere non po- 
test. Criminaenim in Baptismosolvuntur,non conju- 


ia. 
s Qua praemissis contraria videntur. 

6. Sed contra Ambrosi, testatur, ad Hil. : Si infi- 
delis (dicit Apostolus) discedit, discedat. Non enim 
est servituti subjectus frater aut soror in hujusmodi, 
quia non debetur reverentia conjugii ei qui horret 
auctorem conjugii.Non estenim ratum matrimonium 
quod sine devotione Dei est: et ideo non est pecca- 
tum ei qui dimittitur propter Deum, si alii se copula- 
verit. Contumeliaenim Creatoris solvit jus matrimo- 
niicircaeum quirelinquitur,ne accuseturalii copula- 
tus.lIufidelis autem discedens,etin Deum peccat,et in 
matrimonium;nec est servanda ei fides conjugii, qui 
idco recessit ne audiret Cbristum esse Deum chris- 
tianorum conjugierum. 8i vero ambo crediderint, 
per cognitionein Dei confirmatur conjugium. 

Determinatio. 

7. Attende heec predictis contraria posse videri, 
ita ut sibi Ambros.contradicere videatur.Sed distiu- 
guendum est hicaliud esse dimittere volentem coha- 
bitare,aliud dimitti propter Deum abillo quihorret 
nomen Christi.Ibi lex benevolentie non servatur, hio 
veritas custoditur.Et ideo cum liceat dimittere volen- 
tem cohabiture, non tamen ea vivente aliam ducere 
licet. Discedentem vero sequi non oportet : et ea vi- 
vente aliam ducere licet. Sed hoc non est intelligen- 
dum, nisi de his qui in infidelitate sibi copulati sunt. 
Sed si ad fidem uterque conversus est, vel si uterque 
fidelis matrimonioconjunctusest,et post alter eorum 
a fide discesserit,et odio fidei conjugem reliquerit;di- 
missus discedentem non comitabitur, nec tamen illa 
vivente alteram ducere poterit, quia inter eos fuerat 
ratum conjugium,quod non potest dissolvi. (28, q.2). 
Quidam dicunt conjugium non esse inter infideles, et 

uare. 

8. Sunt tamen nonnulli quiinterinfideles asserunt 
non esse conjugium, quia nec rata,nec legitima est 
eorum copula. Rata non est, quia solvi potest : nec 
legitima, qnia Apostolus ait, Rom. 14 : Omne quod 
non est ex Ade, peccatum est.Eorum autem conjunctio 
non est ex fide, et ideo peccatum est. Non est ergo 
conjugium, quia nullum conjugium peccatum est. 
August.eljam dicit quia non est vera pudicitia infi- 
delis cum fideli.Sed vera negatur esse pudicitja,non 
quod infldelium conjugium non sit verum,sed quia 
non habet illud triplex bonum, quod excusat coitum, 
et meretur premium.Item illud Apostoli:Ümne quod 
non est ex fide peccatum est, non ita. intelligendum 
est, ut quidquid fit ab infidelibus peccatum sit;sed 
omne quod fit contra fidem, id est, conscientiam, 
male fit,et ad gehennam edificat. Vel in omni eo 
quod infidelis facit, peccat, non quia illud facit, 
sed.quia non eo modo illud facit quod debet, non 
referens ad debitum flnem. (28, q.1). 

Quod legitimum sit conjugium infidelium, sed non 
ralum, et quare. 

9. Copula ergo maritalis quz est inter infideles, 
conjugiumestlegitimum,sed nonratum.Legitimum, 
que est inter legitimas personas; sed non ratum, 
quia sine fide.Conjugium vero fidelium estlegitimum 
et ratum,si tamen legitime sunt persons. Quod au- 
tem legitimasit infidelium conjunctio August. testa- 
tur dicens, in lib. de Fide et Oper, ; Uxor legitima so 


931 


cietate conjuncta, sine ulla culpa relinquitur, si cum 
viro chrisliano permanere noluerit. Kx hoc ctiam 
probatur, quod infideli ad fidem converso Apostolus 
consuluit infidelem non dimittere ; quod nón. faca: 
ret, si non esset inter eos legitimum conjugium. 
Legitimum est quod legali institutione, vel provin- 
cie imnoribus, non contra jussionem Domini con- 
trahitur (Hug. 4, Sent., c. 0. 


DISTINCTIO XL. 
DE COGNATIONE CARNALL ET SPIRITUALI; ET PRIUS DE 
CARNALI. 


1. Nunc superest de cognatione aliquid diccre. Est 
autem cognatio aliacarnalis,alia spiritualis. Primum 
de carnali cognatione et affinitate inspiciamus. Co- 
gnali ergo vel affines in septimo gradu, vel infra, 
copulari non debent; unde Greg. 35, q. 3: Progeniem 
suam unumquemque usque ad septimam observare 
decernimus generationem; ct quandiu se cogno- 
seunt affinitate propinquos vel cognatos, ad conju- 
galem copulam accedere denegarnus : cuod si fece- 
rmt, separentur. [tem Nicolaus papa, ibid.: De con- 
sanguinitate sua nullus uxorem ducat usque post 
generationem septimam, vel quousque parentela 
cognosci potest. ltem, ex conc. Lugdunens.: Nulli ex 
propinquitate sui sanguinis usque ad septimum gra- 
dum uxores ducant. IIis auctoritatibus aliisque plu- 
rtbus, consanguineorum conjunctiones prohibentur 
usque ad septimum gradum. 

De computatione graduum consanguinitatis. 

2. Quomodo autem gradua consanguinitatis com- 
putandi sint, Isid. ostendit sic, lib. 9 Etym., c. 3: Se- 
ries consanguinitatis sex gradibus dirimitur, hoc 
molo: filius et. filia, quod. est frater et soror, sit ipse 
truncus. Illis scorsum sejunctis,ex radiceillius trunci 
egrediuntur isti ramusculi : nepos et neptis, primus; 
pronepos et proneptis, secundus ; abnepos et abnep- 
tis, tertius; adnepos et adneptis, quartus; trinepos ct 
trineptis, quintus; trinepotis nepos et trineptis nep- 
tia, sextus. Attende quod sex gradus tantum ponit lei- 
dorus, quia truncum inter gradus non computat.Alii 
vero qui septem gradus ponunt,truncum intergradus 
computant. Varie namque computantur gradus con- 
sanguiuitatis. Alit enim patrem in primo gradu,filios 
in secundo ponunt; alii primum gradum filios ap- 
pellant, negantes gradum cognationis in patrem et 
filium esse, cum una caro sint pater et fllius. Aucto- 
ritates orgo quc consanguinitatis cautelam usque in 
septimum gradum prohibent, patrem ponunt in pri- 
mo gradu. llli veroqui usque ad sextum gradum pro- 
hibent,primum gradum filios appellant. Atque ita fit, 
ut eedem persone sccundum hanc diversitatem in- 
veniantur in sexto et eeptimo gradu.Patrem vero in 
primo gradu ponit, qui fratres dicit esse secundum 
gradum. Hoc modo coniputat Zacharias papa, in- 
quiens, ibid.: Parentel:e gradus taliter computamus: 
Ego et frater meusuna generatio sumus, primumque 
gradum efficimus. Rursus, filius meus, cl fralris mei 
fllius secunda generatio sunt, et secundum gradum 
faciunt; atque ad bunc modum cetere successiones, 
Inter illos vero qui. sex computant gradus, et illos 
qui septem computant gradus, nulla in sensu exi- 
sgtitdiversitas,quamvis. in numero graduum varietas 
videatur. Ullima enim generatio sia fratribus sumat 
initium numerandi, septima invenitur. 

Quare sex gradus computantur. 
3.Quare vero sex gradus computot Isidorus, ipso 
aperit dicens, ibid., c. 6: Consanguinitas dum se pau- 
" latim propaginum ordinibus dirimens usque ad ulti- 
mum gradum protraxerit,et propinquitas esse desie- 
rit, tunc primum lex in matrimonii vinculum eam re- 
cipiet, et quodammodo incipiet revocare fugientem. 
Ideo autem usque ad sexlum generis gradum con- 
sanguinitas constitutaest,ut sicut sex ietatibus mun- 
di generatio ethominisstatusfinitur,ita propinquitas 
generis tot gradibus terminetur. In his sex gradibus 
omnia propinquitatum nomina continentur, ultra 
quos neo affinitas inveniri, neo suocegsio potest am- 


PATROL. CXCII. 


SENTENTIARUM LIBHI QUATUOH. — LIB. IV, DIST. XLI. 


9s 


plius prorogari. Secundum alios, septem gradus ideo 
computantur, ita ut. post. septem gradus sponsus 
8ponsce jungatur, sieut post hanc vitam, qua septem 
diebua agitur, Ecclesia Christo jungetnr. His autem 
occurrit, illud quod Greg. Augustino, Anglorum epi- 
Scopo, a quo requisitus fuerat quota enératione di . 
beant copulari, rescribitsic, 35, q.3; Quedam lex Ro- 
mana permittit, nL sivo fratris, vel sororis, seu duo- 
rum fratrum germanorum, seu duarum sororum fi- 
lius et filia misceantur. Sed experimento didicimus, 
ex tali conjugio sobolem non posse succrescere. Undo, 
necesse est, ul quarta vel quinta generatio fidelium 
licenter sibi conjungatur. Sed post multum temporis 
idem Greg.,a Felice, Messinz Sicilia praeside, requi- 
situsutrum Augustino scripserit, utAnglorum quarta 
generatione contzacta matrimonia non solverentur, 
Inter cztera talem reddidit rationem, ibid.: Quod 
scripsi Augustino Anglorum episcopo, ipsi etiam 
Anglorum genti qua nuper ad fidem venerat, ne a 
bono quod coperat metuendo austeriora recederet, 
specialiter et non generaliter mo agnoscas scripsis- 
se. Nec idco hrec eis scripsi, ut postquam in fide 
fuerint &olidati, si infra propriam consanguinitatem 
inventi fuerint, non separentur; aut. infra affinita- 
tis lineam, id est, usque ad septimam generatio- 
nem jungantur. 
DISTINCTIO XLI. 
DE GRADIBUS AFFINITATIS. 

1. Nunc de affinitate videndum est; de qua Greg. 
ait, 35, q. 5: Porro, de affinitate, quam dicitis parente- 
lam esse, qu:e ad virum ex parte uxoris, seu que ex 
parte viri ad uxorem pertinet, manifesta ratio est : 
quia si secundum divinam sententiam ego et uxor 
mea sumus una car», profecto mihi et illi mea sua- 
que parentela propinquitas una efficitur. Quocirca: 
ego et soror uxoris mea,in uno el primo gradu eri- 
mus; filius vero ejus, secundo gradu erit a me; ne- 
ptis vero, in tertio. Idque utrinque in ceteris agen- 
dum est successionibus. Uxorem vero propinqui cu- 
juscumque gradus sit, ita me oportet attendere,que- 
madmodum ipsius quoque gradus aliqua femina 
propri: propinquitatis sit. Quo nimirum uxori med 
de prr pinquitate viri sui in cunetiscognationis gradi- 
bus ecnvenit observare. Qui vero aliorsum sentiunt, 
antichisti sunt. ltem Julius papa,35, q. 3, c. /Equali - 
ter : /Equaliter vir conjugatur consanguincis propriis 
et consanguineis uxoris. Item Isidorus, Ibid., cap. 
Sane consanguínilas : Sane consanguinitas que 1n 
proprio viro conservanda est, etiam in uxoris parea- 
tela de lege nuptiarum custodienda est, quia constat 
eos duos fuisse in carne una. Ideoque communis cst 
illis utraque parentela. Item Julius papa, ibid., cap. 
Nullum: Nullum in utroque sexu permittimus ex pro- 
pinquitate sui sanguinis vel uxoris, usque in sepli- 
mum generationis gradum, uxorem ducere, vel ince- 
sti macula copulari : quia sicut non licet cuiquum 
christiano de sua consanguinitate, sic ncc de consan- 
guinitale uxoris conjugem ducere, propter carnis 
unitatem. llemGreg., ib., cap. De affinitate: De afflni- 
tate consanguinitatis per gradus cognationis placuit 
uaque ad sep'imam generationem observare. Nam et 
hrereditas rerum per legales instrumentorum defini- 
tionessancila,usque ad septimum gradum heredum 
protendit successionem. Non enim eis succederent, 
nisi de propagine cognationis deberetur.His auctori- 
tatibus insinuatur, et qua sit affinitas, et usque ad 
quem gradum sit observanda, scilicct usque ad 
septimum. 

Varia traditiones de affinitate. 

2. Sed alii videntur concedere in quintageneratione 
inter affines contrahi conjugium, ot in quarta etiam, 
si contractum fuerit, non separari. Ait enim Fabia- 
nus papa, ibid., cap. De propinquis : De propinquis 

ui ad affinitatem per virum et uxorem veniunt, de- 

ncta uxore vel viro, in quinta generatione jungan- 
tur ; in quarta si inventi fuerint, non separentur. In 
tertia vero propinquitate, non licet uxorem alteriug 
&ocipere post oXitum ejus. /Equaliter vir jungatur i" 


30 


939 


matrimonio eis qui sibi consanguinci sunt, el uxo- 
ris su: consanguineis, post mortem uxoris. Ecce hic 
conceditur in quinta vel quarta propinquitate, affi- 
nium fieri conjugium. Julius etiam papa ait, ibid., 
c. Et hoc quoque : Statutum est ut relictam patris 
uxoris sus, relictam fratris uxoris sue, relictam fi- 
lii uxoris su2, nemo sibi in matrimonium sumal; re- 
lictam uxorem consanguineorum uxoris sua usque 
in terliam progeniem nemo in uxorem suinat. In 
quarta vero et quinta si inventi fuerint, non scparen- 
tur. Ecce quam varie de affinitatis observatione lo- 

uuntur auctores. Alii enim usque ad septimum gra- 

um eam observari sanciunt; alii vero in quinto vel 
quarto matrimonia contracta non dividunt, Sed illi 
veritatis rigorem, isti misericordie dispensationem 
videntur proponere. Potest enim Ecclesia dispensare 
in copulu affinium usque ad tertium gradum ; sicut 
Greg. dispensavit in quarto gradu consanguinitalis. 
Illud autem non est pretereundum, quod Greg. Ve- 
nerio episcopo scripsit, 35, q. 10, c. Fraternilatis : 
Sedem Apostolicam consulere decrevisti, si mulier 
copula nuptiali extraneo viro conjuncta, cognationi 
ejus pertineat,si eo defuncto cognalio maneat, vel 
sub alio viro cognationis vocabula dissolvantur; vel 
si suscepte soboles possint legitime ad prioris viri 
cognationis transire copulam.Si una caro fiunt, quo- 
modo aliquis eorum potest propinquius uni pertine- 
re, nisi pertineat alteri? Hoc minime posse fieri cre- 
dendum est. Porro uno defuncto, in superstite affini- 
tas non deletur,nec alia copula conjugalis affinitatem 
copula prioris solvere valet; sed nec alterius conjun- 
ctionis soboles placet ad affinitatis prioris viri con- 
sortium transire. Si quis ergo sacrilego et temerario 
ausu in defuncto querit propinquitatem extinguere, 
vel sub altero afíinitalis vocabula dissipare, vel si 
susceptas soboles alterius copule propinquitati prio- 
ris credit legitime sociari; hic negat Dei verbum, et 
validum esse quod dixit, Gen. 2, Matth. 19 : Erunt 
duo in carne una. Ecce hic prohibet, si mortuo primo 
viro uxor ejus alii nupserit, filios de secundo viro 
genitos ducere uxores de cognatione prioris viri, 
quia filii mediante matre, ad cognationem prioris 
viri pertinent, cum quo mater eorum una caro exti- 
ierat. Hoc idem etiam Innocentius papa ait, 23, q. 10, 
c. Si qua mulier : Si qua mulier ad secundas nup- 
tias transierit, et ex eis sobolem genuerit, nullatenus 
potest ad consortium cognationis prioris viri per- 
tingere. Hoc autem observandum est usque ad septi- 
mum generis gradum; sed maxime usque ad tcr- 
tium et quartum, aicut supra positum est. 

Si conjugium sil inter eos qui nola consanguinitule 

dividuntur. 

3. Et est sciendum quod Ecclesia infra predictos 
gradusconsanguinitatis conjunctos separat.Si autem 
ignoranter conjuncti fuerint in conspectu Ecclesis, 
et postmodum probata consanguinitate ejusdem ju- 
' dicio separati,queritur utrum copula illa conjugium 
fuerit. Quibusdam videtur non fuisse conjugium, 
quia non erant legitime persone; sed tamen de cri- 
mine excusanlur per ignorantiam, et quasi conju- 
gium reputatur,quia bona fide ct per manum Eccle- 
sie convenerunt. Unde et filii eorum legitimi haben- 
tur. Alii vero dicunt fuisse conjugium, licet non es- 
sent legitime persone, quia talium conjunctiones 
vocant canones copjugia, ubi de personis agitur, 
quarum testimonio consanguincorum sit dirimenda 
conjunctio. Unde Urbanus papa, 35,q,6, c. Si duo viri 
Si duo viri vel tres consanguinitatem jurejurando fir- 
maverint, vel ipsi forte confessi fuerint, conjugia dis- 
solvantur. Si vero neutrum contigerit, episcopi eos 
per fidem Christi obtestentur,quatenus palam fa- 
teantur, si se recognoscunt consanguineos. Si se ju- 
dicio episcoporum segregaverint, alia matrimonia 
non prohibeantur contrahere. ldem, Richardo Ja- 
nuen. episc. , ubi sup. c. Notificamus : Notificamus tibi 
ut cum tres vel duo ex propinquioribus ejus qui 
ecousatur, bano propinquitatem juremento flrma- 


PETRI LOMBARDI. 


910 


verint; vel si duo vel tres ex antiquioribus Januen- 
sibus quibus hxc propinquitas est nota, qui bonze 
fame el veracis testimonit sunt, remoto amore, ti- 
more, prelio et omni malo studio, predicta firmave- 
rint,sine mora conjugiadissolvantur.Consanguineos 
vero extraneorum nullus accuset, vel consanguinita- 
tem in synodo computet; sed propinqui ad quorum 
notitiam pertinet.Si autem progenies tota defecerit, 
ab antiquioribus et veracioribus, quibus propinqui- 
fas tota nota sit,episcopus canonice perquirat; et 
si inventa fuerit, separentur. Ecce quibus accusan- 
tibus vel testificantibus dirimenda sit consanguineo- 
rum conjunctio, quaà* conjugium vocatur. (Fabianus 
papa, ibtd., c. Consanguinilatis.) 
Distinclio utilis, quid sit fornicalio, stuprum, adul- 
lerium, incestus et raptus. 

4. Hicdicendum estquod aliud est fornicatio, aliud 
stuprum, aliud adulterium, aliud incestus, aliud ra- 
ptus. Fornicalio, licet sit genus omnis illiciti coitus 
qui fit extra uxorem, tamen specialiter intelligitur in 
usu viduarum, vel meretricum, vel concubinarum. 
Stuprum proprie est virginum illicita defloratio. 
Adulterium est alieni thori violatio, unde adulterium 
dicitur quasi alterius thori accessio. Incestus est 
consanguineorum, vel aflinium abusus. Unde ince- 
stuosi dicuntur, qui consanguineis vel affinibus suis 
abutuntur. Raptus admittitur,cum puella violenter 
a domo Jntris educitur, ut corrupta in uxorem ha- 
beatur. Sive puelle, sive parentibus vis illata con- 
stiterit, hic morte mulctatur; sed si ad Ecclesiam 
cum rapta confugerit, privilegio Ecclesie mortis 
impunitatem meretur. Addendum est etiam illud 
Alexandri, qui ait : Quod frater sororve uxoris tue 
cognati dicuntur, equivocationie jure flt, et neces- 
sitate vulgaris appel alionis potius, guam ulla co- 
gnationis causa. Uxor euim fratris, fratrissa potius 
quam cognala vocatur. Mariti frater, levir, dicitur. 

uorum íÍratrum uxores, janitrices vocantur, quasi 
eamdem januam intrantes. Viri soror, glos appella- 
tur. Sororis autem vir non habet speciale nomen, nec 
uxoris frater. (36, q. 1, c. Lex praeteritorum, parag. 
Sed non omnis. 35, q. 5, c. Quod autem frater.) 

DISTINCTIO ALII. 
DE SPIRITUALI COGNATIONE. 

1. De parentalium graduum famosu questione, ali- 
quid, licet minus suflicienter, diximus. Jum de spiri- 
tuali cognatione nddamus,que etiam personas im- 
pedit ut non sint legitime ad ineundas nuptias. Tria 
quidem sunt : consanguinitas, affinitas ct spiritualis 
germanitas.Consanguinitas est inter eos qui jungun- 
tur secundum lineam generis; affinitas, inler eos qui 
genere quidem non sunt conjuncti, scd mediante ge- 
nere sunt sociali, verbi gratia, uxor filii fratris mei 
qui non cst de genere nieo, per ipsum qui est de 
genere meo, mihi affinis facta est, et ego illi. Spiri- 
tualis proximitas est inter compatrem et comma- 
irem ; et inter eos quorum unus alterum de sacro 
fonte levavit, vel in catechizatione aut Confirmatione 
tenuit. Est eliam inter filios ejusdem hominis car- 
nales el spirituales. (Hugo, sent. 4, c. 13.) 

Qui sint filii spirituales. 

2. Spiritualesfiliisuntquos de sacro fonte levamus, 
vel incatechizationeseu Confirmationetenemus. Filii 
etiam et filie spirituales eorum sunt, qui trinze mer- 
sionis vocabulo eos sacro Baptismate tingunt. Dicitur 
etiam spiriLualis filia sacerdotis, que ei peccata sua 
confitetur.Unde Symmachus papa, 30, q. 1, c. Omnes 
quos : Omnes quosin penitentia suscipimus,ita nostri 
spirituales sunt filii, ut et ipsi quos vel nobis susci- 
pientibus, vel sub trinze mersionis vocabulo mergen- 
tibus, unda Baptismi regeneravit. Sylvester etiam 
adinonet ut ad suam filiam penitentialem nullus 
sacerdos accedat, quia scriptum est : Omnes quos in 
poenitentia accipimus, ita nostri filii sunt, ut 1n Ba- 
ptismo suscepti ; quorum omnium flagitiosa est com- 
mixtio.Quod autem compater et commuter sibi jungi 
nequeant, nec pater spiritualis neo mater filis, vel 


941 


tilio spirituali,ex concilio Maguntinensi,-30, q. 7, c. 
De eo, docetur : De eo quod interrogasti, si aliquis 
filiolam suam duxerit in uxorem,et deeo qui concu- 
buit cum matre spirituali, et de eo qui filium suum 
baptiaavit,et uxor ejus eum de fonte suscepit. hac 
cuusa ut dissidium fieret conjugii,si post in talicopu- 
la nou possunt perinanere ; sic respondendum est : Si 
filiolam aut commatrein suam aliquis in conjugium 
duxerit separandos esse judicamus,et gravi peeniten- 
tia plectendos.Si vero conjuges legitim!,vel unus, vel 
ambo exindustria hoc fecerint, ut filium suum de 
fontesuscepeript,siinnupti manere voluerint,.bonum 
e8t ; sin autem,gravia paenitentia insidiaturi rnjunga-. 
tur,et simul maneant;el si praivaricalor conjugii su- 
pervixerit,acerrima poenitentia mulctetur,et sine sp 6 
conjugii maneat. Ex his apparet quod aliquis filiolam 
suam vel coininalrem non potest sibi copulare nup- 
tialiter;el si preesuinptum fuerit,separandi sunt. Qui 
aulem legitime conjuncti sunt, non ideo separandi 
sunt, quia alter eorum insidiose filium de foute leva- 
vit.Quod etiam Nicolaus eonlirinaut dicens, 39, q. 7,c. 
iNosse desideras utrum mulier quz viri filiuin ex alia 
femina genitum de sacro fonte levaverit, postmodum 
possit cum eodem viro copulari. Quos ideo conjungi 
posse decernimus, quia seeuuduim canones sacros, 
nisi amborum consensu, uullus religionis obtentu 
debet conjux duüunittere conjugein, cuin. Apostolus 
przcipiut,I Gor.7:Nolite fraudare invicem nisi [re ex 
consensu ud tempus, elc. ideo ex coucilio Cabilonensi 
diclum est nobis quasdam feminas desidiose, quas- 
da:u vero fruudulenter,ut a viris suis separentur, pro- 
prios filios coram episcopis ad confirmandun tenuis- 
se. Unde nos dignuin duximus utl si qua mulier filium 
desidia aut aliqua traude corum episcopo tenuerit ad 
confirmandum,propter fallaciam vel fraudem ,quam- 
diu vival, penitentiam agat ; lamen a viro suo non 
separetur.Item Joan.papa, 30, q.7, c. dd limina : Ad 
liuiina sancli Petri hoino nomine Stephanus veniens, 
nostro presulatui innotuit, quod filium suum in ex- 
treino vite posilum,necdum Baplismi unda lotum, 
absentia sacerdotum cogente baptizavit eumque pro- 
priis rnanibus suscepit. Alque pro hujusinodi nego- 
Lio, reverentia tua. prafatum hiominem a sua con- 
juge judicavit esse separandam. Quo lieri nullate- 
nuS debet, dicente Scriptura, Matth.5 et 19 : Quod 
Deus conjunxit, homo non sepurel. Et Dominus non 
dinittere uxorem,nisi ca'isa fornicutionis, jubet. Et 
nos 4unta auctoritate [reti divinius non dimitten- 
dum es-e,etinculpabile judicandum quod necessitas 
intulit.Nam baptizandi opus laicis fidcIibu8,si tawen 
necesse fuerit,libere conceditur. Ündesi supradictus 
homo filium morientem aspiciens,ne animam perpe- 
tuo periredimitteret, undu. Baptismi lavit,uteum de 
potestate mortis eriperet.beue fecisse laudalur.Ideo- 

ue sue uxori,sibi jam olim legitime sociate,iimpune 

ium vixerit judicanius tnanere conjunctum, nec ob 
hoc separari debere.Hisaliisque pluribus auctorita- 
tibus edocetur conjuges nou esse separandos, si post 
legitimam copulam ulter alterius filium de fonte le- 
varit, vel in Conlirmatione tenuerit. 


Quid premissis obviat. 


3. His autem obviare videtur quod idem papa ait, 
ibid.:Pervenitad nos diaconus sanctitatis vestrae epi- 
stolam deferens,quod quidam viri et mulieres preete- 
rito sabbato paschali,pro magno populi incursu ne- 
scientes filios suos suscepissent de luvacro.Cupis er- 
go scire an propter hoc debeunt viri ac mulieres ad 
proprium usum thori redire, vel non.Nos vero hac re 
mesti,priorum inquisiviinus dicta ; et invenimus in 
archivis,id est,in armariis Apostolice Sedis,jam ta- 
liacontigisse in pluribus ecclesiis; quarum episcopis 
&b hac Apostolica Sede volentibus scire utrum viri ac 
mulieres redirent ad proprium thorum,beat memo- 
ri: sancti patres Julius papa, Innoc. et Colestinus 
cumepiscoporum plurimorum consensu in Apostolo- 
rum principis Ecclesia presidentes, talia rescripse- 
runtat conl)rmaverunt;ut nullo modo se in conjugio 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. 1V, DIST. XLII. 


942 


reciperent viri ac mulieres, quicumque hac ratione 
susceperunt natos,sed separarentse,ne suadente dia- 
bolo tale vitium invalescat. Item : Si quis filiastrum 
vel filiastram suam ante episcopum tenueritad Con- 
firmationem, separetur ab uxore sua,et aliam nun- 
quam accipiat.Hacautem vel ad terrorem dicta sunt, 
ncn quod itaesset faciendum,sed ne illud tieretsum- 
mopere cavendum ; vel de illis est intelligendum,qui 
prius filios suos vicissim de lontesusceperunt quam 
lierent conjuges.Pramissis autem auctoritatibus om- 
nino censenuüendum est ; ut sive proprium,sive tan- 
tum viri filium mulierdeloutesusceperit,non ideo & 
» ro separetur, quod el.de viro similiter oportetintel- 
igi. 
De copula spiritualium, vel adoplivorum, vel natura- 
lium filiorum. 

4 Quod auteni spirituales vel adoptivi filii natura- 
libus copulari nequeant, Nicolaus paputestaturita in- 

uieus, ad consulta Bulgaroruin 35, q.5: Ita diligere 

ebet homo eur qui se suscepit de sacro fonle, sicut 
patrem. luter iratres et [ilios spirituales gratuita et 
sancta conimunio est,qua& dicenda non esl consan- 
guinitas,sed habendaspirituulis proximitas.Undein- 
ter eos arbilror non posse fieri logale conjugium ,quia 
nec inler eos (ui natura eteos qui adoptione filii sunt 
veneranda leges matrimonia contrahi permittunt. 
Item:Siinter eoa noncontrahitur matrimonium quos 
adoptio jungit,quauto polius a carnali inter secontu- 
beruio ceasaure oporlet, quos per coleste sacrumen. 
tun regeneratio sancli spiritus vincit 

Si filii ante compalernitatem vel posl nati, valent 

conjungi. 

9. IIocauteni quidam volunt intelligere tantum de 
illis filiis quibus compatres facti sunt. De aliis vero 
qui ante coinpaternitateu vel post geniti sunt,conce- 
dunt quod legitiine et licite jungi possunt.Quibus vi- 
detur consenlire Urbanus 11 dicens : Super quibus 
cousulit nos tua diiectio,hoc videtur respondendum: 
ut Baptisinussil,si instante necessitate femina pue- 
rum in nomine Trinitatis baptizaverit;et quod spiri- 
tualium parentuimn filii vel filie ante vel post compa- 
ternitatem genite, possunt legitime conjungi,prieter 
illau: personam qua compatres effecti sunt. 

Paschalis papa. 

6. Paschalis vero II, ibid., post compaternitatem 

Renitos copulari prohibet,scribens Regino episcopo : 


ost susceptum lilium. de fonte vel filiam spiritua- 
lem, qui ex compatre vel ex commatre fuerint nati, 
matrinionio jungi non possunt.]llud etiam notandum 
est, quod in Tiburiensi concilio legitur,ibid.: Si quis 
suam spiritualis cominatris filiam fortuito et ita con- 
tingeutle reruin casu in conjugium duxerit, malu- 
riori servato consilio habeat,atque legitimo connu- 
bio honeste operam det. 
Siquisducere possiLduas commatres unum postalleram, 

41. Soletetiam quaeri si commatrem uxoris post ejus 
obitum quis ducere valeat. Dehoc Nicolaus papa sic 
scribit, Constant. episc.. 30, q. 4: Sciscitatur a no- 
bis sanctitas vestra siquis duas commatres habere 
valeat,unam post alteram. In quo meminisse debes 
scriptum esse: Erunt duo in carneuna.Cum ergocon- 
stet quod vir et mulier una caro efficiuntur,restat vi- 
rum compatrem constitui mulieris, cujus assumpta 
uxor commater erat ; et ideo virum illi femine non 

osse conjungi, que commater ejus erat,cum qua 
idem fuerat una caro effectus. Huic autem illud ex 
Tiburien. conc. contrarium videtur:Qui spiritualem 
habet compatrem cujus filium delavacro susceperit, 
et uxor ejuscommater non est,licet ei defuncto com- 
patresuo ejus viduam ducere in uxorem, quos nulla 
generatio spiritualis secernit. Item ex epistola Pas- 
chalis papa,ibid.:Post uxorisobitum,cum commatre 
uxoris conjugio copulari,nulla ratio vel auctoritas vi- 
detur prohibere. Non enim per carnis unionem, ad 
unionem spiritus transitur.Sed sciendum quod auc- 
loritas Nicolai deillo agit,qui uxori sue debitum red- 
didit postquam commaterillius extitit, Alie vero au- 
ctoritateadeillo eguntcujus uxor postquam a viro suo 


913 


derelinquitur, illius commater efficitur, ncc post 
compaternitatem a viro suo cognoseitur ; vel de illo 
potius agunt cujus uxor ante dcfungitur quam ab 
eo cognoscatur. 

$i vir eluxor possint simul tenere puerum. 

.8. Soletetlam queri si uxor cum viro simul debeat 
in Baptismo suscipere puerum. De hoc Urbanus ait, 
ibid.: Quod uxor cum marito in Baptismo simul non 
debeat suscipere puerum, nulla auctoritate videtur 
vel reperitur prohibitum ; sed ut ipsa puritas spiri- 
tualis paternitatis ab omni labe et infamia conserve- 
tur immunis, decrevimus ut utrique simul ad hoc 
aspirare non presumant.Quia vero piuculare flagi- 
tium commisit,qui duabus commatribus vel sorori- 
hus nupsit,magna poenitentia debet ei injungi. 

De secundis et terliis nupltis, ct deinceps. 

9. Sciendum est etiam quod non solum prima vel 
secunde nuptie suntlicite, sed etiamterlieetquar- 
te non sunt damnand;e, Unde Aug., 51,1. 1, c. Deus 
masculum et c. sequenti : Secundas nuptias omnino 
licitas, Apostolus concedit.De tertiis autem et quar- 
tis,ct de ultra pluribus nuptiis,solent homines mo- 
vere quastionem.Sed quis audeat definire quod nec 
Apostolum video definisse? Aitenim : Si dormierit 
vir ejus, cui vult nubat. Non dicit, primus, vel se- 
cundus,vel tertius,vecl quotuslibet : nec a nobis de- 
finiendum est quod non definit Apostolus. Unde, ut 
breviter respondeam,nec illas nuptias debeo dam- 
nüre, nec el8 verecundiam numerositalis auforre ; 
nec contra humane verecundix sensum audeo dicere 
ut quoties voluerint nubant; ne ex meo corde, prce- 
ler Scripture auctoritatem, quotaslihet nuptias dam- 
nare. Idem testatur Hieron. ,ibid.,cap.Aperiant qua- 
$0: Ego nunc libera voce exclamo, nec damnari in 
Ecclesia bigamam,imo nec trigamam; et ita licere 
quinto et sexto, quemadmodum secundo, marito nu- 
bere.Apostolus tamen bigamos a sacerdotali honore 
excludit ; sed hoc non facit pro vitio bigamis, imo 
pro sacramenti virtute,ut sit una unius,sicut unica 
unici.Illud tamen Cesarien.concilii videtur innuere, 
bigamiam esse pecoatum.Presbyterum inquit,ibid., 
c.De his quiin nuptiis bigami prandere non conve- 
nil;quia cum panitenlia bigamus indigeat,quis erit 
presbyter qui talibus nuptiis possit prebere consen- 
sum ? Sed hoc de illointelligi potest qui prime uxori 
insidiatus putatur desiderio secundae; vel pro signa- 
culo saeramenti illud dicitur; quod in bigamo non 
servatur. Ambros.etiam, super Epist. ad Cor.,dicit 
quod prime nuptie tantum a Domino sunt institu- 
Ue,secunde vero sunt permisse.Et prima nuptie sub 
benedictione Dei celebrantur sublimiter, secunda 
vero etiam in presenti carent gloria. 

DISTINCTIO XLIII. 
DE RESURRECTIONIS ET JUDICII CONDITIONE. 

' 4.Postremo de conditionis resurrectionis et modo 
resurgentium,neenon et de die judicii et misericor- 
di» qualitate breviterdisserendum est. Omnibus qui- 
stionibus que de hac re moveri solent satisfacere 
non valeo:resurrecturam iamen carmen omnium qui- 
cumque.nati sunt atque nascentur, et mortui sunt ct 
morienlür, nullatenus ambigere debet Christianus 
(August.in Ench.). Ait enim Isaias,c.20 : esurgent 
morlui,el resurgent qui erunt iu sepulcris. Et Aposto- 
lus,1 Thes.4 : Nolumus vos ignorare, fratres, de dor- 
mientibus,ut non contristemini sicul ct celeri quispem 
non habent, scilicct, resurrectionis. Si enim credimus 

uod Jesus morluus est ct resurrexit,ita el Deus cos qui 

ormierunl per Jesum adducet cum eo.Hoc enim vobis 
dicimus in verbo Domini,quia nos qui vivimus, qui resi- 
duisumus in adventum Domini,nonpraeveniemus eos qui 
dormierunt. Quoniam t1pse Dominus in jussu el in voce 
Archangeli, et in iuba Dei, descendet decalo; et mortui 
qui n. Christo sunt resurgent primi.Deinde nos qui vi- 
vimus,qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in 
nubibus obviam Christo in aera,et sic semper cum Domi- 
no erimus.His verbis et veritas resurrectionis et cau- 
ss atque ordo resurgentium preclarissime insinua- 

ur, 


PETRi LOMBARDI. 


944 


De voce tuba. 

2. Causa enim resurrectionis mortuorum erit vox 
tübe,qui in adventu judiciis ab omnibus audietur: 
et cujus virtute excitabuntur mortui, et de monu- 
mentis resurgent.Unde Propheta, psal. 07: Dábit voci 
suc vocem virtutis,id est,efiectum resuscitandi mor- 
tuos.Et Joan. evangelista ait, c. 5: Venit hora in qua 
omnes qui in monumentis sunt,audient vocem Filii Dei, 
el procedent qui bona fecerunt in resurrectionem vitae; 
qui vero mula egerunt, in. resurrectionem judicii. Si 
vero queritur cujus vel qualis erit vox illa, Aposto- 
lus dixit quod erit Archangeli,id est,ipsius Christi, 
Qui est princeps archangelorum.Vel vox erit alicu- 
jus, vel plurium angelorum.Eademque dicitur tuba, 

ia erit manifesta et novissima,quia post eam non 
erit alia.H»c tuba,ut ait August, de Gratia novi et 
veteris Testam., est clamor de quo dicitur in Evan- 
gclio, Matth.25 : Media nocte. clamor factus est, ecce 
sponsus venil exile obviam ei. Tubs nomine aliquod 
evidens ct preclarum signum intelligitur.Quod vox 
Archangeli et tuba Dei ab Apostolo dicitur,in Evan- 
gelio vox F'ilii Dei et clamor appellatur;quod signum 
mortui audient, et resurgent. 

) De medta nocte. 

3. Media autem nocte dicitur venturus, ut Aug. 
ait,ubi supra,non pro hora temporis, sed quia tunc 
veniet cum non speratur. Media ergo nocte, scilicet, 
cum valde obscurum erit, id est, occultum, veniet. 
Dies enim Domini,sicut fur in nocte,ita veniet. Po- 
test tamen non incongrue intelligi medie noctis 
tempore venturus;quia,ut ait Cassiod., super Octo- 
narium,hoc tempore primogenita /Egypti percussa 
sunt, quando etiam sponsus venturus est.Pluribus 
etiam locis contestantur auctores quod adventus 
Christi dies dicitur Domini,non pro qualitate tem- 
poris,sed rerum, quia tunc cogitationes et consilia 
singülorum patebunt. Unde in Daniele,Vetustus die- 
rum sedit,et libri operti sunt coram eo.Libri suntcon- 
scientie singulorum, que tunc aperientur aliis. Et 
tunc implebitur: Nihil occultum. quod. non reveletur. 
Adveniente autem summo Judice, non solum aeris 
tenebre illuminabuutur,sed abscondita corda mani- 
festabuntur.Virtute ergo divina fiet ut cuique opera 
sua bona vel mala cuncta in memoriam revocen- 
tur,et mentis intuitu mira celeritate cernantur ; vel 
accuset vol excuset hominem conscientia,eaque tes- 
te damnetur ve] salvetur. 

De memoriaclectorum,si tunc praxcedentia mala teneat. 

4. Hic queritur utrum electis tunc adsit memoria 
precedentium malorum, sicut bonorum. Quedam 
auctoritates videntur tradere bonos non habituros 
tunc memoriam precedentium malorum,id est,pec- 
catorum veltormentorum.Ait enim 1saias,c.65: Ego 
creo calos movos,el. terram novam ; et. non. erint in 
memoria priora, eb non  ascendent super cor, sed 
gaudebilis im clternum. Item, ibidem : Oblivioni 
iradit? sunt angustiae priores, et. absconditze ab ocu- 
lis nostris. Qu: de futuro exponens flieron. ait : 
Oblivioni tradentur priora mala, quia forsitan in 
futuro pristinadá conversationis memoria omnino 
delebitur, succedentibus bonis cternis, ne sit pars 
malorum, prioris angustie memorari. Sed hac et 
lis similia possunt accipi sic, ut non excludunt 
memoriam praecedentium malorum, sed ex ea mo- 
lestiam et lesionem amoveant. Non enim eorum 
memoría sanctos contristabit, vel eorum beatitudi- 
nem obfuscabit,sed gratiores Deo reddet. Unde super 
psalmum88 ait Greg.: Quomodo in eternum miseri- 
cordiasDomini chnit,qui miserie meminit?Quomodo 
autom plena beatitudo si memoria reatus mentem tan- 
git?Sed sepelafi tristium meminimus, et sani dolo- 
rum meminimus sine dolore ; et inde amplius Izti et 
gratisumus.Ex hisapparet quod si priorum malorum 
memoriam sancti habebunt in futuro, noneis tarhen 
eritad penam vel glorie derogationem,sed ad gratia- 
rum actionem.8i vero queritur utrum peccata qua fe- 
ceruntelecti,prodeant tuncin notitiam omnium sicut 
maladamnandorum omnibus eruntnota,non legi loo 


. 043 


expressum in Scripta. Unde nonirrationalibliter pu- 

tari potest peccata hio per poenitentiam tecta et de- 

leta, ille etiarn legi aliis,aliavero cunctis propalari. 
De his qui. viri repierentur. 

5.Queri solet utrum illi quos vivos inveniet Chri- 
stus, nunquam omnino riorituri sint,an ipso ter- 
poris punoto quo rapienturobviamChristo,ad immor- 
talitatem mira celeritate sint transituri. Non enim 
dicendum est fieri non posse ut dum peraerainsu- 
blime portentur,in illo spatioet moriantur et revivi- 
scant.AÁd hunc autem sensum,quo existimemus illos 
in parvo spatio et passuros morlem, et, accepturos 
immortalitatem.Apostolus nos urgere videtur,ubi di- 
Cit,1 Cor. 15:0mnes in Christo vivificabimur,Et alibi 
(ibidem):Quod seminas non vivificatur, nisi prius mo- 
riatur Curautemnuobisincredibile videaturillam mul- 
titudinem corporum inaere quodammodo seminari, 
atque ibi protinus immortaliter et. incorruptibiliter 
reviviscere,cum credamus in ictu oculi futuram re- 
. surrectionem,etin membra sine (ine victnratanta ve- 
locitate rediturum antiquissimorum cadaverum pul- 
verem?Sed vellem de his potiusaudire doctores.Si er- 
go sanctos qui reperientur Christo veniente viventes, 
eique obviam rapientur,crediderimus ineodem raptu 
de mortalibus corporibus exituros et ad eadem mox 
immortaliaredituros;nullas in verbis Apostoli patie- 
mur angustias,generaliteraccipientesillud quod dic- 
tum est, 1 Cor.15: Üümnes quidem resurgemus, scilicet, 
. tam boni quam mali ; sed non omnes immulabimur, 
. Scilicet,in solemnitatem resurrectionis.De hoc etiam 
Ambrosius ait,super illud:Quoniam ipse Dominus:In 
ipso raptu eorum qui vivi reperientur,morseritet re- 
surrectio,utanima quasi per soporem egressa decor- 

ore,eidem in momento reddatur.Contra vero, scri- 

ens ad Marcellam,Hieron. testari videtur, dicens, 
Epist.c.4,quosdam in fine seculi adveniente Christo 
non esse morituros,sed vivos repertosin immortali- 
tatem repente mutandos; horum autem quid verius 
sit, non est humani judicii definire. 

Quomodo intelligitur Christus judex vivorum et 

mortuorum. 

6. His autem adjiciendum est dupliciter intelligi 
quod dicitur Christus judicaturus vivoset mortuos, 
Aut enim vivi accipiuntur,quiin adventu ejus viri re- 
perientur, licet in raptu moriantur ; et mortui, qui 
ante decesserant ;vel vivi et mortui accipiuntur,jus- 
ti et injusti. (Aug. in Enchirid.,c. 55). 

uomodo omnes incorrupti. 

7. Cumque ex predictis sane credi valeat omnes 
resurrecturos,credendum est etium quod omnes re- 
. surgent incorrupti;non utique impassibiles,quia re- 
. probi mortem patientur etornam,sed sine diminuito- 
ne membrorum, omnia humani corporis habituri 
membra,nec tamen gloria ac spe impassibilitalis in- 


duentur. 
DISTINCTIO XLIV. 
.DE JETATE ET STATURA RESURGENTIUM. 

4.Solent autem nonnulli percontari et quererean 
in eadem etalcetstaturacorporisomnesresurrecturi 
sint.Quidam putaverunt omnesresurrecturos secun- 
dum mensuram etatis et sature Christi, ideo quia 
Apostolus ait, Ephes. 4 : Donec occuramus omnes in 
virum perfectum, in mensuram «aetatis et plenitudinis 
Christi.Sed hisverbis non eadem resurgentibus assi- 
guaLur statura,sed wetas.Omnesenim in eadem etate 
resurgent,in qua Christus mortuusest et resurrexit, 
cujuscumqueeetatis mortui fuerint. Virum autem po- 
guit, non ut distingueret sexum, sed ut significaret 
perfectionem virium quam tunc habebunt:sed non 
omnes eamdem staturam corporisobtinebunt.Unde 
Aug.,in lib. 22 de Civit. Dei, c. 1$: Non ait in men- 
suram corporis vel stature,sed etatis quia unusquis- 
que suam recipiet monsuram corporis,quam vel ha- 
buit in juvente, etiam si senex obiit,vel fuerat ha. 
biturus si ante est defunctus. /Etas vero erit illa ad 
quam pervenit Ghristus,acilicet juvenilis,ut circa30 
annos.Trigintaenim duorumannorumettirium men- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIBRI IY, DIST. XLIV. 


946 


sium erat etas Christi, in qua mortuus est,et resur- 
rexit.Non est autem fas dicere quod in resurrectione 
&ccedat corpori magnitudo,quam nechabuit hic,nec 
erat habiturus diu vivendo;nec majora corpora redi- 


gendasuntad modum dominici corporis.Periretenim 


multum de illis corporibus,cum nec periturus sitca- 

pillus,ut ait Dominus, Luce 21 : Capillus de sapite 

vestro non peribit. 

Quod. resurget quidquid fuit de substantia et natura 
corporis, el in eadem parte corporis. 

2. Non enim perit Deo terrena materies, de qua 
mortalium creatur caro ;sed in quemlibet pulverem 
cineremve solvatur,in qu ;slibet halitus aurasque dif- 
fugiat,et in quacumque aliorum corporum gubstan- 
tiam,velinipsa elementa vertatur;in quorumcumque 
etiamanimalium vel hominum cibum carnemquemu- 
tetur,illi anima in puncto temporis redibit,quze il- 
lam carnem primitus uthomo fieret,cresceret, viveret 
&nimavit.Ipsa ergo terrena materies qua discedente 
anima fit cadaver,non ita inresurrectionereparabi- 
tur,ut eaquedilabuntur etinalias atque aliasrerum 
species vertuntur, quamvis ad corpus redeant unde 
dilapsa sunt,ad easdem quoque corporis partes ubi 
fuerunt,redire necesse sit. Alioquin si capillus redit, 
queni tam orebra tonsura detraxit;si unguibus,quos 
toties depressit exsectio,immoderata et indecens co- 
gitantibus resurrectionem carnis,et ideo non creden- 
tibus,occurrit infirmitas.Sed quemadmodum sista- 
tua cujuslibet solubilis metalli igne liquesceret, vel 
contereretur in pulverem, vel confundereturin masg- 
sam,et eam vellet artifex rursum ex illius materia 
et quantitate reparare,nihil interesset ad ejua inte- 
gritatemn,qui particula materie cui memhro statue 
redderetur;dum tamen totum ex quo constituta fue- 
rat,restituta resumeret ; ita Deus, mirabiliter atque 
ineffabiliter artifex ,de toto quo caro nogtra extiterat 
eam mirabiliceleritate restituet,nec aliquid attinebit 
ad ejus redintegrationem, utrum capilli ad capillos 
redeant,et ungues ad ungues;an quidquid eorum pe- 
rierat, mutetur in carnem,etin partesalias corporis 
revocetur;curante artificis providentia ne quid inde- 
cens fiat.Indecorum quippe aliquid ibi non erit ;sed 
quidquid ibi futurum est,hocdecebit,quia nec futu- 
rnm est, si non decebit. (Aug., in Enchir., cap. 88. 
Hugo,lib. 2 de Sacramentis, parte 4, cap. 1 Iidem 
Aug., in Ench. c.90.) 

uod sancti sine omni deformitate resurgent. 

3.Hoc autem in corporibus sanctorum intelligen- 
dum est, de quibus consequenter adjungit Aug.,in 
eodem, erp. 91 : Resurgent ergo sanctorum corpora 
sine ullo vitio, sine ulla deformitate, sicut sine ulla 
corruptione, onere,difficultate;in quibus tanta facili - 
tas, quanta felicitas erit;propter quod et spiritualia 
dicta sunt,cum procul dubio corpora sint futura,non 
spiritus.Ex hisapparet quod una erit etasomnium 
resurgentium,scilicet juvenilis,statura vero,diversa, 
scilicet,quam quisque habuerat in juvenili etate, vel 
erat habiturus,si anteest defunctus.Nec de substan- 
tia de qua hominis caro creatur, aliqnid peribit;sed 
omnium particularum antedispersarum collectione 
redintegrabitur naturalis substantia corporis.Sanc- 
torum quoque corpora sine omni vitio fulgida sicut 
$0], resurgent, precisis cunctis deformitatibusquas 
hic habuerint. 
Si mali tunc habeant quas hic habuerintdeformitates. 

4.De reprobis autem queri solet an cum deformi- 
tatibuehic habitis resurgant.Hoc autem August.non 
asserit,sed dubium relinquit, ita inquiens,in Ench. 
c.2: Quicumque ab illa perditionis massa qua per 
Adam facta est, non liberantur per Christum,resur- 
gent quidemetiam ipsi,unusquisque cum suacarne, 
sed ut cum diaboloejusque angelis puniantur.Utrum 
vero ipsicum vitiis et deformitatibus suorum corpo- 
rum resurgant, quaecumque in eisgesta sunt,inqui- 
rendo laborare quid opus est?Non enim fatigare nos 
debet incerta eorum habitudo vel pulchritudo, quo- 
rum erit certa eL sempiterna damnatio.Ecce non defl- 


947 


nit, an tunc habeant deformitates quas hic habue. 
runt reproborum corpora. 
Quod non consumentur corpora qua tunc ardebunt. 

5. 8i vero queritur de corporibus malorum, quo- 
modo in igne ardeant et non consurmantur,August., 
de Civit.Dei,lib.21,cap 1 et3, variis exemplis astruit, 
et sempiternis ignibus eaardere,et non consumiiilla 
combustione,icut anima cujus presentia corpus vi- 
vit,et dolorem pati potest, mort autem non potest. 
Hoc enim erit tunc in corporibusdamnatorum,quod 
tunc esse scimus in animis omnium. 

Si daemones corporali igne cremantur. 

6. Queri etiam solet an demones corporali :gne 
Brdeant.Ad quod August.respondens ait,superGen. 
et de Civ. Dei,lib.21: Cur non dicamus(quamvis mi- 
ris, veris tamen, modis) etiam spiritus incorporeos 
posse pcena corporalis ignis affligi, si spiritus homi- 
numetiam incorporei,et nunc potuerunt includi cor- 
poralibus membris,et tunc poterunt corporum suo- 
rum vinculis insolubiliter alligari?Gehenna illa que 
Statum ignis et sulphuris dicta est, corporeis ignis 
erit,et cruciabit damnatorum corpora vel hominum, 
vel demonum:sed solidahominum,aerea demonum. 
Unus enim utrisque ignis erit,ut Veritas ait. De quo 
igne si queritur qualis vel ubi sit, Augustinus sic 
respondet,de Civit. Dei, l'b. 20, cap. 16. tgnis eter- 


nus cujusmodi sit,et in qua mundi vel rerum parte . 


futurus sit, hominem scire arbitror neminem, nisi 
forte cui Spiritus divinus ostendit. 
Si anima stne corporibus sertiunt ignem corporalem. 
7.Gum autem constet animasigne materiali in cor- 
poribus cruciandas, queri solet an interim antere- 
Burrectionem corporum anims defunctoruim repro- 
borum materiali igne crementur. De hoc Julianus, 
Toletans ecclesie episcopus,Greg.dicta secutus,dia- 
logo 4, cap. 18, ita scripsit: Si viventis hominis in- 
corporeus spiritus tenetur in corpore.cur non post 
mortem etiam corpore igneo teneatur?Teneri autem 
per ignem spiritum dicimus,ut in tormento ignis vi- 
endo atque sentiendo puniatur. Quod autem non 
80lum videndo.sed etiam expcriendo animaignistor- 
mentum patiatur, ex Evangelio colligitur. Le. 16, 
ubí Veritatis voce dives mortuus dicitur in inferno 
. Sepultus; cujus anima,quod in igne teneatur, insi- 
nuat,cum Abrahamdeprecaturdicens: Mitte Laxarum 
ut intingat extremum digiti sui in aquam,ut re[rigeret 
linguam meam,quía crucior tn hac flamma.Dum ergo 
ecatorem divitem damnatum inignibus Veritas per- 
ibet,quissapiens reproborum animasteneri ignibus 
neget ?Precipue,cum humanam animam corporissi- 
militudinem habere doceat August.,ita inquiens,su- 
per Gen..lib.12,c,33:Profiteri animam habere posse 
similitudinem corporisetcorporalium omnino meimn- 
brorum quisquis renuit,potest negare animam esse 
qua in somnis videt vel ambulare se.vel sedere, vel 
huc atque illucgressu vel ctiam volatu ferrizbocsine 
quadam similitudine corporisnon fit. Proindesi hanc 
similitudinem etiam apud inferos gerit,non corpora- 
lein, sed corpori eimilem,ita etiam in locis videtur 
esse non corporalibus,sed corporalium similibussive 
in requie,sive in doloribus.In Cassiani etiam volu- 
minibus legiturquod non sintotios?, neque oihil sen- 
tiant, cum dives illeiu inferno se flamma cruciari 
clamet, Ünde probatur animas defunctorum non 80- 
lum suis sensibns non privari.sed necistisaffectibus, 
scilicet, 8po, tristitia, gandio ac me'u carere; et ex 
his que sibi in illo generali examine reservantur, 
eas quedam jam incipere pregustare. 
De abortivis fibus ei monstris. 

8. Illud etiam investigari oportetsi abortivi feetus 
et monstra resurgent,et qnalia.De quo August.ita ait, 
in Enchir., cap. $5 : Occurrit de abortivis faitibus 
quasstio,qui jam nati suntinuteris matruin,sed non 
Ita ut jain possint renasri.Si enim resurrecturos eos 
dixerimus,de his qui jaui formati sunt tolerari potest 
utcumque quod dicitur.Informes vero quis non pro- 
clivius perire arbitretur, sicut semina que concepta 


PETRI LOMBARDI. 


018 


non fuüerunt?Bcrupulose quidem inter doctores queri 
8c disputari potest,quando incipit homo in utero vi- 
vere,an sit quedam vita occulta que nondum moti- 
busviventis appareat.Negarieniin vixisse puerperia, 
quaideo meuibratiin exse^antur,utejicianturex ute- 
ris pregnautium,ue maires etiam,si mortua ibi re- 
linquantur, occidant, impudentia nimia videtur. Ex 
quo autem incipit homo vivere, ex illo utique jam 
mori potest;mortuus vero,ubicumqueilli potuitinors 
evenire, quoinodo ad resurrectionein non pertineat 
reperire nequeo.Neque enim et monstra que nascun- 
turetvivuut,quantuimlibet cito moriantur,autresur- 
rectura negabuntur, aut ita resurrectura credenda 
sunt.sed potiuscorrectaeorum emendataque natura. 
Absit.enim utillum bimeimbrem,quem nupcr natum 
in Oriente fratres tidelissinitquieum viderunt retule- 
runt, et sanctus liieron.scriptum reliquit, ut unum 
hominem duplicem,uc non potiusduos quod futurum 
erat,si gemini nascerentur, resurrecturos existimie- 
mus. lta et cetera que nimia deformitate monstra 
dicuntur,ad bumane nature figuram in resurrec- 
tione revocabuntur (ibid., c. 87). 


DISTINCTIO XLV. 
DE DIVERSIS ANIMARUM RECEPTACULIS. 


1. Praeterea sciendum est quod omnes anime,ut 
ait Auguat., super Joan., tract. 49, cum de hoc se- 
culo exierint, diversas habent receptiones : bon: 
habent gaudium,male vero tormenta.Sed cum facta 
fuerit resurrectio,et bonorum gaudium ampliuserit, 
et mulorum tormenta graviora,quando cum corpore 
torquebuntur. Ex his ostenditur quod majuserit gau- 
dium sanctorum in resurrectione et post, quam luerit 
ante ;et quod diversa receptacula habebunt anime 
sanctorum. De quibus idem August. ait, de Verb. 
Apost.: Tempus quod inter hominis mortem et ulti- 
mam resurrectionem interpoaitum est,animas abdi- 
tis receptaculis continet,sicu, unaquieque digna est 
vel requie, vel erumnuu, pro eo quod sortita esL in 
carue dum viveret. 

De su[fragiis defunclorum: 

2. Neque neganduin est,ut ait August.,in Enchir. 
c.i9,delunctorumanimas pietate suornm viventium 
relevari.ouin proillissacriticium Mediatoris otfertur, 
vel eleemosyna liunt in Ecclesia.Sed heceis tuntui 
prosunt,qui,cum viverent,hac sibi ut postea possent 
prodesse meruerunt. Est enim quidain vivendi uiw- 
dus nec tam bonusut non requirat ista post mortem, 
nec tan malus ut ei non prosint ista quidquam. Est 
vero talis in bono,ut ista nun requirat; et est rursus 
talis in nialo,ut nec his valeat,dum ex hac vita trans- 
ferit, adjuvari. Quocirca hic omnemeritum compa- 
ratur,quo possit post hanc vitam quispiam gravari 
vel rolevari.Nemo autem speret quod hic neglexit, 
cum obierit, apud Deum promereri. Non ergo ista 
qus pro defunctis conimendaudis frequentat Ecclesia 
illiapostolicie sunt adversa sententie qua dictum est, 
Rom.14:Ümnes stabimus ante tribunal Christi, ut re- 
feratunusquisquesecundumea qu : percorpusgessit 
scilicst,bona vel mala ;quia etiam hoc meritum 8ibi 
quisque,cum in corpore viveret, comparavit,uL pos- 
gint et isLo prodesse,non enun omnibus prosunt. kt 
quare?Non nisi propter difTerentium vite,quam quis- 
que gessiL in corpore.Cum ergo sacrificia, sive alla- 
ris,sivequarumcuniquealiurumeleemosynarum,pro 
baptizatis omnibus ufferuntur,pro valde bonis, gra- 
tiarum actiones sunL;pro uon valde maiis sunt propi- 
liat iones.Sed pro valde malisetsi nullasunt adjumen- 
ta murtuurum,tamen qualescumque virum consola- 
tionessunt. Quibus vero prosunt, vel adhoc prosunt 
ul sit plena remissio,vel certe uttolerabilior sit ipsa 
damnatio. Oratioifibusergo sancta Ecclesise, et sa- 
crificio galutariet eleemosynis quie pro eorum spiriti- 
bus otferuntur,non est dubium mortuosadjuvari, ut 
cum eis misericordiusagatLur a Domino,quam eoruui 
peccata meruerunt. Hoc eniin à. Patribus tradituin 
tota observat Ecelesia,ut pro eis qui in communione 


949 


corporis et sanguinis Domini defuncti sunt, cum ad 
ipsum sacrificium loco suo commemorentur, oretur, 
ac pro illis quoque id offerri commemoretur.Non est 
ergo ambigendum ista prodesse defunctis,sed talibus 
qui ita vixeruntante mortem, ut possint eis heec utilia 
esse post mortem. Nam qui sine fide sperante per 
dilectionem, ejusque sacramentis. de corpore exie- 
runt, frustra illisa suis hujusmodi pietatis officiaim- 
penduntur;cujus,dum hic essent, pignore,caruerunt, 
non misericordiam sibi thesaurizantes,sed iram.Noa 
ergo mortuis nova morita comparantur, cum pro eis 
aliquid boni operantursui,sed corum precedentibus 
consequentia ista redduntur. Nam istam quisque fi- 
niens vitam, nisi quod in ea meruerit, non poterit 
habere post eam. Écce quibus et qualiter prosunt 
illa quz pro defunctis frequentat Ecclesia. Medio- 
criter malis suffragantur ad ponm mitigationem ; 
mediocriter bonis ad plenam absolutionem ; qui 
non habent tante perfectionis merita, ut non indi- 
peat juvari per pauperes quorum est regnum ca- 
orum, quos sibi fecerunt amicos de mammona ini- 
quitatis ; quorum tanta est perfectio, ut his adju- 
toriis non indigeant : quales sunt apostoli et mar- 
tyres. Ut enim ait August. : Injuria est pro marty- 
re orare in Ecclesia, cujus nos debemus orationibus 
commendari; pro aliis autem defunctis oratur. 
(August., in sermone de Verbis Apostoli, et in Glos. 
super illud 1 Thess. 4, c. Nolumus vos.) 
De officiis sepultura. 
3. De pompis vero exequiarum, idem August. ita 
- dicit: Pompafuneris, agmina exequiarum ;sumptuo- 

sa diligentia sepulture, vivorum sunt qualiacumque 
solatia,non adjutoria mortuorum.Quia si aliquid pro- 
destimpio sepulcra protiosa,oberit pio vilis, vel nulla. 
Preclarasexequiasin conspectu hominum purparato 
illi diviti exhibuit turba famulorum ; scd multo cla- 
riores in conspectu Domini,ulceroso illi pauperi mi- 
nisterium exhibuit angelorum, qui eum extulerunt 
non in marmoreum tumulum, sed in Abrahae gre- 
mium. Sit tamen cura mortuos sepeliendi, et sepul - 
' era construendi,quia hzc in Scripturis sanctis inter 
bona opera deputata sunt ; nec solum in corporibus 

atriarcharum aliorumque sanctorum,sed etiam in 
ipsius Domini corpore qui ista fecerunt,laudati sunt. 
Impleant igitur homines erga suos officia postremi 
muneris, et sui humani lenimenta maeroris. Verum 
illa que adjuvant spiritus defunctorum, scilicet 
oblationes, orationes,multo observantius procurent. 
(In sermone de Verbis Apost., et de Civ. Dei, lib. 1, 
c. 12; ct in lib. de Cura pro mort. gerenda, cap. 2.) 
Dec duobus aque bonis, quorum alter plura post mor- 

tem habet auxilia. 

4. Solet moveri questio de duobus,uno divite, al- 
tero paupere,pariter sed modiocriter bonis,qui pre- 
dictis suffragiis indigent, et meruerunt pariter post 
mortem juvari ; pro altero vero, id est, pro divite, 
speciales et communes fiant. orationes, multeque 
eleemosynarum largitiones ; pro paupere vero non 
fiunt nisi communes largitiones et orationcs.Queeri- 
turergoan tantum juvetur pauper paucioribus subsi- 
diis, quantum dives amplioribus. Si non pariter ju- 
vatur, non eiredditur secundum merita.Meruit enim 
pariter juvari, quia pariter boni extiterunt.Si vero 
tantum suffragii consequitur pauper, quantum di- 
ves, quid contulerunt diviti illa specialiter pro eo 
. facta ? Sane dici potest, non ei magis valuisse gone- 
raliaet specialia,quam pauperi sola generalia suffra- 
gia. E! tamen prof'uerunt diviti spreialia,non quidem 
ad aliud vel majusaliquid,sed ad idem ad quod genc- 
ralia,ut ex pluribus et diversis causis unum perci- 
peretur emolumentum. Potest tamen dici aliter, illa 
plura subsidia contulisse diviti celeriorem absolutio- 
nem,non pleniorem.(In scrm,de VerbisApost.,lib.1.) 
Quibus suffragiis juvabuntur mediocriter boni, qui in 

fine invenientur. 

5. Sed iterum queritur de aliquo mediocriter 
bono,qui talibus indigens suffragiisin ipso consum- 


SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. — LIB. IV. DIST. XLV. 


950 


mationis articulo cnm reliquis migrabit, si salvus 
fuerit : pro eo non oflertur ulterius sacrificium,vel 
oratio, vel eleemosyna ; nec habebat tante perfec- 
lionis merita,que his suffragiis non egerent, num- 
quid ergo salvabitur ? Existimo eum quasi per ig- 
nem transeuntem, salvari meritis et intercessioni- 
bus celestis Ecclesie, quce pro fidelibus semper 
intercedit voto et merito, donec impleatur Christus. 
Qvomodo sancti glorificati audiunt preces. supplican- 
tium ; et quomodo intercedunt pro. nobis ad. Domi- 
num. 
6.Sed forte queris numquid preces supplicantium 
sancti audiunt, ct vota postulantium in eorum noti- 
tiam perveniunt. Non est incredibile animas sancto- 
rum, qua in abscondito faciei Dei veri luminis illu- 
stralione laetantur, in ipsius contemplatione ea que 
foris aguntur intelligere, quantum vel illis ad gau- 
dium, vel nobis ad auxilium pertinet. Sicut enim an- 
gelia, ita et sanelis qi Deo assistunt, petitiones no- 
sir innotescunt in Verbo Dei,quod contemplantur. 
Unde et dicuntur angeli orationes et vola nostra of- 
ferreDeo; nonquiaeum doceant, sed quiaejus volun- 
tatem super eis consulunt.(Hug., de Sacram., lib, 2, 
port. I6, c. ult.) Unde Aug., in lib. de Orando ad 
eum: Angelis,qui suntapud Deum, innotescunt pe- 
titiones nostre, ut quodammodo offerant Deo, et de 
his consulant ; et quod Deojubente implendum esse 
cognoverint,hoc nobis evidenter vel latenter repor- 
tent.Unde et angelus hominibus ait, Tobie 12 : Cum 
orarelis, oralionem vestram obtuli Deo. Ad omnia qui- 
dem seiendo sufficit Deo sua perfectio; habet tamen 
nuntios, id est, angelos, non quiei que nescit an- 
nuntient (non enim sunt ulla qua nesciat,) sed bo- 
num eorum est de operibus suis ejus consulere ve- 
rilatem;ethoc est quod ei dicuntur nonnullanuntiare, 
non ut ipse ab eis discat, sed ut ab eo ipsi per Ver- 
bus ejus sine corporali sono nuntient etiam quod vo- 
luerit.ab eo missi ad quos voluerit,totum ab illo per 
illud Verbum ejus audientes, id est, in ejus veritate 
invenientes, quid sibi faciendum, quibus et qaando 
nuntiandum sit (in lib.15 de Trin., c. 13.) Nam et 
nus orantes eum, non eum docemus, quia novit (ut 
ait Verbum ejus) Pater vester qui vobis necessarium 
sit priusquam petatis ab eo. Nec ista ex parte cogno- 
vit ; sed l'utura omnia temporalia, atque in eis etiam 
quid et quando ab illo petituri fueramus ; et quos et 
equibus rebus velexauditurus, vel nonexauditurug 
esset, sine initio ante prescivit.Non ergo dicitur an- 
gelus orationes nostras offerre Deo,quasi Deus tunc 
noverit quid velimus et quo indigeamus ; qui omnia 
antequam fiant,sicut et postquam facta sunt, novit ; 
sed quia necessehabet rationaliscreaturatemporales 
causas ad eternam Veritatem referre, sive petendo 
ui4 erga se fiat, sive consulendo quid faciat. (Aug., 
ibid,continue,et inlib.deGratia novi et veteris Test., 
et super illud. Phil. c. Gaudete. ) 
Quod. diclum est de angelis attribuit sanctis animabus. 
7. 8 autem angeli a Deo per Verbum ejus discunt 
petitiones nostras, et quid de his implendum sit, et 
quid non,cur noncredamus et animas sanctorumDei 
faciem contemplantium,in ejus veritate intelligere 
preces hominum,etqua implenda sint vel non?Inde 
est quod Deus dicitur exaudire preces quorumdam, 
nonsolum quandoeffectui mancipat,sed etiam quando 
innotescit curie angelorum etsanctarum animarum 
quid inde futurum sit vel non; etquod cognoscunt in 
ei voluntate esse,volunt etipsi.Ádeo enim snperne 
voluntati addicli sunt,ut nihil preterejus voluntatem 
queant velle.Interceduntergo adDeum pro nobis san- 
cti,et merito,dum illorum merita suffraganturnobis, 
et affectu, dum vota nostra cupiunt impleri; quodta- 
men non faciunt,nisi in voluntateDei implenda didi- 
cerint.Oramus ergo ut intercedant pro nobis, id est, 
ut merita v orum nobis suffrageutur,et ut ipsi velint 
bonum nostrum,quia eis volentibus Deus vult,et ita 
fiet. Ex premissis constat quod cum quibusdam mi- 
sericordiisagitDeus quam eorum peccata meruerunt. 


031 
acilicet, eum mediocriter malis, qui sufffagiis Ec- 
clesie juvantur. 


DISTINCTIO XLVI. 
61 VALDE MALIS DETUR MITIGATIO POENAE. 


1. Sed queritur hic de valde malis, utrum et ipsi 
in aliqua penarum mitigatione Dei misericordiam 
gentiant, ut minus quam meruerint puniantur. Qui- 
dam autumant cos nullam revelationem pone habi- 
turos;quod confirmant Jucobi uuctoritate dicentis,c. 
2: Judicium sine misericordia fiet illi qui non [fecit mise- 
ricordium.Aug.etiam,super octonarium, 19 Matth.5, 
ait : Misericordia hic, judicium in futuro.Idem distin- 
guens quomodo omnes vis Domini sint misericordia 
ei veritas,ait:Erga sanctos,omnes vie Dei misericor- 
dia ; erga iniquos,omnes veritas : quia et in judican- 
do subvenit,et ita non deest misericordia ; et in mise- 
rando id exhibet quod promisit,ne desit veritas.Erga 
omnes uutem quos liberat et condemnat, omnes viae 
sunt misericordia et veritas; quia ubi non miseretur, 
vindictae veritas datur.Dicensubi non miseretur,dat 
intelligi aliquid a Deo fieri, ubi ipse non miseretur. 
Sed his occurrit quod ait Cassiod. super psal. 50, lo- 
quens de misericordia et pielate Dei : Hv due,inquit, 
res judicio Dei semperadjuncte sunt.Ergoetin puni- 
tione malorum non est justitia sine misericordia. 
Idem, super psal.100,de judicio et misericordia ait : 
Hlc duo mutua societate sibi junguntur. In his bre- 
viter omnia opera Dci includit. August. quoque, in 
Ench., respondens illis qui reproborum supplicia fi- 
nem habitura contendunt ita illorum repellitopinio- 
nem, asserens reprobos perpetuo puniendos, ut eo- 
rum supplicia mitigari aliquatenus non neget.Frus- 
.Ara,inquit,nonnulli eternam dumnandorum penam 
et cruciatus sine intermissione perpetuos humano 
miserantur affectu, atque ita futurum esse non cre- 
dunt ; non quidemScripturis adversando divinis,sed 
pro suo motu dura queque molliendo, ct leviorem 
ectendo sententiam ; que putant in eis terribilius 
esse dicta quam verius.Non enim (inquiunt) ablivis- 
celur misereri Deus,aut continebit in sua misericordias 
suas, psul.76.Hoc quidem in psalmo legitur ; sed de 
his intelligitur qui sunt vasa misericordizP. hom. 9, 
uia etipsi non pro meritis suis,sed Deo miserante 
e miseria liberantur. Aut si hoc ad omnes existi- 
mant pertinere,nonideo necessecst ut damnationem 
opinentur finiri posse corum de quibus dictuin est, 
atth. 25 : Jbunl hi in supplicium arternum ; ne. hoc 
modo putetur habitura finem felicitas eoruin de qui- 
bus e contrario dictum est: Justiautem in vitam :xter- 
nam.Sed panas damnatorum certis temporibns exi- 
stiment (si hoc his placet) aliquatenus mitigari. Et 
8ic quippe intelligi potest manere ira Dei. in illis, id 
est,ipsa damnatio.H:ec enim vocatur ira Dei,non di- 
vini animi perturbatio, ut in ira sua, id cst, manente 
ira sua, non contincat miserationessuas,non aeterno 
gupplicio finem dando,sed lcvamen adhibendo vel in- 
terponoendo cruciatibus ; quia nec psalinus ait ad fi- 
niendam iram suam, vel post irai suam,sed in ira 
: gua.Quee si sola esset, alienari a regno Dei, el carere 
magna multitudine dulcedinis Dei, tam grandis ta- 
men est poena, ut et possint nulla tormenta que no- 
vimus comparari ; si illa sit elerna, ista autem sit 
quamlibet multisseculislonga.Manebitergosine fine 
mors perpetua damnatorum ; et ipaa omuibus erit 
. communis, sicut inanebit cominuniter )mnium vita 
ieterna sanctorum. Ecce ita asserit hic penas repro- 
borum non esse finiendas, quod non iinprobat,si di- 
catur eorum supplicio aliquod levamen adbiberi. 
Unde non incongrue dici potest Deum, clsi juste id 
possit,non omnino tantum punire malos in futurum 
quantum meruerunt ; sed eis aliquid,quantumcum- 
que muli sint, de poena relaxare. 

. Determinat praemissas auctoritates. 

2 Quod ergo dictum est judiciumsine misericordia 
fieri 1i qui nun fecit misericordiam, ita intelligi po- 
test, quod judicium dumnautionis fiet illi qui non fecit 
misericordiam, pro eo quod fuitsine misericordia. Vel 


PETRI LOMBAHDI. 


953 


flet judicium et sine misericordia liberanteet sal van- 
te, qui tamen in aliqua pene allevatione misericor- 
diam Dei sentict 1ta,cum dicitur misericordia hic, ju- 
dicium in futuro,non negaturquin in futurosit mise- 
ricordis elfectus,ct in electis, qui per misericordiam 
ab oinni miseria liberabuntur,et in reprobis,qui mi- 
nus quam meruerint cruciabuntur.Bed his non sine 
causa dicitur fleri Dei misericordia,et judicium in fu- 
turo, quia et hic multis modis miseretur Deus, qui- 
busnon miserebitur nunc. Vocatenim Deus nunc pec- 
catores et justilicat,quod tunc non faciet ; et tunc 
reddens singulissecundum merita sua, manifeste ju- 
dicabit, qui nunc occulte judicat.Cujus occultum Ju- 
dicium/utaitAug.)intclligitur poena qua quisque vel 
exercetur ad purgationein,vel admonetur ad conver- 
sionem ; vel, si contemnit, exceecatur ad damnatio- 
nem.Occultum ergo judicium Dei pena dieitur, qua 


. judicat purgando, convertendo, vel excecando Judi- 


ciu quoque Dei interdum appellantur dispensationes 
ejus de omnibus rebus. Unde, Rom. 11: Quam in- 
comprehensibilia sunt judicia ejus !Et psalm. 35 : Ju- 
dicia ejus abyssus multa. Judicium autem quo in fu- 
turo judicabit, intelligitur sententia judicis, qua ven- 


. tilabitur area, id est, dividentur localiter boni a ma- 


lis ministerio angelorum, et isti in vitam ducentur, 
illi in supplicium mittentur, qui nunc simul mixti 
gunt. 

De justitia et misericordia Dei. 

3. Sed quomodo justitiam Dei »t pietatem, id est, 
misericordiam, supra Cassiodorus duas esse res di- 
xit,que semper adjuncta sunt judicioDei ?Justitia e- 
nimDei et misericordiu non due ressunt,sed una res, 
id est, una divinaessentia est, sicut supra pluribus 

: auctoritatibus ostensum est ; quia non est Deo aliud 
esse misericordem quam misericordiam ; nec justum 
guam justitiam ; sed idem prorsus. Nec aliud est ci 
esse misericordem quam justum, vel misericordiam 
quam justitiam ; sed omninoidem,quia non denomi- 
native,sed essentialiter hiec deDeo dicuntur.Cur ergo 
dicitScriptura de operibus Dei, quedam esse miseri- 
cordi, quedam justitia ? Si enim justitia Dei,mise- 
ricordia est, quecumque suntopera misericordia, 
esse videntur justitiz, ct e converso. His responderi 
potest sic : illis locutionibus quibus hujusmodi ope- 
ruin fiunt distinctioncs,utalia misericordie, alia jus- 
titim,alia bonitali attribuantur,non diversitas subja- 
centis id est,rei,his vocabulis significateexprimitur, 
sed varietassensuumecte(fectuurnin creaturis mons- 
tratur.Cum enim diciturDeus justus vel justitia, es- 
sentia divina praedicatur ; et etiam quod ipse sit dis- 
tributoret judex meritorum intelligi datur.Itaet cum 
dicitur mitericors,essentia divina predicatur, et in- 
super quod ipse sit miserorum liberator intelligi da- 
tur.Similiter cum dicitur bonus,essentia divina pre- 
dicatur. Et cutn dicitur Deus, etinsuperauctor om- 
nium bonorutn ostenditur.Itaetcum diciturDeus.es- 
sentiadivina preedicatur,et ipsetiinendus ostenditur. 
Indeergoquaedam opera misericordie ,quedamjusti- 
tie dicuntur.non quindivina essentib hac el illa ope- 
retur,et quiu-hec ct illa sint opera divine essentia. 
que dicitur misericordia et justitia;sed quia quedam 
sunt quibus ostenditur judex et &quus distributor, 
quadam quibusostenditurmiserator,Misericors enim 

icilurin natura, niseratorinexhibitione. Et in qui- 
busdam operibus dicitur effectus esse misericordis, 
iu quibusdarn elfectus justitia: ; non quod aliud effi- 
ciat justitia.aliud tuisericordiaDei,si ad essentiam re- 
ferus ; sed quia ex quibusdam effectibus intelligitur 
judex, ex quibusdam miserator, vel, ut quibusdam 
placet. justuset misericors.Sed secundum hococcurrit 
quiestio,quomodo ex aliis ostendaturjustus,et exaliis 
misericors,cumsitidem et essejustum et esse miseri- 
cordem?Sienim secundum eamdem rationem dicitur 
justus et misericors, ex eo opere quo intelligitur jus- 
tus.intelligitur misericors, eteconverso.Sed dixi su- 
pra quia,cum diciturDeus justusetinisericors,ita ea- 
dem d:vina essentia signilicatur, et secundum eam 
idem predicatur,utetiam quedam diversa intelli- 





953 


ligimusenim per hoceum esse miseratorem etjustum 
judicem.Quod evidenterOrig.ostendit dicens: Omnia 
que Dei sunt,Christus est ; ipse sapientia ejus,ipse 
fortitudo, justitia,sanctitas, ipse prudentia, ipse ve- 
ritas.Sed cum unum sit in subj ;centi,pro varietate 
sensuum diversis nuncupatur vocabulis. Aliud 
enim significat sapientia, aliud justitia. Quando 
enim sapientia dicitur,disciplinis te divinarum hu- 
manarumque rerum instruere intelligitur ; quando 
justitia,distributor vel judex meritorum insinuatur. 
Ita et prudent'a cum dieitur, doctor et demonstra- 
tor bonarum vel malarum rerum, vel neutrarum 
intellfgitur. 

Auctoritatibus probat quedam  justitize, alia, miseri- 

diz, alia bonitati attribui. 

4. Quod autem quidam opera misericordiz,qua- 
dam justiti»,qu:edam bonitati attribuantur,in Scri- 
pturis facile est reperire.Et de misericordia quidem 
et justitia manifestum est; de bcnitate vero et mi- 
sericordia amplius latet. Sed August. docet, super 
psalm 135,illa opera proprie ad misericordiam por- 
tiuere,quibus aliqui a miseria liberantur.Ad bonita- 
tem vero non solum illa,sed facturam et gubernatio- 
nem naiuralium,ita dicens: Ad misericordiam per- 
tinet,quod a peccatis mundat,et de miseria liberat; 
ad bonitatem vero,quod colum et terram,et omnia 
valde bona creavit ut essent. Idem,super psalm.32 : 
Colinon indigent misericordia,ubi nulla est miseria; 
et in terra hominis abundat miseria, et superabun- 

: dat Di misericordia. Miseria ergo hominis ct miso- 
ricordia Dei plena est terra,non coli, qui non indi- 
ent misericordia, indigent tamen regente Domino. 
mnia enim indigent Domino, et misera, et felicia, 
quia sine illo miser non sublovatur, felix non regi- 
tur.Item alibi, super illud :Secundum misericordiam 
(uam memento mei lu: Misericordia est erga mise- 
ro8, bonitas erga quoslibet. Interdum tamen misc- 
ricordia large accipitur ut bonitas. 
- Quomodo universe viae Domini dicuntur. misericordia 
et veritas. 

5. Post hec considerari oportetex quo sensu uni- 
verse vi» Domini dicuntur misericordia et veritas. 
Hoo multiplicem recipitexpositionem.Univeraxeuim 
vie Domini misericordiaet veritas quibus ad nos ve- 
nit,ut ait August. «uper psal. 2& intelliguutur duo 
adventus: primus in quo manifestam el multiplicetu 
misericordiam nobis exhibuil; et secundus,in quo re- 
quirendo merita justitiam exhibebit. Universa etiam 
vie Domini,id est,quibus ad Dominum ascendimus, 


suntjustitia,quaa malodeclinamus ; et misericordia, 


quabonum facimus.In his enim duobusotmnebonum 
meritum includitur. Sed cum superius Cassiod , ad 
psal.100,dixerit in his duobus omnia opera Dei in- 
cludi,merito queri potest an in omni opere Domini 
hecduo mutuo sibijungantur. Quibusdam placuit 
non inomniopere Domini hiec duo concurrere,secun- 
dumeflfectam dico; nam secundum essentiam non di- 
viditur misericordia a justitia, sedunum est. Verum 
secundum effectum nonin omniopere Dominidicunt 
esse misericordiam et justitiam,sed ia quibusdam fa- 
tenturtantum misericordiam,in aliisjustitiam, atque 
in aliis misericordiam et justitiam. l'atentur tamen 
Dominum omnia que fecit, misericordiier agere et 
juste:referentes rationem dicti ad Deivoluntatem quae 
justitiaest,et misericordia,non ad effectus misericor- 
diseotjustitie,qui sunt inrebus. Aliis autem videtur 
quod sicut dicitur Deus omnia opera sua juste facere 
et misertoorditer, ita concedendumsit inomni opere 
Dei justitiam esse et misericordiam, id est, clemen- 
tiam, secundum effeetum vel signum, quia nullum 
opus Deiestin quononsit effectus vel signum mquita- 
tisetclementiz, siveoccult», siveaperte. Aliquando 
enim manifesta est clementia sive benignitas, et oc- 

- eulta equitas, aliquando e converso. 

DISTINCTIO XLV I. 

ll - DE SENTENTIX JUDICII. 
1. Solet etlam queri : Qualiter dubitur judicii sen- 


SENTENTIARUM LIRaI QUATUOR. — LIB. IV, DIST. XLVII. 


954 
tentia?Bed non est perspicuumid explicare.Non enim 
Scripturaapertedefinitan voceilla proferatur, Matth. 
23: Venite, benedicti,et :Ite,maledicti; an virtute judicis 
ita flet,conscentiis singulorumattestanlibus,utmodo 
dicitur futurum ut judicis potentie ellectusipsius di- 
ctione siznilicetur. llla eliam,ibid.: Esurivi,et non de- 
distis mihi manducare,et hujusmodi, magis conscien- - 
tiis exprimenda plurimi putant quam verbis, quia 
Apostolusin momentoetin ictu oculi mysterium con- 
sumtimandum tradit. Sed illud ad resurrectionis sta- 
tum tantum referunt,non ad judicium, qui alii judi- 
cii sententiam, et malorum increpationes, et bono- 
rum premia verbis exprimenda asserunt. 

Quod judicabunt sancti, et quomodo. 

2.Non autem solus Christus judicabit, sed et sancti 
cumeo judicabuntnationes. Ipse enim apostolis ait, 
Matth.19 : Sedebitis et vos super duodecim sedes ,judi- 
cantes duodecim tribus [srael.Nec est putandum quod 
duodecim apostolis tantum hoc promiserit Christus. 
Ubi enim scdebit Paulus, qui plus omnibus luboravit, 
si non ibisedebunt nisi duodecim?Per duodecim ergo 
gedes perfectio tribunalis,id est,universitas judican- 
tium intelligitur,scilicet, omnes perfecti, qui relictis 
omnibus secuti sunt Christum.Per duodecim tribus, 
universitas judicandorum.Judicabunt vero eos sunc- 
ti,non modo cooperatione,sed etiam auctoritate et po- 
testate. Unde, psal. 149 : Gludii ancipites in manibus 
eoruin,id est,sontentia de bonis et malia in potestate 
eorum. Si vero queritur, qua erit eorum potestas 
vel auctoritas in judicando, puto non ante posse sciri 
quain viceatur.nisi divinarevelatione quis didicerit. 

De ordinibus eorum qui judicandi erunt. 

3. Erunt autem quatuor ordines in judicio. Due 
quippesuntpartes:electorum,scilicet,etreproborum, 
ut Greg. in Moralibusait, super Job., lib. 26, c. 24. 
Sed biniordines eisdem singulis partibus continen- 
tur.Alii enim judicantur,et pereunt;alii non judican- 
tur,et pereunt:alii judicantur,et regnant; alii non ju- 
dicantur et regnant.Judieantur et pereunt quibus do- 
minica inclamatione dicetur, Matth. 25 : Esurivi, et 
non dedistis mihi manducare, etc.Non judicantur, et 
pereunt,quibus Doininus ait,Joan.3 : Qui non credit, 
juin judicatus est Eoruin enim damnatio toti Ecclesiae 
not est,et certa; et ideo dieuntur tunc non judicari, 
quia ud conspectum districti julicis cum aperta da- 
minnatioue sua intidelilatis aecedent.Qui vero profes- 
sionem lidei sine operibus habent, judicabuntur,et 
peribunt, id est, redurguentur ut pereant. Qui vero 
nec (idei sacramenta tenuerunt, increpationem judi- 
cisin se fieri non audient, quia infidelitatis sue tene- 
bris proejudicati,ejus quemdespexerant invectione re- 
dargui non merentur. [lli autem saltem verba judicis 
audient, qui ejus fidem saltem verbotenuerunt. llli 
autem in dumnationesua eterni judicis nec verba per- 
cipient, quiejusreverentiarmn nec verbo tenusservare 
voluerunt; etideo illi judicandi,sed isti non judicandi 
dicuntur. Ex electorum vero parte alii judicantur, et 
regnant, scilicet, quivite maculaslacrymistergunt, 
eLeleemosynarumsuperinductioncoperiunt ; quibus 
judex veniensin dextraconsistentibus dicet : Esurivi, 
ei dedistis mihi manducare.Alii autem non judicantur, 
et regnant, quietiam peacepta legis perfectionis vir- 
tutetranscendunt,quianon hocsolum quod lex preci- 
pit,implerecontenti sunt,sed etquod ad perfectionem 
consulitur, implere student. De quibus Propheta ait 
(Isai., c. 3) : Dominus ad. judicium veniet. cum sena- 
toribus populi sui. Et Salomon do Ecclesie sponsolo- 
quens,ait, Prov. ult. : Nobilis in portis vir ejus, quando 
sederit eum senatoribus terrae. Et. Job ait, c. 36 : Non 
salvat. ànpios, eb pauperibus judicium tribuit. Hi ergo 
recte sub generali judicio non tenentur, sed judices 
veniunt,quia et prieeepta generalia vivondo vicerunt, 
et omnibus relictis Christum secuti sunt. Recte pau- 
peribusjudicium tribuit,qui quanto huic mundo ma- 
gna humilitatedespecti sunt, tanto tunc majori cul- 
mine potestatis excrescent.De talibus dicitur, Apec.3: 
Qui vicerit, dabo ei sedere mecum in throno meo : sicut 


555 PETRI LOMBA iDI. 956 


el ego vici,el sedi cum Patre meo tn throno ejus. Vincens 
Dominus,cum Patre in throno sedit, quia post pas- 
sionis certamen et resurrectionis palmam,quod- Pa- 
tri esset equalis omnibus claruit.Nobis vero in tbro- 
noFiliisedere, estexejusderm Filii potestate judicare. 
Quia enim judicandi principatum ex ejus virtute por- 
cipimus,quasi in throno ejus residemus.Ex his appa- 
ret quod etiam perfectiores sancti eum Christo judi- 
cabunt potestate ; et quare quidam dicuntur judi- 
candi, alii non judicandi. 
Dc ordine judicii, et ministerio angelorum. 

4. Cum autem in Evangelio legatur quod Dominns 
mittetangelos suos qui colligent de regno ejusomnia 
scandala, et mittentiniquos in caminum ignis ; et 
item, Matth. 13: Ezibunt angelt,et separabunl malos 
de medio justorum, et mittent eos. in caminum ignis ; 
et item, Matth., 24: Miltet angelos suos cum tuba, et 
congregabuntL electos a quatuor ventis ; et Propheta di- 
cit, ps. 49 : Congregate illi sanctos ejus ; ministerio 
angelorum illa impleri dubitandum non est.Domino 
enim veniente ad judicium.przcedet ante eum ignis, 
quo comburetur faciesmundi hujus;et peribitceelum 
et terra,non secundum substantiam,sed secundum 
speciem queimmutabitur ; celum quidem aereum, 
non ethereum.Tantum enim ascendetignis in judi- 
cio,quantum ascenderunt aqu:e in diluvio.Illeautem 
ignis malis qui reperti fuerint vivi erit consumptio, 
bonis vero non, ut ait Augustinus, de Civ. Dei lib. 
20, cap.18. Hoc erit incendium mundi sanctis,quod 
fuit caminus tribus pueris.In quibus si aliquid pur- 
gandum fuerit, per illum ignem purgabitur. Aliis 
vero nullam ingeret molestiam. Purgalo vero per 
ignem mundo,et ad judicium veniente Domino,emit- 
tetur vox illa magna qua resurgent omnes mortui;et 
tuncministerio angelorum ventilabiturarea, quia bo- 
nicongregabunturibi de quatuor partibus mundi an- 
gelico ministerio; quo el rapientur obviam Christo in 
aera;1 Thess.3 reprobis in terra quam dilexerunt,re- 
manentibus, Et tunc preconia illa bonorum: Esurivi, 
et dedistis mihi manducare, et increpationes ill» ma- 
lorum : Esurivi,et non dedistis mihi manducare, Matth. 
25, eto., proferentur vel sono vocali, vel alio modo. 
Denique proferetur sententia super utrosque,ibid. : 
Venite benidicti ; e* : Ite, maledicti, etc. ; ct ministe- 
rio angelorum virtute Dei cooperante mittentur 
mali in caminum ignis, hoc est, inf rnum. 

Sí post judicium dzemones praerunt hominibus 
ad. puniendum. 

5.Et solet qu:zeri utrum in inferno malis ad punien- 
dum presint dz mones post judicium, quos carnifi- 
cestortoresqueanimarum Seriptura appellat.Aposto- 
lus dicit,t Cor. 15, quod Christus tunc evacuabtt om- 
nem principatum,et potestatem,et virtutem. Dum enim 
durat mundus angeli angelis,doemones demonibus, 
homines hominibus presunt.Sed omnibus collectis, 
jam omnis prelatio cessabit. Hinc quidam putant 
post judicium demones non habere potestatem cru- 
ciandi homines,sicut modo. Sed ut demones virtute 
Dei cruciari sinecreature ministerio asserunt,sic re- 
probos homines ibi non per operationemdemonum, 
sed virtute divinatantum sternissubjici cruciatibus. 
Praemissa tamen auctoritas nonid cogitsentire ; quae 
etsi asserat tunc nec deemones demonibus,ncc ho- 
mines hominibus preesse,non definit tamen an dx- 
mones pra2sinthominibus sd torquendum-Unde qui- 
busdam videtur, eos sic extare hominibus tortores 
in poena, sicut extiterunt incentores in culpa. 

DISTINCTIO XLVIII. 
DE FORMA JUDICI. 

1.Solet etiam queriin qua forma Christus judica- 
bit.In forma utique servi Judicabit ; que omuibusin 
judicioapparebit, ut videant mali in quem papuge- 
runt. Divinitatem veroejus mali non videbunt. Unde 
Isaias,c. 16 : Tollatur impius, ne videat gloriam Dei. 
Humanitatem videbunt.ut timeant ; divinitatem ve- 
ro non, ne gaudeant. Divinilas enim sine gaudio 
videri non potest. 


Qualis apparebit lunc (n forma servi. 

2. Sed cum in forma humana constet eum appari- 
turum, queritur an in forma illa gloriosa appareat, 
sicut vere cst.an in forma qualis in passione extitit. 
Quidam putant a malis talem videri,qualem crucifi- 
xerunt,id est,inlirmum ; quia dicit Scriptura, ut vi- 
deant in quem pupugnerunt.Sed aperte Augustinus, 
super Joan., et tract. do Tric., lib. 1, cap. 16 et 17, 
dicit forinam servi glorificatam,a bonis et malis tunc 
videri ; sic : Cum in forma servi glorificata judican- 
tem viderint boniet mali, tolletur impius,ut non vi- 
deat claritatem Dei qua Deus eat ; quam soli mundo 
corde videbunt, quod erit eis vita eterna. Forma 
ergo humana in Christo glorificata videbitur a cun- 
ctis ; unde et Christus dicitur judicaturus,quia filius 
hominis est. lta enim legitur in Evangelio Joannis, 
c. 5: Et potestatem dedit ei jud'cium facere ; quia filius 
hominis est. Non quod ipse ex virtute hominis sit ju- 
dicaturus,vel quod ipse solus sinePatreetSpiritu san- 
cto judicium sitfaeturus, sed quin ipse solusin forma 
servi judicans, boniset malis videbitur. Cum ergo Pa- 
ter non judicatquemquam sed omnempotestatem de- 
di! Filío,nonita est intelligendum, quasiFilius solus 
judicet, etnon Pater,sed quia forma Filiihumanacun- 


elis in judicioapparebit,non in formainfirma,sed glo- 


riosa.JudicabiL autem ex virtute divinitatis, non sine 
Patreet Spiritu sancto;etapparebitterribilisimpiis,et 
mitis justis. Erit enim terror malis, et lumen justis. 
Quare secundum formam servi dicitur Christus 
suscitaturus corpora. 

3.Et sicut dicitur Christus secundum formam servi 
judicaturus.propter causam priemissam,itaetiam di- 
citursuscitaturus corpora mortuorum,secundum hu- 
manitatem, cum tamen virtute divinitatis sit suscita- 
turus,non humanitatis. Sed hac rationeillud dicitur, 
quiain humanitate suscepit quod est causa nostre re- 
surrectionis, id est, passionem et resurrectionem. 
Ideo eiascribitur secundumhominem suscitatio mor- 
tuorum. Unde Augustinus : Per Verbum Filium Dei 
fitanimarum resurrectio.Per Verbum factuumin car- 
ne filium hominis,fit corporum resurrectio. ltem: Ju- 
dicatetsuscitat corpora non Pater, sed Filius secun- 
dum dispensationem humanitatis, in qua minor Pa- 
tre est Christus.In eo quod est FiliusDei, est vite que 
vivificat animas: in eo quod est filius hominis.judex. 
Eccesecundum foymam humanitatis dicitursuscita- 
turuscorpora,etjudicaturus.Judicaturusautem,quia 
illaforma cunctisin judicio apparebit ; et suscitatu- 
rus, quia in eadem forma meritum et causam resur- 
rectionis nostr: suscepit;et quia secundum eamdem 
formam vocem dabit, qua mortuide monumentis re- 
surgent et procedent.Secundum quod Deus est, vivi- 
ficat animas, et non Pater 'tantum ; quia non tantum 
Pater vita est, sed et Filius cum eo, et Spiritus sau- 
ctus eadem vita est, qua pertinet ad animam, non ad 
corpus, Corpus enim nonsentit vitam sapientie,sed 
anima ques illuminatur a lumine eterno. Licet ergo 
Christus potentia divinitatis vivificct animas, et su- 
scitet corpora,et judicet,non otiose tamen et preter 
rationem ei secundum formam Dei tribuitur vivi- 
ficatio animarum, ef secundum formam servi judi- 
cium et resuscitatio corporum. 

De loco judicii. 

A.PutantquidamDlominum descensurumin vallem 
Josaphat in judicio, eo quod ipse per Joelem prophe- 
tam sicloquitur,c. 1 :Congregabo omnes gentes, et de- 
ducam eas tn. vallem Josaphat,et disceptaboibi cum eis. 
In cujus capituli expositione ita reperi : Hoc quidam 
pueriliter intelligunt, quod in valle que est in latere 
montis Oliveti descensurus sit Dominusad judicium, 
quod frivolum est, quia non in terra, sed in spatio 
hujus aeris sedebit contra locum montis Oliveti, ex 
quo ascendit. Et sicut Joannes Chrysostomus dicit : 

ngeli deferent ante eum signum crucis ; unde in 
Evangelio Veritas dicit, Matth. 21 : et tunc apparebit 
signumFilit hominis ,etc.Josaphatautem interpretatur 
judicium Domini.In vallem ergo Josaphat, id est,ju- 


057 


dicii Domini, congregabunturomnes impii. Justi vero 
non descendent in vallem judicii,id est, damnatio- 
nem; sed in nubibus elevabuntur obviam Christo. 


De qualitate luminarium, et temporis, post. judicium. 


5. Veniente autem ad judicium Domino in fortitu- 
dine et potestate magna, solet luna dicuntur obscu- 
rari, non sui luminis privatione, sed superveniente 
majoris luminisclaritate. Virtutesquoque celorum, 
id est, angeli, dicuntur moveri, non metu damnatio- 
nis,vel aliqua perturbatione pavoris, sed quadam ad- 
miratione eorum que viderint. Unde Job, c. 16 : Co- 
lumnz coli parent ad adventum ejus. Ante diem vero 
judicii solet lunaeclipsim patientur,sicut Joel testa- 
tur dicens, c. 2 : Sol convertetur in tenebrus, et luna 
in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnuset 
horribilis.Magnus vero dicitur, propter magna qu» ibi 
fient.Cum autem factum fuerit celum novnm,etter- 
ra nova, tunc erit lux lune sicut lux solis, testante 
Isaia, c. 30 : Et lux solis septempliciter, id est, sicut 
lux septem dierum; quia quantum luxit sol in prima 
conditioneseptem dierum ante peccatum primihomi- 
nis,tantum lucebit post judicium.Minorataenim fait 
lux solis et lune,aliorumque siderum, per peccatum 
primi hominis; sedtuncrecipietsol mercedem sui la- 

oris,quia septempliciter lucebit; et tunc non erit vi- 
cissitudo diei et noctis, sed tantum dies.UndeZacha- 
rias, c. 14 : Ef erit dies una quad nota est Domino, non 
dies neque nox ; et in tempore vespera crit lux, quia 
tunc non eritvarietas diei et noctis qne modoest,sed 
continnadies et lux.[saiastamen videtur dicere quod 
tunc non luceat sol vel luna, loquens congregationi 
sanctorum : Non erit ibi, inquit, c. 60, ampliussolad 
lucendum per diem. nec splendor iunc illuminabit te: 
sed erittibi Dominus in lucem sempiternam.Sed his ver- 
bis non negat solem et lunam tunc lucere,sed signi- 
ficat his qui tunc eruntin :»eterna beatitudine,nullum 
lucis usum praestare. Quia, ut ait Hieron., lib. 10, 

super eumdem locurn,cali et terrze, solisatquelunee 
nobis cessabit oflicium.et erit ipse Dominuslumen 
suisin perpetuum.Potestetiamintelligi illud Isaizeea 
rationedictum,quiaselet lunatunc non habebuntor- 
tum etoccasum sicut nunc. Unde laidor., illud Isaie 
quasi exponens, ait, 4, c. 5 : Post judicium sol labo- 
ris sui mercedem suscipiet. Unde Propheta: Lucebit 
septempliciler, e& non veniet ad occasum nec sol nec 
luna.sed in ordine quo creuti sunt stabunt,neimpii 
in tormentis sub terra positi fruantur luce eorum. 
Unde Abacuc,c.3: *ol et luna sleterunt in ordine suo. 
Ecceaperte dicit solem et lunam tunc lucere,sed sta- 
biliter permanere; ubietiam siguificaLinfernum esse 
Bub terra.Si vero quaeritur quis usus lucis solisellu- 
ne tunc, fateor me ignorare,quia in Scrlpturis non 
memini me legisse. 


DISTINCTIO XLIX. 
DE DiFFERENTIA MANSIONUM IN COELO ET IN INFERNO. 


1. Post resurrectionem vero facto universo imple- 
toque judicio,suos fines habebunt civitates due:una 
Christi, alia diaboli; unu bonorum,altera malorum, 
Hiraque tamen angelorum et hominum.lstis voluntas 
illis facultas non poteritesse peccandi,velulla condi- 
tio moriendi.[stis in eterna vita feliciter viventibus, 
illis infeliciterin eterna morte sine moriendi potesta- 
te durantibus,quoniam utrique sine fine. Sed in bea- 
titadine isti, alius alio prestabilius : in miseria vero 
illi, alius alio tolerabiliuspermanebunt (Aug..in En- 
chirid., c. 111). Ex his apparet quod sicut boni diffe- 
renter gloriticabuntur, alii magis, alii minus, ita et 
mali dilferenter in inferno punientur. Sicut enim in 
domo Patris,id est,in regnocasorum mansiones mul- 
la: sunt, id est, premiorum differentie ; ita et in ge- 
henna diversesunt mansiones, id est, supplicioruin 
differentis.Oinnestamen eternam pajnam patientur, 
sicut omnes electi eumdem habebunt denarium, 
quem pater familiasdedit omnibus electiscommune 
intelligitur,scilicet,vitaslerna,Deus ipse quo omnes 


SENTENTIARUM LIBRI! QUATUOR. — LIB. 1V, DIST. NLIX. 


958 


fruentur,sed impariter. Nam sicüt erit dilferens cla- 
rificatio corporum,ita differensgloriaerit animarum. 
Stella enim a stella, id est,electus ab electo,differt in 
claritate, mentis et corporis. Alii enim aliis viciniug 
clariusque Dei speciem contemplabuntur;et ipsa con- 
templandi ditferentia diversitas mansionum vocatur. 
Domus ergo est una,id est,denarius est unus; sed di- 
versitas est ibi manstonum,id est,ditferentia clarita- 
tis;quiaunum estetsumnum bonum beatitudo et vita: 
omnium, id est, Dens ipse. Hoc bono oinnes electi 
perfruentur, sed alii aliis plenius. Perfruentur autem 
vivendo perspeciem, non per seculum in enigmate. 
Habere ergo vitam, est videre vitam, id est, cogno- 
scere Deum in specie.Unde Veritas ait in Evangelio, 
Joan. 47 : Hxc est vita ceterna,ut cognoscantte verum 
Deum, et quem misisti Jesum Ghristum esse unum etso- 
lum verum Deum ; hoc est habere vitam, id est : Co- 
gnoscere te nonestipsa cognitio qua tu es, sed per- 
cognitionem habere bonum quod tu es, id est, vita. 
Sí omnes homines volunt csse beati. 

2. Solet etiam queri de beatitudine, utrum eam 
omnes velint, et sciant que si; vera beatitudo. De 
hoc August. in lib. 13 de Trin., cap. 4, ita disserit: 
Mirum est cum capessende retinendeque beatitu- 
dinis voluntas una sit omnium, unde tantaexistat de 
ipea beatitudine rursus diversitas voluntatum ; non 
qued eam aliquis nolit, sed quod non omnes eam 
norint. Si enim eam omnes noscerent, non ab aliis 
putaretur esse in virlute animi.ab aliis in volnptate 
corporis, ab aliis atque aliis alibi atque alibi. Quo- 
modo ergo omnes amant quod non omnes sciunt? 
Quis potest amare quod nescit,sicut supru disputavi? 
Cur ergo beatitudo amatur ab omnibus, nec tamen 
scitur ab omnibus? Àn lorte sciunt omnes que ipsa 
sit, sed non oinnes sciunt ubi sit, et inde contentio 
est ? An forte falsum est quod pro vero posuimus, 
beate vivere oinnes homines velle? 8i enim beate 
vivere eat, verbi gratia secundum aniini virtutem 
vivere, quornodo beate vivere vult, qui boc non vult? 
Nonne verius dixiinus : Hoino ille non vultbealte vi- 
vere, quia non vult secundum virtutem vivere, quod 
solum est beate vivere? Non ergo oinnes beate vivere 
volunt, imo pauci hoc volunt, si non est beate vivere 
nisi secundum virtutem animi vivere, quod multi 
nolunt. Itane falsum erit, unde nec ipse Cicero dubi- 
tavit? Ait enim in Hortensio : Beati certe omnes esse 
voluimus. Absit ut hoc falsum esse dicamus. Quid 
ergo ? An dicendum est. etianisi nihil aliud sit bcute 
viverequam secundutn virtutein animi vivere, Giunen 
et qui hoc non vult, beate vivere vult ? Nimis quidem 
hoc videtur absurdum. Tale enim est ac si dicamus: 
Qui non vult beute vivere vult beate vivere. [stam 
repugnantiam quis audiat ? quis ferat? et tuinen ad 
hanccontrudit necessitas,si etomnes beato vivere vel- 
le verumest,et non omnes voluntsic vivere quomodo 
soluin vivitur beate.Ad illud ab his angustiis poterit 
nos eruere, si dicuinus nihil esse beate vivere, nisi 
viveresecunduin delectationem suam; et ideo falsuin 
non eese quod oinnes bealeviverevelint,quia omnes 
ita voluntut quenique delectat?Sed id quidem falsum 
est. Velle enim quod non deceat, est esse miserri- 
mutn. Nec tam miserum est non adipisci quod velis, 
quam adipisci velle quod non oporteat.Quis ita cecus 
sit, ut dicat aliquem ideo beatum, quia vivitut vult? 
cum profecto elsi miser essel, minus tamen esset, si 
nihil eorum quie perperam voluisset, babere potuis- 
set. Mulaenim voluntate sed sola miser quisqueeffici- 
tur, sed miserior, cum desiderium male voluntatis 
implelir.Quapropter quouiaui verum est quodomnes 
humines esse beati velint,idque ardentissimo amore 
appetant,et propler hoc eeteraquecuinque appetant; 
nec quisquain polest amere quod omnino quid vel 
qualesit uescit,nec potest nescirequid sit,quod sevel- 
lescit,sequitur utorunesbeatam vitam sciant.Omnes 
autem beati habentquod volunt,quamvisnon omnes 
qui habent quod volunt continuo sint beati.Continuo 
autem miseri sunt,qui vel non habent quod volunt, 


.989 


-vel id habent quod non reote volunt. Beatusergonon 
. est nisi qui et 
male. llle quippe bcate vivit, qui vivit ut vult, neo 
male aliquid vult. Cum ergo ex his duobus constet 
beata vita, licet in malis sit aliquis bonus, non tamen 
nisi finitis omnibus malis est beatus. Cum crgo ex 
hac vita, quiin his miseriis fidelis et bonus est, ve- 
nerit ad beatam vitam, tunc erit vere quod nunc 
nullo modo esse potest, ut sic homo vivat quomodo 
vult. Nonenim ibi volet1nalo vivere, aut volet aliquid 
quod deerit, ant deerit aliquid quod voluerit. Quid- 
uid amabitur aderit, nec desiderabitur quod non 
aderit. EL omne quod ibi erit, bonum erit, et sum- 
. musDeus summum bonum erit: et quod estomnino 
' beatissimum, ita semper fore certum erit. Beatos au- 
tem esso se velle, omnium hominum est. Beatos se 
esse velle, omnes in corde suo vident, nec tamen 
omnium est fides, qua ad beatitudinem pervenitur. 
- (Ibid., c. 3 et. 7.) 
Siquid de Deocognoscitaliquis, quod ibi non intelligant 
omnes. 

3. Solet etiam queri utrum aliquid de Deo cogno- 
scat aliquis magis meritus, ut Petrus, quod non co- 
gnoseat aliquis minus meritus, ut Linus. Pluribus 
videtur quod omnia de Deo ad beatitudinem spectan- 
tia omnes communiter electi cognoscant, sed ditfe- 
renter. Nihilenim in Deo noscibile majus digniusque 
videtur, qu&m eum intelligere trinutn et unum. Hoc 

. autem omnes tuno per speciem cognoscent. Unde 
sequitur ut non sit aliquid beatitudini pertinens in- 
cognitum alicui beatorum. Omnes ergo cuncta illa 
. videbunt, quorum cognitio servit beatitudini; sed in 
mods videndi different Alius enim alio magis, alius 
alio minus fulgebit. 

De paritate gaudii. 

4.Soletetiam querianingaudio dispares sint,sicut 
in elaritatecognitionis differunt.De hoc August. ait,in 
lib. deCiv. Dei: Multe mansiones in unadomo erunt, 

-&cilicet, varie premiorum dignitates : sed ubi Dcus 
erit omnia in omnibus, eritetiamin dispari claritate 
par gaudium; utquod habebuntsinguli, communesit 
omnibus, quia etiam gloriacapitis omnium erit per 
vinculum charitatis. Ex his datur intelligi quod par 
gaudium omnes habebunt,etsi disparem cognitionis 
claritatem, quia per charitatem que in singulis erit 
perfecta, tantum quisque gaudebit de bono alterius, 
quantum gauderet si in seipso haberet. Sed si parerit 
cunctorum gaudium, videtur quod par sit omnium 
beatitudo ; quod constat omnino non essc. Ad quod 
dici potest quod beatitudo par esset si ita esset par 
gaudium, ut eliam par esset cognitio: sed quia hoc 
nonerit,non faciet paritas gaudii paritatem beatitudi- 
nis. Potestetiam sicaccipi par gaudium, ut non refe- 
ratur paritasad intensionem affectionisgaudentium, 

: sedad universitatem rerum dequibus[etabitur; quia 

de omni re unde gaudebit unus, gaudebuntomnes 

(In lib. de Virg., c. 26). 

Si majora sit beatitudo sanclorum post judicium. 

5. Post hocqueri solet si beatitudosanctorum ma- 
jor sit futura post judicium quaminterim.Sineomni 
scrupulo credendum est eos habituros majorem glo- 
riam post judicium quam ante ; quia et majus erit 

audium eorum,utsupratestatus est August., super 
see6, et ampliorerit eorum cognitio.Unde Hieron., 
super Gen., ad lib. 12, cap, 35: Peracto judicio, am- 
pliorem gloriam sue claritatis Deus demonstrabit 
electis.Si quem movet quid opussit spiritibus defun- 
ctorum corpora sua in resurrectione recipere, 8i eis 
otest sinecorporibus summa beatitudo preberi,dit- 
ficilis questio est,nec potest a nobis perfecte deflniri. 

Sed tamen dubium non est, etraptam a carnissensi- 
bus hominis mentem, et post mortem ipsa carne de- 
posita nonsic videre posseincommutabilem substan- 
tiam, id est, Deum, sicut sancti angeli vident, sive 
alia latentiori causa, siveideo,quiainest ei naturalis 
quidam appetitus corpus administrandi,quo retarda- 
tur quodammodo, nec tota intentione pergat in illud 


PETRI LOMBARDI. 


abet omnia que vult, et nihil vult 


9Uut) 


summum colum, donec ille appetitus conquiescat. 
Porro si tale sit corpus, cujus sit diffleiliaet gravis 
administratio,sicut heeccaro quee corrumpitur,multo 
magis avertitur mens ab illa visione summi celi. 
Proindecunm hoc corpus jam non animale, sed spiri- 
tuale receperit equataangelis,habebit perfectum na- 
tur:e sue modum,obediens et imperans, vivificataet 
vivificans, tam ineffabili facilitate, ut sit ei glorie, 
quod fuit sarcina. 


DISTINCTIO L. 
BI MALI IN INFERNO PECCABUNT. 


1. Hic oritur quiestio ex premissis ducens origi- 
nem.Supraenim August., Ench. c. 111, loquens de 
malis in infernodamnatis, etbonisin celoglorifica- 
tis, dixitquod nec bonis voluntas, nec malis facultas 
esse peceandi poterit. Et de bonis quidem constat, 
sed de malisaquibus voluntatem malam non remo- 
vet,qua&ritur quomodo sit verum eos non posse pec- 
care; imo,quomodo verum sit eos non.peccare,cum 
malam habeant voluntatem. Quidam autumantillam 
voluntatem non esse peccatum, sed supplicium tan- 
&um. Alii vero peccatum esse fatentur, sed perillud 
eos non mereri aliquam penam,quia nonestibi locus 
merendi. Illud ergo peccatum dicunt nonesse meri- 
tum supplicii, sed supplicium mali meriti, quod in 
hao vita precessit.De hocautem Augustinus ita dicit' 
in lib. de Fide ad Petrum, c. 3, 26 : Tempus acqui- 
rendi vitam eternam in hac tantum vita Deus homi- 
nibus dedit, ubi voluit etiam penitentiam esse fru- 
ctuosam.Ideo hic penitentia fructuosa est, quia po- 
test hic homo deposita nequitia bene vivere, etmu- 
tata voluntate merita simul operaque.mutare, et ea 
gerere que Deo placeant. Quod qui in hac vita non fe- 
cerit,habebitquidem poenitentiam in futuroseculo de 
malissuis,gedindulgentiam in conspectu Domini non 
inveniet; quia etsi erit stimulus poenitudinis, tamen 
nulla erit ibi correctio voluntatis. A talibus enim ita 
culpabitur iniquitas sua, ut nullatenus ab eis possit 
vel diligi, vel desiderari justitia. Voluntas enim eo- 
rum talis erit, ut habeat semper in se malignitatis 


-Sud& supplicium, nunquam tamen recipere possit bo- 


nitatisatfectum.Quia sicutilli quicum Christo regna- 
bunt, nullas in se male voluntatis reliquias habe- 
bunt, ita illi qui erunt in supplicio eterni ignis cum 
diabolo et angelis ejus deputati, sicut nullam habe- 
bunt ulterius requiem, sic bonam nullatenus pote- 
runt habere voluntatem.Etsicut coheredibus Christi 
dabitur perfectiograti:e ad eternam gloriam, ita con- 
sortibus diaboli cumulabit ipsa malignitas poenam, 
quandoexterioribus deputati tenebris,nullo illustra- 
buntur interiori lumine veritatis (Ench., c. 111). Ex 
his apparet reprol.os in inferno penitentiam sic ge- 
Sturos, uL per eam pravam voluntatem non deserant; 
et illa maligna voluntaserit eis ad cumulum pene, 
per quam tamen non merebuntur,quianullus mere- 
tur nisi in hac vita. 
Quare dicuntur tenebra exteriores. 

2. Hic quiri potest quare ille tenebre quibusin- 
volventur mali in gehenna, diountur tenebre exte- 
riores. Quia tunc mali penitus extra lucem corpora- 
lem et spiritualem, scilicet, Deum, erunt. Nuncenim 
etsi patiantur tenebras in cecitate mentis, non ta- 
mon penitusextra lucem Dei sunt,nec corporal luce 

rivantur. De hoc August. sic ait, super pselm. 6 : 

ra Deietinjudicio erit,et hic est in oecitate mentis, 
cum dantur mali in reprobum sensum.Ibi exteriores 
tenebre erunt,quia tunc peccator penitus eruntextra 
Denm.Quid estenim penitusesse extra Deum nisi esse 
insummacecitate,siquidem habitat Deus lucem inac- 
cessibilem?H: autem tenebre hicjam incipiunt inpec- 
cante, cum ab interiori Dei luce secluditur, sed non 
penitus duminhac vitaest. Ecce quare ibi peccator, 
dicitur pati exteriorestencbras, el non hic, quia ibi 
secludetur penitus aluce Dei, quod non hic.Sed quo- 
modo intelligenda est illa seclusio? An quia non vi- 
debunt Deum per speciem ? sed nec aliquis videl hic 


964 


Deum per speciem. A per dissimilitudinem quam 
facit peocatum inter Deum et hominem? sed et hio 
multi per gravia peccata elongantur a Dco.AÀn quia 
Deum odiunt,ita ut velint Deum non csse? sed et hic 
multi Deum oderunt; de quibus scriptum est, psal. 
78 : Superbia eorum qui te oderunt, ascendit semper. 
Quae est ergo illa elongatio?Sane exteriores tenebre 
intelligi possunt, quedam malignitas odii et volunta- 
tis, que tunc excrescet in mentibus reproborum,et 
qusdam oblivio Dei,quia toermentorum interiorum et 
exteriorum doloribusadeo afficienluret turbabuntur, 
ut ab illis ad cogitandum aliquid de Deo vix, vel 
raro, vel nunquam mentem revocent. Ut qui nimio 
muntur pondere,adeo stupescunt et turbantur,ut 
Interim' in aliam cogitationem non se extendan;sed 
illuc tendit impetus cogitationis,ubi senlitur«is do- 
loris.Sed in hac vita nullus adeo malus est,ut pcni- 
tus secludatur a cogitatione Dei,quia nec perdit ap- 
petitum beatitudinis, et quemdam boni amorein 
quem naturaliter habet rationalis creatura.lllas au- 
tem exteriores et profundissimas tenebras reprobos 
erpessuros post judicium dicit Aug., apponens de 
1llo divite qui in inferno positus, elevans oculos, vi- 
dit, Abraham,et in sinu ejus Lazarum, cujus compa- 
ruütione coactus est confiteri mala sua, usque adeo 
ut fratres roget ab'his premoneri; quod ante judi- 
cium factum legitur. Sed post judicium in profun- 
dioribus tenebris crunt impii,ubi nullam Dei lucem 
videbunt cui confiteantur. 
De animabus damnatorum, sí quam habent. notiliam 
eorum quas hic fiunt. 
3.Preterea queri solet si reproborum animae qua 
nunc in inferno cruciantur, notitiam habeanteorum 
que circa suos in hac vita geruntur, et si aliquo 
modo doleant super infortuniis suorum charorum. 
Hanc quaestionem August.commemorat,super psal. 
1083,ex parte eam explicans, ex parte vero insolutam 
relinquens,ait enim : Queret aliquis an ullus dolor 
tangat mortuos de his que in suis post mortem con- 
tingunt,vel quomodo ea que circa nos aguntur no- 
verint spiritus dcfunctoruin.Cui respondeo magnam 
esse quaestionem,nec in praesenti disserendam. Ve- 
rumtamen breviter dici potest quod est cura mortuis 
de suis charis,ut de divite legitur,qui dum tormenta 
apud inferos pateretur,levavit oculos ad Abraham et 
inter alia dixit, Luc. 16 : H«beo enim quinque fratres, 
mitte aliquem e.c mort(uis,ut testetur illis ne et ipsi ve- 
niant in hunc locum lormenterum. Yabent enim mor- 
tui curam de vivis, quos sciunt vivere, quia nec in 
locis prenarum vident cos, ubi dives sine [ratribus 
erat;nec in requie beatorum, ubi Lazarum et Abra- 
ham, quamvis longe, agnoscebat. Non tamen ideo 
consequens est eos scire que circa cbaros aguntur 
hic, vel leta, vel tristia. 
Quomodo accipienda sunt qux? de Laxaro et divite 
leguntur. 
4.Si quisautem quierat quomodo intelligatur quod 
de Lazaro et divite legitur,audiat Augustini respon- 
sum dicentis,super Gen., ad lib. 8, cap. 3 : Si quis 
putal animas corpore exutas locis corporalibus con- 
tineri,cum sintsine corpore,non deerunt qui faveant, 
et divitem sitientem in loco corporali fuisse conten- 
dant,ipsamque animam corpoream preparasse lin- 
guam,et stillum de Lazari digito cupisse.Sed melius 
esi dubitare de occultis, quam litigare de incertis. 
Divitem in supplicio, pauperem in refrigerio esse 
non dubito.Sed quomodo intelligatur divilis lingua, 
digitus Lazari, flamma inferni, sinus Abrahe,et hu- 


SENTENTIARUM ARTICULI AB OMNIBUS NON APPHOBATI. 


Off 


jusmodi, vix a mansnetis et contentiosis nunquam 


invenitur. 
Si se vident boni et mali. 

9.Solct etiam quari utrum vicissim sc videant illi 
qui sunt in inferno, ct illi qui sunt in gloria. Sicut 
sancti tradunt, et boni malos, et mali honos vident 
usque ad judicium. Post judicium vero boni videbunt, 
malos,sed non mali bonos.Unde Grez.,super illud : 
Factum est autem, homil. 40 : Infidele; in imo positi 
ante diem judicii fideles super se in requie altten- 
dunt,quorum gaudia post contempl:ri non possunt. 

D2 chaos inter bonos et malos. 

6. Sed cum sancti malos in tormentis videant, 
nonuo aliqua compass!one erga cos imoventur?nonno 
eos de tormentis liberari cupiunt?itecole illud evan- 
gelicum quod Abraham diviti respondit, Luc. 16 : 
Iuter nos et vos chaos magnum firmatum est,ut hi qai 
volunt hinc transire ad ves ncn pozsint,neque inde huc 
transmearc. Quid est ilud chaos inter bonos et ma- 
los, nisi hino justitia,inde iniquitas,quz nullatenus 
sociari valent ?Xdeo enim sancti Dei Justitic addicti 
sunt,ut nulla compassione ad reprobos transire va- 
leant,nulla pro eis inter sanctos liat intercessio.Quo- 
modo ergo indo volunt aliqui transire ad illos, sed 
non possunt? Quia si Dei justitia admitteret, nom 
fieret eis molesta liberatio eorum. Vel ita dicuntur 
velle et non posse, non quia velint ct non possint, 
sed quia etsi vellent,non possent eos juvare.De hoc 
ita Gregor. ait,super Lucam : Sicut reprobi a penis 
ad gloriamsauctorum transire volunt,et non possunt, 
el ilajusti per misericordiam menteire volunt ad po- 
silos 1n tormentis,ut eos liberent,sed nou possunt ; 
quia justorum anime elsi in nature suw bonitata 
misericordiam habent,jam nunc auctoris sui justi- 
ti? conjuncte tunta rectiludine constringuntur, ut 
nulla ad reprobos compassione moveantur. 

Quod. visa impiorum pana non minuit beatorum 

gloriam. 

7. Postremo quieritur an pena reproborum visa 
decoloret gloriam beatorum, an eorum beatitudini 
proficiat. De hoc ita Greg. ait, super Luo. 10, 

om. 40 :Apud animum justorum non offuscat bea- 
titudinem aspecta pana reproborum, quia ubi jam 
compassio miserie non erit, minuere beatorum le- 
titiam non valebit. Et licet justis-sua gaudia suffi- 
ciant,ad majorem tamen gloriam vident penas ma- 
lorum, quas per gratiam evaserunt, quia qui Dei 
claritatem vident, nil in creatura agitur quod vi- 
dere non possint.Non est autem mirandum si sancti 
jam immorlales reprobos videant imentis intelligen- 
tia, cum prophotie mortales adhuc videre hec omnia 
meruerunt. Egredienlur ergo electi, non loco,sed in- 
telligentia vel visione manifesta,ad videndum impic- 
rum cruciatus;quod videntes non dolore áfficientur, 
sed letitia satiabuntur,agentes gratias de sua libo- 
ralione, visa impiorum ineffabili calamitate (IHier., 
lib.8,c.66, super [sajiam). Unde Isaias impiorum tor- 
menta describens,et ex eorum visione letitiam bono- 
rum exprimens,ait c.ult.:Exgredientur,electi acilicet, 
et videbunt cadavera virorum, qui przvaricati sunt in 
me.Vermis eorum non morietur ,el ignis non extingue- 
tur,el erunt usque ad satietatem visionis omni carni, id 
est electis, Letrabitar enim justus, cum viderit vindi- 
ctam psal. 57. 

I[.ec de pedibus sedentis super solium excelsum,quos 
seraphin duabus alis velabant,scriptori elsi non audi- 
Lori, commemorasse sufficiat ; qui a faeie exorsus se- 
dentis per media ad. pedes usque via duce pervenit, 





ARTICULI 


IN QUIBUS MAGISTER SENTENTIARUM NON TENETUR COMMUNITER AB OMNIBUS. 


IN PRIMO LIBRO. 
Primo,quod charitas qua diligimus Deum et proxi- 
mum est Spiritus sanctus. Dist. XVII, cap. 11, vel 


quod charitas qua est amor Dei et proximi non 
est aliquid creatum. 
Secundo, quod nomina numeralia dicta de Deq dl- 


963 PETRI LOMBARDI SENTENTIARUM ARTICULI AB OMNIBUS NON APPROBATI. 


cuntur solum relative. Dist. XXIV, cap. Et si di- 
ligenter.Vel hec nomina numeralia trinus et 'T'ri- 
nitas non dicunt positionem sed privationem tan- 
tum. 

Tertio, quod simile et «quale similiter dicuntur de 
Deo privative. Dist. XM, cap. Et hoc idem. 

Quarto, quod Deus semper potest quidquid ali- 
quand^ potuit, et vult quicquid voluit, et scit 
quicquid scivit, Dist XLIV, cap. Preterea queri 
solet. 

IN SECUNDO LIBRO. 

Primo, quod angeli non meruerunt beatitudinem 
per gratiam sibi datam ;sed quod premium pre- 
cessit meritum et postea meruerunt per obse- 
quia fidelibus exhibita. Dist. V,cap. Hic quaeri so- 
let. Vel quod angelis premium precessit, et 
meritum respectu premii substantialis habet sub- 
sequi. 

Secundo, quod angeli in merito respectu essentia- 
lis premii et in 1pso premio proficiunt usque ad 
judicium. Dist. XI, cap. Preterea illud. 

Tertio, quod charitas est R8piritus sanctus, scilicet 
illa que anime qualitates informat atque sancti- 
ficat. Dist. XXVII, cap. Cum igitur. 

Quarto,quod in veritate humana nature nihil tran- 
sit extrinsecum,sed quod ab Adam descendit per 
propagationem auctum et multiplicatum resur- 

et in judicio. Dist. XXX, cap. penult. 

Quibus respondetur vel quod nihil de cibis transit 
in veritatem humane nature nec per generatio- 
nem nec per nutritionem. 

IN TERTIO LIBRO. 

Primo quod anima a corpore exuia sit persona. 
Dist. II, cap. Hic opponitur a quibusdam. 

Secundo, quod Christus convenienter mortuus et 
non mortuus dicetur, passus et non passus.Dist. 
XXI, cap. ult. 

Tertio, quod Christus in triduo mortuus fuit homo. 
Dist. XXI, cap. I. 

IN QUARTO LIBRO. 

Primo, quod sacramenta legalia non justicabant 
etiamsi cum fide et devotione fierent. Dist. cap.I, 
Non igitur. 

Secundo, quod homo sine medio videbat Deum ante 
peccatum. Eadem díst., cap. Triplici. 

Tertio,quod circumcisio non conferebat gratiam ad 
bene operandum, nec virtutes ad augmentum ; 
sed solum ad peccata dimillenda valebat. Eadem 
dist., cap.Duo igitur. 

Qua:to, quod parvuli ante octavum die: morientes 
incireumcisi periban!, et. quod causa necessita- 
tis poterant ante circuincidi. Eadem. dist. cap. Si 
vero. ) 

Quinta,quod quedam sacramenta nove legis insti- 
tuta sunt iu remedium tantum,ut matrimonium. 


964 


Dist. I cap. 1 Jam ad sacramenta. - 

Sexto, quod baptizari baptismo Joannis non po- 
nentes spem 1u illo, non erant baptizandi Bapti- 
smo Christi. Dist. Il, cap. ult. Hic considerandum. 
Vel aliter : Baptismus Joannis cum impositione 
manuam equipollebat Baptismo Christi ; ita quod 
baptizatus baptismo Joannis non erat baptizan- 

ug. 

Septimo,quod Deus potuit dare potentiam creatura 
creandi et interius abluendi, id est, peccata. di- 
mittendi. Dist. V, cap. ult. Hic queritur qua sit. 
Vel sic quod Deus poterat dare potestatem aliis 
baptizandi interius, et. quod creatura poLuerit 
suscipere, et similiter quod Deus potest potes- 
tatem creandi creature communicare, et crea- 
re per creaturam tanquam per ministrum. 
Dist. V. 

Octavo, quod schismatici degradati, precisi ab Ec- 
clesia haeretici, excommunicati, non habent po- 
testatem consecrandi corpus Chitsti. Dist. Mil, 
cap. llli vero, 

Nono, quod brutum non sumit verum corpus 

: Christi etsi. videatur. Dist. XIII, cap. Mlud etiam 
sane. 

Dcceimo,quod scientia discernendi ut notat habitum 
scientie sit clavis. Dist. XIX, eup. I. 

Undecitno, quod episcopi simoniaci degradati non 
possunt conferre ordines. Dist. XXV, cap. De. si- 
moniacis. 


. Duodecimo, quod secundus maritus alicujus mulie- 


ris incognitz carnaliter a primo sit bigamus per 

cognitionem illius ct prohibetur ab ordinibus. 

Dist. XXVII, cap. ult. 

Decimo tertio,quod cognoscens sororem uxoris sua 
non tenetur uxori petenti debitum reddere. Dist. 
XX VIII, cap. De his. 

Decimo quarto, quod ille qui uxore vivente du- 

xit aliam in aliena patria qui rediens ad cons- 

cientiam vult eam dimiltere et non posset,si co- 
gitur ab Ecclesia remanere et debitum reddere 
quia sibi non creditur : dicit Magister quod in- 
cipit excusari per obcdientiam et timorein, et te- 

netur reddero debitum si putatur. Dist. XXXVII, 

cap. ult. 

Decimo quinto. quod peccata deleta non patefiant 
aliis in judicio. Dist. LXIV, cap. Hic quiritur 
utrum electis. 

Predictis erroribus sequentem adjungemus pro- 
positioncm, qua defuncto auctore ab Alexandro HI 
para damnata est, nempo : Christus, secundum quod 
est homo,non est aliquid ; qua voce il*ud sane signi- 
ficare intendebat inclytus auctor, scilicet quod 
Christus... non est aliquid ABSOLUTUM, QUOD PERSO- 
NAM CONSTITUAT; mens vero ipsius verbis supra 
enuntiatis non sat clare pateflebat. 








ANNO SECULI XII INCERTO 


MAGISTRI BANDINI 


THEOLOGI DOCTISSIMI 
|». SENTENTIARUM 


LIBRI QUATUOR 


Quibus universe theologi? summa, ac fidei nostre compendium pure sifnpliciler ac me- 
tliodice traclatur ; nunc multo quam ante correctius edili, ad utilitatem omnium 
Christiane pietatis studiosorum. 


Accesserunt in singulos libros argumenta indicantia quid unoquoque libro contineatur. 


(Lovanii, apud Petrum Colonaeum, bibliopolam juratum. Auno 1557. Cum privilegio regie majestatis 
ad quadriennium.) 


BENEVOLO LECTORI PETRUS COLON.EUS SALUTEM. 


Felicibus divi Maxiiniliani pientiss. clarissimeque memori» Ciesaris semper Augusti auspiciis Christiane 
lector, editi sunt Viennz, ante annos propemodum 40, Bandini theologi doctissimi ac pervetusti Senten- 
tiarum theologicarum libri quatuor : quibus auctor ille in sacris litteris exercitatissimus, universe theo- 
logi summam ac fidei nostre compendium breviter, sed diligenter exacteque et stylo non ineleganti con- 
texuit. Quorum cum amicus quidam nobis copiam faceret, ac omnibus quicunque vidissent, vehementer 
placere animadverterem quod religionis doctrinam, quac per Scripturas longe lateque dispersa jacet, quam 
artificiosissime digestam pure simpliciter atque methodice explicaret:opere prelium me quoque facturum 
non leve putavi, si, abstersis eruditorum theologorum judicio ac diligentia, innumeris primi et,ut secula 
tunc erant, nimium dormitantis et impoliti typographi mend's, castigatum jam typisque elegantioribus 
conspicuum Bandinum in lucem prodire juberem, quo frui tanto thesauro quamplurimi facilius possent. Ac 
imprimis quidem constitueram tantummodo primum hujus auctoris opusculum, quod est de Trinitate, 
scorsum ad utilitatem studiosorum excusum, exhibere, ut hinc conjecturam fhcerent studiosi, quid de 
Bandino vetere quidem et eruditissimo compendiosissimoque doctore, sed paucis hactenus viso esset sen- 
tiendum : Verum, hoc libello vix absoluto et a studiosis lecto, non desierunt illi quam avidissime reliquos 
quoque simul expetere, quos non minori artificio compendioque scriptos nihil dubitabant : quibus dum 
obsequimur magnis nostris sumptibus non parcimus.Tu proinde nostram operamet impensas tuisstudiis 
unice consecratas boni consule, benevole lector, et vale, nostrosque conatus, si quid potes, adjuva, a blat- 
tis et tineis vindicans cum horum libellorum, tum aliorum nondum editorum Bandini operum exempla- 
ria in bibliothecis latentia. presertim manu scripta et vetusta. Iterum vale. 








EPISTOLA DEDICATORIA. 


Invictisimo atque magnanimo imperatori MaxawiLiANo Czesari Augusto, benedictus Ghelonius abbas Viennce 
ad Scotos, obsecundator indefessus felicitatem aptat. 


Rebuspublicis ut salvze consistere possint sapientiz dedi!os oportere przessse, Platonis est sententia, Maxi- 
miliane Czsar piissime. Quod quam verum stt et quod utile, ut Grzcas omittamus et Latinas, Barbarorum 
uoque indicant historia. Sapiens autem animus,qui dux atque imperator vif mortalium cst,is mihi demum 
videiur, si religiosus est. Inde fit ut sapientia,quam Grzci philosophiam vocant, quz Seneca teste format 
animun, vitamque dis;.onit, et actionum nostrarum rectrix, agenda ct ommniltenda demonstrat, cum sít non 
modo humanarum, verum etiam divinarum rerum ccgni!io, indissolubilem cum religione germanitatem ha- 
beat, Ea quisquis imbutus. est, recte. vivit, agitque feliciter. Huic fortuna. omnis despicitur, caelumque 


96'1 MAGISTRI BANDINI. 968 


ipsum militat. Qui si rerum summam gerendam doeferas, pulcherrimum cernere cst imperium.Quod ) rise « 
Itomani non nescientes imperiale fastigium pontificia dignitute [requenter accumularunt, Eaque. augusta 
majestas, sacra quoque, in hunc usque diem dicitur. Quo quidem sanctitudinis respectu vetcres, apud quos, 
priter ea qua publice adininistrabantur contra hostem quoque nihil inauspicutum feliciter ut corum ferebat 
opinio, gerebatur,tanlum Romanam rempublicam crevisse autnmabant, quantam fuisse novimus, Quoru:r 
nihilominus non sacra, imo cxsecranda erat religio, stultaque sapientia, et profana superstitio. Nos itaque 
qui non el hnica, sed orthodoxa pictate sumus inslituti, ct non Martem, sed Christum fortunis nostris in- 
vocamus, cum ea tuis cvenisse constet temporibus, qua nullis prioribus visa sunt scculis, et omnis adimirabi - 
(ur posterifas,utpote publicis commodilatibus przsewtissima et prope, nisi oculis cernerentur, incredibilia, 
cur non tuis quoque sacratissimisascribenda putemus auspiciis? Transco nova, quc hostes tui plurifarium 
ezperti svnt, disciplino militaris instituta, quibus tibi ab adolescentia ín senectutem usque contumax cor um. 
sempcr est dcbellata superbia, ul infinita tui testantur triumphi : quos Joannes Stabíus majestatis tux histo- 
ricus, in grandem, quem triumphalem nuncupat, arcum collegit. Gujus nos Commentarium ex Germanico in 
Latinum, jussu tuo vertimus. Taceo novas atque sfupendas, quarum toni'ru fulmineque, vel 4lpes contre- 
miscant et corruant, et quibus valeat. obsistere, nihil per te divina in omnibus praditum industria, inventas 
ad pra lia machinas. Pacís interea, cujus gratia bella omnia, tibi sunt suscepta, quantum fuerit. studium, 
inde potest colligi, quod tantos reges, fotque in tua. federa, tuasque affinitates agno ingenii tui. artificio 
principes, et pr»cipue nuper Viennc, perduzisti. Tot etenim summates purpuratos atque torquatos, cc foto 
orbe [tomano abs fe accitos tunc eo confluxisse conspeximus, quot nusquam ulla commemorat ztas conve- 
nisse. Quem praclarissinum ateraaque memoria celebrundum conveutuim, duobus tibris, versibus heroicis 
perscriys?mus, inque sacratissimas tuas nanus obtulimus. H wc, inquam, taceo. atque consulto quidein ,quod 
non 1n0dO neas vircs, io et sese ipsa superent. Propter quz etian, in le Virgiliunum illud, quo princtpem 
optimi idem poeta complexus est, compleri video. 


Tu regere imperio populos, Romane, memento : 
l1: tibi erunt artes, pacique imponere morem, 
Parcere subjectis, et debellare superbos. 


Ad unum id,quod principum ab origine mundi omnium (ata. superct veniam. Noviinus Bacchum ct lIercu- 
lem remotissimas in sua imperia, coegisse gentes. Pompcium item atque Julium multosque Romanorum 
principum alios nationes devicisse quamplurimas, at nobis haud incognitus tamen, Latiuoque adjeci:se im- 
perio : te autem ferme nascente, atque subinde parente («o forlissimo imperatore, posteaque te forl!issine 
inperantc, alius nobis terrarum orbis, alizque nullis ante szculis cognit:2,ac ne somniat:e quidem gentes, 
Hispanis, et unde tibi maternum genus est, Lusitanis, pricipuec navalé ec prope insana, si dicere liceat, in- 
dagatione tropicos ambos, et extremum, qui antipodum est pelayum superantibus, Ghristiuno accessere inpe- 
rio. Quibus etium temporibus novum quoddam Palladi vel ipsi,ut opinor,eousqueiguotum scribendi genus, 
quod chalcographium vocamus,in lucem prodiit. Cujus occasione przcluríssimna illa nunc lute proveniunt ia- 
genía, crescunt litter:,et ad Phíladelphicam quoque emulutionein complentur passün bibliothecze. Quis sin- 
gula pluraque multo alia, tuo fato, tuisque jurc auspiciis ascribenda, qui digne memorare velit, astivum 
diem, centumquce linguas et ferrcam quixrat vocem. Non minus tui generis, quod. antiquissimum est,ct a 
magno illo Chamo descendere legimus, amplissimam cluritudisem,in nepotes usque tu0s,quibus nunc mnan- 
dus universus nil pretiosius habet, et stemina'a qui regia, carptim duntaxat dicere tentct, non tautum de 
exordio, quant um de inveniendo [ine sollicitus sit : inque auxilium vocet Calliopen, e! ipsum quem nihil hi- 
storíarum latet Apollinem, suasque nihilominus incassum nilentes ridsat vires. Omittamus (ui stirpis reti- 
quos mazimis ubique laudibus decanta!os,Carolum specimen tibi si millimum, tyrannor um fulmen et occi- 
dentis nunc, moxque, te sa(agente,orientis regem quem catholicum vocare justum cs! ,potrentissimumglori:x 
tue permugnumque quis mortalium esse nesciat incrementum? quis dignis prosequatur laudibus ?*Quo Fer- 
dinandus natu mtnor, par indole,nutus cet idem in scep'ra.gerinano quam dignéssi;/nus n scitur. Tuarum 
uterque vir(utum egregius &nulator. Christianis omnibus, alter, quam de se optimam prabet, spe,alter etium 
reipsa, àminensum suscitat gaudium. Ob eus itaque plurimasque alias, muximasqueltibi, utpote singutarit er 
divo principi celitus concessus glorise dotes, et. in primis ob religionis Christiance, quei sedulo. juvas. ac 
fortissime defendis cultum, Buandinus noster Metlici pridem inter. alia quai ibidem quamplurima sunt ,ce- 
tustissima inventus volumina,et a D. Sigismundo viro moribus egregiis et studiis oplimis longe ornatissimo, 
artiumque, quas liberales appellamus, magistro, ejusdem nnonasterii abbate pervigili, productus in lucem, 
sese ad manum ne ducente l:etissimus offert, tuisque quod longavo carcere tandem sit. liberatus, felicibus 
ascribit auspiciis. Felícibus, inquam, quippe cui juste pleque vivere ez consuetudine puero assumpta,in natu- 
ram versum est. Quo nunc nemo fortior prudentiorque, neino cautior, integrior et sanotior, nemo in cictos 
clementior, et litterarum, quas optime calles, invenitur amantior. Hllum, sacratissime Cosar, favore tuo. di- 
gnare,parvum quidem pondere scd religionis nostra sanctis refertum dogmatibus. Unde,ut mea multorumque 
aliorum non imperitorum fert opinio, Petrusille Longobardus grande suum a/que quadriparti/um volumen 
propagasse videtur.Similiter el nos,quibus tantoobsecundare principi decus esistinatur pulcherriuum,taa- 
toque te frui patrono tutissimum ducitur praesidium, tue majestatis obsecutores paratissinos (uorum,quos 
optimos semper habes in clientum numero, conscribere dignare. 


Viennz ad Scotos 1518. 





EJUSDEM 
AD SIGISMUNDUM ABBATEM EPISTOLA. 


Reverendissimo Patri ac domino D. SictsMUNpo abbati in Medlico, viro et litteris et religione ernatis- 
simo, pergrata sibi familiaritate devincto, plurimumque observando, F. Benedictus Chelidonius Vienne 
ad Seotos abbas 8. D. 


969 SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. I. 90 


.De litteria disceptatione, que nuper Vienne inter D. Joannem Eckium, sacre theologie doctorem, 
facultatisque ejusdem doctores Viennenses, maxima in litteratorum frequentia facta est, dum inter 
prandendum nuper abs te, Sigismunde abba dignissime, nonnullis aliis bonarum litterarum profes- 
soribus, more tibi solito conferretur, ipseque ut sepissime alias, secundum priscam, qua iniHi tua cum 
pa'ernitate jam pridem fuerat consuetudine invitatus considerem per D. Eckii mentionem, ad biblio- 
thece tue, quam novam eonsiruxisti, pervetustis manuque scriptis codicibus plenam, digressi sumus 

. memoriam. Quorum ex numero P. tua reverenda liberum quemdam evi plenum, cui titulua erat, liber 
sententiarum magistri Bandini, paucos ante dies indicio D. Eckii reportuin protulit. Quem cum publicatu 
dignum una cuncti sententia judicassemus, abs te, pater optime,quod domesticis tunc curis omninofores 
obnoxius, ejusdem revidendi, et quo maxime indigebat, castigandi provincia mihi tunc forte minus ne- 
gotioso demandata est. Quam ego, utpote P. tua multa pro benevolentia, multisque pro beneficiis plu- 
rimum debens, audacia magis quam fretus peritia, assumpto mecum in eam operam Martino Milioregulari 
canonico, el nostri monasterii tunc Plebano, viro in omnem rem litterariam abunde expedito, promptus 
obii, et eo quo Petrus Longobardus modo, quantum licuit distinxi, et a mendis, quibus plenior quam 
Leopardus maculis erat, vindicavi ; auctoritatum denique loca pleraque annotavi, [nter legendum igitur 
comperi cerlissime Petrum eumdem. suis in quatuor libris, nostro. per ordinem usum Bandino. Petrus 
namque in suo qui de sacramentis est quarto libro, de confirmatione quanquam parum, nonnihil tamen 
disputat. Quem si Bandinus, ut a nonnullis putatum est, abreviasset, de sacramento eodem, utpote re ad 
propositum necessaria, non ita, quemadmodum fecit, tacuisset. Sententis nostre D. Eckius in libro de 
sua Vienne habita disputatione, astipulari videtur, cujus verba inferius subjungam. Simile de Gratiano 
quoque, ut veritatem exemplo astruam, amborum tamen salva reverentia, nuper comperi. Nam Joannes 
Hessus reverendissimi presulis Vratislaviensis, et Caroii ducis Silesie familiaris gratissimus, virque do- 
ctissimus, conterraneus meus, ex Georgio quodam de Spalato eque doctissimo Saxonis ducis a secretis, 
sese audivisse mihl asserebat librum Isideri Hispalensis, synodales constitutiones et Patrum sententias 
continentem, in monasterio quodam Thuringie, quod Vallis Sancti Georgii vocatur, teneri. UndeGratianus 
ille quisquis fuit maximam partem in suum decretum congesserit. Bandinus, cujas, el fortune cujus 
homo, fuerit, cum diu multumque in historiis quoque doctissimcrum virorum Georgii Collimitii, medi- 
cine atque astronomiae doct. Sebastianique Vunderhi, LL. Licentiati, magistroramque Ambrosii Salser, 
Andregque de Mergentem, nec uon Joannis Eckii per epistolam, usu investigassem, de viro longava glo- 
ria digno nihil deprehendimus. Et nisi hoc ingenii sui monumentum post se reliquisset, omnino forsan 
ieterna sepultus oblivione lateret. Volumine itaque, quandoquidem de auctore nihil certi habemus, con- 
tenti simus. Quod modo Calcographis subjacoet, in lucem, ut jussisti, quam ocissime proditurum. Vale, 
abba itterarum amator notissime. 

Dutum Vienne ad Scotos prima die Julii 1518. 





Dominus Joannes Eckius sacre theologie doctor clarissimus in suo libro, quem de sua 
disputatione Viennzc habita edidit, de magistro Bandino quid sentiat, 
lector, adverte. Cujus liec sunt verba : 


Ad Medlicum venünus, insigue divi Benedicti monasterium ,wubi dum in hospitio itineris comites corpora 
et equos curarent, ego pro meo in bonas litteras amore, monasterium conscendi, supellectilem chartaceam 
visurus. Ubi codices reperi plurimos. At imprimis mirifice oblectabar in magistris Bandini summa theolto- 
gica. Quam dum diligentius lectilassem. comperi, demp!a stili elegantia, nihil eum, aut perparum a Petro 
Longoburdo Sententiarum magístro differre, i!a singulas senfentius, eo etiam ordine, quo magister, doctís- 
sime prosequitur. Contuii enim confestim librum libro, non uno in loco : ut mihi dubitatio suborta sit non 
modica, quis ex eis cuculus fuerit (1), alienum sibi supponens partum. Petrus enim a tot seculisreceptus 
est pro certo auctore et primario hufus summa. At contra, pervetustus est Dandini codex, in antignissimo 
monasterio, tali formuía concinnatus, ut quis facilius aliquid addiderit, quam detrazcrit. 

&c Eckius. 


(1) « Dubitationem hanc, quis horum duorum alteri sua debeat, dirimit cedex Altahe superioris (Ober- 
Altaich), seculo xut exaratus, in-4» maj., in quo Bandini opus Abbreviatio de libro sacramentorum ma- 
gistri Petri Pariensis episcopi [ideliter acta clare ac affirmate dicitur. » D. B. PEzius, Déssert. in iom. I 
Thes. Ánecdot,, p. x.v-x,vii. —. Vide Notitiam litlerariam Operibus Petri Lombardi premissam, supe- 
rioris tomi col. 22. Epir. PaTR. 








MAGISTRI BANDINI 


DE SACROSANCTA TRINITATE 


LIBER 
QUI EST SENTENTIARUM PRIMUS 


epo. — Prímo hoc libro (quemadmodum et ín caeteris omnibus) mira usus brevitate ac perspicuitate 
Bandinus, vir (ut scripta evidender commonstrait) insacris littcris, Patrumque orthodoxorum lectioneversa- 


PATROL, CXCII. .91 


971 


MAGISTRI BANDINI. 


972 


tissimus, ex hisipsisluculenta methodo (przmáíssa generalitotius Scripturz quasimateria) quam compendio- 
sissime clarissimeque de sacrosancta. disserit Trinitate : docans Deum in esseutia unum, in personis trinum 
esse. Deinde quomodo hz personz inter se distinguantur, alizeque ab. alii ortum ducant : interim, perenni- 
tate, magnitudine; ac potestate rcvei a, x quales. Postremo de D.iscientia, providentia, pradestinatione, po- 
tentia,accoluntate, cariasabstrusasque scd lcctu perjucundas, nec minus utiles paucis agitat, clarcque diluit 


quzstioncs. 


Disr. I. Generalis Scripturz totius materia : res A — Fruaturne nobis Deus. — Item qneritur, utrum 


et signa. (Quid res, quid signum. — Circa res divi- 
nas (2), studiosis compendium aliquod caelesti fa- 
vore tradere cupientes, admonemur quamprimum 
duo esse,in quibus praecipue doctrina Dei versatur, 
res scilicet ct signa. Ut enim Augustinus ait (3) : Om- 
nis doctrina, vel rerum est, vel signorum. Dicuntur 
autem res, qua ad aliqui significandum non adhi- 
bentur: signa vero, quorum usus in significando 
est : velut utriusque legis sacramenta. 

Rerum divisio. Divisionis ususs. Quid frui. (uibus 
fruendum. Quibus utendum. Quid uti. — De his duo- 
bus, Deo scientiarum ferente opem, agere institui- 
mus. Àc primum de rebus, postca de signis disse- 
remus. De rebus Augustinus ait (1) : erum alie 
sunt quibus fruendum est, alie quibus utendumest, 
alie qua fruntur et utuntur. Rebus quibus fruen- 
dum est, beatificamur. Ill» autem sunt Pater et Fi- 
lius, et Spiritus sanctus. Eadem tamen Trinitas, 
summa quaedam res est, Est autem frui, amore in- 
herere alicui rei, propter seipsam. Quod Trinitati 
duntaxat convenire dignoscitur. Res vero quibus 
utendum est, sunt. quibus adminiculamur, ut rebus 
beatificantibus inhereamus ; que sunt mundus, et 
in eo creata. Quibus utendum est, ut in his invisibi- 
lia Dei, pereaqu:e facta sunt, intellecta conspician- 
tnr, hoc est, ut de temporalibus eterna capiantur 
(Rom. 1). Est enim uti : id quod in usum venerit, re- 
ferre ad hoc obtinendum, quo fruendum est. Deni- 
que res, qua fruunturet utuntur, sancti angelisunt, 
et nos quasi inter utrasque, medii constituti. 

Sitne hominibus fruendum. — Sed queritur, 
utrum homines se invicem frui debeant? Ad quod 
Augustinus ita respondet (5) : Si propter se homo 
diligendus est, fruimur eo, si propter aliud, utimur 
eo. Ideo non videtur homo propter se diligendus, 
quia in eo quod propter se diligitur, quo solo frui- 
mur, vita beata constituitur. Cujus etiam spes hoc 
tempore nos consolatur.In homine autem spes 
ponenda non est. Ergo homine fruandum non est, 
nec seipso etiam. 

Sed objicitur, quod Apostolus ad Romanos (xv) 
ait : Si vobis primum ex parte fruitus fuero. Sane 
gubaudiendem est (in Domino) ut idem ad Phile- 
monem (20) dicit : Ita. frater, ego te fruar in Do- 


G 


Deus fruatur nobis? Quod negat Augustinus (6), 
Quia bono nostro non eget. Ait enim propheta : Bo- 
norum meorum non eges (Psal. xv). Non ergo frui- 
tur nobis, sed utitur : alioqui si nec etiam utitur, 
quo modo nos diligat, non invenio. Nos quoquc 
invicem nobis utimur, sed aliter atque ille. Ille enim 
ulitur nobis, miserendo, ut se perfruamur : nos 
vero invicem utimur, cooperando, ut illo nerfrua- 
mur. 

Sitne virtutibus fruendum. — Nec virtutibus etiam 
fruendum est, quia quo fruimur,propter se tantum, 
ut dictumest, amamus: virtutes autem propter bea- 
titudinem, non propter se amamus. Unde Aug. (7: 
virtutes forte quas propter solam beatitudinem 
amamus, sic persuadere nobis audent, ut ipsam 
beatitudinem non amemus. Quod si faciunt, etiam 
ipsas utique amare desistimus, quando illam, 
propter quam solam istas amamus, non amamus. 
At huic objicitur quod ait Ambrosius in Epistola ad 
Galatas (8) : Hzc scilicet opera non nominat Apo- 
stolua virtutes, sed fructus, quia propter sepetenda 
sunt. Quod si est, ergo propter se amauda sunt, 
non propter solam beatitudinem. Porro sciendum 
est virtutes etiam propter se amandas esse, quia 
possessorcs suos pie ac sancte delectant, nec in 
aliquo contristant ; verum hic non est sistendum, 
Bed per eas, sicut per quedam adminicula, ulterius 
progredimur, appetendo quiddam, in quo solo con- 
secuto, finis gaudii et delectationis, quod est beatum 
esse, proponitur : hoc autem est summum et in- 
commutabile bonum, Deus Trinitas. Atque ob hoc, 
virtutes propter solam beatitudinem amandas, di- 
ctum est. Utendum ergo virtutibus est, et per eas, 
non eis, summo bono est fruendum. Sic de volun- 
tate cunctisque potentiis anime dicimus. Ita est 
distinctio rerum, ut pretactum est. Primum igitur 
ipso de quo loquimur adjuvante, de illis quibus 
fruendum est; agamus : scilicet, de sacrosancta 
atque individua Trinitate. 

Dis. II. De. sacrosanctz Trinitate. — Hoc. itaque 
vera ac pia fide tenendum est, ut Augustinus ait (9), 
quod Trinitas est unus et solus verus Deus: scili- 
cet Pater, et Filius et Spiritds sanctus. Hmc 
Trinitas unius, ejusdemque substantie vel essentia 


mino. Denique cum homine in Deo frueris, Deo [) dicitur, creditur, intelligitur, qua summum  bo- 


potius quam homine frueris, ut Augustinus ait. 


(2) Confer cum dist. 1a P. Lombardi. 
(3) Lib. r. De doct. Christ. cap. 2. 

4) C. 3, eodem lib. 

5, C. 22, De doct. Christ. 


e—) 


) 
6) Eodem lih. 1 De doct. Christ., cap. 31 et 32. 


num est. 


(7) De Trin, lib. 13, cap. 8. 
(8) Non reperitur in Amb. commentariis, sed in 


glossa interlineari. 


(9) Lib. 1, De Trin., cap. 2. 


973 


excellentissima reagamuscum modestia et timore: 
attentissimis etiam auribus atque devotis audiamus. 
Quia nec periculosius alicubi erratur, nec laborio- 
sius aliquid queritur, nec fructuosius aliquid inve- 
nitur. 

Quisque denique in hac re studeat Augustinum 
imitari de se ipso dicentem : « Non pigebit me, sic- 
ubi hesito, querere : nec pudebit,sicubi erro, di- 
scere (10). 

Qu fuerit intentio scribentium de Trinitate. — 
Inde sciendum est omnes in hac re catholicos 
tractatores intendisse docere secundum Scripturas, 
quod Pater,et Filius et Spiritus sanctus unius sub- 
stantis sint, et inseparabili equalitate, unus Deus ; 
ut doccatur unitas esse in essentia, et pluralitas in 
personis. Ideoque non credantur plures esse dii, 
sed unus Deus. Teneamusigitur Patremet Filium et 
Spiritum sanctum,ut Aug. ait (11), unum esse natu- 
raliter Deum ; nec tamen ipsum Patrem esse, qui. 
Filius est: nec Filium ipsum esse, qui Pater est : 
nec Spiritum sanctum ipsum esse, qui Pater estaut 
Filius. 

Quo sit ordinedeTrinitale agendum. — Preterea, ut 
Aug. ait (12),hoc modo in hac re agendum est, ut pri- 
mumbper Scripturas,an fides ita se habeat, monstre- 
tur : deinde adversus garrulos,rationibus catholicis, 
congruisque similitudinibus, pro asserenda fide 
defendendaque eatur : ut eorum scrutiniis satisfa- 
ciendo, modestos plenius instruamus. llli autem 
si quod quaerunt, invenire nequeunt, de scipsis po- 


SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. II. 
* Reverenter dipustandum de Trinitate. — De hac A calum et terram (Gen, 1) 


B 


:De hac Isaias ait : 


914 


: sciendum est quod He- 
braica veritas habet eloym, ubi Deus scribitur, quod 
est plurale hujus singularis el, et interpretatur dii 
vel judices. Quod ergo eloym, non el, dixit Moyses, 
personarum pluralitatem indicavit. Ad quam etiam 
illud refertur. Eritis sicut dii (Gen. 1), pro quo 
Hebreus rursum habet eloym, quasi dicat : Eritis 
sicut divine persone. Denique maximus propheta- 
rum David, super senes intelligens (Psal. cxvii), 
nature divine unitatem testatur, ubi ait : Dominus 
nomen estillt (Psal. .xvir),non domini.Distinctionem 
quoquepersonarum innuit dicens : Verbo Domini cceli 
firmati sunt (Ps.xxxu).Benedicat nos Deus Deus noster, 
benedicat nos Deus, et metuant eum omnes fines terrse 
(Psal. .xv1). Trina enim confessio Dei,trinitgtem ex- 
primit personarum : dum vero subjungit,eum,essen- 
tie aperit unitatem. Item Isaiasdicit, Seraphim cla- 
mare, sanctus, sanctus, sanctus, Dominus Deus (Isa. 
vi). Terautem dicendo sanctus : Trinitatem : Dominus 
Deus subjiciendo, unitatem, aperte distinguit. 
Veteris Testamenti testimonia de terna. Filii ex 
Patre genitura. — Ceterum David ex persona Filii, 
divinam generationem ostendit ibi. Dixit Dominus 
ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui te (Psal. u). 
Generalionem ejus quis enar- 
rabit? (Isai. vi.) De hac generatione Clemens in 
primaepistola sua, Jacobo episcopo scribit, dicens: 
« Hanc secretam originem, cum proprio Filio, no- 
vit ipse solus qui genuit. » Nec a nobis Deus discu- 
tiendus est, sed credendus, qui in nobis ipsis 
nescimus quod sapimus, seilicet quomodo sapientia, 


tius quam de ipsa veritate, ac nostra diffinitione vel C ingenium, aut intellectus, consilium, aut mens 


assertione conqueratur. 

Testimonia Veteris Testamenti de divina unitate et 
Trinitate. Unitas nature. — In medium itaque Vete- 
ris ac NoviTestamenti auctoritates proferamus, qui- 
bus unitatis ac Trinitatis veritas demonstretur. Ac 
primum ipsa legis occurant exordia. Moyses ergo 
ait: 4udi Israel, Dominus Deus tuus, Deus unus 
est (Deut. vi). Item: Ego sum Dominus Deus. tuus, 
qui eduxi te de terra /,Egyti (Exod. xx). Ecce hic 
asseritur unitas divine nature. Deus enim et Domi- 
nus,ut ait Ambrosius, nomina sunt nature et po- 
lestatis (13). ltem alibi: Ego sum qui snm; et: 
Qui est, misil me ad. vos (Exod. v1). Dicens, ego sum, 
non, nos sumus, et qui est, non, qui sumus, aper- 
tissime unitatem divine substan!i» declarat. 

Personarum trinilas. — Personarum quoque plu- 
ralitatem et nature unitatem simul Dominus osten- 
dit dicens : Faciamus hominem ad. imaginem et simi- 
litudinem nostram (Gen. 1). Cum enim, ut Augusti- 
nus ait (14), dicit, faciamus, et, nostram, ostendit 
eumdem Deum, non unam, sed plures esse perso- 
nas. Dicens vero, ad imaginem, unam ostendit 
esse naturam, ad cujus imaginem fleret homo, 
]tem cum scriptum sit: In principio creavit Deus 


(10) Lib. I, De Trin., cap. 3. 
(11) De fide ad Petrum. 
(12) Lib, 1, De Trin., cap. 2, 


nostra generet verbum. Sufficit crgo nosse, quia 
lux genuit splendorem, sicut ait Propheta. [n 
splendoribus sanctorum ex utero ante luciferum 
genui te. (Psal. cix). Et alibi : Hic Deus noster, 
et non repulabitur aller ad eum (Baruc mi). In Sa- 
pientia quoque, de ipsa dicitur : Antequam terra 
fieret,ego jam concepta. eram (Prov. vri). Necdum 
fontes, montes aut colles, et ego parturiebar. Item : 
Ego ex ore Allissimi prodivi primogenita ante omnem 
creaturam (Eccli. xxiv). Ecce aperta de eterna geni- 
tura testimonia. 

Geniturg Lemporalis testimonia. — Micheas vero 
utriusque generationis Verbi, temporalis scilicet et 
eterne testimonium dicit sic : Et tu, Bethlehem 


D Ephrata, parvulus es in millibus Juda, ex te mihi 


egredietur, qui sit. dominator in Israel, et egressus 
ejus ab initio a diebus aternitatis (Mich. v). 

Testimonia de Spiritu sancto. — De Spiritu sancto 
etiam specialiter Scriptura ita testatur in Genesi : 
Spiritus Domini ferebatur super aquas (Gen 1). Et 
David : Quo ibo a Spiritu tuo? (Psal. cxxxvin.) Et 
in Sapientia: Spiritus sanctus disciplinz | e[fugiet 
fictum (Sap. 1). Et Isaias: Spiritus Domini super 
me etc. (Isa Lx1). 


13) Lib, 1, De fide, cap, 1 ct 2, 
14) De fide, ad Petrum, 


915 


MAGISTRI BANDINI. 


91Q 


Novi inirumenti testimonia de iisdem. — Ut aut- A dicit Apostolus, cum simplex tantum essentia sit, et 


tem in medio duorum animaLum veritas cognosca- 
tur, et forcipe sumatur de altari calculus, quo ora 
fidelium tangantur,etiam Novi Testamentide divina 
Trinitate ac unitate, testimonia ponamus. Magister 
itaque veritatis dicit : Ite, baptizantes eos in nomine 
Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Malth. xxvn). 
In nomine dicens, non in nominibus,ut ait Ambro- 
Bius,unitatem essentie per nomina tria que ponit, 
tres esse personas declarat (15). Item : Ego et Pa- 
ter unum sumus (Joan. x). Unum dixit, ait Am- 
brosius, ne fiat discretio nature vel potestatis (16). 
Addidit, sumus, ut Patrem Filiumque cognoscas. 
Joannes etiam ait: In principio erat Verbum, et 
Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum 
(Joan. 1). Aperte ostendens Filium eternaliter esse 
apud Patrem,ut alium apud alium. Item alibi : Tres 
sunt qui testimonium perhibent in calo, Pater, Ver- 
bum et Spiritus sauctus,el hi tres unum sunt (1 Joan. 
v). Apostolus quoque Trinitatem unitatemque di- 
stinguit ibi: Ex ipso et per ipsum et in ipso. sunt 
omnia, ipsi gloria (Rom. 1). Ex ipso,ut Augustinus 
ait (17), dicit propter Patrem : psr ipsum, propter 
Filium : inipso, propter Spiritum sanctum. Hec est 
Trinitas. Per hoc vero, quod non ait, ipsis gloria, 
sed ipsi, hanc Trinitatem, unum Deum esse osten- 
dit: sane quia singula pene syllabe Novi Testa- 
menti, hoc concorditer insinuant, testimonia dein- 
ceps inducere omittentes, rationibus, congruisque 
similitudinibus prout infirmitas nostra valet,itaesse 
ostendamus. - 

Dist. YIl. Tribus modis per creaturam Crcator 
nosci potuit. — Invibilia Dci per ea qua facta. sunt, 
intellecta conspiciuntur a. creatura. mundi (Rom. 1), 
hoc est, homino, qui, dicente Apostolo, duobus 
juvabatur ut Deum invisibilem cognosceret, natura 
scilicet rationali, et operibus exterioribus,in quibus 
ariificis aliquatenus relucet judicium. 

Ait enim Ambrosius (18): Ut Deus qui natura 
invisibilis est, etiam a visibilibus posset sciri,opus 
fecit quod opificem sua visibilitate manifestavit, 
quod ab homine fleri impossibite est, vel ab aliqua 
creatura. Constat igitur super omnem creaturam il- 
lum esse qui eam fecit, ac per hocillum esse Deum, 
humana mens coguoscere potuit. 

Quem etiam cognoverunt philosophi omnia fe- 
cisse, et a nullo factum fuisse. Videbant enim om- 
nem substantiam corpus esse aut spiritum : et hunc 
meliorem illo, sed longe meliorem qui utriusque 
Conditor est. Illum igitur principium rerum esse, 
rectissime crediderunt : qui factus non esset, et ex 
quo cuncta facta essent. 

Quod vero veritas Dei per ea qua facta sunt co- 
gnoscitur pluribus modis, pluraliter, invisibilia Dei, 


(15) Lib. r, De fide, c. 12. 

(46) Loco eod. 

(17) Lib. 1 De Trin. c. 6. 

(18) In comment. Epistole ad Rom. c, 1. Quod 
notum est Dei, 


una (fRom.): Ex perpetuitate namque creatura- 
rum, &ternus: ex magnitudine, omnipotens ; ex 
dispositione, sapiens ; ex gubernatione, bonus, in- 
telligitur conditor Deus. Igitur per heec omnia,dei- 
tatis unitatem cognoscere potuit homo. 

Quomodo Trinitas noscatur per creaturas. — Tri- 
nitatis etiam indicium vel vestigium haberi potuit, 
per ea qua facta sunt. Ait enim Augustinus (19) : 
Hec omnia quz arte divina facta sunt, et unitatem 
quamdam in se ostendunt, et speciem et ordinem. 
Quodque enim creatorum, et unum aliquid est, et 
aliqua specie formatur, et aliquem ordinem pelit aut 
tenet. Ecce tale vestigium ineffabilis "Trinitatis ap- 
paret in creaturis. In ea namque summa origo, vel 
omnium rerum unitas est Pater. Omnium rerum 
pulchritudo perfectissima, Filius. Et beatissima de- 
lectatio, Spiritus sanctus. Sic igitur per ea que 
facta sunt, in fide invisibilium adjuvamur. 

Quomodo in anima sit imago Trinitatis. [n 
mente denique humana, que divinitatis est imago, 
plenius hec intelligi poterunt. Etsi enim, ut Aug. 


' ait (20), amissa Dei participatione deformis sit mens 


humana, imago tamen Dei eo ipso permanet, quo 
capax ejus est, ejusque particeps esse potest. 
Quia meninit sui, intelligit se, diligit se : hoc si 
cernimus, cernimus Trinitatem, nondum quidem 
Deum, sed imaginem Dei invenimus, scilicet me- 
moriam, intelligentiam et voluntatem. Hc igitur, 
et tria, e&t unum sunt. Nec enim, ut Aug. ait /21), 
gunt tres vite, sed una. Quo etiam relative dicuntur, 
ut AÁug.ait, mens enim amare seipsam, vel meninisse 
non potest, nisi se etiam noverit. Nam quomodo 
amat, vel meminit quod nescit ? Sic etiam de cele 
ris dicendum est. Mens autem ipsa vel vita ad 9e 
dicitur. 

Quomodo tria illa sint zqualia. Proinde et equa- 
lia sunt non solum singula singulis, sed et singula 
omnibus. Memini enim me memoriam habere, in- 
telligentiam et voluntatem ; intelligo me intelligere, 
velle et meminisse ; volo etiam me velle, et memi- 
nisse et intelligere. 

Quomodo illa tria dicantur unum. Sed quomodo 
bec dicuntur una mens, cum potius mentis vires 
dicenda videantur ? Ideo scilicet quia in ipsa mente 
substantialiterexistunt. Und Aug. (22) : Admonemur 


D hac in animo existere substantialiter, non tanquam 


in subjecto, ut color in corpore, quia, etsi relative 
dicuntur ad invicem, singnla tamen substantialia 
sunt in sua substantia. Miro itaque modo, tria bec 
inseparabilia sunt a semetipsis, et eorum unum- 
quodque, et simul omnia, una substantia sunt, ut 
dictum est. 

Quo dissimilitudo sit. creatz et increat;e Trinila- 


19) Lib. vi De Trin., c. 10. 
2 Lib. xiv De Trin., cap. 8. 
(21) Lib. xiv, c. 8. 

(22) Lib. 1x De Trin. c. 4, 


9*1 


SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. V. 


978 


tis. Cum autem per hec appareat trinitas creata À est; sed nec ulla creatura: Nulla est enim res que 


increate similis Trinitati, in pluribus tamen dissi- 
milis existit, quod facile ostenditur si advertatur. 
Ecco enim unus homo est, qui habet hac tria. Non 
autem ipse est hec tria, ne hac tria sunt unus 
homo: ibi vero unus Deus est ires persons: et 
tres personz, unus Deus. Item hic est tantum una 
persona, ibi autem tres persone sunt, Pater et Fi- 
lius et Spiritus sanctus. Denique, hic nullum ho- 
rum trium est homo: ibi vero quelibet persona- 
rum plenus et perfectus est, Deus. Multum igitur 
mens nostra distat a Trinitate increata. Que qui- 
dem mens imago Dei est, ut Aug. ait (23), non ideo 
tantum quia meminit sui, intelligit, ac diligit se: sed 
quia potest etiam et meminisse, et intelligere, et 


amare illum, a quo facta est. Per quod unitatem B 


in Trinitate, et Trinitatem in unitate iutelligere 
valet. Intelligit enim unum tantum esse prin- 
cipium rerum, quia si plura essent, vel omnia es- 
sent insufficientia, vel cetera preter unum super- 
vacanea essent. Illud autem principium, non fatuum 
putavit, unde sapientiam ibi esse intellexit, 
quam cum diligit, etiam amore ibi esse recta ratione 
deprehendit. Patet ergo quomodo mens nostra Deo 
sit similis, qualiter etiam per eam deitalis uni- 
tas atque Trinitas homini potuit innotescere. 

De Trinitatis unitate. Firmum argumentum con- 
firmande Trinitatis. Ergo secundum predictorum 
significationem, credamus Patrem et Filium et 
Spiritum sanctum unum esse in natura, et trinum 
in personis. Ut enim Aug. ait (24): Una est natura 
give essentia Patris, et Filii et Spiritus sancti, non 
una persona. Si enim sic esse: una persona, sicut 
est una substantia Patris et Filii et Spiritus sancti, 
veraciter Trinitas non diceretur. Item Trinitas qui- 
dem esset vera, sed unus Deus Trinitas ipsa non 
esset. si Pater et Filius et Spiritus sanctus sicut 
sunt personarum proprietate ab invicem distincti, 
Sic quoque essent naturarum diversitate discreti. 
Teneamus igitur, quod in ulla sancta "Trinitate, 
nnus est Pater, qui solus genuit Filium: et unus 
est Filius, qui solus est de Patre natus: et unus 
est Spiritus sanctus, qui solus ab utroque pro- 
cedit. Quod totum non potest una persona, hoc est 
gignere se,et nusci de se, et procedere a se. 

Disr. IV. An Deus recte dicatur genitus. — Emer- 


seipsam gignat. Videtur tamen Aug. sibi obviare, 
ubi dicit (26): Dcus Pater se alterum genuit, quod 
ita sane intelligitur, hoc est, de se alteram genuit 
personam: vel genuit alterum, id est Filium, qui 
hoc ipsum est quod ipse. Illationi autem pre- 
dicta. scilicet, si Deus genuit Deum, ergo vel se 
Deum, vel alium, ista similitudo obloquitur: Filius 
Dei ccpit esse persona hominis, ergo vel ea qui ipse 
est persona hominis, vel alia: quod utrumque cum- 
sil absurdum, nequaquam est concedendum. Ita et 
de similibus est dicendum. 

Eamdem tamen qnestionem aliis urgent verbia. 
Deus Pater genuit Deum, ergo vel Deum qui est 
Deus Pater, per quod videtur seipsum genuisse, vel 
Deum qui non est Deus Pater, per quod videtur 
alium Deum genuisse. Sed licet hoc catholice con- 
cedi possit, quia hec oratio, Deus Pater, non se- 
cundum substantiam dicitur, sed personalis csv: ad 
omnem tamen pertinaciam evacuandam, illam pro- 
positionem, scilicet Deus Pater genuit Deum, qui 
non est Deus Pater, ex virelationisdeterminandam 
admonemus, ut scilicet (qui) relatum simpliciter ad 
Deum, falsum inducat: relatum vero ad Deum ge- 
nitum, conuenienter, verum proponat. Est enim 
Deus Pater, idem Deus qui et genitus, non tamen 
Deus Pater, est genitus Deus, quia sic una persona 
esset alia, quod absit! 

Disr. V. 4v. essentia diviaa recte dicatnr. genita 
aut genu'sse. — Consequenter quaeritur, an Pater 
genuerit divinam essentiam, an ipsa Filium, an es- 
sentia essentiam, nec ne? Quod Pater divinam es- 
sentiam genuerit, videtur ex verbis Aug. dicentis: 
Deus cum Verbum genuit, id quod est ipse, ge- 
nuit (27). Item Deus Pater qui verissimese indicare 
animis cognituris et voluit et potuit, hoc ad seip- 
eum indicandum genuit, quod est ipse qui genuit 
Ipse autem nihil aliud est, quam divina essentia, 
quare videtur ipsam genuisse. Ceterum predicta 
sic intelligenda dicimus, Pater, id quod est ipse ge- 
nuit, hoc est Filium,qui est id quod Pater est, sed 
sed non is qui Pater. Alius est enim Pater, alius 
Filius, sed non aliud. 

Essenttam non esse genitam probal. — Porro quod 
Pater divinam essentiam nongenuit, triplici ratione 
probatur.Prima,si eam genuit,sequitur quod relative 


git igitur hic quistio. Utrum seDeusgenuerit? Con- [) dicitur ad eam. Quod si est, non indicat hoc nomen 


stat quippe, quod Deus genuit Deum, quia Pater 
genuit Filium. et uterque est Deus. Ex hoc ita pro 
ceditur. Si Deus genuit Deum, ergo aut se Deum, 
vel alium Deum: quod si alium, non est tantum 
unus Deus. Si autem seipsum, ergo aliqua res se- 
ipsam genuit. Cui contradicitAug, inquiens,24):Qui 
putant ejus esse potentie Dcum, ut seipsum genue- 
rit, eo plus errant, quod non solum Deus ita non 


23) Lib. xiv, De Trin., c. 12. 
24) De fide, ad Petrum, c. 1. 
(25) De Trin. lib. xv, c. 20. 


(divina essentia) substantiam. Ait enim Aug. (28): 
Quod relative dicitur, substantiam non indicat. 3e; 
cunda, quod 8i ipse genuit eam,cum ipse sitdivina 
essentia, idem genuit seipsum. quod esse non po- 
test, ut priedictum est. Tertia, quia si eam genuit, 
non genitor geniti, sed genitum erit causa genitoris, 
ut sit, et Deus sit, quippe divina essentia Deus 
Pater, et est, et Deus est. Similiter dicendum est, 


(20) Lib. r, De Trin. c. 1. 
(27) In epistola 66 ad Maximinum medicum. 
(28) De fide cath. 3 et symb. c. 3. 


070 


MAGISTRI BANDINI. 


quod nequo divina essentia genuit l'ilium, quia ad À substantia carnis patitur, quando gignit. Erratis 


eum relative non dicitur. 

Nec essentia genuit essentiam, predicta scilicet 
ratione, quia idem non generat seipsum. Verum ei 
quod dicimus, Augnstinus contra ire videtur. Dicit 
enim (29): Sicuti de essentia, essentia: sic sapientia 
de sapientia. Et alibi (30): Christum Dei Filium ve- 
rum Deum crede, ut divinitatem ejus de natura Pa- 
iris esse natam, non dubites. Hac autem, et siqua 
similia, sio intelligenda noveris, sicuti de essen- 
tia, eto., hoc est, sicuti Filius essentia de Patris 
essentia est, sic et Filiussapientiade Patresapientia 
est. Quod autem sic sane exponitur, ex verbis con- 
jice Augustini dicentis: Ideo Christus dicitur virtus, 
et sapientia Dei, quia de Patre virtute et sapientia. 
ipse quoque virtus et sapientia est (31). . 

Videtur etiam predictis contrarium, quod Hila- 
rius ait (32): Nihil nisi natum habet Filius. At Filius 
habet etiam essentiam divinam (totaenim est in eo) 
quare videtur, et ipsa nata esse. Idem apertius di- 
cit (33): Non corporali insinuatione Patrem in Filio 
predicamus. sed ex eo ejusdem generis, genitam 
naturam, naturaliter in se gignentem habuisse na- 
turam. Ecce his verbis manifestedicit, Dei naturam 
genitam, et. genuisse. Sane ut idem dicit (34), 
intelligentia dictorum ex causis est assumenda 
dicendi. Non enim sermoni res, sed rei est. sermo 
subjectus. Hec ergo verba sic fideliter accipi pos- 
sunt. Nihil habet Filius nisi natum, hoc est, nihil 
habetFilius,secundum quodDeus,nisi quod nascendo 
accepit. Item, predicamus ex eo ejusdem generis 
naturam genitam, etc., hocest, predicamus Patrem 
qui est natura, esse naturaliter in genito, id est in 
Filio a se genito, qui est. eadem natura qui Pater 
est. Unde idem Hilarius: Eamdem naturam habet 
genitus, quam ille qui genuit (35). 

Quid sit, Pater de sua substautis Filium genuit. — 
Frequenter quoque occurritlcgenti: Patrem de sua 
natura Filium genuisse. Unde Aug. (36), Pater Deus, 
de nullo genitus Deo, semel de sua natura sine ini- 
tio genuit Filium Deum. Item Aug. super illud: 
Qui eruit nos de potestate tenebrarum, et transtu- 
lit in regnum Filii Charitatis sue. Quod dictum est, 
inquit, Filii charitatis sue, nihil alind intelligitur, 
quam Filii sui dilectissimi, quod, Filii substantie 
sue. Charitas quippe Patris, que innatura ejusest, 
nihil est aliud, quam ipsa natura, atque substantia: 
ac per hoc Filius charitatis ejus, hoc est, qui de 
subtantia ejus est genitus. Idem quoque ait (37): 
Substantiam Dei genuisse Filium. Carnalibus, in- 
quit, cogitationibus pleni, substantiam Dei de seipsa 
gignere Filium non putatis, nisi hoc patiatur, quod 


(29) Aug: lib. vit, de Trin. c. 1 et 2. 
(30) In lib. De fide, ad Petrum. 

(31) Lib. 1, De Trin. c. 3. 

(32) Lib. iv, De Trin. non longe a principio. 
33) Lib. vu, De Trin., et c. 2]lib ix. 

34) Circa medium rv libri. 

39) Lib. v, ejusdem. 

36) De fide, ad Petrum; c. 2. De Trin. 1l. xv, 


non scientes Scripturas neque virtulem Dai (Matth., 
xxii). His verbis plane videtur natura Dei vel sub- 
stantia genuisse Filium. Ne autem hec, et si. qua 
similia, vasa mortis sint nobis, sed vite ad simpli- 
citatis sensum, que est amica veritatis, hujusmodi 
semper reducenda monemus. Sine prejudicioitaque 
dicimus, qua de natura, vel substantia dici viden- 
tur, ad personas esse referenda. Qua sane non no- 
mine personarum, sed nature ipsius expresserunt 
auctores, perhoc nobisinsinuantes ejusdem natura 
et substantie, et immutabiliter, ut ait Hilarius, ac 
individualiter tres esse personas,iUnde Aug. in eo- 
dem: Trinitas hec unius ejusdemque substantie 
est (38). 

DisT. VI. Pater volens ne an nolens genuerit. Pater 
genuit natura. — Preterea quaritur: Án Pater vo- 
luntate, an necessitate genuerit Filium: an nolens 
an volens sit Deus? Quod voluntate genuerit, sic 
videtur posse probari. Idem est natura Patris et ejus 
voluntas, Concedis autem quod natura genuit, ergo 
et voluntate, sed hoc facilein simili refellitur. Idem 
est enim ejus scientia et voluntas, ergo quecunque 
eo sciente fiunt, et volente; non sequitur. Necessitate 
autem non genuit, quia, ut Aug. ait, grandis miseria 
eLabsurditas ponereturinDeo,si necessitate genuisse 
diceretur (30); Dicimus ergo, quod neque volens 
neque nolens genuit, hoc plane sensu, voluntate 
scilicet precedente vel sequente genituram, ut pu- 
tabat Eunomius (40). Voluntas euim generandi in 
Patre, et ipse genitus simulab aeterno fuerunt, sic- 
ut Aug. dicit: Filius Dei semper fuit cum Patre, 
nec precessit eum paterna voluntas ut esset (4l) 
Secundum hoc igitur dicimus, quod Filius non 
voluntate sed natura sit Filius: et sicut Pater 
Deus est natura, non voluntate, sic Filius: etiam et 
Spiritus sanctus. Quod quia Eunomius intelligere 
non potuit, nec credere voluit. Unigenitum Dei 
dixit, non nature sed voluntatis Filium esse. Sane 
hujus dialectica deridenda est, ut Aug. ait (12): 
Tenendum itaque est, quod Pater non voluntate 
genuit Filium, quia voluntas generandi Filium non 
precessit, Nec necessitate, ne absurde de Deo 
loquamur, sed natura genuit. Est enim, ut Hilarius 
ait: Natura Filius, qui eamdem naturam quam 
ille qui genuit, habet. 


D  Disr. VIT. Cum Pater et Filius una eademque 


sint essentia, ut dictum est, tenendum quoque est 
unam eamdemque esse potentiam utiiusque. Eat 
enim ibi omnino idem esse quod posse. Unde con- 
&tat, que quidquid potest Pater, Filius quoque po- 
test. Verum de hoc difficilis oritur questio. Sienim 


c. 19, circa finem. 
(37) Contra Maximinum l. irit, c. 14. 
38) Contra Maximinum lib. uri. 
39) De Trin. l. xv, c. 20. 
(40) Et in 4, ad Orosium tom. IV; dial. 65, Que- 
stionem 4, 7. 
41) Ubi supra. 
"n De Trin. l. xv, c. 20. 


881 


SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. VII. 


u82 


quidquid Pater potest, ct Filius : igitur Filius A — Quomodo Paler et Filius ejusdem sint potenti. 


potest generare, quia Pater potest hoc. Quod simi- 
litudine infirmatur: Quidquid enim est Pater, et 
Filius est: ergo Filius est Pater, quia Pater est Pa- 
ter, quod non sequitur. Ideo scilicct quia Patrem 
essc Patrem, non est Patrem esse aliquid, sed ad 
aliquid. Sic forte non inflideliter dicitur Patrem 
posse generare, non est Patrem posse aliquid. 
Quippe sicut Pater, ita et generare ad relativum 
pertinet. Vehementius sane urgetur questio, ex 
verbis Aug. contra Maximinum hereticum, qui Pa- 
trem asserebat Filio potentiorem, eo quod Pater 
potuil generare, et genuit Filium Deum creatorem, 
Filius autem non. Cui Aug. ait (43): Absit! ut ideo 
potentior Pater sit Filio, sicut putas, quia creato- 


rem genuit Pater, Filius autem non genuit creato- 


rem. Neque enim non potuit, sed non oportuit. 
Quod si diligenter attendas, dicere videtur quod 
potuit et Filius generare,sed non oportuit. Proinde 
.cur non oportuil? subdit Aug.: Esset enim, in- 
quit, immoderata divina generatio, si genitus Fi- 
lius nepotem gigneret Patri, quia et ipse nepos, 
nisi avo suo pronepotem gigneret, secundum ve- 
stram mirabilem sapientiam, impotens diceretur. 
Similiter etiam ille, si nepotem non gigneret avo, 
et pronepotem proavo, non diceretur a vobisomni- 
potens. Nec impleretur generationis series, si sem- 
per alter ex altero nasceretur. Neo enim eam per- 
ficeret ullus, si non sufficeret omnipotens unus. 
Sic ergo intelligendum putamus, quod premissum 
est,scilicet non enim non potuit, sed non oportuit, 


hoc est non ex impotentia est, quod Filius non ge- C 


nuit, sed quia ei non conveniebat,rationequa pre- 
dicta est.Sicut Pater non est Filius, nec Filius Pater, 
nec esse potest. Quod non ex impotentia alterutrius 
est, sed quia non convenit Patri esse Filium, aut 
Filio esse Patrem. Quod autem Aug. dicit (44) Maxi- 
mino quaerenti, quare Pater non potest esse Filius, 
vel Filius Pater ? Non utique,inquit,ex impotentia, 
sed Pater proprietate generationis Pater est, qua 
oportet eum non esse Filium : et Filius proprietate 
nativitatis Filius est, qua oportet eum non esse 
Patrem. Sic itaque non ex impotentia, sed pro- 
prietate generationis Pater generat, qua oportet 
eum non gigni. Et Filius proprietate nativitatis gi- 
gnitur, qua oportet eum non gignere. | 


— Proposita ergo questio sic expedienda videtur. 
Quidquid Pater potest, et Filius, hoc est, quidquid 
Patris potentie est subjectum, et Filii potentie si- 
militer, quia eadem omnino est. Subjecta vero po- 
tentie appellamus ea, qua ipsam potentiam se- 
quuntur. Generatio autem vel generare, nec pre- 
cediL nec sequitur potentiam : simul enim cum ea 
est ab eterno. Ceterum si conceditur, quod posse 
generare sit aliquid posse, sic objicitur ? Hoc posse 
habet Pater, quod non habet Filius: ergo aliquod 
posse habet Pater quod non habet Filius. Hespon- 
detur a simili, hoc esse habet Pater, quod non 
habet Fiius, scilicet esse Patrem : ergo aliquod 
habet esse Pater quod non Filius,falsum est. Omne 
enim et totum esse Patris est omnino et Filii. 
Dicimus autem, quod eadem potentia prorsus est 
Patris et Filii, licet non penitus quidquid dg Patre 
dicitur, secundum ipsam de Filio dicatur. Quod 
patet in simili. ldem enim conjugium, penitus est 
in istis duobus, et tamen secundum ipsum, vir di- 
eitur maritus et non uxor: femina vero uxor, et 
non maritus : vel ut manifestius dicatur: eadem 
est omnino voluntas Patris et Filii : ea tamen vult 
Pater Paler esse, et non Filius. Et Filius vult 
esse Filius, et non Pater. Sic ergo eadem est Patris 
et Filii potentia, ea tamen potest Pater generare, 
et genitus non esse: Filius genitus esse,et non ge- 
nerare. Vel non insubtile est, si quis dixerit Pa- 
trem posse generare, hoc non ex sola potentia 
posse dici, sed ex proprietate etiam generationis. 
Que cum Filio non conveniat, nulli mirum, si 
posse generare ei non convenit. 

Qualiter polentiam generandi habeat Filius. — 
Si aulem dicitur,Filius habet potentiam generandi, 
sic distingue. Habet potentiam generandi, hoc est, 
ut generet, vel generare possit: falsum est. Habet 
&utem potentiam generandi, qua scilicet generatur, : 
vel generari potest. 

Impersonaliter verum est. Sicut habes scientiam 
Bcribendi,hoc est,qua scis scribere,falsum : sed qua 
gcitur scribere,verum. Dicimns etiam,quod in pro- 
gressu predicte oppositionis, scilicet, quidquid po- 
test Pater,et Filius : sed Pater potest generare,ergo 
et Filius.Hoc verbum, potest, aliterin propositione, 
aliter in assumptione,vel conclusione accipitur. Si- 


Filius non potui generare. — Denique probatur D cut hac verba, Deus, et, est, in diversis locis posita, 


Filium generare non posse. Si enim potuit gene- 
rare, ergo potuit esse Pater: quod si potuit esse 
Pater, ergo vel Patris, vel sui, vel Spiritus sancti, 
vel alterius. At alterius non, quia nullus alius &b 
aeterno esse potuit. Sed neque Patris, quia ingeni- 
tus et inascibilis est: nec sui, quia nulla res 
seipsam generare potest: neque Spiritus saneti, 
quia ipse non potest nasci, alioquin esset altera- 
bilis. Relinquitur ergo, quod Filius generare non 
potuit. 


(43) Lib. ni, cap. 12. 


aliter et aliter significant. Exempli causa, omne 
quod Deus Pater est, idem Deus Filius est ; sed 
Pater est Deus generaas, ergo et Filius est Deus 
generans, non sequitur. Item, quidquid est Pater, 
et Filius; sed Pater est generans, ergo et Filius 
est generans, non sequitur. Ideo, quia haec verba, 
Deus, et, est, in propositionibus essentialiter signi- 
ficant. Deinde vero personaliter consignificant. Sic 
igitur predicta questio multis modis solvitur. Et 
Filium non posse generare, sed gigni : Patrem au- 


(44) Aug. ad Maxim. 


983 


MAGISTRI BANDINI. 


9084 


tem generare posse, et non gigni, vere creditur et À et non mutor (Malach. m). Ceterum omnis crea- 


intelligitur. 

Dis. VIII. — Nuno de veritate divine essentie 
agendum est. Est itaque Deus sine dubio substan- 
tia,vel si melius dicatur,essentia,quam Graci o?cíav 
vocant. Sicut enim ab eo, quod est sapere, dicta 
est sapientia, et ab eo quod est scire scientia, ila 
&b eo, quod est esse, dicta est essentia. Et quis 
major est illo qui dixit: Ego sum qui sum; et: Qui 
est, misit me ad vos? (Exod. 11.) Ipse, inquam, 
vere et proprie dicitur esse, cujus essentia non no- 
vit preteritum, nec futurum. Unde Hieronymus 
gcribit ad Marcellam (45) : Deus solus qui exordium 
non habet, vere essenlie nomen tenet. De quo 
enim dicitur, fuit, non est : et de quodicitur, erit, 
nondum est, Deus autem tantum estqui non no- 
vit fuisse, vel futurum esse. Solus igitur Deus vere 
est, cujus essentie comparatum nostrum esse ni- 
hil est. 

Ceterum his occurrunt,que frequenter Scriptura 
commemorat : Deus fuit ab wterno, fuit semper, 
ot erit in secula, et hujusmodi. Augustinus etiam 
guper Joannem ait (40): Quum de sempiterna re 
proprie dieatur, est, secundum nos bene dicitur, 
fuit, et erit. Fuit, quia nunquam desiit ; erit quia 
nunquam desinet ; est, quia semper est; non pre- 
teriit, quasi quod non maneat; non erit, quasi 
quod non erat, qualiter de nobis non dicitur. Se- 
cundum hec ergo verba Hieronymum intelligentes 
dicimus : Non novit fuisse vel futurum esse, hoc 
est, non preteriit, neque desinet esse, sed tamen 
est lantum, quia semper est. 

Licet enim verba substantiva diversorum tempo- 
rum de Deo dicantur,non tamen temporales motus 
esse distinguunt, sed essentiam Divinitatis simpli- 
citer insinuant. Deus ergo solus, et proprie natu- 
raliter dicitur essentia vel essc. Unde Hilarius(47): 
Non est Deo accidens esse, sed subsistens veritas 
et manens causa et naturalis generis proprietas. 

Deus est. incommulabilis. — Qui essentia Dei, 
proprie incommutabilis est, quia nec mutatur, nec 
mutari potest. Unde Augustinus (48) : Alie, inquit, 
essentiz ve) substantie capiunt accidentia, quibus 
in eis flat immutatio. Deo autem nihil horum ac- 
cidere potest, ideoque ejus sola substantia vel es- 
gentia incommutabilis est. 


tura mutabilitati subjacet, qur, ut &it Augusti- 
nus (19), nonnulla mors ipsi creature est, quia 
facit aliquid in ea non esse, quod erat. Siquidem 
ipsa anima humana, licet immortalis sit, quia se- 
cundum suum modum nunquam vivere desinit, ha 
bet tamen mortem suam, quia si juste vivebat, et 
peccat, moritur justitie ; si peccatrix erat, et ju- 
stificatur, moritur peccato, at alias ejus mutatio- 
nes taceam. Et creaturarum natura colestium 
mori potuit, quia peccare. Etenim angelorum 
quidam peccaverunt, et qui non peccaverunt, pec- 
care potuerunt. Nihil autem Deo tale accidere po- 
test, Quare cum solus Deus sit immutabilis pro- 
prie, solus etiam vere est immortalis. 


B  Simplicitas Dei. — Eadem quoque divina essen- 


tia proprie ac vere simplex est, quia in ea nec par- 
tiam, nec accidentium seu quarumlibet formarum 
ulla diversitas,sive variatio vel multitudo est, quod 
in nulla creatura contingit. Quippe, ut Augustinus 
ait (50) : Corporalis creatura partibus constat : ita 
ut ibi sit alia pars major, alia minor ; et ipsum to- 
tum majus sit, quam pars quelibet. In qua etiam 
aliud est magnitudo, aliud color, aliud figura: 
qua omnia in corpore multiplicitatem faciunt. 


Creatura est multiplex. —  Spiritualis quoque 
creatura multiplex est. Quippe anima licet corpori 
comparaia, eit simplex, ea quod particulatim per 
spatia loci non diffundatur, sed ubicunque est, 
tota est: tamen nec in ipsa, vera simplicitas est. 
Cum enim aliud sit artificiosum esse, aliud iner- 
tem, aliud acutum, aliud memorem, possintque 
hac et alia innumerabilia in anime natura inve- 
niri, constat ipsam non simplicem esse, sed mul- 
tiplicem, quum nihil horum sit anima, sed hao 
ips& habeat. Denique quidquid in Deo est, Deus, 
unde et ejus simplicitas apparet, presertim cum 
idem sit habitum, et quod habet. Non enim propter 
hoc naturam summi boni simplicem dicimus, quia 
est Pater in ea solus, vol Filius in ea solus, vel 
Spiritus sanctus solus, hoc est, quia sola est ista 
nominum irinitas, sive subsistentia personarum, 
sicut Sabelliani putaverunt (51). Sed ideo simplex 
dicitur, quia ost. hoc quod habet, excepto (quod) 
relative, queque persona dicitur ad alteram, nec 


Ümnis creatura mutabilis. — Ac per hoc Aposto- ] 986 ipsa. Nam utique Pater habet Filium, ad quem 


lus de Deo ait: (ui solus habet immortalitatem 
(I Tim. vi), eam intelligens immutabilitatem, quam 
nulla habere potest creatura, quoniam solius 
Creatoris est. Unde Jacobus apostolus: Apud quem 
non est (ransmulalio, nec. vicissiludinis obumbrat/o 
(Jaco?.1), Et David : Mulabis eos et mutabuntur, tu 
auiem idem ipse es (Psal. ci). Et alibi: Ego Deus 


(45) Attingit quidem Hier. ibi et ad Damasum, 
sed ad verbum est in Isidoro lib. vr Etym. 
cap. 1. 

hi Tract. 99, super Joan. c. xvi. 

41) Lib. vri, de Trin. non longe a principio. 


relative dicitur, nec tainen est Filius. Et Filius ha- 
bet Patrem, nec tamen ipse est Pater. In quo vero 
&d semetipsum dicitur, non ad alteruns, hoc est, 
quod habet. Sicul ad semetipsum dicitur vivus ha- 
bendo vitam, et eadem vita ipse est, quod in aliis 
rebus non contingit. Neque enim habens liquorem, 
liquor est; nec corpus, color; neo anima estsa- 


48) De Trin. lib. v, cap. 2. 
49) Contra Maximinum, lib. ti1, cap. 12. 
(50) De Trin. lib. vr, cap. 6. 
(91) Aug. lib. xi, De civitate Dei, cap. 10. 


SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. IX. 


086 


pientia, sed tantum habens eam. Ac per hoe solus A tuncaccessionegenerationis, Pater mutatusest quod 


Deus vere et proprie simplex est. 

Deus multipliciler dicitur. — Deus tamen mullti- 
pliciter dicitur, ut sapientia, justitia, prudentia, et 
sanctitas, et si quid tale non indigne de Deo dica- 
tur. Hoc autem ideo est, quia multiformiter ope- 
ratur Deus in rebus, non quod in ipso sit multipli- 
citas ulla ; etenim quamvis unum sit in subjacenti, 
Deus : pro varietate tamen sensuum, mullis voca- 
bulis nuncupatur. Aliud autem signat sapientia, 
aliud autem scientia, justitia, et sic de ceteris. 
Sapientia nempe esl, quia de disciplinis divinarum 
humeanarumque rerum instruit : justitia est,quando 
judexet dietributor meritorum intelligitur : pru- 
dentia est, quando doctrina vel demonstratio bo- 
narum malarumque. verarum et falsarum rerum, 
vel neutrarum, cognoscitur, Porro sanctitas est, 
quia ipse firmamentum, et con(irmatio omnium 
rerum, Hoc autem et si quid tale de Deo dicitur, 
preter accidentium respectum intelligitur. Cum et 
nos moneat Augustinus (52) :Intelligamus, inquiens, 
in quantum possimus, Deum sine qualitate bonum, 
sine quantitate magnum, sine indigentia Creato- 
rem, sine situ presidentem, sine ambitu omnia 
continentem, sine loco ubique totum,sine tempore 
sempiternum, sine mutatione sui, mutabilia facien- 
tem, nihilque patientem. Quisquis Deum sic cogi- 
tat, licet nondum invenerit omnino quid sit, pie 
tamen caveat, aliquid sentire de illo, quod non sit. 

Tanta esl Dei simplicitas, ut. nulli przdicamento- 
rum subjiciatur. — Propterea predicamentorum 


legibus atque accidentibus Deus non est subjectus. 6 


ldeoque nec proprie substantia dicitur : Quippe 
cum ab eo quod est 5ubsistere, substantiam dica- 
mus : quod recte dicitur de his rebus, in quibus 
subjectis sunt ca, que in subjecto esse dicuntur, 
ut color in corpore, quod nefas est dicere de Dco. 
Quocirca abusive substantia, magis proprie et vere 
Deus est et dicitur essentia. 

Disr. IX. De proprietatibus personalibus Trinitatis 
et unitatis. — Nunc ad distinctionom personarum 
accedentes, confiteri debemus, Patrem et Filium et 
Spiritum sanctum unum esse naturaliter Deum, 
nec Patrom tamen Filium; nec Filium Patrem. 
Sequitur enim cum a Patre genitus sit Filius, alius 
profecto est Pater, alius Filius (53). 

De coadternitate Filii cum. Patre. — Nec tamen 
ante fuit Pater, quam Filius, sicut hereticus men- 
titur : sunt enim coeternz sibitres persons. De- 
nique Scriptura dicit: Ante me non fuit. alter Dcus, 
nec post me erit (Isa. xvm). Ilaec verba si Patris 
sunt, dicit, quia post se non est alius Deus ; si vero 
Filii, dicit, quia ante se nullus Deus est. lta- 
que nec isteanteriorem habet, nec ille posteriorem. 
Preterea si Pater fuit antequam haberet Filium, 


(52) De Trin. lib. v, cap. 4. 
3 August., De fide, ad Petrum, cap. 1. 


94) Ambr., lib. it, De Bde ad Grat. cap. 5, circa 
med. 


blasphemia est (54). Item cum Filius sit sapientia, 
et virtus Patris : si aliquando fuit sine Filio Pater, 
fuit et tunc sine sapientia, et virtute sua Pater, 
quod non minus profanum quam stolidum sit di- 
cere (55). 

Apla similitudo. — Constat enim Patri Filium 
esse cozternum, velut splendor, qui ab igne diffun- 
ditur, coevus est ei, et esset utique costernus, ei 
ignis esset cternus. Ceterum, hocineffabile, sicut 
et ipsa generatio. Unde Isalus: Generationem ejus 
quis enarrabit ? (Isa. 11.) Divinam autem non hu- 
manam intelligit, quamvis et hec ex magna parte 
git inenarrabilis. 1lla tamen tota inenarrabilis est, 
quia etsi dicitur Filius a Patre genitus, tamen 


p qualiter, nec Apostolus nec propheta novit, nec 


angelus. 


Utrum debeat dici, semper gignilur, an semper 
genitus est Filius. — Queritur autem utrum debeat 
dici, Filius semper nascitur. De hoc Grogorius ita 
dicit (56) : De Domino Jesu non possumus dicere, 
semper nascitur, ne imperfectus esse videatur At 
vero ut eternus designari valeat, et perfectus, et, 
semper, dicamus, et, natus, quatenus, natus, ad 
perfectionem, semper, ad eternitatem pertineat. 


Origenes contradicit supradictis. — Origenes vero 
contradicere videtur his verbis (57) : Salvator nos- 
ter splendor est claritatis, qui non semel nascitur 
ei desinit, sed totios oritur, quoties lumen ortum 
fucrit de quo nascitur, sic ergo semper Salvator 
nascitur. 


Concordat Origenem et Gregorium. — Nos tan- 
torum virorum in re tanta dissonantiam qua vide- 
tur, ad concord'am revocantes, putamus utrumque 
auctorem, ex usu locutionis aliquid habuisse suspe- 
ctum. Quippe dicentes, lectio semper legitur, lectio- 
nis imperfectionem ex usu loquendi ostendimus, 
quam Gregorius in unigenito negans, ait : Non 
possumus dicere semper nascitur. Quod se nimi- 
rum intellexisse ostendit, per hoc, quod subdit : 
Ne imperfectus esse videatur Similiter dum lecta 
est lectio, dicimus, olim legi eam, nunc autem eam 
desiisse legi, ex modo loquendi significamus. Quod 
Origenes in nativitate Verbi abhorrens, ejus asserit 
perpetuitatem dicens: Salvator semper nascitur ; 
quod manifeste aperit, dum, non semel nascitur et 
desinit, preemittit. Diverso ergo genere loquendi, 
varios errores excludentes, nativitatem Filii ab 
eterno perfectam, et sempiternam esse affirmant. 


Sed inquit hereticus: Omne quod natum est, 
non fuit semper, quia ad id natum est ut esset. 
Cui dicimus : Nemo ambigat, hoc sic se habere in 
humanis. Nimirum ibi nec fuit, qui pater est ; nec 
semper pater est, qui fuit. Quare nec semper ge- 


(55) Aug., lib. vr, De Trin. cap. 1. 

(50) Lib. xxix Moralium, cap. 1. 

(57) Super Heremiam. Homil. lib. vt, super to- 
tum, caq. 11 : Reversi sunt. 


087 


MAGISTRI BANDINI. 


nuit. Ubi autem semper pater est scmper filius À bis (Matth.xvi.. Et alibi; Spiritus qui a Patre 


est (58). 

Quid Patri ct Filio proprium. — Quod si sem- 
per Doo Patri proprium est, quod semper Pater est, 
semper Filio proprium esse est necesse, quod 
sempsr natus est. Natum igitur confitemur Unige- 
nitum, nec ante esse quam natum, nec ante natum 
quam esse. Hoc sane humanurn sensum et intelli- 
gentiam mundi excedit, neque capit hoc ratio hu- 
mane intelligontie, sed prudentia fidelis professio 
est. 

Disr. X De personali procetsione Spiritus sancti. 
— Nunc deSpiritu sancto,ipso donante disseramus. 
Spiritus sanctus itaqueest amor, vel dilectio Pa- 
tris et Filii, quo uterque conjungitur, quo genitus u 
gignente diligitur, genitoremquesuum diligit, sui:t- 
que non participatione, sed essentia sua ; neque 
dono superioris alicujus, sed suo proprio, servantes 
unitatem spirilus in vinculo pacis (Ephes. 1v). Non 
est enim tantum Patris vel Filii, sed amborum spi- 
ritus. Et ideo communem quainvicem diligunt, no- 
bis iusinuant charitatem (59). 

Spiritus sanctus proprie appellatur charitas. Tota 
Trinitas est charitas. — Appellatur autem proprie 
charitas : quippe cum ipse sit, quo Pater et Filius 
invicem diligunt, ineffabilem commuuionem de- 
monstrat amborum. Quid ergoconvenientius, quam 
ut ille proprie dicatur charitas, qui spiritus est 
communis ambolus (60) ? Non hoc tamen sic dici- 
mus, ut Patrem et Filium charitatem esse nege- 
mus. Sicut enim unicum Dei Verbum proprie dici- 
tur sapientia, cum sit communiter, et Spiritussan- 
cius et Pater ipsa sapientia, ita Spiritus sanctus 
proprie charitas nuncupatur, cum sit Pater et Fi- 
lius coramuniter charitas. Verbum autem dictum est 
sapientia, ore Apostoli dicentis. Christum Dei vir- 
tutem, et Dei sapientiam (I Cor. vin). Item. Spiritus 
sanctus dicitur charitas in epistola Joannis, inquit 
enim : Deus chariias est (I Joan., 1v), quod de Spiritu 
sancto proprie accipi Augustinus manifeste probat. 

Tertia persona proprie dicitur Spirilus sanctus. — 
Preterea et ipse proprie Spiritus sanctus dicitur. 
Licet enim Pater et Filius sint, Spiritus et uter- 
que sanctus, non tamen frustra, et ipse proprie 
dicitur Spiritus sanctus. Qui enim est. communis 
ambobus, ipse merito vocatur proprie, quod ambo 
communiter (61. 

Dicr. XI. Spiritum sanctum a Patre Filioque pro- 
cedere. — Qui Patris et Filii Spiritus est, procedit 
&b utroque,sicul testimoniis Scripturarum probatur. 
Dicit enim Apostolus : Misit Deus Spiritum Filii sui 
in corda nostra. (Galat. 1v.) Et alibi: Qui Spiritum 
Chrisli non habet, hic non est ejus (Rom vin). Ipse 
etiam Filius de eo sic testatur : Non vos estis qui lo- 
quimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur ín vo- 


. (88) Hilarius, l. xit De Trin., habet hanc respon- 
gionem. 
($9) Aug , ]. v1 De Trin., cap. 5. 
(60) Aug. 1. xv. De Trin., cap. 10. 


procedit (Joan xv). Per hec et his similia constat 
Spiritum sanctum a Patre Filioque procedere : quod 
multi heretici negaverunt. 


Quid Graeci sentiant. Prencipalia concilía determi- 
narunt de processu Spiritus sancti. — Greci autem 
non fatentur Spiritum sanctum a Filio procedere, 
his inducti causis scilicet, quia dum Veritas dicit : 
Spiritus qui a Patre procedit, Patris tantum nomen, 
et non Filii meminit. Item quod in symboloeorum 
& Patre commemoratur Spiritus sanctus procedere, 
non etiam a Filio, que, inquam, in principalibus 
conciliis, subjunctis anathematibus, ita sunt facta, 
ut nulli de Trinitatis fide,aliud docerevel predicare 
liceat, quam ibi continetur. Unde etiam anathema- 


B tis vinculo reos arguere audent, quosSpiritum san- 


tum a Filio procedere confiteri sciunt. 


Confessio auctoris de processu. Spiritus sancti. — 
Nosautemin eternum hoc confltentes, dicimus uti- 
que Veritatem, Spiritum a Patre procedere, confi- 
teri : non tamen ita ab eo procedere confiteri, ut 
etiam a se procedere neget. 


Respondet I. objectioni Grecorum. — Quod eutem 
tantum Patrem nominat, inde est, quia quod ipsius 
est, etiam non suum esse dicere, sed ad Patrem 
referre consuevit, ut ibi : Mea doclrina non est mea, 
sed ejus qui misil me (Joan. vii). Hoc. autem . dicit 
non utique a se negando, sed principii auctoritatem 
ostendendo esse in Patre. 

hespondet 2. objectioni. — Vlud autem aliud, quod 


C (62) dicunt, percontrariumest intelligendum, ut sit 


sensus. Nulli liceat aliud dicere. id est conlrarium. 
Qualiter Apostolus ad Galatas ponit: Si quis, in- 
quiens, aliud evangelizaverit, hoc est contrarium, 
sicut exponit Augustinus, anathema sit (Gal. 1). Non 
dixit, si quis addiderit, alioquin sibi ipsi prejudica- 
ret qui cupiebat venire ad quosdam suppleturus 
que fidei illorum deerant. Ceterum qui supplet id 
quod minus dictum, non dicit contrarium ei quod 
dictum est. Sane sciendum quod licet in presenti 
articulo a nobis Greci verbo discordent, tamen 
sensu non differunt. Confitentur enimSpiritum esse 
Filii, etsi non a Filio, quia scriptum est: Spiritum 
Filii (Gal. 1v). Nos autem fideliter idem esse cre- 
dimus, Spiritum esse Filii, et ab ipso procedere. 


Ipsorum etiam Gracorum testimonio docetur Spi- 
ritus sanctus ab ulroque prpcedere. — Quod docto- 
rum Grecorum testimonio probatur. Inquit enim 
Athanasius in symbolo : Spiritus sanctus a Patre et 
Filio non factus, nec creatus, nec genitus, sed pro- 
cedens. Item dicit Christus: Non. enim loquetur «a 
semetipso, quia de meo accipict (Jaan. xvy. 


Item Cyrillus (63) : Spiritus non est alienus a Fi- 
lio: Nominatur enim spiritus veritatis, et profluit 
61) Aug.. De Trin. l. xxv, cap. 17. 


62) In conciliis Grecorum. 
63) In epistola Nestorio directa. 


:989 


SENTENTIARUM LIB. 1. — DE TRINITATE. DIST. XIV. 


990 


: ab eo, sicut ex Deo Patre. Item Chrysostomus (641): A — Non autem Spiritus sanctus ingenitus dicitur. 


Spiritum Sanctum dicimus Patri et Filio coequa- 
lem, et procedentem de Patre et Filio. Grecis ita- 
que propriorum doctorum testimonio correctis,om- 
nis lingua confiteatur Spiritum sanctum a Patre 
Filioque procedere. 

Disr. XII. An Spiritus sanctus prius vel plenius 
procedat a Palre quam a Filio. — Nec tamen prius 
et posterius ab alterutro eorum procedere, sicut 
delirat hezreticus.In illa enim summa Trinitate in- 
tervalla temporum non sunt, sine quibus omnino 
prius et posterius esse non possunt.Nec etiam pro- 
cedit plenius ab altero quam ab altero,quia sicut a 
Patre, ita et a Filio procedit Spiritus sanctus. Sic- 
ubi autem legitur proprie vel principaliter a Patre 
procedere, eo sensu dicitur, quod Pater non ab 
alio, sed a semetipso habet, quod Spiritus sanctus 
8b eo procedit.Denique Hieron. (65) ponit proprie, 
Inquit enim: Credimus in Spiritum sanctum,verum 
Deum,qui de Patre est et procedit. Augustinus (60) 
autem ponit principaliter his verbis. Noa frustra 
in hac Trinitate, non dicitur Verbum Dei, nisi Fi- 
lius, nec donum Dei, nisi Spiritus sanctus, nec de 
quo genitum Verbum est, et de quo procedit prin- 
cipaliter Spiritus sanctus, nisi Deus Pater. Sed hoc 
gic esse intelligendum, ut praediximus, ipse decla- 
rat, dum subdit : Ideo addidi principaliter, quia et 
de Filio Spiuitus sanctus procedere reperitur. Sed 
hoc quoque illi Pater dedit;Patri autem nullus hoc 
dedit. Ideoque de Patre principaliter procedere con- 
fitetur. 

De processus Filii a Patre et. Spiritus sancti diffe- 
rentia. — Filius quoque de Patre procedit, sicut ipse 
- testatur: Ego ex Deo processi, e. veni in mundum 
(Joan. vii). Dissimiliter tamen a Spiritu sancto. 
Nam Spiritus sanctus, ut Augustinus ait, a Patre 
procedit, non quomodo natus, sed quomodo datus 
vel donum. Filius autem procedit nascendo et exiit 
ut genitus. Inter hauc sane, et illam processionem, 
inquit Augustinus (07), distinguere nescio, non va- 
leo, non sufficio : est enim utraque ineffabilis.Sicut 
enim propheta de Filio loquens, ait : Generationem 
ejus quis enarrabit? (Isa. vir). Ita de Spiritu sancto 
verissime dicitur : Processionem ejus quis enarra- 
bit? 

Drisr. XIII. Cur Spiritus sanctus non dicatur geni- 


Unde Augustinus ad Orosium ; Spiritum sanctum 
nec genitum nec ingenitum dici fides certa decla- 
rat. Etsi enim Spiritum sanctum genitum non di- 
camus, dicere tamen non audemus ingenitum, ne 
in hoc vocabulo, vel duos patres in illa Trinitate, 
vel duos qui non sunt de alio,quispiam suspicetur. 
Hieronymus /68) tamen contradicere videtur.Inquit 
enim Spiritus sanctus Pater non est, sed ingenitus 
atque infectus. 

Solutio per distinctionem. — Ceterum uterque 
eorum aliter hoc vocabulo ingenitus est usus. Si 
quidem Augustinus (69) dicit ingenitum, quod de 
alio non sit, quod aperit dum dicit, vel duos, qui 
non sunt de alio. At Hieronymus ingenitum dici*, 
non natum, quod ex universali rerum divisione, 
quam ponit, probatur. Omne, inquit, quod est, aut 
ingenitum est, aut factum aut genitum.ldque trac- 
tando prosequens, quod dixerat ingenitum,non na- 
tum exponit,subjiciens de Spiritu sancto exemplum. 

Disr. XIV. De gemino processu Spiritus sancti. 
Ipsemet Spiritus sanctus nobis datur. — Procedit 
autem Spiritus sanctus,et ab eterno communiter & 
Patre et Filio : Et ex tempore, ab utroque item 
communiter,ad sanctificandam creaturam.Quando, 
inquam, animis hominum infunditur, sensibusque 
eorum sanctificandis illabitur, sicut ait Apostolus : 
Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spi- 
ritum sanctum,qui datus est nobis (Rom. v). Quippe 
ipse Spiritus sanctus, ipse tertia in Trinitate per- 
sona nobis datur, Augustino testante (78) : Eum- 


C dem enim Spiritum sanctum, inquit, datum, cum 


insufflasset Jesus in discipulos, de quo mox ait : 
Ite, baptizantes eos in nomine Patris et Filii et Spi- 
ritus sancti (Joan. xxi), ambigere non debemus. Et 
infra de eodem : Quomodo ergo non est Deus, qui 
dat Spiritum sanctum? Imo quantus est Deus, qui 
dat Deum? Qui cum sit inaccessibilis natura,rece- 
ptibilis tamen propter bonitatem suam nobis est, 
complens virtute sua omnia ; sed solis participatur 
justis. Et infra(71): Angeli ad paucos mittebantur: 
Spiritus vero sanctus populis infundebatur. Quis 
igitur dubitet,quin divinum sit quod infunditur si- 
mul pluribus, nec videtur? Augustinus quoque ait 
(72) : Magna est misericordia ejus, qui dat donum 
equale sibi, quia donum ejus Spiritus sanctus est. 


tus vel Filius. — Denique Spiritus sanctus licet a p) Hisergo etaliis pluribus auctoritatibus aperte mon- 


Patre Filioque procedat tamen nec genitus dicitur 
amborum, nec Filius. Enim vero nullus duorum Fi- 
lius dicitur, nisi patris et matris. Absit autem ut 
inter Deum Patrem et Deum Filium, aliquid tale 
suspicemur! 

Quzstio an. possit. Spiritus sanctus dici ingenitus. 


b 64) In homilia quadam de expositione Sym- 
oli. 
ted In expositioee catholice fidei. 
66) De 'Trin., lib. xv, cap. 17. 
l6 Contra Maximinum. 
68) In regulis definitionum contra hereticos. 


stratur, ipsum Spiritum sanctum nobis dari, non 
solum ejus dona; quod quidam Bede auctoritate 
seducti credere recusant. [Inquit enim (73) : Gum 
Spiritus sancti gratia datur hominibus, profecto 
mittitur, et procedit a Patre et Filio Spiritus san- 
ctus, quia ejus missio est ipsa processio. Porro ad 


(69) De Trin., l. xv, c. 26. 
70) De Trin., l. xv, c. 26. 
1) Amb. in lib. De Spiritu sancto, cap. 5. 
(72) Ue verbis Domini, sermo 3. 
(73) Homilia Dominice post Ascens. 


991 


MAGISTRI BANDINT. 


999 


hec dicimud,quia vel non oportet eum tantisaucto- A Filius, ostenditur gratia Trinitatis datus.Unde etiam 


ritatibus prejudicium inferre, vel quod dicit, aliter 
sane intelligitur. Mittitur ergo nobis et datur Spiri- 
tus sanctus,non ideo tamen minor arbitrandus est, 
quia eum Pater el Filius mittit (74), 

An detur Spiritus sanctus xb. hominibus.. — Pre- 
terea sciendum est Spiritum sanctum ab hominibus 
non dari, quia cum ejus, donatio supra sit dicta 
processio,si ab hominibus daretur Spiritus sanctus, 
utique Creator procederet,vel mitteretur a creatura, 
quod est absurdum. Unde Augustinus (75) . Non 
aliquis discipulorum Christi dedit Spiritum sanc- 
tum ;orabant quippe ut veniret in eos quibus manus 
imponebant, non ipsi eum dabant. Quem morem in 
guis prepositis etiam nunc servat Ecclesia. Et alibi 
(76):Nos accipere quidem hoc donum possumus pro 
modulo nostro, effundere vero super alios,non uti- 
que possumcs, sed ut hoc fiat, Deum qui id efficit, 
guper eos invocamus. 

Sed huic objicitur quod de se loquens Apostolus 
ait ad Gulatas : Qui tribuit Spiritum et operatur vir- 
tutes in vobis (Gal. 11). Verum hoc intelligendum 
est Apostolum dixisse, non auctoritate potestatis; 
sed ministerio predicationis. Siquidem eo predi- 
cante illis, Spiritum sanctum visibiliter receperant. 
Nam ab Apostolo predicta est eis fides, in qua 
praedicatione Spiritum sanctum advenisse sense- 
runt.Quippe in novitate invitationis ad fidem,etiam 
gensibilibus miraculis presentia sancti Spiritus up- 
parebat. 

Disr. XV. Quod Spiritus sanctus a seipso detur. 
— Etiam Spiritus sanctus scipsum dat. Cum enim 
donatio Spiritus sancti sit operatio Dei: Communis- 
que sit et indivisa trium personarum operatio dona- 
tur utique Spiritus sanctus, non tantum a Patre et 
Filio, sed etiam a seipso.De quo Augustinus ait(77): 
]ta datur Spiritus sanctus sicut Dei donum,ut etiam 
seipsum det sicut Deus. Nec etiam dici potest non 
esse sue potestatis, de quo djcitur, Spiritus ubi 
vult spirat. Ac per hoc Spiritum sanctum a seipso 
dari constat. 

De missione Filii etiam a seipso. — Hio conside- 
randum est, quod cum tres sint in Trinitate per- 
sone, Pater solus nusquam legitur missus, sed Fi- 
lius, et Spiritus sanctus.Missus est autem Filius a 
Patre, ut Apostolus dicit : Misit Deus Filium suum 
factum ex muliere (Galat. 1v), ubi satis ostendit, eo 
ipso missum Filium, quo ex muliere factum. Et a 
Spiritu sancto missus est, Isaia dicente : Spiritus 
Domini super me, propter quod unxit. Dominus me, 
evangelixare misil me pauperibus, pradicare captivis 
remissionem (Isa. Lxi).Et etiam a seipso.Nam 1saias 
habet : Filius datus est. nobis (Isa. 1x) : cum enim 
non diffinitum sit per prophetam a quo datus sit 


74) Aug., De Trin., l. iv, cap. ult. 
75) Aug., De Trin. 
(76) Ibid. 

(77) De Trin, l. xv, cap. 19. 

(78) De Trin. l. rj, cap. 6. 


C 


ipse Filius se dedit, ut Augustinus ait (78) : Cum 
una voluntas sit Patris et Filii,et inseparabilis ope- 
ratio, ergo a Patreet Filio missus est,idem Filius 
non separato Spiritu sancto, quia a Patre et Verbo 
ejus factum est,ut mitteretur, hoc est, ut incarna- 
tus hominibus appareret. 

Sed si hoc est : Cur ergo ait, A metpso non veni? 
(Joan. vii.) hoc autem dictum est, socundum for- 
mam servi, secundum quam non fecit ut mittere- 
tur, id est non est operatus incarnationem, sed se- 
cuncum formam Dei. 

Duodus modis Filius mitti dicitur. — Denique de 
duobus modis mittendi Filium Augustinus distin- 
guit dicenis(79): Non eo ipso quo de Patre natus est 
missus dicitur Filius : sed vel eo, quod apparuit 
huic mundo, Verbum caro factum. Unde dicit : Ez- 
tvi a. Patre et veni in. mundum (Joan. xvi) : vel eo, 
quod ex tempore, cujusquam mente percipitur. 
Sicut dictum est de Sapientia : Emitte illam de c«- 
lis sanctis tuis, et a sede magnitudinis tu. ut. me- 
cum sit, eL mecum laboret (Sap. 1x.) 

Declarantur verba August. — Caeterum secundum 
primum modum semel, et in hunc mundum, et ut 
homo esset,missus est. At secundum alium, &»pe : 
el non in hunc mundum, nec ut homo sit, sed ut 
cum homine sit, mittitur. Quod Augustinus aperit, 
dicens (80): Aliter mittitur ut sit cum homine, 
aliter miasa est sapientia Patris,ut sit homo.In ani- 
mas enim sanctas se transfert, et amicos Dei con- 
stituit, Sed eum venit plenitudo temporis missa est, 
non ut esset cum hominibus, ut antea erat cum pa- 
iribus et prophetis,sed ut ipsum Verbum fleret ca- 
ro, hoc est, homo. 

Disr. XVI. Filius quatenus est homo, Patre el 
Spiritu sancto el seipso est yinor. — Denique secun- 
dum quod factus est homo, Filius minor est Patre. 
Ipse enim dicit : Pater major me est (Joan. xiv). 
Quod propter formam servi Veritas dicit,secundum 
quam etiam minor Spiritu sancto, et seipso dici- 
tur. Unde Augnstinus (8l) : Non sic accepit for- 
mam servi, ut amitteret formam Dei, in qua erat 
equalis Patri. In forma ergo Dei, unigenitus Patris 
equalis eet Patri : in. forma vero servi, etiam se 
minor, id est Dei Filius equalis est Patri, secun- 
dum formam in qua est : secundum formam vero, 


D quam accepit, non modo Patre, sed et Spiritu san- 


cto, imo etiam se minor inventus est. Nec hoc tan- 
tum, &ed etiam ab angelis paulo minus minoratus 
est. 

Quod Paler major sit Filio, nec tamen Filius 9i- 
nor Paire. — Hilarius (82) autem secundum etiam 
formam Dei,propter generationis auctoritatem, Pa- 
trem esse majorem Filio, nec tamen Filium mino- 


(79) De Trin. I. iv, cap. 20. 
(80) De Trin. lib. tiv, cap. 20. 
(81) De Trin. lib. vri, o. 1. 
(82) Lib. ix de Trin. 


993 


SENTENTIARUM LIB. 1]. — DE TRINITATE. DIST. XVII. 


994 


rem paire, dicere videtur his verbis. Major est uti- A cognovit Deum, quia Deus dilectio est. (I Joan. 1v). 


que Pater Filio, auctoritate donantis, cui tantum 
donat esse, quantus est ipse: cui innascibilitatis 
esse imaginem, sacramento nntivitatis imparlit, 
quem ex se in forma sua generat. Major itaque 
donans est, sed minor jam non est, cui unum esse 
donatur: ait enim: Ego et pater unum sumus (Joan. 
x). Vide, lector, sane Hilarii verba, que ubicunque 
occurrerint, diligenter nota, pieque intellige. 

Duobus modis missus Spiritus sanctus visibiliter 
et invisibililer. — (83) Spiritus quoque sunctus vi- 
sibiliter et invisibiliter legitur missus. Visibiliter 
enim missus est, quando facta est quedam creatu- 
re species ex tempore, in qua visibiliter ostendere- 
tur Spiritus sanctus: sive cum in Dominum ipsum 
corporali specie columbe descendit; sive cum in die 
Pentecostes, factus est subito de colo sonus, quasi 
ferretur flatus vehemens, et visse sunt illis lingue 
divise sicut ignis, qui eLinsedit super unumquem- 
que illorum. H»c operatio visibiliter expressa et 
oculis oblata, mortalibus missio Spiritus saneti, 
diela est visibilis. 

Quare, cum Filius ex humaua forma qua apparuit, 
minor Patre dicatur, non etiam Spirilus sanctns 
minor dicitnr. — Sed queritur, si Filius inquantum 
est missus, factus minor est Patre, cur ergo Spiri- 
tus sanctus non dicitur minor Paire, cum et ipse 
creaturam assumpsit, in qua et apparuit? Quia 
aliler assumpsit Spiritus creaturam, in qua appa- 
ruit, aliter Filius; nam Filius accepit per unionem, 
Spiritus vero non. Nee enim illam co!'umbam vel 


illum flatum, vel illum ignem Spiritus sanctus bea- C 


tificavit, sibique in unitalem persona conjunxit in 
elernum, sicut assumptus est Filius hominis: in 
qua forma, ipsius Del verbi persona presentaretur, 
non uli esset Verbum in curne, hoc est, in homine, 
sed ut esset Verbum caro, id est, homo. Caroenim 
posita est pro homine in eo quod ait: Verbum caro 
factum est. (Joan. 1). 1deoque nusquam scriptum 
quod Deus Pater major sil Spiritu sancto, et Spi- 
ritus sanctus minor Patre. 

Disr. XVII. De ímvisibili Spiritus sancti mis- 
sione. — Qualiter Spiritus sanctus invisibiliter mit- 
tatur, dicendum est. Utautemid intelligibiliustra- 
datur, quod Spiritus sancius fraterna dilectio sit 
premittamus. Etenim sicesse Augustinus ita docet: 


Ista contextio satis declarat aperte eamdem ipsam 
fraternam dilectionem, qua diligimus invicem, non 
solum ex Deo, sed etiam Deum esse. Cum ergo 
de dilectione diligimus fratrem, de Deo diligimus 
fratrem. Est ergo fraterna dileclio Deus. 

Spiritum sanctum simpliciter dici chari.atem, — 
Creterum ne hoc putes per causam essc dictum, velut 
Deus patientia. mea (Psal. xxx). Inquit. Augustinus 
(89): Dictum est Deo, tu patientia mea, non utique 
ideo quod Dei substantia sit nostra patientia, sed 
quia ab ipso nobis est. Unde: Ab ipso est patien- 
(1& nostra (Psal. rxy). Non au'em sic dicturi su- 
mus charitatem, dictam esse Deum. Nec enim di- 
cilur: Dcus charitas mea, aut tu es charitas mea, 
sicut dicitur, Dcus spes mea, tu patientia mea. 
Sed ita dictum est: Deus charitas est (1 Joan. 1v 
8): sicut dicitur, Deus spiritus est. 

Charitatem proprie. Deum Spirilum sanctum dici, 
non Patrem nec Filium. — Cum autem fraterna di- 
lectio sit Deus, nec. Pater nec Filius, sed tantum 
Spiritus sanctus, qui proprie dilectio vel charitas 
dicitur. Quippe si in donis Dei, nihil charitate 
majus est, et nullum est majus donum Dei, quam 
Spiritus sanctus, quid consequentius est, quam ut 
ipse sit charitas, quc Deus est et ex Deo, ut pre- 
tactum est. lloc qui non discernit, intellectum 
& Domino, non expositionem querat a nobis. Non 
enim apertius quidquam dicere possumus. 

Quomodo Spiritus sanctus millatur, ut detur. no- 
bis Deus — Tunc ergo mitti et dari dicitur Spiritus 
sanctus, cum ita in nobis est, ut faciat nos diligere 
Deum ct proximum, per quod manemus in Deo, et 
Deus in nobis. Unde Augustinus (85): Deus Spiri- 
tus sanclus qui procedit ex Deo, cum datus fuerit 
homini, accenditeum ad diligendum Deum et proxi- 
mum. Est enim ipse dilectio, per quam infunditur 
in cordibus nostris Deus charitas, per quam nos 
tota inhabitat Trinitas. Quo circa rectissime Spi- 
ritus sanctus cum sit Deus, vocatur etiam donum 
Dei, quod donum proprie, quid nisi charitas intel- 
ligendum est (86)? 

His autem que dicimus sic opponitur. Charitas 
non habenti datur. Si ergo Spiritus sanctus cha- 
ritas est, etiam non habenti datur. Scd quomodo 
datur non babenti, cum ipse, ut Deus, sit ubique? 


3 


(83*) Nemo dicat. Quid diligam non novi, diligat [) Sane uhique est, et in omni creatura totus. Sunt 


fretrem, et diligat eamdem dilectionem: magis 
enim novit dilectionem qua diligit, quam fratrem 
quem diligit. Ecce jam potest notiorem habere 
Deum quam fratrem: plane notiorem, quia pre- 
sentiorem, quia interiorem. quia certiorem. Idip- 
sum quoque aperius probat Augustinus exemplo 
Joannis. Ait enim Joannes: Diligamus nos invi- 
cem qwia, dilectio ex Deo est: qui mon diligit, non 


(83) Ang., De Trin. lib. i1, c. 2. 

(83*) Hic Bandinus et Lombardus non tenentur 
cum docent Spiritum sanctum esse charitatem qua 
diligimus Deum et proximum, | 


tamen multi qui eum non habent; non enim om- 
nes Spiritum sanctum habent; in quibus est ipse. 
Alioquin etiam et bruta Spiritum sanctum habe- 
rent, quod fidei pictas non admittit. 

Augeaturne et minnatur charitas. Item charitas 
augetur et minuitur, et ita mutabilis est, quod ab- 
surde dicitur. Cui respondentes dicimus hoc non 
simpliciter concedi debere, sed cum hac adjectione, 


84) De Trin., l. xv, c. 17. 

85) De Trin., l. xv, c. 17. 

(86) Hic Bandinus non communiter, sicut neo 
Magister, 


995 MAGISTRI BANDINI. | 909p 


Scilicet nobis, vel innobis,inquibus utiqueaugetur A verum est, quod charitas & Spiritu sancto est. 


vel minuitur charitas, vel Spiritus sanctus, velut 
Deus in nobis, non utique in se exaltari potest. 
Unde accedet homo ad cor altum et exaltabitur 
Deus (Psal. rxnm). Ubi dicit Cassiodorus, quod 
Deus non in se, sed in corde hominis grandescit. 
Porro ut verius dicamus, non in nobis charitas, 
sed nos augemur in ea, Unde Áugust. (87): Probet 
se unusquisque quantum in illo profecerit chari- 
tas, vel potius quantum ipse in charitate profe- 
cerit. Nam si charitas Deus est, nec proficit, nec 
deficit. 


An fraterna charitas sit Deus. — Sane quidam 
concedentes, quod Deus charitas est fraternam 
charitatem Deum esse negant: scripturis Patrum 
abutentes, quibus aliam esse charitatem, qua Dens 
nos diligit, et aliam qua nos diligimus eum, deli- 
rant. Inquiunt enim, habet Augustinus (88): Cha- 
ritas Dei dicta est diffundi in cordibus nosiris, 
non qua nos ipse diligit, sed qua nos facit dilecto- 
res suos: sicut Domini salus dicitur, qua salvat: 
et fides Ghristi, qua nos fideles facit. Quibus di- 
cendum est Augustinum non sensisse his verbis 
aliam atque aliam Dei charitatem esse, sed cum 
una sit, eademque diversas rationes, quibus in 
Scriptura Dei charitas appellatur, signiflcasse. Di- 
citur enim Dei charitas, vel quia ea Deus nos dili- 
gat, vel quia nos ea sui dilectores facit. Est ergo 
'predictorum verborum sensus: Charitas ibi, hoc 
est, in Apostolo dicta est charitas Dei (Rom. v). 
Non secundum quod Deus nos ea diligat, sed se- 


cundum quod nos ea sui dilectores faciat. Ut au- C 


tem ex tali sensu hoc dici posset, per simile locu- 
tionis genus ostendit ut Domini salus, qua nos 
salvat, etc. 


An eit alia atque alia. charitas. — ltem, inqui- 
unt, habet Augustinus alibi (89; Cum Joannes 
commemorasset Deidilectionem, non qua nos eum, 
sed qua ipse, inquit, dilexit nos. Volentes per hoc 
' aliam atque aliam asserere dilectionem. Nos autem 
eliam hec ad superiorem redigentes sensum, sic 
ea intelligenda esse dicimus: Quasi commemora- 
vit dilectionem Dei Joannes, non secundum quod 
ea nos diligimus Deum, sed secundum quod ipse 
diligit nos. 

Ratione probatur Spiritum sanctum non esse cha- 
ritatem. — Item fortius urgentes dicunt: Unde est 
dilectio, nisi et unde ipsa fides, id esta Spi- 
ritu sancto? Si vero ab ipso charitas est, et ipse ea 
est, ergo et Spiritus sanctus a seipso est. Nos au- 
tem fatemur Spiritum sanctum a seipso esse, non 
simpliciter, quia tunc videtur dici sine principio 
esse. Sed adjiciendum est, nobis, quibus scilicet 
seipsum dat Spiritus sanctus. Quo sensu etiam 


87) In homilia 9 super epistolam Joan. 
88) Aug., De spiritu et littera, cap. 32. 
(89) Lib. xmi, De Trin., c. 17. 

(90) De doct. Ohrist, lib, 1, cap, 10. 


Idem aliter probant. — Preterea veritati adhuc 
contradicentes, dicunt: Si Spiritus sanctus cha- 
ritas est, ergo ipse motus animi et affectio est, 
cum charitas hec sit. Inquit enim Augustinus (90): 
Charitatem voco motum animi, ad fruendum Deo 
et se ac proximo, propter ipsum Deum. Item ubi 
dicitur: Nihil poterit nos separare a charitate Dei 
(Rom. vni. Charitas Dei, inquit (91), hic dicta 
est virtus quie animi nostri rectissima affectio est. 
Ad quod dicimus, hoc dici non proprietate essentis, 
sed ratione efficientie. Sicutenim dicitur: Deus spes 
nostra et patientia, non quia ea sit, sed facit, ita et 
charitas dicitur esse motus sive affeclio animi; quia 
per eam movetur, et afficitur animus ad diligen- 
dum Deum. Quamobrem frigida, jejnnaque ca- 
Jumnia inimicorum veri repulsa, libere confitemur 
charitatem Spiritum sanctum esse. Irascantur ipsi 
quod Deus est et Dei donum, per quod multa dona 
singulis quibusque propria dividuntur. 

Disr. XVIII. An eamdem ratione. Spiritus sanctus 
dicatur donum et datum. Aliter donum, aliter dona- 
lum dicitur Spiritus sanctus. — Qui etiam donum 
vel donatum dicitur diversa ratione. Donum enim 
dicitur eo quod procedit: donatum autem eo quod 
datum sit. Unde Augustinus (92): Spiritus sanctus 
donum est Patris et Filii, quiaab utroque procedit. 
Semper procedit Spiritus sanctus et non ex tem- 
pore. Sed quia sic procedebat, ut esset donabile, 
jam donum erat antequam esset cui daretur. Aliter 
enim intelligi:ur donum, aliter donatum. Nam do- 
num potest esse etiam antequam detur. Donatum 
vero, nisi datum fuerit, nullo modo potest dici. 
Sempiterne ergo Spiritus est donum, temporaliter 
vero donatum. 

Quatenus donum, et quatenus donatum Spiritus 
sanctus et quo referatur. Quomodo Spiritus sanctus 
sit noster. — Proinde secundum quod donum est 
Spiritus sanctus, ad Patrem refertur el Filium. Se- 
cundum vero quod donrtum est vel datum, et ad 
eum qui dedit, refertur, et ad eos quibus datur. 
Unde Augustinus (93: Quod datum est, et ad eum 
qui dedit, refertur, etad eos quibus dedit: ita 
Spiritus sanctus non tantum Patris et Filii qui de- 
derunt, sed etiam noster, qui accepimus, dicitur. 
Sicut scriptum est de Joanne, quod in Spiritu vene- 
rit Elie ;Luc. 1). Moysi quoque Dominus, ait: Tol- 
lam de Spíritu tuo, et dabo illis (Num. xi). De Spi- 
ritu sancto loquens, quem jam dederat ei. 

Quomodo Filius dicatur noster. An. Spiritus. san- 
ctus dicatur noslrum donum. — Sed queritur, 
utrum Filius, cum sit nobis datus, Filius possit dici 
noster? Cui dicimus, quod Filius noster Deus, no- 
ster redemptor, et hujusmodi, non autem noster 
Filius dicitur. Quippe cum Filius relative tantum 


(91) Aug., lib. 1, De moribus Edclesis cap. 11. 
92) De Trin. lib. v, c. 19. 
$3 De Trin. lib. v, c. 14, 


997 


SENTENTIARUM LiB. I. — DE TRINITATE. DIST. XX. 


998 


ad illam qui genuit dicatur, Patris tantum, non no- À in una, quia tota estin singulis. Unde Joannes Da- 


ster Filius dicitur. Sed nec Spiritus sanctus, noster 
Spiritus sanctus dicitur, vel nostrum donum. Cum 
utrumque sempiterna relatione, tuntum dicitur ad 
Patrem et Filium. Inde est quod nusquam in Scri- 
ptura occurrit ita dici, Spiritus sanclus noster, vel 
tuus, vel illius. Hine enim Augustinus ait (04) : 
Quod de Patre natum est, ad Patrem solum refer- 
tur,cum dicitur Filius. Ideoque Filius Patris est, et 
non noster. Dicimus tamen panem nostrum da 
nobis, sicut Spiritum nostrum. Est enim Filius 
noster panis, quia et nos reficit. Spiritus vero san- 
cius, noster bpiritus, quia a Patre et Filio inspira- 
tur, et in nobis spirat, sicut vult. 

Filii / et. Spiritus sancti collulio. — Postremo 
sciendum est quod sicut Filius nascendo habet, ut 
omniíno sit, ita et Spiritus procedendo. Unde Augu- 
stinus (95) : Filius, non hoc tantum habet nascendo, 
ut sit Filius, sed ut omnino sit. Sicut autem Filio 
prestat essentiam de Patre generatio, ita Spiritui 
sancto de utroque processio. Non autem hoc dici- 
mus, quod Filius nativitate sit essentia, ut Spiritus 
sanctus processione : cum alibi dicatur (060), quod 
nec Pater eo Pater est, quo Deus: nec Filius eo 
Filius, quo Deus: nec Spiritus sanctus eo donum, 
quo Deus. 

Disr. XIX. De zqualitate trium. personarum. — 
His quippe nominibus eorum relativa ostenduntur, 
non essentia. Sed quia sicut Filius nascendo, om- 
nia quo sempiterne est, accepit a Putre, ita et Spi- 
ritus, procedendo accepit ab utroque (97.) 

Post coeternitatis trium personarum tractatum, 
de earumdem equalitate dicere superest. Fides enim 
catholica, sicut coseternas, ita et cowquales tres 
asserit personas. Qua equalitas, in quo notanda 
sit, docet Augustinus dicens (98): Nullus horum 
alium aut precedit eternitate, aut excedit magni- 
tudine, aut superat pofestate. Quem ria, licet 
quasi diversa enumerentur, idem sunt tamen in 
Deo, essentia scilicet divina. UndeAugustinus (99): 
Non alio magnus, alio Deus est. Eadem quippe ejus 
magnitudo est, que et essentia. Item: Voluntas et 
potentia Dei, ipse Deus est. Item emternitas Dei, ipsa 
ejus substantia est, nihil mutabile habens. In his 
ergo trihus verbis, trium equalitatem personarum 
breviter complexus est Augustinus (99*). 


mascenus (100) : Confitemur deitatis naturam om- 
nem perfecte esse in unaquaque suarum üxoccacsov 
hypostaseon, hoc est, personarum. Ideoque perfe- 
ctus Deus Pater, perfectus Deus Filius, perfectus 
Deus Spiritus sanctus. Unde Augustinus (101 : Pro- 
pter naturalem unitatem, totus Pulter in Filio, et 
Spiritu sancto est : totus quoque Spiritua sanctus 
in ulroque est. Inde est eliam, quod Pater dicitur 
esse in l'ilio, et Filius in Patre, et Spiritus sanctus 
in utroque. Hoc uutem manifestius insinuat Hila- 
rius dicens (102): Alfert plerisque obscuritatem 
sermo Domini cum dicit: Ego in Patre, et Pater in 
me est (Joan. xiv). Sane intelligendum est Patrem 
in Filio, et Filium in Patre esse, plenitudo in utro- 
que divinitatis perfecta est. Omnia enim. Filius ac- 
cepit a Patre. Nam si Palrem ejuadem qui genuit 
accepit, neuter perfectus est, deesset enim ei unde 
discessit. Nee plenitudo in eo erit qui ex portione 
constiterit. Quod cum sit absurdum, confiteamur 
eamdem in utroque, et virtutis similitudinem, et 
Deitatis plenitudinem. Quia Veritas dicit: Ego in 
Patre, el Pater in. me est (Joan. xiv). Et hoc. ergo 
sensu intelligitur Spiritus sanclus esse in utroque, 
et singula personarum in singulis, quia eadem ple- 
nitudo divinitatis, et similitudo natura in singulis 
comprobatur esse personis. 

Disr. XX. Quod una persona aliam non superat 
potentia. — Similiter Pater non est potentior Filio, - 
vel Spiritu sancto ; nec duo aut tres simul, quam 
singuli eorum. Quod autem Pater non sit potentior 


C Filio, it& probat Aug. contra Maximinum (105), qui 


Patrem dicebat Filio potentiorem. Omnia inquit 
Filius, guz? habet. Pater, mea. sunt (Joan. xvi). At- 
que omnipotentiam habet Pater : Ea igitur Filii est, 
equalis ergo est Patri Filius. Quod si negatur, sic 
probat Augustinus contra eumdem (104), qui Patre 
minorem Filium falso dicebat. Tu, inquit, dicis, 
quod Pater genuit Filium minorem seipso, in quo 
et Patri derogus. Qui si Filium unicum minorem 
genuit, aut non potuit, aut non voluit gignere equa- 
lem. Si autem dicis, qaia non potuit, infirmus ; si 
noluit, invidus invenitur: quod utrumque nemo di- 
cere audeat: ergo Patri Filius vere equalis est: 
nec ad rem pertinet, si forte dicas potentiorem et 
majorem esse Filio, quia ipse de nullo potentiam 


Quod una persona non sit major alia. — Sicut au- [) accepit, vel genitus est: Filius vero a Patre habet 


tem eternitate nulla trium personarum aliam pre- 
cedit, ut dictum est, ita nec magnitudine alia ex- 
cedit aliam, de quo dicendum est : Pater enim non 
est major Filio, nec major Spiritu eancto. Nec ma- 
jus aliquid due vel tres persone simul quam una ; 
nec major essentja est in duabus aut tribus, quam 


(94) De Trin. lib. v, c. 14. 

95) De Trin. v, c. 45. 

96) Lib. xv De Trin. c. 26. 
(97) Aug. lib. virde Trin. c. 2. 
98) De fide, ad Petr. c. 1. 

99) De Trin. lib. vi, c. 1. 


utrumque: originis enim questio est, quis de quo 
sit : ZEqualitatis autem, qualis aut quantus sit. Non 
ergo secundum hoc, quod Pater genuit, et Filius 
genitus est, et Spiritus sanctus ab utroque procedit, 
equalitas vel inequalitas ibi existit ; sed ordo na- 
ture demonstratur. Denique breve compendium in 


(99*) Lib. vi1 Confess. cap. 40 super Psal. cr. 
100) Lib. n: De orthodoxa fide, cap. 6. 

101) De fide, ad Petr., cap. 1. 

102) De Trin. lib. rir. 

103) Lib. ri. cap. 12. D. 

105) Lib. 3, cap. 7 contra Maximinum, 





999 


MAGISTRI BANDINI. 


1000 


supradictorum firmamentum subjungamus : nihil A esse, quod personam esse. Si autem ita est, cur haec 


aliud ibi est magnitudo vel potentia, quam veritas. 
Si igitur nullus est ibi verior alio ; nec major, nec 
potentior etiam, perspicua ratione existit. 

Disr. XXI. De nominum differentia quibns de 
Deo loquimur. — Nune de nominibus, quibus de 
Deo loquimur, subjiciamus. Eorum itaque alia setn- 
piterne Deo conveniunt, alia ex tempore. Que au- 
tem sempiterne, alia proprietatem deitatis expri- 
munt, et personalia dici possunt, ut generatio, Fi- 
lius, Verbum. Alia sunt que unitatem divin» ma- 
jestatis ostendunt, ut sapientia, virtus, veritas, et 
hujusmodi. Sunt et alia qua translative per simili- 
tudinem de Deo dicuntur, ut splendor, speculum, 
et hujusmodi. Ceterum que temporaliter de Deo 
dicuntur, alia relative, et de omnibus dicuntur per 
sonis, ut Dominus, et Creator : quedam sunt qua 
non de omnibus, ut donatus, datus, missus. Alia ex 
tempore dicuntur, non relative, nec de omnibus, ut 
incarnatus, humanatus et similia. Est preterea 
quoddam speciale rationis nomen, nec personale, 
nec essentiale, sed quasi collectivum omnium per- 
sonarum, quod de nulla per se dicitur, sed de om- 
nibus simul, ut Trinitas. 

Disr. XXII. Quot modis nomina de Deo dicantur. — 
Cum autem tot predictorum nominum differentiae 
sint, tenendum est quod ea omniaque unitatem es- 


sentie significant ad seetsubstantialiter dicuntur,et | 


de singulis sigillatim personis, et singulariter non 
pluraliter in summa accipiuntur. Unde Aug. (105) : 
Quidquid ad seipsum dicitur Deus, de singulis per- 
sonis dicitur similiter, et simul de ipsa Trinitate, 
non pluraliter sed singulariter. Velut Pater est Deus, 
Filius est Deus, Spiritus sanctus est Deus, non ta- 
men hanc Trinitatem tres Deos esse, sed unum di- 
cimus. Quod de similibus nominibus et, eis quoque 
qua ex tempore, et relative de omnibus dicuntur 
personis, dici poterit. Que vero ad singulas perso- 
nas proprie pertinent, relative aliquando, nunquam 
autem substantialiter dicuntur. Unde quod proprie 
singula in Trinitate persona dicitur, nullo modo ad 
seipsam, sed ad aliaminvicem vel ad creaturam di- 
citur. Ideoque relative non substantialiter dici ma- 
nifestum est, ut Pater et Filius et Spiritus san- 
ctns (106). 

Disr. XXIII. De substantialibus nominibus divinis 
in speciali. — Hoc quoque nomen, quod est per- 
sona, ad se et secundum substantiam dicitur. Unde 
dicit Aug. (107) : Non est aliud Deum esse, aliud 
personam esse, sed omnino idem. Item Pater ad se 
dicitur persona, non ad Filium, vel Spiritum san- 
ctum,sicut ad se dicitur Deus,et magnus et bonus. 
Et quemadmodum hoc illi est esse, quod Deum 
esse, quod magnum, quod bonum : ita hoc est illi 


(105) De Trin. lib. v, cap. 6, 8. 

(106) Aug. eodem lib. v De Trin. cap. 11. 
(107 De "frin. lib. vri, can. 6. 

108) Ubi supra. 

(408 Aug. lib. v De Trin., cap. 9. 


tria, Pater, Filius, et Spiritus sanctus, dicimus tres 
personas, non unam personam, cum non tres Deos, 
sed unum dicamus? Inquit Aug. (108). Quia volu- 
mus, inquit, vel unum aliquod vocabulum servare 
huic significationi, qua intelligilur Trinitas, ne orn- 
ninotaceamusinterrrogati, quid tres essent? Etenim 
fatemur tres esse, cum scriptum sit: Tres sunt qui 
LlesLiinonium danL in celo (I Joan. v). Sane cum 
queritur quid tres? Magna prorsus inopia huma- 
num laborat eloquium. (109) Nec enim occurrit ali- 
quod nomen quo proprie complectamur hec tria. 
Ideoque pia fides, hoc de ceteris assumptum voca- 
bulum huic articulo deputavit, per quod satisface- 
ret, quod in secretario mentis de Deo tenet. Et per 
qualemcunque, intelligentiam,dummodo piam,quid 
tres, poscenti, utcumque proferret. Dicitur quippe, 
quod tres persone, non ut quod quzritur, illud di- 
catur, sed ne omnino taceatur. Quia supereminen- 
tia divinitatis, usitati eloquii facultatem excedit. 
Verius enim Deus cogitatur quam dicitur, verius- 
quc est quam cogitatur. Predicta igitur necessitate, 
hoc nomen & predicta regula nominum excipitur, 
qui secundum substantiam de Deo dicuntur. Quia 
cum hoc ad se dicatur et substantialiter, non sin- 
gulariter sed pluraliter in summa accipitur. Tres 
enim, non unam, sed tres pereonas esse confitemur. 
Grieci quoque eadem penuria loquendi arctati, tres 
hypostases dicunt, et unam ovcía, id est tres sub- 
stantias et unam essentiam. Nihilque moveat, quod 
illi tres substantias, nos autem unam dicimus tan- 


( tum, cum secundum lingue sue vernaculum, aliter 


quam nos, substantie vocabulum intelligant. 

In Trinitate non est multiplicilas vel singularitas. 
— Licet autem tres persone sint, ut diclum est, 
nulla tamen ponnitus diversitas vel singularitas ibi 
est, sed unitaset Trinitas. Unde Aug. (110) : Humaua 
inopia quarens, quid diceret tria? dixit tres perso- 
nas vel substantias. Quibus nominibus non diver- 
sitatem intelligi voluit, sed singuluritatem noluit, 
ut non solum ibi unitas intelligatur, ex eo quod di- 
citur essentia una, sed Trinitas ex eo, quod dicun- 
tur tres persone. Item Ambros. (111): Non est di- 
versa, nec singularis equalitas, nec juxta Arianos 
Patrem Filiumque secernens, nec juxta Sabellia- 
nos, Patrem Filiumque confundens. Pater enim et 


] Filius distinctionem habent, separationem non ha- 


bent. Unde si alicubi occurrerit, quod tres sint 
diverse, persone ibi diversz, hoc est distincta, in- 
telligendum est. Similiter nec triplicitas, nec mul- 
tiplicitas in Deo est. Et ideo non est dicendus tri- 
plex vel multiplex, sed trinus et simplex. Hinc Au- 
gustinus (112). Non quoniam Deus Trinitas est, ideo 
triplex putandus est. Ambrosius (113). Nec con- 


110) De Trin. lib. vir, cap. 4. 
111) Lib. 11 De fide, cap. 2. 
112) De Trin., lib. 1, cap. 2. 
113) Lib. 11: De fide, cap. 2. 


1004 


SENTENTIARUM LIB. I. — DE TRINITATE. DIST. XXIV. 


1002 


fusum quod unum est: nec multiplex esse potest, A sanctussunt tres : non aulem differunt numero,acci- 


quod indifferens est. Multiplex itaque Deus non est, 
sed simplex et unus: cujus nulla trium persona- 
rum pars est, quia singula earum, verus et perfe- 
tus Deus est. Unde Augustinus : [In Trinitate Pa- 
ter Deus est, et Filius Deus est, et Spiritus sanctus 
Deus est, et simul hi tresunus Deus, nec majus ali. 
quid sunt omnes quam singuli, quia spiritualis non 
corporalis est magnitudo. Qui potest capere, capiat 
(Matth. xix : qui vero non potest, credat et oret, ut 
quod credit, intelligat. Verum enim est quod per 
prophetam dicitur : Nisi credideritis, non. intellige- 
tis (Isa. vii). 

Quomodo ires persone dicantur unus Deus vel 
untus essenliz. — Est preterea sciendum Lres per- 
sonas esse unum Deum, vel ejusdem essentie, non 
secundum materialem causam, uttres statue unum 
aurum : vel secundum eomplexionalem similitudi- 
nem, ut tres homines dicuntur esse ejusdem na- 


tura. Instatuis enim, plusauri est tres simul,quam - 


singule. In tribus autem personis non major es- 
sentia est, quam in singula. Item intribus homini- 
bus non solum est unus homo, sed duo et tres ho- 
mines, cum in Trinitate tantumsit unus Deus. De- 
nique nec secunduin. predicamentalem rationem, 
ita scilicet, ut essentia intelligatur genus ; et tres 
parsone, species: vel ut una essentia, species; et 
ires personae, individua putentur. Quippe, si se- 
cundum genus, et species, et individuum ista dis- 
serimus,itatresessenlie sicut tres personaedicentur, 
velut Abraham, Isaac et Jacob, sunttria individuo, 


dentali scilicet proprietate, quasi alia unitas sit in 
una persona quam in alia, cum cadem unitassit in 
omnibus ineffubiliter, scilicet divina essentia. 

Disr. XXIV. Quid. significetur per numen. nume- 
rale in divinis. — Hic ergo sciendum est, sanctorum 
auctoritates diligenter inspicientibus patere, nume- 
ralium dictionum usum, velut unus, duo, tres, et 
hujusmodi, introductum esse, non ratione aliqua 
ponendi;sed magis removendi a simplicitate deita- 
tis, que ibi non sunt. 

Quid per unum significetur cum de Deo loquinur. 
— Cum enimdicitur unusDeus, multitudo deorum 
per unum excluditur, non numeri quantitas in Di- 
vinitate ponitur, quasi dicatur : Deus est, nec multi 
dii sunt. Unde Ambrosius (115): Cum unum tan- 
tum dicimus Deum, unitas excludit numerum deo- 
rum, nec quantitatem in Deo ponit, quia nec quan- 
titas, nec numerus ibi est. Similiter cum dicitur, 
unus est Pater, unus est F'ilius, ratio dicli heo est, 
acilicet esse Patrem ct Filium, quod non multi pa- 
tres vel filii. Ita de similibus, 

Quid per plures. — ltem cum dicimus plures esse 
personas, singularitem atque solitudinem exclu- 
dimus, non diversitatem vel multiplicitatem ibi po- 
nimus : quasi dicamus, sine solitudine, ac diversi- 
tate, vel singularitate personas confitemur. Unde 
Hilarius (116): Dixit Deus: Faciamus hominem ad 
imaginem el siuilitudinem nostram. Quero nunc an 
solum Deum sibi locutum existimes, an hunc ser- 
monem ejus intelligas ad alterum exstitisse ? Sigo- 


ita quoque tres homines et tria animalia dicuntur. G lum fuisse dicis, ipsius voce argueris dicentis : Fa- 


Ceterum huic illud Joannis Damasceni contraire vi- 
detur, substantia,inquit(114), significat communem 
speciem et contentivam, bposióàv Cxostaséov, ho- 
moidon hypostaseon, hocest, similium specie perso- 
narum, utputa, Deus, homo, Hypostasis autem in- 
dividuum demonstrat, scilicet Patrem, Filium, Spi- 
ritum sanctum, Petrum, Paulum et hujusmodi. 
Sane intelligendus est Joannes hoc dixisse, non se- 
cundum existentiam proprietatis, sed propter simi- 
litudinem predicationis. Sicut enim commune est, 
quod de pinribus dicitur : individuvm autem,quod 
de uno solo ; sic et. essentia divina de omnibus 
personis dicitur. Quelibet vero earum, non dealia, 
sed deseipsa tantum enuntiatur. 


ciamus, et nostram. Professione igitur pluralitatls, 
non diversitatem vel multitudinem posuit, sed soli- 
tudinem et singularitatem negavit. Ita etiam cum 
dicimus tres personas, nomine ternarii, non diver- 
sitatem ponimus, sed intelligentiam nonad alium 
quam Patrem et Filium et Spiritum sanctum refe- 
rendam significamus, ut singularitaa ibi non esse 
monstretur, ut sit sensus. Paler et Filius et Spiritus 
sanctus sunt tres persona, hocest, non tantum heo 
persona vel illa, vel tantum haoc et illa, sed hec et 
illa et illa in Deitatesunt,et non alia: quodita esse 
intelligendum Aug. satis ostendit, ubi dicit (117) : 
Quibus nominibus non diversitatem intelligi voluit, 
sed singularitatem noluit. 


Quomodo personz differant numero. —  Adjecit p — Quid per duo. — Similiter et cum dicitur, Pater 


etiam idem Joannes quiddam silentio non preter- 
eundum. Inquit enim, numero non natura differre 
dicuntur hypostases. Quod ut sane intelligas, nota 
alium esse numerum quo numeratur, accidentalem 
scilicet proprietatem ; alium qui numeratur, ipsa 
scilicet numerabilia. Hypostases ergoin numero 
differunt, hoc est, ab invicem distincte suntnume, 
rabiliter, id est ita ut computare sic possis : Paterest 
unus ; Pater etFilius duo ;Pateret Filius et Spiritus 


" EA 14) Lib. i: De fide orthodoxa, cap. 5. Vide M: 
is 
(i15) Lib, 1 De fide; cap. 2. et r1 De Spiritu sen- 


PATROL. CXCII, 


et Filius sunt duo, hic est sensus, quod non est 
tantum Pater vel Filius, sed Pater et Filius, et hic 
non est ille. . 

Quid per distinctas et discretas. — Cum autem di- 
cimus, distincte vel discrete sunt persone, confu- 
gionem Sabellianam excludimus, et hanc non esse 
illam significamus. 

Ita etiam cum dicitur, alia est persona Patris, 
alia Filii: per aliam, non separationem, sed sue 


olo, cap. 14. 
"m Lib 1v de Trin. circa Genes. 1 medium. 


117) De Trin. lib. v, cap. 4. 
92 


1003 


MAGISTRI BANDINI. 


100& 


proprietatis distinetionem ostendimus. Ait enim A Filii, id est alia subsistentia vel hypostasis est Pa- 


Ambrosius (118) : Pater et Filius distinctionem ha- 
bent separationem non habent. 

Quid per hoc nomen (Trinitatis). — Nomen autem 
quod est Trinitas, id signifleare videtur, quod hec 
oratio, tres persone: Sicut ergo nulla personarum 
est tres persone, ita quoque nulla earum est Tri- 
nites. 

Disr. XXV. (jutd significetur. — Preterea videa- 
mus, cum hoc nomen persona, secundum substan- 
tiam dicatur: utrum pluraliter dictum, idem signi- 
ficet? Quod quidam sentientes, sic probare nitun- 
tur, cum quaritur, inquiunt, quid tres, vel quid 
tria ? convenienter respondetur, tres persons. At 
per quid, de essentia queritur. Si ergo huic quz- 
stioni recte respondemas, oportet ut respondendo 
nomine persone essenliam significemus. Adjiciunt. 
Augustinus etiam ait (119) : Ideo dicitres personas, 
quia commune est eis id quod est persona. Deni- 
que nihilillis commune est, nisi essentia. Sed si 
hoc est, quomodo dicetur, alia est persona Patris, 
alia Filii, quusi alia essentia ? Sane hoc ita intelli- 
gendum aiunt, scilicet, alius est Pater, alius est Fi- 
lius, id tamen commune habentes, quod est per- 
sona. Quod auctoritate Augustini confirmant di- 
centis (420) : Tres personas ejusdem essentie, vel 
eamdem essentiam dicimus : non exeadem essentia, 
quasi aliud ibi sit, quod essentia est, aliud quod 
persona Sicque arbitrantur tres personas, inesse 
personam omnino convenire. 

Sed si sic est, qualiter constabit, quod dicit Au- 


tris, alia Filii : vel alia persona est Pater, alia Fi. 
lius, hocest,alia subsistentia vel hypostasisest Pater, 
alia Filius. Sic de Spiritu sancto intellige. Quod 
autem Augustinus dixit (124) : Alius in persona 
seu personaliter Pater ; alius personaliter Filius, li- 
cet eodem sensu dici possit, congruentius tamen 
ibi persone nomine, personalem proprietatem  in- 
telligi putamus, ut sit sensus : alius est inpersona 
vel personaliter Pater, id est proprietate sua Pater, 
alius est quam Filius. 

Triplex significatio nominis (persona) — Sic itaque 
triplex est in Trinitate hujus nominis (persona) si- 
gnificatio. Estenim quandoessentiam, et estquando 
proprietatem, et est quando significat hypostasim. 
Quippe quod essentiam significét, supra ex dictis 
Augustini aperte constat. Quod autem proprietatem. 
sicut dicit Hieronymus ('22) : Non nomina tan- 
tum sed etiam nominum proprietates, hoc est per- 
sonas, vel, ut Greci exprimunt, hypostases, id est 
subsistentias confitemur. Quod vero hypostasim si- 
gnificet Joannes Damascenus ita inquit (123) : In 
Deitate unam naturam confitemur, et tres hypo- 
stases, hoc est personas, secundum veritatem entes. 

Disr. XXVI. — Porro notandum hereticos hoc 
nomine quod est (hypostasis) ad simplices capien- 
dos fuisse usos, quia pro persona et essentia inter- 
dum dicebatur (126). Ideo monente Hierónymo (125) 
cum non bone suspicionis sit, vel tacendum est 
contra hereticos, vel cum suis interpretationibus 
dicendum. 


gustinus De fide ad Petrum : Alius estPater in per- Q— De personarum proprietatibus. Quare dicvniur pro- 


Bona, sive personaliter ; alius personaliter Filius, 
alius personaliter Spiritus sanctus ? Ideo alium 
sensum quaeramus, juxta sanctorum auctorita- 
tem. 

Sciendum igitur cum queritur, quitres vel quid 
tria, non de essentia queri, nec ibi quid ad essen- 
tiam referri. Sane cum Christiana fides tres confi- 
leatur esse, eo quod scriptum sit: Tres sunt qui 
testimonium dani in calo (I Joan. v), exquiritur quid 
illi tres sint, hoc est, quonomineillos tres declaret. 
Hac igitur questione, arctata fides propter loquendi 
penuriam, dixit tres persone Non, inquam, intel- 
ligens per hoc nomen essentiam, sed subsistenlias, 
vel hypostases, secundum Graecos. 


Denique eo magis hi tres, tres persone, id est D 


gubsistentie dici possunt, qua commune eis est id 
quod persona est, hoc est, essentia. Nec enim ipsi 
ires vere subsistentise dicerentur, nisi unusquisque 
vera essentia esset. 

Quis sensns alia cst persona Patris, alia. Fitii — 
Sciendum quod tam facile, quam recte intelligitur, 
quo sensu dicatur: alia est persona Patris, alia 


(118) De Trin. lib. 1, c. 2. 

(419) De Trin. lib. vii, c. 4. 

4050 De Trin. lib. vit, c. 6. 

421) Aug. De fide, ad Petr. c. 1. 

122 In explanatione Symboli ad Damasum 


proprietates. Quare dicantur notiones. Quare di- 
cantur relationes. Jam de proprietatibus per- 
sonarum videamus, que etiam notiones sive re- 
lationes plerumque dicuntur. Ac prius de his aga- 
mus, que sunt generatio, nativitas et processio. 
Que etiam proprietates dicuntur, quia secundum 
eas, propria personarum assignantur. Unde Augu- 
stinus (126) : Proprium Patris est, quod unum Fi- 
lium genuit. Proprium Filii, quia de essentia Pa- 
tris natus est. Proprium quoque Spiritussancti est, 
quia de Patre Filioque procedit ; dicuntur etiam 
notiones, quia per eas noscuntur, hoc est ab invi- 
cem persone distinguuntur. Etiam eedem relationes 
dicuntur, quia eis ad invicem persone referuntur. 
Que quidem non sunt Deo accideutales, sed in 
Ipsis personis sunt ab cterno immutabiliter. Unde 
Auguslinus (127) : Nihil in Deo secundum accidens 
dicitur, nec tamen omne quod dicitur secundum 
substantiam, de Deo dicitur. Dicitur enim ad ali- 
quid ut Pater ad Filium, et Filiusad Patrem ; quod 
non est accidens, quia ille semper Pater est, et ille 
semper Filius. Et quia Pater non dicitur Pater, 


(123) Lib. i orthod. fidei, cap. 5. 
424) Vide initium xxvi dist. 
425) In epist. ad Damasum. 
(126) Lib. De fide, ad Petr. o, 4 2. 
127) De Trin. 1, v, c. 4 et 5, 


1005 


SENTENTIARUM LIB. ]. — DE TRINITATE DIST. XXVIII. 


1006 


nisi ex eo quod ei Filius est. Et Filius non dicitur A Filii Excelsi omnes (Psal. vxxx1). Et illud : Filius 


Filius, nisi eo quod habet Patrem, non secundum 
substantiam hec dicuntur, sed ad invicem. Denique 
Hilarius Patris et Filii assignans propria, ita ait: 
Si semper Patri proprium est, quod semper Pater 
est, necesse est semper Filio proprium esse, quod 
semper est Filius (128) ; item : Nato Deo manifestum 
eat proprium esse, quod Filius est (429). 

Disr. XXVII. Án. easdem proprietates Augustinus 
et. Hilarius assignent. — Sed queritur utrum eas- 
dem proprietates Hilarius et Augustinus expresse- 
rint. Quod 8i conceditur, idem est ergo Patri esse 
Patrem, et genuisse Filium. Si autem hoc est,cui- 
cunque convenit unum et aliud. Sed natura divina 
est Pater, ergo genuit Filium, quod non sane dici- 
tur. Huic autem questioni sine prejudicio sanioris 
sensus respondentes, dicimus quod Hilarius ubi 
dixit proprium est Patri, quod semper Pater est, ita 
intelligendum, ut hoc nomen (Pater) ibi hyposta- 
sim significet, cum determinatione relationis, ut sit 
gensus ;Proprium Patri est, quod semper Pater est, 
hoc est quod semper genuit. Quem sensum ipse 
quoque declarat cum subjicit: Ergo qui non semper 
Pater est, non semper genuit. Ceterum cum dena- 
tura divina Pater dicitur, hypostasim sine determi- 
natione relationis ponit: vel ut planius dicatur,non 
relative dicitur, ut sitsensus : Natura divina est Pa- 
ter, hoc est hypostasis que Puter est. Sic dc hoc 
nomine (Filius) et (Spiritus sanctus) intellige. 

Nominum in divinis diversitas, An tdem sil dicere 
aliquid esse Patrem el genuisse Filium. — Denique vo- 


meus primogenitus Israel (Exod. 1v). Ceterum ho- 
mines filii Dei sunt, factura ; Unigenitus autem na- 
scibilitatis proprietate. Unde idem Hilarius (133): 
Nos quidem filii Dei sumus, sed per facturam, 
quia per gratiam facti sumus,non nati ; acquisiti, 
non generati. Ex adoptione enim homo Filius Dei 
est, non ex generatione. 

Quomodo Trinitas sit Pater hominis. — Sciendum 
quod tota etiam Trinitas Pater hominis dicitur: 
unde Aug. (134): Non potest dici Trinitas Pater, 
nisi forte translative ad creaturam, propter ado- 
ptionem filiorum; quem enim unum Dominum 
Deum nostrum recté dicimus, etiam Patrem no- 
Strum propter gratiam suam nos regenerantem 
recte dicemus. Constat enim unigenitum Filium 
Dei esse, sed proprie et per naturam. Homines 
etiam, sed per gratiam. lta quoque cum plura sint 
dona Dei, Spiritus sanctus proprie dicitur donum 
Dei,eo quod eterna proprietate vel relatione dica- 
tur, qu& in hoc nomine donum manifeste apparet. 
Unde Augustinus (435) : Spiritus sanctus, qui non 
est Trinitas, sed in Trinitate, intelligitur in eo quod 
proprie dicitur Spiritus sanctus ; relative autem di- 
citur, cum ad Patrem Filiumque refertur ; sed ipsa 
relatio non apparet in hoc nomine : apparet autem 
cum dicitur Dei donum. Nec moveat quod hec no- 
mina vicissim ad Patrem et Filium non respondent ; 
in multis enim relativis hoc contingit, ut non inve- 
niatur vocabulum, quo sibi vicissim respondeant. 
Cum ergo dicimus donum Patris et Filii, non qui- 


cabulorum,aliasignificanthypostasescum relationi- C dem dicimus, Patrem doni, aut Filium doni ; sed, 


bus, ul generans, natus, procedens, et hujusmodi. 
Alia signiflcant relationes tantum, ut generatio, 
nativitas, processio, et hujusmodi. Et hec omnia 
tam de personis quam de natura dicuntur : alia 
sunt que determinationes significant tantum, ut 
gignere, nasci,et procedere, et similia,que tantum 
de personis, nunquam autem de natura divina di- 
cuntur. Etenim proprietates, tantum personas,non 
naturam determinant. Unde Joannes Damasce- 
nus (130) : Non differunt ab invicem hypostases 
secundum substantiam, sed secundum characteri- 
stica idiomata, id est. determinativas proprietates. 
Characteristica vero, hoc est determinativa sunt 
hypostaseon, et non nature. ÁÀc per hoc videtur; 


ut hec vicissim respondeant, dicimus donum do- 
natoris, et donatorem doni; donator tamen non 
fuit Deus, nisi extempore, cum Spiritus sanctus sit 
donum ab eterno. 

De nominibus (Verbum) et (imago). — Preterea 
gunt alia nomina,que relative dicuntur ad Patrem, 
eadem notione qua Filius, ut Verbum et imago. 
Unde Augustinus (136) : Eo dicitur Filius quo Ver- , 
bum, et eo Verbum quo Filius. Idem (137) : Dicitur 
relative Filius, relative etiam dicitur Verbum et 
imago. Et in his omnibus vocabulis ad Patrem re- 
fertur; nihil autem horum Pater dicitur. 

An hac nomina Deus, lumen, etc., dicantur se- 
cundum substantiam. — Denique essentie nomina, 


non omnino idem esse dicere, aliquid esse Patrem, ] 5t Deus, lumen, et hujusmodi, nunquam relative di- 


et genuisse Filium : vel aliquid esse Filium, et ha- 
bere Patrem ; vel esse Spiritum sanctum, et proce- 
dere ab utroque (131). 

Quomodo homo sit Filius Trinilatis. — Plane ei quod 
Hilarius dixit (132), Deo nato Deo proprium esse quod 
Filius est, contrarium esse videtur,quod etiam ho- 
mines filii Dei gunt et dicuntur, secundum illud : 


128) Hilarius, De Tr/n. l. xtt, in medio libri. 
129) Idem Hil. paulo ante medium. 

130) L. 111 De orth. fide, c. 6. 

131) Confer. cum m. 26 dist. 

132) Lib. xir De Trin. paulo ante medium. 


cuntur. Aliquando autem pro relativis, hoc est pro 
personis accipiuntur, ut cum dicitur, Deum de Deo, 
lumen de lumine. Alterum enim pro Patre, alterum 
pro Filio ponimus. . 

Disr. XXVIII. De hoc nomine imago. — Ali- 
quando tamen imago essentiam signat, velut ibi: 
Faciamus hominem ad imaginem el. similitudinem 


(133) De Trin. lib. xir circa principium. 
(431 Lib. v De Trin. c. 41. 

4035) Lib. v De Trin. c. 44. 

(136) De Trin. 1. vir ; De Trin. cap. 2. 
37! Eod. lib. c. 3. 


1001 


MAGISTRI BANDINI. 


1008 


nostram (Gen. 1). Unde Hilarius (138) : Homo fit ad A sunt, non peccata que naturam viciant, et ex vo 


communem imaginem.Et Aug.(139) :Una est Trini- 
tatis imago, ad quam factus est homo. Notandum 
etiam quod Patrem esse, Filium esse, tantum rela- 
tione sunt diversa. Uude,quamvis diversum sit esse 
Patrem et esse Filium, non est tamen diversa sub- 
Stantia, quia hoc non secundum substantiam dici- 
tur, sed secundum relativum. 


De hoc nomine, ingenitus. — Oportet preterea 
Bcire Patrem dici ingenitum alia proprietate quam 
genitorem. Unde cum de.Deo Patre utrumque dica- 
tur, alia notio est, qua intelligitur genitor,alia qua 
ingenitus. Hec autem est innascibilitas.Unde Hila- 
rius (140) ; Est unus ab uno, id est «genitus ab in- 
genito, proprietate videlicet in unoquoque et origi- 
nis et innascibilitatis.At secundurm hanc notionem, 
&d non genitorem refertur. Unde Aug. (141): Si- 
cut Filius ad Patrem, et non Filius ad non Patrem 
refertur; ita genitus ad genitorem, et non genitus 
&ad non genitorem referri necesse ost. Ingenitus 
porro quid est, nisi non genitus ? 


Disr. XXIX. De hoc nomine, principium. — Qui4 
esse principium ad creaturas. — Nomen aliud pre- 
terea est, scilicet principium, quod semper relative 
dicitur, multipliciter tamen. Dicitur enim Pater 
principium, et Filius, et Spiritus sanctus,sed diffe- 
renter. Nam Pater principium est ad Filium, quia 
ab eo genitus est, et ad Spiritum sanctum, quia ab 
eo procedit.Unde Augustinus (142): Pater est prin- 
cipium totius divinitatis, hoc est, Filii et Spiritus 


sancti, in quibus singulis tota divinitas est. Filius ( 


autem, Spiritus sancti principium est, quia ab eo 
procedit. Spiritus vero sanctus, tantum ad creatu- 
ras principium est. Denique Pater principium est 
sine principio ; Filius vero principium est de prin- 
cipio; et Spiritus sanctus principium de utroque. 
Ceterum Pater est ab esterno principium Filii ; et 
Pater et Filius principium Spiritus sancti: Spirilus 
vero sanctus non ab eterno est principium, sed ex 
tempore. Quippe cum creaturarum tantum princi- 
pium sit, creaturis esse incipientibus, et ipse copit 
principium esse earum. Ita etiam tota Trinitas cc- 
pit esse principium ad creaturas. Esse autem prin- 
cipium ad creaturas, est esse Creatorem. Unde 
Augustinus (143): Cum diceretur ei: Tu quis es? 
Respondit: Principium, qui et loquor vobis (Joan. 
vni). In quo Creatorem se ostendere voluit. 


Trinitas es£ unicum principium, non iria. — Hi 
autem tres non sunt tria principia, sed unum,quia 
uno eodemque modo operantur in rebus ut sint. 
Hoc autemintelligens Apostolus ait : Ex ipso, et per 
ipsum, et in ipso. sunt omnia (Rom. x1). Dicendo au- 
tem, omnia, naturas intellige, et que naturaliter 


(138) De Trin. 1l. v a principio libri : in 1.De fide, 
ad Petr., cap. 10. 
A0) De '1rin. iib. iv, non longe a fine libri. 
(140) De Trin. l. v, c. 7. 
(141) De Trin. 1. 1v, c. 20. 


luntate peccantium nascuntur. 

Quomodo Pater principium et auclor. sit. Filii. — 
Dicitur autem principium Pater ad Filium, eo quod 
genitor.Etenim si gignens ad id quod gignitur prin- 
cipium est, Pater ad Filium principium est, quia 
genuit eum. Eodem modo etiam Pater auctor dici- 
tur Filii. Unde Hilarius (144): Ipso quo Pater dici- 
tur, ejus quem genuit auctor ostenditur, id habens 
nomen, quo neque ex allo perfectum intelligatur, 
etex quo is qui genitus est substitisse docea- 
tur. 

Pater el Filius sunt. unicum principium Spiritus 
sancti. — Fatendum quoque est Patrem et Filium 
unum principium esse Spiritus sancti,non duo. Ut 
enim Pater et Filius ad creaturam, unus Crealor 
et unus Dominus dicitur, sic relative ad Spiritum 
sanctum unum principium. Cumque principium 
dicantur ipsi duo ad Spiritum sanctum : quía Spiri- 
tus sanctus procedit ab utroque.Nec aliter procedit 
& Patre quam a Filio. Sane intelligi potest, Patrem 
et Filium eadem relatione sempiterna dici princi- 
pium Spiritus sancti, cujus relationis nomen non 
habemus. 

Disr. XXX. De his quae proprie temporaliter de Deo 
dicuntur.Sunt etiam quedam nomina, que ex lem- 
pore Deo conveniunt, et relative de Deo dicun 
tur, velut creator,dominus, refugium,et hujusmodi. 
Unde Augustinus (145) : Creator relative dicitur ad 
creaturam, sicut dominus ad servum : ista ergo re 
lativa appellatio ex tempore est Deo. Alioquin cogi 
mur creaturam sempiternam dicere, quia ille sempi- 
terne non dominaretur, nisi etiam ista sempiterne 
famularetur. Sicut autem non potest esse servus, 
nisi habeat dominum, sic nec dominus,nisi habea! 
servum Hec autem de Deo dicuntur secundum ac 
cidens, quod non in ipso, sed in creatura tantum 
est. Et ideo sine mutatione sui, haec dicitur Deus, 
quod in minori apparet. 

Nummus enim cum dicitur pretium, relative di- 
citur, nec tamen mutatus est cum coepit esse pre- 
tium, neque cum dicitur pignus, et hujusmodi. 3! 
ergo in his minimis hec ita se habent, multo for- 
tius de illa incommutabili substantia Dei credet 
dum est, quod aliquid ex tempore dicatur,nihil ta- 
men mutata. Appellatio itaque qua creatura ad Cres- 


p torem refertur, relationem in ipsa creatura ponit. 


Qua vero Creator ad creaturam refertur, relativa 
tantum appellatio est, nullam proprietatem in Deo 
notans. 

Spiritus sanctus dicitur datus relative ez tempore. 
— Sic Spiritus sanctus datus, vel donatus dicitur, 
ex tempore relative. 

An Spiritus sanctus dicatur relative ad seipsum. 


(442) De Trin. l. v, c. 13. 

(143) Aug. Denatura bon., c. 28. — 
144) Lib. iv De Trin. non longe a principio. 
145) De Trin. 1. v, c. 15. 


1009 


SENTENTIARUM LIB I. — DE TRINITATE DIST. XXXII. 


1010 


— Si autem quaritur an Spiritus sanctus ad se- À unitas ; in Filio equalitas ; in Spiritu sancto unita- 


metipsum relative dicatur,quia Augustinus ait(140), 
quod datur, refertur ad illum qui dat, ct ad illum 
cui datur, et. Spiritus sanctus dat seipsum. Re- 
spondemus Spiritum sanctum ad se non referri, 
quia dans, Trinitas «est, cui d tur, creatura. 
Vel nullum inconveniens esse dicimus, si hic 
&d seipsum referri dicatur, quia dati vel donati 
appellatio, quantum ad dantem, nullam notat pro- 
prietatem, sed quantum ad recipientem duntaxat. 
Quod,si quantum ad dantem proprietatem notaret, 
tunc non posset ad seipsum referri. Etenim sic a 
seipso diceretur diversus. Quod non faceret appel- 
Jatio sola, sed proprietas. 

Disr. — XXXI.De significatione relativorum similis 
et equalis. — In Trinitate preterea dicitur equa- 
lie et similis, relative quidem, quia sicut Hilarius 
ait (147) : Sicut simile sibi nihil est, ita et equale 
aliquid sibi non dicitur. Non autem secundum re- 
lationem, sed secundum substantiam dicitur. Unde 
Augustinus (148) : Non secundum hoc, quia ad Pa- 
trem dicitur, Filius est equalis Patri. Restat igitur 
ut secundum id equalis sit, quod ad se dicitur,hoc 
est, secundum substantiam.Igitur in his sola appel- 
latio relativa est ; equalitas autem et similitudo,in 
tribus personis, est summa et. indifferens substan- 
tim divine simplicitas. 

JEqualis e£. similis alia expositio. — Porro qui- 


dam dicunt, his nominibus non aliquid poni, sed, 


removeri, ut Filius dicatur equalis Patri, quasi 
nec major eo sit, nec minor. Ita et similis quasi in 


nihilo diversus, vel dissimilis, quod satis fideliter C 


dici manifestum est. 

Quomodo Hilarius in Trinitate personarum proprie- 
tates ostendat. — Non est autem pretereundum, 
quod Hilarius proprietates personarum insinuans 
ait(149) : /Eternitas est in Patre, species in imagine, 
usus in munere.In eternitatis autem vocabulo, non 
eum sequendum arbitratur Augustinus (150) ; nisi 
quod Pater non habet Patrem de quo sit. Denique 
in imagine speciem nominavit, credo propter pul- 
chritudinem,ubi est prima equalitas, et tanta con- 
gruentia, ut ad identitatem ei cujus est imago re- 
spondeat. Est autem Patris et imaginis delectatio, 
vel beatitudo ineffabilis (si tamen voce humana di- 
gne dicitur) que usus ab eo breviter dicta est. 


tis equalitatisque concordia. Et tria hec omnia, 
unum propter Patrem ; equalia omnia propter Fi- 
lium ; connexa omnia propter Spiritum sanctum. 
Denique unitas Patri secundum Augustinum attri- 
buitur,ea forsan ratione,qua eidem eternitas supra 
attributa est, secundum Hilarium. Vel ideo etiam, 
quia Pater unum principium tolius Deitatis. Qui 
cum sit unus Deus, nascenti de se Filio, procedenti 
& se Spiritui sancto, unum eumdemque Deum esse 
dedit secum. Sicque omnia sunt unum propter 
Patrem. /Equalitas autem Filio,quia ipse est imago 
Patris. Imago autem si perfecte illud implet cujus 
est imago,ipsa coequatur ei,non illud 4ámagini sus. 
Filius autem perfecte implet illud cujus est imago, 
unde cosequaturei. Datur etiam & Filio Spiritui 
sancto ut ibi et. Patri sit equalis. Per hoc itaque 
elucet utrumque, qualiter hec tria sint propte7 Fi- 
lium aqualia, non a Filio.1sta sine prejudicio me- 
lioris sensus, cum timore pronuntiamus. Ceterum 
concordia Spiritui sancto attribuitur, quod facilius 
intelligere licet. Est enim Spiritus amor ineffabilis 
Patris et Filii. Unde Augustinus (152) : Spiritus est 
summa charitas, utrumque conjungens,nosque sub- 
jungens. Recte igitur propter eum omnia connexa 
dicuntur. Inde est quod in sapientia omnia dicitur 
continere. , 

Disr. XXXII. Utrum Pater vel Filius per Spiritum 
sanctum. diligat. Quomodo | intelligendum, Pater. et 
Filius Spiritu sancto diligunt.— Ex his denique,cum 
eliam supra dictum sit: Spiritus sanctus est, quo 
genitus a gignente diligitur, genitoremque suum 
diligit (Sap. D: videtur Pater et Filius Spiritus san- 
ctus esse, quia in Trinitate nihil est aliud esse, 
quam diligere. Sed dicimus distinguendum esse 
quod dicitur,Pater et Filius Spiritu sancto diligunt, 
hoc est, per Spiritum sanctum, bene dicitur ut su- 
pra Aug. per Spiritum sanctum scilicet omnia esse 
connexa. Si vero dicitur, Spiritu sancto, hoc est, a 
Spiritu sancto diligunt, faleo dicitur. Sic enim au- 
ctoritas principiiin Spiritu sancto poneretur. Vel 
ut dicitur, Pater equalis est Filio, per Filium, non 
utique a Filio. Vel etiam diligere, non signiflcure 
ibi esse dicimus, sicut nec dilectio in Trinitate sem- 
per signiflcat essentiam. Ut ibi probat. Aug. (153): 
Deus est dilectio. Relative quippe dici videtur,quod 


Munus autem idem est quod donum. Donum est [) genitus a gignente, Spiritu sancto diligitur.Quod si 


Spiritus sanctus. Qui videt hoc ex parte vel per 
speculum, gaudeat cognoscens Deum, et gratias 
agat. Qui vero non videt, tendat per pielatem ad 
videndum, non per cecitatem ad calumniandum. 

Quomodo Augusiinus personarum proprietates dis- 
tinguat. Unitas tribuitur Patri. /Equalitas Filio. 
Concordia Spiritui sancto. — Augustinus etiam pro- 
pria personarum distinguens ait (151): In Patre est 


(146) Lib. v de Trin. c. 14. 

(147) Lib. 111 de Trin. non longe a fine. 
(148) De Trin. lib. v, c. 6. 
(149) In lib. De synodis. 


absolute diceretur, Pater sive Filius diligit, vel di- 
ligens est 8piritu sancto, tunc arbitror substantive 
diceretur. Quod cum nunquam occurrat, puto eo 
ipso predictum sensum adjuvari. Quod si ita sit, 
inanis est questio, cum aliud in Trinitate sit, Pa- 
trem Spiritu sancto diligere,et Patrem Spiritu san- 
cto Filium diligere. 

Dux quaestiones. Utrum Pater. sit. sapiens, sapien- 


(150) De Trin. lib. vi, c. 10, exponit verba Hilar. 
(151) Lib. 1 De Doct. Chr. cap. 1. 

(152) De Trin. l. vi, c. 3. 

(153) Lib. vi, de Trin. c. 5. 


1011 


MAGISTRI BANDINI. 


1012 


tia genita. — Queritur utrum Pater sit sapiens,sa- À enim nomina tantum,sed et nominum proprietates, 


pientia genita, quod videtur ex eo quod Apostolus 
dicit, Christum esse Dei virtutem et Dei sapien- 
tiam,hoc est, Patris (/ Cor. 1). Quod si ita est, pro- 
batur consequenter Pater esse ea, quia hoc ibi est 
esse quod sapere. 

Utrum Filius sit sapiens, sapientia genita. — ltem 
quiritur utrum Filius sit sapiens,sapientia genita, 
quod concedendum esse videtur. Alioquin enim 
non videtur sapiens seipso, cum ipse sit solus sa- 
pientia genita. Sane si conceditur, incurritur pre- 
dictum inconveniens. Ad quod dicimus, n?que Pa- 
trem, neque Filium, sapientia genita sapientem 
esse, sed ingenita, quae tantum Pater est. Unde 
Aug.(154) : Est Deus Pater sapiens, ea que ipse est 
sua sapientia, et Filius sapientia Patris est sapiens 
de sapientia que est Pater, de quo est genitus. Sic 
eliam de intelligente et intelligentia dicendum 
est. 

Quomodo Filius dicitur sapientia et virtus Dei 
Patris. — Porro Filius dicitur sapientia Patris et 
virtus, non quia Pater per eum sapiat vel possit, 
sed quia Filius sapientia et virtus est, de Patris sa- 
pientia el virtute : ne autem per hoc plures sapien- 
tias dicere putemur,unam tantum in Trinitate con- 
fitemur sapientiam,sed que non tantum uno modo 
dicitur.Dicitur autem genita vel ingenita sapientia, 
nec est genita ingenita,una tamen tantum sapientia. 
Sicut unus Deus tantum est. Dicitur et genitus et 
ingenitus, nec genitus est ingenitus. Unus tantum 
idemque Deus. 


hoc est,personas confitemur. Sunt tamen qui mente 
sacrilega et voce infausta hoc negare non trepi- 
dant: blasphemius aliquid addentes, scilicet pro- 
prietates utique in personis esse, sed non intrinse- 
cus, imo etiam extrinsecus affixas. Quod ridicu- 
lumde insania presumptionis eorum erumpere non 
dubitamus. Denique quod somniant, ita probare 
contendunt.Si proprietates,inquiunt, persone sunt, 
non eis persone differunt. Contra quod dicimus, 
quia etiam seipsis persone differre dicuntur. Unde 
Hieron. de his tribus loquens dicit (158) : Substantia 
unum sunt, personis autem ac nominibus distin- 
guuntur. Sunt etiam divina essentia ipse proprie- 
tales. Unde Hilarius de una earum ait (459) : Nati- 
vitas non potest non esse ea natura, unde nascatur 
Filius,non tamen divina essentia,sed solis proprie- 
tatibus persone differunt. Quod quidem vere dici- 
tur, sed qualiter hoc sit,nec attingitur nec tenetur. 
Verborum enim significantiam rei ipsius natura 
consumit. 

Insurgunt etiam veritatis emuli et dicunt : Si pa- 
ternitas et liliatio in divina essentia sunt eadem res 
igitur Pater est et Filius: et sic ipsa eadem res et 
generat et generatur. Quod heretice dici plusquam 
manifestum est, Sed qui hoc dicunt, supra etiam 
moniti esse debent, proprietates, non naturas, sed 
tantum personas determinare. Quod semel dictum 
etiam hic iterare non piget, quo sepius versando, 
familiarius innotescat. Characteristica ergo, inquil 
Joannes(169), idiomata sunt,hoc est,determinative 


An Filius sagiens sit seipso. — ltem queritur C proprietates hypostaseos, et non nature. Sed, in- 


au Filius sapiens sit seipso : quod dislinguimus : si 
ergo dicitur seipso, id est a seipso, falso dicitur ; 
vere autem dicitur seipso, hoc est, per seipsum. 
Velut dicitur Filius agere non a se, sed per se. 
Unde Hilarius (155) : Nature cui contradicis haere- 
lice, hee unitas est, ut ita per se agat Filius, nec a 
se agat: et ita non a se, ut per se agat. Denique 
dicens non a se agit, auctoritatem principii ab eo 
removet. Dum vero dicit per se agit, unitatem na- 
tur& in eo confitetur. 

Disr. XXXIII. An proprietates personarum sint ipse 
personz vel Deus. Quod proprietates sinl personz. 
— Denique fideliter firmiterque tenendum est pro- 
prietates, de quibus hactenus disseruimus, in per- 
S0nis esse, pro eo quod scriptum est: In personis 
proprietas, et in essentia unitas (156). Et ipsas 
personas esse, alioquin multiplicitas esset in Deo. 
Plane quidquid Deus ab cterno habet, Deum esse, 
manifesta veritate probatum supra reliquimus,exce- 
ptis relativis. Proinde personas proprietatibus di- 
stingui, et ipsas esse personas, sic aperte Hieron. 
dicit (157). Sabellii haeresim declinantes, tres per- 
sonas expressas sub proprietate distingnimus. Non 


154) De Trin. 1l. xv, c. 7. 

155) De Trin. l. ix, post medium. 

156) Ecclesia in prefatione de Trin. 

(157) In expositione Symboli ad Damasum. 


quiunt, quomodo in essentia sunt proprietates, et 
eam non determinant, cum in personis ita sint, 
quod eas determinent ? Dicimus autem firmiter ita 
esse tenendum, sed qualiter hoc sit,non confunda- 
mur,nescire fateri cum Hilario etiam dicente (1641): 
Ego nescio, non requiro,sed consolabor me tamen: 
archangeli nesciunt, angeli ron audierunt, secula 
non tenent, Propheta non sensit, Apostolus non 
quesivit, Filiusipse non edidit. Cesset ergo dolor 
querelarum. 

Disr. XXXIV. Quare distincte dicatur Pater po- 
tens, Filius sapiens, Spiritus sanctus benignus. — 
Preterea sciendum est quod potentia, sapientia, 
benignitas,tametsi tribus personis conveniant,quia 


D secundum substantiam dicuntur, Scriptura tamen 


frequenter hecnomina distincte ad personas referre 
solet,ut Patri potentia,Filio sapientia, Spiritui san- 
cto benignitas tribuatur,non otiose quidem.Quippe 
hec nomina paler et filius in creaturis accepta: 
priorem filio patrem, et sic ex antiquitate defectum 
in patre:et filium patre posteriorem, et sic in eo 
sensus imperfectionem notare solet. His autem ad 
Creatorem translatis, ne infirmitas hominis de si- 


(158) Loco superius signato. 

159) De Trin. l. vii, in medio libri. 

160) Damas. 1. iii, De orthod. fide, c. 6. 
161) L. 1 de Trin. nonlonge a principio. 





1013 


SENTENTIARUM LIB. I. —- DE TRINITATE. DIST. XXXVI. 


1014 


militudine creature Dei abscondita metiretur, oc- A in Deo scientia esset, qut est de omnibus, tam de 


currit Sriptura dicens : Patrem potentem, ne videa- 
tur prior Filio, et ideo minus potens. Et Filium sa- 
pientem, ne videatur posterior Patre, et ideo minus 
sapiens. Non quod Pater ibi solus sit potens, vel 
magis potons ; aut Filius solus, vel magis sapiens. 
]tem : Hoc nomen Spiritus atrocitatem notare solet 
ac rigorem. Neautem aliquid homo de Deo tale pu- 
taret, per quod ad Deum accedere metueret, Scri- 
ptura temperavit sermonem, nominans Spiritum 
benignum, non quod solus Spiritus sit benignus, 
vel magis benignus. 


Denominibus per metaphoram de Deo dictis. — Post- 
remo sciendum, speculum, splendor, figura, et 
similia, que de Deo per translationem dicuntur, 
nullatenus ad expressionem proprietatis eorumdem 
nominum dici, sed ad aliquam spiritualem intelli- 
gentiam habendam, quam ex causis dicendi, suis 
quibusque locis, pietas lectoris assumat. 


Disr. XXXV. De scientia Dei ingenerati secundnm 
se. Scientia Dei habet multa nomina. — Quamvis 
plura premissa sunt de his que de Deo secundum 
substantiam dicuntur, de quibusdam eorum tamen 
specialis ponendus est tractatus, scientia videlicet, 
Dei voluntate et potentia fcientia igitur Dei cum 
sit una et simplex, diversa sortitur nomina, propter 
diversos rerum creatorum effectus. Dicitur enim 
prescientia, dispositio, providentia, et predestina- 
tio. Est autem praescientia et providentia de futuris 
tantum, tam de bonis quam de malis ; dispositio 
vero de faciendis, providentia de gubernandis,pre- 
destinatio de salvandis, et eorum bonis, quibus hic 
liberantur, et in futuro coronabuntur. Unde Apo- 
Stolus: Elegit nos anle mundi constitutionem, ut es- 
semus sancti et. immaculati (Ephes. 1.) Et propheta : 
Oculus non vidit, Deus, abs te, quz praparasti dili- 
gentibus te (Isa. rxiv ; I Cor. 1). Sed si ita est, 
videtur, quod si futura ab eterno non essent, nec 
prescientia nec aliorum singulum in Deo esset, et 
ita nec essentia. Quia in Deo idem est essentia, 
quod, praescientia. Item si ab eterno futura non es- 
sent, nec Deus presciret, et ita non esset, cum idem 
sit ei prescire quod esse. Ad quod dicimus, quia 
hoc nomen prascientia, et singulum praedictorum 
essentiam designant et relative ad futura dicuntur. 
Ac per hoc cum itadupliciter sint, distinguenda est 
locutio qua dicitur: Si nulla essent futura, non 
esset in Deo prescientia, hoc est, non esset in Deo 
scientia, que est prescientia, mentitur. 


$i vero dicatur esse in Deo scientia, sed qua fu- 
tura nou comprehenderet, vera est. 


Similiter et istam : Si nulla essent futura, Deus 
non esset prescius. Distingues: Ita et de ceteris 
dicas, quippe et si nihil tale de Deo diceretur, cum 
nulla essent ab eterno futura, nihilominus tamen 


(162) Ambr. super Gen. ad litteram c. xvi. 
eo) Lib. v De fide, c. 8. 
103) Super illum locum psal. xrix. 


C 


bonis quam de malis temporalibus el eternis. 


Unde Ambrosius scilicet (162) : Omnis ratio su- 
perne et eterne sapientie in eo est, quia omnem 
sapientiam et essentiam capit sua immensa sapien- 
tia. Ideo omnia esse dicuntur in Deo ab eterno. 


Unde Augus. (162*): Hecvisibiliaantequam fierent 
erant, et non erant; in Dei scientia, non erant et 
in sua natura. Nota enim fecit, non facta cognovit. 
Inde est quod dicitur : Quod factum est, in ipso vita 
erat (Joan. 1), non quid creatura sit creator, sed 
quia in ejus scientia semper est, que vita est. 


Disr. XXXVI. Quomodo res sint in Deo. — Secun- 
dum hoc dicitur, quod vocat ea qua non sunt, tan- 
quam ea que sunt.Unde Augustinus (103): Et pulchri- 
tudo agri mecum est. Cum illo sunt omnia, cogni- 
tione quadam ineffabili sapientie Dei. 


Sed cum idem sit scientia Dei, et natura, vel es- 
sentia, quieritur an omnia sint in Dei natura? Non, 
cum dicit Augustinus (164) : Electos habet apud se- 
metipsum, non autem in natura sua, sed in pre- 
scientia. Sed cum idem sit omnino natura lei et 
scientia, quid est, quod in scientia omnia esse di- 
cuntur, el non in natura? Forsan hec est una de 
causis, quiu hoc nomen natura simpliciter ponit 
essentiam ; scienlia vero idem esse utique ponit, 
sed non omnino sine respectu soibilium dicitur. 
Inde est etiam, quod non quidquid in scientia Dei 
est, in ejus dilectione esse dicitur, quia hxc no- 
mina, dilectio, scientia, et hujusmodi, cum propter 
varios status rerum de creaturis sint translata ad 
Creatorem, diversis respectibus dicuntur ad res 
ipsas. Quibus impedientibus non quidquid perunum 
nomen dicimus, per aliud etiam dicere debemus: 
verbi causa, omnia in Dei scientia sunt, quia nihil 
effugit plenitudinem ejus notitie. Non autem omnia 
in dilectione sua sunt, quia non omnibus munus 
gratie conferre dignoscitur. 


Án mala debeant dici esse in Deo. — Sed cum 
omnia in Deo sint per scientiam, quaeritur utrum 
concedamus mala esse in Deo? Scit enim omnia 
Deus, tam bona quam mala. Sane quis nisi insanus 
malaesse in Deo concedat? Ideo hoc verbum Deus 
Scit, pro varietate scibilium distinguendum est. 
Scit enim Deus quadam tantum esse vel preterita 


D vel futura esse, ita quod nec approbat, nec sibi 


placent. Unde et a longe cognoscere ea dicitur. Sic- 
ut scriptum est: Et alia a longe cognoscit (Psal. 
cxxxviu). Secundum quod quibusdam dicet : Non 
novi mos (Matih. vii). Hujusmodi non dicuntur esse 
in Deo, quia eisauctoritatem existendi non prestat. 
Ea igitur tantum iu Deo esse dicuntur, quorum 
auctor est, bona scilicet qua ex ipso, el. in ipso, et 
per ipsum sunt, ut ait Scriptura (fiom. xi). Que 
iria, ut Ambrosius ait. (165), unum sunt quantum 


(164) De verbis apost. sermone undecimo. 
(165) Lib. 11 De Spiritu sancto, 12. 


1015 


MAGISTRI BANDINI. 


1018 


ad auctoritatem rerum que sunt, ut sint. Sanenon À sit frivolum, etiam in spiritu creato probatur et in 


confuse hoc accipiendum est, quod Apostolus ad 
distiaclionem personarum posuit. Ex ipso dicens, 
propter Patrem ; per ipsum, propter Filium in ipso, 
propter Spiritum sanctum. Sic tamen hoc credas, 
ut omnia ad singulum referas. Ex Patre enim, et 
per Patrem, et in Patre sunt omnia. Ita de Filio et 
Spiritu sancto. Notandum tamen generalius dici ex 
ipso quam de ipso. Ex ipso enim celum et terra, 
sed non deipso, cum non sint de sua substantia. 
Sicut ex homine tam filius est. quam domus ab 
eo facta, sed de homine solus filius. 

Disr. XXXVII. Quomodo Deus est in rebus et locis 
corporalibus. — nicto qualiter res sint in Deo, quze- 
rendum videtur, qualiter Deus sit in rebus? Est 


solis radiis manifesto irridetur. 

Quod non muletur per loca el tempora. Quid sit 
per lempus mutari et locum. — Cum autem Deus 
sit ubique, et omni tempore, non tamen movetur 
per loca et tempora, quod 8olum creaturarum est. 
Unde Aug (168) : Omnipotens incommutabili eeter- 
nitate, voluntate, veritate, semper idem, movet 
per tempus creaturam spiritualem: per tempus 
autum etlocum, creaturam spiritualem : per tempus 
autem et locum, creaturam corporalem ; non ta- 
men ejus substantia, qua Deus est, temporibus lo- 
cisque mutatur. Per tempus autem mutari est va- 
riari secundum qualitates. Per locum autem muta- 
tur quod locale est: quod duobus modis contin- 


igitur sciendum Deum tantum in seipso esse, ante- p git. Dicitur enim locale aliquid, quod interpositione 


quam res create essent.Creatis itaque ccelo et terra, 
ipsa replevit. Unde celum et terram ego compleo 
(Jer. xxii). Augustinus etiam (106) : Deus ubique, 
cui non locis, sed actionibus propinquamus. 


Quomodo Deus sit. generaliter in rebus et specia- 
liter in sanctis. — Est igitur Deus presentialiter, 
potentialiter,essentialiter in omnibus rebus commu- 
niler: at in sanctis specialiter, scilicet per inhabi- 
tantem gratiam, unde Gregorius (167) : Licet Deus 
communi modo rebus omnibus insit presentia, po- 
tentia, substantia : familarius temen per gratium 
inest illis, qui miriflcentiam operum Dei acutius 
eonsiderant et fidelius. Unde cognoscunt illum et 
diligunt. Ac per hoc inhabitare illos dicitur Deus. 
Hinc est : Colum mihi sedes ; terra autem scabellum 
pedum meornm (Isv. 1xvi). Et alibi (167*) : Thronus 
sapientia, anima juxta est. Propter hoc igitur est 
quod non dicimus: Pater noster qui es ubique, 
cum et hoc verum sit, sed qui es in ccelis, hoc est 
in sanctis. 


Quomodo Deus inhabilet quosd.ym eum non cognos- 
centes. — Inhabitat etiam Deus quosdam nondum 
cognoscentes eum,velut parvulos sacramento Chri- 
sti confirmatos, quos ipse sibi dilectissimum tem- 
plum gratia sue bonitatis zedificat. 


Quomodo Deus sit in. Christo. — Est etiam Deus 
in homine Christo, excellentiori modo, qui non 
peradoptionem sed per unionem, quippe in quo ple- 
nitudo divinitatis corporuliter inhabitat. In Christo 
igitur Deus excellenter, in sanctis misericorditer, 
ubique ineffabiliter ; sed qualiter sit, explicare non 
possumus. Multa enim de Deo intelligimus, quz lo- 
qui penitus non valemus. Ita etiam multa loquimur, 
que intelligere idonei non sumus. 


Quomodo Deus sit ubique, nec tamen coinquinatur 
sordibus. — Sane cum ubique sit Deus, quomodo 
sordibus non inquinatur natura? Sed quantum hoc 


(166) Lib. 1 De doctrina Christiana, c. 10. 
(167) Super Cantica, c, 61. 

(167*) Greg., in l. Sapientie, c. 7.. 

(168) super Gen. l. viit, c, 22, 23. 

(469) Lib. Lxxxni1 Qustionum, q. 20. 


sui faciat circumstantium distantiam propter di- 
mensiones, quod proprium est corporis. Unde 
Aug. (169): Locus in spatio est, quod longitudine, 
altitudine, et latitudine corporis occupatur. Dicitur 
etiam locale, quod loco tantum terminatur, hoc 
est ita est alicubi, quod non est ubique, quod etiam 
angelo convenit. Unde etiam Beda (170): Angelus 
spiritus circumscriptus est. Summus autem Spiri- 
tus incircomseriptus, intra quem currit angelus, 
quocunque mittatur. Item Ambr. (171) : Seraphin 
de loco adlocum transit, nec enim omnia complet ; 
Deo autem nihil horum convenit. Quippe, nec di- 
stantiam sui interpositione facit, nec ita est ali- 
cubi, quod non sit ubique. Ubique enim Deum esse 
supra probatum est. Non tamen quasi spatiosa 
magnitudine opinandus est per cuncta diffundi, 
sicut lux ista vel humus, sed potius sicut in duo- 
bus sapientibus equaliler, quorum alter altero 
grandior est corpore, eadem tamen sapientia, nec 
in majore major, ncc in minore minor, nec in uno 
minor qaam in duobus : ita Deus in colo totus, in 
terra totus, ct in utroque, et ubique totus. (172) 
Non igitur mutatur Deus per loca et tempora, quia 
nec ullis qualitatibus variatur. Nec movetur ob id, 
quod in pluribus est hodie creaturis quam heri. 
Quippe in hoc non ipse, sed creature tantum inci- 
piendo esse, vel deficiendo, mutantur. 

Disr. XXXVIIT. An praescientia Dei causa sit futu- 
rorum. — Nunc repetentes superiora, queramus si 
scientia Dei, prewscientia, providentia, sint causa 


D futurorum. Quod si ita videtur quod impossibile 


sit, non evinere que prescita sunt: impossibile enim 
est Dei prescientiam falli. Falleretur autem, si 
prescita non evenirent.Augustinus etiam dicit (175): 
Universas creaturas non quia sunt, ideo novit ; sed 
ideo sunt, quia novit. Item alibi (474) : Hec que 
creata sunt, non ideo sciuntura Deo quia facta sunt, 
sed potius ideo facta sunt, quiaimmutabiliter a Deo 


170) Super Lucam c. Ego sum Gabriel. 
171) L. De spiritu r, c. 6 et 10. 

172) Aug. ad Dardanum epist. 57. 
173) De Trin. l. xv, c. 13. 

(174) De Trin. l. vi. 


101: 


SENTENTIARUM LIB. 1]. — DE TRINITATE. DIST. XL. 


1018 


An. scientia Dei sit causa malorum. Deus ncminem À quia posset facere, quod nunquam facturus esset: 


cogit peccare. — Sane 8i boc dicitur, et malorum 
etiam scientia Dei causa esse videtur. Cum et ea 
sciverit, antequam fierent, quod est absurdum. Ad 
quod dicimus:Impossibile est prescita non cvenire, 
hoc est nunquam aliter contigit, ideo autem ab 
Augustino positum, non est causale, sed consecu- 
tivum, ut sit sensus : Non quia suut, ideo earum, 
sed ideo sunt, quia novit, id est non notitia Dei 
secuta est existentiam rerum,sed existentia earum, 
notitiam Dei.Quod ipse declarat cum sequenter ad- 
jungit : Non enim nescivit, que fuerat creaturus : 
- vel de bonis, intellexit ibi August. (175) quorum 
utique Deus causa est, non de malis, que tantum 
notitia comprehendit, quorum non est auctor, 
utpote que non sunt sua. Unde non ideo quem- 
quam ad peccandum cogit Deus. quia futura ho- 
roinum peccata prenovit. Illorum enim prescivit 
peccata non sua. 

Án necessario a Deo creata sinl bona. — Sed quia 
bonorum Deus est causa ut sint, nunquid neces- 
sitate bona fiunt ? 8i enim ita est, non proficiunt, 
cum omne meritum penes voluntatem consistit. Et 
Propheta : Voluntarie sacrificabo tibi (Psal. wm). 
Si dicimus quia Deus bonorum est, ut sint causa 
effectiva, vel disposiliva,non necessitatem inferens: 
Quid id esset, si libero arbitrio exstincto, bona 
quelibet efficeret etiam nobis invitia. 

Quod fulura non sint causa scientie Dei. — Patet 
ergo quomodo Dei scientia, non sit futurorum 
causa.Denique futura nullatenus sunt causa scien- 


tie ipsius,cum nec temporale eterni, nec creatura C 


sit causa Creatoris. Origenes tamen dicit (176) : 
Non propterea aliquid erit, quia id scit Deus futu- 
rum : sed quia futurum est,ideo a Deo scitur, an- 
tequam fiat. At hoc sic intellige,non sciretur a Deo 
futurum, nisi esset futurum. 

An prascientia Dei falli possM. — Licet autem 
prescientia Dei falli non possit, a quibusiam ta- 
men oppositum sie probatur. Quia potset aliquid 
non evenire,cum evenire sit prescitu:n,vel evenire, 
cum non scit prescitum evenire. Quod si esset, 
falleretur Dei prescentia. Sed quamvis ad instan- 
tiam mutipliciter respondeatur, dicimus tamen eo 
duntaxat modo aliquid fuisse previsum, quo eve- 
niret. Ceterum hec locutio : Impossibile est aliter 


et illud si faceret, sciret. Item posset Deus non fa- 
cere, quod facturus est : quod si nnnquam faceret, 
etiam non sciret. Dicimus autem quod scientia Dei 
quz essentia divina cst,cum non sit ibi aliud esse 
quam sapere, nec augeri potest neo minui: scita 
tamen augeri possunt et minui, sine mutatione 
scienti» Dei. Ratio autem quare nou possit augeri 
vel minui, hzc est : quia tunc demum augeretur 
vel minuerctur scientia Dei, si inciperet aliquid 
scire vel nescire Deus, quod impossibile est (177. 

Sane a quibusdam dicitur : Si Deus potest ali- 
quid scire, quod nunquam scivit, potest aliquid in- 
cipere scire.Dicimus autem hoc non sequi, et illud 
non recipiendum absque conjunctionis disjunctio- 
nisque divisione, velut si dicas: Potest scire quod 
nunquam scivit, hoc est, ita modo scire hoc, quod 
nunquam scierit, illud falsum est. Quasi utrumque 
simul esse possit. Quod si disjunctim dicas, hoc 
modo potest scire Dens, hoc tamen de illo est, quod 
nunquam scivit,vere proponitur.Omnium ergo tam 
presentium quam preeteritorum et futurorum Deus 
scientiam habet. Nec moveat quod Hieron. di- 


cit (178) : Absurdum esset ad hde deducere Dei 


majestatem, ut per momenta singula sciat, quot 
culices nascantur, quolve moriantur, quota etiam 
pulicum vel muscarum sit multitudo. Hoc enim 
dixit, non hoc a scientia Dei removens,sed nos, ne 
eamdem rationabilium et irrationabilium providen- 
tiam Dei esse putemus, admonens. 

Disr. XL. De pradestinattone et reprobatione. — 
Denique de predestinatione aliquid dicendum est. 
Predestinatio igitur est gratie preparatio,que sine 
prescientia esse non potest. Et est salvandorum 
tantum, diciturque electio, Prascientia vero, sine 
predestinatione est de damnandis,el dicitur repro- 
batio. 

An damnari praedestinalus, vel salvari possit re- 
probatus. — Deinde quaeritur: an priedestinatus 
possit damnari, vel reprobatus possit salvari. Non. 
Quia nec augeri nec minui potest numerus electo- 
rum.Unde Aug.(179) super illud Apoc. : Tene quod 
habes, ne alius accipiat. coronam tuam (Apoc. 11.) Si 
alius non sit accepturus,nisi iste perdiderit, certus 
est electorum numerus, id est, non potest augeri, 
nec minui. Sed objicitur : Omnis salus ex gratia 


evenire cum sit prescitum,previsum ethujusmodi, p) est; et quod gratis datur,posset non dari. Quod si 


secundum conjunctionom et disjunctionem sunt 
determinandz. Si enim ita intelligas, non potest 
simul utrumque esse,quod Deus prescierit hoc ita 
fleri. et aliter flat,verum est.Quod si ita dicis, hoc 
non potest aliter fleri. quam sic, sicut ante Deus 
fieri prescivit, falsum est. 

Disr. XXXIX. An Dei scientia possit. augeri vel 
minui. — Similiter queritur utrum scientia Dei 
possit augeri vel minui. Quod ita probari videtur, 

(175) Homil. 53 super Joan. 


(76) Super epist. ad Rom. vit. 
1477) Aug. l. xv De Trin. c. 13, 14. 


fieret, numerus electorum minueretur. Item : Uni- 
cuique gratia ad promerendum potest dari, et usque 
in finem servari;quod si fleret, numerus electorum 
augeretur : sed hoc impossibile est; quaro et illud 
non sequitur. Imp prudenter adverte, in hujusmodi 
objectionibus, antecedens frequenter esse possibile, 
consequens impossibile. Verbi gratia : Si modo 
scit Deus quod nunquam scivit, procul dubio incipit 
ex tempore aliquid scire.Denique antecedens possi- 


(178) In expositione Habac. 
(179) Aug., l. De predestinatione sanctorum. 


1019 


MAGISTRI DANDINI. 


1020 


bile est, consequens nequaquam.Sic deProvidentia À ciantur justiflcatione.Et item praecedit in aliis pec- 


et similibus reperies. 

Porro ratio plana est,quare non potest augeri vel 
minui electorum numerus.Quia tunc demum auge- 
retur, si quis modo inciperet predestinari. Tunc 
vero demum minueretur, si quis tunc demum in- 
ciperet reprobari.Hoc autem utrumque impossibile 
est Deo. Hiec tamen locutiones secundum conjun- 
ctionis sensum et disjunctionis reperiuntur. Ut im- 
possibile est predestinatum damnari, hoc est, hoc 
utrumque simul esse, quod predestinatus sit et 
damnetur, verum est. Quod si dices : Impossibile 
est hunc damnari ?hic autem de predestinatis est, 
falsum est. De similibus idem est judicium. 

Przdestinatio circa duo. Reprobatio circa duo. 
Effectus praedestinationis et item reprobationis. — 
Preterea predestinatio circa duo consideratur:Gra- 
tiam,scilicet qua nunc justificamur,et gloriam qua 
beatificamur. Ita et reprobatio circa duo, quorum 
alterum prescit Deus,et non preparat, scilicet ini- 
quitatem:alterum vero etiam preparat, scilicet po- 
nam eternain.Unde Augustinus (180-81): Predesti- 
natio proprie est beneficiorum Dei praeparatio. Ita 
reprobatio Dei est prescientia malitia» in quibusdam 
non finiende et preparatiopone non terminanda. 
Sicut autem predestinationiseffectus est miseratio, 
ita reprobationis induratio. Unde Apostolus : Cui 
vulé miserctur, el quem vult indurat (Rom. 1x). Mi- 
serationem dicens, gratie appositionem, indura- 
tionem ; vero ejusdem gratie privationem. Ang. ad 
Sixtum (182: Indurat autem Deus non impartiendo 
malitiam,sed subtrahendo gratiam.Unde Aug.(183): 
Sicut reprobatio Dei est nolle misereri, ita obduratio 
est nolle misereri,utnon ab illo irrogetur quositho- 
mo deterior,sed tantum quo sit meliornon erogetur. 

Dis. XLI. An pradestinatio et. reprobulio sint ex 
meritis: nostris. Duo statim sunt in peccaloribus : 
dilectio et odium. — Denique misericordie Dei nul- 
lum est meritum,ne gratia evacuetur, si non gratis 
datur, eed meritis redditur.Indurationis autem me- 
ritum est peccatum. Unde Aug. (184-85/: Miseretur 
secundum gratiam,que gratis datur.Indurat autem 
secundum judicium quod meritisredditur. Ceterum, 
electionis et reprobationis eterna» nullum est meri- 
tum,quod in duobus, Jacob scilicet electo et Esau 
reprobato, Apostolus dicit aperte quia non ex ope- 
ribus, sed ex vocante, cum nondum nali essent, di- 
ctum est : Major serviet minori (Matach. 1; Rom. 1x). 
Predictis sane Augustinus videtur contradicere, 
dicens (186): Cui vult miseretur, et quem vult. indu- 
rat. Sed hec voluntas Dei injusta esse non potest : 
Venit enim de occultissimis meritis, quia et ipsi 
peccatores, cum propter generale peccatum unam 
massam fecerint, non tamen nulla inter eos est 
diversitas. Precedit ergo aliquid in peccatoribus, 
quo,quamvis nondum sint justiflcati, digni effi- 

(180-81) tn lib. De bono perseverantie, c. 14. 


$182) Epistola 105. 
483) Lib. 1 &d Simpl.- 


catoribus, quo digni sunt obtusione. Sed dicimus 
hoc eum retractasse, quando et illud retracta- 
vit (187).Fidem elegit Deus in prescientia, sciens 
etiam ipsam fidem inter munera Dei reperiri, quod 
prius non scierat.Quod si hoc non retractavit, pre- 
rogata venia, dicere audemus occultissima merita 
illum forsan appellasse, alta, profundaque judicia 
Dei qu» unicuique, antequam sit, Dei odium me- 
rentur, vel dilectionem. Quomodo dicere solemus 
mortem Christi etiam nondum natis profuisse, me- 
ruisseque salutem. Quibus autem merentur odium. 
sunt equissima Dei judicia,a nostris sensibus re- 
mota, quibus vero dilectionem, sunt sola gratia. 
Unde Hieronymus : Deus non inique egit, Esau 


B spontanee odio habito ; nec Jacob sine meriti gra- 


C 


D 


tia dilecto, quia non sine quodam ocrultissimo 
merito, quod ipsi Esau meruit Dei odium, et Jacob 
dilectionem,ipsis utique non merentibus,quia non- 
dum natis. Que duo statim sunt in peccatoribus, 
quorum altero, scilicet dilectione, digni eunt justi- 
ficatione, nondum justificati ; altero scilicet odio, 
digni sunt obtusione, nondum obtusi. Si sic bene 
dicitur, Jaudamus Deum. Si quo minus Augusti- 
num nos hic non assequi, non confundimur confi- 
teri. 

Discrimem inter pradest., ete. — Sciendum sane 
quod predestinatio, scientia, electio, prasscientia, 
reprobatio,ab eterno tantum;miseratio justificatio, 
obtusio, induratio, ex tempore tantum; dilectio 
vero Dei et odium nec ab eterno, nec ex tempore 
significant. Denique sciendum est quod non sicut 
predestinatio est causa boni, ita et reprobatio est 
causa mali, ut fiat. Prescientia enim est multis 
causa standi ; nemini autem causa labendi. 

Deum semper scire quao semel scit. Quia vero 
prescientia Dei tantum de futuris est, ex quo ea 
futura esse desinunt,etiam Deus ea prescire desi- 
nit.Quod ad defectum prescientie Dei non pertinet, 
sed potius ad defectum vel mutationem rerum de 
quibus est. Multa ergo prescivit olim, quse non 
prescit modo.Omnia enim que olim scivit, vel in 
futuro sciet,modo cum scire firmissimecredendum 
est. Ad hoc tamen sic objicitur : Si quecunque 
scivit et sciet, modo etiam scit, ergo scit Cbristum 
nasciturum, et Antichristum vivere, cum illud 
scivit, et hoc sciet. Sed dicimus, quia idem prorsus 
de nativitate hujus et vita Antichristi scit. modo 
Deus,quod scivit aut sciet.Mutatio sane temporum, 
scientiam Dei circa hec diversis cogit exprimere 
verbis,sicut in simili apparet. Eamdem enim diem, 
propter mutata tempora significamus dicentas : 
Cras, hodie, heri. Sicut etiam eadem fides ab anti- 
quis et modernis patribus habita, variis locutioni- 
bus, pro mutatione temporum pronuntiatur.Quem 
enim ipsi venturum, nos venisse confitemur, sed 

(184-85) Lib. ad Simpl. 1. 


(186) Lib. nxxxit Quest., q. 68. 
(487) Lib. Retract. 1, c, 23, 


1021 


SENTENTIARUM LIB I. — DE TRINITATE. DIST. XLIII. 


1033 


fides est eadem. Unde Augustinus: Tempora variata A tentiam ad mensuram arctare conantur dicentes 


Sunt, et ideo verba mutata, non fides. Vel instan- 
tiam dicimus non probe inferri, Deus scivit hunc 
nasciturum, ergo scit modo hunc nasciturum. Sic 
ergo inferat: Ergo scit modo Deus aliquando hunc 
fuisse nasciturum. De similibus judicium idem. 


Disr. XLII. De omnipotentia Dei.— Nunc de omni- 
potentia Dei videamus, que circa duo consideratur, 
scilicet quod omnia facit que vult, et nihilomnimo 
patitur quod non vult. Scriptura enim dicit: Omnia 
quecunque voluit fecit (Psal. cxur. August. etiam 
(488): Non ob aliud vocatur veraciter Omnipotens, 
nisi quoniam quidquid vult potest, nec voluntate 
creature cujusquam voluntatis Omnipotentis effe- 


ctus impeditur: Idem (189): Omnipotens est non. 


quod omnia facere, sed quod potest. efficere quid- 
quid vult. Non potest facere peecatum; nec mentiri 
et hujusmodi, quia hec posse magis ad impoten- 
tiam pertinet. Inde Augustinus dicit (190); Magna 
Dei potentia est, non posse mentiri. Similiter non 
pati potest quod non vult, quia nec potest falli, mi- 
ser fieri, et hujusmodi,'quiahec posse, impotentie 
est. Denique ambulare, comedere, et hujusmodi, 
non adeo sunt penitus aliena. Licet enim essentise 
divine hec minime conveniant, in creaturis Deus 
tamen operatur ea. Ceterum cave, qualiter predi- 
ctum Augustini verbum, scilicet potestefflcere quid- 
quid vult, intelligas. Si enim dixeris quidquid vult, 
scilicet facere, vel se posse facere, poterithoc modo 
angelus, vel quilibetbeatorum diei omnipotens,cum 
nihil velit facere, nisi quod facit et vult; nec pos- 
8e, nisi quod potest. Ut ergo soli Deo conveniat, 
dic: Potest efficere quidquid vult, scilicet fieri, uti- 
que vel perse, sicut colum et terram; vel per 
creaturam, ut bona opera, et artificialia, quod nemo 
sanctorum poterit aut potuit. 


Disr. XLIII. Quid plu:a possit Deus quam velit 
— Sciendum autem Deum plura posse quam velle. 
Unde: An. putas quia non possum rogare Patrem 
meum, et exhibebit mihi modo plusquam duodecim 
legiones angelorum! (Matth. xxvi.) Ubi liquido patet 
et Filium potuisse rogare, quod non rogavit et Pa- 
trem exhibere, quod non exhibuit. Augustinusetiam 
dicit (101); Omnipotentis voluntas multa potest fa- 
cere, qua nec vult nec facit. Potuit enim, ut duo- 
decim legiones pugnarent contra illos qui Christum 
ceperunt. Item (192), quod nunc piorum fides ha- 
bet, tunc in sapientim luce clarissima videbitur, 
quam certa et immutabilis sit Dei voluntas, qua& 
multa possit, et non velit: nihil autem velit quod 
non possit. Item, dicimus (192): Suscitavit Lazarum 
In corpore, nunquid non potuit Judam suscitarein 
mente? Potuit quidem, sed noluit. 


Ponit aliam opinionem et refutat — Ceterum con- 
tra hanc veritatem sic manifestam, quidam Dei po- 
(188) In Enchirid., c. 69. 


(189) Inflib. De spiritu et littera c. 5, 3 
(190) De Trin. l. ! c. 4. 209 S et ult. 


B 


D 


Deum non aliud posse facere quam quod facit, nec 
de his que facit pretermittere aliquid hoc modo. 
Non potest Deus facere, nisi quod est bonum et ju- 
stum fieri. Non est autem justum et bonum fieriab 
eo, nisi quod facit. Aliter: Non potest facere, nisi 
quod justitia ejus exigit. At non exigit ejus justitia 
ut faciat, nisi quod facit. Non ergo potest facere 
nisi quod facit. Eademque justitia exigit, ut id non 
faciat, quod non facit: Non autem potest facere 
contra justitiam suam. Non igitur eorum aliquid 
potest facere que dimittit. Sane multiplicia sunt 
hec, ut non potest Deus facere, nisi quod bonum 
est et justum fieri, hoc est: non potest facere nisi 
illud, quod si faceret, bonum et justum esset eum 
facere, verum est. Sed si ita dixerit, non potest fa- 
cere nisi quod facit, quod utique bonum et justum 
est eum facere, falsum est. Aliam etiam propositio- 
nem, licet exactionisverbum in Deo suspicione non: 
careat, sic dividimus: Non potest facere, nisi quod 
sua justitia exigit ut faciat, id est nisi illud 
quod si fleret, justiti& ejus conveniret, verum est. 
Sed si ita: Non potest facere, nisi quod facit, quod 
utique sue justitie convenit, falsum. De similibus 
idem. 

ltem dicunt: Non potest Deus facere nisi quod 
debet; non autem debet facere nisi quod facit. Sed 
dicimus, quia debet inciviliter de Deo dicitur, quia 
nihil omnino nobis debet, nisi ex promisso. Quod 
autem promisit, omnino non fuit necessitatis, sed 
gratie. Secundum hec ergo divide: Ut non po- 
test facere, nisi quod debet, hoc est nisi quod pro- 
misit, falsum est. Ita vero: Non potest facere nisi 
illud, quod si faceret, justitiee sud? conveniret verum 
est. 

Addunt etiam: Non potest facere vel dimittere, 
nisi quod ratio est eum facere vel dimittere. Hoc 
autem solum est quod facit vel dimittit. Sed et hoc 
divide ad instar superiorum, ut, non potest facere 
vel dimittere, nisi illud, quod si faceret vel dimit- 
teret, ratio esset eum facere vel dimittere, hoc est 
quaecunque non sunt subjecta voluntati ejus. sunt 
de numero non volitorum, verum est. Sin vero non 
potest facere vel dimittere, nisi quod facit vel di- 
mittit, quod utique ratio est eum facere vel dimit- 
tere falsum. Caterum breviter admoneamur omnia 
hujusmodi dubia resoluta conditionaliter esse vera, 
simpliciter vero falsa. 

Sane laboriosi magis quam fructuosi adhuc in- 
quiunt: Si potest Deus aliud facerequam facit, po- 
test igitur facere quod non prescivit. Quod si est, 
potest sine prescientia operari, quod est absurdum. 
Hoc sane juxta modum conjuncti et disjuncti supra 
determinatum innotuit, ut sine prescientia operari 
potest, id est potest operari illud quod non pre- 
Scivit, verum. Sin autem sine prescienlia, id est 


(491) In Enchirid.e. 95. 


(192) In eod. 
(193) Lib. De natura et'gratia, c. 7. 





1023 


MAGISTRI BANDINI. 


A024 


Bic potest aliquid operari. quod illud non prescie- À tiam et voluntatem, quam unquam habuit, non ta- 


rit, et illud faciat, falsum. 

Auctoritate etiam Augustini abutuntur, qui 
ait (193): Hoc solum non potest Deus, quod non 
vult; per quod videtur non posse facere aliquid, 
nisi quod vult. Non autem vult, nisi quod facit; et 
ita videtur non posse, nisi quod facit. Sed hoc ita 
dictum sciant, quasi de solis illis que non vult 
Deus sit sermo, non de omnibus. Perinde ac si 
dixisset Aug.: Quidquid Deus non potest, non vult. 
Ex quo non sequitur, ergo quidquid non vult, non 
potest. Velut si dicamus: Hoc solum quod non est 
animal, non est homo. Non tamen quidquid non 
est homo, non est animal. Vel hoc simplicius dici- 
mus: Hoc solum non potest, quod non vult, hoc est 
nihil invitus facit, id est quecunque non sunt sub- 
jecta voluntati ejus, sunt de numero non volito- 
rum, verum est. Unde Aug. (195): Non cogeris in- 
vitus ad aliquid, quia voluntas tua non est major 
quam potentia. Quod intellige verum secundum 
subsistens, non secundum subjecta potentie et vo- 
luntatis. 

Disr. XLIV. An. possit Deus facere meliora quam 
facit. — Dicunt etiam illi Deum non posse meliora 
facere quam ea qua facit. Quia si posset, et non fa- 
ceret, invidus esset. In quo abutuntur eo quod Au- 
gustinus dicit (19 ): Deus, quem genuit, debuit ge- 
nerare equalem. Si enim voluit et non potuit, in- 
firmus est. Si potuit et noluit, invidus cst. Sane 
benedixit, quia cum de substantia sua generaret, 
neque meliorem se, neque minus bonum generare 
potuit. Alia vero que aliunde facit, meliora facere 
potuit, et minus bona. Unde August. (107): Talem 
potuit Deus hominem fecisse, quod nec peccare 
posset, nec vellet; quod si esset, quis dubitet eum 
meliórem fuisse? Denique si quiritur an alio modo 
vel meliori possit Deus meliora facere quam faciat, 
dicimus, si modus referatur ad Deum, quasi alia, 
vel meliori sapientia, facere possit, negandum. Si 
vero ad cresta ipsa referatur, quasi alia vel meliora 
facere possit, concedendum utique, sicut predictum 
est. Unde Aug. (193): Fuerat alius modus nostra 
liberationis possibilis Deo, sed nullus nostre mise- 
ri sanande convenientior. 

Án Deus nunc potest quidquid potuit alim. — 
Preterea quairitur utrum modo possit quidquid 
olim potuit. Quod non videtur, quia potuit olim 
mori et resurgere, quod modo non potest. Ubi di- 
cendum est, quod supra de scientia diximus: scili- 
cet, quod modo potest olim mortuus esse et re- 
surrexisso; cogunt enim tempora mutata mutare 
sermonem, eodem penitus remanente sensu. Fate- 
mur igitur Deum semper posse quidquid semel po- 
tuit, hoc est, omnem habere potentiam, quam 
semel habuit: non tamen semper posse facere, 
quod aliquando potuit. Sicut omnem habet seien- 

(194) In lib. 1 De'symb. c. 1 


(195) Lib. vii Confessionum, c. 4. 
(196) Lib. zxxxv Quest, q. 50. 


B 


raen omnia scit modo esse et vult, que olim scivit 
esse et voluit. 

Disr. XLV. De voluntate Dei. — Nunc de volun- 
tate Dei aliquid dicendum est. Sciendum itaque 
quod velle secundum essentiam de Deo dioitur, cui 
idem est esse volentem, quod esse Deum. Nec vo- 
luntas in Deo est affectus vel motus sicut in crea- 
tura, sed divina usia duntaxat. Non tamen quid- 
quid Deus vult, ipsum est, sicut cum idem sit Deo 
esse quod scire, non tamen est Deus quacunque 
scit. 

Quis sensus cum dicilur: Deus scit, Deus vult. — 
Intellige tamen harum locutionum sensum Deus 
vult, et scit, et est volens et sciens, hoc est, Deus 
est cujus essentia sua voluntas est, et scientia.Item, 
Deus scit omnia, id est Deus est cujus scientia, 
que ipsius essentia est, omnia sunt subjecta, sic- 
ut Deus vult hoc, aut illud, hoc est, Deus est 
cujus voluntati, que sua essentia est, hoc autillud 
subjectum est. 

Voluntas Dei omnium creaturarum — est. prima 
causa. — Hec igitur summe bona voluntas om- 
nium est causa qua naturaliter fuerunt, sunt, et 
futura sunt. Ipsius autem nulla causa est. Unde 
Aug. (1909): Voluntas Dei, prima et. summa causa 
est omnium specierum et motionum. Ubi enim non 
opcratur, quod vult Dei sapientia, que attingil a 
fine usque ad finem fortiter et suaviter disponens 
omnia? (Sap. viu.) Ipsa itaque prima causa est 
sanitatis, egritudinis, preemiorum, pcenarurr, gre- 
tiarum, retributionum, et omnium denique mirabi- 
lium, et qua sine admiratione ut antiqua miracula 
mirabiliter contingunt. 

Voluntas Dei quid sit. — Hmc autem proprie vo- 
luntas Dei dicitur, qua, cum sit divina usia, im- 
mutabilis est, et inexpleta esse non potest. Unde: 
Omnia quacunque voluit Dominus fecit. (Psal. cxnj; 
et Apostolus: Voluntati ejus quis resistei? (hom. 
1x.) Qus beneplacitum Dei recte dicitur. 

Quod piura voluntas Dei dieuntur. — Ceterum, 
plura sunt quorum quodque non secundum pro- 
prietatem, sed secundum schemata dicendi, volun- 
tas Dei dicuntur, ut preceptio, prohibitio, consi- 
lium, permissio, et operatio Dei; sccundum hoc 
Propheta dicit pluraliter: Magna opera Domini ei 
D exquisita in omnes voluntates ejus. (Psal. cx). lta 

quoque propter multos effectus misericordie et ju- 

stitie Dei, cum tantum sit una, que divina esi 
usia, pluraliter dicitur:  Misericordias Domini 
in clernum cantabo (Psal. vxxxvri). Et. alibi: Js- 
stitia Domini rectae (Psal. xvi). Preceptio igitur, 
prohibitio et consilium voluntates Dei dicuntur, 
quia sunt signa divine voluntatis, ut. judicium fu 
turum et Dei flagellum ira Dei dicuntur, quia 
signa irz sunt, cum tamen ira in Deum non cadat. 


(197) Aug. super Gen. ad lit., lib. i, c. 7. 


198) De "Trin. lib. xri, c. 10 
499) De Trin. lib. u1, cap. 4 


1023 


SENTENTIARUM LIB. 1. — DE TRINITATE. DIST. XLVII. 


1026 


Denique hoc mo4o potest accipi voluntes, ibi: Fíat A na.Quibus alii respondent, non esse sic dicendum: 


voluntas tua. sicul in. calo et in. lerra (Matth. vi). Et 
ibi : Qui facit. voluntatem Patris mei qui ln. calis 
esi, ipse meus frater, soror, el maler est (Matth. 
xii). Hec autem mutabilis est, et sepe inexpleta. 
Multis quippe Deus precipit que non faciunt, pro- 
hibet que non cavent,consulit qua non curant.lnde 
Augustinus (200): Infideles contra voluntatem Dei 
faciunt, dum ejus Evangelio non credunt. 

Deus non. semper vult fieri quod przcipit, nec 
semper caveri. — Quinimo ipse Deus non vult sem- 
per fleri quod precipit. Non enim voluit immolari 


Isaac quod preceperat, sed Abrahe fidem probare . 


duntaxat (Gen. xxi) : sic. nec semper caveri vult 
quod prohibet. Sano enim facto dixit ne cui- 
quani diceret (Marc. 1), non eum tacere volens, 
sed magis formam dare, laudem propriam decli- 
nare. 

Disr. XLVI. De permissione Dei et operatione. — 
Permissio quoque et operatio voluntas Dei dicun- 
tur. Sic Augustinus ait (201) : Non fit aliquid, nisi 
quod Omnipotens fieri velit; vel sinendo ut fiat, 
sicut mala ; vel ipse faciendo, ut bona. Qui ideo 
voluntates Dei dicuntur,quiasinit, Deus autem mala 
fieri sinit, volens de illis educere bonum. Operatur 
&utem bona, sicut que vult esse. 

An voluntas Dei compleatur semper. — Sed non 
videtur voluntas Dei compleri semper, cum Aposto- 
- lus dicat: Deus vult omnes homines salvos fieri (Rom. 
9; | Tim, 1) : nec fiunt omnes salvi, nolentes fa- 
cere unde aalvantur. Item Dominus dicit, impiam 


Deum velle fieri mala, vel velle non fieri, sed tan- 
tum non velle fieri mala. Si autem quod de Aug. 
proponunt, scilicct mala ficri bonum esse, dicunt 
bonum ibi pro utili positunm,qualiter etiam Hieron. 
ait: Malum Juda bonum fuit bonis, quibus scilicet 
utilitas de illo pervenit salutis. Deus enim bona 
de malis producit. Unde Aug. (203)) inolius judica- 
vit Deus de malis bona facere, quam mala nulla 
esse permittere: sic igitur mala esse bonum cst, 
hoc est, utile. His tamen duntaxat, qui secundum 
propositum vocali suut sancti: talibus enim, ut 
ait Apostolus, omnia cooperantur in. bonum (Rom. 
vri), etiam mala; qua si eveniant, in bonum pro- 
ficiunt, quia humiliores post lapsum redeunt et 
cauliores existunt, uti Petrus. Mala etiam ab ini- 
quis illata, eis prosuut ad emendanda pecocata, et 
exercendam servandamque justiliam, uti Job Dei 
manum, et Apostolus Satanze stimulum sensit, et 
uterque profecit, quia malum bene portavit. Deni- 
que non vult Deus mala fieri ; quia si hoc est,etiam 
Deus auctor malorum est, cum ejus voluntas sit 
auctoritas. Unde Aug. (204): Illo auctore cum dici- 
tur, illo volente dicitur.Evangelista etiam profitens 
Deum auctorem bonorum ait: Omnia per ipsum 
facta sunt. (Joun. 1) Quod removens a malis 
addit, sine ipso factum est nihil, hoc est, pecca- 
tum. Non aulem dixit, eo nolente, vel volente, vel 
invito, sed sine ipso, id est sine ejus auctoritate. 
Item (205): Non est Deus causa, qua homo sit de- 
terior, quod esset si vellet mala fieri, quibus homo 


civitatem compellans : Quoties volui congregare fi- C deterior est. At bonorum causa tantum Deus 


lios tuos, sicut gallina congregat pullos saos, el. no- 
luisti ? (Matth. xxi1) quasi qua. nolente, Dci volun- 
tas non sit expleta. Verum illud Apostoli non sic est 
intelligendum, quod nullus sit hominum, nisi 
quem salvum fieri velit; sed quod nullus sa!vus 
fiat, nisi quem velit salvari. Sic et illud intellige : 
Illuminat Deus omnem hominem venientem in hunc 
mundum (Joan. 1, non quia nullus hominum est 
qui non illuminetur, sed quia nisi ab ipso nullus 
illuminatur. Illud autem Evangelii non sic intelli- 
gitur, quasi tua voluntas meam voluntatem impe- 
disset: sed quia tot quot congregavi voiuntate mea 
semper efficaci, te nolente feci (Mutlh. xxu). 

Án Deus velil mala esse. —  Quowritur autem 
utrum Deus velit mala esse. Quod quibusdam vi- 
detur, illud sic probantibus: Deus aut vult mala 
fieri aut non fleri. S1 vult non fleri, non fiunt. 
Nihil enim ejus voluntati resistit; (iunt autem. Vult 
igitur mala fieri. Aliter : Omne quod bonum est, 
vult Deus.At msla esse,bonum est.Unde Aug. (202) : 
Non solum bona, sed etiam ut sint mala, bonum 
est.Nam nisi esset hoc bonum,ut essent etiam ma- 
la, nullo modo esse sinerentur ab Omnipotenti bo- 


(200) In lib. De spiritu et lit. c. 33. 
A In Enchir. 

(202) In Enchir. cap. 96. 

(203) In Enchir. c. 72, 


est. 

Disr. XLVII. Quod Dei voluntas semper de nobis 
vel a nobis impletur. Creature voluniate semper fit 
Dei voluntas. Inquirit. sensus superiorum verborum. 
Deus non semper precepta fieri vult. — Sciendum 
etiam quod sempiterna Dei voluntas semper de eo 
quod agimus adimpletur. Unde Aug. (206) : Illa vo- 
luntas semper impletur, aut de nobis, aüt a nobis. 
De nobis impletur, sed tamen non implemus eam, 
quando peccamus.A nobis impletur quando bonum 
agimus. Ideo enim facimus, quia Deo placere sci- 
mus. Igitur nihil facit homo, de quo Deus non 
operetur quod vult.Quippe si peccaverit, poenitenti 
vult parcere ut vivat; imponitentem punire, ut 


p justitie potentiam contumax non evadat. Et ita per 


eamdem creaturae voluntatem,qua factum est,quod 
Creator non voluit, implet ipse quod vult, bene 
utens etiam malis. Hoc enim ipso quod contra ejus 
voluntatem fecit, de ipsa facta est voluntas ejus. 
Sane ut pro his errori locus non pateat, dictum 
supra voluntatis distinctionem recolas, ut sit di- 
cere: Per hoc quod creatura contra Dei preceptum 
fecit, de ipsa facta, hoc est, impleta est ejus vo- 


(204) Lib. rxxxir. Quiest., q. 3. 
205) Lib. eod. q. 4 
(208 In Enchir. c. 106, et sequens. . 


102'i 


MAGISTRI BANDINI. 


1028 


luntas eterna, qua eam damnare volebat. Unde À Judaei occiderent eum, sicut Cbristus voluit quod 


Gregorius super Job aperte ait (207) : Multi volun- 
tatem Dei peragunt ; unde mutare contendunt, et 
consilio ejus resistentes obsequuntur, quia hoc 
ejus dispositioni militat quod per humanum stu- 
dium resultat. Sciendum etiam quod omnibus pre- 
cipit faeienda, et prohibet vitanda: licet non a 
singulis ita fieri velit: ideo ut justitiam suam 
omnibus ostendat, et ita boni per obedientiam, 
gloriam ; mali vero inexcusabiles per contumaciam, 
sortiantur penam. Multa denique in utroque Te- 
stamento personaliter precepit, atque vetuit, non 
quod ita fleri vellet, sed tacita ratione, quam dili- 
gens et pius lector suis quibusque locis Deo apo- 
riente inveniet. 

Disr. 48. Aliquando homo bona voluntate aliud 
vult quam Deus. — Postremo admonendi sumus, 
quod aliquando bona est voluntas hominis nolentis 
id fleri quod Deus vult, fine tamen pietatis. Unde 
August.loquens de Apostolo ait (208) : Bonz appa- 
rebant voluntates piorum fidelium, qui nolebant 
apostolum Paulum Jerusalem pergere (Act. xxi), ne 
ibi mala qux» Agabus propheta predixerat pate- 
retur, et tamen Deus hoc illum pati volebat. Ali- 
quando etiam mala est voluntas hominis,idem vo- 
lentis quod Deus, hoc est,utique propter finem im- 
pietatis : velut idem voluerunt Judei quod Deus, 
scilicet Christum occidi.Dei tamen in hoc fuit bona 
voluntas, quia hoo pie volebat ; illorum vero mala, 
quia impie. 

Notandum autem est hic, quod tantum volebat 
Deus Christum occidi a Judeis ; non autem quod 


(207) Lib. v1 Moralium cap. 11, super illud Job 
v, Qui apprehendit sap. 


predixerat impleri a Petro: non autem voluit Pe- 
trum implere illud, alioquin voluisset se Petrum 
negare. 

lllud etiam non indistincte intelligendum est,sci- 
licet voluit Deus occidi Christum & Judaeis, id est 
mortem a Judeis illatam eum pati, verum est; 
si autem voluit occidi a Judeis, hoc est, ut Ju- 
d&i occiderent eum, falsum est. Vel ut melius vi- 
detur, dicendum est Deum voluisse Dominum 
occidi, et non ab aliquo, vel ab aliquibus, licet 
sine illis hoc fleri sit impossibile. Sicut vult ali- 
quem penitere, nec vult illum omnino peccasse, 
tametsi hoc sine illo esse non possit. Si autem quz- 
ritur utrum sanctis placere debuit Christum pati, 
dicimus utique, respectu liberationis hominis : sed 
nequaquam respect: sui eruciatus. Quem etiam 
quidam eorum abhorrescens, pietate non ambi- 
guitate, quasi dubitando quesivit: Tu es qui ven- 
turus es, an atium exspectamus ? (Matth. x1). 

Item queritur si passio sanctorum martyrum 
nobis placere debeat. Et dicimus, utique, respectu 
coronas percipiende sibi parate. Eamdera tamen 
nolle digne possumus,qui eos declinare passionem, 
et effugere manus iniquorum compassione pietatis 
optamus.Pie ergo velle atque nolle possumus san- 
ctorum passiones. Unde pium est flere Martinum, 
et pium est gaudere Martinum. Omnis igitur illa 
bona voluntas est, que ad rectum finem dirigitur, 
qui duntaxat ex zelo Dei,secundum scientiam pen- 
gandus est. 


(208) In Ench. c. 101. 


Finis libri de Trinitate, qui est sententiarum Bandini primus. 


MAGISTRI BANDINI 


DE MUNDI CREATIONE ET HOMINIS LAPSU 


LIBER 
QUI EST SENTENTIARUM SECUNDUS 





Iepioxh. — Postquam primo libro Dei vim ac naturam breviter et (quantum perspici ac tradi ea ab homine 
otest) clare exposutt Bandinus, secundo hoc libro aptissima methodo suam inquisitionem transfert ad res a 
Deo conditas : ac primum quidem praemissa de rerum principiis disceptatiuncula angelorum tradit creatio- 
nem, naturam, statum, lapsum, ordines ac. ministeria : deinde mundi creatione (qua sex dierum opere 
completa et distincta est) explicata, specialem de homine tractatum aggreditur, docens eum ad Dei simili- 
tudinem formatum, in paradisum translalum, et hic a muliere invidia diaboli seductum. Postremo occasione 
lapsus Adz multa, de libero arbitrio, de gratia, de peccato tum or1iginali tum actuali, aliisque peccatorum 
varietatibus, de septem capitalibus vitis, de peccato in Spiritum sanctum, de venialibus peccatis. doctissime 
Bandinus prosequitur. 





Drer. I. Unum esse rerum. principium, non. plura. [) ad mysterium divinse unitatis atque Trinitatis per- 
Platoni tria sunt. principia, Aristoteli tria. — Que — tinere noscuntur, quantum brevitatis utilitas pati- 


1029 


SENTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. 1l. 


1030 


titur,hactenus exsecuti sumus: Nunc ad considera- À vero ejus causa quaerenda non est, quia nulla est. 


tionem creaturaoum pergamus (209). Scriptura igi- 
tur digito Dei edita in initio sui, Deum omnium 
que naturaliter sunt,preter seipsum Creatorem esse 
insinuans, ait ; [n principio creavit Deus calum et 
terram (Gen.1). Dicendo autem, in principio, et non, 
in principiis, dicendo etiam, Deus, et, creavit, phi- 
losophorum elidit stultitiam, non unum tantum,ut 
hic docetur, sed plura principalia rerum,sine prin- 
cipio esse arbitrantium.Plato namque esse tria co- 
gitavit : Deum scilicet et exemplar et materiam ; 
Aristoteles vero dixit duo esse : materiam et spe- 
ciem, et tertium operatorium dictum. Mundum 
quoque dixit semper fuisse (210). 

Quod catholicum est docel.Quid creator. Quid crea- 
re. Differentia Dei et angeli. Quare fecerit Deus ra- 
tionalem creaturam. — llis igitur reprobatis, Deum 
tantum unum principium,et Creatorem rerum con- 
fitemur. Est autem Creator, qui de nihilo, vel ex 
nihilo aliquid facit.Proprie enim creare, est de ni- 
hilo aliquid facerc. In quo differt Deus faciens ab 
homine et angelo facientibus,quia quod ipsi faciunt, 
non de nihilo, sed ex aliquo faciunt. Quibus etiam 
aliquid facientibus, motus inest operationis, qui 
prorsus in Deo esse non potest. Nec enim motu, 
sed voluntate duntaxat, Deus operatur, ut vere di- 
catur,Deum facere,esse secundnm voluntatem ejus 
aliquid noviter provenire. Cujus voluntatis tanta 
bonitas est, ut beatitudinis suc,qua ad eterno, so- 
lus beatus est, alios ex tempore vellet esse partici- 
pes,quam vidit etcommunicari posse, et minui om- 
nino non posse. Sed quia ipsa participari non po- 
test, nisi per intelligentiam, fecit Deus rationabi- 
lem creaturam, quee summum bonum intelligeret, 
intelligendo amaret,amando possideret, possidendo 
frueretur. 

Distinctio rationalis creaturz. Quareet ad quid fa- 
cta est rationalis creatura. Quare anima sit corpori 
unila. Denique distinxit eam in incorpoream, que 
est angelus,et in corpoream,que est anima,habens 
carnem vel corpus, ipsa est homo. Angelus igitur 
et-homo propter bonitatem Dei factus est. Unde 
Aug. (211) : Quia bonus est Deus,sumus.Factus est 
autem ad serviendum et ad fruendum Deo. Brevis- 
sime ergo ac recte interrogati,quare et ad quid fa- 
cta sit rationalis creatura, dicimua, propter Dei 
bonitatem, et ad creature utilitatem. Illud sane 
quod reperitur apud Augustinum : quod factus sit 
homo propter reparationem angelice ruine (212) : 
non sic est intelligendum, quasi non fuisset homo 
factus, si non peccasset angelus,sed quia inter alias 
causas Deo notas, cum hominem fecit, hec non- 
nulla existit.Quod si queritur, cur animam corpori 
univit Deus, cum dignior viderctur in sua puritate 
persistens, dicendum est quia voluit. Voluntatis 


(209) Confer cum prima distinctione Pet. Lom- 
bardi 1n ir. Sentent. 

(210) Cirea finem secundi de generatione et 8 
physicorum. 


Vel forte dicere audemus, hoc idco eum fecisse, ut 
in humana conditione exemplum exhiberet beate 
unionis, que est inter Deum et creaturam in vita 
elerna.Ne enim forsan creatura putaret, eatenus 
Creatori uniri se non posse, quatenus eum tota vir- 
tule diligeret : visum ideo est, excellentissimam 
creaturam, scilicet spiritum, infimae, hoc est, car- 
ni, que de limo est, tanta dilectione upiri, ut noa 
valeat arctari ad hoc ut eam velletrelinquere.Unde 
Apostolus: Nolumus exspoliari corpore,sed supervestiri 
(JI Cor. v). Vel ideo unit» sunt anime corpcribus, 
ut in eis Demino famulantes, majorem mereantur 
coronam.Per hoc enim cum ipso,in quo servierunt 
corpore, angelice nature adequabuntur in futuro, 
de qua nobis deinceps disputandum superest. 
Disr. IL. De natura angelica in. speciali. Tempus 
angelica creationis. — De angelica natura tracta- 
turi, videamus quando creata fuit, et ubi, et qualis 
effecta,qualisque perfecta. De ordinibus quoque et 
de officiis, ac nominibus eorum, aliisque pluribus. 
Angelum vero ante omnem aliam creaturam factum 
esse constat, sicut. scriptum est : Primo omnium 
creata est sapienlia (Eccl. 1), quod de angelica na- 
tura necesse est,ut intelligatur, que sepe vita, sa- 
pientia,et lux in Scripturis dicitur. Sapientia quip- 
pe Dei que ipse Deus est,increata est.Sed quomodo 
hoc est? Cum alibi Scriptura dicat: In principio 
creavit Deus calum el terram (Gen. 1) ; et : Initio tu, 
Domine, terram fundasti (Psal. ci). Profecto, si 
initio, terram creavit, ante eam nihil factum est. 


C Quod si angelusprimoomnium,tunc et ante terram 


factus esse probatur. | 

Quomodo primo omnium creata sapientia. — Ne 
igitur in tantis eloquiis aliqua adversitas esge vi- 
deatur, videtur hoc tenendum esse, quod simul 
Bpiritualis et. corporalis creatura facta sit. Unde 
Salomon : Qui vivit in cdlernum, creavit omnia simul 
(Eccl. xvir),id est, spiritualem et corporalem natu- 
ram.Indeetiam Aug.(213) per calum et per terram 
spiritualem corporalemque creaturam intelligi ait, 
et haec creata sunt in principio scilicet temporis, 
vel in principio, quia primo facta sunt. Ta- 
mem primo omninm creata est sapientia, quia etsi 
non tempore, precedit tamen dignitate angelus. 
Vel primo omnium dicitur,non quantum ad essen- 


[) tiam, sed quantum ad fcrme distinctionem. Spiri- 


tualis quippe natura in ipsa sut prima conditione 
distinctam creditur accepisse formam, quod non 
corporalis creatura,cum hono sit Deus in sex die- 
bus operatus. Sed informis et confusa, hoc est, 
sine forme distinctione primum facta est. Unde 
secundum Graecos xáx et 9Àn, chaos et hyle dicta 
est, hoc sane non temerarie asserimus, sed salva 
reverentia secretorum intimanus. 


(241) In. 1. r. De doct. Chr. cap. 43. 
(212) Aug. l. xxii De civitate Dei c. 1, et Enchir. 


cap. 29. 
(213) Au , super Genes. 1. r1. cap. 1. 


1031 


MAGISTRI BANDINI. 


1032 


Ubi angeli creati. — Proindo in colo creati sunt A sunt, ut peccare possent, et non peccare, si vel- 


angeli. Unde Dominus ait : Videbam Satanam sicut 
fulgur de celo cadentem (Luc. x) : ubi non accipitur 
celum firmamentum, quod secnnda die factum 
est, sed empyreum, hoc est, igneum, a splendore, 
non a calore dictum. Quod factum, statim angelis est 
repletum. Unde Beda (214) : Hoc superius colum; 
quod a mundi volubilitate secretum est, creatum 
mox sanctis angelis est impletum, quos in princi- 
pio cum colo et terra condilos Dominus testatur 
dicens : Ubi eras cum me lauderent astra matuti- 
na, et jubilarent omnes filii Dei? Astra autem ma- 
tutina et filios Dei eosdem angelos vocat. 

Sed si in colo facti sunt angeli, quomodo dicit 
Lucifer : Ascendam in colum, et. exallabo solium 
meum, el ero similis Allissimo? (Ica. xiv.) Sed. ibi 
celum vocat Dei celsitudinem, cui equari volebat. 
Et est sensus, ascendam in colum, id est ad equa- 
litatem Dei. 

Disr. 1II. Quales fuerint facti angeli. Angelos :equa- 
les creatos non esse. — Credendum quoque est, qua- 
tuor beneficiis a conditore et creatore perceptis, an- 
gelos fuisse creatos. Ut scilicet in essentia simpli- 
ces, in persona discreti, in intelligentia rationabi- 
les, in voluntate liberi, scilicet vel ad bonum vel ad 
malum declinandum statim facti existerent. Non 
est putandum omnes in his esse creatos zequalo:. 
Sicut enim nonnulla differentia in corporibus etiam 
secundum primam conditionem est, sic et in spiri- 
tuali creatura multiplex est credenda fuisse diífe- 
rentia sue conditioni congrua. Inde est quod Luci- 
fer ceteris praestantior factus est. Unde Ezechiel : 
Omnis lapis pretiosus operimenium tuum ( Ezech. 
xxvir1). Idem : Abietes non adequarunt. summitatem 
ejus, platani non. fuerunt. 2quales frondibus illus 
(Exech. xxx1). 

In quibus angeli differant. — Differentes ergo sunt 
in nature subtilitate, et perspicacitate cognitionis, 
et voluntatis libertate. Ut qui tunc per naturalia 
bona alios excellebant, ipsi quoque per munera gra- 
tie eisdem praeessent, dignitate excellentiores eis- 
dem constituti. Qui vero minus subtiles et sapientia 
minus perspicaces conditi sunt, minora gratie dona 
habuerunt, inferioresque constituti sunt, sapientia 
Dei equo moderamine cuncta ordinantis. Nec ta- 
men differens nature subtilitas infirmitatem addu- 
cit, vel minor cognitio sapientia ignorantiam inge- 
rit, aut libortas inferior ullam cujusquam arbitrio 
uecessitatem imponit. 

Quomodo angeli sint boni creati. Quomodo justi. 
Mora fuit inler. creationem et confirmationem. — Fir- 
miter quoque tenendum est angelos creatos esse 
bonos, non quidem per usum liberi arbitrii, sed 
per creationis beneficium. Justos etiam non virtutis 
exercitio, sed innocentia nature. Tales quippe facti 


(214) Super Genes. 

(215) De Gen. ad lit. ]. xit, f9p- 23. 

(216) Super Ezech. hom. 1, super illud : Vidi 
quasi spec, 


C 


D 


lent. Quod et fecerunt, alii cadendo, alii perma- 
nendo. Unde Gonesis : Omnia fecit Deus valde bona 
(Gen. 1). Naturam igitur angelorum fecit bonam. 
Moram aliquam etiam inter creationem et lapsum 
fuisse fideliter creditur, per id quod Augustinus 
dicit (215) : Angelus factus prius, statim a veritate 
se avertit, propria potestate delectatus. Denique di- 
cendo prius, moram insinuavit. Item Origenes 
(216) : Sicut Adam et Eva non statim peccaverunt, 
ita el serpens aliquando fuit non serpens. Deus 
enim malitiam non fecit, quibus verbis post crea- 
lionem boni etiam moram  intercessise affirmat. 
Porro inler creationem et confirmationem moram 
intervenisse constat. Unde Aug. ait (217) angelicam 
naturam primo celum dictam esse, cum creaba- 
tur; postea vero lucem cum formata est, et ad 
Creatorem conversa, scilicet ad Deum laudandum : 
unde prius dictum est : [n principio creavit Deus cas- 
lum et terram. Deinde : Dixit Deus : Fiat luz, et facta 
esl lux (Gen. 1), hoc est, confirmati sunt angeli. 

At contrarium videlur quod Veritas dicit in Evan- 
gelio : Homicida eraí ab initio, et in verilate non 
stetit (Joan. vir). Sed. intelligendum est ab initio 
conditi hominis, cui mox facto invidit, ac seducen- 
do priecipilavit in mortem. Vel ab initio, hoc est, 
post initium. Vel ab initio confirmationis, non pri- 
me condilionis intelligas. Nec enim irreligiose po- 
test dici geminum initium esse angeli, sicut gemi- 
na nativitas hominis. 

Item ex Augustino opponitur (218), qui non fru- 
stra putandum dicit, ab ipso initio sus conditio- 
nis diabolum cecidisse. Unde quidam in hanc ma- 
litiam non libero arbitrio flezum, sed in ea putant 
esse à Deo creatum, juxta illud : Hoc est initium 
figmenti Dei, quod fecit Deus, ut illudatur ei (Job 
xL), hoc est, diabolo, ab angelis cjus scilicet Dei. 
Sane hoc, secundum alios, se dixisse alibi aperit 
dicens (219) : Quod putatur diabolus nunquam in 
veritate stetisse, non sic accipiendum est, ut ma- 
lus a bono Deo creatus esse putetur, alioqui ab ini- 
tio non cecidisse diceretur. Non enim cecidit si 
talis factus est. A quo enim caderet? Factus ergo 
prius, etatim a veritate se avertit, propria potestate 
delectatus, beateque vite dulcedinem non gusta- 
vit : quam non utique acceptam  fastidivit, sed 
nolens accipere amisit. Denique quod ex Job ad- 
ducitur, hoc est, initium figmenti Dei, ita exponi- 
tur? ut non naturs,sed corpus aereum signetur, 
quod tali voluntati aptavit Deus : vel figmentum 
dicitur ipsa Dei ordinatio, in qua eum etiam invi- 
tum fecit utilem bonis, vel ipsius angeli factura, 
quia licet presciret Deus eum futurum malum, fe- 
eit tamen providens quanta bona electis ex illo pro- 
duceret. Initium vero dicitur, quia precedit anti- 


(217) Super Genes. in l. t, cap. 2, 3, 4 et 6. 
218) Super Genes. 1. xxi, o 9 et 20. 
(o9) Aug., l. x1 De Genes. ad lit., c. 23. 


1033 


SENTENTIARUM LI!B. II. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. VI. 


1034 


quitate et principatu malitie. Unde Job dicit : Rex A culpa fuit, inquiunt, quod eis non est data gratia, 


dicitur inter omnes filios superbix (Job. xu). 

Disr. IV. 4n angeli facti sínt beati. —. Non autem 
fatendum est angelos fuisse factos beatos. De bo- 
nis enim prius licet diversa opinando alternaverit 
Aug., tamen postremo sic admonuit (220) : Dicere, 
inquit, de angelis, quod in suo genere beali esse 
possunt, damnationis vel salutis incerti : quibus 
nec spes esset, quod mutandi essent in melius, ni- 
mia presumptio est. De malis autem aperte negat, 
dicens (221) : Quomodo inter angelos beatus fuit, 
qui fuluri supplicii atque peccati prescius non 
fuit? Quod ita probatur. Si enim prescivit, et vi- 
tare voluit, sed non potuit, fuit igitur miser. Et ita 
miseria peccatum precessit,et noa est secuta,quod 
falsum est, cum ex eo sit. Denique si potuit et no- 
luit, stultus fuit, quod iterum falsum est. Scientes 
enim facti sunt angeli,quod essent et aquo essent, 
et cum quo essent, habentes etiam boni malive in- 
telligentiam,habentes etiam dilectionem qua Deum 
et se diligerent, qua non erat charitatis, sed natu- 
re,qua etiam dilectione possessa sine crimineama- 
mus, ut equum, aut librum. 

De confirmalione et lapsu. Perfectum multis mo- 
dís dicitur. Integritas quid. Bea!a claritas quid. 
Summa perfectio. — ''enendum est autem, angelos 
secundum quiddam perfectos, secundura aliud vero 
creatos esse imperfectos. Quoniam quidem perfe- 
tum est aliquid secundum conditionem, ut puta 
cui nihil de jure conditionis deest, ut homo cum 
integer nascitur, secundum quod angeli perfecti 


facti sunt. Est et perfectum secundum profectum, C 


cui scilicet, nihil de profectu deest. Quomodo an- 
geli tantum post confirmationem, et sancli post 
resurrectionem perfecti erunt. Est et perfectum 
cui nihil defuit unquam nec deerit, quod est solus 
Deus. Prima igitur perfectio est nature condita, et 
dicitur integritas.Secunda nature glorificate,et di- 
citur beata claritas. Tertia est nature increato», et 
dicitur summa et universalis perfectio. 

Disr. V. De confirmatione stanttum et lapsu ca- 
dentium.— Denique libertate arbitrii utertes, quod 
libera potestas est et rationalis voluntatis habilitas, 
alii elegerunt bonum, et sunt ad Deum conversi, alii 
elegerunt malum et ita sunt a Deo aversi. Converti 
autem ad Deum fuit ei charitate adherere. Averti 
a Deo fuit charitati invidere. Data enim fuit àtati- 
bus cooperans libero arbitrio gratia, qua juvaren- 
tur efficaciter bene velle et operari, et in eo perse- 
verare,quod fuit ad Deum converti : Sane operante 
gratia non egebant. Ipsa enim est, qua justificatur 
impius, ut fiat pius. llli autem mali non fuerunt, 
justilicari igitur non egebant. 

Án aversio a Deo angelis malis sit imputanda. — 
Sed cum sine gratia ad Deum converti non poterant, 
putatur a quibusdam cadentibus non esse imputan- 
dum, quod non sunt conversi. Quippe nec illorum 


(220) Super Genes. 1. x1, c. 14. 
ParRoL, CXCII. 


qua nulla praecesserat.Nos autem dicimus, nullam 
precedentem culpam, gratiam impedisse, sed dun- 
taxat, quam in cadendo fuit. Potuerunt enim stare 
ut ceteri,cum nihil impediretad standum,nihilque 
impelleret ad cadendum.Casus ergo manifesta culpa 
fuit, quare gratia non daretur. 

De beatitudine stantium, et an eam meruerint. — 
Itaque confirmati, beati mox exstiterunt. Solet au- 
tem quari,an beatitudinis premium, aliquod pre- 
cesserit meritum? Quod quibusdam videtur, si non 
ex tempore, saltem causa,dicentibus sanctos ange- 
los simul percepisse gratia meriti et premii. Verum 
fidelius credendum putamus, meritum secutum 
esse, et tunc gratiam qua beate viverent, eos por- 
cepisse duntaxat;sene postea per obsequia Creatori 
jugiter exhibita, premium ab initio perceptum me- 
reri, ac meruisse. 

Disr. Vt. Cadentium angelorum Lucifer fuit cel- 
$ior. — Cadentes autem statim sunt miseri effecti ? 
Inter quos unus, quasi malitie caput, excellentior 
exstitit. Unde Job ait : Ipse principium viarum Dei 
(Job xv). Et Ezechiel : Tu signaculum similitudinis 
plenus scientia et. perfectione, decorus in. deliciis pa- 
radisi Dei fuisti (Exech. xxvi). Inde. est. quod in 
Isaia Lucifer appellatur : Quomodo, inquit, Lucifer," 
cecidisti, qui mane oriebaris? (Isa. x1v). 

Unde et. quomodo ceciderunt. Dremones nobis pro- 
pinqui. — Ejecti autem de celo empyreo ubi facti 
fuerant, in hunc caligniosum aerem ceciderunt. 
Unde Apoc. Draco de celo cudens, tertiam partem 
stellarum traxit secum (Apoc. xi), quia Lucifer ille 
cecidit cum omnibus quisue malitie consenserunt, 
in hunc aerem. Unde Apost : Colluctatio nobis est 
adversus principes et potestates aeris hujus, el spiri- 
tualia nequitiz, in celestibus (Ephes. vi), quia de- 
mones natura spirituales et malitia nequam,in aere 
nobis isto propinquo existunt. Hinc et Petrus. : 1n 
aere caligtnoso servantur, qui eis quasi carcer usque 
ad tempus judicii deputatus est (II Petr. 1). Tunc 
autem in barathrum detrudentur inferni secundum 
illud : Ife, maledicti (Matth. xxv). Caeterum hoc to- 
tum propter nos, ut illis nobis in via objectis, per 
eos quasi per ignem et aquam probati,transeamus 
in refrigerium. 

Angeli mali quotidie ad infernum descendunt.Quod 
autem quotidie descendant in infernum aliqui dz- 
monum qui animas illuc deducunt cruciandas, ve- 
rissimum est. Et quod illic aliqui semper sint, al- 
ternatis sorte vicibus qui animas detinent ac cru- 
ciant, non procul est a vero. Quod autem anime 
malorum illuc descendant,ex eo constat quod Chri- 
stus ad inferna descendentes,justos eduxit, iniquos 
ibi relinquens. Momordit enim infernum, non ab- 
sorbuit (Ose. xir). 

Damones semel victi a sanctis, alios tentare desi- 
nunt.— Sciendum etiam quod spiritibus immundis 


(221) L. xi, super Genes., cap. 17. 
9q 


1035 


MAGISTRI BANDINT. 


1036 


qui a sanctis juste et pudice viventibus vincuntur, À tamen sensu penitus non sunt privati. Nam ut tra- 


potestas tentandi aufertur. Orig. (222) : Puto sane 
quod sancli repugnantes adversus istos incentores, 
et vincentes,minuant exercitum demonum : vel ut 
quam plurimos eorum interimant, nec ultra fas sit 
illi spiritui qui ab aliquo sancto caste et pudice vi- 
vendo, victüs est, impugnare iterum alium homi- 
nem. Hoc quidam intelligunt, quod non licet eum 
tenture hominem de vitio illo,in quo superatusest. 

Disr. Vll. Neque boné angeli male, neque mali 
bene velle possunt. — Pralerea sciendum est quod 
boni angeli, ita per gratiam sunt confirmati, quod 
nequeant male velle v.1 agere. Ita etiam mali ob- 
siinati sunt per malitiam, quod bene velle aut 
agere non possunt.Ad hoc sane objiciturex Hieron. 
qui ait (223) : Solus Deus est in quem peccatum 
cadere non potest. Cetera cum sint liberi arbitrii, 
etiam in utramque partem flecti possunt. Ceterum 
putandus est hoc dixisse secundum simplicem na- 
turam arbitrii, secundum que etiam angeli mutari 
possunt,non secundum solatium gratiam vel desola- 
tionem,secundum quod omnino mutari non valent. 
Unde Isidor. (224):Angeli mutabiles natura,immu- 
tabiles sunt gratia. Aug. etiam (225) : Solus Deus 
nullius gratia, sed natura sua peccare non potest. 
Cuicunque igitur rationali creature prestatur ut 
peccare non possit, non est hoc nature proprie, 
sed gratie Dei. Secundum hoc etiam dicimus, 
quod quecunque rationalis creatura bene agere 
non potest,non hoc de natura habet, eed de propria 
malitia. 


dit Isidorus (226) et Aug. (227) triplici acumine 
scientie vigent, scilicet sublilitate nature, expe- 
rientia temporum,relatione supernorum spirituum. 
Quorum etiam scientia et virtule magice artes 
exercentur. Velut magi Pharaonis, serpentes et ra- 
nas, per eos fecerunt in /Egypto (Exod. vii1). Qua- 
rum rerum non sunt illi putandi creatores, sicut 
nec parentes filiorum, nec agricole. frugum. Unus 
est enim Creator omnium solus,a quo haec omnia, 
qui acceptis opportunitatibus ad oculos nostros 
prodeunt, in quadam textura elementorum, quasi 
quibusdam seminibus positis, sunt creata, de qui- 
bus tanquam ab originalibus regulis sumunt pro- 
grediendi primordiaet incrementa debite magnitu- 
dinis et distinctionis formarum.Hec autem semina 
subtilitate sensus, tam boni quam mali angeli co- 
gnoscentes,adducunt ipsa habilia de occultis semi- 
nibus (et tunc natura operatur per congruas tem- 
perationes elementorum), latenter spargunt, et ita 
occasiones prebent gignendarum rerum et accele- 
randorum incrementorum ; Dei tamen virtus sem- 
per interius operatur. Unde ipse solus Creator est. 

Quare demoni data scientia sit et. tania operandi 
potestas. — Hac autem scientia et potestas data est 
daemonibus a Deo, ut Aug. ait (227*) : vel ad fal- 
lendum fallaces, ut ipsos /Egyptios : vel ad mo- 
nendum fideles, ne tale aliquid facere pro magno 
desiderent : vel ad exercendam probandamque ju- 
storum patientiam. 

Potestas demonum restringitur. — Porro scien- 


Boni confirmati liberius arbitrium habent quam C dum est eos non posse facere propter superiorem 


ante. De pralationibus angelorum. — Non ideo au- 
tem carent libero arbitrio boni, ut Aug. ait (225*), 
quia male velle non possunt, multo quippe liberius 
est arbitrium quod non potest servire peccato, quo 
voluntarie bonum eligitur, et malum respuiLur. Sic 
et mali liberum habent arbitrium, adeo malitia 
corruptum, ut justitiae servire nequeant, quo volun- 
tarie bonum vitant, et semper malum sequuntur. 
Prelati sunt etiam angeli sibi invicem,tam boni 
quam mali. Sunt etiam prelati civitatibus, provin- 
' ciis, et.pereonis, ut in Danicle et quam plnribus 
locis Scriptura testatur. Sunt etiam mali singulis 
vitiis prelati. Unde dicitur Spiritus superbie et 
luxurie. Inde est, quod divitie nomine daemonis 


scilicet Dei vel angelorum potestatem non permit- 
tentem quidquid possunt per nature subtilitatem. 
Nec enim, ut ait Aug. (228), alia ratio occurrit, 
cur non potuerunt facere sciniphes, qui ranas ser- 
pentesque fecerunt, nisi quia major aderat domi- 
natio prohibentis Dei per Spiritum sanctum: quod 
et magi confessi sunt dicentes : Digitus Det est hic 
(Exod. vu. 

Disr. VlII. An angeli habent corpora. Angeli etiam- 
si corpora haberent, non (amen corporei sunt. — 
Utrum angeli habeant corpora solet etiam queri. 
Licet a quibusdam putetur eoscorporanon habere: 
Aug. tamen manifeste ponere videtur, quod cor- 
pora habeant, ubi scilieet tractat de antiquis cor- 


mammona vocantur, non quod ejus sint, sed quia p poralibus formis, quibus Deus humanis aspectibus 


eorum aliquis ad hominum deceptionem eis utitur 
gpecialius ceteris.Sic quoque credendum est bonos 
virtutibus sigillatim esse prelatos. 

De scientia daemonum. Triplex dimonum scientia. 
Magics artes a. damonibus proveniunt — Sed licet 
mali angeli ita sunt obstinati per malitiam, vivaci 


(222) Tom. I, hom. 65, ad lib. Josue. 
(223) In tractatu De filio prodigo, ad Damasum 
apam in fine. 
(224) Lib. 1 De sum. bon. cap. 12. 
225) Contra Maximinum ]. ri1i1, c. 12. 
225*) In Enchir, c. 105). 


ostendebatur. Ait enim inter cetera (229) : Mitte- 
bantur angeli, ut ex persona Dei loquerentur. Sed 
fateor excedere vires intentionis mex : utrum ma- 
nenle spirituali sui corporis qualitate, assumant 
aliquid ex inferioribus elementis corpulentioribus, 
an ipsa priora corpora sua transforment in id quod 


(226) De summo bono l. 1, c. 12. 
(227) Super Gen. l. i1, c. 17. 
(227*) Lib. 11 De Trin., c. 7. 
(228) De Trin. 1. ri, c. eodem. 
(229) Lib. i De Trin., c. 1. 


1031 


SENTENTIARUM LIB. 1l. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. X. 


1038 


volunt accommodatum ad id quod agunt. Idem A donis gratiarum, quz non singulariter, sed excel- 


etiam videtur dicere, super Genes. (230), omnes 
angelos in creatione habuisse corpora, in quibus 
pati non poterant, que servata sunt bonis ange- 
lis, post confirmationem : mutata vero transgresso- 
ribus, ita ut pati possint. Denique concesso quod 
habeant angeli coorpora, non tatnen ideo sequitur, 
quod sint corporei, quia et animte nostre corpora 
habent, non tamen sunt corporea. 

An dzmones impleant cor hominis substanttuliter. 
Solus Deus menli illabitur. Quomodo Satanas cor 
implere dicatur. — Denique sciendum est dzdemones 
in corpora hominum introire Dei permissiono, ut 
opprimant eos et vexent.Unde commemorat Evan- 
gelium, demonia in quosdam ingressa,et per Chri- 


stum fuisse expulsa (Matth. iv et vin; Murc. 1; B 


Luc. 1v, ix et xi, substantialiter sane in cor alicu- 
jus non intrant. Unde ait August. (231) : Demones 
per energicam operationem, hoc est, por intus 
cfficacem.Non credimus substantialiterillabianimo, 
sed applicatione et oppressione uniri. Hllabi autem 
menti illi soli possibile est, qui creavit eam. Item 
Beda (232): Notandum quod mentem hominis, 
juxta substantiam nihil implere possit, nisi crea- 
trix Trinitas: sccundum enim operationem tantum, 
et voluntatis justitiam anima de hisque sunt creata 
impletur. Implet vero Satanas cor alicujus, non 
quidem ingrediens in eum et in sensum ejus : hec 
est enim potestas solius Dei,sed callida deceptione 
animam in affectum malitie trahens, per cogita- 
tiones et incentiva vitiorum, qualiter implevit cor 
Ananie et Jude (Joan. xut; Act. v). , 

Disr. IX. De ordinibus angelorum. Novem ordi- 
nes angelorum. Dionysius tres tantum ordines | sta- 
tuil. — Nunc videre superest quot sint angelorum 
ordines, et quid sit ordo et unde dicatur : et si ita 
distincli fuerint ab ipsa creatione : Seriptura igitur 
novem esse angelorum ordines frequenter promul- 
gat, angelos,archangelos, principatus,et potestates, 
virtutes, dominationes, thronos, cherubim quoque 
et seraphim. Quidam tamen, ut Dionysius (233), 
tres tantum ordines tradunt,ternos in singulis po- 
nendo, ut ita Trinitatis.imaginem in ordine ange- 
loruni esse insinuent. 

Quid sit ordo, el que ratio cujusque nominis. — 
Ordo autem est multitudo colestium spirituum,qui 


lenter duta sunt.Unde Gregorius (234): In illa su- 
perna civitate, quisque ordo ejus rei censetur no- 
mine, quam plenius possidet in munere. Plenius 
autem intellige, vel quantum ab subjertos ordines, 
vel quantum ad alia. dona, que idem ordo minus 
plene accepit. Sicut autem in ordine apostolorum 
vel martyrum non omnes sunt cquales, ita etiam 
in ordiaibus angelorum, intelligendum est. 

Án ab ipso creatione sic distincti fuerint, — Vidc- 
tur autem quod ab ipsa creatione sic distincti fue- 
rint,pro eo quod Scriptura dicit,de singulis ordini- 
bus aliquos cecidisse.Denique hoc stare non potest, 
Quippe si ardebant charitate, ut seraphim, et emi- 
nebant scientia, ut cherubim, et in eis sedebat 
Deus, ut throni, et ita de aliis ordinibus, non po- 
tuerunt cadere.Sane sciendum est angelos ab ipsa 
creatione, differentes habuisse gradus, tam nature 
tenuitate quam formo perspicuitate, ut alii essent 
superiores,alii inferiores,alii mediocres. Secundum 
hoc igitur, aliquos de singulis ordinibus cecidisse, 
dicitur. Vel ideo dicitur quod, si perstilissent qui 
ceciderunt, eorum aliqui in singulis fuissent con- 
firmati ordinibus. 

Quo sensu decimus ordo ex hominibus compler1 
dicatur. — Dicit etiam Scriptura decimum ordinem 
compleriex hominibus. Sed qualiter dicitur ordo 
decimus,cum tantum novem esse supra perhibui- 
n.us? Presertim cum Greg. dicat (235), homines 
esse assumendos in ordine angelorum inferiorum 
et superiorum. Non est ergo sic. dictum tanquam 


C decimus ordo sit hominum, et novem angelorum, 


sed quia lapsus angelorum ex hominibus reparabi- 
tur, de quibus tot corruerunt, qui unum ordinem 
facere possent,quasi decimum : vel tot corruerunt, 
quotin uno quolibet ordine remanserunt. Unde 
Apostolus dicit restaurari omnia in Christo, quz in 
calis et in terris sunt (Ephes. 11). 

Homines salvabuntur juxta numerum stantium non 
lapsorum, — Non tamen juxta numerum eorum qui 
ceciderunt, sed eorum qui permanserunt, homines. 
salvandi creduntur. Unde Greg. (230) : Superna illa 
civitas, ex angelis et hominibus constat, ad quam 
credimus tantum humani generis ascendere,quan- 
tos constat illic angelos remansisse. Sicut scriptum 
est: Constituit terminos populorum juxta numerum 


inter se aliquo similantur munere gratis, sicut [) angelorum Dei (Deut. xxxi). 


etiam in naturalium datorum acceptione conve- 
niunt. Ut Seraphim, quod interpretatur ardens vel 
succendens,dicuntur qui pre aliis ardent charitate. 
Cherübim quoque, quod interpretatur plenitudo 
scientiz, sunt qui pre» aliis scientia eminent. Ita 
de aliis. 

Ordines singuli. Qualiter a donis gratiarum no- 
minantur. — Nominantur etiam singuli ordines a 


230) De Gen. a4 lit. ]. rit, c. 10. 
(31) Aug., De doct. eccl., c. 33. 

(232) Super illum locum Ac. v : Cur tentavit Sa- 
janas cor tuum? 


- Drrr. X. Ez singulis ordinibus angeli miltuntur. 
Confirmatio a minori. — Credi etiam potest fideliter 
colestes spiritus de omni ordine mittiad hacexte- 
rlora nuntianda. Uude Apostolus:« Omnes sunt 
adminisiratorii spirilus, et. missi ín. ministerium 
(Hebr. 1). Et in. Psal.: Qui facit angelos spiritus 
(Psal. cni). Isaias etiam ait: Volavi£ ad. me. unus 
ex seraphim (Isa. 1x), qui ordo supremus est. Nec 


(233) Lib. 1 De coelesti hierarch. 

(234) Hom. 34, Evang.  . 

(235) Hom. 34, super Evangelium Luce xv, 
(236) Loco suporius citato. 


1030 


MAGISTRI BANDINI. 


1040 


debet indignum videri,si eliam superiores mittun- À los non latuisse mysterium regni caorum, tamen 


tur,cum et ipse Filius Dei ad hzc inferiora sit mis- 
sus.Aliter tamen putant, quia in Daniel, scriptum 
est : Millia millium ministrabant ei quasi in exte- 
rioribus istis,quod de inferioribusordinibus dictum 
aiunt. Et decies centena millia assistebant ei (Dun. 
vii) : hoc de superioribus, quasi qui nunquam per 
ministerium a Deo cedunt. Unde Dionysius (237) : 
In colesti hierarchia,que sacer dicitur principatus, 
superiora illa agmina ab intimis nunquam rece- 
dunt,quoniam ea qua praeminent,usum exterioris 
officii nunquam habent.Sed intelligantur officii or- 
dinarii. Eorum enim ordo officio non censetur. 
Aliquando sane causa extra communem dispensa- 
tionem oborta, pro majoris rei eminentia vel signi- 
ficatione mittuntur. 


Disr. XI. Cuique homini a mnalivitate angelus in 
custodiam deputatur. — Preterea sciendum unicui- 
que homini, unum bonum angelum ad custodiam, 
et unum malum deputari ad exercilium.Unde Gre- 
gorius ait,quod quisque unum bonum angelum sibi 
&d custodiam deputatum,et unum malum angelum 
ad exercitium habet. De bonis autem angelis, Veri- 
tas a pusillorum scandalo prohibens ait: Angeli 
corum semper vident faciem Patris (Matth. xvin). 
Ubi Hieronymus dicit (238): Magna dignitas est 
animarum, ut unaquaque habeat ab ortu nativita- 
lis ad custodiam sui, angelum delegatum. 


An singuli singulis vel pluribus hominibus unus 
angelus sit deputatus. — Denique inoffense credi 


potest, vel quod singuli angeli singulis deputentur C 


bominibus, vel quod unus pluribus, eodem vel di- 
versis temporibus. Nec enim mirandum,unum an- 
gelum pluribus hominibus ad custodiam deputari, 
cum etiam uni homini plurium hominum custod a 
deputetur vel committatur. 

An angeli proficiant in merito vel prazmio. — Con- 
ciliat. apparentem doctorum controversiam. —  Po- 
gtremo sciendum est fideliter dici, bonos angelos 
usque ad diem judicii in merito proficere, quia 
quotidie hominum utilitatibus inserviunt, eorum- 
que student profectibus, per quod merentur. Et 
etiam in premio, hoc est, in dilectione proficiunt. 
Etenim proficiunt in cognitione, et quo magis cc- 
gnoscunt, eo magis diligunt.Quod autem magis co- 
gnoscant, Isaias testatur ex persona angelorum. 
Verbi incarnati mysterium minus cognoscentium, 
dicens : Quis est iste qui venit de Edom (inctis vesti- 
bus de Bosra? (Isa. vxmr.) Et. Psal. : Quis est iste 
rex gloriz ? (Psal. xxur.) Apostolus quoque ait: 
Que sit dispensatio sacramenti abscondili, a saeculis 
in Deo, ut innolescal multiformis sapientia Dei per 
Ecclesiam, principatibus et potestatibus in caelestibus 
(Ephes. n1).Ubi licet Augustinus dicat (239) : Ange- 


(237) Cap. 7, et ad verbum Gr. hom. 34. 

(238) Super Mattheum ubi supra. 

239) Originaliter super Gen. 1. v, c. t6. 
40) Migr. in epist. ad Epb. c. 3. 


ad plenum non inteilexerunt. Uude Hier. ibidem 
dicit(240) angelicas dignitates prefatum mysterium, 
&d purum intellexisse, donec apostolorum pre- 
dicatio ad gentes dilatata est : per hoc ergo patet, 
angelos in cognoscendo proflcere. Nec obloquitur 
quod ait Greg. (241) : Quid est, quod ibi nesciant, 
ubi scientem omnia sciunt? Dicit enim eos nih:l 
nescire, scilicet eorum sine quibus bestitudo non 
est. Ea vero sunt que ad mysterium unitalis Tri- 
nitatisque pertinent. 


De distinctione operum sex dierum. Quid per ter- 
ram signiflcetur. — Post tractatum angelice natu- 
ro, nunc de aliis superest videre. Non enim solum 
coelum, hoc est angelos, in principio creavit Deus, 
eed et terram (Genes. 1, id est materiam quatuor 
elementorum confusam, qua, inquam, terra dicta 
est, ut Aug. ait (242), eo quod inter elementa mi- 
nus est speciosa. Dicta est et abyssus, ut scriptum 
est : Et tenebra2 erant. super faciem abyssi (ibid.;. 
quia conjuncta erat, specie distincta dilucidaque 
carens : eadem etiam dicta est aqua, super quam 
ferebatur Spiritus Domini, sicut voluntas artificis 
super parata materia. Ea quoque dicla est aqua, 
quia quacumque in terra nascuntur, ab humore in- 
cipiunt formari et nutriri ; hec autem ante omnem 
diem creata est. Deinde vero dislincta singulis re- 
bus proprias species capientibus.Quod quidem non 
simul factum est, ut aliqui Patrum tradere viden- 
tur, sed per volumina sex dierum, ut fides catho- 
lica tenet. 

Quare terra informis dicla sit. — De hac igitur 
distinctione visuri, primum exoediamus, cur illa 
materia informis dicatur, et ubi ad esse prodiit, 
quantumque in altum aecendit? Materia igitur dicta 
est informis, non quia penitus forma careret. Hoc 
enim esse non potuit, cum esset corpus ; sed quia 
nondum pulchram aptamque ac distinctam acce- 
perat formam, qualem nunc cernimus. Facta igi- 
tur prius est in forma confusionis disposita,secun- 
do in forma distinctionis. 


De malis diving operationis. — Denique adver- 
tendum videtur, quod super huno locum tradidit 
Alcuinus. Quatuor, inquit (243), modis Deus ope- 
ratur: primo in verbo omnia disponendo ; secun- 
do in materia uniformiter creando ; tertio per ope- 
ra sex dierum distinguendo ; quarto non nova sed 
nota sepius ne pereant reformando. 


Ubi illa materia ad esse prodiit: quantumque in 
altitudine aseenderit. — Proindesi quaritur,ubi ad- 
esse prodiit confusa? Fideliter credendum putamus 
quod ubi nunc formata subsistit. Et porrigebatur 
eo usque in altum, quo nuuc summitas corporesme 
nature pertingit. Imo, ut quidam volunt, ultra fir- 


(241) Lib. 1v Dialogorum c. 3, et 1. xx Mora- 


lium, c. 3 


(242) Lib. de Gen. contra Dan. 1, 6, 7. 
(243) Super Genes, 


1011 


SENTENTIARUM. LIB. II. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XIV. 


1012 


mamentum extendebatur illa moles, que in imo K cceli, ea lux sibi adjuncta remaneat, vel de ea for- 


sui spissior, in supremo vero rarior erat leviorque: 
et de ea parte aquas esse aiunt, que supra firma- 
mentum esse dicuntur. Talis igitur fuit mundi fa- 
cles in principio, priusquam reciperet distinctio- 
nem, que& facta est sex diebus. 

Disr XIII. Distinclio prima diei. — Prime itaque 

diei opus fuit formatio lucis. Unde consequenter 
Scriplura dicit : Dixit : Deus, Fiat. lux, et facta. est 
luz, et divisit lucem a tenebris (Genes. 1). Congrue 
autem mundi ornatus incepit a luce,per quam ce- 
tera qua creanda erani, viderentur (244). 
. Qualis illa lux fuit. — Que lux spiritualis intel- 
ligi potest, scilieet angelica natura, ut Augustinus 
ait (245) ; Que prius tenebre erant, cum informis 
creata fuit lux vero facta est, conversa ad Creato- 
rem, eique charitate adherens. Vel etiam corpora- 
lis fuisse intelligitur : quod probabilius est, velut 
lucida nubes,cum qua dies esse incopit. 

Ubi lux sit facta. — Qui credi potest ibi facta 
esse, ubi nunc corpus solare locatur. Vicem enim 
solis usque ad diem tertiam tenuit,que motu suo 
oircumacta noctem discernebat ; et diem, velut sol 
quotidiano cursu nunc vehitur, eademque distin- 
guit, sequitur. Appellavitque lucem diem, et tene- 
bras noctem. 

Quol modis accipiatur. dies. Ordo computationis 
dierum. — Denique dies multis modis accipitur. 
Dicitur enim dies lux ipsa, sicut premissum 
est, et aeris illuminatio, ut sepe occurrit, et 
spatium viginti quatuor horarum, secundum quod 
dicitur. Et. factum est. vespere et mane dies unus 
(Genes. 1), quod sic intelligendum est : Faetum est 
vespere prius, dum exacto cursu diurno, lux ver- 
gebat in occasum, et postea mane secunde scilicet 
diei, eadem luce. cursu nocturno revoluta ad ortum. 
Prima enim dies non habuit mane,qucd est aurora, 
sed a plena luce inchoavit, et terminata est in 
mane secundae diei : sic computabatur,ut dies pre- 
cederet,ct sequeretur nox, quod usque ad tempus 
sepulture Domini factum est. Quod mysterio non 
vacat. Homo enim a luce justiti,o per peccatum cor- 
ruit in tenebras ignorantim. À resurrectione au- 
tem Domini a vespera computatur dies in vespe- 
ram,ita ut precedat nox, et sequatur dies. In mys- 
terto etiam,quia per Christum a tenebris ad lucem 
redit homo. Unde Apostolus : Eramus aliquando 
Lenebrzg : nunc autem lux in. Domino (Ephes. v.) 

Quare sol sit factus. Qualiter accipiendum sit. il- 
lud : Deus dixit, Quomodo Deus operetur in verbo et 
per verbum. — Quod si queritur cur faotus est sol, 
cum lux illa diem faciebat? Dici potest lux illa par- 
tes superiores illuminare: inferiores vero non, 
ideoque sol factus est, ita ut vel in eadem parte 


244) Ambr. lib. 1 Hexam. c. 9. 

245) Super Gen. De Gen. ad lit. 1, c. 3-5. 

(240) Aug. l. 1 De Gen. ad lit. cap. 11. 

ed Super Gen. 1. t, cap. 2 et 9. 

(248) In expositione epistole ad Hebr. hom. 2, 


C 


san formatum est solis corpus (2460). Sciendum est 
hinc Deum non dixisse temporaliter, ut fieret lux, 
quia non mutabiliter, ut Aug.ait (247) : Nec sono 
vocis, cum non esset lingua,qua loqueretur.Ad na- 
turam ergo verbi refertur, quasi non sono vocis, 
sed in verbo sibi coeterno dixit, hoc est, verbum 
genuit,in quo ab eterno disposuit, quod in tem- 
pore facturus erat in eodem verbo. Operatur 
enim Pater in verbo et per verbum, ut fre- 
quenter Scriptura dicit, non quasi artifex per 
instrumentum, sed quia opificem omnium genuit. 
Unde Chrysost. (248):Sicut judicare per Filium Pa- 
ter dicitur, quia judicem genuit, sic et operari per 
Filium,quia constateum opificem genuisse. Vel per 
Filium operari, id est cum Filio. Nec tamen simili- 
ler dicitur Filius operari per Patrem, licet cum 
Patre operetur, propter auctoritatem principii in 
Patre servandam. Eadem de Spiritu sancto intelli- 
genda sunt. 

Disr. XIV. De distinctione secunde diei qua fac- 
tum fuit fÁrmamentum. De qua. materia sit. factum 
firmamentum. — Dixit quoque Deus : Fiat firma- 
mentum in medio aquarum, et dividal aquas ab aquis 
(Genes. 1). Aquas scilicel que in aere et in terra 
sunt, ab aquis que supra firmamentum sunt. De 
quibus dicitur : Qui tegis aquis superiora ejus (Psal. 
ciim): agitur autem hic de firmamento sidereo,quod 
de aquis factum credi potest, in modum crystalli, 
teste Beda (249) : licet alii dicant celum quod ex- 
cedit aeris spatium, ignes nature esse. Quibus 
etiam adstipulari videtur Aug. (250) * Tamen quo- 
cunque creditur, fldem non ledit. Quales autem et 
ad quid condite sunt, super firmamentum aque, 
ipse novit qui condidit. 

Quare dicatur firmamentum.— Denique dicitur flr- 
mamentum, non propter stationem, sed propter ftr- 
mitatem,et terminum aquarum intransgressibilem. 

Quare tacuit Deus bonitatem. creatorum. secunde 
diei. — Notandum etiam quod in hac die sicut in 
eieleris non legitur : Vidit Deus quod esset bonum. 
Non quod ita non esset, sed propter aliquod sacra- 
mentum commendandum. Forsan enim propter bi- 
narii detestationem factum est, qui est principium 
alteritatis et divisionis. 

De distinctione terti: diei. — Tertie diei distin- 


D ctio fuit congregatio aquarum, in locum nnum. 


Dixit enim Deus: Congregentur aqua in locum unum, 
et appareat arida (Genes. 1). Fieri enim potuit ut 
terra subsidens concavas partes preberet, ubi flu- 
ctuantes reciperet aquas, et fleret arida apta gra- 
minibus. 

Ubi aquc& fuerint. congregate. — Aquae autem 
omnes dicuntur in unum locum congregate, pro- 


cap. 4. 
(249) Super Genes, variis locis Damas. 1l. i1/, orth. 


(250) Aug. l. 11 De gen. ad lit. c. 3. 


1043 


MAGISTRI BANDINI. 


10414 


pter magnum mare, unde exeunt, et ad quod re- À die septima. Benedictio diei septima. — Sed quali- 


vertuntur. Dicuntur etiam congregationes aquarum, 
propter multifidos sinus,et plurimaseorum deriva- 
tiones, ex eodem mari. 

Ecce habes qualiter prima die creata fuit lux, 
quae cuncta illustraret, et secunda firmamentum 
factum, quod divideret aquas ab aquis. Tertia de- 
mum die aquarum molibus intra receptacula col- 
lectis, terra revelata est, atque aer serenatus. T'ri- 
bus ergo primis diebus elementa distincta sunt; 
tribus vero sequentibus eadem ornata existunt, de 
quo nobis videndum est. 

De ornatu quartze diei quando facta sunt. lumina- 
ria. — Coli igitur ornatus in quarta die fuit, lu- 
minariorum creatio. Dixit enim Deus : Fiant lumina- 
.ria in. firmamento cali, et. dividant diem ac noc- 
tem (Gen. 1). His namque provisum est hominibus, 
ut circeumeunte sole, diei, noctisque vicissitudine 
potirentur. Consolati etiam luna ac sideribus ne 
nox indecora remaneret.De quibus etiam subditur: 
Et. sint in signa el. tempora, et dies et annos (ibid.). 
Quod dictum est, non quod quarto die pri- 
mo coepissent tempora, sed quia sunt insigna 
serenitatis el tempestatis, et usitate distinc- 
tionis dierum et annorum, et quatuor anni tempo- 
rum scilicet veris, etatis, hiemis et autumni. 

Disr. XV. De ornatu quint? diei. — Ornatus au- 
tem quinte diei,fuit creatio animantium ex aquis. 
Sic enim dixit Deus: Producan! aqua: reptile animx 
viventis et volatile super terram (Genes.). De qui- 
bus duo elementa sunt ornata, scilicet aer in vola- 
tilibus, et aque in natatilibus. 

De ornatu sext diei. — Die quoque sexta ornata 
est terra in bestiis. Unde dixit Deus : Producat ter- 
ra animam viventem, jumenta, replilia et. bestias ter- 
TG, secundum species suas (Genes. 1), qu: omnes 
create sunt innoxie, sed propter peccatum facta 
ennt plereque noxie. 

De creatione hominis. — Omnibus igitur disposi- 
lis ut pertrinximus, novissime factus est homo, et 
in mundum tanquam universorum dominus, et 
possessor inductus. Unde sequitur : Vidit Dcus 
quod esset. banum, ait : Fuciamus hominem ad. ima- 
ginem etl similitudinem nostram (Genes. 1) : de cujus 
creatione amodotractemus,sed de die septima prius 
absolvamus. J 


ter in ea die opus suum dicitur complevisse, cum 
in ea legatur nihil fecisse ; nisi forte quod in ea be- 
nedixit et sanctificavit, sicut Scriptura -testatur : 
Benedixit, inquit, diei septimo, el. sanctificavit illum 


* (Genes. 1), quod operari fuit. Sicut Salomon opus 


fecit cum templum dedicavit. lllum autem diem 
sapctificasse dicitur, quia eum pre ceteris mystica 
benedictione donavit. Unde in lege : Memento sau- 
clificare diem sabbati (Exod. xx) : vel complevit 
Deus die septima opus suum,hoc est, perfectum et 
consummatum vidit. 

Disr. XVI. De creatione hominis. Qaomodo homo 
sit faclus. — Decursis supradictis de creatione ho- 
minis, videamus, inquirentes quomodo, et qualis 
sit homo factus, exinde qualiter sit homo lapsus, 
tertio qualiter sit reparatus.In Genesi ergolegitur: 
Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem 
nostram (Gen.1). Dicendo ftüciamus,una opera trium 
Personarum ostenditur : dicendo, nostram, equalis 
substantia trium Personarum ostenditur, vel mon- 
stratur. Ex persona enim Patris hic dicitur ad Fi- 
lium, et ad Spiritum sanctum, non ad angelos, 
quia Dei et angelorum non est una imago, vel si- 
militudo. 

Qualis faclus est. homo. In quibus consideratur 
imago el similitudo. — Denique factus est homo se- 
cundum mentem ad imaginem Dei propter memo- 
riam, intelligentiam et dilectionem. Ad similitudi- 
nem vero propter innocentiam et justitiam,qua in 
mente hominis naturaliter sunt.Vel imago in aliis 
omnibus. Similitudo vero in essentia anime, quia 
et immortalis et indivisibilis est. Unde Aug. (251, : 
Anima similis facta est Deo, quia immortalem et 
indissolubilem fecit eam Deus.Imago ergo pertinet 
ad formam, similitudo ad naturam. 

Quomodo homo dicitur imago Dei. — Homo etiam 
dicitur imaqo Dei. Unde Apostolus : Vir est imago 
et gloria Dei (I Cor. xi): quod de mente dicitur 
proprie, et tamen de homine dicitur, in quo est 
ipsa pictura, imago dicitur. 

Homo dicitur imago el. ad imaginem Dei : Filius 
vero solum imago. — Notandum quoque quod homo 
imago dicitur, et ad imaginem; Filius vero imago 
tantum, quod quare sit August.dicit (252): Homo 
ita imago dicitur, quod et ad imaginem, quia non 


De ornatu diei septima. — Scriptum est igitur: [) equatur parilitate, sed accedit quadam simi- 


Complevit Deus die septimo opus suum, et requievit 
ab universo opere quod patrarat (Genes. 1), hoc est, 
perfecerat. 

Quomodo intelligatur Deum requievisse. — Deni- 
que requievisse dicitur Deus,non quasi lassus ope- 
rando, sed novam creaturam facere cessando. Sicut 
'etiam in Apocalypsi accipitur:inquit, Non habebant, 
inquit, requiem dicentia : Sanctus ( Apoc. 1v,) hocest, 
dicere sanctus non cessabant. 

Quomodo intelligatur Deum complesse opus suum 


(251) In l. De quantitate anime c. 2, 


liiudine ; Filius autem est imago, sed non ad ima- 
ginem, quia equalis est Patri.Ecce seeundum pro- 
prietatem mentis home est similis Deo, sed etiam 
corpus ejus hoc indicat, quod est in celum erec- 
ium. 

Disr. XVII. De creatione anim2 Ada. — Proinde 
factura corporis et anime describitur Ade cum di- 
citur: Formavit Deus, quantum ad corpus, homi- 
nem de limo terra. ltem : Et. inspiravit. in. faciem 
spiraculum vitz2 (Genes. 1, quantum ad animam. 


(252) De Trin. 1. vit, c. 6 in fine. 


1045 


SENTENTIARUM LIB. 1I. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XIX. 


1016 


Vel secundum alios, flavit vel sufflavit, non quod À prohibitus tangis, ex sola inobedientia pena esse, 


manibus corporeis, vel faucibus factum intelliga- 
mus esse, sed volendo et jubendo fleri. Spiritus 
enim Deus est, non corpus, qui quecunque voluit, 
fecit. Insufffavit autem, hoc est, flatum fecit, non 
quidem de sua substantia. Flare enim est flatum fa- 
ccre, id est animam. Unde per Isaiam (rwir) : Om- 
nem flatum, hoc est animam, ego feci. 


Quomodo anima sit creata. — Fecit enim Deus 
animam Ade secundum August, (253), cum an- 
gelis sine corpore, secundum vero alios, in corpore 
creata est, ut totum corpus animaret. Faciem vero, 
quia pre ceteris partibus corporis, sensibus ornata 
est, nominatim expressit. Verum quidquid de anima 
Ade fuerit, de aliis tenendum, quod in corpore 
oreentur ; creando enim infundit eas Deus, et in- 
fundendo creat. 


Qua «etate creatus fuerit Adam et ubi? An. paradi- 
sus sit corporeus. Descriptio paradisi. Lignum scien- 
t&» boni el mali. Quomodo homo cognoverit bonum 
et malum. Quomodo optime consideratur | inobedien- 
tia. — Fuit Adam in virili etate creatus, ut ait 
Aug. super Genes. (254). Non autem in paradiso 
factus est homo, sed extra, et ita in paradiso posi- 
tus. sicut Scriptura docet: Tulit, inquit, Dominus 
hominem, et posuit cuu in paradiso voluptatis, quem 
plantaverat a principio (Genes. i1). Per quod signifi- 
catum est, quod dd meliora homo proficere deberet. 
Paradisus autem iste localis intelligitur, qui ab illo 
principio plantatus accipi potest, quo terram, her- 
bas et ligna producere jussit Deus (254*). Vel a 
principio, hoc est, in oriente. Unde antiqua littera 
dicit ad orientem. Est autem illic locus amanissi- 
mus, magno fonte fecundus, et lignis diversis gene- 
ris ac fructuosis decorus. Inter que est unum li- 
gnum, vite vocatum, eo scilicet ; quia divinitus banc 
vim accepit, ut qui ex ejus fructu comederet, ejus 
corpus stabili sanitate et perpetua soliditate firma- 
retur, nec in deterius et in occasum laberetur. Est 
etiam ibi lignum scientie boni et mali, non ideo sic 
dictum, quod arbor mala esset, sed quia propter 
prohibitionem erat in illa transgressio futura, qua 
homo experiendo disceret, quid inter bonum obe- 
dientie,malumque inobedientie esset.Cognovitenim 
homo priusquam hoc lignum tangeret, bonum per 
experientiam et prudentiam ; malum vero per pru- 
dentiam tantum. Usurpato autem vetito, etiam per 
experientiam malum cognovit. Nec melius conside- 
ralur, quantum maldm sit inobedientia, quam cum 
ideo reus factus intelligitur homo,qnia rem prohibi- 
tus tetigit, quae tangenti non obesset, si non prohi- 
bcretur. Si enim rem venenosam prohibitus tangis, 
poena ipsa non tamen ex prohibitione, quam ex na- 
tura rei sequi videtur. Dum igitur rem bonam 


(253) C- 57, secundum translationem, LXX. Su- 
per Genes., lib. vir, c. 25 et 27. 
254) De Gen., ad lit. lib vr, c. 13. 
264") Aug., lib. vit, De gen. ad lit., c. 3. 


Sicut ex obedientia palma demonstratur. 

Disr. XVIII. De formatione mulieris. — Denique in 
paradiso formavit Deus mulierem de substantia viri, 
gicut Scpiptura dicit: « Immisit, inquit, Deus sopo- 
rem in Adam. Cumque obdormissel, tulit unam de 
costis, ejus, et cdificavit éam in. mulierem (Gen. 
I1). 

Quare facta sit de latere viri mulier? Facta est igi- 
tur mulier delatere viri non de capite, aut de pe- 
dibus, quia nec domina, nec ancilla ei parabatur. 
$i enim de capite facta esset,videretur viro ad do- 
minationem praeferenda ; et si de pedibus, ad servi- 
tutem subjicienda, sed de latere factu est, ut per hoc 
ostenderetur, quia in consortium creabatur dile- 
ctionis viri, et adminiculum generationis (255). 

Quare Adam prius et non simul Eva creata sit ? — 
Non autem simul facta est cum viro, sed vir solus 
priua, de quo ipsa postea, ut per hoc imago Dei in 
homine appareret. Sicut enim Deus est principium 
totius creationis, ita Adam est principium generatio- 
nis. [In quo etiam superbia diaboli retunditur, qui 
principium esse inique usurpare voluit. 

Quare de viro dormiente mulier facta. sit? Quod 
anima, non sit ex traduce? —— Quod autem facta est 
mulier sopore missoin Ádam, sacramentum Christi 
et Ecclesi» fuit. Sicut enim mulier de latere viri 
dormientis formata est (256), ita Ecclesia de sacra- 
mentis, que de latere Christi dormientis in cruce 
profluxerunt (Joan. xix), aqua et sanguine abluta 
a culpis, redempta a ponis. Sic igitur corpus mu- 


C lieris de corpore viritraductum est quod non simi- 


liter de anima intelligere licet, qua non est ex tra- 
duce. Hieronym. (258) enim anathematis vinculo 
obligat illos,qui esse animas ex traduce dicunt in- 
ducens auctoritatem de propheta: (ui finxit sigilla- 
tim corda eorum (Psal. xxxn, hic satis, inqnit, in- 
nuit propbeta, quod non animam de anima facit 
Deus, sed sigillatim animas de nihilo creat. 

Disr. XIX. De statu hominis. De primo hominis 
statu anle lapsum videlicet. De hominis statu post la- 
psum.— Occurrit hic triplex de statu hominis consi- 
deratio, qualis, scilicet homo fuerit ante peccatum, 
et poat peccatum, et in resurrectione erit. In primo 
itaque statu habuit homo posse mori, et posse non 
mori. [n secundo statu, scilicet post peccatum, ha- 


] buit posse mori, et non posse non mori. In tertio 


statu habebit posse non mori, et non posse mori. 
Unde Aug. (258): Primum de limo terre formatum 
est corpus animale non spirituale, cum quali etiam 
resurgemus. Illud enim ante peccatum, mortale et 
immortale erat, quia poterat mori et non mori, 
quod peccatum mortuum factura est, ut Apost. 
ait : Non enim hoc corpus est mortale, sicut primi 
hominis fuit, sed deterius, quia necessitatatem habet 


(255) Ex Aug., lib. De Gen. ad lit. c. 13. 
(256) Ex Aug., lib. xu. De civitate Dei, c. 26. 
(257) Super psal. xxxr. 

(258) Super Gen., lib. vr, c. 19 et 24. 


1041 


MAGISTRI BANDINI. 


1048 


moriendi (Rom. v; I Cor. xv). Quod mutabitur À de sensu anima sit tenendum. — Potest autem du- 


in spirituale, nec poterit ultra dissolvi, cum in- 
duerit immortalitem. Filii enim resurrectionis non 
poterunt ultra peccare, nec mori. 

Unde immortalitas Ad:e ante peccatum, — Videtur 
autem immortalis fuisse caro Ad: ante peccatum de 
conditione nature, adjuvanda, tum per ciborum 
alimoniam, tum per esum ligni vitz perficienda. 
Unde Aug. (259) : Caro Ade ante peccatum ita im- 
mortalis creata est ut per alimoniam caterorum li- 
gnorum, quae jussus erat manducare servaretur, 
donec productus ad etatem conditori placitam,ipso 
jubente sumeret de ligno vite, quo perfecte im- 
mortalis factus, ultra cibi alimenta non requireret. 
Nec movet quod ait August. (260) scilicet : Quodam- 


mmodo creatus est homo immortalis, quod erat ei de B 


ligno vitz», non de conditione nature. Cui sensui 
congruunt verba Domini dicentis de Adam,post pec- 
catum : Videte ne forte sumat de ligno vitz, el vivat 
in zlernum (Genes. 11). 

Sed adhuc contradicunt quidam, putantes primos 


parentes non indiguisse cibo ante peccatum, et di- 


cunt : Si non peccarent, non morerentur ; non au- 
tem peccarenisi non comederent, quia poterant sine 
alimonia vivere. Quibus dicitur, quod non solum 
peccarent de vetito edentes,sed etiam concessis non 
utentes. Fuerat enim utrumque praeceptum, scilicet 
istis uti, et illo abstinere. Unde Aug. (261): In 
mandatis utrumque continebatur, ut de concessis 
manduearent et ab interdicto abstinerent. 

Item si non peccarent, famem non sentirent,cum 
ea sit pena peccati. Sine fame autem superflue co- 
mederent. Ad quod dicitur. Fames vere pena pec- 
cati est. Est enim immoderatus appetitus edendi. 
Cui non subjaceret homo si non peccasset, haberet 
tamen naturalem appetitum et rmuoderatum, cui 
etiam ante peccatum satisfacere oportuit. 

Disr. XX. Quare in paradiso non coierint primi 
pürentes? — Creati autem primi parentes in para- 
diso non coierunt. Quia creata muliere, mox irans- 
gressi sunt, et ejecli: vel quia Deus nondum jusse- 
rat ut coirent, poteratque, divina exspeetari auctori- 
tas, ubi concupiscentia non angebat. 

Ubi generunt primi parentes. Quomodo anle pec- 
catum genuissent? — Ceterum de paradiso emissi, 
genuerunt. Quibus honorabiles nuptie et torusim- 
maculatus ibi esse non potuit sine ardore libidinis, 
sine labore pariendi. Quia credendum est, illos ante 
peccatum genitalibus membris imperare potuisse, 
sicut et ceteris in quolibet opere, sine aliquo pru- 
ritu voluptatis. Sed post peccatum, motum illum 
meruerunt, quem nuptie vere ordinant: continen- 
tia cohibet. Infirmitas enim prona in ruina turpi- 
tudinis, excipitur honestate conjugii, et quod sanie 
esset officium, vgrotis est remedium. 

Quales fuissent filii ante peccatum procreati. Quid 


(2:9) Lib. Quist. veteris et nov. leg., c. 10. 
(260) Super Gen., lib. vt, cap. 25. 


bitari,si ante peccatum genuissent, utrum mox ge- 
niti perfecti fnissent, statura corporis, et sensu 
animi, velut Adam, cum conditus esset,aut per in- 
tervalla temporum,ut modo,sic proficerent ? Utique 
nihil horum quod auctoritate definitum est,occurrit, 
nisi quod" forte necesse erat parvulos nasci,ut Aug. 
ait (202), propter uteri necessitatem. Hoc autem 
certum est, quod proprie infirmitati mcntis con- 
gruit, hoc infirmitas carnis scilicet quod homini 
nato, nec pedes idonei ad incessum, nec manus 
saltem habiles sunt ad scalpendum, quod aliter est 
in plurium animalium pullis, qui mox nati cur- 
runt, eti malrem sequuntur. 

Denique si quis eos secundum animam per tem- 
poris intervallum profecturos esse dixerit, non ur- 
gebitur, ideo conflteri ignorantiam, que pana pec- 
cati est, in eis potuisse esse ante peccatum. Quippe 
non omnisqui aliquid nescit,et minus perfecte scit, 
statim ignorat; quia ignorantia non dicitur, nisi 
cum id quod sciri et non ignorari debet, nescitur : 
talis ignorantia po»na peccati est. Talis autem erat 


hominis status apte peccatum, ut dictum eet, de 


quo si non peccasset, transferendus erat cum uni- 
versa posteritale, ad perpetue felicitatis amorem. 
Disr. XXI. De invida tentatione diaboli. — Videns 
igitur diabolus, per humilitatem posse ascende- 
re hominem, unde per superbiam ipse ceciderat, 
invidit ei, et ideo ad tentandumeuüm, dejiciendum- 
que accessit. Verum quia ejus malitia timida est ad 
tentandarm virtutem,non virum,in quo plusrationis 
vigere sciebat, sed infirmam mulierem proposuit. 
Quare demon in. aliena. forma venit ? De tentalio- 
nis modo. — Ne autem fraus ejus perciperetur, non 
in propria forma,sed in aliena venire voluit. Itaque 
permisit ei Deus,forraam sae malitiz congruentem 
scilicet serpentis, per quem tentaret, quem spiritu 
suo diabolus implens,ut Aug. ait, sapientissimum 
omnium bestiarum fecit. Inde dicitur serpens calli- 
dior cunctis animalibus terra (Genes. 1.). Non qui- 
dem ex rationuli anima, sed spiritu diaboli, quo 
adimplebatur, qui sapientissimus est In hac ita- 
que forma, mulieri adstitit dicens : Cur praecepit 
vobis Deue ne comederetis de omni ligno perudisi? Cui 
mulier : Ne forle moriamur (ibid... Quo dicto 
aditum seducendi aperuit, ac ideo protinus sub- 


D junxit : Nequaquam moriemini. Scit enim Dcus, quod 


in quocunque die comederitis ex. eo, aperientur. oculi 
veslri, et eritis sicul dii, scientes bonum el malum 
(ibid.). 

Homo est tribus modis tenlatus. Quid gula? Vana 
gloria ? Avaritia ? — Ubi diabolustentavit hominem 
tribus modis : gula, vana gloria, avaritia. Gula 
persuadendo cibum dicens : In quocunque die co- 
mederitis; van& gloria, promittendo deitatem, di- 
cens : Erilis sicut dii ; avaritia, promittendo scien- 


(261) Loco sup. citato in quest. Novi et Vet. Test. 
(aeo De peccat. mer. et remis., 37. 


1049 


SENTENTIARUM LIB. Il. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XXII. 


1050 


tiam, dicéns : Seientes bonum et malum. Est autem A veritatis Adam, in eo falli potuit, ut veniale cre- 


gula immoderata cibi aviditas ;vana gloria proprie 
excellentie;avaritia enormis cupiditas habendi,que 
non tantum pecunia est,sed omnis illius quod su- 
pra modum ambitur. 

De ordine et progressu humana perditionis. — 


Nota etiam hic ordinem humane perditionis. Pri- 


mo affirmavit Deus dicens : In.quocunque die come- 
deretis ex eo, morte moriemini. Deinde mulier dubi- 
tando dixit : Ne forte moriamur. Tertio diabolus 
negavit, dicens : Nequaquam moriemini. Dubitans 
ergo ab affirmante recessit, ot ut periret, neganti 
appropinquavit. 

Disr. XXII. De peccato hominis. .— Denique vi- 
dens lignum, quod esset. pulchrum visu, et. ad ve- 
scendum suave, credens verbis serpentis, comedit, 
deditque viro suo (Genes. 1n), in quo diabolo sug- 
gerente, uterque peccavit. 

Án casum hominis przcesseril elatio in. animo 
ejus ? — Videturtamen quod tentationem precesse- 
rit eorum peccatum, eo quod dicat Aug. super Ge- 
nes. (263) :Non est putandum quod homo dejicere- 
tur,nisi precessisset in eo quedam elatio compri- 
menda. 1tem (204) : Quomodo verbia tentatoris cre- 
deret mulier,nisi menti ejus inesset amor proprio 
potestatis, et de se superba presumptio?Quod si ita 
est, non alterius prius suggestione peccavit homo. 
Cum auetoritas tradat ideo peccatum diaboli esse in- 
curabile,quia non suggestione,sed propria superbia 
cecidit, hominis vero curabile, quia non per se,sed 
per alium cecidit, ideoque per alium surgore po- 
tuit (265). Ad hoc autem dicimus, quod elatio ten- 
tationem non praecesserit, sed prohibits comestio- 
nis opus. Hoc enim ordine actum est. Precessit se- 
ducentis tentatio,secuta est in homine mentiselatio, 
accessit tertio inobedientis transgressio. 

Quz fuerit elatio menlis utriusqne? In. quo. fuerit 
ceductus Adam. — Talis autem fuit elatio mulieris, 
ut vellet habere Dei similitudinem, putans id esse 
verum, quod dixerat diabolus: Erítis sicut dii. 
Que elatio nequaquam fuit in viro, nec fuit ge- 
ductus, ut ait Apost. : Non credens esse verum 
quod diabolus suggerebat (1 Tim. n), scilicet Deum ; 
lignum ideo tangere prohibuisse, quod sciret eos 
sicut deos futuros, si tetigissent.Sane cum videret 
Adam mulierem accepta illa esca corporaliter non 


C 


deret illud esse commissum. 

Quorumdam sententia. quod Adam etiam. ambierit 
esse ul Deus. — Porro videtur quod et vir voluit 
esse sicut Deus:Ubi enim dicitur : Qux non rapui, 
tunc exsolvebam, ait Aug. (2607), rupuit Adam et 
Eva praesumentes, ut diabolus, de divinitate rapere 
voluerunt divinitatem, et perdiderunt felicitatem, 
Item Aug. super illud : Deus qui similis érit tibi? 
(Psal. rxxxn.) Qui per se vult esse ut. Deus, per- 
verse vult Deo similari,ut diabolus, qui noluit esse 
sub eo: et homo,qui ut servus, noluit teneri pre- 
cepto, sed voluit ut, nullo sibi dominante, esset. 
quasi Deus.Item super illud Pauli ad Philippenses 
(n) : Non. rapinam arbitratus. est. esse. se aequalem 
Deo. Quia non usurpavit, quod suum non esset, ut 
diabolus et primus homo (268). Ad quod dicunt, 
ideo hoc Adam voluisse, quia mulier de eo sumpta, 
illud voluit. At qualiter peccatum in mundum in- 
travit per unum hominem?Respondent:Quia per mu- 
lierem intravit de viro factam. Mulier enim, prius- 
quam vir, peccavit. 

Uter eorum plus peccaverit? — Melius autem vide- 
tur quibusdam, quod etiam Adam ambierit sicut 
Deus esse, sed quia non credidit id fieri posse, non 
adeo exarsit, ut mulier, qui hoc fleri posse puta- 
bat: ideoque magis ambiendo superbivit. Minus 
ergo vir peccavit quam mulier. 

Quod. vir minus peccavit. quam mulier. — Pro eo 
etiam intelligitur vir minus peccasse, quia ut ait 
Aug. (269): De venia et de poenitentia cogitavit, 
et de Dei misericordia : putavit enim utrumque 
posse fleri, ut, et uxori morem gereret, et per pa- 
nitentiam veniam haberet.Idem quoque videtur ex 
eo, quod mulier in se, in Deum, et in proximum 
peccavit. Vir vero tantum in se et in Deum. Ex eo 
etiam apparet quod gravius mulier punita est, cui 
dicitur : In dolores paries filios (Gen. 11). 

Opponit conlra id quod dictum est, virum minus 
peccasse. — Huic autem contrarius videtur Aug. 
(209*) loquens de excusantibus peccatum. Ideo 
enim, inquit, non confitetur Adam peccatum, sed 
dicit : Mulier quam dedisti mihi, dedit mihi et come- 
di(ibid.).Mulier quoque non confitetur,sed in alium 
referens ait: Serpens decepit me, el comedi (ibid.) : 
impari sexu, sed pari fastu peccaverunt, hoc est 


mortuam,sicut credebat, mox aliqua inhesit menti [) pari superbia. Pariter ergo peccaverunt. At hawo 


ejus elatio,qua cuperet et ipse lignum vetitum expe- 

riri, Non enim fuit seductus Adam ut Apostolus ait 

(1 Tím. 11) : In eo, inquam, in quo mulier, ut cre- 

dcret scilicet illud esse verum,eritis sicut dii:sed in 

eo est deceptus, quod putabat illud peccatum ve- 

niale esse. Unde Aug. (266) : Inexpertus divine se- 
Lib. rt, cap. 5. 


263 

264] Lib. de Gen. ad litteram, 11, c. 30. 

205) Aug. De Gen. ad litteram, loco prius citato. 
(266) Lib. rn de Gen., c. 42. . 

(207) Psal. uxviri, super illum locum. Qua non 


rapui. 


tria peccata parentum, in negotio nostre perditio- 
nis distingue.In peccatum transgressionis scilicet, 
et excusationis, in quibus pro pari scientia, et su- 
perbia peccaverunt pariter, et peccatum elationis, 
in quo pro dispari ambitione, ut dictum est, alter 
altero plusve minusve peccavit. 


(268) Aug. tract. 16 super Joan. v, sed et Patrem 
suum dicebat Deum. 

(269) Super Genes. lib. ri, c. 24. 

(2690*) Super Genes. lib. 11, c. 35. 


1051 


MAGISTRI BANDINI. 


1052 


Objicitur etiam,quia cum tribus modis, ut Isidorus A et sui. Creatorem enim noscebat, non tamen sic 


ait (270), peccatur; ignorantia scilicet, infirmitate et 
jn dustriagraviusquesit peccareindustria quam igno- 
rantia:videtur Adam plus peccasse,eo quod scienter 
peccavit,nec enim seductusfuit.Mulier autem sedu- 
cta fuit,ut dictum est,ut perignorantiam excusanda 
videatur.Ad quod dicendum est quod ignorantia Eve 
excusari non potest,quia scire potuit,sed noluit.Erat 
enim ratione et scientia praedita, presertim cum 
sciret se mandatum contra diaboli suasionem acce- 
pisse. Ipsa enim dicit : Przcepit nobis Deus (Gen. 
ni) Eis autem aufertur excusatio ignorantise, ut 
ait August. (271): Qui mandata Dei noverunt. 

De triplici ignorantia. — Denique ignorantia alia 
est affectata, ut eorum,qui scire possunt et nolunt 
in quibus est ipsa peccatum.Alia est possessoribus 
ingrata, eorum videlicet, qui scire volunt et non 
possunt, in quibus est pana peccati,et non pecca- 
tum. Alia est simplex, ut eorum qui simpliciterne- 
sciunt : in quibus etiam peccatum est. Unde Aug. 
(272) : Aliud est nescisse, aliud est scire noluisse, 
quia in eis,qui intelligere noluerunt,ipsa ignoran- 
tia peccatum est. In eis vero qui non potuerunt, 
poena peccati. Ignorantia vero eorum, qui tantum 
simpliciter nesciunt, nullum sic exusat, ut eterno 
igne non ardeat, sed forsan ut minus ardeat. Est 
autem affectata, vincibilis ; ingrata invicibilis ; 
simplex vero,partim ost vincibilis,ct sic ad penam 
imputatur ; parlim invincibilis,et sica majori poena 
excusat. 

Dirr. XXIII. Quare non fecit Deus hominem  me- 
liorem, ut querunt homines. — Hic querit aliquis 
cur fecerit Deus hominem talem, qui seduci possit? 
In quo noverit ille magnificentius cum homine esse 
actum. Sic enim factus homo in natura habuit 
posse, et in potestate velle nonconsentire suadenti, 
juvante Deo;et est gloriosius non consentire, quum 
tentari non posse. 

Queritur etiam cur creavit Deus quos scivit ma- 
los esse futuros? Ideo scilicet, quia quid boni de 
malis eorum facturus esset, previdit. Sciebat enim 
eos profuturos bonis,quare non frustra eos creavit. 

Cur Deus hominem impeccabilem non creavit. — 
Queritur etiam cur non talem fecit Deus hominem, 
qui nec peccaret? Vel si peccaret, Cur non in me- 
liorem statum eum reparavit cum posset ? Ad hec 


C 


perfecte, qualiter sancti in futuro, facie revelata 
cognoscent. Nec in enigmate, qualiter nunc vide- 
mus, sed quadam propinquiori intelligentia, qua 
Dci presentiam contemplabatur. Rerum quoque co- 
gnilionem habuit, quod patet per hoc,quia cunctis 
animantibus nomina imposuit, qu: propter illum 
creata, et ab illo regenda fuerant. Proinde et sui 
cognitionem habuit, intelligens quid superiori, et 
equali, et inferiori deberct. Nec enim reus esset 
transgressionis, ei hoc non novisset. 

An ho»no prascius fuerit sui casus. — Quod si 
queritur, utrum circa se futura prenoverit ? Dici- 
mus quod magis ei facienda indicta sunt,quam fu- 
tura revelata. Nou ergo fuit homo preascius sui ca- 
sus, sicut et de angelo dicimus. 

Disr. XXIV. De gratia hominis et de potentia ante 
casum. De adjutorio homini in creatione dato quo 
stare poterat. — Hic sciendum est quod homo 
creatus fuit in voluntate recta, datumque fuit ei 
auxilium, quo in oa reclitudine stare posset, 
non autem inereri salutem, nisi alia sibi gra- 
tia daretur, Unde Augustinus (273) : Si factus est 
homo rectus, ut manere in ea rectitudine posset, 
non tamen sine Dei adjutorio : quod si angelo, vel 
homini,cum primo facti sunt,defuisset, non utique 
sua culpa cecidisset.Illud autem erat libertas arbi- 
trii,ab omni corruptione immunis,voluntatis etiam 
rectitudo,0mniumque naturalium potentiarum sin- 
ceritas et vivacitas. Ad hoc autem quod diximus, 
hominem per hec sine alia gratia non posse pro- 
ficere, objicitur. Per illud auxilium gratis creatio- 
nis, potuit homo manere in bono,potuit ergo resi- 
stere malo, quod si fecisset, profectus esset ei, et 
vite meritum.Ad quod dicimus,quia resistere malo 
tunc demum vite meritum est, cum causa subest, 
que nos id facere monet, qualis nunc est corruptio 
peccati, que tunc in homine non erat. Alioquin 
meritum non est quod in angelis apparet, quibus 
non fuit stare meritum. Declinare enim a malo, 
semper vitat poenam, sed non semper meretur pal- 
mam. 

Disr. XXV. De libero arbitrio. Quid liberum arbi- 
trium ? Quare liberum? Quare arbitrium? — Nunc 
de libero arbitrio videamus disserentes, ubi sit, et 
quid eit, et undo dicatur, quorum etiam st, et ad 


et hujusmodi, qua curiosius querit,etiaminers sic [) qua pertineat. Est autem liberum arbitrium in vo- 


responde : Posset revera. Sed cur non fecit? Quia 
noluit. Cur noluit? Ipse novit. Non quaeras, pro eo 
quod scriptum est : Non plus sapere quam oportel 
(Rom. xu.) Nec enim vas figulo dicit :Cur me sic fe- 
cisti ? (Rom. 1x). 

De triplici hominis ante lapsum scientia. Quomodo 
homo scientiam habuit de (Creatore. Quod creatura- 
rum scientiam habuit homo. Sui cognitionem habuit. 
— Denique fuit homo ante lapsum triplici cogni- 
tione preditus,Creatoris scilicet rerum creatarum, 


n De summo bono, lib. vi, c. 17. 
271) Ad Valentinianum. 


luntate et ratione. Est enim facultas voluntatis et 
rationis, propter voluntatem que cogi non potest, 
liberum dictum : propter rationem veroarbitrium, 
que arbitratur et dijudicat inter bonum et malum. 
Inde igitur dicitur liberum arbitrium, quod libere 
et spontanee ducatur,vel ad bonum eligendum, non 
tamen sine auxilio gratie, vel ad malum in quod 
per se sufficit. 

Quod superior descriptio non convenit Deo nec glo- 
rificatis. — Porro secundum haeo non videtur in 


(272) Ubi supra. 
- (273) In Ench. c. 107. 


4033 


SENTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDI CREATIONF, ETC. DIST. XXI. 


1054 


Deo esse liberum arbitrium, cum Deus malum eli- À Jerusalem in Jericho vulneratus est in naturalibus, 


gere non possit. Unde etiam Hieron. ait (274) : So- 
lus Deus est, in quem peccatum Ctadere non potest, 
cetera cum sint liberi arbitrii, in utramque par- 
tem flecti possunt. Similiter, nec in glorificatis, qui 
male velle non possunt. Unde Aug. (275) : Primum, 
liberum arbitrium fuit, posse non peccare; novis- 
simum, non posse peccare; medium autem, posse 
peccare, el posse non peccare. 

Quod in. Deo sit. liberum arbitrium. Iu glorificatis 
est liberum arbitrium. Liberius erit arbitrium, quando 
peccare non poterit. — Sane liberum arbitrium est 
in Deo. Unde Ambros. (276) super illud : Dividens 
singulis prout vult (I Cor. xu), hoc est pro libere 
voluntatis arbitrio, non pro necessitatis obsequio. 
Ipsa ergo voluntas divina, que non necessitate, 
sed libere omnia facit, prout vult, est in Deo libe- 
rum arbitrium. In glorificatis etiam est liberum 
arbitrium. Unde Aug. (277) : Non carebit homo li- 
bero arbitrio, quia sic erit, ut male velle non pos- 
git. Multo quippe liberius erit arbitrium, quod om- 
nino non poterit servire peccato, neque aut voluntas 
non est, aut libera dicenda non est, quia sic beati 
esse volumus, ut esse miseri, non solum nolimus, 
sed nequaquam prorsus velle possimus. Ut igitur 
tam Deo quam hominibus, et nunc, et in futuro 
liberum conveniat arbitrium, inde dici videtur quod 
sine coactione potest eligere, quidquid ratio decre- 
vit eligendum. 

Generalis liberi arbitrii descriptio. De quadriper- 
tito statu liberi arbitrii. — Hic nota quatuor homi- 
n's status in libero arbitrio. Ante peccatum scilicet 
quando nihil impellebat ad malum, nihil impedie- 
bat ad bonum. Post peccatum ante reparationem, 
ubi premitur & concupiscentia et vincitur. Post re- 
parationem vero ante confirmationem, ubi premi- 
tur & concupiscentia propter infirmitatem, sed non 
vincitur propter gratiam. Post confirmationem vero, 
ubi nec premetur nec vincetur. Infirmilate penitus 
consumpta, et gratia consummata, ubi recipiet 
omnem libertatem. 

De iriplici libertate. Libertas a necessitate. Liber- 
tas a peccato. Liberlas a miseria. — Est enim liber- 
tas a necessitate, a peccato, a miseria. A necessi- 
tate libertas est, qua liberum arbitrium semper li- 
berum est : quippe cum in voluntate sit, que cogi 
non potest. Libertas & peccato est, qua servi justi- 
lie efficimur; unde Apostolus : Liberati a peccato; 
servi facti estis justiti:e (Rom. vi). Libertas a mise- 
ria est, de qua dicitur : Et ipsa creatura liberabitur 
a servilute corruptionis, in libertatem gloriz filiorum 
Dei (Rom. viu. Hanc. autem omnem libertatem 
etiam habuit liberum arbitrium ante peccatum. 
Corruptum autem per peccatum, retenta prima qua 
est nature, perdidit sequentes, qute sunt gratie. 
Liberum enim arbitrium est, ille qui descendens a 


(274) In homilia De filio prodigo ad Damasum. 


(275) De civitate Dei, lib. xxit, cap. 30. 
(276) In lib. De fide, rt, cap. 3. 


C 


D 


spoliatus in gratuitis bonis (Luc. x). Unde Aug. (278): 
Male utens homo libero arbitrio, et se perdidit, et 
ipsum totum peccati servituti subjugavit. 

De incqualitate libertatis arbitrii. Quod due sint 
libertates. Mala libertas. Bona libertas. — Pater igi- 
tur ratione supradicta, liberum arbitrium esse sem- 
per, et in singulis; non tamen pariter est liberum 
in singulis. In malis enim simpliciter est liberum, 
per eam libertatem, que est a necessitate. In re- 
demptis vero liberius est, propter eamdem et eam 
quoque que est a peccato : unde in eis liberatum 
dicitur : in glorificatis vero erit liberrimum, omni- 
modam habens libertatem ad bona, non ad mala. 
Quantum ad se igitur, liberum est, non pariter ad 
bona et mala. Est enim liberius ad malum, quod 
per se potest,quam ad bonum, quod nisi gratia 
adjuvante non potest. Hinc ergo patet duas esse li- 
bertates liberi arbitrii, malam, scilicet et bonam. 
Mala igitur et non vera libertas est, cum ratio dis- 
gentit a voluntate judicans, quod voluntas appetit 
non esse faciendum. Dona vero libertas et vera est, 
ubi ratio voluntati concordat. Ceterum hoc non de 
pluribus essentialiter, sed de una eademque liber- 
tate disserimus. Nec enim eam in hec duo que 
dicta sunt, nisi per officia geminamus. Velut homo 
singulariter unus, idemque bonus aliquando est, 
aliquando vero malus, quasi alius et alius. 

Ad qux pertinet liberum a*bitrium. — Nunc scien- 
dum quod liberum arbitrium, nec ad presentia 
pertinet, nec ad preterita : quod enim est vel fuit, 
sic determinatum est, ut non sit in libero arbitrio 
tunc, quando est vel fuit, ut sit vel non sit, fuerit 
vel non fuerit. Ad futura igitur tantum pertinet, 
non tamen ad ea,que& an proveniant an non, in 
potestate non habet,sed ea tantum,que ut sint, 
vel non eint, bona malave voluntatis libertate po- 
test eligere. 

Disr. XXVI. Quid sit voluntas. De gratia operante 
et cooperanle. — Est autem voluntas, animi motus, 
nullo cogente ad aliquid, non admittendum vel adi- 
piíscendum. Ut autem malum non admittat, et bo- 
num adispicatur, gratia Dei prevenit eam et sub- 
sequitur. Unde Apostolus : Non. est. volentis neque 
currentis, sed Dei miserentis (Roi. 1x). Quod non ita 
dicitur, quasi voluntas hominis sola sine Dei mi- 
sericordia non eufficiat ad bonum. Sic enim e con- 
verso dici posset : Non est miserenlis Dei solius, 
sed voluntatis horninis, cum id misericordia Dei 
sola non impleat. Pro eo ergo dictum est, ut totum 
Deo tribuatur,qui hominis voluntatem bonam, et 
preparat adjuvandam, et adjuvat preparatam. No- 
lentem enim provenit ut velit, volentem subsequi- 
tur ne frustra velit. 

Quod bona voluntas comitatur gratiam. — Con- 
stat ergo ex istis voluntatem hominis per se non 


277) In Ench., cap. 105. 
fera] In Ench., cap. 30. 


1055 


MAGISTRI BANDINI. 


1056 


velle efficaciter bonum sine Dei gratia. Hanc autem A Deinde ut earum desiderium concupiscas : postre- 


gratiam sequitur voluntas : gratia enim precedit 
nullo vocante merito, dicente Aug. (279) : Gratiam 
Dei nihil meriti precedit humani, sed ipsa meretur 
augeri, ut aucta mereatur et perfici voluntate co- 
mitante, non ducente : pedissequa, non pravia. 


Quz sit gratia voluntatem przcedens. — Hc au- 
tem gratia fides Christi est, que impetrat, quod lex 
imperat. Que etiam justificat, ut. ait. Apostolus : 
Justificali ex fide pacein habesius ad. Deum (Bom. v) 
Precedit autem, sicque liberat a servitute peccati, 
ut pie vivat in Christo. Unde Aug. (280) : ArbiLrium 
ipsum post ruinam liberandum est a servitute peo- 
cati. Nec omnino per seipsum, scd per solam gra- 
tiam Dei, que in fide Christi posita est, liberatur, 


mo ut, proficiente gratia, earum operatio delectet 
te. Si hoc igitur ettendis, tota exspirat quaestio. Ut 
enim pie vivas, prius intelligis bonum; secundo 
cogitas quod non ex te, sed ex Deo est; tertio ope- 
rari dolectaris, quundo jam per fidem et charitatem 
bona facta est voluntas, qua sola recle vivitur, 1psa- 
que fidei comes est, non previa. Eadem tamen 
quaedam gratie dona precedit, que scilicet ju tiiie 
catum sequuntur. Unde Aug. (284) : Precedit bona 
voluntas hominis, multa dona Dei, sed non omnia. 
Qux autem non precedit, ipsa in eis est, et ipsa 
juvat, quia nec tempore ab eis preceditur, et eis 
consentit ad bonum. 


De triplici genere bonorum. — Ut autem eviden- 


ut voluntas ipsa preparetur. Ex his constat volun- p tius, que dicta sunt, innotescant, sciendum est quod 


tatem bonam ex fide esse. 


Quod fides ex voluntate videatur. procedere. — Vi- 
detur tamen fides ex voluntate provenire, pro eo 
quod ait Apostolus : Corde creditur ad justitiam 
(Rom. x). Non, inquit Aug (281), simpliciter ait, 
creditur, sed corde creditur, quia csetera potest 
homo nolens, credere non nisi volens. Item super 
Genes. ubi Laban et Bathuel dixerunt : Vocemus 
puellam, et. quaeramus ejus. voluntatem (Gen. xxi); 
dicit expositor quidam super Gen. (282) : Fides est 
non necessitatis sed voluntatis. Sed hec et his simi. 
lia non pro eo dicuntur, quod fides ex voluntate 
proveniat, scd quia non venit fides nisi in eum qui 
vult credere, cujus bonam voluntatem praevenit, 
non tempore, sed auctoritate et efficacia. 


Hac autem questio fortius ingravatur ex verbis 
August. tractantis illud : Non quod sufficientes simus 
cogitare aliquid quasi ex nobis (II Cor. 11). Quis, in- 
quit, non videat prius esse cogitare quam credere? 
Nullus quippe credit aliquid, nisi prius cogi- 
taverit esse credendum. Ex hoc mauifeste liquet, 
quod cogitatio boni, quie voluntatis est, precedat 
fidem, et ita bona voluntas fidem praecedat, non 
preveniatur, quod predictis adversari videtur. Ad 
quod dicimus quod cogitatio boni vel voluntas, uti- 
que precedit fidem, non tamen illa qua recte vivi- 
tur, ad quam hoc ordine venitur, scilicet, procedit 
intellectus boni, sequitur concupiscentia ejusdem, 
tertio est bona voluntas vel delectatio. Quod Aug. 
distinguens ibi : Concupivit anima mea. desiderare 
justificationes tuas (Psal. cvi). Conéupivit deside- 
rare, inquit (233), non desideravit. Videmus enim 
aliquando ratione, quam utiles sint justificationes 
Dei, sed non desideramus. Prevolat ergo intelle- 
ctus, sequitur tardus aut nullus aficctus. Scimus 
bonum nec delectat agere, et. cupimus ut delectet. 
Ostendit itaque quibus.gradibus ad eas veniatur. 
Primus enim est, ut quam sint utiles, videas. 


279) August., epistola 106 ad Bonifac. 

280) In Ench., c. 106. 

281) Super Joannem, tract. 20. 

282) Lib. t De predestinatione sanctorum, c. 2. 


bonorum, alia sunt maxima, alia minima, alia me- 
dia. Maxima, quibus recte vivitur et nemo male 
utitur; minima sunt, sine quibus recte vivi potest; 
media sunt, sine quibus recte non vivitur, quibus 
utrisque bene et male utimur. Unde Aug. (285!: 
Virtutes quibus recte vivitur, magna bona sunt. 
Species vero corporum, sine quibus reete vivi po- 
test, minima. Potentie vero animi, sine quibus recte 
vivi non potest, media. Denique virtutibus nemo 
male utitur : ceteris vero bonis, bene et male vti 
potest. Porro virtute ideo nemo male utitur, quia 
opus virtutis est bonus usus istorum, quibus etiam 
male utimur. Nemo autem bene vivendo male uti- 
tur. 


In quibus bonis sit liberum arbitrium. — Cete- 
rum, liberum arbitrium inter bona media est, quia 
et eo male uti possumus, et illud est, sine quo re- 
cte vivere nequimus. Bonus igitur usus ejus, opus 
virtutis est. Sicubi autem legitur quod bonus usus 
liberi arbitrii, virtus est, virtus ibi pro ejus opere 
&ccipitur. 

Disr. XXVII. De virtule et ejus merito. Fides non 
ex homine, sed ex Deo est. — Virtus igitur est, ut 
Aug. ait, bona qualitas mentis, qua recte vivitur, 
et qua nemo male utitur, quam solus Deus in ho- 
mine operatur. Ut de justitia Aug. dicit ibi (286) : 
Feci judicium el justitiam. Justitia magna virtus 
est, quam non facit in homine nisi Deus, ideoque 
cum ait : Feci justitiam, non ipsam virtutem, quam 
non facit homo, sed opus ejus intelligi voluit. Sic et 
de ceteris dictum est. Secundum hoc enim, de fide 
Apost. ait : Gralia estis salvati per fidem, et hoc non 
ex vobis (Ephes. i). Dei enim donum est, hoc est, 
fides non vi nature vestre est, quia donum Dei 
pure est. Hzc gratia operans dicitur, quia volunta- 
tatem sanat, et ad bonum praeparat et cooperans 
juvat,quia eam in benefaciendo juvat. De hac etiam 
merita veniunt. Unde Aug. ad 8ixtum presbyte- 


283) Aug. super psalmum cxvirr. 
284) In Ench., c. 32. 

285) Lib. 1 Retract. 

286) Lib. rr De lib. arb., c. 18. 


4051 


SENTENTIARUM LIB. II. — DE MÜNDI CREATIONE, ETC. DIST. XXIX. 1058 


rum (287): Quid est meritum hominls ante gra- À cilius per eam impleant. Destruit etiam orationes 


tiam, cum omne bonum nostrum meri:um non fa- 
cit, nisi gratia? 

Quomodo bonum meritum in homine constituatur. 
— Ex gratia enim et libero arbitrio, meritum per- 
venit, hoc modo, velut ex fide et libero arbitrio 
actus vel affecius bonus mentis efficitur, credere 
Scilicet, quod est primum meritum : similiter ex 
charitate et libero srbitrio diligere, ita de ceteris, 
per qua merita et sibi augmentum, et nobis justi- 
ficationem, et vitam merentur virtutes. 

De muneribus viriulum — Hec tamen merita 
pro auctoritate principii simili gratie dantur.Unde 
etiam ipsa gratia dicuntur. Unde Aug. (288) : Cum 
coronat merita nostra, nihil aliud coronat quam 
munera 8ua. Unde vita eterna, que meritis reddi- 
tur, gratia vocatur, quia gratis datur, nec ideo 
gratis, quia meritis non datur, sed quia per gra- 
tiam dantur et ipsa merita quibus dantur. 

Aliorum sententia de virtute. Ratio eorum. — Alii 
tamen dieunt virtutes esse bonos usus naturalium 
potentiarum, interiores et exteriores, qui per cor- 
pus geruntur, opera virtutum, dicentes. Ad hoc 
autem ideo moventur, quia dicit Aug. (289) super 
Joannem : Quid est fides ? Credere quod non vides. 
Item (290) : charitatem voco motum animi. Ex hoc 
inquiunt: Si charitas et fides motus animi sunt, 
virtutes ergo motus animi sunt. Sic enim hec per 
causam dicta esse intelligendum est,quod charitas 
est motus animi, hoc est, virtus qua movetur ani- 
mus ad diligendum. Item fides est credere quod non 


vides, id est, gratia qua creditur,quod non videtur. C 


Aliud est autem quod creditur, aliud quo creditur, 
aliud ipsum credere. Denique si virtus esset motus 
mentis, jam non ex solo Deo esset, ut superius 
comprobatur. Verum etiam ex libero arbitrio, ox 
quo omnis motus men'is esse, ex verbis Aug. os- 
tenditur (291). Anime, inquit, si libero arbitrio ad 
faciendum vel non faciendum animi motu carent, 
si denique his abstinendi ab opere suo potestas 
nulla conceditur earum peccatum tenere non pos- 
sumus. Non est ergo virtus, motus mentis. Hoc 
enim $i esset,jam non ex virtute liberum arbitrium 
easet bonum quod verum est,sed ex bono, liberum 
arbitrium virtus essct, quod falsum est. 

Disr. XXVIII. De lzeresi. Pelagianorum. — Post- 
remo subjiciendum est de Pelagiana heresi, que 
gratie adversatur. Hec ergo omnium reocentissima 
& Pelagio monacho exorta est, que gratis inimica, 
sine gralia credit hominem posse facere omnia 
mandata divina,quam ad hoc dari hominibus dicit, 
ut qua facere per liberum arbitrium jubentur, fa- 


(287) Epist. 105. 

288) Ad Six. presbyterum epist. 105. 

2901 Tract. 40. 

290) Lib. r1 De doot. Christ., cap. 10. 
(291) In lib. De duabus animabus, cap. 12. 
(292) In lib. De lib. arbitrio m1 can. 1b. 
(203) Lib. Retr. lib. 1 c. 9, 


quas Ecclesia facit, vel pro infidelibus nt conver- 
tantur, vel pro fidelibus ut perseverent, tradens 
hoc non a Deo, sed a seipsis hab»re hominis. Par- 
vulos etiam sine originalis peccati vinculo asserit 
nasci. 

Iisputatio Pelagianorum contra August. — Pela- 
giani ergo ha:c dicentes, de verbis Aug. (292) con- 
tra ipsum, sic disputabant : Sinon potest homo ea 
facere que jubentur, non est ei imputandum ad 
mortem, uttu ipse Aug. dicis. Quis, inquit (293), 
peccat in co quod caveri non potest ? Peccatur au- 
lem, caveri igitur potest. 

Sed hoc de voluntate se dixisse Aug. ait, ac si 
diceret : Quis necessilate ad morlem peccat, non 
voluntate ? Voluntas enim est qua peccatur, et re- 
cte vivitur, sed nisi Dei gratia liberetur, ea recto 
vivi non potest (291). 

Item: Peccati, inquit, reum teneri quemquam, 
quia non fecit quod non potuit, summe insani 
est.Cur ergo parvuli, ot qui non habent gratiam, 
sine qua non possunt facere mandata, rei sunt? 


Sed illud dixerat Aug. specialiter contra Mani- 


ch&os (205), duas naturas in homine esse dicen- 
tes: Unam ex Deo bonam, alteram cx gente tene- 
brarum malam, adeo quod bonum velle non pos- 
set. Quod si esset, non videretur et imputandum, 
cur non faceret bonum. Denique videtur Aug. huic 
doctrine gratis in plerisque advocrsari. Dicit enim 
(296) : In potestate hominis est mutare voluntatem 
in melius. Item (207) : In potestate nostra est, ut 
vel inseri bonitate Dei vel excidi ejus severitate me- 
rcainur. Item : Nostrum est credere et velle: quod 
autem bonum operamur Dei est. Sed hac qualiter 
intelligamus, ipse aperit his verbis (298): Eadem 
regula utriusque est volendi et faciendi. Utrumque 
enim Dei est, quia ipse praeparat voluutatem. Et 
utrumque nostrum est,quia non fit nisi nobis volen- 
tibus.Omni igitur perfidia evacuata, id de gralia et 
libero arbitrio indubitanter teneamus, ut Hierony- 
mus docet (209) : Liberum scilicet sic esse arbi- 
trium, ut dicamus nos Dei auxilio semper cgere, 
tam illos errare, qui cum Manicheo dicunt homi- 
nem peecatum vitare non posse, quam illos, qui 
cum Joviniano hominem non posse peccare assc- 
runt. Uterque tollit libertatem arbitrii.Nos vero di- 


p cimus hominem semper peecarc et non peccare 


posse. Hiec est fides quam in catholica ilidicimus 
Ecclesia. 


Disr. XXIX. An homo ante peccatum. eguerit gra- 
tía operante. — Post hec sciendum est hominem 
ante peccatum etiam operante gratia egere, non ut 


(294) Aug. in lib. De duabus animabus, c. 12. 

(295) In 1 lib. Retr., c. 15. 

296) In lib.cont.Adimantum Manichei disc,c.26. 

297) Eodem lib. cap. 27. 

298) Aug., lib. Retract. 1, c. 23. 

299) In expositione fidei ad Damasum papam, 
eujus initiutn ; Credimus in Deum, 


1059 


MAGISTRI BANDINI. 


1060 


ea liberaretur a peccato,:61 ut prepararetur ad bo- .À exsultant filii pro crimine patris,quod non contra- 


num efficaciter volendum. Unde Aug. (300): Nec 
tunc sine gratia ullum meritum esse potuisset,quia 
et 8i peccatum in solo erat arbitrio coustitutum, 
non tamen justitie habenda vel retinende,sufficie- 
batliberum arbitrium, nisi divinum praberetur 
auxilium. 

An homo ante lapsum habuerit virtutes. — Item 
sciendum est quod charitatem et virtutes habuit 
homo ante peccatum,ut hisauctoritatibus probatur. 
Ait enim Aug, (301) : Adam, perdita charitate, ma- 
lus inventus est. Item : Adam ante peccatum spi- 
rituali mente praeditus fuit. Item: Adam quando 
solus erat, non est prevaricatus, quia mens ejus 
adherebut Deo (302). Item : Homo ante peccatum 
beatissimus auram carpebat athoream (303). Vir- 
tutes 3,itur habuit quas per peccatum perdidit,pro- 
pter quod de paradiso ejectus est dicente Domino: 
Videte ne forte sumat de ligno vite,et vivat in zter- 
num (Genes. ni), quod non ita dicitur, ut viveret 
in eternum si comedisset, sed modo irati locutus 
est Dominus de superbo, oct est sensus: Cavele 
vos angeli, ne comedat de ligno vitz», quo est in- 
dignus, de quo si perstitisset, et comederet et vi- 
veret in eternum. 

Dc flammeo gladio ante paradisum. — Ne vero 
possit ad illud accedere, posuit Deus ante paradi- 
sum Cherubim,et flammeum gladium atque versa- 
tilem. Quod ita ad litteram potest accipi, quia per 
ministerium angelorum ignca custodia ibi posita 
est. Spiritualiter vero intelligi datur, quod nisi per 
charitatem, que est plenitudo scientie,temporales 
ponas (sic) que etiam versatiles sunt, quia, cum 
lempore veriuntur, ad vitam non reditur. 

Disr. XXX. Quod omnes eos fecerit peccatum 
Adz. — Denique peccante Adam, peccatum simi- 
liter et pena per eum transit in posteros. Unde 
Apostolus: Sicut per unum hominem peccatum in 
hunc mundum intravit, ita et in homines omnes mors 
pertransiit (Rom. v). Quod Pelagiani male de pec- 
cato imitationis dictum esse putaverunt. Nec enim 
Adam, sed diabolum ejus principem diceret Apo- 
8tolus,si de eo intellexisset de quo in Sapientia di- 
citur : Invidia diaboli mors intravit in mundum(Sap. 
11). Imitantur enim eum qui ex parte ipsius sunt. 
Non ergo de illo, sed de peccato propagationis, vel 


C 


xerunt. Porro et culpam esse et penam,his aucto- 
ritatibus probatur. Ait Greg. (304) : Omnes ex car- 
nis delectatione concepti, culpam originalem no- 
biscum contraximus. Augustinus quoque ait (305;: 
Peccatum primi hominis non solum ipsum, sed 
omne genus necavit humanum, quia ex eo damna- 
tionem simul et culpam suscepimus. Idem : Nemo 
nascitur, nisi trahens penam et meritum pana, 
quod est peccatum (305"). 

Originale peccatum. dieitur fomes peccati, id est, 
concupiscentia. — Hoc autem non est motus vel ac- 
tus anima, vel corporis, sed fomes peccati, qui di- 
citur concnpiscentia, et lex carnis, et membrorum, 
et languor nature, tyrannus quoque qui est in no- 
stris membris. Unde Aug. (306) : Estin nobis con- 
cupiscentia, qui» non est permittenda regnare.Sic- 
ut et ejus desideria, que sunt actuales concupi- 
scenlie, qna veniunt ex languore nature. Languor 
aulem iste cst tyrannus, qui movet mala deside- 
ria. 

Quid per concupiscenliam inlelligatur. Quomodo 
peccatum. originale a. patribus transeat in. filios. 
Quod propter corruptionem carnis dicitur esse pec- 
catum in carne. — Hiec autem concupiscentia non 
est ipse actus concupiscendi, sed vitium cura quo 
nascimur. Unde Augustinus (307): Que est con- 
cupiscentia in qua nati sumus? Vitium utique est, 
quod parvulum habilem concupiscere, adultum 
etiam concupiscentem facit.Non igitur tantum irni- 
tando Adam,transgredimur,sed etiam nascimur ex 
eo peccatores. Unde Aug. (308): Adam preter imi- 
tationis exemplum, occulta sue carnalis concupi- 
scentie tabe, in se omnes tabefecit de sua stirpe 
venturos. Inde Apostolus ait: In quo omnes pecca- 
verunt (Rom. v), hoc est, in quo homine,in quo vcl- 
ut in materia omnes fuerunt, vel in quo, id est, in 
quo peccato. Unde Apostolus consequenter, per 
inobedientiam unius hominis multos dicit pecca- 
lores constitutos. Quod sic est accipiendum : quia 
ex actuali inobedientía Ade, originale peccatum, 
hoc est, carnalis concupiscentia provenit, ut et in 
illo esset, et in omnes pertransiret, per traducem 
utique, que carnis est, non anime, in qua ipsum 
peccatum habitat per causam corruptionis,non per 
culpam. Unde Ambrosius (209): Quomodo habitat 


originis dicit Apostolus quod per Adam transiit in ] Peccatum in carne,cum non sit substantia,sed pri- 


omnes concupiscibiliter generatos. 

Quid peccatum originale. — De quo multi varie 
senserunt.Quibusdam putantibus illud,nec culpam 
esse, nec penam, sed reatum, vel debitum,vel ob- 
noxietatem, quo jure poene addicimur,pro peccato 
primi hominis, velut seculi lege: nonnunquam 

300) In Ench. c. 10. 

301) In quadam homilia super Genes. 

302) Ambr. ad Sabinum. 
x» Ambr. super Psalm. 
304) Habentur hzc verba in glossa super Exod. 
xii : Primogenitum, etc. 
(305) De natura et gratia, 


vatio boni ? Ecce primi hominis corpus, per pec- 
catum corruptum est, ipsaque corruptio in corpore 
manet, cujus consortio anima maculatur peccato. 
Per id ergo quod facti causamanet in carne dicitur 
habitare peccatum in ea. Item, non habitat pecca- 
tum in anima, sed in carne. Quia peccati causa ex 


(305*) August. super Psal. L: Ecce ín iniquitati- 


us. 
306) De verbis Apostoli, sermone 12. 
307) Lib. vi contra Jul. c. 7. 
308) In lib. 1 De baptismate parvulorum. 
309) In caput vit ad Rom. 





1061 


SENTENTIARUM LIB. Il. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XXXIII. 


1062 


carne est, el non ex anima, quia caro est ex ori- À mam fecif peccatricem, sed peccatrix animacarnem 


gine carnis peccati. Per traducem enim omnis caro 
fit peccati causa, non anima (310). 


Sed objicitur, si tantum caro ex traduce est non 
anima, qua dudum postea infunditur, non videtur 
peccatum in carne trahi, eo quod non sit peccatum, 
id quod contractum est, presertim cum peccatum 
non possit esse in re irrationali, quod caro est, antc 
sociatam animam. Sed sciendum quod peccatum in 
carne, est ante animam sociatam per causam, non 
per effectum. Nec sequitur : Si non est peccatum, 
quod in carne tractum est, ergo non est peccatum 
in carne tractum, quia nec quod in utero conce- 
ptum est, homo est, et tamen in utero homo con- 
ceptus est. Nec quod in agro satum est, seges est, 
et tamen in agro seges est. 


Án causa originalis peecati sit poena an culpa. — 
Per causam igitur tantum ibi peccatum est, que 
non est culpa sed pana, pollutio, scilicet et fedi- 
tas, ex ardore coitus contracta. Cujus contagio 
anima mox infusa fit rea velut liquor ex vasis vitio 
illico acescit vel mucescit. 


Quomodo peccatum transeat per traducem. Per hzc 
autem jam liqnido apparet, quomodo peccatum per 
traducem transeat. Nec enim ideo, quod caro ex 
Adam trahitur, peccatores nascimur, sed quia vi- 
tiose perlibidinem trahitur Dum sibi invicem vir 
mulierque miscentur, non sine libidine potest esse 
eorum concubitus. Ob hoc fiiiorum ex eis nascen- 
tium non potest sine peccato esse conceptus. Ubi 
peccatum transmittit in parvulos, non propagatio, 
sed libido, non nature fecunditas, sed libidinis fc- 
ditas. Ex quibus evidenter innuitur, quare Domini 
caro peccatrix non fuit, quia alia lege quam ro- 
stra ex Adam descendit. Non enim corruptione li- 
bidinis, sed virtute Spiritus sancti de virgine con- 
cepta est. 


Disr. XXXII. Quomodo peccatum originale dica- 
tur voluntarium. — Voluntarium denique est hoc 
peccatum, quia ex voluntate primi hominis pro- 
cessit. Unde Aug. (310) : Illud quod in parvulis di- 
citur originale peccatum, non absurde vocatur 
voluntarium, quia ex primi hominis mala vo- 
luntate contractum, factum est hereditarium. Est 
autem necessarium, quia vilari non potest. Unde 
Propheta : De necessitatibus meis erue me, Domine 
(Psal.xx1vJ. 


Qualis anima munda corpori jungatur. — Sed cum 
hoc sit, qua justitia, anima a Deo munda creata, 
illo tenetur? Ideo, inquam, quia ejus vitio corpus 
corruptum, non quia carni condelectetur,dum in- 
funditur, ut quidam volunt jam enim non origi- 
nale esset, sed actuale. Unde Aug. (311): Von fuit 
corruptio corporis, que aggravat animam, causa 
primi peccati, red pena, nec caro corruptibilis ani- 

fao Idem Ambr. paulo inferius. 


310/ In lib. 1 Retract. c. 19. 
(311) Lib. De civit, Dei. xiv, cap, 3. 


C 


D 


corruptibilem fecit. 

Utrum anima unte baptismum talis sit qualia creata 
exstitit? — Qua animacum absque vitio a Deo cree- 
tur, nunquam tamen ante baptismum talisest om- 
nino. Protinus enim infusa maculatur, velut pollu- 
tas habeus manus,nunquam tale habuisti pomum, 
quale tibi mundis manibus dedi. 

Cur innocentem animam  nocenli corpori socict 
Deus. Án anima ex creatione sint equales. in donis 
naturalibus. — Non tamen est causandus Deus,cur 
innocentein. animam corpori societ, sciens eam 
exinde maculandam damnandamque, si non rege- 
neretur : hoc enim occulte suce justitice est. 

Alias preterea aniinas, aliis excellentiores in na- 
turalibus donis creati, non improbabiliter dicitur, 
cum in angelis ita fuisse eonetet, quod tamen no- 
que pene neque vile meritum est ; quia ingcnii 
acumen vel tarditas, premium vel penam infuturo 
non collocat. 

Quomodo remitlatur originale peccatum in. ba- 
ptismo, el tamen post mancat concupiscentia. — Hoc 
aulem peccatum in baplismo solvitur quantum ad 
reatum. Unde Aug. (312) : Gratia per baptismumid 
agit, ut corpus peccati destruatur, nc concupiscen- 
tia in carne respersa, obsit mortuo, qua inerat 
nato. Nec tamen penitus in baptismo absumitur : 
remanet enini post actum in membris, Unde Augu- 
stinus (313) : Dimittilur concupisccutia carnis in 
baptismo, non ut non sit, sed ut nonimpuetur ad 
peccatum. Quomodo igituralia peccata pereuntactu, 
et remanent reatu, ut homicidium et hujusmodi, 
ita econverso fleri potesl ut concupiscentla preter- 
eat reatu, et remaneat actu. Manet enim in vetu- 
state carnis, non ut regnet, sed tanquam superata 
jacest, que quotidie minuitur in proficientibus et 


consensu reviviscat. Manet etiam, quia operatur 
desideria, contra que dimicant fideles. Que igitur 
ante baptismum erat powna et culpa, post tantum 
pona est. 

Quomodo a parentibus mundis proles contrahat 
originale peccatum. — lec autem concupiscentia, 
licet regeneratis non imputetur, quecunque tamen 
proles nascitur, obligatur originali peccato, a pa- 
rentibuslicet mundis tracto. Nec mirum : quomodo 
enim preputium per cireumcisionem aufertur, ma- 
net tamen in eo quem genuerunt circumcisi? Quo- 
modo etiam palea, qu: tanta diligentia separatur, 
in fructu manet, qui de purgato nascitur tritico : 
ita peccatum quod in parentibus per baptismum 
mundatur, in filiis manet quos genuerunt. 

Disr. XXXIII. Quod non aliorum parentum, sed Ade 
peccatum filiis impulatur. — Postremo sciendum est 
quod tantum Adz, non aliorum parentum filiis 
imputatur peccatum, quod exinde probatur, quia 


(312) De baptismo parvulorum lib. r, cap. 39. 
(313) De nuptiis et concupisc. lib. 1, oap. 25-27, 


1063 


MAGISTRI BANDINI. 


4064 


quibus regenerationis gialia non confertur, sed A Postremo querendum videtur an peccatum trans- 


mox nali moriuntur, mitissima pona debetur. Ait 
enim Aug. (314) : Mitissima pona eorum erit, qui 
preter originale peccatum nullum aliud superaddi- 
derunt. Quod si ita est, nonigitur peccatisomnium 
parentum obligatur. Si enim pro illis, et pro suo 
originali peccato punirentur, non jam minor sed 
forte major quam eorumdem parentum pcena esset. 
Cui sensui concordat propheta dicens: Filius non 
portabit iniqu:tatem patris, sed anima quao  peccave- 
rit ipsa morietur (Ezech. xvni). 

His autem contrarium videtur quod in lege Do- 
minus ait : Ego sum Dcuc furtis xeloles visitans ini- 
quitates patrum in filios, usque in tertium et quartam 
generationem (Exod. xx). Sane hac non esse con- 
traria intelligit, quid quod ibidem subditur, diligen- 
ter attendit, hoc, scilicet, his qui oderint moe. Per 
quod, ut Hieron, ait (315), evidenter ostenditur, non 
ideo puniri filios, quia peccarunt patres, sed quia 
eis similes quodammodo hereditario malo Deum 
oderunt. De filiis iniquos patres imitantibus loqui- 
tur lex, quos ideo specialiter nominavit, quia ma- 
xime filii patres solent imitari, quos precipuedili- 
gunt (316). 

solam eliam terliam quartamque generationem 
dixit : Eo quod solent palres interdum vivere doncc 
filios tertios vel quartos generent, qui patrum vi- 
dentes iniquitatem, impietalis eorum heredes ini- 
tando efficiuntur. . 

Quod etiam mystice intelligendum esse ostendi- 
tur,ex eo quod parabola dicitur in Ezechiele, quod 


est quod inter vos parubolam verilis in proverbium? C 


(Exech. xviii). Pater itaque est ut. quidam dicunt, 
primus punctus cogitationis ; fllius vero, conce- 
ptio peccati ; consensus scilicet et delectatio mulie- 
ris. Nepos est completio operis vel complendi decre- 
tum consensus, scilicet viri, vel patratio peccati ; 
pronepos autem est perseveratio in eo quod fecisti. 
Omnes autem primos et secundos stimulos cogitatio- 
num, quos Greci *poza0siz, propatbeias vocant, 
sine quibus nemo esse potest, non eternaliter puniet 
Deus. Sed si cogitata quis facere decreverit, vel 
qua fecit corrigere noluerit, que mortalia peccata 
et tertia et quarta generatio. 

Nec movet quod dicitur : [n iniquitatibus conce- 
ptus sum, et in peccatis concepit me mater mea (Psal. 
L); quasi in p:uribus : Utenim Aug. ait (317) : Plu- 
rale ibi pro singulari ponitur, more Scripturz. Ut 
ibi: Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri 
(Matth. 11, 2), de solo Herode agens, sicut et e con- 
verso, singulare ponitur pro plurali. Ut ubi : Ora 
ergo Deum ut auferat a nobis serpentem (Num. 
xxi, cum non unum, sed plures populus patere- 


tur. 
An actuale peccatum. Ad sit. gravius caeteris. — 


(914) In Ench. cap. 93. 

215) Hier. super Exod. 
, (816) Super Ezech. cap. 48. 
(317) In Ench, cap, 44. 


gressionis Ade ceteris omnibus gravius fuerit ; 
quod ex eo videtur, quia totam humanam naturam 
mutavit, et vitiavit, quod nullum aliud fecit; e 
plus omnis alio peccato nocuit. Multjplici enim mi- 
serie, tandemque utrique morti subdibit, quod 
nullo alio factum est. Ad quod dicimus, quod 
non est putandum illud peccatum majus fuisse 
peccato in Spiritum sanctum. Nec enim majus, 
quia totam naturam nostram corrupit, eed quia 
ab homine commissum est, quando in eo tota hu- 
mana natura erat. Nec etiam quia plus nocuit, ma- 
jusest putandum, quia minora malaplus quandoque 
noceat, sicut econverso minora bona plus prosunt. 
Vel apost. dum coarctaretur, e duobus minus ele- 
git bonum, pluribus tamen profuturum. Sicutetiam 
baptismi sacramentum prodestpluribus quam alta- 
ris, non tumen est mojus. 

Disr. AXXIV. De peccato actuali secundum ejus 
causalitatem. — Post predicta vero de actuali pec- 
cato, agamus considerantes, que fuit origo peccati, 
et in qua re sit peccatum, et quid sit, peccatum, et 
quot modis contrahatur. Sciendum quod, quia ante 
peccatum nulla res fuit nisi bona, bona itaque res, 
scilicet hominis vel angoli natura, existit origo pec- 
cati. Unde Aug. (318) ; Malam voluntatem unde di- 
cis orlam, nisi ex bono? Si enim ex angelo vel ho- 
mine, quid hac duo erant, priusquam in eis mala 
voluntas oriretur, nisi bonum opus Dgpi, etlaudanda 
natura ? Ergo ex bono oritur malum, nec fuit unde 
posset oriri nisi ex bono. 

Mala voluntas fuit. secunduria causa malorum. In 
qua re sit. malum. — Ceterum ex mala voluutate 
tanquam ex arbore mala, fiunt omnis mala, que 
&d nos pertinent, tanquam fructus mali. 

Similiter non in alia re,nisiin bona est malum, 
quod ex Áug. probatur (319). Malum nihil aliud est, 
quam corruptio vel privatio boni, que in bonodun- 
taxat est, hoc est,in natura : quandiu itaque natura 
corrumpitur, inest ei bonum quo privetur, ao. per 
hoc si non esset bonum, in qua malum esset, pror- 
sus nec malum esse possit. In quo dialecticorum 
regula fallit qua dicunt, nulli rei simul inesse duo 
contraria. Cum enim bona et mala nullus ambigat 
esse contraria, non solum simul esse possunt, sed 
mala omnino sine bonis, et nisi in bonis esse noa 


Possunt. Unde res mira conficitur, ut quia omnis 


natura, inquantum natura est, bonum est, nibil 
aliud dici videtur, cum vitiosa natura mala esse di- 
citur, nisi malum esse quod bonum est. Inde etiam 
cum dicitur bomo malus, quid dicitur nisi bonum 
malum ? Sed bonum quia homo, malum quia ipi- 
quus. Sane hoc dicendo non incidimus in illud pro- 
pheticum : Va, qui bonum malum dicunt (1sa. vni), 
vel malum bonum. lllud enim intelligendum eat de 


(318) Contra Julianum hereticum lib. 1. cap. 3. 
quod sensum, sed ir lib. De nuptiis et concup. 


cap. 28. 
($19) In ench. cep, 11 et 12, 





4008 


SENTENTIARUM LIB. 1l. — DE MUNDI CREATIONE, ETC. DIST. XXXVII. 


1006 


rebus bonitetig et malitis, quibus homines boni vel A — Disr. XXXVIL Quod Deus non. est. auctor. peccato- 


rali suni. Velut si quia dicat, adultorium bonum 
v6l neturam inquantum natura est, malum esse. 

Dier. XXXV. Quid si peocatum. — Peccatum au- 
tom est,ut Aug. ait (320), omne dictum vel factum 
vel eoncupitum, quod fit contra legem Dei. Idem 
(321) : Peccatum est voluntas retinendi vel conse- 
quendi, quod justitia vetat : Ambrosius quoque ait 
(322-323) : Quid est peccatum nísi prevaricatio legis 
divinos, et. collestium inobedientia preceptorum ? 
Ex quibus manifestum est actum malum interiorem 
- et exteriorem, scilicet malam cogitationem,locutio- 
nem el operationem esse pecoatum.Precipue tamen 
in voluntate pecoatum eonsistit,ex qua tanquam ex 
arbore mala, opera mala procedunt quasi fructus 
mali. 


dum est, quedam sic esse peccata, ut sint etiam 
pone peecatorum.Unde Aug. (324) : Inter primum 
peecatum apostasise, et. ultimam pcenam Gehenne 
sunt media, que et peccata sunt et poena rj eccati. 
Greg. quoque ait (325): Peccatum quod per pa- 
nitentiam citius non deletur,aut peccatum et causa 
peccati est, eut peccatum et poena peccali,aut pec- 


catum simul et causa et posna peccati. Peccatum - 


eutem dicitur causa peceati respectu soquentis ; 
pona vero respectu precelentis peecati.Cum enim 
peecatum per penitentiam non diluitur, mox suo 
pondere ad aliud trahit,quod non solum peccatum, 
ged et pana peecati est,quia justo judicio Deus cor 
peocantis obnubilat, ut preecedentis peecati merito, 


etiam in alia cadat. Unde Joannes : Qui in sordibus C 


est, sordeseat adhuc (Apoc. xvir). Per hoe sane vide- 
tur,aliquod peccatum, illud scilicet quod est pcena 
peecati, justum esse.Quia, ut Aug.ait (320), omnis 
pena peccati,justa est.Sed notandum quod pecca- 
tum dicitur pena et corruptio vel privatio boni, 
non per essentiam, sed per efficientiam. Vel velut 
divitie dicuntur esse gaudium, non quia sint, sed 
quia faciunt: gaudium. Sic et in Epistola Petri : 
Passio injusta dicitur esse gratia,non quia sit, sed 
quia gratum faciat apud Deum (I Petr. 1): eam 
dico patienter toleratam. Sic et peecatum, statim 
ut ab aliquo fit, a Dee separat, et naturalia bona 
obtenebrat. Qus separatio, vel obtenebratio, est 
corruptio et pcena peecati essentialiter, et heo & 


Disr. XXXVI. De. varielate peccatorum. — Scien- B 


rum. — Eorum autem omnium Deus auctor non 
est, quia Deo auetore non fit homo deterior.Malum 
sane, et culpa dicitur, quam nequaquam facit, et 
pona quam utique facit. Unde propheta : Non est 
malum in civitate quod Deus non faciat ( 4mos. 1n). 
De hoc tamen August. dicit (328), quod Deus au- 
ctor mali non sit : sed quod hoc dixit, causaliter 
dixit, inquit enim, hoc idem ita dixi sicut dictum 
est : Deus mortem non fecit (Sap. 1), quia non facit 
illud pro quo mors infligitur, hoc est peccatum. 

Quod omnia inquantum sunt, bona sunt. — Sunt 
tamen qui existimant omnem voluntatem,et, actum, 
a Deo esse, eoquod putantea,inquantum sunt,bona 
esae. Ait enim Aug. (329) : Omne quod eet, inquan- 
tum est bonum est.Et alibi:Ille summe est, qui om- 
nino incommutabilis est.Cetera vero qua sunéf, niel 
&b illo esse non possunt: qua intantum bona 
sunt, inquantum acceperunt ut sint. Responsio s6- 
cundum Aug.: Illa universitas generi rerum attri- 
buenda est. Non enim colligit nisi substantias, et 
naturas, uf ex ejusdem verbis liquet. Ait enim : Si 
casu aliqua fiunt in mundo, non providentia uni- 
versus mundus regitur. Quod si est, ergo aliqua 
substantia, vel natura est qua& ad opus providen- 
tie non pertinet. Ecce nomen universi mundi, 
naturas vel substantias exponit. Naturas autem in- 
telligit ea, que naturaliter ipse substantie habent, 
velut intellectum, memoriam, etc. 

Porro facile probatur quod malus actus inquan- 
tum est, & Deo non est, quia inquantum est,corru- 
ptio boni est. Quidquid autem bonum corrumpit, 
a Dco non est,quia, ut dictum est, nihil fit auctore 
Deo,quo sit homo deterior : Aliter : Omne quod 
facit Deus, natura est; actus autem malus, non 
est natura,sed actus accidens, defectu boni naturam 
vitians.Item:Opera diaboli que dicuntur vitia,actus ' 
sunt, non res. Item : Actus malus peccatum est : 
omne autem peccatum iniquitas est, qui actus & 
Deo non est : iniquitas enim per ipsum facta non 
est, sel est perversio, quam fecit homo. Item : 
Actus malus velut invidie, nec fuit, nec est, nec 
esse potest bonus a Deo, igitur non est. Iniquitas 
enim per ipsum facta non est. Hem : Si actus 
malus a Deo non est,qui peccatum est, falsum est, 
quod sine ipso factus sit. Dum enim committitur, 


Deo est, peccatum vero non. Quod Aug. ita dicit Deus dat ei esse, ergo non sine Deo fit (330). 


(327) : Prescit Deus, sed non predestinat ea que 
non est facturus, hoc est omnia mala,quie etsi sint 
aliqua poccata simul et poene secundum illud:Tra- 
didit illos Deus ín passiones ignominiz, etc. (Rom.1.) 
Non tamen peecatum Dx«i est, sed judicium, id est 
pena. 

(320) Contra Faustum Manicheum lib. xxi. 

(321) De duabus animabus, cap. 27. 


(322-323) In lib. De paradiso. u 
(324) Buper illum locum psal. rvn: Supercecidit 


ignis. 
"0 C396) Super Ezeeb. ho. 21, eirca illud sed et si 
convereus. 


PaTRoL, CXCII, 


Quomodo intelligatur peccatum esse nihil. — Cum 
vero supra diximus peccatum esse ipsum actum, 
vel voluntatem,que aliquid aunt : videmur forte ab 
eo dissentire,quod dieitur, peccatum est nihil. Sed 
nihil dieitur esse ipsum peccatum, non quia non 
sit aliquid ; sed propter defectum, ad quem ducit 

(326) Lib. 1 Retract., cap. 9. 

(327) Lib. 1 Depredestinationesanctorum,cap.10. 

(328) In lib. rxxxir Questionum, q. 21, quod in 
lib. Retraet., exponit lib. r, cap. 20. 

(329) In Ench. cap.14. | 

(330) Lib. zxxxrr, quest. 3. In enar. psal, vxyim; 
super illum versum, Non est eubstantia: i 


04 


1061 


MAGISTRI BANDINI. 


1068 


Et quia à vero esse, quod Deus est, abducit. Hoc À dum esl, — Cum vero opéra ipsa per se peccata 


enim sensu,ipsi homines, quos indubium est ali- 
quid esse, aliquando nihil esse dicuntur. Dicit 
enim Aug. (331) : Peccatum nihil est, quia nihil 
fiunt homines dum peccant.Sic et idolum quoque, 
cum sit aurum, nihil dicitur esse in mundo. 

Disr. XXXVIIT. De voluntate et fine ex quo ipsa 
judicatur. — Sciendum est autem quod ex suo flne 
pensatur voluntas. Utrum recta sit, an prava ? De- 
nique rectus finis est charitas,sicut Propheta dicit: 
Omnis consummationis, vidi finem, latum mandatum 
tuum nimis (Psal. cxvir). Pravus vero finie contra- 
rius est huic : unde Aug. (332): Tunc recte (it quod 
mandat Deus,vel quod consulit,cum ad dilectionem 
Dei et proximi refertur.Quod vero ita fit, ut ad cha- 
ritatem non referatur,nondum fitquomodo fleri opor- 
tet et tunc recte non fit.Sunt et alia plura, fines vo- 
luntatis,que omnia ad unum supremum referuntur 
finem.Ut in hoc exemplo: Volo parare cibum ut pau- 
perem reficiam,hoc fine,ut Deo placeam, et ut vi- 
tam eternam habeam,que finis est omnium bono- 
rum finium.Finis autem,ut Aug.ait (333), est delec- 
tatio, ad qnam cura et cogitatione nititur quis 
pervenire. Intentio autem interdum pro voluntate, 
interdum pro ejus fine accipitur,quod diligens lec- 
tor ubicunque occurrerit,studiose discernat. 

Disr. XXXIX. — Quomodo voluntas intelligatur esse 
mala. — Notandum autem diligenter est,quod cum 
voluntas dicitur esse mala vel peccatum,non intel- 
Jigitur de 1lia naturali potentia qua volumus,sed de 
ejus actu, qui est velle. Malus scilicet usus volup- 


sunt, ut furta, stupra, blasphemies. Quis dicat cau- 
sis bonis facienda esse, vel peccata non esse, quasi 
furtum fiat diviti, ut ex eo detur pauperi : vel fal- 
gum testimonium feratur, ut innocens liberetur? 
Quod enim faciamus,non possit recte fieri, si semel 
concesserimus in malis actibus, non quid fiat, sed 
quare flat esge querendum,ut quecunque pro bonis 
fiant causis, nec ipsa mala esse judicentur (336) ? 

Disr. XLI. His ergo exceptis que per se mala 
sunt, alia generaliter ex fine judicantur. De qui- 
bus dicit Ambrosius (337) : Affectus tuus finem 
operi imponit tuo. Et Augustinus (338) : Nemo 
computet opera sua bona ante fidem, quia ubi fi- 
des non est, bonum opus non est. Bonum enim 
opus intentio facit, intentionem vero fides dirigit. 
Non valde attendas quid homo faoiat, sed quid cum 
facit intendat. 

Sane videtur Augustinus sibi contrarius, qui 
alibi dicit (339) : Bonum aliquando non bene fieri 
ait, nemo invitus bene facit, etiamsi bonum est 
quod facit. Ad quod distingue multiplicem hujus 
nominis, bonum, aecceptionem. 

Bonum est multipliciter dictum. — Dicitur enim 
bonum conditione, ut quacunque facit Deus ; et 
licito, quecunque mandat vel consulit : et signo, 
ut Veteris Testamenti sacramenta, et utili, quod 
cuilibet quocunque modn prodest ; et fine, ut quod 
pro vita eterna sit habenda, quod proprie et vere 
dicitur bonum. Hoc ergo vocabulo sic distincto, 
agit nonnunquam quis aliquid, quod reete negatur 


tatis,qui de malis nunquam potest esse nisi malus: C bonum, uno predictorum generum, recteque affir- 


quod non contingit de actibusaliarum potentiarum. 
Mali sunt, si contra charitatem sint. Velut memo- 
rare vel intelligere malum, non ut caveas, sed ut 
facias.Ipsa vero naturalis potentia, que et in par- 
vulis est, semper bona est, ut de imagine in qua 
creati sumus, Aug. ait (334) quod etiam inter vilia 
natura bona est. . 

Disr. XL. De operibus quando sint bona vel mala. 
— Opera enim secundum finem pensanda dicimus, 
uirum sint bona vel mala, exceptis quibusdam, 
qua sic per se mala sunt, ut ex causa nulla pos- 
sint esse bon& Quod Aug. ita dicit (335): Ea que 
sunt, non per seipsa peccata, nunc sunt bona,nunc 
mala,cum causas scilicet habuerint bonas, vel ma- 
las. Sicut victum prebere pauperi, bonum est, si 
fit causa misericordie, et cum recta fide. Et con- 
cubitus conjugalis;si ea fide fiat, ut gignantur re- 
generandi.Hec rursus mala sunt, si jactantie cau- 
8a pascitur pauper, et si ex lascivia cum uxore con- 
cumbitur. 

Non tantum quare; sed etiam quid fiat attenden- 


331) Super Joan. cap. 1. . 

332) In Ench. cap. 21. 

333) Super illum locum, Serutans corda. 
334) Lib. contra mendacium, cape 7. 

(335 Lilx: xv De Trinit., cap. 7. 

(336) Aug. habet in lib. contra mendagiume 


* 


matur alio. Ut si quis offerat sacrificium causa 
quaestus, quod agit bonum est licito. Non est au- 
tem bonum (ine, lege scilicet generum est bonum, 
non privilegio singulorum. 

Quod autem frequenter dicitur : Omne peccatum 
voluntarium est,et quod non nisi voluntate pecca-. 
tur. De mortali et actuali dicitur.Quod ideo verum 
est, quia nullum tale peccatum absque voluntate 
fit, vel peccati ipsius, vel saltem ejus, quod est 
peecatum (340). 

Disr. XLII. An. voluntas et ejus opus idem sit. — 
Est autem voluntas, ut. Aug. ait in 1 libro Retrac- 
tationum, prima causa peccandi, quae voluntas 
cum opere suo idem peccatum est,quia unus con- 
temptus in utroque est. Minor quidem, cum in vo- 
luntate solum peccatur; major vero cum voluntati 
eliam opus additur. Ipsa tamen diversa sunt. Sic- 
ut unum mandatum est, diligere Deum, et proxi- 
mum ; ipsa vero diversa sunt. Sicut etiam unum 
sacramentum sunt sanguis et caro, ipsa tamen di- 
versa sunt. Et unum verbum sunt amo, et amas, 


(337) Lib. Offic. rt, cap. 30. 

(338) Super p sal. xxxi. 

(339) De S intu et lit. lib. xiv, et lib. Sententiar. 
pros. ca 2, denique lib. 1 Confess., c. 12. 

(340) ib. 1 De lib. arb., cap. 12; similiter lib. 
Retraoct. 1, cap. 9, 


4069 


SENTENTIARUM LIB. II. — DE MUNDI. CREATIONE, ETC. DIST. XLIV. 


1010 


licet due persone aint. Peccatum autem admissum, A autem dicitur: Est peccatum in Patrem, et Filium 


si actuale est, transit actu, et remanet reatu, hoc 
est poene obligatione. Originale vero dimissum 
transit reatu, et remanet actu (341). 

Differentia inter. peccatum et. delictum. De septem 
peccatis mortalibus. — Dicitur autem peccatum pro- 
prie, ut Augustinus ait, perpetratio mali. Delictum 
vero deseftio beni, quasi derelictio: indifferenter 
tamen pro se invicem ponuntur. 

Nota etiam septem vitia principalia esse, ut Gre- 
gorius ait (342), scilicet inanem gloriam, iram, in- 
vidiam, tristitiam, avaritiam, gastrimargiam, luxu- 
riam. Que, ut ait Chrysost., significata sunt in se- 
ptem populis, terram promissionis tenentibus, que 
capitalia vel principalia dicuntur: eo quod ex ip- 
sis omnia mala proveniunt, non utique in omnibus 
:sed in singulis (342*). Ex superbia tamen omnia 
mala dicuntur oriri, unde: Inifium omnis peccati, 
superbia (Eccle. x), que est amor proprie excel- 
lentis. Similiter et ex cupiditate. Unde Apostolus: 
Radix omnium malorum est cupiditas (I Tim. v1). 
Qus sibi adversa videntur, nisi intelligas, quod 
predicta universitas non colligit singula peccata 
in omnibus, sed singula peccata vel diversa in sin- 
gulis Sunt enim nonnulli qui ex cupiditate fiunt 
'superbi, et aliqui ex superbia cupidi, per quod pa- 
tet quod aliquando superbia ex cupiditate, aliquan- 
do cupiditas ex superbia nascitur. 

Disr. XLilI. De peccato in Spiritum sanctum. Qaid 
- obstinatio. Quid desperatio. Quid sit peccatum hoc non 
remitti. — Est preterea quoddam peccatum ceteris 


damnabilius, scilicet peccare in Spiritum sanctum; C 


quod, ut veritas dicit, neque hic remittetur, neque 
3n futuro. Hoc autem peccatum committit aliquis, 
cum post agnitionem Dei per gratiam Christi op- 
pugnat fraternitatem, invidie facibus agitatus, si 
tamen in hac scelerata perversitate finierit hanc 
vitam. Cor enim impoenitens, quandiu quisque hic 
vivit, judicari non potest. Hoc autem peccatum, ut 
quidam dicunt, obstinatio est, vel desperatio. 
Est autem obstinatio, pertinucia mentis indurate 
in malitia, per quam fit homo impconitens. De- 
speratio est, qua quis penitus diffidit de Dei bo- 
nitate, putans suam malitiam divinam bonitatem 
excedere. Sicut Cain. Quod peccatum dicitur non 
remitti, non quia non sit ignoscendum peccanti, 


et Spiritum sanctum, non sic accipitur, quasi trium 
personarum offensa dividatur. Sed ibi tria genera 
peccatorum ostenduntur, non tamen omnium di- 
stinguuntur, sed duo remissibilium, et unum irre- 
missibilium est. Peccare enim in Patrem cui attri- 
buitur potentia, est peccare per infirmitatem. Pec- 
care autem in Filium, cui attribuitur sapientia, 
est peccare per ignorantiam, et hec duo remissi- 
bilia sunt. Tertium autem quod irremissibile est, 
expositum est. 

De venialibus peccatis. Quid deleat venialia pec- 
cata. — Sunt autem et venialia peccata, scilicet le- 
via, que lantum penam temporalem merentur. 
Hec autem per ignorantiam' vel oblivionem, vel 
subreptionem, vel necessitatem, vel fragilitatem 
carnis, vel inviti, vcl volentes quotidie committi- 
mus. De his dicitur: Jnstus septies cadet (Prov. 
xxiv), hoc est frequenter peccabit. De levibus 
enim peccatis hoc ait Salomon, sine quibus hec 
vita non ducitur. Que propter nimiam charitatem 
statim commissa dimittuntur. Unde ibidem subdi- 
tur, et resurget, In minus autem perfectis, levi poe- 
nitentia opus est. Sufficit enim Dominica oratio, 
et mutua confessio; alioquin post mortem gra- 
vantur, sed dimittuntur si bonis actibus in vita pro- 
meruit homo ut sibi dimittantur. 

Disr. XLIV. Quod potentia peccandi sit a Deo. 
— Denique sciendum est quod sicut memoria et 
intelligentia mali a Deo est, ita quoque potentia 
mali. Unde Aug. (343): Nocendi voluntas potest 
esse ab hominis animo, potestas autem non nisi 
& Deo. Ideoque diabolus antequam quidquam tol- 
leret & Job, ait: Mitte manum (Job 11) hoc est da po- 
testatem. Quas omnis, ut Apost. ait, a Deo est, cui 
qui resistit, Dei ordinalioni resistit (Rom, xir). 

An aliquando sit resistendum  poteststi. Ne autem 
per hoc videatur, diabolo vel alicui tyranno resi- 
stendum non esse, sciendum, quia tunc resistere 
non debemus, cum potestate non abutuntur. 
Unde et ibidem dicitur: Dei ordinationi resistit. 
Vir enim justus, si sub rege sacrilego mili- 
tet, recte illi obedit, si quod jubetur non esse 
conira preceptum Dei certum ost: vel utrum sit, 
certum non est: quod si potestate quis abutitur, 
scilicet contra Dei jussum, tunc ei parendum non 


3i peeniteat (Gen. iv): sed quia tanta labes est il- pj est. Quod Augustinus per gradus humanarum re- 


lius peccati, ut deprecandi humilitatem subire non 
possit. Ideo recte Joannes dicit: Est. peccatum ad 
morlem (I Joan. v), quasi perduratum, non pro 
eo dico, ut quis oret, quia qui sic peccat, nullis 
orationibus hic vel in futuro juvari potest. Quod 


rum probat (344). Non enim parendum est procue 
ratori, si contra proconsulem jubet, nec ei 8i contra 
principem: nec etiam principi, si contra Deum. 
Nullus autem peccat. quia potestatem habet, sed 
quia potestate abutitur. 


Finis libri de rerum creatione et hominis lapsu, aliisque eo pertinentibus: qui est sententiarum Bandini 
secundus. 


342) Quaest. 20, lib. xxvi, Moralium o. 31, 


34 Iu quest. super Leviticum. lib. ri. 
enl Lombardus habet paulo clarius, 


343) Lib. ri, De Gen. ad lit, c. 3. 
Ef Sermone 6, De Verbis Domini, 


TOR 


MAGIS'TRIÉ BANDINI. 


e 


10919 





MAGISTRI BANDINI 


DE VERBO INCARNATO ET HOMINIS RESTAURATIONÉ 


LIBER 
QUI EST SENTENTIARUM TERTIUS. 





Hepioyh. — Declarata Dei natura in primo libro, et mund? creatione atque homtnis lapsu in secundo: 
deinceps Christi Jesuincarnationem, passionem ac mortem lapsique hominis instauratienem, ae per.dsii 
recuperationem:; paucissimis sed valde clare hoe tertio libro tradit: multadocens de uirtutibus tum theo- 
logicis tribus, tum quatuor moralibus principalibus: itemseptem donis Spiritus sanct, qua in Christ 
cumulate fuerunt, et in nobis Christi beneficio ac munere, ut Christi mors nobissalutaris et fructuosa 
sit, inesse debent. Quibus brevem decalogi enarratiunculam cum disputatione de mendacio ae perjurso 


sub libri finem adnectt. 





Disr. I. De verbo íincarnato. — Superius de ho- A idiomats, hoc est, proprietates. Totum enim totus 


minis lapsu dictum est, nunc de ejus restauratione 
videamus.  - 

Cüm venit ergo plenitudo temporis, missus est 
Filius Dei in mundum, hoc est, in forma hominis 
mundo visibiliter apparuit (Gal. rv; Phil. 1.) 

Cur Filius carnem assumpsit, non Pafer vel Spi- 
ritus sancéus. — Non autem missus est Pater vel 
Spiritus sanctus, sed Filius tantum, ut esset Filius 
hominis: ne Filii nomen ad alterum transiret, qui 
non esset sterna nativitate Filius, et ita essent 
duo in Trinitate filii. Missus est ergo Filius per as- 
-umptionem carnis, quam tota Trinitas operata 
est, non tamen Pater vel Spiritus sanctus carnem 
assumpsit. Sieut tota Trinitas descendit in specie 
eolumbe super Jesum, et vocem illam: Híc es! Fi- 
lius meus dilectus, etc., operata est (Matth. qu): 
solus tamen Pater illud dixit, et solus Spiritus san- 
tus super Jesum descendit (ibid.). 

Disr. il. Cur Filius humanitatem assu npserit, et 
quid nomine humanitatis intelligatur. — Assumpsit 
ergo Filius humanitatem, quo nomine animam et 
carnem intelligo. Ut enim Hieron. ait (345): Con- 
fitemur in Christo duas integras substantias, scili- 
cet deitatis et humanitatis, que ex anima et cor- 
pore continetur. Hanc ergo totam cum suis pro- 
prietatibus assumpsit. Unde Joannes Damasce- 
nus (346: Omnia que in nostra natura plantavit 
Deus, Verbum assumpsit, nimirum corpus et ani- 
mam rationalem atque imtellectivam, et eorum 


(345) In expositione fidei catholice. 
346) Lib..1u De orth. fide, c. 6 
347) In Morelibus, 1. xvi, o. 27. 


assumpsit me, et totus toti enitus est, ut toti sala- 
tem largiretnr. Quod enim inassumptibile est 
ipsum incursebile est. 

Quod Verbam simul assumpsit carnens et anima 
— Porro in ipso conceptionis mormehto earnem et 
animam, ut statim perfeetus esset homo, suscepit, 
Unde Gregorius (347): Angelo annuntiente et Sps- 
ritu sancto adveniente, mox in utero, Verbustrearo 
factum est. Et Joannes Domasoenus (349): Simul 
caro, simul Dei Verbi caro, simul caro animata 
rationalisque et intellectiva, Nec repugnat qned 
Augustinus ait super locum illum (349): Quadre- 
ginta et sex annis edillcatum est hoe templum: 
hic, inquiens, numerus perfeetioni Dominiet cor- 
poris convenit (Joan. r). Non enim ita dixit hoc, 
quasi post tot dies ad similitudinem aliorum com- 
eeptuum, animata fuit caro concepta, sed cum ab 
ipso initio animata fuisset, ut dictum eat, intra tot 
dies notabiliter per membra distincta est. 

DisT. IIl. De Christi conceptione. Christi autem 
caro non fuit peccatrix in Christo, hoc est, alicui 
peccato obligata, quia ex carnis delectatione mata 
non est, nec postea peocavit, 

Fuit vero pecoatrix in matre, sed superveniente 
Spiritu sancto, tota mundata est (350). Quinimo, ut 
ait Augustinus, ipsi matri ex tunocollatum est, sic 
devincere peccatum, ut ei spli inter omnes sanctos 
non conveniat illud: Si dixerimus quia peccatum 
non habeiius, ipsi nos seducimus (I Joan. 1). Fuit 


(348) Lib. rmx De fide orthodosm, e. 9. 
(349) In epistola ad Hieron. 
(350) Aug. Lib. de natora et gtulia. o. 30... 


Mera 


SENTENTIARUM LIB. Ill. — DE YERBO INCARN. DIST. VI. 


quA 


autero caro Christi peccatrici similis, quia esuriit, A — Quod natura Dei non dicitur esse facla caro. — 


gitiit et caeteris defectibus subjecta est. 

Disr. IV. Quomodo Christi incarnatio. tribuatur 
Spiritui sanclo. — Opus inearnationis autem spe- 
coialiter Spiritui sancto attribuitur, ut in symbolo : 
Et incarnatus est de Spiritu sancto. Et in Evangelio : 
Inventa est án utero habens de Spiritu sancto (Matth. 
7) : quod non ideo fit.quasi Spiritus sanctus fuerit 
virgini pro semine, sed quia per operationem Spi- 
ritus sancti de carne virginis sumptum est, quod 
Verbo est unitum. Quod enim ex aliquo est, aut ex 
substantia ejus est, ut Filius ex substantia Patris : 
aut ex potestate, sicul. ex Deo sunt omnia : quo- 
inodo auctor incarnationis dicitur Spiritus sanctus. 
Et cum hoc Patri etiam conveniat, Spiritui tamen 
qui beuignitas dicitur, attribuitur, ideo, quia exi- 
mie benignitatis opus existit. 

Quomodo Ghristus dicatur conceptus el. natus. de 
Spiritu sancto. — Nec etiam jure infertur quod Fi- 
lius &it Spiritus sancti, quia ex eo natus est. Neo 
enim omne quod de aliquo nascitur,Filius ejus est, 
ni christianus ex aqua: neo quidquid Filius alicu- 
jus est, ex ipso nascitur, ut adoptionis filius. 

DriseT. V. Quis assumpsit et quid assumptum fuerit. 
Quod persona naturam aesumpsit. — Denique scien- 
dum quod. et pergounaet naturaassumpsit naturam, 
Bed neque persona personam, neque natura per- 
sgonsm assumpsit.Ait enim Aug. De fide ad Petrum 
(cap. 2). Unigenitus Deus in unitate persone hu- 
manam naturam suscepit.Item : Unigenitus Dei Fi- 
Jiue susceptione carnis et anim: rationalis, incar- 
patusest. Eoce persona naturam assumpsit. 

(Quod natura naturam assumpsit. — Quod autem 
natura naturam assumpserit, sic ait Aug. (ibid.). 
Hla natura que semper genitd manet ex Patre, na- 
fur&m nosiram ginns pecoato suecepit. Item : Unige- 
nitus Filius Patris in forma servi et Dei, idem ipse 
est, quis forme Dei formam servi accepit. Forma 
Btem.natura egt. Ait enim Hilarius (350*) ; Esse in 
ferma Dei, gon alia intelligentia est, quam in Dei 
Immanere natura. Ecce natnra assumpsit naturam. 

Quod si alibi dicitur formam servi a solo Filio, 
ease eusceplarg,sciendum est, quod ibi non natura, 
Jed alia persona excluditur. Ceterum in concilio 
Toletano videtur reperiri contrarium.Ait enim ; So- 
lus Filius accepit hominem in singularitate per- 
pone, non in unitate nature divine. Sed hoc qua- 


liter intelligatur, subinde in eodem exponitur gio, 


hoc est,quod est proprium Filii, non quod est com- 
muae'Triniteti,id est propria persona Filii hominem 
sSusoepit,non communiter tres perseong.Quod alicui 
polerat.videri, quia supra dixerat, iotam T'rinita- 
dem formatiopam. suscepti hominis fecisse. Natura 
ergo diviBa carnem suscepit, unde et incarnata di- 
citur. Ait enim Joan. Damascenus (351) : Deitatem 
dicimus unitam carni, et unam naturam Dei Verbi 
incarnatam confitemur. 


350*) Lib. xii De Trin. 
351) Orthod. fidei lib. 11, cap. 6. 


Non tamen dicitur, quod natura divina facta est 
care,sicut Verbum ; quia nec auctoritas hoc habet, 
nec locutionis usus hoc admittit. Ideo forsan, ne 
convertibilitas nature in naturam per hoc aigna- 
retur. | 

. Quod. persona non fuit assumpta. — Persona au- 
lem nunquam assumpta fuit,quia non erat ex carne 
illa et anima, ulla persona conjuncta, quam Ver- 
bum acciperet. Denique nec jure dicitur quod per- 
80n8 sit assumpta,quia anima assumpta est.Anima 
enim non est individus nature, vel persona quan- 
diu alii reiunita est personaliter,sed tantum quando 
per se est. Si autem alicubi dicitur homo Christus 
Jesus, vel ille homo a Verbo Dei esse assumptus, 
yelut in Psalmo dicitur : Beatus quem elegisti' et as- 
sumpsisli (Psal. .xiv), ita determina: Hoc de natura 
verum est hominis, de poreona autem falsum. 

Disr. VI. Quis sil sensus istius, Deus est. homo. 
— Ut autem facilius cognoscatur, quid istis propo- 
sitionibus dicitur : Deus est homo, et homo est 
Deus,et similibus, breviter predicendum est, quod 
ex illis, que Filius Dei suscepit, scilicet &nima et 
carne, nulla persona bominis composifa est, Tunc 
enim demum ex duobus his persona componitur, 
cum principaliter in eo quod persona noo egt,con- 
veniunt, ut in ceteris hominibus a Christo contin- 
git : quod si in ea,qua& jam persona est,ut in Chri- 
gto fuit, conveniunt, personam non utique faciunt, 
sed tantum habentur ab eu, veluti paries, tectum, 
et fundamentum, si facto jam domui adhibeantur, 
non domum faciunt, sed ab ea cui addita sunt, 
babentur tantum.Sicut etiam baptismus,semel bap- 
tizatum non mundat : et conseoratio, ordinatjo,de- 
dicatio, ea quz jam illis participant, secundo adhi- 
bita non augent, hoc est nibil conferunt aut mu- 
lant, sed tantum adhibentur. Sio igitur anima et 

coro adhibita sunt Filio Dei, velut ipdumentum 
membris.Est enim Filius Dei factus homo, non ita 
essentialiter e£ vere factus homo, ut tu qui es ipsa 
composita essentia animze tue ot corporis, sed es- 
gentialiter et vere factus est homo seoundum habi- 
ium.Unde Aug. (353) : Dens Filius pro nobis factus 
est verus homo, quia veram habet humanam natu- 
ram. Hoc autem tractat Aug. super illum locum : 
Habitu inventus est ut homo (PAilipp. v). 

Quatuor species habitus, — Dicit enim quatuor 
modis aliqua accedere ad aliquid, ut habeantur ab 
eo. Accedit enim alicui aliquid, vel ita quod mutat - 
neo mutatur, ut sapientia gtulto. Vel] ita quod mu- 
tat et mutatur, ut cibus stomaeho : vel ita, quod 
nec mutat nec mutatur, ut annulus digito : vel ita 
quod non mutat, sed mutatur, ut vestis corpori, 
quod genus congruit huic comparetioni.Deus enim 
Filius semetipsum exinanivit, formam servi accipiens 
(Phillpp. n), non suam mutans, et sic in similitudi 
nem hominis faotus est, verum hominem susci- 


(352) De fide ad Pet. 


1ot6 


MAGISTRI BANDINI. 


1018 


piendo, et habilu inventus est ut homo, hoc est ha- A Filius,alius est hominis filius, id est alterius et al- 


bendo hominem inventns est ut homo. Sic autem 
dicit, &£ homo, non homo. Sicul caro illa dicitur 
non peccati, sed similis carni peccalrici (Rom. vi). 
Cum ergo dicitur, Deus est homo, habitus predi- 
catur, ut sit sensus, Deus habet hominem, vel est 
habens hominem:vel etiam persona humonata pra- 
dicatur. Quod Cassiodorus innuit dicens (353): 
Factus est Filius Dei, ut ita dixerim, humanatus 
Deus. Cum autem dicitur, homo est Deus, habitus 
subjicitur, et natura vel persona predicatur, ut sit 
sensus. Homo est Deus,id est habens hominem est 
Deus. Si autem factus in propositione ponitur, ut 
Dous factus est homo, ita intellige, hoc est, Deus 
copit habere hominem, vel humanatus Deus esse. 
Item homo factus est Deus, id est, tertia illa per- 
sona coepit cum homine esse Deus. 

Disr. VII. De praedestinatione Christi. — Secun- 
dum hoc igitur, facile est intelligere illud : Qui 
prodestinatus est Filius Dei in. virlute (Rom, 1). Fi- 
lius enim Dei predestinatus est, hoc est, gratia ei 
preparatum est, non ut sit Filius Dei, sed ut cum 
homine sit Filius Dei, ut ita gratia' ei attribuatur 
secundum naturam persone, velut si dicamus : 
Huic advocato gratia fit, non ut coram judice lo- 
quatur, sed ut sedens loquatur : ut gratia ei flat, 
non secundum locutionem, sed secundum &sessio- 
nem. Sic Christo gratia facta est, non secundum 
filiationem, sed secundum hoc quod cum humani- 
tate dicitur Filius. Sic et August. dicit : Nomen 
quod est super omne nomen, donatum est ei, se- 
cundum formam servi, id est ut cum forma servi 
diceretur unigenitus Filius Dei. Sic igitur persona 
illa dicitur predestinata, vel etiam natura ejus hu- 
mana predestinata dicitur, ut personaliter vcrbo 
Patris uniretur, et tunc sic exponitur illud. Qui 
predestinatus, hoc est, cujus natura predestinata 
est.Similiter secundum hoo intellige illud August. : 
Tanta scilicet est unio utriusque nsture, ul totum 
dicatur Deus, totum homo, id est ut illa persona 
cum hoc toto, divinitate scilicet, anima et carne, 
eorumque proprietatibus sit Deus et homo. 

Disr. VIIL. Quod Christus non est aliquid secundum 
quod homo.Multiplex denotatio dictionis secundum. — 
Sciendum est autem quod Filius Dei, ex eo quod ho- 
minem suscepit,non est factus aliquid, hoc est, per- 


terius nature, secundum quod de Deo vel de ho- 
mine natus est (355). Sic omnia que in hunc mo- 
dum dicuntur intellige Non igitur Filiusestaliquid 
secundum quod homo, nisi (secundum) unitatem 
persone notet. Hec enim dictio (secundum) boc in 
sacramento, aliquando personam notat. Ut secun- 
dum quod homo, hoc est, is qui homo est, dedit 
dona hominibus.Aliquando vero naturam ut secun- 
dum quod homo,passus est, id est humanitas ipsa. 
Aliquando vero notat statum vel habitum,utsecun- 
dum quod homo,predestinatus est,vel donatum est 
ei nomen sicut predictum est. 

Disr. IX. De adoratione humanitatis Christi. — 
Cum autem humanitas in unam personam sit as- 
sumpta & Verbo Dei, simul adoranda est cum 
Verbo. Unde Joannes Damascenus (356). Christum 
adoramus cum Patre et Spiritu ungadorationecum 
incontaminata carne ejus. Et Augustinus (357) : 
Ideo humanitatem in Christo adoro, quia deitati 
unita est. Denique si hominem a Deo separaveris, 
illi nunquam credo, nec servio : velut si quis pur- 
puram vel diadema regale sine rege inveniat, non 
adorat : cum rege autem adorat. 

Disr. X et XI. (*) Utrum Christus sit. creatura vel 
factus. — Licet autem homo sit Christus, non ta- 
men simpliciter dici debet creatura, vel factus. Non 
enim est ille factus,ut Aug. ait (358), per quem facta 
sunt omnia. Nec creatnra est, quia per hoc seque- 
retur, quod non esset Deus. Deum enim et creatu- 
ram immediate esse circa substantiam, innuit Au- 


C gustinus dicens (259) : Omnis substantia que Deus 


non est,creatura est;et qus creatura non est, Deus 
est.Item:Si Verbum creatura non est,ejusdem cum 
Patre substantie est. Ex quo juste infertur : Si 
creatura est, Deus non est, et si Deus est, creatura 
non est; et: Si ejusdem substantie cum Patre est. 
creatura non est. Non ergo simpliciter dicimus, 
quod factus sit, sed secundum quid, hoc est, se- 
cundum hominem.Unde Ambrosius (360): Factum ex 
muliere (dixit Apostolus) Filium Dei, ut factura non 
divinitati, sed assumptioni corporis ascribatur (Ga- 
lat.Yv): distinctione enim opus esse, cum de Christo 
loquitur,ait August. ita (301) : Cum de Christo loqui- 
mur, quid,et secundum quid, et de quo et propter 
quid dicatur, dilizens et pius lector intelligat. Hoc 


sona vel natura, quia nec quaternitas in Trinitate p itaque attendens dicit : Christus secundum quod 


est, nec due natura Christus est, cum tamen scri- 
ptumsit:In duabus et ex duabus naturis vel substan- 
tiis subsistit Christus, non dicitur : quod due sit, 
sed factus est alicujus nature,cujus non erat prius. 
Secundum quod debet intelligi illud Origenis : Fa- 
ctus est sine dubio illud, quod prius non erat, hoc 
est, ejus nature (354), Item illud : Alius est Dei 


354) Origenes super Epistolam ad Rom. 
309) Aug. ad Felicianum. 

per Lib. ri De orthod. fide, c. 8. 

397) Ex sermone Domini, Non turbetur. 


Er In glossa ad Rom. 1. 


Deus,semper fuit, secundum vero quod homo, esse 
incepit. 

Disr. XII. An. Christus peccare potuit. — Quieri- 
tur autem an Christus peccare potuerit? Quod vi- 
detur ideo, quia posse peccare, ut Supra probavi- 
mus,bonum nature nostre est,quam totam preter 
peccatum suscepit, ut totam curaret. Sed si hoc 


C) Dist. x in vim continetur. 
(258) Lib. 1 De Trinit. 
(359) Lib. 1 De Trin., cap. 6. 
(860) Lib. u De Trinit. 
(361) Lib. 1 De Trinit., c. 43. 


1077 


SENTENTIARUM LIB. III. —- DE VERBO INGARN. DIST. XVI. 


1078 


est, videtur quod potuit non esse Deus, quia esse A Licet enim omnia sciat anima Christi, que Deus 


Deum,et posse peccare, non conveniunt : ad quod 
dicimus secundum predictam disjunctionem, quia 
potuit peccare Christus secundum quod homo, nec 
hoc simpliciter dicimus,sed adjicimus naturaliter. 
Sic enim ab ipsa conceptione homo assumptus, 
gratia (quam ad mensuram non accepit) confirma- 
tua est, ut peccare non posset : naturaliter tamen 
posset. 

An angelus peccare possil. — Quod etiam de an- 
gelo, qui minorem gratiam confirmationis accepit, 
dicimus ut simpliciter peccare non possit : natura- 
liter autem possit.Multo ergo minus Dominus an- 
gelorum peccare potuit,qui in ipso utero perfectus 
vir exstitit non solum propter animam ct carnem, 
ged etiam propter sapientiam et gratiam. 

Disr. XIII. Quatiter Christus sapientia profecit. — 
Ad hoc autem contrarium videtur, quod in Evan- 
gelio legitur. Jesus, inquit, proficiebat xtate et sa- 
pientia, ei gratia apud Deum et homines (Luc. i.) 
Sed secundum predicta, etiam hoc intelligimus. 
Dicit enim Gregorius (362): Juxta hominis natu- 
ram  proficiebat state, de infantia ad juventu. 
tem. Juxta eamdem etiam proficiebst et sapientia 
et gratia : non quod sapienlior esset, vel magis 
gratia plenus per accessum temporis,ged quiaeam- 
dem qua plenus crata primaconceptionis hora,pau- 
latim plenius ex tempore ceteris demonstrabat.Pro- 
flciebat ergo, hoc est, proficere faciebat, sicut ma- 
gisterin discipulis suis proflcere dicitur.Quod autem 
Ambros.dicit (363) : Sensu hominis profecit, sicut 


sensu hominisesurivit.Intelligendum estita dictum C 


esse,ut quantum ad visum hominum, humarug 
Christi sensus profecisse dicitur. Secundum hoc 
etiam, patrem et matrem dicitur in infantia a pro- 
pheta ignorasse, quia sic habebat se tunc et gerc- 
bat, quasi esset expers cognilionis (Isa. viu). 

Disr. XIV. Quod anima Christi scit omnia que 
Deus. — Ad hec sciendum est animam Christi om- 
nium rerum habere scientiam, quas Christus acit, 
quia spiritus scientie non est datus ei «ed mensu- 
ram (Joan. ni). Si enim quedam soiret, quedam 
non,non sine mensura scientiam haberet. Hoo au- 
tem Fulgentius probat auctoritate illa (364) :In quo 
sunt omnes thesauri sapientie et scientie abscon- 
diti (Col. 11.) Ratione constat,quia nihil scit aliquis 
qnod ejus anima ignorat. 

Sed contrarium videtur, quod dicitur : In nullo 
creatura equatur Creatori ; et. Propheta : Mirabilis 
facla est. scientia tua (Psal. cxxxvii). Quod. expo- 
nens Cassiodorus dicit : Homo assumptus, divine 
substantie non potest equari inscientia vel in alio. 
Bed intelligendum est, per omnia, vel perfecte. 


(302) In glossa citatur nomine Gregorii, sed est 
Bede homilia 11 super Lucam. . 

(363) Lib. De incarnationis Dominice sacra. cap. 
[-2 In quodam serm. 
365) Alias Beda hom. 23 super Lucam. In glossa 


non tamen omnia ita clare ac perspicue capit,sicut 
ipse. Vel in nullo creatura Creatori coequatur, hoc 
est, nihil est quod Creatori creaturam adaequet.Sed 
nec illud contrarium est. Nemo enim novit qua sunt 
Dei, nisi Spiritus Dei (I Cor. n), qui solus seruta- 
tur omnia, scilicet per sc,quia et aliis scrutari dat. 
Unde et ibidem subditur : Nos autem Spiritum Dei 
habemus, quasi diceret, per quem profunda Dei 
scimus. Multo magis ergo anima illa omnia profun- 
da scivit, quee pre omnibus Spiritum Dei habuit. 

Quod Christus non habuit omnem potentiam Dei. — 
Non autem habuit potentiam omnem, ne per hoc 
omnipotens esset, et ita Deus pntaretur. Sed vide- 
lur contrarium, quod super illum locum : Hic erit 
magnus, et Filius Altissimi vocabitur (Luc. 1), 
Ambros. dicit (365) : Non ideo, inquit, erit magnus 
quod ante partum virginis magnus non fuerit, sed 
quia potentiam,quam Filius Dei naturaliter habet, 
homo erat, ex tempore accepturus. Quod cum dici 
de persona non videatur, nec caro posset accipere, 
restat dc anima intelligere.8ed de persona tantum 
divit,que potentiam quam ab eterno habnit, cum 
homine per gratiam habere capit, sicut supra de 
praedestinatione diximus. 

Disr. XV. Quod defectus nostros Christus sus- 
cepit. — lllud quoque addimus, quod nostros de- 
fectus suscepit, velut esuriem, sitim, tristitiam, 
et timorem, ceterosque generales, quorum nullus 
peccatum fuit. Quod propter fomitem dicimus. 
Non tamen omnes suscepit, ut ait Lco pupa, sed 
eos tantum, quos pro nobis sumere oportuit, 
nec dedecuit. Non enim sumpsit ignorautiam 
invincibilem, et difficultatem ad bonum, quam, ut 
Aug. ait (306), omnis homo patitur ab exordio sue 
nativitatis. Hec etiam ideo non accepit, quia 
contraria sunt ei, quod de primo statu hominis 
habuit. 

Disr. XVI. An ín Ghristo fuerit necessitas pa- 
tiendi et moriendi. — Quatuor enim status hominis 
sunt, de quibus singulis Christus aliquid accepit. 
Primus ante peccatum, dequo immunitatem a pec- 
calo accepit. Secundus post peccatum, ante gra- 
tiam, de quo penam. Tertius qui fuit sub gratia, 
gratie plenitudinem. De quarto qui erit in gloria, 
non posse peccare accepit. Hos autem defectus 


D Sicut ipsam carnem ac mortem non conditionis 


necessitate, hoc est, non ex vitiosa lege nascendi, 
qua est necessitas nostre conditionis, sed mise- 
rationis voluntate suscepit. Secundum hoc ergo 
intellige quod Aug. ait (367) : Non vere timebat 
Dominus pati, quia non veram causam timoris 
habuit. Unde Hilar. (308) : Habuit Christus ad pa- 


tamen citatur sub nomine Amb. et Beds. 
366) Lib. 1r De libero arb., cap. 18. 
(a7! Super illud psal. xx1 : Clamabo et non cex- 
audies. 
(368) Lib. x De Trin., ante me. 


1079 


MAGISTIH BANDINI. 


tendum corpus, sed non naturam ad dolendum, À doneti nominis quod est euper omne nomen (PAdi. 


vel non. vere timuit, hoc est, non ita ut timor 
anima 8u& dominaretur dimovens eum & rectitu- 
dine : fuit enim in eo propassio, non passio, ut ait 
Hier. (360); vere timuit, id est vero timore, non 
ficto. 

Christus necessitatem moriendi habuit. Habuit 
eliam necessitatem moriendi; ut enim statutum 
est omnibus hominibus semel mori, ita etiam 
Christus, eadem necessitate-et jure nature, semel 
oblatus est. 

Disr. XVII. An. Christi voluntas semper. impleta 
$it. — Ceterum sciendum est quod Christus sicut 
duas habuil naturas, ita et duas voluntates. Unde 
Aug. (370) : Christus in passione duas expressit in 


1). Nec enim tunc primum illud ei nomen dona- 
batur. Tune tamen ei donatum ese diícitur, 
illo utique tropo, quo dicitur res fleri, quando 
innotescit quod facta sit. Impussibilitetem quoque 
anime et carnis per eamdem rnortern meruit,quam 
tunc nihilominus ex quo homo fuit, per charitatem 
et ceteras virtutes rneruerat.Non enim ltabuit Chris- 
tus quo posset proficere secundum anime meri- 
tum, id est secundum virtutem meoriti. Licet quan- 
tum ad numerum meritorum ctorporis,hoc est ope- 
rum, profecisset. 

Án Christus post. morlem beatior fuerit. — Si &u- 
tem qu&ratur num anima ejus fnerit post. morte 
bealior quam ante? dicimus quod beatier fait, 


ee voluntates, secundum) duas naturas. Ait enim : E quantum &d miserie immunitatem, noh. quintum 


Pater si fieri potest, transeat a me calix. iste (Mallh. 
xxvi) Ecce voluntas hominis quam ad divinam 
mox dirigens ait : Verumtamen non sicut ego volo, 
sed sicut Iu vis (ibid.). Petiit ergo transitum calicis, 
sed non obtinuit, eui videtur contrurium illud 
Psal : Impleat Dominus omnes petitiones (uas (Psal. 
xix). 

Voluntas hominis Christi duplex est. — Sed vo- 
luntas hominis Christi dislinguenda est, secun- 
dum affectum sensualitatis, quo voluit non mori ; 
et secundum affectum rationis, quo omnino voluit 
mori secundum quem loquitnr spiritu suo. Nec 
concupivit in hoc caro Christi adversus spiritum 
quia secundum voluntatem Dei et spiritus sui, hoc 
pelit. Non quidem ut quod petebat obtineret, 


sed ut veritatem humanitatis sue exprimeret. Et C 


etiam illud petiit,ut membris suis in tribulatione 
positis, formam ad Deum clamandi, et. divine vo- 
luntati propriam subjiciendi, daret : utrumqus 
ergo quod voluit, bonum fuit, sed illud melius, 
quod effectui mancipavit. 

Hilarii sentenlia a superioribus diversa. — Hila- 
'rius (374) autem intelligit per calicem, mortis ter- 
rorem, cui omnis caro preter eam que Christi 
est, subdita erat necessitate conditionis qui post 
mortem Christi demum per virtutum gloriam tol- 
lendus erat. Ad hoc respiciens, dicit Christum nou 
Bibi, sed suis orasse et timuisse. Ipse enim, ut su- 
pra probatum est, non sicut ceteri timuerunt, ti- 
inuit. Inde igitur est quod non dixit : Tristis est 


ad Dei contemplationem. 

Disr. XIX. De modo nostrze. redemptionis, et. quid 
Christus meruerit nobis. — Quod si preeedentia me- 
rita ad heo sufficiebant,ad quid ergo voluit mori ? 
Pro te scilicet, nou pro se, ut te in humilitate ins- 
trueret, et sic in paradisum induceret. Meruit 
enim nobis per mortem aditum paradiei,quem per 
precedentia eibi merueret,et redemptionem a pec- 
cato, et pona, et diabolo. Nam tum per hostiam 
reconciliaturus «8set sibi Deus mundum, eua etia 
£-conciliare suffecit, eum omnes peeoaseent. Decre- 
verat autem Deus,ut ait Ambroeius (372),neminem 
in paradisum,hoo ost,ad Dei contemplationem ad- 
mitti, nec alicujus hominis Eumilitas ta&atwm pos- 
8et proficere,quantum primi hominis potuit noce- 
re superbia.Talis ergo neto inventus eet, niei leo 
4le tribu Juda,qui moriens liberavit nos & peceato 
et diabolo ; dum per eam mortem charitas excitatur 
in cordibus nostris (Rom. v). Intendentes enim in 
eum quasi in serpentem eneum (Nttm. xxi), et vi- 
dentes quanta charitate nos dilexerit, ut pro nobis 
Bcilieet. moreretur, mosBemur accendimurque ad 
diligendum eum, qui pro nobis tanta fecit, et sic 
soluti a peccato et diabolo justificamur. Denique 
peccata nostra portaus super lignum,id est penam 
pecceatorum,redemit nos a peena eterna, relaxando 
&ebitum a temporali. poena, spe, non adhee re;a 
qua nos penitus liberabit, quando novissima de- 
struetur mors. Et ita redemptor noster factus est 
proprie Christus, exhibitione humilitatis ; eommu- 


anima mea propter mortem, sed usque ad mortem y) niter vero tota Trlaitas dicitur redemptor, effectu 


(Matth. xxvi), postquam apostolice infirmitatis scan- 
dala desitura videbat. 

Disr. XVIII. De merito Christi et quid sibi me- 
ruerit. — Post quam mortem, etiam et per quam, 
sibi claritatem et impassibilitatem meruit. Unde 
Aug. (371*) : Ut Christus resurrectione clarificare- 
iur, prius humiliatus est passioné, humilitas cla- 
ritatis est meritum, claritas humilitatis est prme- 
mium. Claritatem autem dicit, manifestationem 

(369) Super Matth. cap. 26. 


(370) Super psal. xxxi. 
(871) Lib. x De Trin. 


potestatis, 
Christus solus est mediator. — Solus tamen Cht- 


'Stus mediator est inter mortales pecoatores et 1m- 


mortalem justum (f Tém. 11). Solus enim ipse eet 


"Deus homo,mediator factus, secundum quod home, 
per infirmitatem appropinquans nobis, Bee *rewo 


per justitiam. Sane secundum quod Verbum est, 
non est medius, sed unus sum Patre Does. 
DisT. XX. — Quod Deus aliter nos liberare potuerit. 


371*) Super illa verba Christus factus est pro 
nohis obediens, 
(312) Super Epistelam ad Heb. 


^ 


40981 


SENTENTIARUM LIB. 1!I. — DE YERBO INCARN. DIST. XXV. 


400 


ware potius isto- modo veluit. Chrisbus liberare nos. -A non in se, Christus mortuus esse dicitur, Unde 


-— Fuit sene, et alius modus nosirse liberationis 
Deo possibilis, sed nullus nostre miserie sanandre 
convenientior.Hie enim modus & morte desperatio- 
is 5os maxime liberat, et. mentes nostras ad su- 
perna erigit, cum videmus eum tanti nos fecisse, 
ut mala nostra ipseimmulabiliter bonns,moriendo 
prrferret.Et ideo quoque, quia sic justitia supera- 
tur diabolus, non potentia. Petentia enim liberare 
potuit servum suum, quem diabolus fraudulenter 
sbduxit, et violenter tenuit, quod tamen noluit, ne 
homo violenter ab eo tolli videretur. Humiliatus 
eutem per mortem juste hoc fecit.Est enim justum 
wt debitores quos tenebat liberi dimittantur, cre- 
dentes in eum, quem sine debito ullo occidit. 


Augusfinus (374*) : Absit ut sic Christus senserit 
mortem, ut quantum 1n se est, vita vitam perdi- 
derit. 

Disr. XXII. Qua. ratione dicatur passus Deus. — 
Sane quidquid passa est caro, non potest dici non 
passus Deus.Quomodo non potes dicere,te non pas- 
sum injuriam,si vestis tua perfunditur, vel consctn- 
ditur, quamvis illa non sit tu. Multo magis ergo 
quidquid patitur caro unita Verbo,debet dici Deus 
pati, licet Verbum, nec mori, nec pati potuerit. 

De hoc ergo ait Ambrosius (375): 1dem morleba- 
tur et non moriebatur; resurgebat et non resurge- 
bat: resurgebat secundum carnem, non resurge- 
bat seoundum Verbum. 


Mors Ghristi facta est a. Trinitate, Juda, diabolo Drsr. XXIII. An Christus fdem et spem habuerit, 


et Judsis. An. Judi. operati sint. bonum. — Deni- 
que eciendum est mortem Christi opus fuisse Trini- 
tatís, et Jude, et diaboli, et Judeorum. Trinitatis, 
quia Deo auctore, hoc est volente, facta est (Rom. 
vin); Judi, quia prodidit (Matth. xxvi); Judeo- 
ruw et diaboli, quia euggesserun!, et sic res una, 
id est mors Christi ab omnibus istis peracta est ; 
facta vero diversa fuerunt, ex quibus ea res prove- 
mit, scilicet Patris traditio, Filii spontanea oceur- 
sio, Jude proditio, Judeorum et diaboli suggestio. 
Judai ergo bonum fecerunt quantum ad peractum, 
hoc est effectum, malum vero quantum ad actum. 

Digr. XXI. An. Verbum ex quo fuit. homo, un- 
quam desterit esse homo. — Firmiter autem tenen- 


quemadmodum charitatem. — Cum vero Christus 
plenus gratia fuerit: quaritur an habuerit fldem et 
spem? Quod ut melius explicetur, primum videa- 
mus quid sit fldes et spes (370). Est igitur fldes, 
credere quod non vides ; Apostolus enim ait : Fides 
est substantia sperandarum rerum & mobis, arga- 
mentum vel convietio non appurentitmm (Hebr. xxr). 
Per fidem enim senbsistunt speranda modo in nobis, 
€t subsistent in futuro per experientiam. 

Disr. XXIV. De fide antiquorum. — D» quibus 
si dubitatur, probantur per fidem, hoc modo, quia 
1ta crediderunt patriarchis, et alii s&mcti : proprie 
igitur est fides de non apparentibus. De apparenti- 
bus enim non est fides,sed agmitio. Que fldes,una 


dum est quod Verbum, ut supra dictum est, verus — dieitur esso ab Apostolo similitudine, son stngufa- 
hemo est, quia habet animam et carnem In unione Ó ritate. Sicut idem volentium dicitur una voluntas, 


persone. Vivens autem homo est, quia duo illa 
eonjuneta habet. Nunquam igitur desiit esse homo, 
ex quo fuit homo, quia nunquam desiit habere illa. 
Unde Augusimus (373): Verbum ex quo suscepit 
hominem, hoc est caenem et animam, nunquam 
deposuit emimam,nt esset anima a Verbo separata. 
De carne quoque díeit:'Sie et in sepulchro Chri- 
8tus carnem euam conrmoriendo non deseruit,sicut 
án utero virginis eonnascendo formavit. Non ergo 
separeta est divinitas 'ab hernine, sed hocintelltge 
quantum ad unionem persone, nen quantum ad 
defensionetn Mature, secundum quam separata est. 
Ünde att Ambrostus (375): Clamat homo morítu- 
rus separetiome divinitatis,seilicet quoad defensio- 


nem. Separavit se divinitas .eubtrahendo poten- y 


tiam, sicut hic intelligitur (Matth. xxvr): Ut quid 
déretiquistí me ? Bod non. solvit unionem. Ge feris 
eopuravít & defensione, sed tntus &dfeit ad wnionem. 
(yaed euntern Athanasius sub anathemate att totwm 
hominem in resorrectione denuo assumptum : tn- 
1Mlfipe, -non «quantum ad habendum, sed quentum 
td SOgrusa 7e duo eonfungendum, ut scilicet ex 
niea 09po viveret quie proprie mortua est in qua, 


)373) Buper illud Joen. x: Eg» ponam animam 
meam. 

(374) In expositiene zx1 psal, Dens, Deu: 
meus. 


et duorum simíllimorum dicitur uma facies. Tgitur no- 
stra et antiquorum una est Hdes. Modus autem cre- 
dendi diversus. Unde Augustinus (177) : Eandem fi- 
des Mediatoris quae nos salvat, saivos faciebat an- 
tiquos.Quia sicut credimus Christum $n onarne ve- 
nisse,ita illi venturum ; sicut nos mortuum, tta illi 
Tnoriturum ; sicut nos resurrexisse, ita 1E resurre- 
vturum, et ad judicium venturum. 

De fide majorum et simplicium. — H»c temen di- 
stincte revelata sunt nmrejoribus. Simplicibus «ero 
Tevelata sunt in mysterio. Ünde Job: Boves ara- 
bant, et asinze. pascebantur juxta eos (Job Y), «quía 
simplices mejoribus adhserebent credontes im my- 
sterio, quod ili in mysterio docebant. 

Disr. XXV. De spe. Differentia. inter fem et 
spem. — Denique spes est corta exspectatio future 
beatitudinis, ex gratia Dei et meritis priecedentt- 
bus rem speratam, scilicet. vitam «wternem. 'Et de 
his que non videntur, sicat "ides. Differt eutem 
spes a fide, quia spes .est bonaram rerum, et fa- 
(turarum, et pertimentium sd eum tantrm, qoi ea- 
Tum spem gerere perhibetwr. Fides vero bonerum 
Terum est et malerum, et. presentium et preter- 


74) Contra Felicta»am. 
375) Lib. nr De Spiritu sancto. 
376) Aug. super Jom. 
377) Lib. De trüptiis et concupiscentia, .enp. 3, 


4083 


MAGISTRI BANDINI. 


1084 . 


itarum et futuracum, et. pertinentium ad eum qui A est, scilicet proximus ; quartum, quod infra nos 


eam fidem habet, et alienarum : ita tamen si eas 
credere pertinet ad religionem. Haec autem in no- 
bis proficiuut, usque dum perfecte cognoscamus. 
Ait enim Aug. : Non cognoscimus ut credamus,sed 
credimus ut cognoscamus. 

Secundum hoc ergo,fidem et spem Christus non 
habuit, quia eque cognovit preterita et futura si- 
cut et presontia. 

Unde sancti non dieuntur modo credere,vel spe- 
rare futuram resurrectionem, quia eam perfectis- 
sime in Verbo Dei intelligunt. 

- Disr. XXVI. Quod sancii non dicantur modo 
credere vel sperare. — Legitur tamen quod credide- 
rit et speraverit Christus. Dicit enim per prophe- 
tam : Ego ero fidens in. eum (Hebr, v). Et. Psal. : 


In te, Domine, speravi (Psal. xxx). Qnod est in- 


telligendum quantum ad exteriorem effectum, non 
quantum ad interiorem actum. Sic enim orabat, et 
cetera agebat, sicut facit qui nondum videns 
credit et sperat. Non tamen sperando vel credendo 
a plena cognitione remorabatur. Denique secun- 
dum hoc dicit ad Patrem: Disciplina tua tpsa me 
docebit (Psal. xvir), effectu scilicet exteriori, quo 
formam bene correcti exhibuit, non actu interiori, 
quia nunquam se de pravis ad recta reforma- 
vit. 

Disr. XXVII. De charitate Christi. Duo precepta 
charitatis. — Habuit charitatem Christus, quam 
passionis exhibuit opere, de qua breviter dicamus: 
Charitas ergo est dilectio, qua Deus propter se, et 
proximus propter Deum diligitur. Hujus primum 
et proximum mandatum est: Diliges Deum ex toto 
corde tuo, el ex tola mente tua. et ex tota virtule 
tua (Deut.vi; Matth. xxi), hoc est, ut omnes cogi- 
tationes tuas, omnem vitam, et intellectum in il- 
lum conferas, quod non hic sed in futuro implebi- 
tur. Hoc tamen dictum est, ut quo currendum sit. 
non ignoretur. Secundum vero : Diliges proximum 
tuum sicul teipsum (Joan. xir), id est ad 
quod, et propter quod teipsum diligis. Proximum 
vero omnem hominem ihtellige, qui tribus modis 
dicitur : conditione, propinquitate fidei,et impensa 
beneficii. 

Disr, XXVII et XXIX. Angeli praxepto. charitatis 
obligantur. — Undeet angeli illo precepto conti- 


est, scilicet corpus nostrum, et proximi. Quod in 
illis mandatis intelligitur, etsi non exprimitur. 
Ait enim Aug. (380): Si te totum intelligis dili- 
gendum, hoc est animam et corpus, etiam proxi- 
mum tuum, id est animam et corpus ejus diligere 
debes. 

Quod una charitate Deum et proximum diliga- 
mus. — Licet aulem tot sint, que diligamus, ta- 
men una sola charitate diligimus. Ait enim Aug. 
(381): Una est charitas, et. duo sunt precepta. 
Non enim alia charitas diligit proximum, nisi que . 
et Deum. Inde ordinata debet esse charitas, et in 
affectu interiori, et in effectu exteriori. De ordine 
autem affectus dicit Aug. (382): Qui ordinatam 
vult habere dilectionem videat, ne aut diligat 
quod non est diligendum, aut non diligat quod 
est diligendum ; aut eque diligat quod plus minus- 
ve est diligendum, vel plus minusve diligat quod 
eque est diligeadum. 

Ordo diligendorum. — Omnis homo, inquantum 
peccator, non est diligendus ; inquantum homo,est 
diligendus. Deus vero plus omni homine diligendus. 
Amplius autem diligendus est proximus, quam cor- 
pus nostrum,quia propter Deum ipse diligitur, qui 
potest Deo nobiscum perfrui: corpus autem non 
potest. Denique omnes proximi pari affectu, sed 
dispari effectu diligendi sunt. UndeAug.(383): Om- 
nes homines eque diligendi sunt, sed cum omnibus 
prodesse non possis, his potissimum consulendum 
eset,qui pro locorum,temporum,vel quarumlibet re- 
rum opportunitatibus constrictius tibi junguntur. 
Hoc quoque Ambr.distinclius dicit: (38 ) Primo di- 
ligendus est Deus ; secundo parentes. Inde filii,post 
domestici : qui si boni sunt,malis filiis preponendi 
sunt. Postremo inimici, quos nec ex tota virtute, 
nec sicut teipsum jubet Deus diligere,sed Bimplici- 
ter. Sufficit enim quod diligimus el non odio habe- 
mus. Hoc autem dicit Ambrosius: Non quod eos 
diligere non debeamus, sicut et nos, proximi enim 
sunt, sed ut sic ostendatur quod sufficit, si minus 
oos diligamus, quam ceteros proximos, et hoc uti- 
que secundum effectum, 

De gradibus charitatis. — Sciendum quoque est 
quod charilas non mox ut nascitur perfecta est. 
Ut enim perficiatur, nascitur,nata nutritur, nutrita 


nentur. Dicit enim Aug. (378): Manifestum est |) roboratur, roborata perficitur. Perfeota vero dicit : 


precepto dilectionis proximi, etiam sanctos ange- 
los contineri, a quibus nobis misericordie impen- 
duntur officia. 
Quatuor sunt genera diligendorum. — Denique 
omne genus diligendorum predictis mandatis com- 
prehenditur, quae quatuor sunt, ut Aug. ait 
(379); Unum quod supra nos est, scilicet Deus: 
alterum quod nos sumus, tertium quod juxta nos 


378) Lib. De doct. chr., cap. 30. 

379) Lib. 1 De doctrin. Christ. c. 23, 24 et 26. 
380) Lib. De doctrin. Christ. 

381) Sermone De escens. Domini. 


Cupio dissolvi (Phil. 1), etc. 

Disr. XXX. An, melius sil. diligere amicos quam 
inimicos, an econverso. — Solet etiam queri utrum 
sic majoris meriti diligere amicum, an inimicum? 
Dicimus quod ejusdem meriti est.Eadem enim cha- 
ritate, ex qua meritum est,diligitur uterque.Quan- 
tum vero ad actum exteriorem, evidentius signura 
est perfecte charitatis diligere inimicum quam ami- 


(382) Lib. De doctrin. Christ. . 
(383) Lib. De doct. Christ. 
(384) Super illud Canticum 1. 








1089 


SENTENTIARUM LIB. III. - DE VERBO INCARN. DIST. XXXIV. 


1086 


cum. Unde Aug, ait (385): Hoo tamen magnum À in perferendis molestiis; quarta, temperantia, in 


bonum (scilicet diligere inimicum et hene facere 
odienti, et pro persequenteorare)tante multitudinis 
non est, quantam credimus exaudiri cum dicitur : 
Dimitte nobis debita nostra, sicul etl nos aimittimus 
debitoribus nostris (Mauh. v1). 

Disr. XXXI. An charitas semel habita. amitta- 
tur. — Hec dicendo, perfectam charitatem ab im- 
perfecta; eum distinxisse putemus; quie charitasim- 
perfecta, sepe amittitur et recuperatur, et eamtam 
boni quam mali participant. Unde Ambros. (386) : 
Quibusdam gratia data est in usum, ut Sauli et 
Jude. Frequenter enim ante sunt mali, qui sunt fu- 
turi boni; e£ prius sunt boni, qui sunt futuri mali. 
Radicata vero et perfecta charitas, nunquam desinit 
semel habita, nec eam participant hisi boni. Unde 
charitas est fons proprius et singularis bonorum, 
cui non communicat alienus. Secundum hoc eam, 
qua multarum auctoritatum videtur esse, dissonan- 
tiam distingue. 

Quomodo charitas non evacuabitur. — Charitas 
autem perfecta permanebit in futuro. Licet enim in 
futuro perficiatur, eadem tamen substantia, idem- 
que modus permanebit, qui est ad Deum plusquam 
teipsum : Ad proximum vero eicut te. Cetera vero, 
vcl ex toto cessabunt, ut. fides et spes, quod et de 
scientia quidam putant: vel saltem quantum ad 
modum, qui et omnino alius erit in futuro, quam 
sit in presenti. 

Quare charitas ponatur post fidem et spem. — 
Notandum quoque quod charitasnon ideo post fidem 
et spem ponitur, quod ex eis oriatur, sed quia post 
illa remanebit aucta. Que tria nunc equalia sunt, 
non quantum ad eorum comprehensionem, sed 
quantum ad actuum eorum intensionem. Etenim, 
si intensius credis, intensius etiam speras et di- 
ligis. 

Disr. XXXII. Quomodo Christus dilexit. — Ha- 
buit autem Christus charitatem, non vie, ut omnem 
proximum ad vitam diligeret, sed patrie, qua tan- 
tum electos ad salutem dilexit. Reprobos etiam di- 
lexit sicut et ab eterno dilexit eos, inquantum sci- 
licet opus ejus erant futuri, hoc est, quos et quales 
erat eos facturus. Proinde electos alios plus, alios 
minus ab eterno dilexit, non secundum dilectionis 
essentiam, sed secundum efficientiam, quia scilicet 


C 


coercendis delectalionibus pravis. 

Quod hz virtules maneant in futuro. He in futuro 
erunt, sed secundum alium usum quam hic. Unde 
Beda (387) : Potestates coli quatuorpredictis virtu- 
tibus preclare sunt, que aliter servantur in colis 
ab angelis et animabus sanctis, qu&m hioa fidelibus. 

Disr. XXXIV. De septem donis Spiritus sancti. — 
Septem etiam dona virtutes sunt, etin angelis 
sunt, ut Ambros. ait (388) : Spiritus Dei, naturam 
angelorum effusiore quadam sanctiflcationum uber- 
tate letiflcat. Deinde sanctificationes exponens, sub" 
dit : His sanctificalionibus, signatur plenitudo se- 
ptem spiritualium virtutum, quas enumerat Isaias 
(cap. i1), dicens : Spirijus saptentiz, ete. 

Sed contrarium videtur quod dicit Beda (389) ? 
Qui eum de timore servili, et casto egisset, ad- 
didit : Uterque in futuro cessabit. Aug. etíam 
ait (300) : Timor Domini est magnum presidium 
proficientibus ad salutem, pervefientibus foras mit- 
titur. Non enim jam timent amicum,cum perducti 
fuarint ad id quod repromissum est. 

Sed dicimus quod timor in futuroerit, non secun- 
dum usum quem modo habet, qui est metus sepa- 
rationis, sed secundum reverentiam, que est mista 
cum subjectione dileetionis, secundum quam in 
Christo fuit. Unde Apostolus: Qui exauditusestpro 
sua reverentia. (Hebr. v). 

Plena timorum distinctio. Mundanus timor. Hu. 
manus, servilis. Initialis. Caslus seu filialis. — Hic 
sciendum quod quinque sunt timores : Mundanus 
qui culpa est, quo bona mundi perdere timemus; et 
humanus vel naturalis, qui pena est, et in Christo 
fuit, quo pericula carnis horremus ; et servilis, quo 
propter timorem gehenne continet se homo a pec- 
cato, et bonum facit, quod utile est, per quem pau- 
latim fit consuetudo justitie, et est insufficiens; et 
initialis, quandoincipit, quod durum erat, amari, et 
est sufficiens. Succedit deinde castus, et amica- 
bilis dicitur, vel filialis quo separatio Sponsi time« 
tur, et est perficiens. Qui secundum huno ipsum 
permanet, usque in finem seculi, secundum predi- 
ctum vero, hoc est, secundum reverentiam mistam 
cum subjectione flliali, hic et in futuro erit (I Joan. 
Iv). Quod autem dicitur, timor non est in charitate, 
de perfecta charitate, et initiali timore intelligen- 


majora bona preparavit his, quam illis. Secundum ]) dum est. De quo Aug. (391) : Quantum charitas 


hunc sensum dicuntur aliqui diligi incipere a Deo, 
tunc, cum eterna» dilectionis effectum sortiuntur. 
Disr. XXXIII. De viriu:iibus principalibus quas 
cardinales appellant. — Post predicta, de quatuor 
virtutibus principalibus videamus. Quarum prima 
estjustilia, qu: est in subveniendo miseris, qui mi- 
nus possunt contra potentiam fortiorum ; secunda. 
prudentia in precavendis insidiis ; tertia, fortitudo 


385) In Ench. cap. 73. 
en Super c. 9 ad Rom. 
357 Byper Exod. xxvi. 
1. de Spiritu ganoto, c. 20 et ultimo. 


crescit, tantum timor decrescit. Et quantum illa fit 
interior, tantum timor pellitur foras, major chari- 
tas, minor timor. Minor charitas, major timor. 
Sciendum vero quod ex usu Scripture, et. servilis 
timor et initialis dicitur, initium sapientie, alia ta- 
men et alia ratione : nam servilis initium dicitur sa- 
pientit, quia locum preparat charitati Dei : initia- 
lis vero, quia in inchoata charitate est. — 


9 Super parebolas Proverb. 1. 


e Sup per peel 
301) Super pisiolam Joan. IV, hom. 9. 





MAGISTRI BANDINIL 


Disg, XXXV. Düdjacho imer scientiam, iudelli- A — De sepiewe evandatís. seeundap tabulae. — in se- 


gentiam, sapientiam. — Denique illa tria dona, scien- 
We, imtelligertia et sapientie sio a ee distinguuutur. 
Quia 'soientia valet ad reotam-adminietrationem re- 
rum jemporalium, et bonam oonversationem inter 
xüaloe. Inielligentia vero ad Creatoris et oreatura- 
rum invisibilium speculationem; sapientiaauter ad 
solius eterne veritatis:contemplationem et deleeta- 
fiosem. 


Dugr. XXXVI. De virtutum connezione et axquali- 
tate. — Hio autem sciendum quod omnes virtutes 
sibi invicem ita conjuncte sint, ut babita una, om- 
nes bebeoantur. Unde Hierenymus (8029) : Omnes 
virtutes sibi haerent, ita ut qui unam habet, omnes 
habeat;et qui una caruerit; ornnibus careat. Aug. 
etigua wii:(393) : Virtutes que sunt in animo bu- 
raano.quamvis alio atque alio modo singulaintelli- 
gextur, aullo modotamen separantur ab invicem, ut 
quiegnque fuerint equales, verbi gratia, in fortita- 
dine aqueles sint, et prudentia, et justltia, et tem- 
peraniia. 8i.enim dixeris equeles esae istos in for - 
titudine, sed illum prestare prudentia, sequitur 
quod fortitudo hujus minus prudens sit, ac perhoc 
neo fortitudine quales sunt, quia est. illius forti- 
tudo prudentior, aqua ita de osteris virtutibusin. 
yenies, si omoes eadem consideralione percurras. 
(Cura enim dicitur aliquis aliqua preeminere vir- 
tute, ut Abraham fide, et Job patientia, secundum 
ysus exterioreaaccipiendum.est, velincomparatiene 
aliorum hominum, quia humilitatis habitum ma- 
xime presfert, vel opus fidei, vel alicujus caeterarum 
girtutum precipue exsequitur. 


Euss. XXXVII. De decem mandatis Deealogi, ct 


sorum reduclione ad duo charitatis mandata, — Jem 
distinctio Decalegi consideranda est. Habet enim 
Decalogus decem prwecepta. Tria in prima tabulg 
pertinentia ad Deum. Septem qu» sunt in secunda 


pP? 


ounda vero tabula septem sunt mandata, quorum 
primum ad Patrem carnalem refertur, quod esi: 
Honora palrem tuum et matrem tuam, ut. sis longz- 
vus super terram (Exod. xx),scilioet. viventium. Se 
cundum est: Non occides (ibid.). Ubi seoundum 
litteram actus homicidii prohibetur. $piritualiter 
vero voluntas occidendi. Tertium est : Non macha- 
beris (ibid.), id est ne ouiquam miscearis, excepi 
federe matrimenii. À parteenira intelligitur totum, 
Nomine igitur machis,omnis concubitus illicitus, 


« illoruimque membrorum non legitimus usus, prebi- 


bitus debet intelligi. Quartum est : Non furtum (o- 
cies (ibid.). Ubi sacrilegium, el rapina omnis pro- 
bibetur, Non enim rapinam permisit, qui furtom 
rohibuit. 

An [dii Israel commiserine furtum spoliando Egy- 
ptum. — Hio autem solet queri an IsraeliLe furium 
feceriat, exspoliando J/Egyptum? (Exod. u). Dici 
mus quod non, quia perfecti Deo jubenti rainiate- 
riuta prebuerunt. Inflrmmi vero magis permissi sunt 
hoo faeere illis, qui talia jure passi sunt, quam 
jussi (304). Quintum est : Contra progimum nos 
loquaris falsum testimonium (Exod. xx). Ubi crimeo 
mendaoii et perjurii prohibetur. 

Drem XXXVLII. De mendacio. — Est autem men- 
Baciwn, ut. Aug. ait (395), falsa vocis significatio 
eum intentione fellendi. Mentiri vero est loqui 
contra hoc quod animo sentit quis, Unde si Judeus 
dicit Christum esse Deum, cum hoc nen creda, 
mentitur quidem, sed mendacium non dicit. 

Án omne mendacium sit peccatum. — Denique 
omne mendaeium peccatum est. Sed multum inter. 
est quo animo et de quibus rebus quis rmnentialur. 
Non enim $io pecoat, qui ut. consolat mentitur, sicut 
qui ut noceat, nec qui de via terre, sicut qui de via 
vite mentitur. 


Triplez mendacium. — Mentitur namque quis pro 
ceommodo-aliquando alicujus tantum, ut obstetrices 
et Raab (Kzod. 1; Jos. 1). Aliquando joco, quod 
perfeotis non convegit ; alíquando ex malignitate, 
quod cunotis est valde cavendum. 

An Jacob se dicens Esau, sit mentitus. — Dicens 
denique se Jacob Esau a mendaeio excusatur (6e. 


tabula, pertineniia ad proximum. Primum in prima 
jabula esi : Non habebis deos alienos : Non facies tibi 
Bculptile, nec omuen similititudinem(Exod. xx). Scul- 
pii est quod nihil habet simile eibi. Similitude 
vero que habet speciem alicujus rei (I Cer. 
MIL. 

. Seonndum est : Non assumes nomen Dei tui in va- 
nus (Erod.xx). Quod est dicere secundum Ntte- xxvn): tantum proponens obedire matri, que fa 
Jam Non jurabis peo nibilo per nomen Dei. Alle- — snilisci consilio Dei noveratin eo factum mysterium 
gorice vepo precipitur,ut non putes creaturam esae iy seenegaenti. Vel non fuit mentitus Jacob :; erat enim 
Ghristuzo Dei Filinm. ipse Reau jure, ot si non persona, quia emerat ab 

Tortium est : Memento sanctificare diem Sabbati — eo primegenita. 

(Exod. x). Quo gecundum litteram, Sabbati praci- Disv, XXXIX. De perjurio. — Perjurium. est men- 
pitur observantia. Allegorice vero, ut requiem s — 4decumm juramento firmatem. Jurare est Deo zed- 
hic a vitiis eL in luturo in Dei contemplatione ex- — dere jus, weritatis scilioetet non falsitatis, hoc ee! 
spectes. Primum quidem mandatum pertinet adPa- — Deum testem adbibere, vel ei aliquid oppignorare. 
irem, in quo- est unitas ; secundum ad Filium, in — Ut ille facit, qui per filios.suos juret, quas oppigoe 
quo est coequalitas tertium ad Spiritum sanctum, — rat Deo, ut hoc eis eveniat: quod de ore.spo proct- 
in qno est utriusque communitas. dit : Si verum, verum ; si falsum, falsum. 


$02) Super Isai x. Aug. illum looum. 
fos] gw De Trinit. cap. 4. (o6) Mo mehirid. 0. 48. 





£085 


SENTENTIARUM LiB. IV. — DE ECCLES. SACRAM. DIST. 1. 


qeeb 


Qu? furamenta magis obligent. Quid perjurium. — À impletur juramentum, pejorem vergit tn exitum 


J'ürafur autem per Deum,per Evangelia, per crea- 
tur&s.Sed quanto magis sancturm est, per quod ju- 
ratur, tanto magis est ponale perjurium (396) Per- 
jurium uutem est, adhibita juratione mentiri quod 
fit, dum jurando quis loquitur, cum intentione fal- 
lendi, quam vel statim habet,vel postea, ante tem- 
pus, quo fleri debet, quod juravit. Ream enim lin- 
guam non fhcít, nisi rea mene. 

Comites juramenti. Incauta juratio est pecca- 
tus, — Advertendum quoque est quod jusjuran- 
dum tres liabet comites:veritatem judicium et Justi- 
tiam, ut scilicet discrete quis juret, quantum ad 
se; utiliter quantum ad proximum, et verum sit, 
vel esse putet quod jurat, quantum ad Deum. 
Quod si ist& deficiant, perjurium est,hoc est in- 
caute jusjurandurh factum. Quod ideo peccatur 
est, quia juratio non est appetenda,sicut res bona; 
nec tamen fugienda est,sicut mala, cum esi neces- 
saria. 

Perjurium quando dícatür. — Dicitur enim pér- 
jurium proprie,cum impleri potest juramentum, et 
debet secundum tenorem jurandi,sed contemnitur. 
Quod salubriori consilio faclendum est, quando si 


Velut cum juravit quis permanere in stupro, qui 
nimitum ihter stuprum et predictum. perjuvicum 
perplexus est, ubi fldes rescindenda ew. Ait.ewima 
Isidorus : In turpi voto muta deeretum : qued. im 
caute vovisti, ne facias. 

De eo qui verborum calBiditnte jurat. — Proinde 
quacunque arte verborum jüretur,Deus sio aceipió, 
sicut ille qui jurat, et ille cui juratu», simpliuiee 
intelligit (307). 

De eo qui cogit falsum jurare. — Quod si quis 
sciens falsum juramentum exigit, homieida est. 

Disr. XL.— De 6 et T prxcepto secundae tfabiulmo.—- 
Sextum denique preceptum est : Non desidevabfs 
urorem proximi tui (Exod. xx). Septimum : Non 


B concupisces domum proximá tui, non servum, won an 


cillam (ibid.). 

An postrema hzc mcludantur prioribus. — fud 
videntur hec duo precept& superioribus includi, 
quibus dictum est : Non mechaberis, non furaberie. 
Sed illis opera prohibita sunt : his veré coesncupis- 
centia prohibetur. Predicta igitur mendata legis, 
sunt decem chord:? psalerii,que charitate taageg- 
de sunt, ut fere vitiorum occidentur. 


Finis tíibrl de Verbo incarnato et homénis reparatione, qui est Sententiarum Bandini tertóus. 


(396) Aug., ad Publieolam epist. 4. 


* 


(397) Aug. in serm. De perjuriis. 








MAGISTRI BANDINI 
LIBER 


DE ECCLESIASTICIS SACRAMENTIS 


QUI EST SENTENTIARUM QUARTUS. 





Ilepoyh — Toto propemodum hoc quarto libro, mira perspiculatre et paucis admodum, disserit Bandi- 
nus de: hominis per Christi mortem instaurat&i confirinatione quz in salutari usu ac dispensatione san- 
clorum Ecelesig sacramentorum consistit, vim suam atque originem habentium ex Christt passtone., 
Sub finem autem nonnulla de hominis per ecc:esiastica sacramenta, confirmati sunma, wt séc dicam, 
beatificatione attingit, explicans mortuorum resurrectionem et extremum fudicóum, ewm ponis. tmepto- 
rum et gaudiis plorum : quibus feliciter Bandinus librum swim finit, eplans ut' lxetitior justorum. con- 


sortes nos Dominus efficiat. 





Disy. I. D» sacramentis ín genere. Quid sdcramen- (| gis. — Denique sacramentum ejus rei similitudi- 


f&m.— Post traetetum rerom, quibus fruendum est 
et wiendtrm, ob. que fruuntur et utuntur, ad nigna 
"traétanda eceedamus, que sacramenta dioantus. 
Sacramentum igitur est visibilis forma invisibilis 
gratie, vel sacte rei sigrrom. Sigmrum autem est 
res qua preler speciem quam ingerit sensibus, 
aliud aliquid ex se facit in cognitionem, venire. 
Quomodo differant. sacramenta. velerís et nove le- 


nem gerit, cujus signum est ; ut aqua baptiami, 
mundetionis peccatorum. Enimvero saer&menutum 
proprie dieitur, quod iie sigaificat graljam,quod et 
confert eam. Per quod inter vetera et nova sacra- 
merrta differentia manifeste. notatur illa enim tan- 
tum promittebant et, signiflcabant, heo signant, e& 
dant gratiam. - 

Quare instituta. sunt. sacramenta, — Que tripliol 





1091 


MAGISTRI BANDINI. 


1092 


ex causa institu'a sunt, ut scilicet humiliemur,eru- À Christi.Unde Hieron. (401) : Qui Spiritum sanctum 


diamur, exerceamur. Homo cnim qui majorem se 
contempsit, placet Deo,dum visibilibus rebus, et se 
inferioribus reverenter ex precepto Creatoris humi- 
liatue, quando etiam per id quod in specie visibili 
cernitur, ad invisibilem virtutem tognoscendam 
mens eruditur. Per hec etiam sacramenta noxiam 
occupationem vitat,et utiliter exercetur qui otiosus 
-esse non posset. 

De circumcisione. — Licet autem antiqua sacra- 
menta gratiam non darept,circumcisio tamen idem 
valebat contra peccatum, quod nunc baptismus, 
Unde Beda(398-399): Idem salutifere curationis au- 
zilium circumcisio in lege,contra originalis peccati 
vulnus agebat,quod agit baptismus lempore gratis, 
Disi quod non aperiebat januam regni, .— 

De institutione et. causa. circumcisionis. — Fuit 
autem circumcisio Abrahe mandata prius, postea 
vero semini ojus.Fuit autem mandata illi ad appro- 
bationem fidei et obedientie ejus:et ut populus ille 
hoc signo a ceteris nationibus discerneretnr. 

Quare in carne przputii. — In carne etiam pre- 
pulii feri jussa est, quia decuit signum ibi obe- 
dientie appareie, ubi pena inobedientie, hoc est, 
concupiscentia. magis dominabatur. 

Quare octavo die et petrino cultello. —Fiebat autem 
octavo die, petrino cultro, quia per resurrectionem 
Christi octava die factam,anima a peccatis munda- 
ur, et in communi resgurrectione,octava etale fu- 
tura, omnis corruptio ab electis per petram Chris- 
tum tolletur. 

Per quid delebatur otigénale peocafum anie cir- 
cumcisionem. — Ante circumcisionem dimitteban- 
tur peccata parvulis, in fide majorum : majoribus 
vero in sacrificiis. Undo Gregor. (400) : quod apud 
nos valet aqua baptismi, hoc apud veteres egit vel 
pra parvulis sola fides, vel pro majoribus sacrificii 
virtus. 

Quare in baptismuus circumcisio mutata.—Circum- 
cisio autem merito in baptismum mutata est, quia 
baptismus communior est et perfectior,de quo jam 
videamus. | 

Disr. I[ De Baptismo. — Sciendum est quod ba- 
ptismum,quo regenerantur fideles,baptismus Joan. 
precessit, in hoc utilis existens, quia homines usu 
boptizandi preparabat ad baptismum Christi. 


nesciebant, cum baptismum a Joanne acceperunt 
in nomine venturi, iterum baptizati sunt : ne quis 
putaret aquam sine Spiritu sancto sufflcere ad sa- 
lutem.Consequenter ergo videamus quid sit bapti- 
smus,et que .sit ejus forma, et quando sit institu- 
tus, et quare. 

Disr. HlI. Quid sit baptimus. — Est autem bapti- 
smus, intinctio corporis facta sub forma verbi ejus 
de quo dicitur : Accedit verbum ad elementum, et 
fit sacramentum (402). 

Forma baptismi. An. in. nomine Christi licedl ba- 
ptixare. — Verbum autem illud est invocatio Tri- 
nitatis.Juxta quod ait Veritas, formam baptizandi 
ostendens : Ite, baptixantes eos in nomine Patris c 
Filii et. Spirilus sancti (Matth. xxviu). Hoc. autem 
verbum accedit ad elementum, non tantum quia 
dicitur,sed quia et creditur. In nomine etiam Chri- 
sti legimus apostolos baptizasse (Act vir, x). ln 
quo tota Trinitas intelligitur scilicet ipse unctus,et 
Pater a quo unctus est; et Spiritus sanctus quo 
unctus est. 

Án in unius person ce nominatione liceat. baptizare. 
— Imo et in unius personarum nomine tantum 
perfecte sacramentum traditur,si de aliis recte sen- 
tiatur : Et econverso omnibus nominatis, vacuum 
est mysterium, si de aliis male sentiatur. Unde 
Ambros. (403) : Sicut si unum, vel Patrem, vel Fi- 
lium, vel Bpiritum sanctum sermone comprehen- 
das, fide autem nec Patrem, nec Filium, nec Spiri- 
tum sanctum abneges,plenum est, fidei sacramen- 
tufn : ita etiam, ticet Patrem, et Filium, et Spiri 
tum sanctum dicas; et alicujus eorum minuas po- 
testatem : vacuum est mysterium. Tutius tamen 
est tres personas in baptismo nominare, ut dica- 
tur : In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, 
non in nominibus, sed in nomine, hp est invoca 
tione vel confessione trium personarum. 

Ubi fuerit institutus baptismus. — Fuit autem in- 
stitutus baptismus, in Jordane, quando Christus 
contactu munde carnis suse, vim regenerativam 
contulit aquis, ut qui post immergeretur, invocato 
nomine Trinitatis, a peccatis mundaretur. 

Quare in aqua tantum baptizetur, — Celebratur 
autem baptismus in aqua, non alio liquore, ne ul- 
lus inopia excusetur, et propter similitudinem sa 


Quare dicatur baptismus Joannis. — Joan. autem [) cramenti, quía sicut aqua corporis sordes abluit, 


baptismus dictus est, qui operatio tantum Joannis 
erat, ibi exterius lavantis, non Dei interius ope- 
rantis, qui baptismus, in nomine venturi tradeba- 
tur. 

An baptizxali a Joanne debeant rebaplizari. — 
Proinde baptizati baptismo Joannis, nec credentes 
Spiritum sanctum esse, rebaptizati sunt baptismo 


(398-399) Super evangelium Luc.Et postquam im- 
leli 


P (400 In rv Moralium, cap. 2. .. 
401) In epist, de unius uxoris viro ad Ocea- 


num. 


Bic baptismus maculas anime abstergit. 

Quoties immergi debeat qui baplixatur. — Deni- 
que pro vario ecclesiarum usu, semel, vel ter, qui 
baptizatur immergitur.Unde Gregor.(404) : In una 
fide,nihil officit Ecclesie sancte consuetudo diversa, 
unde nullatenus reprehensibile est infantem bapti- 
zando, ter vel semel immergere, quia ter immer- 


"a Aug. super Joan. tract. 80. 

403) In lib. r De Spiritns sancto, cap. 2. 

404) Epistola 44, lib. 1 Registri, ad Leandrum 
episcopum. 





- 1093 


SENTENTIARUM LIB. 1IV.— DE ECCLES. SACRAM. DIST. VIII. 


1094 


gendo, personarum Trinitas, et semel! potest divi- & doleo, quia quem regeneraturus eram amisi, ille 


nitatis unitas designari. Nos vero qui tertio mergi- 
mus, etiam triduanse sepulture sacramentum 6Bi- 
gnamus. 

Dis. IV. De triplici effectu baptismi. Quorumdan 
error. — Post supradicta, sciendum «est alios per- 
cipere sacramentum et rem, alios sacramentum 
tantum,alios rem tantum. Sacramentum et rem su- 
scipiunt parvuli,licet de perituris quidam aliter sa- 
piant, male innitentes verbo Augustini qui di- 
cit (405) : Sacramenta in solis sanctis efficiunt id 
quod figurant. Quod sic accipiendum est,quia cum 
sacramenta omnibus efíiciant remissionem, solis 
electis hoo faciunt ad salutem. Adulti quoque qui 
cum fide accedunt,sacramentum et remsuscipiunt, 
qui vero sine fide, sacramentum tantum. Unde 
Hieron. (406) : Qui non plena fide baptismum acci- 


piunt,non Spiritum sanc*um,sed aquam accipiunt. . 


Idem Aug.ait (407) : Omnis qui jam sue voluntatis 
arbiter constitutus est, cum accedit ad sacramen- 
tum fidelium, nisi peniteat eum veteris vite, nova 
inchoare non potest. Quod autem August. (408) di- 
cere videtur, ficte accedenti ix ipso puncto tempo- 
ris peccata dimitti, non dicit asserendo, sed confe- 
rendo,et alios impugnando. Quod ostenditur ex eo, 
quod ibidem sic dicit (400) : Si ad baptismum fi- 
ctus accedit, dimissa sunt ei peccata, aut non sunt 
dimissa : eligant quod volunt. Qui etiam ait (410) : 
Tunc valere incipit ad salutem baptismus,cum illa 
fictio veraci confessione sequente, de corde recessit. 
Accedens ergo ficte, non rem, sed tantum sacra- 
mentum accipit. 

Quid prosit baplismus cum fide accedentibus. — 
Sed cum fide accedentibus quid baptismus prestat 
cum justificati sunt ? Ad quod dicimus .quod exte- 
rioris satisfactionis absolutio eis prestatur,et gra- 
tia adjutrix, omnisque virtus augetur : fomes quo- 
que peccati amplius debilitatur. Unde Aug. (411) : 
Fides quc fideles facit, in aquis baptismi datur, vel 
nutritur, quia non habenti aliquando ibi datur, et 
habenti ut plenius habeatur, datur. 

Qui suscipiant rem. et non sacramentum. — Rem 
autem et nonsacramentum suscipiunt, qui pro Chri- 
gio sanguinem fundunt, seu fidem ejus tenent: 
quibus propter angustiam temporis succurri non 
potest. Unde Aug. (412) : Etiam atque etiam con- 


tamen gratiam quam poposcit non perdidit. 

Quz videntur obviare pradictis. — Cui sententie 
non repugnat, quod Dominus dicit : Nis? quis re- 
nalws fuerit ex adm et Spiritu, etc. (Joan. ii). In- 
telligendumenim est de his,qui possunt et contem- 
nunt baptizari.Similiter et illud intelligendum est: 
Nullum catechumenum quamvis in bonis operibus 
defunctum, vitam habere credimus (414). 

Varie sese habel baptismus ad remissionem pecca- 
torum. De patrinis quid agere debeant. Expositio 
verborum qus prolem. suscipientes proferunt. Qux 
baptismum pracedant. — Denique eciendum quod 
eum baptismus sit sacramentum remissionis pec- 
catorum, aliquando precedit ipsam, ut cum fictus 
baptizatur, aliquando sequitur, ut cum justus ba- 
ptizatur ; éliquabdo simul sunt,ut cum parvuli ba- 
plizantur : qui dum baptizantur,gratiam bene ope- 
randi percipiunt in munere, sed non in usu, quam 
ad etatem majorem venientes habebunt, nisi per 
lberum arbitrium pravüm usum clegerint.Pro qui- 
bus patrini fidem petunt,et credere jirofitentur(414*). 
Quod totum de sacramento baptismi intelligendum 
est, uL sit sensus, fidem peto, hoc est, fidei sacra- 
mentum presto sum recipere. Credo, id est fidei 
sacramentum recipio : quod patrinus pro parvulo 
dicit, qui non habet etatem ut pro se loquatur,per 
quod et ipse parvulus obligatur adimplere, cum 
major factus fuerit, et patrinus etiam sollicite ope- 
ram dare, ut adimpleatur. Unde Aug. (415) : Cer- 
tissimam emisistis cautionem, qua abrenuntiare 
pompis diaboli spopondistis. Baptismum autem 
exorcismus, hoc est, adjuratio, et. catechismus, id 
est instructio precedunt, non quod sine istis non 
possit esse baptismua, sed ut baptizandus instrua- 
tur, qua fugiat, et sciat cui debitor flat. Unde Au- 
gustinus (416): Parvulus exsufflatur et exorcizatur, 
ut diabolus ab eo fugiat,et sciat cui deinceps debi- 
tor fiat. 

Disr. V. Eque efficax est baptismus sive a. bono 
sive a malo. — Denique cum solus Christus bapti- 
zet, semper eque bonum baptisma traditur & quo- 
cunque, bono vel malo tradatur. 

DisT. VÍ et VIL.Quibus licet baptizare. — Ad sum- 
mam sciendumest quod ministerium baptismisolis 
sacerdotibus licitum est. Necessitatis vero tempore, 


Siderans invenio, non tantum passionem pro no- D diaconis, et cuicunque persone baptisma mini- 


mine Christi susceptam, vicem baptismi supplere, 
ged etiam fidem et conversionem cordis : ita de- 
mum, si mysterium baptismi, non contemptus re- 
ligionis, sed articulus necessitas excludit. Ambros. 
etiam de Valentiniano ait (413) : Ventrem meum 


405) In lib. De baptismo parvulorum, cap. 2 

406) Super Ezech. 10. 

407) In lib. De pomnitentie medicina, cap. 2. 
408) In lib. 1 De baptismo parv. oontra Donati- 


stas, Scnp. 12 

n eodem lib. 
410) Ibidem, 
411) Homil. 74 guper Joan, 


strare licet,quod a quocunque traditum, dummodo 
in forma Ecclesie non erratur, non reiteratur. 
Disr. VIII. De sacramento Eucharisliav. Euchari- 
stia unde dicatur. — Post sacramentum baptismi, 
gequitur sacramentum eucharistie, et bene: per 


412) De unico baptismate lib. rv, cap. 22. 

a3) Lib. De obitu Valentiniani, paulo ante me 
dium. 

(44) Aug. in ecclesiasticis dogmatibus, cap. 74. 

414*) Hec Magister dist. 6. 

NOU "! zr De symb. ad Catech., cap. 1, 2; et 


10. 
Detó) [à lib. 1 De symb, ad Catech. cap. 10, 


1095 


MAGISTRI BANDINI. 


1098 


bapsmum enim mumndamur; per encharistiam in A, scilicet in forma humana: Veritas tamen ejus ubi- 


bono firnremur. Eucharistia autem diortur bonagra- 
tia, quis in hoe saeramento totus ilie sumitor, qui 
es& fena ei origo totius gratie. [In hoo ergo sacra 
mento videamus de institutione ejue, et forma, 
et re. 

Be institutione hujus sacramenti. — Dominus i igi- 
hur instituit heo sacramentum, cena,postagnum 
typicum, ia que significavit veteris legis sacra- 
menie marie sue terminari,et qus sunt nove legis 
substitud. 

I4 [omma hujus sacramenti. Forma autem eu est, 
euam idem. Dominus instituit dicens : Hoc est cor- 
pus meum quod pro vobis tradelur. Et : Hic est san- 
guis maus qw pro mullis effundetur (Matth. xxvi). 
Reliqua auiem ad laudem Dei dicuntur. Unde 
Aag. (A7) : Credendum est quod in illis verbis 
Chsisii macramvenia conticiantur : reliqu& omnia 
sunt laudes, obsecrationes, petitiones. 

Tria $n, hoe saeramenio distinguenda. — funt au- 
tem in hoo sacramento tria distinguenda : unum 
quod tantem ost. sacramentus seilicetspecies panis 
eí vini, alterum quod est sacramentum, et rea, 
earo: scilicet Chrisii,quam de virgine traxit, ei san- 
guis, quem pro nobis fudit, tertium quod est res 
tentum saeramenti,unitas scilicot Ecclesie que est 
spiritnalis earo Domini, de qua dicitur : Nísi man- 
dueaveritis carnem meam, et biberitis meum sangui- 
néem, non habebilis vilam ciernam in vobis (Joan, 
vi). 

Dig. IX. De duobus modis mandaücandi. — Sicut 
autorn dus sunt res hujus sacramenti, ita et. duo 
modi. mandueandi sont, sacramentalis, scilicet quo 
eorpue, quod de virgine tranuit,sub sacramento su- 


ritu, et eenguis bibitur : et spiritunlie, quo quie. 


mendueut, si in Deo manet, et Deus in eo. Unde 
Augustinus (418) : Qui manducat c&rnem meam, 
et bibit sanguinem meum, in me manet, et ege in 
eo. Si in me manet, et ego in eo, tunc bibit. Qui 
vere in me noa manet, nec ego in illo, etsi aecipit 
seeramentum, aequiril magmum tormentum. 

Nem : Ut quid paras ventrem et. dentem ? erede 
et manducasti. Secundum hos duos modos distin- 
guitur quod Ang. sit: Bonue aecipit sacramentum 
et rem sacrementi. Malus vero tantum sacramen- 
tum, hoe. est,corpus Christi.Non secundum hocetiam 


que est, id est divinitas. Rem (424) : Verites ejus, 
hoc est verat corpus ejas ubique est, id est, in 
omni altari, ubi celebratur, invisibiliter tamen, se- 
eundum eamdem formam, Ita similia sunt Totelii- 
genda. 

Dis?. Xl. De conversione panis in carnem Christi 
el vini in sangusnem. — Proinde vera fides fatetur 
quod usitatus panis estin altari, anto verba sacra 
que supra posita sunt : post illa verba, de pane fit 
earo Christi, vel eonfloiue, vel trensit panis, vel 
eonvertitu? in carnem, Similiter et de vino. 

Quomodo fiat ista conversio. — Quod si queratur 
de modo cenversianis, dicimus quia quidam dicunt 
convereionem illam sic esse intelligendam, ut sob 
quibus accidentibus eret prius substantia panis at 
vini,sub ejusdem ost congecrationem sit substan- 
tia corporis. e& sanguinis. Alii autem dicunt quod 
substantialiter panis mutatur in earnem,nee tumen 
augetur. Totum entm qued ibidem est, virtute mi- 
reculi refulget. $od sive sic, sive aliter sit, tenea- 


.dum est quod Aug.ait (422):8i quieris modum quo- 


id fieri possit, breviter dico. Mysterium fidei salu- 
briter oredi potest, investigari salubriter non po- 
test, 

Quare corpus Christi sub alia specie sumilur. — 
Sumitur autem corpus Christi eub aliagpecie,quam 
propria, triplici de causa, scilicet ut fides. meritum 
haberet, et ne abhorreret animus, qued cerneret 
eculus, et ne ab incredulis religioni tnsultaretur. 

Cur sub duplici. Cur aqua misceatur. — Sub d«- 
plici quoque specie,totus Christus sumitus, ut.osten- 
datur totam humanam neturam Christom assum- 
peíase,totamque redemisse. Panis enim ad carnem, 
vinum ad sanguinem refertur, ut Moyses ait: Care 
pto corpore vestro offertur, senguis vero proanima 
(Deut. x; Eevit. xvri). Aqua etiam, que pepulum 
signat vino admiscetur,ut per hoc plebs credentium 
ei, in quem evedit eopulari estendatur. Qued. si 
ignorantia vel negligentia pretermittitur aqua,noa 
est irritum quod geritur. 81 autem intredueende 
heresim hoc fit, nihil agitur. 

Disr. XIL. Ubi illa. accidentia. fundentur. De fra- 
ctione et partibus. — Si autem queritur de illie ao- 
cidentibus, ubi fundetur. Videtur potius fatendum 
Bine subjecto existere, quod non est impossibile ei, 


imtetiigMur zliud Aug.(419) : Non manducans man- [) qui creavit illa. Frangitur autem corpus Domini, 


ducat, et mandueans nen. manducat. 

Dier, X. Corpus. Christ ín. omni esse allari. — 
Denique eeepus Christi de virgine iractlum,in omni 
Hari est, tempore saerificii. In une tamen looo 
tantum eat seilieot ad dexteram Patris, visibiliter 
secundum formam humanam. Hoc est, quod Aug. 
eit. (420 : Corpus Christi est in uno loco visibiliter, 


Bpistole 59 ad Paulmum. 
(is Homil. 26 super Joan. vt, et de verbis Do- 
hit sein. 14. 
(419) Ibidem homin, super Josnnemt quosd sen- 


$UIDS- 


noD quidem i in essentia sui,qnia Impassibilis factas 
est, sed in sacramento, ut Aug. ait : E$ quidem in 
sacramento sio fit, in quo sacramento sic traciatue 
et frangitur, et dentibus fidelium atteritur, ut Be- 
rengarius eoram Nicolae papa juravit. 

Quid ill» partes significent. — Tres autem partes 
quotidiano usu ejusdem sacramenti in Ecclesia finnt, 


420) 'Praetatu 56 auper Joan. 

421) Item epist. ad Dardanum 57. 
422) In lib. Sententiarum Prosperi. 
423) De consec, dist. 2, c, Ego 








1091 


SENTENTIARUM LIB. IV. — DE EOCLES. SACRAM. DIST. XV. 


1088 


non sine signifleatjone, ut Bergius papa ait (424). À Ponitentiarum vero, alia solemnis est, alia non. 


Pars enim oblate in calicem missa, corpus Christi, 
quod jam reeurrexil, monstrat: pars comesta am- 
bulans adhuc super terram, pars in altari usquead 
finem misse remanens, corpus jacens in gepulcro, 
quia usque &d finem seculi corpora sanctorum in 
sepuloris erunt. 

Quare hoc sacrificium dieatur immolatio. Cur fne- 
rit institutum. Quoties communicandum in anno. — 
Dicitur eutem hoe seorificium, immolatio Christi. 
Immolatur enimChristus quotidie, non essentia sui, 
quia semel mortuus est, et jam non moritur, aed 
saerumentali representatione. Nec tamen iteratur 
saeraraeBtem hoe, quia benedietio non repetitur su- 
per eamdem rem, sicat nec baptismus in eadem per- 
sána. Fuit autem institutum hoc sacramentum in 
medicinam quotidiáno infirmitatis. Unde Aug. (425): 
Iteratur quotidie heo oblatio, quia quotidie pecca- 
mus. ltem: Quia quotidie labimur, quotidie myste- 
rium Christi pro nobis immolatur. Ter autem in 
asno unicuique fidelium oommuníicandum est, in 
Puscha seilicet, Pentec. et Natali. 

Drev. XIII. Qui conficiat hoc sacramentum. — 
Confieitur autem hoc saeramentum a quolibet sa- 
cerdote, secundum ritum etintentionem conficiendi, 
utique si tn anitate Ecclesie eonsistit. Excommuni- 
cati ergo, vel heresi manifesta notati non confi- 


ciunt hoo saeramentum. Nemo, enim conseeraüs di- 


cit, offero, sed offerimus, quasi ex persona Eccle- 
gie, quod Aug. ita dieit (426): Recole nomen et 
adverte veritatem. Missa enim dicitur, eo quod oc- 


lestis:missus, hoe est angelus, ad consecrandum C 


corpus Dominicum adveniat, dicente sacerdote: 
Omnipotens, Deus, jube hoc perferri per manus an- 
geli tui tn subjime altare tuut. Sed nunquid here- 
tico usurpante hoc mysterium, angelum de ccelo 
mittit Deus oblationem ejus consecrare? Hoo de 
ccelestis nrysterio perstrinximus, que fideliter aCa- 
tholic:s tenenda sunt. 

Disr. XIV. De paenitentia. Unde dicatur. poniten- 
tía. Quid sil. penitere. Divisio panitentie. — Post 
hec de ponnitentia videamus, qus post naufragium 
Ade et originalispeccati,secunda tabulaest. Prima 
enim est baptismus, ubi vetus homo deponitur, et 
induitur novus; qui semel prestitus, non iteratur. 
Ponitentia autem frequenter subvenit: a qua pre- 


Solemnis est, ut Amb. (427), que fit extra eccle- 
siam manifesto, in cinere et cilicio, que pro mani- 
festis horrendisque delictis, antum imponitur, quz 
non iteratur pro reverentia sacramenti. Ejoctionem 
enim primi hominis de paradiso significat. Alia 
vero non est solemnis, que virtus mentis est, et in 
secreto agitur, et frequenter ab eodemiterari potest 
in salutem. Quod probatur exemplo David, qui, post 
veniam adulterii et homicidii, graviter deliquit in 
numerando populum, qui dum angelo ferienti ple- . 
bem, se obtulit dicens: Grex iste quid fecit? Fiat 
manus tua in me, et in domum Patris mei, statim 
sacrificio dignus faotus est, et absolvi meruit (II 
Reg. xxiv). Hoc est etiam quod Aug. ait: Confltere 


p peeeata etiam semel terreno judici ante mortem, 


sed Deo frequens confessio vitam inducit. Item su- 
per Psel. Parcet pauperi (Psal. Lxxi)..Si liberatus 
offendit, parcet, quia.omnes pecoant. Auoctoritates 
ergo qua penitentiam prohibere videntur iterari, 
vel de perfectorum penitentia vel solemni intelli- 
gende sunt, velnt illa: Poenitentia semper est vin- 
dicta punians,. quod quis commisit; et illud: Repe- - 
riuntur qui sepius,agendam poenitentiam putant, 
qui luxuriantur in Christo (428). ; 
DisT. XV. An confessio de uno peccato valeat, ca- 
leris manentibus? — Videtur autem confessio de. 
uno peccato tantum facta valere, presertim $i pro 
eo satisfactum ost, quia Scriptura dicit: Non judi- 
cabit Deus bis in idipsum, et non consurget duplex 
tribulalio (Nahum, 1), Sed hoc de his intelligendum 
est, qui presenti pena commutantur in bonum, 
Caeterum si perdurant in malo, presentibus suppli- . 
ciis eterna connectunt, secundum illud: Dmplici 
contritione eonlere eos, Domine Deus noster (Jer. xvii). 
Ait enim Greg. (429): Pluit Dominus super unam, 
civitatem, et super alteram non pluit. Et eamdem 
civitatem ex parte compluit, et exparte aridam reli-. 
quit. Cum ille qui proximum odit, ab aliis vitiis se 
corrigit, una eademque civitasex parte compluitur, . 
et ex parte arida remanet, quia sunt quidam, qui 
cum vitia quadam resecent, in.aliis graviter perdu- 
rant. Sed hoc non ad veniam criminis, sed &d de- 
sertionem actus peccandi referendum est. Ut ideo 
pars civitatis dicatur complui, quia & delectatione 
et actu peecandi nunc continet. Vocaturque hec 


dicatio Joannis ccpit dicentis: Penilentiam | agile, [) continentia pluvia, quia de fonte gratie procedit; 


appropinquavit enim regnum colorum (Matth. 11). 
Dicta est autem poenitentia à puniendo, qua quis 
illicita que commisit, punit. Ponitere enim est 
ponam tenere, ut semper puniat in se ulciscendo, 
quod commisit peccando. Proinde penitentie virtus 
timore concipitur. Unde Isaias: A timore tuo, Do- 
mine, conctepimus Spiritum salutis. 

Solemnis panilen'*ia. Non. solemnis. Confessio. — 
(k24) Do cons., dist. 2, c. Triformo. 
oe] Li IV contra duas epist. Pelug. c. 10, et 


De verbis Domini serm. 28. 
(8:26) Non tenetur híc sicut nec Lombar. In ser- 


PATRO ^ CXCII. 


ut vel sic paulatim poeniteat, vel eo minus a Deo 
puniatur, qui diuturniori delectatione et actu pec- 
cati, majus sibi accumulasset tormentum. 

An satisfactio sit imponenda huic peccalo sine aliis . 
confesso. — Quod autem solet queri, utrum pro illo: 
peccato denuo satisfactio sit imponenda? Dicimus, 
iterum imponendam, quia primo condigne non s8- 
tisfecit, cum falso esset ejus poenitentia. Ait enim 


moneDe cerpore Christi. 

(A27) Amb. lib. r1 De unica poenitentia. 
428) Id., ibid. ] 
429) Greg., super Ezech. lib. 1, hom. 10. 


39 


1099 


MAGISTRI BANDINI. 


1100 


Innocentius (450): Falsam poenitentiam esse con- À pauci interfuerunt qui viderunt (Matth. 1x). Intua 


etat, cum spretis pluribus, de uno solo poenitentia 
agitur. Vel cum sic agitur de uno, ut non disceda- 
tur ab alio: arbitrio tamen sacerdotis poterit mo- 
derari. 

Disr. XVI. De tribus que in. penitentia. conside- 
rantur. — In penitentia autem tria consideranda 
sunt: cordis compunctio, oris confessio, operis sa- 
tisfactio; sicut enim tribus modis offendimus, sic 
tribus modis satisfacere debemus, corde, ore, 
opere. 

De tribus peccati differentiis. — Tres quidem pec- 
cati differenti» sunt. tanquam tres mortes in domo, 
in porta, in sepulcro, quas Dominus significavit in 
tribus mortuis quos suscitavit. Compunctio autem 
commendatur ibi: Seindite corda vestra et non ve- 
stimenta vestra (Joel. 1). Confessio ibi: Justus in 
principio sermonis accusator est sui (Prov. vit, 
xvin). Satisfactio ibi: Facite dignos fructus peni- 
tentiam (Luc. v1). 

Qua confienti attendenda sunt. — Denique qui 
confitetur, secundum quod Aug. ait, exprimat sacer- 
doti qualitatem criminis, locum, tempus, perseve- 
rantiam suam, et ejus person: cum qua peccavit, 
conditionem et intentionem, et quali hoc fecerit 
tentatione. Omnis enim ista varietas confiteuda est 
et deflenda. 

Confessio nou est dividenda per diversos sacerdotes. 
— Caveat etiam ne verecundia ductus, dividat apud 
se confessionem, ut diversu diversis sacerdotibus 
velit manifestare, quod est se laudare, et ad hypo- 
crisim tendere, et semper venia carere, ad quam 
frustra putat pervenire. 

De tribus actionibus panitentio. — Sunt etiam 
tres actiones penitentie. Unde Aug. (431): Agunt 
homines ponitentiam ante baptismum de peccatis 
prioribus, ita tamen ut baptizentur. Agunt.et post 
baptismum poenitentiam, si ita peccaverunt, ut ex- 
communicari mereantur. Est etiam penitentia bo- 
norum fidelium pene quotidiana de peccatis, sine 
quibus hec vita non ducitur, pro quibus pectora 
tundimus dicentes : Dimille nobis debita nostra 
(Matth. v1). 

Disr. XVII. Cui confessio facienda est. — Denique 
peccata levia, socio cuilibet corde contrito, sufficit 
confiteri, gravia vero sacerdoti demum, nisi absit, 


resuscitavit, quam intus invenit, relictissolis Petro, 
Jacobo, et Joanne, et patre, et matre puelle (Marc. 
v) in quibus significantur sacerdotes Ecclesie. 
Quos autem extra invenit, sicresuscitavir (Luc. vii). 
Flebat turba post filium vidus. Flebat Maria et 
Martha supplicantes pro fratre (Joan. x1). In quo 
docemur publice peccantibus non proprium, sed 
Ecclesie sufficere meritum. 

Disr. XVIII. Quando et quid Deus dimitlat et. sa- 
cerdos. — Dimittit autem Deus peccatum in cordis 
contritione ante confessionem oris. Unde Propheta: 
Dixi: Confitebor adversum me injustitiam meam Do- 
mino: et tu remisistt. impietlatem peccati mei (Psal. 
xxxi). Ubi Cassiodorus ait (433): Magna pietas Dei 
qu: ad solam promissionem peccata dimittit. Item 
Aug.: Nondum pronuntiat, et Deus dimittit. Dimit- 
tit autem peccatum hoc modo, quia debitum eterne 
mortis solvit, et animam interius purgat. Tegit 
enim Deus peccatum in ponitente, ita ut eternaliter 
non puniat. Unde Aug. (434): Videre Dei peccata, 
est ad penam imputare ea: avertere autem faciem 
a peccatis. est ea ad ponam non reservare. 

De tenebris animae. — Ecce sic dimittit peccatum, 
quantum ad tenebras exteriores, quantum quoque 
81 interiores dimittit, quando animam nebula pec- 
cati tenebrosam illuminat. et sue puritati restituit. 
Unde: Surge qui dormis (Ephes. v). Et in Psal.: Ne- 
"bulam sicut cinerem spargit (Psal. cxru). 

Quid sacerdos dimittat. — Sacerdos autem dimit- 
tit in confessione peccatum, ministerio officii, quo 
potest ligare et solvere (435). Solus enim sacerdos 
evangelicus, et ligat, et solvit, hoc est, ligatum vel 
solutum a Deo, ex officio ostendit, sicut olim legalis 
sacerdos contaminabat et, mundabat leprosum, id 
est contaminatum vel mundatum ostendebat (Levit. 
xiii). Quam enim potestatem habebat iste in cor- 
pore, hanc habet ille in mente. Ostendit autem so- 
lutum, eo ipso, quod pene temporali obligat, quem 
vere penitere arbitratur: ligatum ostendit, si contra 
fecerit. Ligat etiam sacerdos, cum ponam tempo- 
ralem imponit; solvit, cum eam dimittit. Tertio 
etiam ligat, cum a communione suspendit; solvit, 
cum communioni restituit. 

De clavibus Ecclesie. — Hoc autem licet sacerdoti 
facere ex auctoritate clavium Ecclesie, que sibi in 


et urgeat periculum: Unde Beda ait super illud: [) ordinatione sunt tradite, dicente episcopo ei, quod 


Confitemini alterutrum peccata. vestra. (Jac. v). 
Cosqualibus quotidiana et levia, gravia vero sacer- 
doti pandimus. Sed et gravia coe&qualibus paudenda 
gunt, cum deest sacerdos, et urget periculum. Pro- 
inde graviasiocculta, occulteconfiteantur; si autem 
manifesta, publica egent medicina. Quod Aug. (432) 
docet per simitudinem eorum, qui a Domino 
resuscitati sunt. Ait enim: In resurrectione puelle, 


(430) De pen. dist. 5, c. Fratres nosiros. 

(431) Ad Seleucianum epistola 108. 

432) Lo. citato De vera et falsa poen. cap. 11. 
(hs) Super psal, xxxi. 


dixit Dominus Petro: Quodcunque solveris super 
terram, erit solutum et in colis, et quodcunque li- 
gaveris super terram, eritligatum etin calis (Matth. 
xvI). Hoc est, ut Aug. ait (436): Ego et Deus om - 
nes celestis militie ordines,et omnes sancti in glo- 
ria mea, laudant tecum et confirmant, quos solvis 
et ligas: non dixit, quos putas ligare vel solvere, 
sed in quos exerces opus justitie et misericordia. 


(484) Exponens illum locum psal. xxx:, Quorum 
tecla sunt peccata. 

(A35) Non tenetur hic Bandinus.: 

(435) In lib. De vera et falsa poen. cep. 40. 


1101 


SENTENTIARUM LIB. IV. — DE ECCLES. SACRAM. DIST. XXIII. 


1102 


Alia autem opera tua in peccatores non cognosco. A laudabi'is est.qu» non tantum habet timorem, sed 


Hieron.quoque ait (437) : Hunc locum quidam non 
intelligentes,aliquid sumunt propter haec verba, de 
supercilio Phariseorum ut damnare innoxios, et 
solvere se putent noxios, cum apud Deum, non sa- 
cerdotum sententia, sed reorum vita queratur,sci- 
licet ut eis prosit vel noceat. 

De sententia pastoris. Claves duz que sint. — 
Ceterum sive justa sive injusta fuerit sententia pa- 
Storis, jure verenda est,sine prejudicio tamen ve- 
ritatis.Interdum enim qui foras mittitur intus est, 
et foris est, qui intus etiam videtur retineri. He 
autem claves due sunt, scilicet scientia discernendi 
peccata, et potestas judicandi de peccatis. 

Disr. XIX. Quomodo ha claves dantur et quibus?— 
Has autem, omnis qui in sacerdotem ordinatur ac- 
cipit, etsi enim prius habuerat scientiam discer- 
nendi non tamen habebat eam ut clavem, hoc est 
auctoritate clavigeri ea uti non poterat, quod solus 
ordinatus potest.Videtur sane quod non omnes sa- 
cerdotes has claveshabeant.Ait enim Origenes (438): 
Hzc potestas soli Potroconcessa est,et imitatoribus 
ejus, scilicet dignis,vel imitatoribus in gradu, etsi 
non in vita.Ordinis ergoest haec dignitas,non perso- 
na.Quod August.probat exemplo Caiphe (Joan. x1). 
Dictum est, inquit (430), de nequissimo Caipha. 
Hoc a semetipso non dixit, sed cum esset pontifex 
anni illius.Per quod ostenditur spiritum gratiarum 
non personam sequi digni vel indigni,sed ordinem 
traditionis,ut, quamvis boni meriti aliquis sit, be- 
nedicere tamen non possit, nisi fuerit ordina- 
tus. 

Quare dimisso a Deo crimine, sacerdoti confi- 
tendum ? — Sed cum in contritione Deus dimittit 
peccatum,cur oportet, quemquam deinceps sacer- 
doti, hoc est Eeclesic confiteri ? Arbitror inter ce- 
teras causas hano esse precipuam : ut per hoc sa- 
cramentum,unitas que est inter Christumet Eccle- 
siam, commendetur : ut sicut sunt duo in carne 
una, et in voce una, ita et duo sint in confessione 
una. Quod non in Veteri Testamento,sed nunc exi- 
gitur. Quia nunc, non tunc, hi duo sunt unum in 
carne una. 

De generali confessione. — Sic agenda est poni- 
tentia, ut supra diximus, ubi memoria est delicto- 
rum. Sed quia delicta nemo intelligit omnia, gene- 


et libertatem. Unde Aug. (441): Nullus exspectet 
quando peccare non potest. Arbitrii libertatem 
querit Deus, ut possit delere commissa,non neces- 
sitatem, scd charitatem, non tantum timorem, 
quia non in solo timore vivit homo. Illa ergo qua 
in extremis agitur, non sic laudabilis est, quia ex 
timore magis, quam ex charitate esse videtur, 
quando scilicet magis te peccata dimittunt, quam 
tu ea. Unde Aug. (442) Si vis agere poenitentiam, 
quando jam peccare non potes, peccata te dimit- 
tunt, non tu illa. Et ideo sic ponitenti securitas 
non permittitur. Si vis ergo a dubio liberari, age 
penitentiam dum sanus es. 

Disr. XXI. An peccata. dimissa redeunt? — Solet 
etiam queri utrum peccata dimissaredeant iterum 
peccanti, qui penituit? Et dicimus quia utrumque 
salva fide teneri potest. Utrique enim parti questio- 
nis, probati favent doctores,scilicet ut. vel dimissa 
peecata redeant,aliquo existente ingrato beneficiis : 
quod evangelica parabola explicare videtur, vel ut 
non redeant : sed eorum ]1oco tot sint ingratitudi- 
nes, quot peccata dimissa fuerant (Matth xvii). 
Unde Aug. (143) : Benedic, anima mea, Domino, e£ 
noli oblivisci omnes retributiones ejus : que tot 
sunt,quot sunt reniissiones : tot ergo sunt et obli- 
viones. . 

Disr. XXII. De unctionibus. Unctio cathechumeno- 
ram. Unctio externa infirmorum. Unctio in confir- 
matione,Quid. oleum significet et balsamum. — No- 
vissime sciendum esttria genera esse unctionis. 


C Prima est qua cathechumeni et neophyti unguntur 


in pectore et inter scapulas, ut ad militiam Christi 
accedentes, ad reclam intelligentiam, rectamque 
operationem roborentur. Secunda est unctio infir- 
morum, quz ab apostolis incepit, dicente Jacobo: 
Infirmatnr quis in. vobis, inducat presbyteros Eccle- 
sic, et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine 
Domini, et. si in. peccatis est, remittuntur ei (Jac. v). 
Hec autem unctio,pro vario usu Ecclesiarum itera- 
tur, vel tantum semel prestatur. Est autem tertia 
unctio ceteris reverentior, qua caput linitur, vel 
pontiflcis vel regis, vel baptizati vel confirmati in 
fronte. Hec prerogativa exuberantis gratie, quae 
in ea confertur, chrisma dicitur, quod unctio in- 
terpretatur. Privilegio enim abundantioris gratie 


raliter saltemea confiteri oportet, itascilicetut Aug. [) generale nomen sibi vindicat proprium. Unde et 


ait (440) ; dicit enim : Si vero mente eliqua exci- 
derint peccata,confitetur quis veritatem Deo, cum 
generaliter dicit : Deus,qui nosti occulta cordium, 
opera mea et delicta mea a te non sunt abscondita, 
quibus veniam largiaris. Et hec est veritas confi- 
tentis, quam diligit Deus. 

Disr, XX. De his qui in fine panitent. — Denique 
cum poenitentia semper necessaria sit: illa maxima 


137) Super Matth. xv1i : Dabo claves. 
139) Quo &d sensum homil. 1 super Matth. 


439 ovi Test., q. 


In lib. Quest. Veteris et 


duos liquores precipuos admistos habet, oleum, 
scilicet et balsamum, quorum alterum prevalet in 
claritate, alterum in odore. Oleo ergo gloria con- 
scientie, balsamo celeberrima fama significatur. Ut 
qui chrismate unguntur, et conscientia perspicui, 
et gloriosi fama existant. 

Quid sit sacramentum, et qaid. res sacramenti. — 
In his ergo sacramentum est unctio hominis ex- 


440) Lib. v Hypognosticou. . 

441) In lib. De vera et falsa pen. o, 47. 
442) In lib. v Homil., hom. 41, 

443) Buper psal. cit, 


1103 


MAGISTRI DBANDINI. 


1104 


terioris, res vero sacramenti, fecunditas interio- À etiam multos demones suo imperio fugavit (Marc. 


ris, qu& tunc per Spiritum sanctum datur no- 
bis. 

DisT, XXII. De ecclesiasticis ordinibus. — Nunc 
de ecclesiasticis ordinibus videamus, assignantes 
quam vim in nobis teneant, et qualiter Christus 
eos in semetipso gessit. 

Quid sit ordo. —- Est autem ordo signaculum, hoc 
est quoddam sacrum quo spiritualis potestas et 
officium traditur ordinato. 

Quot sint ordines clericorum. — Denique, juxta 
prerogativam septiformis Spiritus, septem sunt 
hi ordines, scilicet ostiarius, lector, exorcista, aco- 
lythus, subdiaconus, diaconus et sacerdos. 

Quare vocentur clerici. Quid corona designet. — 
(444) Omnes clerici vocantur,hoc est sortiti,eo quod 
Mathias, quem primum ordinavit Ecclesia, sorte 
electus fuit. Hanc sortem corona designat, quie 
signum regale est et decoris. Unde omnes Ec- 
clesi& ministri reges non immerito dicantur,ut Pe- 
trus ait: Vos estis genus electum, regale sacerdotium 
(I Petr. 11), 

Unde ostiarius dicatur. — Ostiarius autem dictus 
est,quod presit ostiis templi, qui in Veteri Testa- 
mento janitor dicebatur, positus ut custodiret tem- 
plum, ne quis immundus ingrederetur in illud (I 
Paralip. xxvi). Sic et nunc custodit ecclesiam, di- 
gnos recipiendo, et indignos respuendo. Unde cla- 
ves ecclesie ei dantur ab episcopo cum ordina- 
tur. 

Ubi Christus ostiarii officium exercuerit. — Hoc 
autem officium Dominus in semetipso implevit, 
quando flagello vendentes et ementes de templo 
ejecit (Joan. n), 

De lecloribus. Officium leclorum. — Secundus 
ordo lectorum est,qui a legendo dicuntur,quia ca- 
nunt et legunt in ecclesia,ut animos audientium ad 
compunctionem excitent. Ad quos ex officio perti- 
net, ut prophetias et lectiones in ecclesia legant. 
Unde codex divine legis, eis cum ordinantur, ab 
episcopo traditur. Scientiam igitur habere debent; 
ut distincte quod legunt, pronuntiare et exponere 
valeant. 

Hoc etiam officium Christus implevit,cum librum 
Isaie (c. Lxi) aperiens,in medio seniorum distincte 
legit: Spiritus Domini super me, eo quod unxerit 


vii). 

Quartus ordo acolythorum est: qui Latine di- 
cuntur ceroferarii, qui cereos anteferunt, precipue 
cum legendum est evangelium. Ad acolythum ergo . 
pertinet lumen in sacrario preparare, et portare, 
el suggesta pro eucharistia subdiaeonis offer- 
re. Hie cum ordinatur &b archidiacono acci- 
pit candelabrum cum cereo, et urcéolum va- 
cuum. | 

Hoc officium Christus implevit,cum dixit: Ego 
sum lux mundi,qui sequitur me non ambulat ín tene 
bris (Joan. vin ; Marc. vii). 

Qnintus ordo subdiaconorum est: qui sic ideo 
vocantur,quia in ministeriis subjacent preceptis et 
officiis diaconorum. Ad subdiaconum ergo pertinet 
calicem, patenamque ad altare deferre, et diaconis 
tradere. Urceolum quoque et aquam, mantile, et 
manutergium presbyteris et levitis tenere, pro la- 
vandis manibus ante altare. Unde cum ordinantur, 
accipiunt ab episcopo calicem et patenam, ah ar- 
chidiacono urceolum, etc. 

Ubi Christus hoc officio functus sit. — Hoc officio 
Dominus usus est, quando linteo se precinxit, et 
pedes discipulorum lavit (Joan. x1). 

De diaconis. Officium diaconorum. Modus ordi- 
nandi diaconos. — Di&conorem ordo sexto loco est, 
in quo eorum perfectio commendatur. Hi Latine 
dicuntur ministri,quia sicut in sacerdote consecra- 
tio, ita in diacono mysterii dispensatio habetur. 
Ad quem pertinet mensam Domini componere,cru- 
cem ferre, et predicare, et. agendis sacramentie 
semper assistero et ministrare: qui et Levite di- 
cuntur, a tribu Levi, quia sicut illi tribui pro toto 
Israel ministerium templi committebatur : ita his 
pro tota Ecclesia ministeriurm deputatur altaris.His 
episcopus manum cum ordinantur imponit, et sto- 
lam in levo laterc, ut expediti sint ad ministran- 
dum: et spiritualiter, ut quidquid ad sinistram 
pertinet, divino jugo se subjecturos intelligant, dat 
etiam eis Evangelii textum, ut illos Christi preco- 
nes denuntiet. 

Ubi Christus diaconi officio funclus. —. Hoc offi- 
cio usus est Christus quando sacramentum cor- 
poris et sanguinis discipulis dispensavit,et quando 
eos ad orandum commonuit, dicens: Vigilate ct 


Domiuus me, ad evangelizandum mansuetis misit p orate ut non intretis in tentationem (Matth. xxvi). 


me (Luc. 1v). 

Tertius ordo exorcistarum est,qui Latine dicun- 
tur increpantes, vel adjutores. Adjurant enim, vc] 
increpant spiritum immundum, super catechume- 
nos et energumenos, hoc est inefficaces. Exorcista 
ergo, ex officio, predictis eum exorcismo manum 
debet imponere. Undo et librum exorcismorum ab 
episcopo accipit cum ordinatur. 

Hoc officio Dominus usus est, quando aures et 
linguam surdi et muti tetigit et. sanavit, cumque 


(444) Igidorus, lib. vir. 


De presbyteris, Modus ordinandi sacerdotes. Ubi 
Christus hac polestate usus. — Septimus ordo pre- 
sbyterorum est,qui seniores interpretantur,non pro 
etate, sed dignitate. Moribus enim et prudentia in 
populo precellere debent, sicut scriptum cst: Se- 
nectis enim venerabilis est, non. diuturna, neque an- 
norum numero computata (Sap. 1v). Cani enim sunt 
sensus hominis, et etas seneetutis vita immacula- 
ta. Istis cum ordinantur episcopus manus inungit, 
quo gratiam consecrationis accipiunt. Áocipiunt et 








1105 


SENTENTIARUM LIB. IV. — DE ECCLES. SACRAM. DIST. XXVII. 


1106 


Btolam que tenet utrumque latus seu premit, ut, A (Genes. 1). Ante multiplicationem flebat conjugiuin 


tanquam perfectiores adversa et prospera jugo Do- 
mini submittant. Hoc autem officio Dominus usus 
est, cum panem et vinum in corpus et sangui- 
nem suum convertit, et semetipsum in ara crucis 
obtulit. 

De nominibus dignitatum. — Suntet alia quedam 
nomina non ordinum,sed dignitatum, velut episco- 
pus, propterea sio dictus, quod superintendaf, cu- 
ram subditorum gerens, év: enim super,cxentiv in- 
tendere dicitur. 

Episcoporum autem ordo quadripartitus est in 
patriarchas scilicet, metropolitanos, archiepiscopos, 
et simpliciter episcopos. Patriarcha summus Pa- 
irum interpretatur. Metropolitanus vero dicitur a 
mensura civitatum.Archiepiscopus autem princeps 
episcoporum. Hi omnes pontifices dicuntur,et sum- 
mni sacerdotes nuncupantur : hi enim ceteros sa- 
eerdotes et levitas efficinnt, et omnes Ecclesie 
ordines disponunt, que quandiu in Ecclesiae 
unitate  persistunt, incunctanter facere  pos- 
sunt. 

Disr. XXIV. De. ordinatis ab. hzreticis. Dissolvit 
Bandinus sententiarum repugnantiam. — Si vero ab 
utero erraverunt, falsaque loquuntur,dicit Innocen- 
tius,Greg. Cyp. et' Hiero., solus baptismus eorum 
ratus est : cetera vero falsa sunt et inania quie ad- 
ministrant.Siquidem qui honorem amiserunt, dare 
nón possunt. Per quod videtur honor iterandus eis, 
qui ali hereticis ad Ecclesiam redeunt. Aug. (445) 
autem conttadicere videtur probans ita jus dandi 
ordines hereticis constare, sicut et baptismus, 
utrumque tamen ad perniciem suam ; ideoquedare 
possunt quod habent ; nec iterandum est redeunti- 
bug,né flat injuria sacramento. Sed haec contrarie- 
tas multis modis conquiescit. Aut enim predicti 
auetofes de hereticis, sententia precisis, loquun- 
tur; Aug. autem de iig qui tantum pravitate sui 
sensus a fidei puritate divisi sunt : aut predicti de 
hereticis sub alia forma sacramenta colebrantibus 
loquuntur ; Aug, vero de his qui in celebrando for- 
mam Ecclesie servant: aut predicti ad effectum 
sacramentorum re&pexerunt, que illicite tracranti- 
bus inania sunt; Aug. vero ea esse dixit vera ot 
receta quantum ad 8e : vel predicti de his hereticis 
loquuntur qui extra ecolesiam ; Augustinus ve- 
ro de his qui intra ecclesiam ordines accepe- 
runt. 

De c&tate ordinandorum. — De ordinandis autem 
eanonés sanxerunt, ut subdiaconus ante quatuor- 
decim. annos, diaconus vero, ante viginti quinque 
&nnos noh ordinetur, presbyter vero ante triginta 
non etiamsi valde sit dignus. 

Disr. XXV. De conjugio. — Nunc de conjugio 
videamus quod ante omnia sacramenta in paradiso 
legitur in&titutum primis hominibus, Domino di- 
cente : Crescile et multiplicamini, et. replete terram 


(AS In lib. n eontra epist. ad Parmenianum. 
(446) In lib. De virginibus, o. 10. 


ad officium secundum preceptum : postea vero ad 
remedium secundnm indulgentiam,ut infirmitas ho- 
minis prona ad ruinam turpitudinis, exciperetur 
honestate nuptiarum. 

Disr. XXVI. Quid. sit. conjugium. — Est autem 
conjugium maritalis inter legitimas personas con- 
junctio individuam vite consuetudinem retinens, 
Que cum in multis capitur vel consistit,in eo pre- 
eipue versatur, ut. utroque vivente neuter eorum 
alii maritaliter conjungatur. 

Quz sint personz legitime. — Denique persone. 
legitimae sunt, quas votum continentie non 
impedit, vel sacer ordo, vel spiritualis carna- 
lisve cognatio, vel dispar cultus, vel conditio, vel 
nature frigiditas. Sed per prima quatuor penitus 
sunt illegitime, per duo vero ultima medie sunt. 
Etenim si tales ignoranter jungantur, acciden- 
tibus quibusdam causis, cohabitare possunt, et 
eisdem deficientibus separari ; velut si cognita 
conditio placeat et nature frigiditas non abhor- 
reatur. 

Qua causa efficit. conjugium. Effectus. conjugii. 
Perfectio conjugii in quo. consislut. Gemina. conjunc- 
tio in conjugio intelligitur. -— Efficions autem causa 
matrimonii est consensus, non de futuro, sed de 
presenti per hujusmodi verba expressus. Accipio 
te in virum, et ego te in uxorem : in quo tam hu- 
mana quam divina jura concordant.Dicit enim lex: 
Non dotibus sed uffectu matrimonia contrahun- 
tur. Et Isidorus : Consensus facit matrimonium, 
consensus de presenti non de futuro matrimonium 
efficit. Item Nicolaus papa : Sufficiat solus consen- 
sus secundum leges eorum de quorum conjunctio- 
nibus agitur,qui si defuerit solus, cetera etiam 
cum ipso coitu celebrata frustrantur. Qui consen- 
sus est individue vit et conjugalis societalis in- 
vicem servande,a quo nimirum conjugium initia- 
tur et in carnali copula perficitur. Ait enim Amb. 
(446) ; Cum initiatur conjugium, conjugii nomen 
asciscitur.Item Isidorus: A prima fide desponsalio- 
nis verius conjuges appellantur (447). Quod autem 
in carnali copula perficiatur, ait Ambro., in omni 
matrimonio conjunctio intelligitur spiritualis, quam 
confirmat et perficit conjunctorum eommistio cor- 
poralis. Item Hieron. dicit : Dominus (448) adulte- 


D ria futura in conjugiis qua sponsali conventione 


initiantur et corporum commistione perflciuntur. 
Ex his autem intelligere licet quod conjugium sa- 
eramentum sit, et sacrum signum, ei sacre rei, 
scilicet conjunctionis Christi et Ecclesie, secun- 
dum spiritum,quantum ad initium ejus;secundum 
earnem,quantum ad ejusdem perfectionem. Sicqae 
gemine sacre rei signum, conjunctionis scilicet 
anime ad Deum quod signatur in desponsatione,et 
carnis nostre in Deum quod signatur in carnali 
commistione, quando scilicet vir et mulier una 


447) In lib. Etymologiarum, c. 8. 
is] Deest aliquid. 


«p 


1101 


MAGISTRI BANDINI. 


1108 


caro efficiuntur.Sicut Christus et Ecclesia una caro A juge propter tori fldem, veniaslem habet culpam, 


Bunt facti in Virginis utero.Denique secundum illud 
ultimum signum auctoritas illa loquitur : Non du- 
bium est illam mulierem non pertinere ad matri- 
monium, scilicet (quantum ad hoc signum) cum 
qua docetur non fuisse commistio sexus (449). 

Disr. XXVII. Coactio excludit consensum. — Ce- 
terum quod consensus iste a coactione immunis 
esse debeat, dicunt etiam leges : Libera debent 
esse matrimonia tam in contrahendo quam in dis- 
trahendo. 

Disr. XXVIII. Quod error matrimonium impediat. 
— Error quoque matrimonium impedit, quia nihil 
est tam contrarium consensui quam error qui im- 
peritiam detegit ; sed hoc de errore persone,et con- 
ditionis intelligimus, qui omnino matrimonium im- 
pedit, non de eo qui est fortunz vel qualitatis qui 
in matrimonio toleratur. 

De finali causa. conjugii. — Finalis autem causa 
conjugii est principaliter proles, secundum quod 
Dominus ait : Crescite et multiplicumini (Genes. 1) ; 
secundaria, vitatio fornicationis. Sunt et alie cau- 
8e, ut reintegratio pacis, pulchritudo viri vel mu- 
lieris, questus quoque et divitiarum possessio, et 
alia multa, que quivis diligenter attendens facile 
inveniret. 

De conjugio Virginis et Joseph. — Secundum tri- 
plex bonum de quo jam statim infra dicetur, inter 
Virginem et Joseph perfectum fuit conjugium. Ait 
enim August. (450) : In parentibus Christi omne 
bonum nuptiarum impletum est ; prolem enim co- 


gnoscimus Christum Dominum ; fidem, quia nul. C 


lum adulterium ; sacramentum,quia nullum divor- 
lium. 

Disr. XXIX. De triplici bono conjngii. — Sunt 
denique tria bona conjugii,ut Aug. ait (451), fides, 
proles et sacramentum :fides, ne cum alio vel 
cum alia coeatur; proles, ut amanter suspiciatur 
et religiose educetur. Qua si defuerint, est proles 
sine bono prolis, ut est qui heredem possessionis 
temere vult habere, non desiderans ad hoc prolem 
querere ut religiose informetur. Sed his duobus 
. frequenter nuptie carent, quod nunquam de tertio 
contingit, quod est sacramentum, scilicct ut con- 
jugium non separetur, hoc est ut, utroque vivente, 
neuter unquam alii sacramentaliter conjunga- 
tur. 

Quid et quotuplex sit separatio matrimonii. — Est 
&utem separatio corporalis et sacramentalis. Pro- 
inde corporaliter separari possunt,causa fornicatio- 
nis, absque consensu,vel ex communi consensu ad 
tempus, causa religionis, vel usque in finem.Igitur 
ubi hec tria bona sunt, excusatur coitus, vel ab 
omni culpa si fiat causa prolis, vel a majori, si 
fit causa incontinentie. Unde Aug, (452) : Concu- 
bitus conjugalisgenerandi gratia non habet culpam: 
concupiscentie vero satiande, sed tamen cum con- 


S0. Leo, epist. 90. 
(450) Lib. 1 De nuptiis et concup. cap. 1. 


Caterum,deficiente fide et bono prolis,coitus qui fit 
causa exsaturande libidinis conjugis,crimen habet. 
Unde Sextus Pythagoricus ait in Bententiis 
Omnis ardenlior amator proprie uxoris, adulter 
est. 

Disr. XXX. De his qu» matrimonium impediunt. 
In quo ordine nequeat fieri conjugium. — Nunc 
causas que matrimonium impediunt repeten- 
tes, eas prolixius exsequamur. Non omnis itaque 
ecclesiasticus ordo matrimonium impedit,sed tan- 
tum sacerdotium, diaconatus et subdiaconatus ; in 
aliis vero admittitur, nisi religionis habitum sum- 
pserint,vel continentie votum fecerint. Unde Inno- 
centius : Ut lex continentis et Deo placens mundi- 
tia, in ecclesiasticis ordinibus dilatetur, statuimus 
quatenus episcopi, presbyteri, diaconi et subdiaco- 
ni, professi, qui sacrum transgredientes proposi- 
tum, uxorem sibi copulare presumpserint, sepa- 
rentur.Item Ancharitana (alias Anchonitana) syno- 
dus dicit : Quicunque diaconi de continentia inter- 
rogati juraverint et susceperint manus impositio- 
nem, professi continentiam, si postea ad nuptias 
convenerint, a ministerio cessare debent. 

Disr. XXXI. De differentia. volorum. Divisio voti 
singularis. — Votum etiam aliud commune est, 
ut quod in baptismo omnes faciunt; aliud vero 
singulare, ut cum aliquis promittit sponte conti- 
nentiam. ltem singulare, aliud est privatum, ut 
quod in abscondito, vel sine solemnitate fit ; aliud 
solemne,ut quod solemnitatem habet ; quod facit 
predictus ordo in clericis,benedictio in virginibus, 
in viduis religiosus habitus.Hoc autem solum ma- 
trimonium impedit. 

Disr. XXXII. De dispari cultu. Disper cultus, 
dispar religio est, que impedit matrimonium. Non 
enim licet Christiano, cum gentili vel Judeo inire 
conjugium. Ceterum si dum uterque infidelis erat 
mairimonium inierunt, altero ad fidem converso, 
potest stare conjugium juxta consilium Apostoli 
dicentis : Si quis fruler habet uxorem infidelem, et 
haec consentit habitare cum ipso, non dimitlal illam, 
et de muliere similiter (I Cor. vii). In. qno. monet 
Apostolus quod est lucrandi occasio, cum liceat 
ei relinquere. Causa enim fornicationis et corpora- 
lis et spiritualis dimittitur licite uxor. 


D  Conjugium íriplex. Legitimum ct ratum. Ratum 


et non legitimum. Legitimum et non. ratum. — Hic 
ergo sciendum,quod conjugium aliud est legitimum 
ef ratum,ut quod inter fldeles contrahitur publice 
solemnitatibus secundum morem servatis ; aliud 
est ratum et non legitimum, ut quod inter eosdem 
clam et per nullam solemnitatem contrahitur,quod 
ideo prohibetur ne cum sibi displicuerint legitimi 
conjuges, separentur cessante probatione conjugii; 
aliud est legitimum et non ratum, ut quod inter 
infideles publica solemnitate initur. 


A62. Iu Ht Gen. ad litteram. lib. tix, cap. 7. 
452) In lib. De bono conjugali. 





1109 


SENTENTIARUM LIB. 1V. — DE ECCLES. SACRAM. DIST. XLV. 


1110 


Dis. XXXIII. De cognatfone carnis. Quousque con- À duo,non poterit utraque habere uxores,ut Nicolaus 


sanguinilas impediat. Affinitatis impedimentum. — 
Cognatio etiam quas nubentes impedit, alia carnis 
est et alia spiritus. Que carnis est, alia dicitur 
consanguinitas, alia affinitas. Consanguinitas au- 
tem nuptias impedit usque ad sextum vel septimum 
gradum, juxta diversam computationem. Affinitas 
quoque nuptias impedit,et quidem varie secundum 
multa ejus genera. Nam in primo genere, ita 
impedit sicut consanguinitas, hoc est ad septi- 
mum gradum; in secundo usque ad quintnm, sed 
in quarto permittuntur; in tertio vero usque ad se- 
cundum. 


Primum genus affinitatis. Secundum genus. Ter- 
tium genus. — Est autem primum genus affinitatis 


libi omnis consanguinitas tue uxoris, et illi tua. | 


Secundum genus affinitatis est /ibi omnis conjux 
consanguineorum et consanguinearum uxoris tue, 
sio tuorum vel tuarum conjux illi. Tertium vero 
tibi est et uxori tue, conjux secundorum affinium, 
ultro citroque : sicut. qui sunt primi generis affii- 
nes, tibi et uxori tuse sunt inter se secundi. De- 
nique qui sunt secundi generis affines tibi et uxori 
tue, inter se sunt tertii. Queque enim persona ad- 
dita per copulationem mutat genus et non gra- 
dum.Addita vero per generationem mutat gradum, 
sed non genus. 

Disr. XXXIV. De gradibus affinitatis. Unde affi- 


nitatis gradus computabis sic,ut cum tu el uxor tua 
secundum divinam sententiam sitis una caro, et 


pro una etiam persona reputamini (Genes. nm). C 


Ideo in quo gradu est ei suus consanguineus, in 
eodem est tibi idem affinis : et econverso; et sic 
in omni affinitate numera.Affinitag autem defuncto 
uno conjuge non deletur in supersiite,quia validum 
est verbum Domini et forte, quo dixit : Erunt duo 
£n carne una (ibid.) 

Disr. XXXV. De cognatione spirituali. — Spiri- 
tualis cognatio est, quam caeste saeramentum per 
ministerium inter aliquos facit, velut inter compa- 
trem et commatrem, et eorum filios et filias : per 
quod et spiritualis proximitas inter carnales filios 
et spirituales nascitur : et ideo inter personam per 
quam compaternitas contracta est, et carnales fi- 
lios alterius, ut Nicolaus papa ait, conjugium fleri 
non potest; inter c:eteros autem potest, licet Pas- 
chalis inhibere videatur a nuptiis post compaterni- 
tatem genitos. 

Án quis possi duas. commatres ducere unam post 
alteram! — Potest etiam quis duas commatres ha- 
bere unam post alteram uxorem,si commaternitas 
et carnalis copula prime, nunquam simul fuerunt, 
velut si ductam non cognovit; vel si dudum co- 
gnita et absque reconciliatione repudiata cormmater 
facta est alicujus.Quod dicit Paschalis papa et Tri- 
buriense concilium. Caeterum si simul fuerint illa 


(453) Super psal. cxvirr. 


ait. 

Disr. XXXVI. De resurrectione. Quid. sit tuba ex- 
tremi judicii. — Postremo de resurrectione et de 
modo resurgentium videamus. Resurrectio igitur 
ab omnibus credi debet. Ait enim Isaias : Resur- 
gent mortui, et resurgent. qui erant. in. sepulcris 
(Isa. xxvi). Et. Joannes?*: Veniet hora in qua om- 
nes qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei, 
el procedent, etc. (Joan. v). Fiet autem resurrectio in 
voce (ule (id.est manifesta) que vim resuscitandt 
habebit (I Thess. 1v). Unde Propheta : Ecce dabi? 
voci sud vocem virlutis (Psal. txvii). Hec. denique 
tuba est clamor de quo dicitur : Media nocte cla- 
mor factus est, ecce sponsus venit, exite obviam 
ei (Matth. xxv). Quee vox vel tuba dicitur esse ar- 
changeli, hoc est Christi, quam media nocte pro- 
feret : quod non pro hora dicitur temporis, sed 
quia tunc veniet quando non speratur,vel pro tem- 
pore dicitur. Ait enim Cassiodorus (453) : Hoc 
tempore primogenita Egypti percussa sunt (Exod. 
xn) quando et sponsus venturus est. Hoc quoque 
tempus dies Domini dicitur,non pro temporis quali- 
tate, sed quia tunc singulorum occulta patebunt. 
Unde Daniel:Vetustus dierum sedit,et libri(hoc est. 
conscientie singulorum) aperti sunt coram eo, 
(Dan. vi). 

Disr. XXXVII. De xtate et. statura, resurgentiam. 
Impii qualiter resurgent? — Resurget autem omnis 
homo secundum «tatem Christi, ut Apostolus ait: 
Üccurremus omnes in virum perfecim in. mensu- 
ram aetatis plenitudinis Christi (Ephes. 1v), Non, ait 
Aug. (454), in mensuram corporis vel stature, sed 
etatis,quia quisque recipietsuam mensuram,quam 
vel habuit in juventute, si senex etiam obiit, vel 
fuerat habiturus si est ante defunctus, In resur- 
gentibus autem admirabili celeritate restituet Chri- 
stus totum quo corpus eorum constiterat, nec ali- 
quid intercrit, utrum capilli ad capillos redeant,et 
ungues ad ungues : an quidquid eorum perierat, 
mutetur in carnem,et in partes alias corporis re- 
vocetur,suscitatore providente,ne quid ibi indecens 
fiat; indecorum quippe ibi aliquid non erit. Quod 
de electisintelligendum est. Ceterum impii an cum 
vitiis suorum corporum et deformitatibus resur- 
gent inquirendo laborare, quid opus est? Non 
enim fatigare nos debet incerta eorum habitudo, 
vel pulchritudo, quorum erit certa et sempiterna 
damnatio. 

Disr.XX XVIII. De suffragiis defunctorum.—Interim 
tamen, antequam resurrectio flat, videamus quid 
beneficia in Ecclesia pro defunctis facta, prosint. 
Defunctorum igitur quatuor ordines sunt. Quidam 
enim sunt valde boni, quidam valde mali, qui- 
dam mediocriter boni, quidam mediocriter mali. 
Cum ergo sacrificia vel oblationes pro eis fiunt, pro 
valde bonis, gratiarum actiones sunt; pro valde 


(454) In lib. De civitate Dei, lib. xxi, cap. 14. 


1111 


HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1112 


malia, etiamsi nulla eotum adjumenta sint, tamen À montem Oliveti (Joel. 11), umde ascendit : ubi judi- 


qualescunque vivorum consolationes sunt; duobus 
autem aliis ordinibus prosunt, mediocriter quidem 
bonis, ad hoc ut sit eis poen: remissio, mediocriter 
vero malis, ad hoc ut tolerabilior sit eorum dam- 
natio. 
 Disr.XX XIX. De ordine eorum qni judicandi sunt. 
—hErunt autem ibi quater ordines eorum qui ju- 
dicio aderunt. Álii enim judicabuntur et peribunt, 
ut quibus dicitur: Esurivi et non dedistis mihi man- 
ducare, eic. (Matth. xxv). Alii autem non judica- 
buntur, et tamen peribunt, velut quibus Dominus 
ait : Qui non credit, jam judicatus est (Joan. mu). 
Alii judicabuntur et regnabunt,ut illi qui audient : 
Esurivi et dedistis mihi manducare; alii non. judica- 
buntur et regnabunt, ut illi quibus Dominus ait : 
Sedebitis el vos super sedes duodecim judicantes. duo- 
decim tribus Israel (Matth. xix). Quod non tantum 
ad apostolos dictum esse intelligendum est, sed ad 
omnes qui apostolicam perfectionem adepti,relictis 
omnibus, secuti sunt Christum. Judicabunt vero 
isti et comparatione melioris facti et potestate ju- 
dicii : unde gladii ancipites in manibus eorum 
(Psal. cxLix), hoc est, sententia de bonis et de ma- 
lis in potestate eorum. Sed qua ibi dicenda cre- 
duntur, vocene proferantur, an tantum virtute ju- 
dicis effectum accipiant, nulla auctoritate aperte 
definitum existit. 
Disr, XL. — De loco judicii et. sententia. — Lo- 
cus autem judicii sicut super Joelem prophetam 


auctoritas dicit, erit in spatio hujus aeris contra C 


cabit Dominus in forma servi clarificáta, spparens 
tam bonis quam malis. Unde Aüg. (455) : Cum in 
forma servi clarificata judicantem viderint boni et 
mali, tolletur impius ne videat gloriam Dei,et tanc 
signum eruóis angeli deferent ante eum ut ipse di- 
cit : Tunc apparebit signum Filii hominis in. celo 
(Matth xxiv). 

.Disr, XLI. — De differentia mansionum in cerlo et 
in inferno.— Caeterum impii diversi8 penis torque- 
buntur. Pii vero in olaritate cognitionis different, 
quia in domo Patris mei mensioned mult$ sunt 
(Joan. xiv). Par autem erit gaudium omnium, vel 
quia quisque gaudebit de bono alterius, quasi de 
proprio : vel quia de omni re uride gaudebit unus, 
omnes gaudebunt, ita ut paries non ad intentio- 
hem gaudondi, sed ad numerum rerum de quibus 
gaudent, referatur. 

Disr. XLIL De visione bonorum et malorum. — 
Postremo sciendum, quod sancti traduat nsque ad 
judicium bonos et malos se mutuo videre. Post 
judicium vero boni viderunt malos, sed mmali 
non videbunt bonos. Unde Gregorius (466) : In- 
fideles in ifo positi ante diem judicii : fideles 
in requie attendunt, quorum gaudia post contem- 
plari non possunt. Isaias etiam dicit : Egredien. 
tur electi et videbunt. cadavera vivorum, qu£ przva- 
ricali sunt in. me (Isa. vxvi). E& Pselmiesta : Lata- 
bitur justus cum viderit. vindictam (Psal. ww). 
Cujus letitie nos Dominus consortes efficiat. 
Ámen. 


Finis libri quarti Sententiarum Bandini. 


CS Super Joan. De Trinit. lib.1,c. 46 et 17 sen- 
' tentialiter. 





(458) Super Lucam o. 146. 





ANNO DOMINI MCLXIV. 


 MUGO  AMDIANENSIS 


ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISCOPUS 


EJ 


NOTITIA. 


(Gallia Ghristiana nova, tom. XI, col. 43). 


&i credimus Orderico Vitali, lib. vit, pag. 889, T) pus Rothomagensis;sed mox patebit electum fuisse 


Hugo non ante annum 1480 factus est archiepiseo- 


vivente Honorio II papa, quod oarere dék6t vel in 





L] 


443 


NON'TIA. 


L 


4HA 


finem anni 4128, paulo post monem deeessoris A siam Saneti Martini Aleiertsis in. &bbatiem Albe- 


$ui, vel saltem in annum 4129. Conjicit eruditus 
auctor Annalium Rened., tom, VI, p. 100, illi fra- 
trem germanum fuisse.celebrem illum Mattheum 
episcopum Albenensem ; rectius probat utrumque 
natum esse in Laudunensi solo, litterisque operam 
navasse in schola Anselmi Laudunensis ; ad ulti- 
mum tandem nescire se profitetur unde Hugoni co- 
gnomen Ambianensis, tam apud Ordericum quam 
apud Gaufridum Vosiensem. Ut ut est de cognomi- 
nis illius origine, quam quidam indeesse deductam 
existimant, quod Hugo fuerit de genere comitum 
Ambianensium, Hugo Cluniaci primum monasticen 
professus, factus est an. 1115 prior Sancti Martia- 
lis Lemovicensis, deinde Sancti Pancratii in Anglia, 
dice. Cicestrensis, tum Radingensis novi monaste- 
rii ábbas. In eum post obitum Gaufridi Rothonte- 
gensis archiepiscopi, ubiad electionem ventum est, 
suífragia convenere ; electid autem probata, tam ab 
Henrico Anglorum rege, quam ab episcopo Sales- 
beriensi, in cujus diccesi Radingia sita erat. Ve- 
rutn cum electioni asquiescere nollet Hugo, clerus 
Rothomegensis epistolam scripsit ad Honorium pa- 
pam, uteum ad subeundum archiepiscopatum com- 
pelleret. Eàm subjicimus depromptam ex Spieilegii 
tom. H1, p. t51 : « Domino pape universali Hono- 
rio, Rothemagensis Eeelesis omnem in Christo 
obedientiam. Elegimus electione communi filium 
nostrum Hogonem abbatem Radingensem nobisin 
pentificem. Super hoc quesivimus assensum do- 
mini mostri Henrici regis Anglorum, etobtinuimus. 


Ab episcopo quidem Salesberiensi, sub cujusmanu 6 


&bbaftis officio tungebatur, nobis eum reddi liberwmm 
et abselotum quesivimus, et cum libertate susce- 
pimus. Sed quia, ipso revelente percepimus, quod 
sine atctoritatis vestre assensu eum habere non 
poteramus, cum et hoc in litteris vestris predicto 
regi Anglorum directis ita seriptam leginrus : Ip- 
$um) ilaque sub. primo jnre absque deminio nostro 
tanquam specialem beati Petri. et. sancte Romane 
Ecclesi clericum retinemus ; eapropter donari eum 
nobis a sublimitate vestra requirimus ; quem tanto 
chariorem Nabebimus, quámto a vestra celsitudiris 
sede nobis donatum lIetabimur. Quem humili sup- 
plieatione ita donari & vestra gratia querimus, ut 
sub nullius unqu&m jure vel potestate, nisi sub ve- 


marle orexit. 

Anno sequenti Innoeentius II Francis eontra 
Anacletum pseudopontiflcem probatus, Rothoma- 
gum venit mense Maio pro pace, ut, videtur, com- 
ponenda inter archipresulem et cives ; nonnihil 
enim jurgii inter eos tuno viguisse indieat S. Ber- 
nardus ad ipsum archiepiscopum scribensepistolam 
25. Dum pontifex Rothomagi demoraretur, Hugo 
calculo suo comprobavit donationem certum mar- 
charum argenti, quas Henricus rex Clunisco con- 
tulerat in teloniis Londinensi et Lincolniensi, ad 
gustentationem fratrum. Eodem anno Innocentius II 
concilium eelebravit mense Octobri aped Remos, 
quo et Hugo perrezit litteras Henriel Anglorum xe- 
gis deferens filialis obedientie indices. Adfuit quo- 
que Hugo consecrationi majoris xenodoéhii Sancti 
Joannis Bruxelleusis a summo pontifice facte, qui 


, eodem rursus auno, pridie Nonas Octobris, in ejus 


gratiam confirmavit jura Eeelesíis Rothomagensis. 
et scripsit ei vrt Kalendas Augusti 1192, ut varia in 
dicecesi sua flagitia contra ecclesiasticam discipli- ' 
nam coerceret. Hoc circiter anmo, cum &d' eumdem 
pontiflcem querelas detulisset rex Anglie, qued 
Hugo ducatum Normannis turbaret, professionem 
et obedientiam a quibusdam abbatibus suscipiendo, : 
epistola, quam lege integram in Spicil. torn. II, p. 
457, aut apud. Pommerayum Concil. Rothomag. p. 
133 (1), scripsit Hugoni pontifex epietolam 16, ut ali- 
quid pro bono pacis de jure ecclosiastico regi cede- 


. ret. Ánno 1133 dedit, aut confirmavit &rchipresul 


monachis Tironiensibus prioratum Bascheville, cu- 
jus ecclesíam eis dimiserant monachi Pini ; qna de 
re chartam legesis apud: Pormmera&yum Concil. Ro- 
thomag., p. 1&7. Adfuit eodetn anno concilio Jo- 
trensi, cujus confirmationem cum ab Innocentio lI 
postulasset Petrus Venerabilis lib. nr, epist, 17, de 
Hugone hec subdit : « De cetero quam reverende 
vits sit, quamque fldelis apostolatui vestro domnus 
Rothomagensis archiepiscopus fuerit, quamque pro 
pace vestra laboraveril, non est necesse vos instrui, 
quem plene de his oribus instruetum credimus. 
Supplicamus igitur paternitali vestre, ut ita paci 
ejus et Justitie provideatis, quatenus et Deo possit 
reddere quod Dei est, et Cesari quod Ceeseris ; ut 
si fieri potest, et divine censure non displieeat, 


stra tantummodo pia protectione eum persistere ]) et majestatem regiam hon offendat. » Ex quibus 


gaudeamus, charissime pater et domine. » 

Hugo, & pontifice dimissus, consecratus est anno 
4190, ex appendice Roberti de Monte, in qua hec 
leguntur: « Rex Anglie Henricus ad Nativitatem 
sàncte Mari fuit Becci, et adduxit secum Hago- 
nem noviter electum Rothomagensem, qui fuerat 
abbas Hadingi, qui etiam sactatus est in festo Exal- 
tationís sancte crucis, die Dominica, quém con- 
secravit Richardus Bajocensis cum coepiscopis 
suis in ecclésta 8, Andoeni. » Eodem anno eccle- 


(4) Vel Patrologite, t. CUX RIS, col. 669. 


verbis non obscure intelligitur, fuisse adhuc tuno 
temporis dissidia quedam Hugonem intet et ci- 
ves Rothomagenses, aut ipsum etlam Anglorum re- 
gem. 

Diximus tomo I, col. 713, ipsum anno 1135 so- 
lemni ritu a&bsolvisse Guigonem Delphinum. Adfuit 
eodem anno, ut apostolice sedis legatus, ooncilio 
apud Montem-Pessulanum celebrato, scripsitque 
Innocentio pape de rebus eo in concessu gestis epi- 
stolam, quam halfes tom. VI Annal. Bened., p. 666, 


4118 


HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


16 


Anno 1135 dedicavit ecclesiam Omnium Sanctorum A, invitatus, partem basilice Dionyslane inferiorem 


Belencumbris. Eodem anno Richardum Glocestrise 
comitis filium post longam dilationem consecravit 
in episcopum Bajoceneem (2), et concilio Pisis ha- 
bito adesse voluit. Finita autem synodo, in Italia 
pro rebus sedis apostolicejuvandis demoratus est; 
unde « curis apostolice servitutis occupatus, » ait 
Ordericus lib. xir, pag. 900, « curas proprii pre- 
gulatus aliquandiu intermisit, et diutius in Àusonie 
partibus demoratusPaliorum negotia solerter expe- 
divit, quod regi vehementer displicuit. » Sed adve- 
niente eodem annoHenrici I Anglorum regis morte, 
simultas hec sopita est, dum hio pie humiliterque 
veniam ab archiepiscopo deprecatus, absolutionem 
promeruit. Legendaapud Willelmum Malmesburien- 
sem Historiz novellz lib. 1. fol. 100,&8ut apud Pom- 
merayum Concil. Rothomag. pag. 135, epistola, 
quam de Christiana regis hujus morte, cui ad ex- 
iremum usque spiritum adheserat, scripsit ipse 
Hugo Innocentio pape (3). An. 1136 subscripsit 
charte Stephani Anglorum regis, pro fnndatione 
monasterii canonicorum regularium Doverensis ; et 
chartam ab eodem rege accepit de hís qui treviam 
Dei infringebant : charta autem illa, quam publici 
juris fecit Pommerayus Concil. Rothomag., pag. 
145, confirmabantur omnibus episcopis Normanniz 
jura omnia spiritualia et synodalía. Sed eodem 
&nno urbs Rothomagus repentino igne succensa 
est mense Septembri, ex Orderico lib. xri, pag. 
905. 
Anno sequenti litem diremit Hugo inter canoni- 


cos S. Ebrulfi et monachos Moritonienzes, de jure C 


Bepulture oppidanorum. Exortum eliam grave dis- 
sidium inter comitem Boloniensem et Robertum 
Glocestria comitem compescuit, teste Malmesbu- 
riensi, fol. 102. Theobaldo quoque abbati Becci 
benedictionis munus impendit. Mortuum mare or- 
dini Cisterciensi eodem anno 1137 ascripsit. Con- 
firmavit anno 1138 fundationem Ardens dicc. Ba- 
jocensis. Eodem anno quedam largitus est Serloni 
abbati Sancti Luciani, et Joscelino abbati Augi. 
Anno 1139 alio oborto jurgio inter Anglie episco- 
pos et ipsum regem, rem totam amptioribns ratio- 
nibus et sermonibus agebat Hugo archiepiscopus Ro- 
thomagi, quantum ille facundia poterat, maximus 
regis propugnalor, inquit idem Malmesburiensis, 
fol. 103, contra Henricum "Vintoniensem episco- 
pum, sedis apostolice legatum, regisque ipsius fra- 
trem. Certe Hugo regis partibus addictissimus erat, 
cujus fratrem Theobaldum, cum ille bello fusus, 
victus, captusque esset apud Lincolniam anno 1141, 
adiit cum Normannis, ipsi regnum Angliz el duca- 
tum Normanni offerens, ex Orderico lib. xim, pag. 
923. Eodem anno Arnulfum consecravit in episco- 
pum Lexoviensem ; sed anno 1139 Rotrodum simi- 
liter episcopum Ebroicensem consecraverst, et anno 
1140a Sugerio abbate Sanoti JDionysii in Francia 


(8) Monast. Anglic. tom. III, p. 1012. 


dedicaverat cum Bellovacensi, Meldensi et Silvane- 
ctensi episcopis, ut observavimus in Sugerio (Patr. 
t. CLXXXVI). Anno 1144, eo consentiente, fundati 
sunt apud Ulteriorem-Portum milites templarii ; et 
ipse Beccensis monusterii privilegium Auselmo ab- 
hati a Willelmo quondam archipresule indultum 
renovavit. Anno 1143 canonicis regularibus confir- 
mavit Ecclesiam B. Marie de Cornevilla. Eodem 
anno fundationem Burgi-Achardi anno precedenti 
factam sub jure et imperio priorum Falesise con- 
firmavit. Sed postea cum Falesiani canonici insti- 
lutum Premonstratensium amplexi essent, canonici 
regulares Burgi-Áchardi sui juris esse coepere, et 
anno demum 1685, mense Septembri, reformationi, 
qua dicitur Friardelli nomen dedere. In eo mona- 
Bterio, quod sub nomine Sancti Laudi consecratum 
est, reformationis hujus superiores generales sedem 
guam figere consuevere. 

Anno [144 Hugo Letardo abbati Beccensi immu- 
nitatem telonei concessit, adfuitque dedicationi ba- 
silicie integrae Sancti Dionysii ab abbate Sugerio 
tandem perfecte, et consecravit aram beate Maris. 
Anno 1145 ecclesiam abbatie Calvi-Montis apud 
Velocasses Sugerio abbati tradiUe a rege Franco- 
rum, et in prioratum duodecim monachorum con- 
verse cousecravit, uti diximus in Sugerio. Eodem 
circiter anno fundationem probavit et monialium 
Fontis-ebraldi apud Clarum-rivulum prope Gossem- 
fontem, et moniulium Premonstratensium apud 
Bellum-Montem ; que postreme anno 1285 exstin- 
cte sunt. Monachis Majoris Monasterii ecclesias 
aliaque confirmavit anno 1146. Dedicavit 1147, die 
3 Sept., ecclesiam Corneville. Eodem anno Cado- 
menses monachos etcanonicos Bajocenses concilia« 
vit. Adfuit 4248 concilio Remensi. Anno 1149 Ro- 
gerium benedixit in abbatem Becci. Anno 1150 se- 
quester pacis electus est inter Philippum Bajocen- 
sem episcopum et monachos Clarevallenses. Circa 
id tempus 16 Fiscannensis monasterii parochias, in 
diccesi Rothomagensi sitas, ab omni jure episco- 
pali absolvit. Anno 1151 adfuit concilio Balgencia- 
censi, ubi actum est de divortio Ludovici VII regis 
et Leonore Aquitanice. Decimas plurium ecclesia- 
rum confirmavit 1452, monachis Verliaci. Anno 
4153, v Nonas Maii, in ecclesiam Sancti Martini 


] Pontiearensis convenit cum Parisiensi ac Silvane 


ctensi episcopis, ad elevandas sancti Gualterii, olim 
ejusdem loci piissimi abbatis, reliquias. Eodem 
anno ecclesiam Sancti Sidonii à longo tempore de- 
solatam,do manu castri domini extraxit, et Rogero- 
abbati Fontanell. ordinandam tradidit. Eodem cir- 
citer tempore gravis contentio inter monachos Fon- 
tanelle et S. Stephani Gadomensis vigebat, de qua 
Joannes Tusculanus episcopus et apostolice sedis 
legatus, Hugoni scripsit, ut cum Rotrodo Ebroicensi 
et Gerardo Sagiensi episcopis huic dissensioni fi- 


(3) Patrologiz, tom. CLXXIX, col. 670. 


1111 NOTITIA. 4118 


dem imponeret:cujus mandatis paruisse Hugonem A tempore scripsit ad regem Anglie de institutione 
ex litteris, quibus transactionem initam inter filii gui Henrici, ut gimul et mores et litteras ab 
utrumque monasterium confirmavit, satis constat. — optimis pedagogis addisceret, ut colligitur ex 
Anno 1154, xiv Kal. Januarii, presens fuit corona- — epistola 67 Petri Blesensis. Ecclesiam de Sorenc 
tioni Henrici II, regis Anglis, apud Westmonaste-  Gerarde abbati Flaviacensi donavit anno 41463. 
rium a Theobaldo Centuariensi antistite peracte. — Hugoni abbati S. Vincentii Silvanectensis confire 
Eodem circiter anno jura et prediaRothomagensis mavit sitas in sua dicecesi ecclesias, v1 Idus Maii 
Ecclesie confirmavit Adrianus IV bulla Hugonida- 1164. 2L ME 

ta,qui translationem sancti Guillelmi Firmati apud Multa reliquit eruditionis sue moaumenta, quo- 
Moretonium anno 4156,in octavis Pentecostes cele-  T'um unum est Tractatus de rebus theulogicis Mat- 
bravit. Tunicam Dominicam visitavit eodem anno — !he&o Albanensidicatus,quemlege apud Martenium, 
in monasterio Argentoliensi; qua de re instrumen- — t. V Anecdot. ; alterum vero, Tractatus super here- 
tum confecit,quod legesis apud Pommerayum Con- sibus in Aremorico solo natis, Alberico Ostiensi 
cil. Rothom. ' pag. 149, üirmavitque abbatie Sancti  PlScopo nuncupatus, et ad calcem operum Gui- 
Dionyeii in Francia omnes ecclesias quas illa in berti Novigentensis editus. Scripsit etiam libros 
sua diccesi possidebat. Confirmaverat biennio an- p Os De memoria, et Pracalum de fide catholica et 
tea eidem monasterio nundinascujuslibetferiesex-  "ratone Dominica, editos apud Marten. Ampliss. 
Ue apud Castrum-Novum prope Sanctum Clarum. Collections, tom. Ix, et epistolam ad Theodericum 
Anno eodem 4156, Henricus II prioretum ordinis Ambianensem episcopum de hominibus qui vice 
Grandimontensis fundavit in silva Roboreti, quem e^ iranebant (Li eenia ad lo runde o 
paulo post in vivarium suum prope Rothomagum Bene d. tont. VI, pag. 392 Nohnullas q uoque Lu- 

it ad sinistram fluminis Sequane ripam ; C VID uo Do . 

unde locus ille nomen sumpait beate Marie de Vi. ovico Vil i "i sit Nu stolas, quas vulgavit 
vario : sed hujus mensa prioralis sub Henrico IV Item alias Sugerio abba M Sani Dior P LiB. 
Francie et Navarre rege collegio patrum Societatis cia editas Anecd., tom. I, col. M7 et seqq Rainar- 
Jesu Rothomagensi addicta est. Anno 4157 idem — a, (o, abbati Cisterciensi, et comiti Tolosano 
archipresu] confirmavit monachis Sancti Dionysii quas legesis apud eumdem Po mmerayum, ibide m 
in Fraucia,ecclesiam Cergiaci,in quo illi prioratum pagg. 140 et seqq. Denique duas in quib us go apoj 
dr sedem Ati i meme Rer males edi lem diio appel d ne 
ecciesia m. 9 Tons QU. DAT t., tom. I, col. . Seripsere vero ad eum Ar- 
doeni confirmavit ecclesiam Ros in diccesi Bajo- ( pulfus T oxoviensig episcopus epistol. (5, editam 
censi sitam,a jure episcopali liberam, et anno 14150 


H,Ut anuo st apud Pommerayum Concil. Rothomag. pag. 438, ac 
monachis Beate Marie de Valle,quidquid inipsius — petrus Venerabilis epistolam 4 libri primi et epis- 
diccesi possidebant. tolam 33 libri sexti, 

Circa id tempus jussus ab H. Anglorum rege Ho- Obiit meritissimus presul tertio Idus Novemb. 
berto abbati Sancti Michaelis licentiam fecit divina — anno 1164, ex ejus epitaphio quod hic transcribere 
celebrandi in ecclesiis de Ponte-Ursonis. Anno post Sammarthanos non pigebit : 


1160, vel, ut aliis placet, 4161, mense Julio, an- Inter pontifices speciali dignus honore 


nuente Ánglorum rege, congregatum est concilium . Hic nostra carnis Hugo resignat onus. 

provincisle apud Novum mercatum in Norman- Consignata brevi clauduntur membra sepulcro. 
. . Non tamen acta viri claudit uterque polus. 

nia, ubi omnes consenserunt Alexandro Ti pape, Quidquid dispensat et compartitur it. omnes, 

reprobato Victore antipapa. Eodem circiter anno Gratia contulerat, prestiteratque viro. 

fundati sunt Rothomagi milites templarii eo in Fecundos igitur virlutum copia fructus 

loco, ubi postea edificata est domus consularis. Fecit et ultra hominem et magnificatus homo. 

; : Tandem post celebris felicia tempora vitz, 

An. 1102 Hugo conflrmavit omnes possessiones ]) Sustulit emeritum flebilis hora semen. . 

abbatie de Voto, et beneflcia prioratus Montis-Le- Par, Martine, tibi consorque [uturus eamdem 

prosorum prope Rothomagum ; et eodem circiter Sortitus tecum est commortendo diem. 








NOTITIA ALTERA 


(Histoire littéraire de la. France, par des religieux bénédictins, t. XII, pag. 647.) 





Hugues, suivant La Morliére (4), fut. surnommé d'Amiens, parce qu'il était dela maison de Boves, la- 
quelle descendait des comtes d'Amiens, sinon em ligne directe, du motns par alliance. Les sceaux qui nous 


(AJAntiq. d'Amiens, p. 29. 


419 HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1120 


restent de ce prélat semblent justifier cette opinion, car on y voit dans le oontre-soel un boeuf puissant, 
armes analogues au nom de la famille de Boves (4). Ce qu'on ne peut révoquer en doute, c'est qu'il était 
d'une naissance illustre : Clarus avis (6), dit un ancien versiflcateur en parlant de lui. Son éducation re- 
pendit à la noblesse de son extraction. Il fit ses études à Laon dana l'école des célébres fréres Anselm» 
et Raoul, oà il eut pour compagnon Matthieu son parent, qui, de moine de Cluni et de prieur de Saint 
Martin.des Champs, devint cardinal, évéque d'Albane et légat du saint-siége. Hugues embrassa, comme 
Matthieu, et peut-étre dans le méme temps; la vie religieuse à Cluni. 
" Peu d'années aprés sa réception l'abbé Ponce le nomma, l'an 1413,prieur de Saint:Martial de Limoges. 
Huguée n'y resta pas longtemps. Le prieuré de Saint-Pancrace de Leuves, en Angleterre, ótant venu à 
vaquer, il fut choisi pour aller le remplir.Ce nouveau choix annongait les grands progrés qu'il avait faits 
dans la religion. Car il y avait une convention par écrit entire l'abbé de Gluni et Guillaume de Varenne, 
fondateur de Saint-Pancrace, qu'on y mettrait pour supérieur le plus «age et le plus saint religieux de 
l'ordre, excepté le grand prieur de Cluni et celui de l& Charité. Hugues dans ce poste, répondit parfaite- 
ment aux vues de ceux qui l'y avaient placé. Son mérite pénétra jusqu'à la cour du roi d'Angleterre 
Henri i*. Ce monarque ayant fondé, l'an 1125, l'abbaye de Reading &u diocése de Sarisberi, ne jugea per- 
sonne plus capable que lui d'étre mis à la téte de cette maison. llugues y établit un si bon ordre, qu'ca 
irés-peu de temps elle eífaga les plus célébres monastéres d'Angleterre. La Providence,au bout de quatre 
ans, le tira de cet emplol pour l'élever à un ministére beaeueoup plus important, et auquel vr&isembla- 
blement il ne s'attendait pas.Etant venu à Rouen sur la fin de l'an 14129,il y troeuva le siege méltropolitain 
vacant &epuis le 28 novembre de l'année précédente, date de la mort del'arcehevéque Geofroi. Les belles 
qualités qu'il fit admirer en lui pendant son séjour, déterminérent le clergé de cette ville à l'élire pour 
&on pasteur. Le décret d'élection ayant été porté au roi d'Angleterre et à l'évéque de Sarisberi, l'un et 
l'autre l'approuvérent avec éloge. Mais il fallait de plus le consentement du saint-siége, auquel Hugues, 
eomme profes de Cluni, était immédiatement soumis. Nous avons la lettre que l'Eglise de Rouen écrivit 
ex pape Honoré sur ee sujet, mais la réponse nous manque, et l'on ne sait si ce fut Honoré, mort en 
février 1130, ou son guccesseur Innocent |I qui la fit. Ce qui est certain, c'est que Rome entérina la sup 
plique. Par Ià devenu entiérement libre, l'élu fut amené à Rouen par le roi d'Ángleterre, et sacré solen- 
nellement en sa présence le 14 septembre de l'an 1130. Saint Bernard, ami de Hugues, lui écrivit peu 
apris, non pour le féliciter, mais pour l'exhorter à mettre dans son gouvernement beaucoup de patience 
de discrétion ; verius, suivant ce saint, plus nécessaires à un archevéque de Rouen qu'à tout autre pré- 
lai. C'est que l'ubbé de Clairvaux avait, (on ne sait sur quel fondement) und idée fort désavantageuse des 
Bouenaais.. « Soyez patient, dit-il à son ami, parce que vous vivez avec des méchants ; soyez pacifique, 
parce que vous étes établi pour les gouverner. Que le zàls anime votre charité ; mais que la diecrétion 
tempére la sévérité de ce zéle: Esto patiens, quia es cumy malis ; esto pacificus, quia praes salis. Habeat 
eharitas zeisps ; sed. adhibeat pro tempore modum severitas. » | 
. Les verius par lesquelles i] s'était distingué dans le cloftre, le suivirent daus l'épiscopat.A l'imitation 
de saint Anselme, il choisit pour ses chapelaius, en montant eur son sióge, trois de ses confréres, Hélie, 
Ansgaire et Victor, afin de pratiquer avec eux les observanoes monastiques (0. Ces exercice8 n6 pre 
herent rien sur les fonctions pastorales. 11 fut assidu à distribuer le pain de la parele divine à son. peu- 
ple. I? feie&it réguliérement lee visites, non-seulement de son diocése, mais encore de sa province, sui- 
vant l'usage immémorial de ses pródócesseurs, usage dont on remarque encore des iraces (8) dans les 
siàcles. suivants. Le détail de ses écrits fera connaftre le soin qu'il eut d'écarter dela Normandie les er- 
reurs qui infectaient les eontrées voisines, et le zàle avec lequel i] travailla pour y faire fleurir la religion 
dans toute s& pureté. 

Le schistae d'Innocebt ot d'Anaclet suivit de prés l'éteetion de notre prélat. Déclaré pour le mier 
avod toute la natton [reneaise, jl eut l'honneur de lui rendre ses hommages à Rouen,oh ce pon ide arriva 
dans le mois de mai de l'an 4131.Hugues,l'ayant rejoint au concile de Reims,tenu vers]a fin de la méme 
année, lui apporta les lettres du roi d Angleterre, par lesquelles ce prince le reconnaissait authentique- 
ment pour légitime pape.Elles furent lues dans l'assemblée avec applaudissement; et l'éloquence de celui 
qui les avait apport es, servit à leur donner un nouveau poids. Innocent ne paya pas d'un injuste retour 
le zàje de l'archevéquo de Rouen pour ses intóréts. Celui-ci s'étant plaint au concile de ce que les abbée 
de sa province lui refusaient le serment ou la profession d'obéissance, le saint Pére ordonna sur-le- 
champ qu'on fti un réglement pour les y obliger. C'étaitle premier titre qu'il y eut sur cette maliére, 
depuis longéempe débatiue entre Jes métropolrtains et les évóques de Normardie d'une part et les abbés 
de cette province de l'autre. ll serait trop long de rapporter ici les raisons sur lesquelles se fondaient 
les derniers pour se défendre du joug qu'on voulait leur imposer : on peut les voir amplement déduites 
dans la pzéface du Pàre Mabillon (part. 1, n. 31) sur le quatrióme siécle des Actes des S8. Bénédiotius. 
Hugues, à son retour, se mit en devoir de faire exécuter le décret du concile, et déploya toute son auto- 
rité pour en venir à bout. Maie il M reacontra plus d'obstacles qu'il n'avait compté. Plusieurs abbés per- 
sisiórent dens leur refus, sans so laisser abatire ni par les menaces de l'archevéque, ni par oelles du 
pape. Le roi d'Angleterre ne vit pas cette querelle d'un cil indifférent. Il prit le parti des abbés,et éerivit 
au pape pour se plaindre de la conduito du métropolitain à leur égard, comme d'une innovation égale- 


(b) Déf. des dr. de l'ab. de S.-Ouen, p. 274; Pow- te. Hic in pueritia litteris traditus est;et postquam 

MER. Hist de l'ab. de S.-Ouen, p. 425. adolevit i& Laudunensi Ecclesia clericale officium 
i it lebis, tremor H adeptus est. » 

(6) Huio (a) successit amor plebis, PEter ego — (d) Hist. de l'ab. de Saint-Germain des Prés, pr. v. 


i$, elarus studiie, reoreator egentum. » p. XL. 
Clarus evisy e (Apud ArnzR. ad an. 1183). (a On conserve à la Bibliothéque du roi, sous le 


Pierre le Vénérable (liv. tt De Mir., c. 4) en par- n? 4246, un manuscrit qui renferme les actes qe 
lant de Hugues d'Amiens dit:« Fuit autem hicnon — Odon Rigaut, archevéque de Rouen, mort en 4275. 
obsomrt secuhdum eafmem genoris, ortus ex Re- faisait, non-seulemont dans son díocéss, meis dan: 
mensi peovimeia utroque parente et nobilitele, ut — toute l'éteaduo de sa provinre. 

dictum est, insignito, e& mundanis opibus locuple- 


(«) Gaufrido. 


- ^ -— 


|. d'obéissance illimitée comme un acte qui altribuait au métropolitain, non-seulement 


1421 NOTITIA... 1193 


ment préjudiciable à la tranquillité de la province et aux droits de sa couronne. "Tel était effectivement 


le point de vue seus lequelil envisageait le serment que Hugues exigeait des ebbés. D'un oó16ó, les 
anciennes coutumes du duché ne lui présentaient rien de semblable; de l'autre, fl rogardait ce serment 


a juridiction spiri- 


: tuelle, mais aussi le droit tempore] de suzeraineté. D'aprés cette idée, qui lui était commune avec toute . 


D— 0 *— o -—— 0-09 0-009 -— —-—-— — «99 099 0000 9 - c —  -- 


"oc wv 


-——— c3 — 0 --— —— m 


la noblesse de Normandie, le rhonarque priait le pape dans sa lettre de réprimer l'entreprise de l'arche- 
véque de Houen, et lui représentait, pour l'engager à cela, tout ce qu'il avait déjà fait pour Bon servioa, 
et ce qu'il était prét à faire. Ces remontrances eurent leur effet. Hugues, par le conseil du pape, remit à 
faire valoir ses prétentions à un autre temps, et demeura tranquille le reste du régne de Henri Ier. 

L'an 1134, il se rendit &u concile de Pise (9), oà il y fut regu avec honneur et placé dans les premiers 
rangs. Les différentes matiéres qu'on y agita, lui donnérent occasion de faire preuve de son savoir et du 
&on attachement pour l'unité de l'Eglise. Aprés la .clóture de cette assemblée, le pape le retint pour 
l'employer à différentes affaires du saint-siége aveo titre de légat. Cependant la longueur de son absenee 
excita des murmures en Normandie; et le roi lui-méme s'en offensa, trouvant fort surprenant, disait-il, 
que J'archevéque préférát aü soiu de sa province les intéréts du pape. Le prélat, de retour l'année sgui- 
vante, causa une nouvelle indisposition au monarque par le refus qu'il fit de sacrer Richard, fils naturel 
du comte de Glocestre, que Henri avait nommé à l'évéché de Bayeux. Les canons étaient pour-le metro- 
politain; mais le prince, absolu comme il l'était, connaissait peu de lois qui ne dussent plie? sous seg 
volontés. Le pape prévint les suites fácheuses de cette affaire, en accordant à Richard une dispense, au 
moyen de laquelle son sacre ne souffrit plus de difficultés. 

Au milieu de ses dilTérends avec notre prélat, le roi conserva toujours pour lui un grands fondsd'estime 
et de respect. Ces sentiments éclatérent d'une maniére bien óvidente dans sa derniére maladie. Voyantaa 
fin approcher, il manda l'archevéque de Rouen pour le consoler, et rendit l'esprit entre ses bras le 1e 
décemhre de l'an 1135. 

Aprés la mort de Henri Ier, ses États furent disputés entre sa fille Mathilde, épouse de Géofrol, comte 
d'Anjou, et Etienne de Blois, son neveu. Hugues s'attacha au second, qui fut victorieux, et eut sous son 
régne une grande infiuence dans les opérations du gouvernement. Les abbés de Normandie ne tardérenf 
pas à ressentir le poids de son nouveau crédit. Il reprit l'affaire des professions, et obligea Thibaut, ahbé 
du Bec et depuis archevéque de Cantorbéri. à lui jurer obéissance au moins de vive voix. 

Le dévouement de Hugues pour lcs intéréts du roi Etienne se signala dans une de ce8 occasions dóli- 
cates qui sont comme la pierre de touche de la véritable affection. Ce prince, par des vues de politique, 
s'était emparé des cháteaux qne plusieurs évéques anglais avaient fait construire danslosterrea de]eucs 
Eglises. Les intéressés jetérent les haut cris, et voulurent avoir raison de cette entreprise qu'ils regar- 
daient comme une usurpation saerilége. L'évéque de Vinchester, früre du roi, sacrifiantles droits du sang 
aux prétentions de son ordre, entra dans leur ressentiment. Ilassembla, comme lágat du pape,un concile, 
oü if eut la hardiesse de faire citer le monarque. Albérie de Wére, homme savant, y comparut au nom 
d'Etienne, et plaida vivement la cause de celui qu'il représontait. Sur ces entrefaites arriva l'archevóque 
de Rouen. Il prend place au concile, et s'étant fait expliquerlesujet donton traitait, i] demandeaux prólata 
s'ils pourraient prouver qu'en qualité d'évéques ils dussent avoir des forleresses. « Mais quand mómoe, 
ajouta-t-il, vous feriez voir que vous pouvez en posséder sans contrevenir aux canons, de quel droit 
pouvez-vous refuser de les remettre entre les mains du roi dans un temps oà le royaume est menaoá 
d'une invasion? N'est-ce pas au roi à veiller à la süretó de l'Etat? et des sujets peuvent-ils lui refuser 
l'entrée de leurs places sans se rendre coupables de révolte (10)? » Ce discours arréta l'oxcommunioation 
qu'on était sur le peiut de lancer contre le roi. 

Hugues d'Amiens n'avait fait que le personnage de politique en cette assemblée; il fit celui de centro- 
versiste dans le concile qui se tint à Paris, l'an 1147 (11), contre les erreurs de Gilbert de le Porrée. ll 
entra en lice avec ce subtil théologien,.et entreprit de lui prouver qu'on ne doit pas dire qu'il y a trois 
choses singuliéres, (ria singularia, dans la Trinité, en quoi i! n'avait pas tout à faitraison. 

La Normandie changea de mattre en 1150 par la cession qu'Etienne fut obligé d'en faire à Henri, SJ 
de Mathilde, qui lui succéda quatre ans aprés dans le royaume d'Angleterre. 

Cette révolution n'en produisit aucune dans la situation de notre prélat. Henri oublie qu'il avait été le 
plus zélé partisan de son rival, et lui continua les mémes faveurs dont Etienne l'avait honoré, Dés son 
avénement en Normandie, il lui adressa des lettres patentes par lesquelles il confirmait los priviléges deg 
habitants de Rouen. Le roi de France, Louisle Jeune, faisait aussi beaucoup de cas de son mérite; 
témoin l'honneur qu'il lui fit de l'appeler à l'assemblée, tenue en 1152 à Beaugenci, pour délibérer sur la 
cassation de son mariage avec Eléonore. Nous verrons daus le détail des écrits de Hugues d'autres preu- 
ves de la correspondance qui était entre lui et ce monarque. 

L'histoire passe trés-legàrement sur les derniéres années de la vie de notre prélat, Chéri de son peu- 
ple, estimé de toutes les personnes de mérite, honoré des grands, ce digne pasteur termina sainlement . 
sa carriére le 14 novembre de l'an 4164.-Son épitaphe, composée par Arnoul de Lizieux, ot rapportóe dang 
l'ancien et le nouveau Gallia Christiana, toute magnifigne qu'elle parrtt, n'est que l'expression fidéle de la 
haute idée qu'il avait laissée de lui en mourant. 

Hugues d'Amiens a laissé plusieurs productions de sa plume, qui se trouvent éparses en divers re- 
cueils. | 

I^ Celle qui est la premiére en date, a été publiée par Dom Marténe dans le cinqui&me tome de seg 
Anecdotes (t. V, p. 895). Ce sont sept livres de Dialogues, oà l'on traite diverses questions théologiques. 
Hugues n'était encore qu'abbé de Réading losqu'il entreprit cet ouvrage. Ce fut son parent, Matthieu, 
prieur de Saint-Martin des Champs, auquel il a été dédié, qui lui en fit naftre l'idee, par les différenteg 
questions qu'il lui proposa. Hugues acheva les six premiers livres dans son monastére, et depuis, étant 
élevé sur le siége métropolitain de Rouen, illes retoucha et y en ajouta un seplióme. L'épttre dédiva- 
toire subit aussi quelqbes changements danscette révision. Car au lieu que Matthieu n'yéteit d'abord qua» 
lifié que prieur de Saint-Martin, il fut appelé depuis évéque d'Albane, parce que dans l'intervalle il avait 
étó promu à cette dignité. 

(9) Order. Vit. 1. xm, p. 900. 

11) Ott, Fris, De Gen. Frid. 


11233 HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1124 


Ces dialogues ne procédent que par inlerrogations et par réponses, sans aucuns noms d'interlo- 
culeus. 

Lo premier livre a pour objet le souverain bien, c'est-à-dire Dieu et ses attributs absolus ou re- 
atifs, 

Le second traite des créatures. Les questions qu'on y agite, sont: 1» Pourquoi Dieu, dont la charité 
8'étend indifférement sur toutes les créatures, en prélére certaines qu'il préserve du mal, qu'il orne de 
vertus, et qu'il rend enfin éternellement heureuses dans l'autre vie; tandis qu'il laisse les autres croupir 
dans le crime, et les róeerve pour étre un jour les funestes objets de ses vengeances éternclles? 2* Com- 
ment il est vrai que celui qui pàzhe dans un point, est coupable de la violation de toute la loi? 3e Qu'est 
ce que les sept dons de la gráce? 

Dans le troisiéme livre il s'agit du libre arbitre. L'auteur déflnit ainsi cette faculté de notre.&me. Le 
libre arbitre est un mouvement de l'intelligence raisonnable, qui a la faculté d'exécuter ce que son juge 
ment lui dicte (12). « Mais ce jugoment, ajoute-t-il, n'est véritablement libre, que lorsque a créature lait 
ce qu'elle eroit sainement devoir faire. Or elle lefait, lorsque, aimant son Créateur, elle connatt sa volonté - 
par la pratique, en lui préféfrant la sienne. Quo si elle refnse d'obéir à cette volonté qu'elle juge devoir 

tre uniquemeni suivie, elle contredit son propre jugement, et perd justement, par ssa prévaricatiom, la 
liberté de bien juger. Or, dés qu'elle est privée de cette iiberié, elle demeure à bon droit livrée au vice. 
Ainsi, perdant son libre arbitre, elle tombe captive dans les liens du i péché: car elle ne peut nullement! se 
rendre la liberté qu'elle a perdue par sa faute; celui qui la lui avait dennée, étant seul capable de la lui 
rendre. Que ceux qui soutiennent de toutes leurs forces que le libre arbitre a été donné de Dieu pour le 
bien comme pour le mal, voient ce qu'ils ont à dire à cela. Ce qui est certain, c'est qu'il 8e perd en pé 
chant, et qu'on ne peut le recouvrer que par la gráce. » Hugues prouve ensuite que le mal n'est qu'une 
privation du bien, et que Dieu par conséquent n'en est point l'auteur. Celui qui l'interroge, lui fait là 
dessus plusieurs objeotions, qu'il résout avec beaucoup de netteté. 

Le quatriàms livre concerne la chute de l'ange et celle de l'homme. Hugues prouve que l'orgueil a été 
le prince de l'une et de l'autre. | 

es remédes du péché, c'est-à-dire les sacrements, font Ia matiére du cinquiéme livre. L'auteur ne 
parle que du baptéme et de l'eucharistie; mais en parle avec exactitude. 

Le sixiéme livre roule sur l'état des moines et la beatitude éternelle. L'auteur prétend que la profession 
monastique a la inéme vertu que le baptéme; que l'un et l'autre effacent également les péchés et con- 
ferent la gráce de la génération (13). De là Hugues passe aux autres prérogatives des moines, et s'a 
plique à prouve- qu'ils sont clers par état, qu'ils sont capables de recevoir des dtmes, et enfin, que 
profession monastique est susceptible de tous les avantages et de toutes les fonctions de la cléri- 
cature. 
^ Ces six livres, composés, comme on l'a dit, à l'abbaye de Réading, s'étant promptement répandus dans 
le public, y furent bien accueillis. On y trouva tout bon, oxcepté un endroit oà l'auteur soutenait que les 
P tres déposés ou excommuniés ne consacraient pas réellement, s'ils avaient la présomption de monter 

l'autel en cet état. Quem itaque, dit-il, Christus per Ecclesiam onendo vel excommunicando destitud 
ab officio, si in sacramentis altaris ministrare presumit, qui jam mintster non est, nihil facit. Matthieu, son 
parent, lui ayant mandé de 8aint-Martin des Champs ce qu'on trouvait à redire dans ceite proposition, 

ugues répondit pour la défendre. Cette réponse se trouve à la suite du sixiéme livre. Elle consiste à dis- 
tinguer entre le titre et l'exercice, entre la dignité sacerdotale et les fonctions de celte dignité. L'Eglise, 
dit-il, par la déposition ou l'excommunication, n'óte point le sacrement de l'ordre au prétre, elle le prive 
seulement du droit de l'exercer: elle lui óte l'office du sacerdoce sans toucher au caractére. C'est ce qu'il 
tache d'établir par ces paroles de l'Evangile: Tout ce que vous lierez sur la terre, serz lid dans le ciel, etc., 
et par d'autres textes qui ne sont pas plus concluants (14). Cette Lettre est aussi rapporlée dans l'ouvrage 
de Gerohus' prévót de Reichersperg, mort en 1169, contre deux hérésies, parmi les Anecdotes de Dom 
Pez (t. I, part. ni, p. 297-300). . 

Le sepüiéme livre est consacré à l'exposition du mystére de la Trinité, dont Hugues, suivant le goüt 
du siécle, prétend trouver des vestiges dans les choses créées. 

II» Trois livres sur l'Eglise et ses ministres, contre certaines hérésies qui régnaient alors en Breta- 
gne (15). Cet Ouvrage est dédié au cardinal Albéric, à qui l'auteur dit qu'il se souvient qu'étant ensem- 

le à Nantes pour une nouvelle translation des corps de SS. Donatien et Rogatien, ils observérent une 
cométe qui se précipitait dans la mer: « Présage assuré, suivant votre réflexion, ajoute-t-il, dela ruine 

rochaine de l'hérésie qui dominait en ce temps-là dans l'Armorique. Alors, poursuit Hugues, le peuple 

érétique ne put tenir contre la force de vos prédications. La crainte s'empara méme tellement de leur 
chef, qu'il n'osa se présenter. C'est pourquoi vous juge&tes à propos que j'écrivisse quelque chose sur 
ces hérésies naissantes; ce que j'accomplis aujourd'hui pour obéir. » 
: Le premier de ces trois livres est divisé en quatorze chapitres, dont les dix premiers sont employés a 
expliquer les mystéres de la Trinité et de l'Incarnation, l'unité, la sainteté et l'autorité de l'Eglise, la né. 
cessiló du baptéme pour tous los hommes, l'excellence de l'eucharistie, et l'obligation oà sont tous les 
fidéles adultes de participer à cet ineffable sacrement. On réfute dans les suivants quelques objections 
des hérétiques contre le baptéme des enfants. 1ls alléguaient ce passage de l'Evangile: Celui qui croira 
et sera baptis£, sera sauvé (Marc. xvi, 16). Or, disaient-ils, les enfants ne croient pas, donc le baptéme 
ne leur sert de rien. Hugues répond que ce.passage ne regarde que les adultes et ceux qui ont l'usage de 
la raison. Cependant, ajoute-t-il, ce n'est pas à eux seuls, mais à tous les hommes en général, que le 
baptéme est nécessaire, suivant ces autres paroles de l'Evangile: Si queiqu un n'est point rené de l'eau et 
de l'Esprit-Saint, il ne peut entrer dans le royaume des cieux (Joan. i, 5). « Voilà une loi, poursuit-il, qui 
n'excepte personne, pas méme un enfant d'un jour. Disons dono que lon n'exige des enfants que la 


(2 Liberum arbitrium est quedam facultas in- solutus illam quam inbaptismo habuit, gratiam re- 

telligentis rationalis, habens possibilitatem quod cipit. 

judicat. exsequendi. (14) Gerohus dit l'avoir tirée des archives de lé 
(13) Idem namque efficiunt et monachi consecra- —glise Romaine. Epistola sequens quam de scrimiü 

tio et baptismi regeneratio. Hoc enim (monasticum omanac curia accepimus. | 

indumentum) dum jp manum patris spiritualis (45) Add. ad, Guih. Op., p. 69 716. 

more ecolesiestico devotus induit, mox a pecoatis 


1125 NOTITIA. 1936 


* gráce, et non les cuvres; la gràce de la sanctification qui vient du baptéme, et non les aeuvres méritoires 
qui se font par le choix de la volonté. Cette gr&ce leur est conférée suns qu'ils s'en apercoivent, Car de 
móre qu'ils ignorent le péché qu'ils tirent originairement de notre premier pére, ainsi ils regoivent en 
Jésus-Christ par la voie des sacrements la gráce qu'ils ne connaissent pas. Et comme les enfants ne sont 

&s excusés du péché originel pour l'ignorer, de méme ils ne sont pas exclus de la gráce pour ne point 
'apercevoir. » En. répondant aux aultres objections de ces hérétiques, notre autcur dit que Ja foi 
de | Eglise supplée à celle qui leur manque, de maniére qu'elle devient, pour ainsi dire, leur pro- 
pre 01, , 

Les sept ordres ecclésiastiques sont l'objet du second livre. L'auteur expliquo la nature ct les fonctions 
de chacun de ces ordres. Les prétres et les diacres, dit-il, promus canoniquement, possédent certaine- 
ment le Saint-Esprit, par le secours duquel ils vivent saintement et remplissent dignement leur minis- 
tére; mais ils ne peuvent donner par l'imposition des mains le Saint-Esprit qu'ils out recu. C'est un pri- 
vilégé réservé aux premiers pasteurs. L'évéque, dit-il plus bas, est le fondeinent de l'Eglise, parce que 
c'est par lui que l'Eglise posséde le Saint-Esprit. Ses fonctions sont de faire le suint chréme, de bénir 
l'huile des catéchuménes, l'huile des infirmes, de consacrer les basiliques et les autcls, les calices et les 
corporaux, les officiers ecclésiustiques et leurs vétements, ainsi que tous les vases de l'Eglise; de confir- 
mer ]es baptisés, de saerer les césars et les rois. Sur les diacres, Hugues dit que, quoiqu'ils ne fassent 
poinj la consécration du corps et du sang de Jésus-Christ, ils regoivent ces dons e la main du consé- 
crateur pour les distribuer au peuple. 

Dans le troisiéme livre notre auteur poursuit les autres erreurs des Bretons. Sur la résurrection, voici 
l'un des arguments qu'ils faisaient : ll arrive souvent que des corps humains sont déchirés, mis en piéces, 
mangés par les oiseaux, dévorés par les bétes, ou réduits en poudre et eroportés par les vents. Or, il est 
impossible que ces parties ainsi dispersées ou tournées en d'autres substunccs, puissent se réunir et re- 
prendre leur ancienne forme. Donc les corps auxquels elles avaient originairenient appartenu, ne pour- 
ront ressusciter. À cela, dit Hugues, nous répondons que, si la résurrection des corps était l'ouvrage de 
l'homme, ou d'aucune auire créature, cette objection pourrait nous embgrrasser. Mais nous croyons et 
confessons que c'est la main du Tout-Puissant qui ramasse toutes ces choses, qu'elle les renferme toutes, 
et n'en perd aucune. Car, quelque dispersées que soient les parties du corps humain, Dicu les contient 
toutes, il les connatt toutes; e&t dang un moment, dans un clin d'ail, il peut les rétablir dans leur pre- 
mier état. 

Ces hérétiques paraissaient aussi faire peu de cas du mariage, et ne point le compter parmi les sa- 
crements. Hugues s'applique à leur prouver la sainteté du lien conjugal et son indissolubilité ; aprés 
quoi il leur reproche de tratner à leur suite des femmes qui n'étaient ni leurs épouses, ni leurs parentes, 
et cela sous prétexte d'imiter les apótres, mais dans le vrai pour satisfaire leurs passions. 

Le vceu de continence que font les ecclésiastiques et les moines, était encore un sujet de dérision pour 
ces hérétiques. Hugues justifie ce veu par l'autorité de saint Paul, qui conseille d'aprés Jésus-Christ, la 
continence, comme un état plus parfait que le mariage. Or, dit-il, on ne peut nier qu'il ne eoit permig 
de vouer ce qu'il y a de plus excellent dans la religion. 

Enfin ils demandaient pourquoi l'Eglise avait été instituée, ct de quelle utilité elle pouvait étre. Hugues 
répond qu'elle est établie pour rassembler tous les fidéles, les instruire, leur communiquer les grá&ces du 
Saint-Esprit par le canal des Sacrements, les nourrir du pain céleste et les disposer par la pratique des 
préceptes divins à jouir aprés cette vie de l'éternelle félicité. 

Voilà ce que contiennent en substance ces trois livres, publiés à la suite des OEuvres de Guibert de 
Nogent, par Dom Dacheri. Les hérétiques qu'on y attaque, paraissent étre une branche des henriciens ou 
des Pétrobusiens, car ils tenaient à peu prés les mémes dogmes. Mais quel etait l'hérésiarque qui avait 
porté ces dogmes en Armorique? C'est ce que Hugues ne nous apprend pas, et ce que nous ne pouvons 
découvrir d'ailleurs (16). 

I[Ie Trois livres à la louange de la Mémoire, in laudem Memoriz, dédiés & un nommé Philippe que 
l'auteur ne fait point connattre. C'est un ouvrage théologique, oà l'on traite de Dieu, de la Trinité, de 
l'Ipcarnation, du péché, de son origine, de ses suites, et du reméde que la miséricorde du Rédempteur 
y & apporté. L'éditeur de ces trois livres est Dom Martléne, qui en a fait part au public dans le neuviéme 
tome de sa grande collection. 

IVe Une explication du Symbole des Apótres et de l'Oraison Dominicale. Elle est à la suite du précó- 
dent ouvrage, dans le recueil que nous venons d'indiquer. Hugues l'a dédiée à Gilles son archidiacre, qui 
fut depuis évéque d'Evreux. . 

Vo Un traité de l'ouvrage des six ipure. Tel que nous l'avons, c'est un fragment d'un commentaire com- 
plet sur la Genése, divisé en trois livres. Dom Marténe, qui a publié ce Iragment dans le cinquiéme 
tome de ses Anecdotes (p. 1002-1008), regrettait fort, en le donnant, de n'avoir pas alors entre les mains 

l'ouvrage entier, tel quil l'avait vu parmi les manuscrits de Clairvaux. L'épttre dédicatoire est adressóe à 
l'évéque de Lisieux, Árnoul, que l'auteur, en sa qualité de métropolitain, appelle son cher fils. Hugues 
déclare dans cette dédicace, qu'il s'attachera plus à la lettre et &u sens historique duns ses explications 


(46) D. Mabillon (Ann. t. VI, p. 421) pense qu'il  lusion grossiére de son nom avec le mot eum em- 
n'y&nul doute que ce ne soit le fameux Eon de ^ ployé dans cette conclusion des exorcismes, per eum 
l'Etoile. Sans prétendre rejeter absolument cette gui venturus est, etc. 11 est vrai toutefois que Ro- 
opinion, plusieurs raisons nous empéchent d'y sou- — bert du Mont rapporte qu'Eon se présenta devant 


gcrire : 1? nul des anciens n'attribue à ce fanatique 
les erreurs que l'archevéque de Rouen entreprend 
de réfuter; 2» ignorant et extravagant, comme l'hi- 
stoire nous le représente, Eon ne paratt guére 
avoir été capable d'imaginer les objections et les 
raisonnements subtils que le prélat met dans la 
bouche de ses adversaires; 3e Hugues ne dit mot de 
l'insigne folie d'Eon, adoptée par ses disciples, folie 
qui le porteit à se croire le fils de Dieu sur une al- 


Je légat Albério, et ne craignit pas de le braver, 
dans la mission que ce prélat fit en Bretagne. Mais 
cela méme semble prouver qu'il n'était pas le chef 
des hérétiques qu'Albéric allait combattre, puisque 
Hugues, dans le prologue de son ouvrage, atteste 
que ce chef n'osa se montrer. Quoi qu'il en soit, 
nous laissons la liberté à qui le voudra, de suivre 
le sentiment de D. Mabillon, ou de le regarder avo 
nous comme douteux, 


"m HUGO ROTHOMAGHNSIS ARCHIEP. 4428 


du texte sxcró, qu'au sens allégorique et moral. Cependant on voit que s& pente.naturetle l'emporte fré- 
quenrmient de oe cóté-Tà. ! ] | 
VI» La Vie de 8. Adjuteur ou Ajoutre, motne de Tiron (Dom Marténe, Anecd., t. V, p. 10194017). Ce saint, 
n6 à Vernon de parents nobles, suivit d'abord la profession de son pére, qui ótait cello des armes. Avant 
pris parti dans ]a premiére croisade, il s'y distingua par sa bravoure, snimce de l'esprit du christianisme 
et soutenue de la protection visible du ciel. Entre ses hauts faits, l'auteur raeonto celui-ci : Un jeur étant 
à la téte d'une troupe de deux cents hommes dans le territoire d'Antioche, il donna dane une ambuscade 
de quinze cents Sarrasins. Voyant que ses gens n'étaient pas en état de faire face à cette multitude, il 
invoqua sainte Madeleine, et promit que si elle lui procurait la victoire, i1 donnerait à l'abbaye de 'Piron 
88 terre du Mont avec une chapelle qu'il y ferait batir. Alors, plein de confiance, il se jette avec se treupe 
sur les ennemis, en tue mille et met le reste en fuite. C'est un fait, dit l'historien, que nous tenons des 
illustres chevaliers Héliodore de Blarru, Eudes de Porc-Mort, Jean de Bréhéval, Amselme de Chestemerle, 
Gui de Chaumont, Pierre de Courtemai, Richard d'Harcourt, Henri de Préaux, et autres qui se trotvérent 
au combat. Ajontre ayant différé d'accomplir son voeu, parce qu'il ne croyait pas que le service de la terre 
sainte lui permit de retourner si promptement en sa patrie, il arriva qu'il fat pne par les ennemis. Dans 
sa prison 1l invoqua de nouveau sainte Madeleine, et s'adressa aussi à saint. Bernard de 'Piron, tnert de- 
uis lques années. L'un et l'autre lui apparurent dans la nuit, brisérent ses chatnes et le mirent en 
iberté. 1 reprit aussitót |a route de France et alla se rendre moin& à Tiron. H y vécut dans la plus 
grande ferveur, et fit de son vivant plusieurs miracles, dont quelques-uns eurent pour témoin son his- 
torien. Ce fut notre prélat qui recueillit ses derniers soupirs le 29 avril 1132, Cette vie se trouve encore 
dans le cinquiéme tome des Anecdotes de-D. Marténe. 
Outre les loitrea de notre auteur dont nous uvons dójà rendu compte, on conserve encore les suivantes, 


savoir : 

1* 'Prois lettres au roi Louis le Jeune, publiées dans le quatriéme tome de Duchesne (p. $39 39). Les 
deux premiéres n'ont rien de bien intéressant; la troisiàóme est contre les religieux de Cluni, qui voulaient 
S'empaeer de l'élection de l'abbó de Saint-Martin de Pontoise, prétendant que cette maison était de teur 
ordre, sur-ce que saint Gautier, son fondateur, avait demeuré quelque temps à Cluni, et que Ja place eà 
elle était b&tie, avait été donnée par les moines de Saint-Martin des Champs. Hugues prend ]a défense 
de cette abbaye, et supplie le roi de la maintenir dans la possession du droit oà elle est de ne relever 
que de l'archevéque de Rouen. 

2» 'Trois lettres à Ruger, dont la premiére imprimée dans le susdit volume de Duchesne (p. 527), et 
les deux autres dans le premier tome des Anecdotes de Dom Marténe (417-518), concernent des affaires 

rticuliéres. ) 

P» Une lettre au pape Innocent lI, rapportée par Guillaume de Makmesburi (17), et raduite par Dom 
Pomsraye dans son Histoire des archevéques de Rouen. Elle contient le récit de la mort du roi Henri ler, à 
laqueno, ainsi qu'on l'a dit, notre prélat assista. 

» Une lettre à Thierri, évéque d'Amiens, placée dans le supplément des ceuvres de Guibert de Nogent. 
Elle est trop.courte et en méme temps trop importante, pour cze nous ne ]a rapportions pas tont entiére. 
La voici, d'aprés la traduction que D. Pormmeraye en a donnée. Nous supprimons le commencement. 

« Ceux de Chaatres ayant. commencé à conduire des chariots pour aider b la construttion de leur 
église, Notre-BGeigneur a récompensé leur humble zéle par des miracles dont le bruit s'étant répandu de 
toutes paris, a excité les Normands à imiter la piété de leurs voisins. Nos diocésains ayant done pris notre 
bénédiction, se sont transportés jusqu'à Chartres, et y ont été présenter leurs voeux et leurs offrandes, 
Ensuite plusieurs de notre diocése et des autres quartiers de notre province ont fait de méme ehaeun à 
l'égard de leur église principale. Mais its n'admettent personne en leur compagnie qu'auparavent il ne se 
soit confessé et soumis à la pénitence, n'ait renoncó à toute animosité et à tout désir de vengeance, et ne 
soit véritablement réconcilié avec ses ennemis. Cela étant fait, les associés élisent entre eux un chef, 
sous la cenduite duque! ils tirent eux-mémes leurs charrettes avec silence et humilité, et présentent leurs 
offrandes en se donnant la discipline et en versant des larmes. Or, ces trois choges que neus avons mar- 

uées, savoir, ]a confession avec la pénitence, la réconciliation avec les ennemis, l'humilité dans la mar- 
che, jointes à l'obéissanoe envers les chefs, sont autant de conditions nécessaires que nous exigeons de 
tous ceux qui s'adressent à nous. Lorsque nous voyons qu'ils les veulent bien obscrver, nous les febevons 
charitablement, nous les absolvons de leurs péchés, et nous leur donnons notre bénétiction. Aprés cela 
se mettant en chemin dans ces bonnes dispositions, il arrive souvent que leur foi est recompensée par des 
miracles que Dien opére, principalement dans nos églises, àl'égard des malades qu'ils améànent avec 
eux, lesquels ont la joie de retourner dans leur pays en pleine santé. Nous permettons à nos diocésains 
d'aller pratiquer cette dévotion aux autres óvéóchés; mais nous leur défendons d'entrer dans les lieux oà 
il y à des excommuniés, et oü l'on a interdit la célébration de l'office divin. Ces choses sont arrivées l'an 
de gráce 1145. Adieu.» Cette lettre, dont l'original ne se retrouve plus, s'accorde parfaitement, quant à s 
substance des faits, avec celle d'Aimon, abbé de Saint-Pierre-sur-Dive, dont on a rendu compte ci-de- 
vant (18). On a dit à l'occasion de celle-ci, que son récit était attestó par Raoul de Diceto; i1 faut encore 
y ajouter les témoignages de Robert du Mont (ad an. 1144), de la Cbronique de Normandie, et d'un an- 
cien manuscrit, de maniére que tout incroyable que ce récit paratt, il a néanmoins les caractóres de la 
pins grande authenticité. 

9» Une lettre à Alphonse, comte de Toulouse, excommunié par le pape Innocent II pour avoir sontenmm 
les habitants de Montpellier, révoltés contre Guillaume VI, leur seigneur. C'est une réponse à ce prince, 

ui avait mandé à notre prélat, le 7 mai de l'an 1143, qu'il était prét à se rendre à Lyon, à Vienne ou à 

Blence, à son choix, pour y recevoir de sa main, en qualité de légat, son a&bsolution. Hugues, aprés avoir 
loué aes bonnes dispositions, lui fait savoir qu'il se rendra dans la derniére de ces trois villes, pour 1et 
donner la satisfaction qu'il demande. Celte lettre, publiée en original à la sotte des cuvres de Guibert 
de Nogent, se trouve traduite daus l'Histoire des archevéques de Rouen (p. 339), et dans le deuxiéme tome 
de la Nouvelle Histoire de Languedoc (p. 436). 

6» Des lettres d'absolution, expédióes au dauphin Guigues, pour des violencos qu'il avait commises 


(17) Lib. 1 Hist. nov., fe 100 v», — Elle se ren- collection de D. Martàne, p. 1296. 
eontre aussi dans le neuvióme tome de ia grende — (18) Vide Patrelogis tom. OLXXXI, eo]. 40D, 











i39 | NOTITIA. 4190 


contre l'Eglise de Romans. Elles se rencontrent dans le premier tome des Anecdoles de D. Martàne 
Pe. Deux lettres à Thibaut, abbé de Saint-Germain des Prés, insérées parmi les Preuves (n. 53, 54) de 
l'Histoire de cette maison. - | 

8». Une lettre à Rainald, abbé de Citeaux,publióe dans le Neustria pia (p. 772), d'aprés Robert du Mont. 
- 9*. L'an 1134 Hugnes d'Amiens tint à Montpellier un concile ou une assemblée d évéques, oà il décida 
en faveur de l'abbaye de Saint-Tiberi un procés qu'elle avait avec celle de la Chaisc-Dieu touchant l'é- 
glise de Bessan (19). Trois légats y présidérent, savoir, notre prélat, l'archevéque de Narbonne et celui 
d'Arles. Hugues rédigea le Jogement, u'il adressa en forme de lettre à l'abbé de Saint-Tiberi et à ses 
successeurs. Par une autre lettre, il informa le pape Innocent de cette opération. Ces deux piéces seren- 
contrent parmi les preuves du deuxiéme tome do & Nouvelle histotre de qnguedoc: a 

10» Une lettre au pape Eugene III.Elle est rapportée dans l'llistoire de l'abbaye de Vezelai, par Hugues 
de Poitiers, et a pour objet engager le pontife à maintenir l'exemption de ce monastére contre les en- 
treprises d'Etienne II, évéque d'Aufun. 

IIe. L'an 1156 on découvrit ad prieuré d'Argenteuil la robe sans couture de Notre-Seigneur. Cette 
relique, envoyée, suivant une ancienne tradition,par l'impératrice Iréne à l'empereur Charlemagne,avait 
été déposée par ce prince dans l'église de ce monastére, alors occuqó par des filles. Mais au commence- 
ment des incursions des Normands (vers l'an 845), les religieuses,obligées de s'enfuir,l'enfermérent dans 
un mur, oà elle demeura cachée jusqu'à l'an dont nous venons de parler. Hugues d'Amiens, sur le bruit 
qu'elle avait été découverte, se Lransporta sur les lieux avec un grand nombre de prélats de différentes 
provinces. Le roi Louis le Jeune s'y rendit aussi dans le méme temps ; et là, en présence de cette au- 

uste assemblée, notre prélat vérifia la relique avec les titres et enseignements qu on avait trouvés dans 

a chásse oü elle était. La charte qu'il fit expédier à cette occasion se conserve en original aux archives 
d'Argenteuil, et se trouve imprimée à la fin de l'Histoire de la robe sans couture, par -dom Gerberon, et 
dapa le Panoplia sacerdotalis de M. du Saussai. M. Thiers s'est inscrit en faux contre cette piece, ainsi 
que contre la relique qu'elle autorise. Notre ohjet n'est point d'entreprendre la défense do celle-ci ; mnais 
nous ne pouvons nous dispenser d'examiner Jes moyens par lesquels on attaque la charte. j 

Le censeur objecte en premier lieu le silence des écrivains du temps sur le fait quelle énonce. A quoi 
l'on répond que ce fait est attesté par Robert du Mont (ad an. 1156), par Nicolas Trivet, par Matthieu 
Paris (20), par Matthieu de Weiminster (21), et par Jean Brompton (22). ' 

En gecond lieu, l'archevéque de Rouen, dit-il, n'y prend que le titre de simple prétre, humillimus. sa- 
cerdos. Mais pour un ancien professeur d'humanités, tel qu'était M. Thiers, l'objection n'est point hono- 
rable. Ne sait-on pas en effet que sacerdos, dans la bonne latinité, s'applique aux prétres du premier 
ordre comnfe à ceux du second ? Mais, quand méme oce terme ne conviendrait proprement qu'aux der- 
niers, n'a-t-on pas des exemples nombreux d'évéques qui se sont qualifiés du nom méme de presbyter ? 
Enfin ce qui tranche absolument la difficulté, c'est que Hugues prend 3ans d'autres chartés, dont la 
sincérité est au-dessus de toute suspicion, la méme qualité que dans celle qui nous oocupe (23). 

En troisiéme lieu, de quel droit, dit-on, l'archevéque de Rouen assemblait-il hors de sa provinee deg 
prélats qui n'en étaient pas? Réponse: C'était par son titre de légat, dont il est certain qu'il était revétu, 
quoi qu'en dise le censeuyr. B 

En quatriéme lieu, cette charte contient, suivant M. Thiers, des gráces extraordinaires et inoules 
jusqu'alors. Pour entendre en quoi ces gráces consistent, il faut donner la substance de la charte. 
« Tous ceux, est-il dit aprés le préambule, qui viendront cette année offrir leurs veux dans cette église 
en l'honneur de la rohe de Notre-Seigneur, nous, par la confiance que nous avons en la bonté divine, 
leur remettons une année de pénitence, s'ils sont engagés dans des péchés graves; et, s'ils ne sont cou- 
pables que de fautes légàres, nous leur remettons la moitié de la pénitence. Nous leur pardonnons de 
méme (c'est-à-dire en leur remettant la moitié de la pénitence que ces péchés méritent) cenx qu'ils ont 
oubliés, oblita peccata (ce qui ne peut s'entendre que de ces fautes de surprise qui ne laissent que de lé- 
géres traces dans l'esprit). . . Quant aux parenís qui ont laissé mourir par négligence leurs enfants 
au-dessous de sept ans, soit qn'ils soient morts aveo le baptéme, soit qu'ils soient morts sans baptéme, 
nous Jeur remettons toute la pénitence, à l'exception de cello qu'ils doivent faire les vendredis. « 

Pour' bien juger de ces clauses, il faut se rappeler qu'on était alors au milieu du xnue siécle, c'est-à- 
dire de ce siécle oà les croisades donnérent naissance à de nouvelles espéces d'indulgences inconnues à 
tonte l'antiquité. Bientót l'usage en devint si commun,qu'on les accordait non-seulement pour les besoins 
de terre sainte, mais pour les moindres sujets, et quelquefois méme sans sujet.Nous avons vu sur Ábé- 
lard (24) qu'il n'y avait presque point de cérémonie solennelle oà les évéques ne prodiguassent de pa- 
reilles faveurs, sans considérer le tort, qu'elles faisaient à la diseipline de l'Eglise. Qu'y a-t-il donc de 
surprenant qu'un légat du saint-siége les distribue, dans une occasion des plus rares et des plus écla- 
tantes, avec une certaine profusion ? Ne pourrait-on pas méme tirer de la maniére dont l'indulgence est 
dispensée daus la charte qui nous oceupe, une preuve de la sincérité de cet acte? Car on y respecte en- 
core ]a pénitence eanonique, dont on nereláche qu'une partie ; ce qui caractérise proprement le xi1e sià- 
cle, avec lequel cette sorte de pénitence paratt avoir presqu'entiérement fini. )J 

Hugues d'Amiens reut étre compté parmi les théologiens du xu* siécle qui nons ont fidélement 
transmis la doctrine de l'antiquité. Si l'on excepte l'article que nous avons relevé dans ses Dialogues, 
tont ce qu'il enseigne est puisé dans les sources les plus pures de la tradition. On ne trouve dans ses 
écrits aucune de ces questions frivoles qui s'agitaient alors avec tant de bruit et si peu d'utilité dans les 
écoles publiques. C'est un docteur vraiment sage, qui cherche à instruire solidement, et non à faire 
briller vainement la subtilité de son esprit. A l'égard de son style, il est clair, simple,facile, assorti aux 
sujets qu'il traite, et presque égalemrnt éloigné de la barbarie et de l'affectation. ) 


jd Histoire de Languedoc t. 1I, p. 13, et p. 470. — p. 540, note 1, oti, aprés avoir observé que 1a sus- 


20) Hisf. maj. ad?an. 4156, cription des chartes de ce prélat varie beaucoup, 

21) Flor. Hist. ad an. 1156. on en rapporte une oüà i] s'intitule : Sancte sedi 
422) Chr. &d an. 4157. jegatus et Rothomagensis sacerdos. 

23) Voyes le Nouveau traité de diplomatique, t. V, (24y Vide Patrologig t, CLXXVIII. 


ParaoL. OXOII. 9 


1131 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1132 








HUGONIS 


ROTHOMAGENsIS ARCHIEPISCOPI 
EPISTOL £F. 


I 


Ad Ludovicum. Francorum regem. — 
constituendo apud Gozengres. 


(DucnHESNE, Script. Eranc., 1V, 638.) 


De . mercato 


Domino suo dilectissimo Lupovico,Dei gratia il- 
lustri regi Francorum, Huce suus et Rothom. ar- 
chiepiscopus, salutem, honorem et prosperitatem. 

Manet in memoria nostra, quod rogavimus nobi- 
litatem vestram de mercato constituendo apud Go- 
zengres, et vestra regia magnificentia dixit inqui- 
rendum ne inde impedimentum oriretur vicinis 
mercatis de Vilcassino. Nunc autem ab inquirenti- 
bus nobis rclatum est quod in die Lune fieri potest 
absque impedimento vicinitatis. Unde tt hoc fleri 
a vestra nobilitate postulamus,si vobis placet.Con- 


servet vobis Dous vitam et salutem per tempora B 


longa. 
II. 
Ad eumdem. 
(Ibid.) 

Domino suo charissimo Lupovico, Dei gratia il- 

lustri regi Francorum, Huco suus et Rothom. ar- 
chiepiscopus salutem, honorem et prosperitatem. 
. Novit Deus quod inomnibus synodis,ecclesiarum 
consecrationibus, conventibus, missis, memoriam 
vestri facimus in orationibus nostris. quoniam vos 
plurimum diligimus. Quoniam autem vobis placuit 
ut nobis significaretis ubi et quando debeamus ad 
vos venire, precamur ut usque in diem Mercurii 
nos oxspecletis. Det vobis Deus vitam per tempo- 
ra longa. Amen. 


lil. 


Ad eumdem. — Pro libertate ecclesie S. Martini de 
Pontisara (Pontoise) 


Domino suo charissimo Lupovico, Dei gratia il- 
lustri Francorum regi, Hvuco suus et Rothomagen- 
sis archiepiscopus salutem, bonorem et prosperi- 
talem. 

"Abbatis sancti Martini de Pontisara a principio 
suc fundationis post dominationis vestre princi- 
patum ad Rothomagensem Ecclcsiam, et ad ejus 
arcliepiscopuin pertinet singulariter in abbatis ele- 
ctione, ot consecratione, et in omni alio jure. Nunc 
autem monachi Cluniacenses, nescio qua nova adin- 
ventione,eam sibi in subjectionem vindicare nitun- 


À tur. Unde vestre regie sublimitati humiliter sup- 


plicamus, quatenus eamdem ecclesiam, ques vestra 
est, in sua libertate conservari precipiatis, in ea 


. videlicet qua nos tenuimus, et predecessores nostri 


tempore vestro et vestrorum antecessorum. Con- 
servet vobis Deus vitam et salutem per tempora 
longa. 
IV-V. 
Ad Sugerium abbatem S. Dyonisii. 


(Exstant inter epistolas Sugerii, num. 103, 173, 
mi j nrrologtan t. CLXXXVI, col. 1399, 1430, 
1431. . 


VI. 
Ad Innocentium II pontificem Romanum. — De morte 
Henrwi I Anglorum regis, 
(Vide Palrologiz? t. CLXXIX, col. 670.! 


VIII. 
Ad eumdem. — De gestis a se super ecclesia de 
Beciano. 


(Vide ibid., col. 665.) 


IX. 
Ad clerum et. populum  Romanensem. — De absolu- 
tione Guigonis Delphini. 
(Anno 1132.) 

[ManTEN. Anecdot. I, 380, cx chartario Roma- 

nensi.] 

Huco, Dei gratia Rothomagensis Ecclesis servus, 
sedis apostolice legutus, venerabilibus clero et po- 
pulo Romanensibus in perpetuum. 

Ecclesiarum possessiones et privilegia qno studio 
servanda pariter et tuenda sanctorum Patrum man- 
dat auctoritas. Litteris igilur presentibus notitie 
posterorum assignamus, quia Romanensem Eccle- 
siam sanctus Domini confessor Bernardus Vien- 
nensis archiepiscopus olim fundavit, eamque cum 
adjacenji sibi oppido, Romanis nuncupato, Romano 
pontifici possidendam,ab omni potestaje laicali so- 
lutam ac liberam concessit,et ita privilegiis antiquis 
roborata, et multorum annorum curriculis incon- 
cusse possessa, dies hodierna liquido representat. 
Cum enim, peccatis exigentibus, comes Guigo Del- 
phinus, animo ferus, armis validus, exercituum 
gravi multitudine constipatus, prefatam Romanense 
oppidum violenter intrasset, et hostili orudelitate 
vastasset,neo tamen misericors Deus Romenensem 











1133 


EPISTOL.E. 


1134 


Ecclesiam dereliquit, quin ei libertatem pristinam À eos ne intrent ad excommunicalos, vel interdic- 


conservaret, quam castigando percussit. Audiens 
autem B.Innocentius papa Romanus poatifex sum- 
mus,Romanensem ecolesiam per comitem G. Del- 
phinum atrociter devastatam, me licet minus ido- 
neum a latere suo transmisit,pro his et hujusmodi 
excessibus corrigendis. Eapropter ad partes illas 
descendimus, et apostolica auctoritate convocavi- 
mus Stephanum Viennensem archiepiscopum, et 
episcopos, Humbertum Aniciensem, Eustachium 
Valentinum, Gocerannum Vivariensem, Hugonem, 
Gratianopolitanum,Ayrurdum Maurianensem, Pon- 
tium Tricastinum, Joannem abbatem Bone-Vallis, 
et quamplures authenticos et religiosos viros. Ho- 
rum consilio et oratione premuniti, comitem G. 
Delphinum,aspirante Domino, apostolicis jussioni- 
bus, nostrisque et coepiscoporum monitis, tandem 
humiliatum et acquiescentem suscepimus, pacem- 
que pro peccatis suis et satisfactionem pro sacrile- 
gio perpetrato promittentem absolvimus, etc. 


X. 


4d. Theodoricum  Ambianensem episcopum. — De ho- 
minibus qui vice jumentorum trahebant carpenta ad 
adificandas ecclesias, 


(Opp. Guiberti Novigentini, append., p. 688.) 


Reverendo Patri Tugoponico, Ambianensium epi- 
scopo. Huco Rothomagensium sacerdos, prosperari 
semper in Christo. 

Magna opera Domini exquisita in omnes volun- 
tates ejus ! Apud Carnotum coperant in humilitate 
quadrigas et carpenta trahere ad opus ecclesie 


construende. Eornm humilitas etiam miraculis co- 6 


ruscare, hec fama celebris circumquaque pervenit. 
Nostram denique Normaniam excitavit. Nostrates 
igitur benedictione & nobis accepta, illuc usque 
profecti sunt, et vota sua persolverunt. Deinde 
forma simili ad matrem suam Ecclesiam in diccesi 
nostra, per episcopatus nostros, venire coeperunt, 
sub tali proposito, quod nemo in eorum comitatu 
veniret, nisi prius data confessione, et ponitentia 
suscepta; nisi deposita ira et malivolentia,qui prius 
inimici fuerant convenirent in concordiam,et pacem 
firmam: His premissis : unus eorum princeps sta - 
tuitur, cujus imperio in humilitate et silentio tra- 
bunt quadrigas snas humeris s8ui8; et presentant 
oblationem suam non sine disciplina et lacrymis. 


dictos. 
Facta sunt hec an.incarnati Verbi 1445. Benevale. 


XI 
Ad Alphonsum comitem Tolosanum (25). 

Huco Rothomagensis archiepiscopus, sedis apo- 
stolicee legatus, ArPnRoNso nobilissimo comiti Tolo- 
se duci Narbone, marchioni Provincie, quidquid 
boni tibi mandare possumus et debemus. 

Quia Deus tam honore quam probitate tuam per- 
sonam egregia et sublimem constituit,decet omni- 
modis ut bene placeas ei, in cujus manu honor et 
probitas tua consistit. Scripsit namque nobis tua 
liberalitas,qualenus aut Lugduni, aut Vienne, aut 
Valenlie tibi occurramus; sed pro tua reverentia 
magis apud Valentiam tibi obviam veniemus. No- 
nis Martii, Domino ducente, pro tua petitione eri- 
mus Valentie. Speramus enim te plena fide sic 
velle prosequi sicut venerabili fratri nostro Tricas- 
sino episcopo promisisti, et nobis per litteras tuas 
idipsum promittendo significasti. Festina reconci- 
liari matri tue Ecclesie, ut crescas semper in ho- 
nore, egregie princeps et domine. Vale. 

XII 


Ad Rainardum abbatem Cisterciensem. — Ecclesiam 
Mortuimaris Cisterciensibus concedit. 


(Neustria pia, p. 772.) 

Reverendo abbati RaiNARDO, Sacroque conventui, 
Cisterciensi, Huco Rothomagensis sacerdos, salu- , 
tem, gratiam et benedictionem. 

Teinpore nostro edificatum est in parcohia no- 
stra monasterium Mortuimaris, quod precibus re- 
gis Anglorum donavimus ordini vestro,per manum 
domni Gualerauni Ursicampi.Abbas vero, qui nunc 
preest monasterio Mortuimaris,Alexander nomine, 
fuit quidem monachus Willelmi abbatis de conobio 
Pinus. Sed idem Willemus in presentia Ecclesie 
nostre tenens manum prefato Alexandro, manu 
sua, reddidit eum in manu nostra, nobis : quem 
ego postea dedi vestro ordini, sub manu predicti 
abbatis Gualeranni. Orate pro me, patres et fratres 
mei, ut remittat peccata mea mihi, et misereatur 
mei Agnus Dei qui tollit peccata mundi. Amen (26). 

XIII. 
Ad Ademarum S. Tyberii abbatem. 
(Anno 1134.) 


Tria illa que premisimus,confessionem videlicet p) [Hist. de Languedoc, tom. II, Preuv., p. 475-470.] 


cum ponitentia, et concordia de omni malivolen- 
tia et humilitatem veniendi cum obedientia,requi- 
rimus ab eis cum ad nos veniunt, eosque pie reci- 
pimus, et absolvimus, et benedicimus si tria illa 
deferunt, dum sic informati in itinere veniunt, 
quandoque et in Ecclesiis nostris quam maxime 
miracula creberrima flunt. De suis etiam quos se- 
cum deferunt infirmis, et reducunt sanos quos se- 
cum attulerunt invalidos. Et nos permittimus no- 
gtros ire extra episcopatus nostros,sed prohibemus 


(25) De hac epistola vide Notitiam litlerarium in 
Rugonem, supra ool. 1428, 


Hvao, Dei gratia Rothomagensis archiepiscopus, 
sedis apostolice legatus, dilecto ApEgMARI ab- 
bati 8. Tyberii suisque successoribus, in perpe- 
tuum. 

Religiosis et Deo servientibus providere, eorum- 
que possessiones et jura ecclesiastica conservare, 
omnibus qui in regimine positi sunt sanctorum 
Patrum mandat auctoritas. Eapropter causam 
illam super ecclesia de Beciano multo tempore 
ventilatam auctoritate apostolica suscepimus ter- 

(26) Ex Roberto de Monte, De mutationg ordin, 
monaohor. cap. 1. 


1135 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP, 


4136 


minandam. Considentibus itaque nobiscum apud X magister Dulcianus qni interfuit prefeto placito 


Montempessulanum venerabilibus archiepiscopis 
B. Arelatensi, A. Narbonensi sedis apostolice le- 
gatis,et episcopis Agathensi et G. Arausicensi, et 
P. abbate Sancti /Egidii,et aliis quam pluribus re- 
ligiosis personis, tu ad diem in supradico loco tibi 
auctoritate apostolica et nostra prestitutam, para- 
tus ad justitiam ante nos venisti ; abbas vero Ccse- 
Dei,qui ad eamdem diem et eumdem locum aucto- 
ritate apostolica a nobis vocatus fuerat, nec ipse 
venit, nec pro se responsales misit, nec aliquam 
excusationem canonicam inibi praetendit. Eo itaque 
Sic deficiente, nos precepti domini nostri pape 
Innocentii justitiatn exsequentes quesivimus ab 
Ecclesia Agathensi, in cujus parochia sita est ec- 


clesia de Beciano, ut coram Deo et nobis .omnibus B 


ibidem consistentibus veraciter protestarentur ad 
quod jure canonico, vel tuum, vel Case-Det mo- 
nasterium pertineret prefata ista ecclesia de Be- 
ciano illi siquidem, quia vere prout antecessoribus 
acceperant, ad jus et possessionem Sancti Tyberii, 
cui monasterio, Deo auctore, presides, pertinere 
responderunt. Ad hano tu, Ademare, protulisti 
instrumentum donationis fact» de ecclesia de Doe- 
ciano ecelesie Sanct) Tyberii, predecessori tuo 
Deodato, quod instrumentum a Berengario bone 
memorie Agathensi episcopo factum, et annis Do- 
minice incarnationis et testibus idoneis robora- 
tum existit. Consequenter et tu produxisti quatuor 
testes, viros antiquos, asserenles se vidisse quia 
ecclesia Sancti Tyberri possedit quiete per multos 
annos ecclesiam de Beciano, antequam monachi 
de Casa-Dei intrassent in eam. Tunc illi cánonice 
nominati juraverunt super Evangelia Dei hoc se 
vidisse, et hoc verum esse. Prodierunt et alii 
quatuor testes qui dixerunt se interfuisse placito 
illi quod habitum est apud Corbiapnum inter mo- 
nachos Sancti Tyberii et monachos Case-Dei, in 
presentia Aldeberti Agathensis episcopi, presen- 
tibus A. Narbonensi archiepiscopo, et J. Nemau- 
sensi episcopo, dicentes se vidisse et audisse quos- 
dam testes idoneos ibidem jurasse,quod Bernardus 
Agathensis episcopus, qui induxerat monachos 
Casw-Dei in ecclesiam de Beciano, cum accepisset 
testimonia personarum authenticarum ecclesie sue 
super donatione facta a Berengario antecessore 


de Corbiano, coram nobis se vidisse et audisse 
viva voce protestati sunt. Hi omnes qui hoc testi- 
monium nobis perhibuernnt, eamdem de prefata 
restitulione sententiam attestati sunt fuisse confir 
matam apud Lupianum a supra nominato A. Aga- 
thensi et A. Narbonensi,et P. Lutevensi, et R. Ma- 
galonensi episcopi, et R. tunc archidiacono nune 
episcopo  Agatensi, presentibus abbatibus de 
Casa-Dei et Sancti Tyberii. His omnibus de causis, 
et insuper admonitione et precepto Guidoris die 
coni cardinalis et, apostolice» sedis legati, praefatus 
R. Agathensis te et ecclesiam Sancti Tyberii de 
ecclesia de Beciáno revestivit. Hanc rescissionem, 
eodem R.Agathensi episcopo attestante, sic factam, 
nos et nobiscum sic assidentes supra nomimati 
archiepiscopi et apostolice sedis legati, et episcopi, 
et quam plures authentici et religiosi viri appro- 
bamus,et approbatam vice apostolica quam super 
hoc negotio geritnus, confirmamus, et pro cano- 
nica donatione a Berengario Agathensi episcopo 
facta, et legitima possessione subsecuta tibi tuis- 
que successoribus et monasterio Sancti Tyberii 
cui presides, prefatam ecclesiam de Betiauno cum 
decimis et omnibus jure ad eam pertinentibus, 
omni deinceps questione sopita perpetuo possiden- 
dam adjudicamus. 

Actum est hoc anno Verbi incarnati 1134, apud 
Montempersulanum, universali papa Innocentio, 
rege Francorum Ludovico. 

Ego Hugo Rothomagensis archiepiscopus et apo- 


C stolice sedis legatus. 


XIV. 


Ad Eugenium Ill pontificem Romanum. — Ut Vixelia- 


cense cenobium sub Romana sedis protectione sus- 
cipiat. e | 
(Vide in Eugenio IIl, Patrologiz? t. CLXXX, inter 
variorum ad Eugenium epistolas.) 
XV. 
Ad universos fideles. — De cappa inconsutili. 
(Anno 1156.) 
[Dom GznaERoN, Hist. de la Robe sáns couture, 
p. 124.] 
Universis catholic: Ecclesie fratribus reveren- 
diss. H.Rothomagensis Ecclesie humillimus sacer- 
dos, salutem et gratiam divine propitiationis. 


suo, Deodato abbati et monasterio Sancti Tyberii ) Ad omnium volumus notitiam pérvenire quod 


de ecclesia dc Beciano,ipse idem Bernardus coram 
Bertranno Narbonensi archiepiscopo in placito 
de eadem causa habito apud Cabrils, presentibus 
monachis Case-Dei et Sancti Tyberii, quod pre- 
dicti Aldebertus Agathensis, et A. Narbonensis, 
et J. Nemausensis audientes sententiam restitu- 
tionis ipsius ratam esse et tenendam judicaverunt, 
et sicut prefati quatuor testes hoc se vidisse et 
audivisse protestati sunt, ita nobis presentibus 
examinati, super Evangelium Dei juraverunt hoc 
ipsum, A. Narbonensis archiepiscopus, et Ermen- 
galdus Agalbeneis archidiaconus, et H. sacrista, 


nos superne pietatis instinctu apud Argentoilutn 
convenientes, adjunctis humilitati nostre multis 
authenticis, et reverendiss. personis archiepiscopo 
Senonensi, Theob. Par., Roberto Carnotensi, Au- 
relianensi, Retensi, Antissiodorensi, Càtalaunensi, 
Ebroacensi, Meldensi, Silvanectensi episcopis, 
sanciis abbatibus quoque venerabili Od. àbbati 
S. Dionysii, S. 8. Germani, God. Latiniacensi, 
Ferrariensi. Fossatensi, 8. Faronis, S. Maxitnini, 
S. Maglorii,Pontissarensi, Mariniacensi, aliis etiam 
quam pluribus. Cappam pueri Domini Jesu,quee in 
ejusdem thesauris Ecclesie a temporibus antiquis 


—- 000—000 —— 0 — 


A131 


humiliter inspeximus, et palam eduximus,et ve- 
-neratione solemni debitam ejus magnificentie re- 
vereniiam exhibentes illam desiderio et devotioni 
populorum studio pietatis obtulimus. Aderat ibi- 
dem supereminens et sublimis presentia illustris 
.regis Francorum Ludovici cum proceribus et opti- 


.matibus palatine dignitatis, maxima consistente 


frequentia vulgi. Ob insigne igitur gratie ccelestis, 
illud videlicet indumentum quo sese humanata 


DIALOGORUM LIBRI VII. — MONITUM. 
honore condigno reposita erat,ad fidelium salutem. A relaxamus. Qui vero levibus, id est venialibus de- 


1138 


tinentur, medietatem ponitentie remittimus.Oblita 
peccata modo simili condonamus. Annis vero sin- 
gulis & festivitate sanctissimi Dionysii usque ad 
octavas ejusdem, loci ipsius et sacratissime vestis 
venerationem pie inviseniibus XL dies sue poni- 
tentie remittimus et indulgemus. De parvulis qui 
baptizati vel sine bapt/smi remedio infra vi1 annos 
per negligentiam paratum mortui sunt, totam po- 
nitentiam eorum remittimus, excepta feria vi in 


induere sapientia dignata fuit, et ob sanctissimam 


:lestis plenitudine confisi, si peccatis gravibus et 


hebdomada, in qua etiam die, si ad Ecclesiam 
poenitens perrexit, qualem ei charitatem  pres- 
byter dederit, talem habeat. Si vero infirmus fue- 
dem venientibus, superne miserationis gratiam rit aut mulier pregnans, vel debilis, que jejunare 
poscentibus merces et fructus sue devotionis in non possit, dicat septies, Pater noster, et opere 
indulgeniia venie compensetur. Quicunque igitur B pio bonum exerceat quod potuerit. Omnibus au- 
hoc presenti anno inloco prenominatoin honorem — tem hec et que justa sunt conservantibus, sit pax 
Dominice vesfis propriam servitutem et devotionem — et salus Domini nostri Jesu Christi. Amen. 
obtulerint : nos omnibus illis de clementie co- Actum est anno Verbi :nearnati 1156, felicis me- 
morie Adriano papa IV felicfter. 


preseriptorum Patrum presentiam, Deo propitio, 
salubri dispositione decretum est, ut omnibus ibi- 


maximis impliciti fuerint, unius anni poenitentiam 








HUGONTIS 


ARCHIEPISCOPI RO1HOMAGENSIS 


DIALOGORUM 
. SEU | 
. QUIESTIONUM THEOLOGICARUM 
LIBRI SEPTEM 


(ManrEN., Thesaurus Anecdot., V, 801, ex duobus mss., uno Colbertino, altero Rothomagensi 
domini Grebovaldi). 





ADMONITIO PIUEVIA. 


5 a9. 35 5 


. rebava[dino vero ita «Nos enim una generis consanguinitas, et cjusdem professionis in Christo junxit 


; 905i0la8, quas. Francia, genuit, quos Laudunense .solum educavit et docuit, quos veste Christi Cluniacus 





1139 . HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1140 


induit ; sed te postmodum sedes apostolica Albanum elegit habere pontificem : me missum in Norman- 
niam precepit esse Rothomagensium sacerdotem, Matthze charissime Pater et domine. Ex quibus omni- 
bus eruere mihi videor,prino Hugonem Dialogorum libros conscripisse cumesset abbas Radingensis in An- 
glia, deinde factum archiepiscopum Rothomagensem, cum intellexisset illos omnibus fore acceptos ac cun- 
ctorum manibus teneri, eosdem variis accessionibus auctos exspolivisse, quas quidem additiones, ut faci- 
lius lectores advertant, ansulis includere curavimus : adnotatis etiam. | inferiori margine mutationibus 
passim ab eo [actis. 

Ez [ine autem istius epistolz discimus quis fuerit Hugo noster, quz ejus patria, quz professio,quz dig- 
nitates : Nos, inquit, Francia genuit. Ergo Gallus erat, non 4nglus natione, ut docuerunt. nonnulli. Am- 
bianensem eum vocat Orderícus Vitalis in Historiz Ecclesiaslicze libro xu in fine ; cui concinit Gaufridus 
Vosiensis prior in Chronico cap. 18, ubi dicitur Hugo d'Amians, mendose in editis Damiani. /psum tamen 
Laudunense solum educavit et docuit, forte quod in Ecclesia, Laudunensi beneficium aliquod  ecclesiasti- 
cum obtineret, uti et Matthzus, cui suum opus nuncupavit. Consanguineus erat istius Matt hani,de quo Pe- 
trus Venerabilis libro 1 Miracul. cap. 5, ita habet : Fuit autem hic non obscuri secundum carnem gene- 
ris, ortus ex Remensi provincia, utroque parente et nobilitate, ut dictum est, insignito, et. mundanis 
opibus locuplete. Hic in pueritia litteris traditus est, et postquam adolevit in Laudunensi Ecclesia cleri- 
cale officium adeptus est. Hinc colliges Hugonem non solum in Ecclesia, sed etiam in szculo fuisse illus- 
trem. . 

Professionem suam nobis indicat his verbis : Nos una generis consanguinitas, et ejusdem professionis 
in Christo junxit societas... quos veste Christi Cluniacus induit. Cluniacensem quoque monachum fuisse 
docet Ordericus Vitalis loco citato, idque confirmat Petrus Venerabilis lib. vvepistola ad eumdem scribens 
in haec verba : Quid magis vel rapere cor meum ad amandum, vel movere manum ad scribendum pote- 
rat,quam tam sancta, tam benigna,tam longaeva in sancto proposito, a primis fere adolescentis annis 
usque ad senilem magis labore divino,quam annorum numero fractam etatem perseverantia vestra? 
Quid magis movere poterat, quid movere debebat, quam illa jam antiqua, cujus vos non immemorem 
esse credo, mihi et vobis paucisque aliis nota rerum Cluniacensium recordatio? Non excidit mente, qua- 
liter primo juventutis vestre tempore inter antiquos illos reipublice nostre senatores, vos insignem 
viderim. É 

Ez hac republica assumptus ad, varias claustri et Ecclesix promotus est dignitates. Abbatialis et archi- 
episcopalis ex ejus epistola nobis innotescit. Verum antea prioris exercuisse officium docet Petrus Venera- 
bilis epislola citata. Taceo, nec vivens oblivisci potero, quod a cepto sancte religionis proposito in di- 
versis ecclesiasticorum honorum gradibus, vultus vestri non sunt in diversa mutati : sed tam apud nos 
quam semotus a nobis, prior, abbas, summusque tandem pontifex Dei, merito virtutis ac scientie bo- 
nus semper, juxta Apostolum, odor Christi in omni loco fuistis. An prioris dignitatem in Cluniacensi ca- 
nobio obtinuerit ex verbis Petri Venerabilis non satis liquet. Verum anno 115 erat prior Sancti Martialis 
(Lemovicensis) Hugo p'AwiaNs, qui religionis titulo cathedralem metropolitane Rothomagensis Ecclesia 
postmodum perornavit, ut scribit Gaufredus prior Vosicnsis. Non multo post. jubente Pontio Cluniacensi 
abbate in Angliam transmigravit, ut ibi insigne S. Pancratii monasterium Cluniacensi subjectum regeret. 
lilud administrabat anno 1123, qno decimo septimo Lalendas Maii Hugo prior de Sancto Paucratio effi- 
citur abbas de Radingo, teste Matthzo  Wesmonasteriensi. Qux tamen exstat ín monastico Angticano 
charta fuudationis Radingensis monasterii anno tantum 1195 data est. Ver&m antea poterant esse /!'adin- 
g:? cum suo abbate monachi, qui construendis perficiendisque regularibus ca&nobii locis operam dabant, 
antequam charta. fundationis conderelur. 

Eo tempore, Matthzo Parisiensi monasterii S. Martin? a Cumpis priore hortante, Hugo Radingensis ab- 
bas scribendis sex Dialogorum libris animum adjecit,quos eidem Malthazo nuncupavit aMequam ille a sede 
apo-tolica cardinalis et episcopus 4lbanensis crearetur, id quod juxta Ughellum in ltal&z sacrz tomo 1, 
anno 1125 contigit. Missos sibi gratanter accepit. Matthazus, legendosque omnibus passim exposuit. Qua- 
proptcr Hugo ad Rothomagensis Ecclesie infulas anno 1130, ut scribunt Ordericus Vitalis, Robertus de 
Monte, et Matthaeus Westmonasteriensis, sublevatus cum intellexisset libros suos ab omnibus passim pro- 
bari eosdem recognovit et elimavit, addito integro libro septimo.Et ín primo quidem agit de Summo Bono, 
hoc est de Deo ipso, in secundo de creatura, in tertio de libero presertim arbitrio, in quarto de lapsu ho- 
minis, in quinto de peccatorum remediis hoc est de sacramentis, in sexto dc monachis et eterna felicitate, 
denique ín septimo varia, Trinitatis vestigia in creatis reprascntat. Nullum. in mss. codicibus praferunt 
titulum : sed Arnoldus Wionius qui sex primos libros viderat in Mantuano S. Benedicti monasterio Quas- 
tionum theologicarum nomine eos insignivit, forte quod theologicz varix quastiones non minus docte quam 
subtiliter in els versentur. Eodem eos titulo douat Antonius Possevinus in Apparatu sacro et Pithszus De 
illusiribus Anglice scriptoribus, ubi Hugonem nosirum confundit cum altero Hugone abbate Radingensi, 
ji sub Áinem szculi xn fuctus est abbas Cluniacensis hoc nomine quintus. Verum Hugo ipse sincerum li- 

orum suorum titulum nobis designavit in tractatu super Genesim ubi citat quz in secundo dialogi nos- 
tri libro dixerat. Ut tamen eos auctores cum Hugone ipso aliquatenus consiliemus, hunc ejus operi titu- 
Inm preflgere libuit dialogorum seu questionum theologicarum libri vir. . 

Quodnam vero de his ferendum sit Judicium disces ex Dalzo, cent. m, cap. 20. Hugo Rheadingensis, 
inquit, honesta olim familia genitus, relictis fortunis cum strepitu poterne domus, claustri quietem 
sub monasterialibus umbris amplectebatur. Nec alia ab eo hoc factum est ratione, quam ut opportune 
bonis artibus invigilaret. Delegit sibi in preceptores, dum monachus esset, viros doctrina preceilentes ; 

uorum anxius inherebat vestigiis, donec et ipse parem sibi cum illis et gloriam et famam peperisset. 

uit enim ex labore magno et assiduo theologie consultissimus. Hanc illi virtutem, inquit Lelandus, 
tum educatio, tum diligentia insignem fecit. Questiones plures non de trivio petitas, sed potius ex 
penetralibus Scripture, in suos. numeros redegit, et redactas tanto penetravit acumine, ut dedisse il- 
is lumen potius quam aliunde petiisse videatur. Hinc co/liges Petrum Venerabilem non adulatorio ad 
Hugonem nostrum animo scripsisse : non excedit quantum eruditio et religio vestra sacrum illum ac ma- 
gnum Cluniacensium ovium gregem decoraverit. 

Prater hos dialogorum seu qua'stiouum theologicarum libros, aliquos etiam scripsit in. Genesim, quos 
Arnulfo. Lexovicnsi cpiscoyo dicavit, horum fragmentum ez ms. codice Grebovaldino ubi erant imperfecti, 
hic dabimus, Scripsit insuper Vitam S. Adjutoris monachi Tironiensis, quam diu frustraque a Bollando 
quaesitam ez autographo ipso erutam dedit mihi noster Julianus Belaise, vir plane eruditus.Preeterea tres 
de haresibus edidit libros Alberico Ostiensi episcopo nuncupatos, et a nostro Luca Dacherio in appendice 


1144 


DIALOGORUM LIDRI VIT. — LIB. I. 


1142 


ad Guibertl opera publica luce donatos. Quibus ex omnibus patet Hugonem nostrum non vulgari erudi- 
lione fuisse przdilum, dignum plate omnibus elogiis quibus a. nominatissimis xvi sui viris, Innocentio 
secundo summo pontifice, Bernardo Clarevallensi, et Petro Cluniacensi abbatibus ornatus est. 





INCIPIT EPISTOLA HUGONIS 


ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISCOPI. 


ADMATTHJEUM ALBANENSEM EPISCOPUM. 


De multis interrogas et plura proponis, neo me A cioritatibus comprobanda. Divinis quidem eloquiis 


minus idoneum qui respondere debeam importu- 
nus aítendis. Pretendo tibi sacra doctorum volu- 
mina subtilibus admodum sententiis plena, verbo- 
rum decoré perspicua. Sed inertem te video, dum ea 
pre multitudine refugis, pro subtilitale repellis ; et 
me, licet sensu tenuem, durus exactor ad solven- 
dum protrahis. Quod autem valde mirandum est, 
brevem de maximis, levem de gravissimis respon- 
sionem tibi postulas fleri. Sed quid agis? Cur his 
quae ordiri ceperas tam multa interseris? Tus qui- 
dem impetu voluntatis incepta sepius interrumpis 
et questionum ordinem vagabundus ofífendis. De 
creatione qua&ris, et ad ejus creaturam quam sape 
recurris.De creatura rationali, tam ea que cecidit, 
quam ea qua stetit, de bono et malo quid sit, de 
libertate arbitrii et dispositione Dei, de gratia Re- 
dempforis nostri (1), et de sacramentis, indebitum 
me responderecompellis. Magnis sane doctoribus ita 
gunt proponenda,non opinando,sed veris assertio- 
nibus enodanda, aut quod validius est, divinis au- 


2) Codex Colbertinus : Sed. te 
obedientia exsulem in Anglia 


atria tenuit, me 


5 Al. redemptionis nostre. 
ecit. Te Parisius 


nemo justus obviat, rationem nemo sobrius impu- 
gnat, Ecclesiam nemo fidelis exasperat. A pluribus 
plura fieri debere dicis volumina, ut eadem res di- 
verso dictamine, non diversa fide,piurimos erudiat 
et ad veritatem via charitatis perducat.Dum itaque 
tue dilectioni parere compellor, detractores c con- 
ira sentio,quos silentio quidem meo judicavi se- 
dandos, sed tua charitate fari et scribere cogor.Hooc 
tamen a te exigendum puto ut quecunque in meis 
responsionibus inveneris vera, Deo attribuas; quae 
autem non vera videris, mihi penitus ascribas, nec 
recipias, sed mutua charitate, ut corrigi debeant, 
mihi benigne referas. Nos enim et una generis con- 
sanguinitas etejusdem professionisin Christo junxit 
societas [quos Francia genuit] quos Laudunense 
solum educavit et docuit (2),quos veste Christi Clu- 
niacus induit. Sed te postmodum sedes apostolica 
Albanum elegit habere pontificem ; me missum in 
Normannia precepit csse Rothomagensium sacer- 
dotem, Matthae charissime Pater et domine. 

apud Sanctum Martinum laetatur habere priorem, 


me Radingia indignum servat abbatem, Matthae 
frater. 


INCIPIT LIBER PRIMUS 9. 


De summo bono. 

Deus summe verus et vere summus, simplex 
est bonum, perfectum,incommutabile,solum. Qual 
de simplici bono genitum est, pariter simplex est. 
Quapropter et hoc idipsum esse necesse est quod 
illud unde genitum est. Hec duo,Patrem et Filium 
dicimus,de quibus procedit Spiritus sanctus pari- 
ter simplex, incommutabiliset cosmternus.Tria hec, 
quia non essenlia (4) nec differentia discreta sunt, 
numerari nesciunt. Non est heo trinitas unitate 
major,nec unitas ipsa trinitate minor. Manet enim 
trinitas hec omnino simplex.Quare uon potest fieri 
multiplex. Hujus Trinitatis tam simplicis (5) rara 
nobis notitia traditur ubi,in capite libri Geneseos, 
recte premittitur : [In principio ereavit Deus (Gen. 
1, 1); ac deinde sequitur : Et. Spiritus Domini su- 
perferebatur (ibid., 2). Deus namque in principio, 
hoc est, Pater in Filio, creavit omnia. Quod autem 


(3) Codex Colb. Incipit liber Hugonis abbatis-Ra- 
dingensis. 


C Filius principium sit, ipse testatur ubi ait: Ego 


principium, qui el loquor vobis (Joan. vin, 25). Ipse 
quidem vere principium dicitur omnis creature, 
qui eam sua omnipotenti virtute de nihilo voluit fa- 
cere ; cui dum Spiritus Domini superferri memo- 
ratur, Trinitas cooperta monsiratur. Creatorem 
itaque et creaturam considera, et quis et per quid 
et quare eam fecerit pensa. Pater enim est qui fa- 
cit, Filius vero per quem facit, Spiritus sanotus 
causa est qua fieri [omnia] placuit.Summa quidem 
illa que Deus est essentia in sua sibique consub- 
stantiali sapientia pro sua immutabili benevolentia 
facit universa, omni carens indigentia,bonus bona, 
unus omnia. ltem cum dicitur a Moyse : Dixit 
Deus : Fiat lux (Gen. 1, 3), et sic de ceteris, sequi- 
turque per singula, Vidit Deus quia bonwm est, ea- 
dem Trinitas in singulis agens operibus signata 
est. Filius Dei, sicut principium est omnis creature 


(4) Colb. differunt. 
(5) Colb. rata. 


n3 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1134: 


, ut sit, ita et eldem Verbum est ut bene facta ma- À Unum dicit et sumus. Ünum secuhdum 'esnentias 


nendo bona sit ; ut cui faciende principium exsti- 
lit, eidem jam facte et Verbum sit. Creat enim, 
et creans loquitur,dum suis singula subdit legibus, 
distinguit ordinibus, signat temporibus. Inde fit 
quod creatura, dum ejus instituta non transgredi- 
tur, pulchra quidem et honesta nominatur. Que 
autem instituta transgreditur, mox indecens et rea 
culpatur. Qui itaque creandis principium est, et 
creatis Verbum est.Qua duo, se unum esse osten- 
dit ubi ait: Ego sum principium,qui et. loquor vobis 
(Joan. vim, 25). Spiritus quoque Domini, sicut 
creature superferri predictus est ut ipsa sit,ita jam 
factam videt ut bene sit. Hoc autem videre idem est 
quod placere. Cui enim placuit ut omnia faceret 
bona, eidem placet ut bene facta maneant bona. 
Auctor iste cunctis est excellentior, quia potest 
omnia. Ars qua facit omnibus est prestantior,novit 
enim singula. Causa quare facit universis est me- 
lior,nam bona permanens, bona facere semper 
amat. Hec tria coeterna sunt, et simul summa 
Sunt, et simplex unum sunt. Tria propter 
personarum proprietatem, unum propter inse- 
parabilem Deitatem. Indo est quod, cum ali- 
quid de singulis secundum substantiam dicitur, 
hoc simul de omnibus, non pluraliter, sed sin- 
gulariter praedicatur. Ut cum vere dicitur, Pa- 
ter est Deus, Filius est Deus, Spiritus sanctus 
est Deus, non tres deos dicere possumus, sed 
unum 'simpliciter predicamus, qui divinam es- 
sentiatn simplicititer unam et unice simplicem 
&doramus. 

I. IwrznR. Quid queso est quod secundum sub- 
stantiam dicere voluisti, cum de Deo nihil secun- 
dum accidens possit dici ? 

RxesPoNsio. Summa illa et perfecta essentia sim- 
plicitas, quam dicimus Deum, nec recipit augmen- 
tum, neo tolerat detrimentum.Non patitur varieta- 
terh,:quia néscit mutabilitatem. Ubicunque enim 
fnutabilitas ibi et multiplex est accidentalium viois- 
Situdinuin congesta varietas. Quapropter in omni 
re mutabili quod non secundum substantiam dici- 
tur, restat ut secundum accidens dicatur; ut cum 
de substantia que homo est queritur qualis sit et 
quantus, vel ad quid referatur, si stet, juceatne, ei 
galeatus sive ornatus sit, ubi positus, quando na- 


que est Deus, sumus secundum relátionem, quia 
hic Pater, iste Filius, ille utriusque donum est 
Spiritus sanctus. 

II[ INTERR&. Cum multi temporaliter per gra- 
tiam Dei renascantur, temporaliterque eorum Pa- 
ter aut dominns seu magister vel amicus incipiat 
dici Deus, nonne relatio ista, tempore quidem 
cepta, Dco :seeundum accidens adesse convinci- 
tur ? 

Résr. Quod relatrve ad Tenatos in gratia Beus 
temporaliter dici incipiat non negamus ; sed 
tamen hoc in Deo esse accidens sentire saeri- 
legium protestamur.Nos quidem inoipimus eum 
dicere quem scimus initium non habere, cui 
neo futura veniunt, nec preterita transeunt;sed 
presentia, ouncta persistunt. Unde suos non 
novo consi!io colligit, nec mova .oharitete dili- 
git. Sed dum sui &d 'eum refugiunt et conver- 
tuntur, eo non immutato, bene illi muotantur; 
sicut cum aDeoresiliunt, eo quoque immoto, mule 
ipsi mutantur; fitque utcum bonisplacidus malisve 
iratusDeus dicatur, illis utique mutatis, ipse non 
mutatur; sieut una eademque splendoris clatitas 
et sahis oculis est jucunda et infirmis aspera. 

IV. IvrEzRR. Tua tnihi responsio plaebt. Sed :quo- 
modo qui simplex bonum est, Deus Trinitas est? 
Cum enim trinitatern Dei aut trinum Deum dici au- 
dio,triplicem deitatem audire me videor. Sed. dum 
fidem catholicam ipse respioio, fateor, erubesco, 
quia Deum non simplicem, sed pro trinitate multi- 
plicem sentire me sentio. 

Rzsp. Tua, queso,prudentia penset/ quia corpora 
mole quidem sua funt mdápgna. Ünde fit ut hoo 
majus ad illud minus aliquando sit duplex, ali- 
quando triplex, vel pro partium quantitate (6) qua- 
libet multiplex. In spiritalibus vero, que non mole 
magna sunt sed virtute,cum bonus adheret melio- 
ri, sicut spiritalis creatura Creatori, quod quidem 
charitate fit, major efficitur illa quam ante fuefht, 
sed virtute, non mole. Hoc autem est ei majus esse 
quod melius esse. Qui enim, teste Apostolo, adhe- 
ret Domino, unus spiritus fit €um ipso, 'et ita fit 
major quia melior. Quare h»c majoritas non est 
multiplicitas, sed simplex charitas. Cum itaqueil- 
lud quod Deus est conste quia perfecte verum est 


tus, si agat aliquid aut patiatur. Hujusmodi nam- [) et vere perfectum, incornmutabili veritate et per- 


que in predicamentorum distinctione noscuntur : 
que sunt, qualitas, quantitas ad aliquid,situs, ha- 
bilus, locus, tempus, agere, pati: Deo autem nihil 
accidens est,in quo mutabilitas nulla est ; sed ta- 
men relative Pátér ad Filium, et ad Patrem Eilius, 
et ad utrumque refertur amborum Spiritus. .Quod 
equidem non üt accidens in Deo dicitur, quia 
teternaliter iste est Pater, et ille est Filius, et am- 
borum Spiritus sanctus,sine omni mutabilitate tres 
persona, unus Deus. Unde pluraliter et singulari- 
ter dicitur : Ego et Pater unum sumus (Joan. x, 13). 
(6); Colb. quodlibet. 


fectione summum est.Quare in Trinitate que Deus 
est alius alio major non est, quia verior sive per- 
fectior alius alio minime est. Quidquid itaque illud 
est quod Deus est, sua in se ornnipotenli virtute 
perfectum est. Non est quo crescat aut defluat per- 
feciio tanta. Unde nec triplex potest dici, eed trini- 
las. Tam vera enim est nature illius simplicitas, 
ut trinitas non sit unitate major,nec unitas 'trinita- 
te minor ;in quo non est moles corporea seu de- 
mutatio aliqua,sed summe perfectionis et integri- 
tatis perpes stabilitas. Non est itaque niajor simul 


7*7» -— -—— -— — — -— -— - — 


xa 


1449 


PIALOGORUM LIBRI VII.— BIB. 1. 


ti40 


Pater et Filius et Spiritus sanótus, quam solus Pa- À dicimus, non ut diversitatem tam simpfiéis mature 


ter gut solus Filius aut solus Spiritus sanctus. 
Bene quidem dixi, solus. Alius est enim Pater, alius 
Filius, alius Spiritus sanctus. In illa namque es- 
gentia, unitate salva, personarum manet divisio, 
non confusio; nec tamen talis divisio qua impar 
aliquid altero sentiatur in aliquo. 

'V. IxrgRR. 'Te quidem libenter &udio. Sed quo- 
modo "Trinitas in unitate, seu unitas in Trinitate 
git, nequaquam intelligo. 

Resp. Sunt quiedam qute nec sensibus corporis 
nec ratione mentis in hac mortali vita cognosci- 
mus, Sed sola fldei notione videmus. Fidei sane 
conditio eo verior est, quo divina auctoritate $ub- 
nixa validior. In his namque qu: sensu carnis ea- 
pimus, sppissim: fallimur; et dut carnis corrupte 
molestia nostre mentis oculos instanter reverberat, 
pauca quidem sunt que ratio nostra reote diffiniat. 
Sed sola fides catholica certissime novit quidquid 
mater Ecclesia, Spiritu Domini docente, percepit. 
Hocindubítanter annuntiat Deumrin Trinitate unum, 
in unitate trinum; quem nec unitas solitarium, neo 
trinitas facit divisum. Hoc ex parte per fldem in 
presenti vita tangimus, quod postmodum charitate 
perfecta perpetao videbimus. Hinc ait Apostolus : 
Cum aulem venerit quod perfectum | est, evacuabitur 
qttod. ex parte est (1 Cor. xii, '8): Ne mireris ergo si 
minus videndo laboramus. Quandiu enim ex parte 
sumus, imperfecte videmus. Hoc- autem imperfecto 
tandem evacuato, in alla vita perfecte videudo, 
quiesóemus in toto, hoc est, in Deo. Audi'attestan- 


tem "Apostolum : Tunc, inquit, cognoscim, sicut. et C 


cognitus sum (I Cor. xi, 12). [bi per ipsam pre- 
sentiám incommutabilis veritatts Deum Patremcum 
Verbo ejus unigenito et amborum Spiritu sancto 
ita plérie cognoscemts, 'it in comparatione illius 
cognitionis nos ipsos in presenti vita permodicum 
agnoscarhus. Cur itaque Hlud ineffabile quod est 
Deus'utcunque in presenti: vita elóqui volumus, 
quod tamen ut est fari nullo modo' possumos (ve- 
rius es& enim quam mente concipitur, et verius 
mente concipitur quam ore profertur), pro fidei 
veritate ttes personas dicimus. non ut disseramus, 
$ed ne taceatnus. Loquendi siquidem causa, cum 
áliquando doctrine cogit utilitas; aut contra hzre- 
ticos discéptandi necessitas, respondemus, quia 


sentiamus ; sed singularitatem nolumus, quiin uni- 
tate trinitatem colimus. 

VI. IxreRR. Quod in Deitatis esseritia, que vere. 
una est, triam tamen personarum rata distinctio 
est, quia non intelligo, admirari non desino. 

Resp. Sicut de Deo miraris quod et ipsum vre- 
dendo sentis, et tamen ut est nequaquam intelligis, 
ita et tu si te ipsum intenderes, te tibi miraculum 
esse invenlres. Quod equidem "scires, nec tamen 
diffinire posses. 

VII. INrEBR. Quid illud est ? 

Res». Dic, inquam, corpus tuum et anima tua, 
cum sint diversa in substautia, quonam modo unum 
gunt in persona? Hoc sane corpus et hec anima, 
de te loquor, tibi duo sunt individua, diversa in 
natura. Quis, te scilicet dico, unum individuum fa- 
cit ea? 

VIII. TNTERR. Bene quidem me repressisti, me 
ipsum mihi me nescientem ostendisti. Meipsum, ut 
dixisti, scire me sentio. Sed ut verum fatear, quid 
eit quod scio, disserere nescio. 

Resp. 'SiDut te diversum in substantia, unum ín 


"persona, habere nosti, sed diffinire non nosti, sic te 


docet mater Ecclesia, quia unus Deus in essentia 
trinus est in persoma. Hoo est, charissime, quod 
te fideliter oportet credere, licet ipsum ut est in 
presenti non possis ipse disserere. Ambula per 
fidem, üt pervenias ad cognitionem. Videmus 
enim func, ut ait. Aportolus, [per speculum] in 
&nigmale. tunc autem. facie ad. (aciem (I Cor. xut, 
12). 

IX. INTERR. Quid est hoc speculum per quod, 
teste Apostolo, nunc in enigmate videmus Deum ? 

Resp. Moyses in Genesi scripsit quia Deus ho- 
minem ad imaginem et similitudinem suam fecit. 
Hanc imaginem,-ut sentimus, speculum uppellat 
Apostolus. In hac enim imagine tanquam in spe- 
culo Deum ad presens valemus inspicere, sed in 
egnimate, id est, in magna obscuritate. Rationalis 
quidem anima ad imaginem Dei facta, simul habet 
tria, videlicet quod se intelligit, et sui meminit, et 
sese diligit,'cum tamen una sit. In qua id' quod 
dicitur intelligentia memoriam quasi generat. Quid 
enim' scit, se scire mermiinit.'Nam quomodo memi- 
nit nisi quomodo prius scivit vel intellexit ? Ex hoc 


quod dieitür in deitatetrinitasdesignamus, dicendo p utroque amor bene procedit, cum amat intelligere 


tres personas. Quod enim & Grecis tres (7) subsi- 
&tentie, una essentia, de Deo dicitur, nos Lati- 
ni (8) trés personas, unam substantiam, vel quod 
verius est essentiam prteedicrmue. His namque ver- 
bte proférimus quod sine verbis mente concipirmius. 
Hac'de taüsa pre dicendi penuria hoc verbum, quod 
est &pud Latinos persona, ad respondendum elegit 
Ecclesía, pro quo Grecus catholicus. ponit (9) sub- 
Bistentta. Nos 1taque Latini tres personas in deitato 


g Colb. substantia. 


8) Colb. tres Personas pro verbis proferimus. 
9) Colb. substantia. 


&e (10) quod meminit, et meminisse (11) quod in- 
telligit. Attende etiam h«c tria sic esse vwquaila, ut 
quemadmodum intelligit quod sui meminit seque 
dilligit, ita memiuit quod se intelligit et diligit, ita 
quoque diligit quod seintélligit et sui meminit. Ex 
hac imagine [ipsum] credendo consideraà'quem hee 
imago designat. Sic enim; sed dissimiliter, sic Deus 
Pater Filiam genuit eternaliter, et ex utroque pro- 
codit Spirítus sarictus perpetualiter. Sed licettrium 


"i Colb. addit et amare. 
tn Colb. addit e amare. 


1141 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1148 


sit divisa persona, una tamen trium manet essen- À descendit, et suos inde liberos eduxit. Simul ergo 


tia, una omnipotentia, idem honor, eadem gloria. 
Cnm itaque summa beatitudo illa Verbum sibi con- 
substantiale et ccomnipotens perpetuo gignit, o 
quam ineffabile gaudium eternaliter inde proce- 
dit! Verbum hoc non a Deo factum, sed de Deo 
genitum, mternaliter dicit Patrem, et se ipsum et 
&b utroque (12) provedentem Spiritum. 

X. IwzERR. Quid est Patrem Filium gignere? 
quid Verbi dicere? quid est Spiritum sanctum ab 
utroque procedere? 

RrsP. Idem est Patrem gignere Filium quod est 
suam non aliunde, sed ex se sapientiam semper ha- 
bere. Creaturam sane suam non ex se, sod aliunde 
sapientiam constat habere ; cui aliud est esse, 
aliud sapieutem esse. Sed summe illiessertie que 
Deus est, id ipsum est esse quod sapientem esse. 
Quapropter adoramus síne dilferentia cum geni- 
tore genitum, ut. coeternum et consubstantialem 
Patri Filium. Est autem. Verbi hujus dicere, simul 
omnia semper scire. Sic etiam a Patre et Filio Spi- 
ritum sanctum procedere idem est quod nota om- 
nia pariter amare. Semper autem ab utroque pro- 


cedit qui semper diligit. Hec tria simul sunt coze-. 


terna, simul unum in essentia, quapropter simul 
&doranda. Tria namque sunt, persona, non essen- 
tia; unum, essentia, non persona, Hoc ipsum ma- 
nifes: at angelis Verbum de Deo natum, hoc ipsum 
hominibus nuntiat Verbum caro factum. Vident 
angeli, et beatiflcantur; credunt bomines, et ju- 
stificantur. Sicut autem verbum cordis tui sonat 


in auribus meis vocale factnm, sic Verbum Dei C 


in nobis apparuit carne vestitum, loquens ange- 
lis in essentia, loquens hominibus in carne sus- 
cepta. 

XI. INTERR. Quomodo dicitur Verbum caro fa- 
ctum? An destitit esse Verbum, quia caro factum 
est? 

R&sp. Verbum Dei, charissime, Déus est. Unde 
nec aliud heri, nec ullo modo variari potest.: Ma- 
nens itaque quod eternaliter cum Patre vivit, fa- 
ctum est ex matre quod pro aobis in tempore ac- 
cepit; factum caro,id est (43) homo, secundum 
quod alibi dicitur : Videbit omnis caro salutare Dei 
(Luc. n1, 6). Omnis caro, id est omnis homo. Fi- 
des itaque tua id firmissime teneat quod Verbum 
Dei unum cum Patre in essentia, diversum tamen 
in persona, est etiam cum assumpto homine unum 
in persona, divisum in essentia. Ex duabus siqui- 
dem et in duabus naturis constat Christus Deüs et 
homo, sed unus. Sicut enim caro et anima ratio- 
nalis homo est unus, ita Dei Verbum et homo as- 
sumptus Christus est unus. Carnem quidem veram 
&ccepit, qua pro nobis pati ac mori et resurgere 
voluit. Animam quoque accepit, de qua ipse dixit : 
Potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum 
sumendi eam (Joan. x, 18). Cum hac ad inferos 


(12) Colb. prodeuntem. 


gunt in Christo Verbum Dei, anima rationalis, caro 
hominis. Tria quidem inconfusa ct pro natura di- 
visa, sed summa operante potenliain unitatem per- 
sona conjuncta. Unde nt totum dicitur Deus pro- 
pter Deum, et totum homo propter hominem. Inde 
est quod dixit : Nemo ascendit in. celum, nisi qui 
de ccelo descendit, Filius hominis qui est in. caelo 
(Joan. 1n, 13). Et Paulus dicit : Si. cognovissent, 
nunquam Dominum glori crucifixissent (I Cor. 11, 
8). Recte quidem Filius hominis, quia Deus est, se 
de collo descendisse, et dum in terra loquitur, se 
in celo testatur esse. Et Apostolus recte dicit cru- 
cifixum Dominum glorie, quia homo est vere par- 
ticeps mortalitatis nostre. Idem ipse Christus est 
qui pro nobis passus, secundum carnem erat in se- 
pulcro, secundum animam in ioferno, secundum 
divinitatem, qux ubique est, non deerat paradiso. 
Hinc est quod promisit latroni converso : Hodie 
mecum eris in paradiso (Luc. xxi, 43). Ubicumque 
[autem] paradisus, quo nomine significatur quies 
illa ubi feliciter vivitur, quisquis in eo est, cum illo 
et per illum ct in illo ubi utiqne est quiubiqueest. 
Summa namque cssentia, quae Deus est, tota ubi- 
que est ; et immobilis manens, nutu suo rectissime 
mobilia movet. 

XII. INTEBR. Si, ut dicis, Deus ubique est et s'n- 
gula movet, aliquandoeum ubi ante non fueratesse 
necesse est, et aliquando agere quod quidem non 
egerat ante. Ipse ego cnm modo sim, fuit tempus 


quando non fui. Quare si modo in me est et me 


movet, non semper in me fuit nec semper me 
movit, cum utique non semper fuerim. Unde 
sentio quia aut in me non est nec me movet; 
aut si, ut asseris, in me est et me movet, est 
utique in me temporaliter, et. movet me mntabi- 
liter. 

Resp. Videtur mihi quia esse tuum et esse Dei 
indiflerenter attendis. Sed scire debes quia tuum 
esse temporale est, creaturaenim es. Si autem tem- 
porale, utique et mutabile. Esse vero Dei eternum 
est. Semper enim idem est. Quod autem semper 
idem est, utique et immutabile est. Quare cum in 
ie est qui immutabilis est, ubique est, non tuo 
quidem, sed suo esse in te est. Suo quidem tempo- 


'ralia movet, nec tempore variatur. Suo quoque lo- 
D calia metitur, nec Joco concluditur. Quod autem 


solum immutabiliter et vere est ideo esse ubique 
necesse est, quia quidquid mutabile est, per se 
nullo modo subsistere potest, sed in ipso et per 
ipsum et in ipeo qui summe est. Quod enim mu- 
tabile est, eternum non est. Quod vero eternum 
non est, cum tamen existat, de nihilo factum esse 
probabile est. Non enim semper est. Ut autem de 
nihilo fiat aliquid, omnipotentem habere opificem 
necesse est. Et quod de nihilo factum est, ne in ni- 
hilum redeat ;ipsum per quem estinesse ei necesse 


(13) Al. factum homo. 








4119 m 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LTB. I. 


1180 


. . L7 os 'a s 
est. Hinc Apostclus ait : [wu eo enim vivimus, mo- À Cum vero mente cujusquam uteunque percipitur, 


vemur, et sumus (Act. xvii, 28). Et alibi : Ez. ipso 
et per ipsum et in ipso sunl omnia. Ipsi gloria (Rom. 
xi, 30.) 

XIII. INTERR. Tua mihi responsio placet. Sed 
quomodo Deus ubique est? An per singula rerum 
magna vel minima diffusus partitusve est? 

Resp. Scire debes quia Deus, cum ubique est, 
non mole corporea vel magnitudine spatiosa per 
cuncta diffusus est. Non est enim minor in parte 
quam in toto, nec in toto quam in parte major, 
sicut immortalitas qua in Christo praecessit, et, no- 
bis in fine promittitur, non erit in aliqua parte 
corporis majus vel minus. Quantitas sane corporis 
in parbus suis amplioribus amplior est, in bre- 
vioribus minor. Qualitas vero corporis, que dicitur 
immortalitas,tanta erit in majoribus quanta in mi- 
noribus subjecti corporis partibus. Dispar erit in 
membrorum magnitudine quantitas ; sed par erit 
in disparibus qualitas,dum una per totum erit sa- 
nitas vel immortalitas. Sed differenti modo qualitas 


.hec erit in corpore subjecto, et Deus in omni 


ereato. Si enim sua qualitatibus subjecta tuleris, 
qualitates nusquam erunt,et ideo nec erunt.[Quem- 
admodum si corpora spatiis locorum auferas, 
corpora nusquam erunt; et quia nusquam erunt, 
nec ipsa erunt.] At vero Deus inest quidem rebus, 
et simul omnibus totus, et in singulis totus ma- 
nens quidem ubique in se ipso totus.In se ipso dixi 
quia, cum omne cui inest, sine ipso esse non pos- 
Bit,ipse non egens aliquo, tanquam non possit esse 
sine illo,perfectus et beatus manet in se ipso solo. 

XIV. INTrERR. Vera esse sentio que dixisti. Sed 
animum pulsat quomodo Verbum Dei homo tempo- 
raliter fieri potuit, cum, quia Deus est, (14) incom- 
mutabiliter vivit. 

Resp. In verbo Dei sine tempore sunt quecun- 
que temporaliter fiunt. Quapropter in Verbo Dei 
manet sine tempore quo tempore ipsum in carne 
oportuit apparere: Venit enim,ut ait Apostolus,pleni- 
tudo temporis, in quo misit Deus Filium suum factum 
ez muliere (Gal.1v,4) Exmuliere ideo dixit,quia diffe- 
rentiam sexus assignare voluit.Quod autem ubique 
est, eo utique missum est quo factum est. Caro 
namque est factum,non in carne mutatum. Éo vero 


quod factum est, minus Patre est. Scire autem te 


mitti quidem ex tempore,sed non in hunc mundum 
perhibetur,dum nequaquam sensibus corporis sen- 
sibiliter presentatur ; sicut mens ipsa,in quantum 
divina percipit, se ipsam in hoc mundo esse nog 
sentit. Sed longe aliter dicimus Filium missum, 
quia genitum. Sic enim ait : Ego ex ore Altissimi 
prodivi (Eccli. xxiv, 5). Sicut autem natum esse est 
(15) Filio a Patre esse, ita Filium mitti est, co- 
gnosci quod a Patre sit, quemadmodum et Spiritui 
sancto donum Dei esse est a Patre et Filio proce- 
dere, ita mitti est, cognosci quod ab utroque pro- 
cedit. Hinc Filius ait : De Patre procedit. Et alibi : 
(uem ego mittam vobis a Patre (Joan. xv, 20). Ipsum 


" eliam de se procedere ostendit cum insufflavit, et 


dixit discipulis : Accipite Spiritum sanctum (Joan. 
xx, 24). Attende quia Filius corporaliter insufflavit; 
non quod flatus ille corporeus esset substantia Spi- 
ritus sancti; sed significatio facta est insufflando 
non tantum a Patre Spiritum" sanctum procedere, 
sed et a Filio. Ipsa est, teste Evangelio, ipsa est vir- 
tus qua de illo exibat et sanabat omnes. A Patre 
etiam mittitur, sicut legitur : Quem mittet Pater in 
nomine meo (Joan. xiv, 26). Legimus quidem quia 
Filius et Spiritus sanctus mittitur ; sed Pater nus- 
quam legitur missus. Sicut enim non habet de quo 
existat,sic nec a quo exeat vel procedat. Unde non 
dicitur missus, etsi ex tempore a cujusquam mente 
cognoscitur. Cum autem venit plenitudo temporis, 
misit Filium suum, non ut esset cum angelis aut in 
angelis, seu cum hominibus aut in hominibus, sed 
ut ipse fieret caro, id est homo. Cum itaque homo 
factus est, et homo cum hominibus conversatus 
est, tuno utique in hunc mundum missus est. In 
hoc ergo facto manifestum est quia Trinitas sancta 
ibi cooperata est.Pater enim misit Filium, missus 
ille hominem induit.Spiritus sanctus Virginem fe- 
cundavit. Sio enim angelus ad eam dixit : Spiritus — 
sanctus. superveniet in. te, et virtus. Altissimi obum- 
brabit. Ideoque et quod. nascetur ex te sanctum, vo- 
cabitur Filius Dei (Luc. 1, 35) Inde est quod confite- 
mur Jesum Christum de Spiritu sancto et Maria 
virgine natum. 

XV. IvTERR. Miror to dixisse Jesum Christum de 
Spiritu sancto natum et Maria vigine, quem Fi- 
lium Spiritus sancti, si de ipso natus est, nescio 


volo, quia aliter mittitur ut sit cum homine, aliter [) denegare. 


ut ipsum sit homo.Ipsum est enim Patris sapien- 
tia, quam mitti sibi desiderabat qui dicebat:Emifte 
illam a sede magnitudinis tux, ut mecum sit. et me- 
cum laboret (Sap. 1x, 40), id est, ut me doceat et 
que docuerit operari faciat. Trenstulit autem se 
ipsam in homines ut voluit, quos amicos Dei et 
prophetas constituit ; et sic angelos sanctos inhabi- 
tat, disponens eos per congrua charitatis officia. 
Venit quidem in homine, a quo cognoscitur et 
amatur, quantum mente percipi et amari datur. 


(14) Al. inoommutabile. 


Resp. Ex his que premissa sunt debueras scisse 
duas quidem naturas in uno Christo manentes, di- 
vinam scilicet de Deo Patre, qua Deus est, huma- 
nam vero de Virginis carne, qua homo est. Qui 
tamen de Spiritu sancto natus ideo dicitur, quia 
ejus gratia, non carnis concupiscentia, Virginem 
fecundavit. Nec enim do se nascituri substantiam 
Spiritus sanctus in Virgine genuit, sed de carne 
Virginis nascituro materiam preparavit. Exclusum 
est enim virile commercium,quo singulare Spiritus 


(15) Colb. Filium. 


413 


HUGONIS ROTAOMAGENSIS ARCHIEP. 


4152 


*tenoti manet. offloclum,Hino angelus ad Joseph ait : :À temporaliter assumpta, sicut.aigniflcari et demon- 


Quod.enim in ea naium est, de Spirito sancto. est 
(Matth. 1, 20). De quo quia Marie concepit, et ma- 
fer est et virgo permanait. 

XVI. INre£RB. Ántiquos Patres aanetum habuisse 
.Bpiritum quam sepe legmmus, quem et in Maria 
plenius egisse cognoscimus, de cujus carne netum 
Dei Filium adoramus. Sed quid est quod alibi le- 
-€gitur : Yondum erat Spiritus datus, quia Jesus non- 
zum erat gloríficatus (Joan. vni, 39). 

ArsP. Scimus quidem patriarchas et prophetas 
Spiritum sanctum habuisse, quo et diem Domini 
. desidereverupt videre ; et de futuris plurima. sacra- 
:amentis potuersnt prasdiaere. Isto Joannes Baptista 
repleíus est in matris utero. Ieto potuerunt loqui 


.$am multa de Ghristo et Zacharias et Anna vidua B 


et.senex :Simeon. Sed .omnis illa Spiritus sanoti 
-idatio.sive moiesio talis antea nusquam fuit, qualis 
post glorificationem Ghristi in Pentecosten copiosa 
"prefulsit: Factus est. enim de colo sonus tanquam 
üdvenientis Spiritus vehementis, et replevit. totam 
«omum ubi erant sedentes, et apparuerunt illis disper- 
blitz linguz tanguam ignis, qui et. super unumquem- 
, que illorum sedit (Act. 11, 2). Nova. ista et, admire- 
bilis menifestatio Spiritus sancti antea nusquam 
' fuit. Secundum hanc novam proprietatem et pro- 
priam:novitatem nondum eret Spiritus datus, sed 
facta est postquam Jesus est glorificatus,. de nujus 
plenitudine omnes accepimus;Ex hac.quippe san- 
;oti Spititus.effusione mirifica .locuti sunt homines 
omnium: gentium língua,fuitque sonus iste in omni 
'terra.Quo designatum-est omnium linguarum na- 
tiones crediturns,quia assumpta. est a Filio Dei hu- 
1mana sine pecasto.natura,ita ut una sit (16) assu- 
mentis:ei assumpti pecsona. Quapropter qui equa- 
lis est Patriin Deitate, factus est minor Patre ex 
-arsumpta humanitate;minor etseipso,minoret&pi- 
' vitu.sanóto, ei .psalmo:at£estante, minor.etiam an- 
-'gelo:Sie.enim .ait : Minuisti eum paulo minus nb.an- 
- gelis (Psal. €i, 6). :Spiritus vero sengius lieet 
carporáli specie;ut .decebat,pro tempore sit- missus, 
:fon.cst temen factns, nec in aliud aliquando:con- 
versus,neo alicui rei in persona unitns,aut.quoli- 
'bet: medo mutatus.Quare minor non est, pt tamen 
inissus est.Cum itaque legimus missum Dei vide- 
lieet Filium et Spiritum sancinm;:minor Patre fa- 


atrari eternum mortalibus congruebat. Non itaque 
possumus dicere Spiritum sanctum esse Deum et 
columbam, aut esse Deum vel flatum vel ignem, 
sicut dicimus Filium Dei esse Deum e£ hominem. 
Vox enim illa Patris qua corporaliter super Filium 
gonuit, et corporea species columbe, qua ibidem 
.Bpiritum sanctum demonstrari oportuit,subito facta 
8unt,et peracto suce significationis mysterio, in id 
nnde sumpta fuerant illico redierunt. Jbi Christus 
Jesus Spiritum sanctum, quem.donat ut Deus, ac- 
cepit ut homo. Undedictus est plenuagratia et Spi- 
ritu sancto.Nec tunc primum Spiritu sancio nnctus 
est, quando sicut columba Spiritus sanptus super 
eum visusest.Ad baptismum namque sicut-sipe uno 
venit peccato ita non eine Spiritu gancto, quem 
nostra humanitas tunc plene accepit cum an utero 
Virginis unita est; Varbo Dei. Cum enim. Spiritus 
sanotus in Mariam descendit, per guem Verbo Dei 


. carnis substantiam Virgo ministravit,omnem oulpre 


originalis maculam rox evaait, et deinceps ab ip- 
centivis vitiorum libera permansit; cujns perfecta 


integritas Salvatorem genuit. Unde e plene omni 
. gratia marito;dicta fuit, que temporaliter Filium 


edidit,quam Pater Deus zternaliter genuit.Nec mi- 
reris eumdem Dei ethominis Filium multis modis 
designeri, ut per lignum vits,quod quidem .in p&- 


. radiso fuit,at per lapidem in quo Jacob dormivit, 
.et.per Joseph,quem fratrum.invidig, ne super eos 


regnaret, vendidit, super quas venditus ab eis ille 


.regnavit; ei per petram, que percussa in eremo 


aquas dedi..De hac dicit Apestolus ; Petra ;awem 


serat. Christus (I Cor. x, 1). Ietis quidem .existenti- 


àme, noceasit.quidam avtnssignificationis, guo Chri- 


. tum signiflcari oportoit, Aliter enim Christus dietus 


est agnus Dei, et a Joanne Baptista;qui dixit : Ecce 


-dgnus Dei. (Joan. 1, 29), et ab evangelista, .qui in 


' Apocalypsi sue. Agaum:ocoisum vidit, quod nemo 
jllorum corporaliler-inspexit, sed spiritaliter intel- 


"Jexit (Apoc. y,'21). Columbam quidem illam que 


super Christum apparuit presentes o&ulis inepexe- 


runt, ot vpoem illam que.super ipsum sonuit auri- 


bus eudierunt,eicut flammam in rubo.Moysi asten- 
-Aam, sieut.columnam ignis et nubis. populo Israel 
preperatem, sicut in datione legis super montem 
Bina ignis et:tonitrua, et [quar] multa his similia. 


ctus est Filius,sed non minor effectus est Spiritus;[ -Horum.omnium ideo corporalis apecies apparuit, 


sanetus, quamvis uterque sit missus.Non equidem 
.Sic.assumpta est areatura, in qua appareret Spiri- 
&us sancius,sicut assumptia.est homo in quo.Dei 
::Filingmundoapparuitmanifestus;Non enimcolum- 
bam.illam.quas.super Dominum apparuit,vel. illom 
flatum que: Dominus spiritum inaufflavit, vel illum 
agnem quo idem Spiritus discipulos inftammavit,in 
unitatem persone sibi Spiritua sanctus univit ; sed 
'Rpparu&rBni.ieta, serviente Creatori ereature, Ad 
«omonsirandum eisigaificandum Spiritum senctum 


(16)2Colb. addit facta. 


ut. eignificacet aliquid, et. preeteriret peracto officio 
significabioniz. Hec omnia ingepargbiliter .operan- 
4ur,Peter-et Filius et Spiritus.eanckus, umnipotens 
Trinitas, unus, Deus.Non east enim Filius in Deitate 
minor.Paire, neo Spiritue eunctus. jn aliquo differt 
ab utroque. Quorum «enim eet una :essen big, eadam 
.8it sine. differentia. omnipetentia. 

XVII. iwTERR. Aesentio Spiritum aenclum Patre 
vel Filio non esge. minorem ; sed;tamen dure evan- 


.-gelicum.-perpendo sermenem,quodam.modo ipsum 


(153 


DIAEOGORUM LIBRI Vil. — LIb. 71. 


1456 


sentio inequalem.Veritas namque dicit : (ui dize- K mittetur e?, ita videlicet st ad' Ecolesiam. Bul confe- 


rit verbum contra Patrem aut contra Filium, remit- 
telu? ei. Qui aulem dixerit contra Spiritum sanctum, 
non reniüttetur ei, neque tt hoc sacculo, neque in. fu- 
turo (MaltÀA. xii, 32). 

REsP. Qui dicit sivé qui peccat contra Patrem, 
peccat pariter eontra Filium et contra Spiritum 
sanctum. Eodemi modó, qui peccat contra Filtum, 
peccat pariter contra[Patrem et]Sptritum sanctum. 
Similiter qui peccat contra Spiritum sanctum, pec- 
cat pariter contra Patrem et Filium. Sed vide quia 
Spiritutfn sanctnm &áccepit [mater] Ecclesia ad re- 
miítenda peccata, sicut Dominus in Evangelio ait 
discipulis : Accipite Spiritum sanctum. Quorum re- 
miseriis peccata, remittuntur eis (Joan. xx, 23). 


Hinc Petro et per Pétrum Ecclesie dicitur a Chri- ( 


sto : Quodcunque ligaverís super terram, erit ligatum 
el in calo ; el quodcunque solveris super. terram, erit 
solutum el. in. celis (Math. xvi, 19). Hoc insigne 
judicium de cathedra Petri procedit : quc quia sa- 
cerdotale officium significat, ejusdem cathedre fe- 
stum merito celebrándum censet Ecclesig. Potestas 
enim hec est clavis tam Petri quam omnium qui 
curam habent animarum. Ad eos itáque qui per 
Spiritum sanctum peccata possunt dimittere,et, poe. 
nitentibus possunt régna colestia reserare, peni- 
tentes oportet confugere; ut qui peccando ligare sd 
potuérunt, sed solvere nequeunt, per clavem Petri 
solvantur, ut Ecclesie catholice restituantur. Qui 
autem infidelis est aut impius, claves Ecclesie 
contemnit; et qui per eo8 quibus Ecclesia com- 
mmuissa ést, posse peccata dimitti contradicit, hic 
blasphemát, et contra Spiritum sanctum peccat, 
quer accipit mater Ecclesia ad remittenda subditis 
peocata. Bene ilaque dicitur : Qui peccaverit in Pa- 
trem aut in Filium, a quibus pro identitate essen- 
tie rion poss&umus separaré Spiritum sanctum, re- 





C 


gerit, qna im Spirifu saneto peccata dimittit, Quod 
8i contempserit donum Spirftas sanebi, quem ad 
solvendum mater Ecclesia accepit, damnandus roe- 
manet in peccatie. Unde reete sequitur : Qui autem. 
peccavit im Spiritum sanctum, now remittetur ei, ne- 
que hoc szculo, neque in futuro. Hic aceipimus $pi- 
ritum sanctum, [not in essentia illum, sed) illad 
scilicet inestimabile ejusdem Spiritus sancti donum 
quo Ecclesia solvit peecatum. Hoc etiam seire te 
comvenit, quia hoe donum, sieut est Spiritus san- 
cti,sic est Patris eb Filii. Inseparabilis enim operg- 
tio Trinitatis donum hoc Ecclesie cuntulit a persons 
Spiritus sancti, qui procedendo a Patre et Filio, 
Deus est et donum Dei.Quaprepter unus cam Patre 
et Filio Deus hunc operatur effectum quo Ecclesi& 
solvit peccatum.Contra. hoc sancti Spiritus donum 
sentiebat primus frairicida ille qui dicebat : Major 
e$t iniquitas mea quam ul veniam merear(Gen.tv,13). 
Quasi diceret : Non est qui dimittat.Ille etiam Do- 
mini venditor confessus est culpam, sed non que- 
sivit veniam. Hic quoque Spiritum saneta con- 
tempsit, qui licet poenitens, ad gratiam non eon- 
fugit, sed peccatum peccato cumulans, 8e ipsum 
interimens, laqueo se suspendit. Possumus etiam 
dicere in Spiritum sanctum peccare id ipsum esee. 
quod in charitatem offendere. Qui enim in charita- 
tem offendit, quantumcunque poenitens sit, absque 
eharitate non potest absolvi.Ubi enim charitas nón 
est, sequilur quia permitenti& vera non est. De cha- 
ritate namque legimus scriptum : Dimissa stmt. ei 
peccata multa, quoniàm dilexit multum (Luc. wii, 
47). Charitas sane fecundam facit Ecclesiam, qne 
filios generat ad vitam, qua pdnitentibus reparat 
grátiam,et perducit ad vitam, per Jesum Christam 
Dominum nostrum,qui cum Deo Patre vivit et re« 
gnat Deus in secula seculorum. Amen. 





INCIPIT LIBER SECUNDUS... 





I. Summa charitas, que Deus est,ubicunque est, [) Dei proprie dicitur sapientia, hac utique de causa, 


non minus aut magis charitas est. Nulla enim sub- 
stantia nullave essentia alicubi magis vel minus 
substantia vel essentia est. Joannes quidemi dicit : 
Deus charitas est (I Joan. 1v, 16). Quod quia essen- 
tialiter est,non amare aliquid non potest. Quapro- 
pter sicut sapientia, que Deus est, omnia indiffe- 
renter novit,sic charitas, quae Deus est, omnia in- 
differenter diligit.In simplici quidem Deitatis essen- 
tia non eunt divisa,sed prorsus idem est charitas et 
sapientia,et quidquid deDeo secundum substantiam 
dicitur, sive de Patre, sive de Filio,sive de Spiritu 
gancto,idipsum esse dignoscitur. Et tamen Verbum 


(17) Colh, suscepta, 


quia sapientiam reparavit hominibus apparens in 
carne (17) assumpta. Hinc Apostolus ait : Christi 
Dei virtutem et Dei sapientiam.Spiritus quoque san- 
ctus proprie charitas dicitur. Per ipsum enim cha- 
ritas in nobis reparatur, teste Apostolo, qui ait : 
Charitas Dei diffusa est in. cordibus nostris per Spi- 
rilum sanclum qui dutus est nobis (I Cor. 1, 24). 
Hec autem Dei dilectio inest hotnini vel angelo 
dum eam tota Trinitas largitur. Sed quia persona 
Sancti Spiritus ministratur, idem Spiritus proprie 
charitas appellatur. Cum tamen Pater et Filius et 
Spiritus sanctus essentialiter et charitas et sapien- 


1155 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1156 


tia esse preedicantur, non habet homo unde diligat, A cur aliqua punit? Si indifferenter amat, cur que- 


nisi ei desuper charitas accedat.Hoc autem fil cum 
Spiritus sanctus, qui & Deo procedit, in dilectione 
Dei et proximi nos accendit. Hoc autem permira- 
bile est, quia, cum utique Deus presens est, ibi 
tantum (18)recte notus est ubi dilectio est. Joannes 
quidem dicit : Qui non diligit, non novit Deum (I 
Joan. 1v, 8). In omnibus quidem est per essentiam, 
non in omnibus vero per notitiam. Licet enim qui- 
dam, ut ait Apostolus, cognoscerent Deum, tamen 
evanuerunt in cogitationibus suis, et. dicentes se esse 
sapientes, stulti facti sunt (Rom. 1, 21). Non enim 
erat in eis notitia heo cum charitate, sed cognitio- 
nis presumptione.Qui enim cognoscit et non diligit, 
abutitur gratia Lanti doni,cum videre bonum, quod 
est unum,et omne omnium, sine dilectione presu- 
mit. De talibus Joannes ait : Qui non diligit, manet 
ín morte (1 Joan. 11, 14). Omnis ergo dilectione Dei 
vacuus tam a justitia quam a beatitudine constat 
alienus. Nulli ergo bene est qui absque Dei dilec- 
tione est. 

II. INTERR. Bene charitatem commendasti, quam 

Deum esse veraciter assignasti. Sed quod Deus in- 
differenter omnia diligat, quomodo dixisti? Nonne 
pre celeris eos diligit quos a malis exuit,quos vir- 
tutibus excolit, quos et beatos facit? 
. Res». Universam creaturam Deus non ideo novit 
quia ipsa existit,sed ideo ea existit quia ille novit ; 
fecit enim sicut novit,qui creanda disposuit. Quare 
quia prescivit eam condidit, non quia precondidit 
eam scivit. Res ergo condita nihil ejus scientie 
contulit, qui perfecte sapiens quod erat permansit; 
qui omnia sicut novit, sic diligit; sicut amat, ita 
novit. ]n eo namque non aliad est scire et aliud 
amare,sed idem estscire quod amare,et amare quod 
scire. Quare sicut non est alibi magis sciens et hic 
minus sciens,ita non est minus amans et alibi ma- 
gis amans.Non enim potest Deus alicubi minus aut 
magis esse Deus.Quapropter sicut res condita ejus 
gcientie nil adjecit, sic ejus charitatem nec anxit 
nec minuit, que nec condendis eguit, nec conditis 
eget vel egebit,sed indifferenter omnia cognoscendo 
diligit et diligendo cognoscit. Quibus autem bona 
sua largitur,non nova dilectione ad eos inclinatur, 
cujus sempiterna dilectio minime variatur. [Dicitur 
autem eos magis amare, sed per effectum non per 
affectum.] Sicut enim qne donat sua sunt, sic et 
quibus donat ipsi quoque sui sunt. Eis ex ipso me- 
lius est, ei ex ipsis nihil collatum est. Proprie ta- 
men eos dicitur amare quibus amorem,quem sem- 
piternum habet, voluit aperire.Hi namque soli bea- 
ti sunt, qui dilectionis ejus ineffabile gaudium sine 
fine conspiciunt. 

III. INTERR.Ut audio, non est pro creatura in Deo 
nova charitas,sed pro eternitate charitatis ejus ipsa 
est nova condita. Sed si omnia equaliter diligit, 


(i9) Colb. deest recte, 
(19) 4l. mundi, 


dam damnat? 

Resp. Divina illa et perfecta charitas, que nisi 
diligendo facere nihil novit, creature sus indebito 
munere benefacere non desistit. Quod pia mens 
gratanter accipit, et accipiendo datorem diligit, et 
amoris merito tandem ad ipsum ut est videndum 
beata pertingit. De talibus in Evangelio attestatur 
Veritas, ubi ait : Beati (10) mundo corde, quoniam 
ipsi Deum videbunt (Matth. v, 2). Rationalis quidem 
creatura ad hoc libertate arbitrii constat predita,ut 
Creatorem suum debite diligendo cognoscat, et de- 
bite cognoscendo diligat, qui eam indebite previ- 
dendo dilexit, ut bonam faceret, et ut bene fact» 
illi benefacere nunquam desineret. Unde et hoc de- 
bitum a creatura Creator exigit,ut debite diligendo 
cognoscat qui eam [indebite] condidit, et debite co- 
gnoscendo diligat, qui condite illi benefacere non 
desistit. Quod dum sedula exsolvit, tandem ipsum 
8 quo condita est meretur plene aspiciendo beata 


. manere.E contra mens impia, manens ingrata dile- 


C 


otori suo,dilectionis debitum non exsolvit; eupidi- 
tate confusa, justitie ordinem abjicit; justitia ca- 
rens,miseriam inquirit.Disponente namque summa 
justitia, que Deus est, omnis inordinata voluntas 
sua sibi poena est. Siquidem Deus est Creator et 
ordinator omnium rerum naturalium. Non est au- 
tem peccatorum Creator, sed ordinator tantum. 
Quapropter nec iniquum deserit dum ssepe revocat 
et corrigit,dum corrigendo flagellat,et incorrectum 
damnat, ut damnatus vel tormentis addiscat quam 
juste penam sustineat qui creatus Creatorem con- 
temnat et dilectus dilectorem Deum non diligat. 
Damnatis itaque liquido manifestat in quantum di- 
lectio omnibus sit habenda,dum pro habita beatitu- 
dinem repensat,et pro non habita damnationem ir- 
rogat; quibus ipsa vexatio intellectum prestat,quo 
sciunt quam recte non amantes poena corripiat, 
cum amantes beatitudinis sinus excipiat. Unde dives 
ilie in tormentis dum stillam aque de digito Lazari 
anxie requirit,magna confundi erubescentia meruit 
ab Abraham respondente, qui ait : Ftli, recordare 
quia recepisti bona in. vita tua, et Lazarus similiter 
mala. Nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris 
(Luc. xvi, 25.) 

IV. IxrER. Quid est quod Abraham vocat Filium 


D quem pro iniquitate noverat damnatum? 


REspP. Scire debes quod charitatem bonorum 
aliena iniquitas nequaquam minuit.Unde et dilector 
Abraham illum quem (20) vidit in poenis,filium no- 
minavit, cui charitatem suam minime subtrahit, 
dum in tormentis memorem facit, quia Deum dili- 
gere super omnia debuit,a quo tanta,dum in carne 
viveret, bona recepit. Sed eum valde confundit, 
dum ei consolatum pauperem ostendit, qui mala 
quidem in vita sua a Deo suscepit : que quia pa- 


(20) Al. videt. 


1151 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. 1l. 


1138 


tienter tulit, nunc, suscepta consolatione ; perenni- A tatem qua factus est non (21) imitatur. Hac cha- 


ter hilarescit. Sicut dives ille,quia Deum sibi bona 
prestantem non amavit, nunc admonitus tormentis 
poenaliter erubescit. Pauper itaque, quoniam Do- 
minum mala sibi irrogantem amando sustinuit, pie 
consolatur. Dives vero, quia Deum etiam bona sibi 
largientem contempsit, quod in paupere neglecto 
monstravit, merito cruciatur. Quod autem chaos 
magnum obesse perhibetur ne quod postulat conse- 
quatur,possumus dicere chaos esse magnum chari- 
tatis contemptum,qui absque dubio Dei est odium: 
quo quia dives ille in presenti vitam perdidit, sub 
ipso premitur in inferno, ne ad vitam redire pos- 
sit; quem tanta etiam inopia deprimit,ut sicut pro 
seipso orantem Abraham non exaudivit,sic nec pro 
fratribus supplicantem idem pater attendit, quia, 
dum in hac vita bonis exuberaret, pauperem audire 
contempsit : quod dum recordari monetur, merito 
penis datus manifeste confunditur. Dilector itaque 
summus non amantem diligens velin ponis cogno- 
scere facit quia amasse debuerat quem contempsit. 
Deum namque contempsit dum pro Deo pauperem 
non audivit. Talem etiam in ponis Deus minime 
contemnit, quem adeo diligit ut dolere faciat quod 
charitatem tenere neglexit.Punit ergo quem diligit, 
quem nisi diligeret, non punirct. Nihil enim facit 
nisi qui diligit, quia, sicut jam diximus et saepe 
dici volumus, nihil nisi diligendo facere novit. Ipse 
est qui non aliunde suscipit aliqua, sed tantum- 
modo ex se et per se et in se novit et habet et po- 
test omnia, solus perfecte: sapiens, nullo carens, 


sed perfecte sibi sufficiens, unus omnipotens. Qua- C 


propter non est ei causa aliquid agendi ulla necessi- 
las, sed sola charitas : qua sicut creanda previdit, 
8ic et creata tranquillc disponit. Quod licet jam di- 
cinm sit, iterare tamen volui, ut plenius videas in 
quantum charitas omnibus una virtutibus rite pre- 
emineat. 

V. INTERR. Dic, queso; te enim de charitate lo- 
quentem libenter audio. 

Res». Mediator noster, charissime, Deus et homo 
rectissime nobis apparuit, qui charitatem qua Deus 
et homo diligi debeat nobis misericorditer infundit. 


Hoc autem donum post resurrectionem suam in: 


terra propter dilectionem proximi, de colo propter 
dilectionem Dei plenius effudit. H»c est virtus qua 


ritas una nobis ad omnia constat imitanda. Sola 
enim charitate ad regna(22) caelorum venire possu- 
mus, etiamsi linguis omnibus non loquamur, rj 
prophetia careamus, si non omnia sacramenta nec 
omnem sctentiam habeamus,si pauperibus vel non 
habendo vel aliqua prohibiti necessitate nihil pre- 
beamus, si corpus nostrum ita ut ardeat,niai causa 
Christi hoc requirat, minime tradamus. Fides etiam 
sine charitate potest esse, sed minime prodesse. 
Nam et demones credunt; sed contremiscunt, quia 
non diligunt. Fides ergo qua cum dilectione est, 
utilis est. Ait enim Apostolus : In Christo Jesu ne- 
que circumcisio neque przpulium est aliquid, sed fi- 
des quz per dilectionem operatur (Gal.vi, 45). Ni- 
hil est ergo charitate prestantius;qua sola Deus et 
homo conjungitur, qua virtutum chorus colestium 
Deo solidatur, Charitas bec' et eclicolis prestat 
beatitudinem et terrigenis justificationem. Hec est 
qua peccata mundo relaxantur, qua inferus spolia- 
tur, qua gladius ille versatilis reversatur, qua pa- 
radisi janua reseratur. Mec, inquam, charitas est 
qua dum caruit e celo diabolus, a paradiso proto- 
plastus cecidit; quam Christus Jesus quia singula- 
riter tenuit, teneri ab inferis, cum illuc descendis- 
set, minime potuit,sed sua eum charitas cum suis, 
pro quibus descenderat, liberum reduxit. Ubicun- 
que enim est charitas, adest pariter et libertas. 
Hzc est qua sola habenda est ut cetera bona ha- 
beantur : qua si absens fuerit, nulla habentur. Sic 
enim Dominus loquitur de ea : Omni habenti dabi- 
tut, el abundabit (Matth. xxv, 29). Habenti scilicet 
charitatem dabuntur cetera bona, et abundabunt 
ad plenitudinem. E? autem qui non habet et quod 
habel, auferetur ab eo (Ibid.). Qui non habet, sci- 
licet charitatem, auferetur ab eo bonum quodlibet 
quod habet ad utendum per charitatem; quo 
quia per charitatem uti noluit, eo ipso jure privari 
meruit. Omnia namque in charitate bona (23) sunt; 
sine charitate autem si qua sunt, non habenti cha- 
ritatem bona non sunt.Unde scriptum est : Qui of- 
fendit ín uno, reus est omnifim (Jac. n, 10), Quere 
igitur supplicando charitatem, ut det eam qui de 
colo veniens clamat : Ignem veni mittere in terram 
et quid volo nisi ut ardeat? (Luc. xu, 49.) 

VI. INTERR. Quasso te,ne (24) ita pertranseas; sed 


creatura rationalis, si eam tenuerit, factori suo fit j) quomodo qui offendit in uno, reus est omnium ci- 


similis; si vero ea careat, manet dissimilis. Quis- 
quis ergo in omni quod meditatur vel agit seu lo- 
quitur, charitatis causa movetur,suo similis Crea- 
tori probatur, qui sola charitate cuncta pariter 
operatur. Quapropter homo vel angelus, attestante 
Apostolo, qui manet in charitale, in Deo manet, et 
Deus in eo (I Joan. 1v, 16). Quisquis autem absque 
charitate quidlibet exsequitur, opiflci summo dissi- 
milis esse probatur, dum, aversa voluntate, chari- 
P Al. miratur. Heo, flli, charitas. 


(22) Colb. polorum. 
(23) Colb. fiunt. 


tius exponas. 

Resp. (25) Quisquis in hoc uno precepto, quod 
est charitas, offendit, omnium reus existit, quia 
nulla servavit qui charitate caruit.Possumus etiam 
et aliter dicere : Qui offendit in.uno,scilicet manda- 
torum, reus est omnium, scilicet mandatorum (Jac, 
Il, 10). Qui enim de uno negligit, non omnia ser- 
vavit. Cave illorum falsam sententiam, qui dicunt 
eum qui offendit in uno peccatorum, esse reum 


(254) Colb. ista. 
(25) Colb. scire te convenit quia quisquis in hoo, 


1159 


HUGONIS RQOTHOMAGENSIS ARCBJEP. . 


1160 


omnium, peccatorum, Sed, his, omissis, ad charita- A (us consilii et fortiiudinis, Spiritus. scienlig et pieta" 


(s insigne pensandum redeamus. Charitas enim 
operit multitudinem peccatorum.Sic namque testa- 
tur Evangelium : Dimissa sunt ei peccata mulla, 
quoniam dilexit multum (Luc. vit, 47). Tanta. etiam 
virtus est charitas, ut irasci, corripere, punire, 
damnare, et quidquid hujusmodi, per se quidem 
mala sunt cum sine charitate flunt; si autem adsit 
cheritas,per eam bona sunt.Hinc Veritas ait in Evan- 
gelio : Qui irascitur fratri suo, reus erit judicio. Qui 
aufem dixerit fratri suo, raca, reus erit. concilio. Qui 
varo dixerit, [atue, reus erit gehennae ignis. (MatiA. 


ry, 22). Teste igitur Veritate, mala sunt ista juste-- 


que punienda. Sic omne quod agitur, cum nec ju- 
gtitia Dei nec salus proximi ibidem queritur, ma- 
lum esse judicatur. Sed si charitas in causa verse- 
tur, bene quidem irascitur, recteque loquitur, et 
juste operatur quisquis contra peccata movetur. 
Bona ergo sunt sub charitatis remedio, que tamen 
sine charitate nusquam sunt absque peccato ; sicut 
omnis concubitus semper male fit ubicumque con- 
jugii remedium non occurrit. Perpende itaque in 
quantum nobis una per omnia charitas sit neces- 
saria, cum quidquid agimus in hac vite presentis 
miseria, si absque ebaritate fit, manet in culpa. Eo 
sane modo quo conditor summus operari novit,cum 
nihil omnino nisi diligendo facit, mandat creature 
gua, quam rationalem instituit, ut charitate faciat 
quidquid agit.Sic enim servare poterit quod ei Ve- 
ritas precipit : Sancti estole, quia ego sanclus sum 
(1 Peir. 1, 10). Et. alibi : Estote perfecti,sicut el Pa- 
Ler vester. celestis perfectus. est (Matth, v, 48). San- 
ctitas h»c atque perfectio nusquam est nisi ubi cha- 
ritas est.Inde precipitur tibi ut diligas Deum super 
emnia tanquam Deum,et proximum tuum,non tan- 
quam Deum, sed in Deo tanquam te ipsum. Hoc et 
precipue sentio memorandum, quia sicut charitas 
Dei causa est efficiens rerum et simul omnium et 
pariter singularum, sic et charitas in sanctis causa 
est efficiens virtutum et simul omnium et pariter 
singularum, ita ut et ipsa bonum earum sit,et sine 
ipsa bon esse non possint;quemaadmodum et ipsa 
charitas, que Deus est, ita omn'a fecit, ut aine 
ipsa nihil omnino esse possit.Hzc est charitas om- 
nipotens et summa, que fn illa primaria septem 
dierum dispositione sacrata dignoscitur operata pro 
gua septiformi gratia. 

VII. IxTERR. Ne graveria, obsecro, disserere, no- 
bis que est illa gratia septiformis,quomodo in prí- 
mis septem diebus operata sit. 

Res». Spiritum sanctum proprie charitatem dici 


jam superius audisti,Gratiam ejus septiformem, si - 


bene recolis, in Isaia propheta quam sepe legisti. 
Egredietur, inquit, virga de radice Jesse, el flos de 
radice ejus ascendet ; et requiescet. super eum. Spiri- 
tus Domini, Spiritus sapientize et. intellectus, Spiri- 
e Colb. sex. 


27) Colb. Spiritu omisso sancto. 
tog Colb, quia eadem superbie, 


Lis, et replebit eum Spiritus timoris Domini (Isa. 
x1,[1, 3), Audisti septiformem, noli sentire multi- 
plicem. Simplex est enim in essentia, septiformse 
vero in donorum gratia. Charitete qua omnia con- 
didit,condita donis uberrimis infundit. Hoc autem 
in primis (26) septem, diebus primo factum, ejus 
inspirante gratie, videamus. Moyse quidem refe- 
rente,legimus quia dixit Deus : Fíat lux, etc. (Gen. 
1, 3.) Et sic per ordinem dierum usque in septi- 
mar sermo progreditur.Quo(27) Spiritu sancto sa- 
crata opera designantur. 

VII. Primus.In spiritu enim sapientie lux prima 
condita a tenebris separ&tur, post vesperam bha- 
bens mane. In diem formatur dum laudabilis iHa 
angelorum societas, bene lux appellata, quia ratio- 
nalis seu intellectualis est oreata, divisa est a teng- 
bris (28). Cadenti enim superbie non consensit, 
sed humiliter subjecta Domine sapienter adhaesit. 
Habet vesperam in sus» 'mutabilitatis natura. Est 
enim creatura. Sed mane fit, suscepta spiritus sa- 
pientie gratia, quia in Deum tota charitate scccen- 
sa, et Deum singulariter amando sapiens effecta. 
Creatorem non per creaturam,sed potius creaturam 
per Creatorem aspiciens fit dies una, unice fruens 
Dei sapientia. Nos itaque post lapsum nostre pra- 
vitatis per Christum misericorditer reformati, hoc 
sapientie donum ab ipso requiramus, ut participes 
beatitudinis angelice fieri mereamur. 

IX. Secundus. [n spiritu vero intellectus flrma- 
mentum Deus in medio (29) libravit aquarum, 


C quando (30) per peccatum homine in exsilium de- 


jecto, inter mundalium fluctus errorum divinae 
Scripture firmavit eloquium,quod recta dicitup ca 
lum, quia multimoda sacramentorum est copia va- 
riatum. Habet vesperam ín historia litterali, mane 
in doctrina morali, diem in allegoria spiritali. Hic 
attende quia, cum per ceteros dies dicat : Vidit 
Deus quia bonum est, tantum in secunda die dictum 
non est. Quod ideo arbitror factum, quia secunde 
opus diei non in ipsa secunda, sed potius in tertia 
vidit consummatum.Aque enim in secunda die le- 
guntur divise, he scilicet, que sub firmamento 


 sunt,ab his que super firmamentum sunt.In tertia 


autem die de eisdem aquis prosequitur quomodo 
a terra segregantgr et maria appellantur. Unde et 
rperito id quod dicitur : Vidit Deus quia. bonum es 
(Gen. 1, 10), in die tertia bis dictum est. Primum 
pro opere aquarum tunc expleto, secundo pro terre 
spatio herbis arboribusque decorato. Et bene, quia 
per firmamentum significari divinum diximus elo- 
quium, nondum tamen additum est : Vidit. Deus 
quia bonum est, donec ejus salubri dogmate cepit 
terra herbis et arboribus coruscare. Non enim au- 
ditores, tantum, sed factores legis justi sunt [apud 
Deum]. Quare non in susceptione verborum, sed 


Colb. posuit. 
30) Colb. peccati merito. 


1161 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. Ill. 


1169 


in exhibitione operum recte positum est, Vidit 4 nati sunt et peccatis serviunt, nudati justitie stola, 


Deus quia bonüm est. Et notandum quia in fruclifi- 
catione operum, quam productio significat herba- 
rum et arborum, bis leotum est, Vidit Deus quia 
bonum est. Nullum quippe opus bonum est, si non 
Sit ex charitate, que gemina est. Per eam enim 
Deus et proximus amari mandatum est. Prestetdi- 
vina charitas in hoc sacri firmamento eloquii hi- 
storia, moralitate et allegoria distincto, nos ita mo- 
ribus et vita proficere, ut et alios id ipsum valea- 
mus edocere. 

X. Tertius. In spiritu consilii Deus terram segregat 
ab aquis. Qua segregata arbores herbasque pro- 
ducit, dum u defluxu vitiorum quidam ad sancte 
conversationis soliditatem transeunt, et berbas, id 
est inorementa bonorum operum, et arbores, id 
est culmina virtutum, de charitatis radice produ- 
cunt. Eis autem vespera fit dum dolent quod deflu- 
xerint per culpam. Habent mane reducti ad ve- 
niam, facti dies, uniti Christo per gratiam. Su- 
perna charitas suo nobis consilio miserata subve- 
niat, ut a vitiorum (31) voragine retractos, terram 
fructiferam nos sibi constituat, que charitatis ger- 
mina Ecclesia ferre non desistat. 

XI. Quartus. Ih. spiritu fortitudinis facit Deus 
celi luminaria, eos videlicet quorum doctrina ful- 
get Ecclesia ut sol et luna, per quos quandoque 
fiunt miracula. Hi habent vesperam, qna in pre- 
senti desudant adversus scandala: habent mane 
. quo triumphant Christi victoria. Manont dies, dum 
splendore virtutum nimium coruscant, quo et alios 


ejecti in veste pellicia, quz? signatur carnis concu- 
piscentia, recte dicuntur jumenta, testante Psal- 
mista : Homo, cum in honore esset non intellexit ; 
comparatus est. jumentis insipientibus, et sirailis fa- 
ctus: est illis (Psal. xzvu, 13). Pro. reparanda vero 
humani generis natura, ineffabili misericordia Chri- 
stus Jesus natus est de Virgine Maria : qui factus 
ad imaginem Dei, ab ejus similitudine non decli- 
navit cui omnia jure subduntur, quibus imperioin- 
dissolubili dominatur; quem primus Àdam preafigu- 
ravit, qui ut ait Apostolus, est. forma futuri (Rom. 
v, 14). Et cum per singula [opera] dictum sit : Vi- 
dit Deus quia bonum est, nunc una omnibus bene- 
dictio communis in isto facta est, ubi dictum est : 
Vidit Deus cuneta. qna fecerat, et erant. valde. bona 
(Gen. 1, 31). Ei est vespera, spontanea pro nobissus- 
cepta passio. Ei mane est gloriosa in carne resur- 
reclio. Ei dies est ad eternam paterna glorie con- 
fessionem felix ascensio. Adoremus igitnr ipsum et 
glorificemus, ut ejus gratia de morte ad vitam re- 
surgamus, et post eum pariter ascendamus. 

XIV. Septimus In spiritu timoris Domini requie- 
vit Deus ab omni opere quod fecerat, et sanctifica- 
vit diem septimam pre caeteris solam. Hinc sane 
nobis innuitur quia non in opere suo (32) quiescit 


Deus, sed ab opere qui nullo indiguit, semper in se 


ipso quiescit. Quapropter et nos non in nostris ope- 
ribus requiem queramus, sed a nostris operibusin 
eum qui in se ipso semper quietus est quiescere 
salagamus. Nulla enim requiesest in omnire muta- 


illustrant. Supplices itaque [semper] adoremus C bili,sed in eo solo qui felicitate perpetua in se ipso 


sanctum Spiritum, ut sua fortitudine ita formetur 
Ecclesia, ne unquam ei praevuleant hereses aut 
gchismata, sed, depulsis errorumtenebris, clurescat 
ubique fides catholica, et charitatis lampas circum- 
quaque resplendeat. 

XII. Quintus. In spiritu scientie pisces et volu- 
cres ex aquis a Domino cereantur, dum quidam et 
in multa rerum atnbitione secularium positi, ut 
pisces in aquis, piis vivunt moribus, et prebendo 
subsidia ministrant fidelibus. Quidam vero, abjectis 
mundialibus illecebris, ad paupertatem Christi con- 
fugiunt,et pennis virtutum ab aquis ad celum 
charitatis aura conscendunt. Eis est vespera male 
assueta pompe secularis illecebra. Eis est et mane 


quiescit. Et bene in spiritu timoris Deus hoc in no- 
bis agere d'citur, qui ait : Super quem requiescam, 
nisi super humilem ct quietum el trementem. sermo- 
nes meos ? (Isa. uxvi, 2.) A Spiritu timoris Domini, 
qui dicitur initium sapientie, nos qui cecidimus, 
ipso revelante initium redeundi sumimus, etde gra- 
lia in gratiam provecti, in timore Domini sancto, 
qui permanet in seculum seculi. reditum consum- 
mamus, et consummati quiescimus. Alius estenim 
spiritus limoris, ille scilicet servilis, non Domini, 
sed peccati. Diligit enim peccatum, sed timet sup- 
plicium. Odit justitiam, sed formidat penam. Hic 
est quem foris mittit charitas. Alius vero spiritus 
timoris Domini, unum scilicet de septem donis Spi- 


fidei virtus indefessa. Eis est et dies, posito divi- D ritus sancli. Ejus enim operante gratia, incipimus 


tiarum pondere, conscensus liber ad &thera. Ore- 
mus et nos Spiritum scientie, ul mundi principes 
et seculi potestates erudiat, et eorum corda possi- 
deat, ne sublime sapiant. ne in incerto divitiarum 


confidant,sed aut possessis secundum Deum utantur 
in bono, aut possessa relinquentes, libere serviant 


soli Deo. 


XIII. Sextus. In spiritu pietatis, jumentis et ca- 
teris animalibus factis, formatus est homo ad ima- 
ginem et similitudinem Dei. Omnes qui in peccatis 


(31) Al. deest a vitiorum, eto., usque desistat. 
(32) Colb. solo. 


PATROL. OXCII, 


pro amore Dei odire peccata. Est igitur charitas, 
non servitutis. Hoc autem timore Domiui sicut in 
presenti crescit. charitas Dei, sic et odium peccati 
pariter concrescit. Tantum [enim] peccatum odise 
quantum justitiam diligis. Crescunt simul in haó 
vita, et. perficientur in eterna. Inchoata namque 
charitas, et timor ille qui dicitur initium sapien- 
tie, in presenti simul proficiunt. Perfecta vero 
charitas et timor Domini, qui sanctus permanct in 
seculum saculi, eterna (33) simul erunt. Cohe- 


(33) Al. in eterna, 


91 


1163 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1164 


' remus enim Christo per charitatem, non per pon: A fit aliquid prius est naturaliter eo quod inter fit. 


timorem. Bonum est itaque timore Domini a pecca- 

lis nostris penitendo redire; melins autem, ne 

. Deum offendamus, timore ipsius peccata vitare; 
optimum autem timore Domini eo usque provehine 
ulterius ad culpam possimus detrahi. Complebitur 
hoc in resnrrectione generali, quando ultimum 
cum ceteris electum incorruptibili gloria Deus co- 
ronabit. Dies illa, nulla sequente vespora, sine de- 
fectu manebit; in qua perenniter cum Domino 
quiescemus, qui erit omnia in omnibus. Recens 
ista primorum septem dierum adnotatio te pensare 
commoneat, quia his quasi septem signaculis liber 
Geneseos in suo principio signatus fuerat, que per 
se solvere nemo potuit, donec Ágnus ille qui clau- 
dit et nemo aperit, aperit et nemo claudit, hoc sa- 
cramentum de septiformi opereSpiritus sancti fide- 
lium cordibus revelavit. 

XV. INTEnR. Hanc tuam in illo dierum septena- 
rio considerationem letus accipio. Sed tamen mi- 
rari non desino unde subito in mente Creatoris ac- 
cessit, ut. faceret quod ante non fecit. Si enim de 
nihilo fecit omnia, quid ante agebat; 

Resp. Quod ante vel subito attendis in Deo, te 
nimisinconsideratum video. Ante enim et subito, si 
bene perpendis, signa sunt temporis. Non est, cha- 
rissime, non est subjcctus tempori qui tempora fe- 
cit. Qui enim res quas voluit omnes condidit, et re- 
bus tempora concreavit, de informi quidem mate- 
ria, non quidem temporaliter, sed causaliter simul 
creavit omnia, e quibus currunt tempora, implen- 
tur loca, temporaliumque et localium motibus vol- 
vuntur secula. Dicimus autem ante secula solum 
Deum, a seculo ea que in initio [simul] facta sunt, 

o quibus secula prodeunt. in seculum vero ea om- 
nia qua sub tempore currunt. Quapropter Creator 
rerum et temporum nec res nec tempora precedit 
tempore, sed eternitate. Quatuor quippe modis ali- 
quid ab aliquo dicimus quia procedit, scilicet au 
etternitate, aut origine, aut tempore, aut electione. 
JEternitate, ut Creator omne ereatum ; tempore, ut 
flos fructum ; electione, ut fructus florem ; origine, 
ul sonus cantum, vox verbum, informis materia 
mundum. Cum enim queritur quid sit prius, sonus 
an cautus, respondemus quia prior est sonus. Ma- 
teria enim cantuum est sonus. Sie et vox prior est 
verbo. Verbum enim est formata vox. Precedit au- 
tem sonus cantum, et vox verbum, non quidem 
tempore, sed quadam origine. Non enim ille 
ui cantat, prius emittit informem sonum, quem 
postea colligat et formet in cantum; sed simul 
utrumque agitur, sonus scilicet et cantus, dum ab 
aliquo canitur. Et tamen quid de qno fiat naturali- 
ter intuemur. Cantus enim est formatus sonus. Sio 
Deus utrumque simul condidit, et materiam quam 
formavit, et res in quas eam formavit. Mox enim 
ut aliquid fecit formatum fecit, Illud tamen unde 


(34) Colb. sed caueali. 


Prior est ergo informis materia mundo, ut voz 
verbo, licet non tempore, tamen origine. In rebus 
gane quas cernimus, materiam et formam simul 
esse intelligimus. Sed cum utrumque loqui volu- 
mus, simul utrumque [loqui] non possumus. Bene 
ergo fit prius in loquendo quod sola origine prius 
est in agendo. Hinc est quod Scriptura loquendi 
lemporibus dividit, que mundum de informi mate- 
ria factum dicit, quod Deus faciendi temporibus 
non divisit. Causa namque originis, non mera tem- 
poris, informis materia mundum precedit. Informis 
ergo materia, quidquid illud est, sine tempore est. 
Sed et angelos illos sine tempore esse invenio, qui 
quam cito conditi, tam cito ad summum et incom- 
mutabile bonum sine intervallo temporis sunt con- 
versi. Alioquin in culpa fuissent, si vel ad modicum 
ab eo vacassent, cum quo incommutabili charitate 
solidati [facti] sunt, immutabiles gratia non tamen 
natura. Sunt enim creatura. Deum quippe sine tem- 
pore et loco semper aspiciunt ; a qua beatitudinis 
contemplatione nunquam et nusquam resiliunt aut 
defluunt; ct tamen ejus jussa in inferioribus per- 
agunt,ot membris Ecclesie usquequaque deserviunt, 
teste Veritate, que ait : Angeli eorum semper vident 
faciem Patris (Matth. xvii, 10). Quod. dicit, angeli 
eorum, temporale circa nos ipsorum designat offi- 
cium. Quod dicit, semper vident faciem Patris, de- 
signat eos habere incommutabilitatem divin: visio- 
nis, in qua videt eternas omnium creaturarum ra- 
tiones immutabiles. Vident etiam facta simul om- 
C nia sine tempore, sola causali (34) ratione. Origina- 
liter quippe et primordialiter fecit Deus simul om- 
nia, a quibus procedunt temporali varietate curren- 
tia. In his autem quae simul facta sunt, nemo videt 
quid prius quidve posterius fleri debuit, nisiillasa- 
pientía que res et rerum ordinem in se ipsa co- 
guoscit. Nihil eorum qua fecit existens, nihil 
extra se inveniens, omnia apud se principaliter ha- 
bens, sicut novit, sic omnia fecit. Neque enim ea 
faceret, nisi apud se ea nosset antequam faceret. 
Hinc Veritas ait : Quod factum est, in ipso vita erat 
(Joan. 1t, 3), non ut factum, sed in ipso ut vita. Ibi 
ergo omnia, eed non facta. In informi enim mate- 
ria omnia simul facta, sed non tempori subdita. In 
tempore vero omnia varietatum motibus seu loco- 
rum spatiis (35) ordinata. Secundum hoc ergo quod 
in mente divina rerum omnium manet ratio cau- 
salis immota. Ita testatur evangelica veritas : Quod 
factum est, in ipso vita erat, Vita, inquit, que erat 
lux hominum (ibid.). Homo enim, scilicet rationalis 
creatura, non habet lucem nisi sapientiam, quie 
Deus est, in qua omne quod factum est vita est. 
Spiritus sane rationalis, dum imaginem Dei, ad 
quam factus est,singulariter vustodit, ipsum solum 
supra se diligens contemplatur, quo nihil superius 
nihilque beatius. Secundum id vero quod simul 


B 


(85) Colb. spatiis seu locorum intervallis, 


1165 


JIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. III. 


1166 


omnia in initio facta sunt,scriqtum legimus : Qui À ad videndum immutabilem Creatoris gloriam con- 


vivit ab cterno, creavit omnia simul (Eccli. xvni, 1). 
Secundum hoc autem quod singula temporaliter 
currunt,scriptum est : Pater meus usque modo ope- 
ratur, et ego operor (Joan. v. 17). Omnium sane si- 
mul materialiter conditorum creditur Moyses me- 
minisse ubi ait : Hic est liber creatuux coli et 
lerra. Cum factus est. dies, fecit. Deus colum et 
lerram et omne viride agri antequam essel super ler- 
ram, et omne fenum agri anlequam exortum est. Fe- 
cit enim simul omnia in prejacenti materia ante- 
quam apparerent visibiliter,et in actu procederent 
temporaliter.Cum hc itaque omnia in initio simul 
fierent, dicit factum diem.Sed diem illum intellige 
unum septies repetitum, sine intervallis morarum 
temporalium. Quod ut manifeste intelligas, respon- 
de mihi, queso, de die septima. Dic, queso, quse 
est facta, annon facta est? Sed preter Deum quid- 
quid est, omnino factum est.Sex quidem dies pri- 
mi cum quibus operibus facti sint Moyses enarra- 
vit. Omnia etiam intra sex dies illos scribit con- 
summata esse, et Deumin septima quievisse. Sod 
quomodo in die requievit quem non creavit? Aut si 
creavit, quomodo sexto die simul omnia consum- 
mavit? Non enim aliquid in die septimo creavit, 
sed potius in eo ab omnibus que consummaverat 
requievit. Patet itaque manifestius in hoc sensu sen- 
lentia, si dicamus, quia una dies est que operibus 
Dei et ejus &b omni opere requiei ad videndum 
presto fuit, non corporalis quidem, sed angeiica 


seu spiritalis,habens vesperam dum respicit natu-. 
ram sive actum creature inferioris, habens mane C 


dum levatur & cognita creatura in laude Creatoris, 
habens diem in contemplatione perfectissime veri- 
tatis. Hec enim tunc a tenebris divisa et in diem 
formata est, cum & sue mutabilitatis informitate 


versa est. Clartssima igitur visio est videre omnia 
in arce incommutabilis veritatis. Quod est videre 
Filium de Patris essontia perenniter generari, et ex 
utroque procedens ineffabile donum charitatis. Ob- 
scura autem ei scientia est videre omnia in eo actu 
quo facta sunt; a quorum cognitione ne tenebre- 
scat, semper mane fit, dum a creatura ad laudem 
revertitur Creatoris, laudatque Creatorem, non in 
creatura, sed ab ipsa in se ipso quiescentem, nullo 
egentem, sed plene et perfecte sibi in se ipso suffi- 
cientem. Quod autem dies illa septies repetita legi- 
tur, cum et Deo et ejus operibus stabili cognitione 
presentatur,non temporis varietate, sed cognitionis 
ordine, non circuitu corporali, sed intuitu spiritali 
distinguitur. Fit etiam commemoralio rerum sub 
intervallis temporum digestorum, ubi in Genesi le- 
gitur : Fons autem ascendebat de terra, et irrigabat 
omnem faciem lerra (Gen. n, 6). Bene quidem &b 
eo elemento quo genera animalium, herbarum et 
lignorum nascuntur, incepisse creditur. Omnia 
namque primordia seminum, e quibus omnis caro 
et omnia fruteta prodeunt, humida sunt, et ex hu- 
more concrescunt. Hanc sane potentiam et vim ef- 
ficacissime gignendi ex simu] perfectis operibus 
Deiin quibus non tempora, sed origo temporum 
erat, visibilium seu actualium natura contraxit. Ab 
his enim que simul materialiter condidit, ipse sin- 
gula formaliter agendo, non nova creando, tem- 
poraliter operari non desinit. Hinc est quod Veri- 
tas in Evangelio dicit : Pater meus usque modo ope- 
ratur, et ego operor. Semper ergo quiescit, et tamen 
operari non desinit. Quiescit, nullo indigens : ope- 
ratur, singula componens per omnia secula secu- 
lorum. Ámen. 


INCIPIT LIBER TERTIUS. 


I. Eterna Dei sapientia, in qua manent omnium 
rationabilium et irrationabilium eterne rationes, 
inquaomnium mutabilium immutabiles vivunt ori- 


II.INTERR.Quid est quod loqueris? Novi mundum 
redundare malis ab initio, passim, mala conspicio, 
et intuitus quam multa tolero. Tu vero, dum uni- 


gines, eterno coneilio et immutabili voluntate crea- D versa in duo colligis,malum non attendis,sed quid- 


vit omnia. Quia vero singulariter et summe bona 
est, quidquid ab ea factum est, et ipsum bonum 
est. Bonum dico, sed non summum, quia condi- 
tum est. Ut ergo universa quae sunt brevi summa 
concludas, quidquid est, aut Creator aut creatura 
est. Bonus ille, bona omnia ejus. Sic enim colligit 
Scriptura : Vidit Deus cuncta qua fecerat, et eran: 
valde bona (Gen. 1, 31). Bona quidem quod ab illo ; 
mutabilia, quia non gonita (36) de illo,sed facta de 
nihilo, 


(860) Colb.non quidem genita. 


quid est, tantummodo bonum esse defendis. Quid 
malo manifestius,quod et semper abesse volumus, 
nec declinare possumus? 

Resp. Cum de malo quaeritur, et quid malum sit 
non recte pensatur,haud facilequestionis proposite 
respondetur. Solet enim malum aliquando dici in- 
commodum seu vitium cujuslibet corporis, sicut et 
molestie animi non contra justitiam sentientis. 
Corporis quidem, ut sunt egritudines, supplicia, 
pone, labores, esuries,et hujusmodi. Animi ver 


1167 


HUGONIS ROTIIOMAGENSIS ARCHIEP. 


1168 


ul anxietates,studiorum labores, et timores, ct de- À venit. Hic contemptus, hec negligentia seu male- 


gideriorum inquietationes. Hec enim'mutabilitatis 
causa patiuntur anime, patiuntur et corpora, que 
vulgi locutio consueta solet dicere mala, sed non 
sunt damnabilia. Ea enim et justi omnes tolerant 
in presenti vita. Qui, lieet hujusmodi mala patian- 
tur, non ideo tamen mali nominantur. Sic et irra- 
tionabilia vel sensu carentia non dicimus mala, 
quamvis passionum incommodis ipsa sint subdita. 
At vero ea proprie mala dicimusque censura ju- 
stiti:o damnabilia judicamus. Qua autem pro lege 
justiti? sunt damnabilia,ea utique vocamus peccata 
Quisquis ergo ea quz proprie mala sunt operatur, 
merito et ipse malus proprie nominatur. Si autem 
ea qua proprie mala sunt ubi sint videre volumus, 


nusquam misi in sola rationali voluntate ea esse B 


deprehendimus. 

III. INTERR. De his malis age (37), supplico. Quo- 
nam modo in voluntate rationali sint, tantum au- 
dire desidero. 

Resp. /Eterna et summa essentia, que Deus est, 
in se ipsa viva, perennis ct beata, pro suc benevo- 
lentia charitatis condiditangelum viventem et eter- 
num; sed nisi inherendo Creatori minime beatum. 
Fecit et hominem utique viventem,sed nisi benefi- 
cio Creatoris &eternitate et beatitudine carentem, 
Quapropter ipse qui essentialiter vita, et eternitas, 
et beatitudo est, pro sua ineffabili charitate libe- 
rum arbitrium angelo et homini largitus est, quo 
utique consequi posset ex gratia quod non accepe- 
rat in natura, angelus scilicet beatitudinem, homo 


volentia proprie malum ejus esse dicitur.Unde ma- 
lus et ipse proprie nuncupatur. 

IV. INTERR. Quid est quod creaturam, quam,om- 
ni Scriptura teste, predixeras valde bonam, osten- 
dis fleri malam? An desinit esse quod facta est, et 
efficitur aliud quod malum est? Si Deus hoc facit, 
tunc non bona sunt omnia que facit. Si alius hoc 
facit malum, non est Deus creator omnium, nec 
omnia per ipsum fRcta sunt. 

Rrsr. Videtur mihi quia que supra diximus se- 
gniter attendisti. Hoc enim de quo nunc agimus 
malum, quod proprie dicimus peccatum, omnino 
nihil aliud est nisi rationalis creature vitium. Quse 
enim declinat a bono sibi a suo Conditore propo- 
sito,quo ipsum qui summe est debuit amare et 
amando percipere et percipiendo beata manere,non 
in aliud ipsa convertitur, sed arbitrii sui libertate 
privatur, dum propriam voluntatem, quam crea- 
tura habere non debet, Creatori suo preponere 
nititur, Quapropter non natura, non res aliqua est 
istud quod dicimus malum; sed abusio seu negli- 
gentia boni sortita est mali vocabulum. Privilegium 
sane voluntatis proprie soli convenit Creatori, qui 
nihil debet alicui, sed prout vult omnía facit. Crea- 
tura vero, que omne quod habet et quod potest et 
quod ipsa est debet Creatori, suam quoque volun- 
tatem omni modo debet illi per quem omnia facta 
sunt et sine ipso factum est nihil (Joan. 1, 3). Crea- 
tura itaque rationalis seu intellectualis, bona, quia 
a bono conditore bene condita, et libertate arbitrii 


vero zternitatem et beatitudinem. Quia ergo üter- C ditata, Conditorem suum jure debito debet diligere 


que liberum arbitrium habuit, debuit uterque ac 
potuit eum a quo est et cui debet quod est pro» om- 
nibus singulariter amare, et amoris merito beate 
manere, non quidem, in &e, sed in eo qui summe 
est, qui essentialiter vivens, et eternus, et beatus 
est. Hic amor, hec charitas sive dilectio, tam in 
homine quam in angelo, proprie bonum eorum 
esse dicitur, quo supra se ad Deum humiliter 
elevantur. Angelus itaque vel homo, dum colla- 
to sibi libero bene utuntur arbitrio, recte boni 
dicuntur et inherentes ei qui summus est, dum 
plena charitate ad eum elevantur, exuta mutabili- 
tate sua, immutabili glorie Dei sociantur. Econ- 
tra, si indebita concupiscentia homo vel angelus 


et ejus instituta studiose servare; que si servare 
contempserit, contemptus merito arbitrii libertate 
carebit,amissamque sib! reddere non poterit. Hanc 
enim a semetipsa non habuit,sed a Conditore sus- 
cepit, et abutendo perdidit. 

V.IvTERR. Liberum dequo agis arbitrium feresonat 
in ore omnium.Sed fateor, quid sit illud ipse nescio. 

Resp. Liberum, ut sentio, arbitrium est quidam 
motus intelligentie rationalis habens possibilitatem 
quod judicat exsequendi.Hoc itaque libero rationa- 
lt8 voluntatis judicio tam homo, quam angelus ac- 
cepto, dum super omnia Creatorem attendit, et 
creaturam inferius respicit,judicat vere factori om- 
nimodis obsequendum,et factis pro voluntate facto- 


avertit se ab eo qui summus est, dum retrogrado p ris utendum.Sed hoc ejus judicium minime constat 


aniore inclinat se ad id quod minus est, mox arbi. 
trii gratia miser abutitur,summaque justitia, quam 
non potest effugers, non arbitrio, sed arbitrii liber- 
tate privatur, ita ut non possit quod ante potuit, 
quia voluit quod velle non debuit. Sentit quidem 
ratione se cecidisse in culpam, et ad redeundum 
non esse liberum. Declinare quidem a bono per se 
ipsum potuit, si tamen hoc posse fuit. Defectus est 
enim ab eo quod bene potuit. Potuit quidem cum 
gratia Creatoris; quo contempto, ad non posse de- 


(35) Colb. ostende, 


liberum nisi cum efficit quod novit agendum. Effi- 
cit autem dum Creatorem diligit et ejus volunta- 
tem, sua postposita, servando cognoscit. Quod sj 
servare detrectat quam singulariter servandum vere 
judicat, suo ipse judicio contradicit, meritoque li- 
bertatem judicandi transgressor amittit.Ut vero ju- 
stitie libertatem servare deserit, jure debito tradi- 
tur vitiis. Amissa itaque arbitrii libertate, captivus 
remanet sub peccati compede. Libertatem enim, 
quam proprio vitio deserit, reparare sibi ipse nullo 





1169 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. IIl. 


1110 


modo suffleít. Hec enim nisi a quo dari potuit, À quidem aliquid, sed nihil dicimus esse. Defectus 


reddi non poterit. Hinc Veritas ait : Si Filius vos 
liberaverit, vere liberi eritis (Joan. vi, 36). Post 
lapsum ergo non possunt esse liberi nisi per uni- 
cum Filium Dei liberati. Videant quid dicant (38) 
qui vociferando asserunt liberum arbitrium a Deo 
datum ad bonum pariter et ad malum. Peccando 
namque amittitur, amissumque nisi per gratiam 
minime reparatur. De catero cum malum nihilesse 
convincitur, et bonum solummodo esse probatur, 
qnomodo libertas arbitrii ad aliquid pariter et &d 
nihil data monstratur? Simpliciter tamen ad utrum- 
que datam concedimus, non ut utrumque sequatur, 
sed altero reprobato, bonum eligatur ; sicut deFilio 
Virginis per Isaiam dicitur: Bufyrum et mel come- 


det, ut sciat. reprobare malum et eligere bonum (Isa. B 


vil, 15). 

VI. INTERR. Libenter accipio quod de libcro dicis 
arJitrig. Sed certe de malo,quod nihil sit, non- 
dum me sentire fateor. Video enim contra pra- 


ceptum divine legis, seu contra instituta justitise . 


omnipotentis homicidia, rapinas, incendia, passim- 
que impudicitias, et his similia assidue fleri. Nun- 
quid non ista manifeste flunt? Quis tam insani ca- 
pitis est ut dicat quia nihil sunt? 

Resp. Nulla cecte (39). nulla varietas rerum seu 
vis aliqua malorum divinum evertit consilium. Non 
est aliqid quod magna opera Domini exquisita 
in omnes voluntates ejus prepedire possit, unum 
habens consilium super opera multipliciter variata. 
Immobilis enim movet mobilia, eternus tempora- 


enim est seu negligentia ab eo quem debet amare 
vel colere. Hoc ejus vitium, hanc culpam proprie 
dicimus malum esse. [Malum quidem diversis mo- 
dis agitur, unde et diversa nomina sortitur, ut ra- 
pina, furtum, impudicitia, et hujusmodi, que sic 
dicta sunt, non quia actiones sunt, sed quia non 
bene fiunt.] 

VII. INTERR. Qui:e dixisti bene suscipio. Sed quod 
justus injusta et bonus mala faciat, non consen- 
tio. 

Resp. Non legisti quia Veritas in Evangelio dicit : 
Omnia per ipsum facla sunt, et sine ipso factum est 
nihil (Joan. 1, 3). Si ergo ad summum opificem 
respicimus, bene fll omne quod agitur, sive bonus 
sit, sive malus, homo vel angelus, per quem Om- 
nipotens operatur. Si vero rationalis creatura, per 
quam Deus agit, bona voluntate consentiat, et ipsa 
bene facit, recteque bonum dicitur quidquid facit. 
[Econtra si rationalis voluntas a summo opifice, qui 
per eam agit, nolendo dissentiat, malequidem facit, 
et tamen est aliquid quod facit; sed quia injuste 
facit, mulum dicitur quidquid facit.] Sic sic, si 
bene recolis, animal tuum, dum vadit quo precipis, 
hene ambulare fateris. Si autem deviat ab ea qua 
intendis via, devium malo ambulare causaris, non 
quia non ambulat,sed quia deviat. In hoc quod 
ambulat, actus est ; quia deviat, malus est. Malus 
quidem, quia non consentit domino per eum agenti 
et pro nutu suo sibi subditum promoventi. Sic et 
summus (40) opifex per quoscunque, prout vult, 


lia, indivisus divisa, justus injusta, bonus mala. C bene semper operatur ; sed quandoque non bene 


Tranquilla siquidem equilate disponit voluntates 
rationalis creature. Bonas namque adjuvat atque 
remunerat, malas reprimit et damnat; utrasque 
bene dispensat, utrasque ordinat. Quapropter 
mundus iste sub ejus omnipotentia cursu ordina- 
tissimo regitur, nec ullum alicubi injustum inveni- 
tur, cum sumrna e&quilas tam per malos quam per 
bonos semper bonum operatur. Potestas enim ma- 
lorum semper est justa, quia & Domino. Attingit 
ergo à fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia 
euaviter (Sap. vii, 1). Voluntas eorum semper in- 
justa est, dum contra summam justitiam presum- 
pta est. Unde.et in defectu est. Quidquid enimest, 
vel ideo est quia summum bonum est, vel ideo 
quia a summo bono conditum est. Sed summum 
bonum nullo modo deficere potest.Summum enim 
est, et ex illo quidquid est. Quod vero a summo 
bono factum est, nou quidem id ipsum est quod id 
a quo factum est. De nihilo enim est. Unde et in 
defectu est, nisi inhaereat ei qui summe est. Quod 
itaque-ab eo declinat qui summe est, in tantum 
ipsum non est in quantum deflcit a summo bono, 
in quo ejus esse est. Est ergo ei deficere, ipsum 
qui summe est non amare. Hoc [enim] vitium, hoc 
malum, solius est rationalis creatur; quod non 


38) Colb. dicunt. 
39) Colb. charissime. 


concordat (ei) subditus per quem operatur [proquo 
injustum seu malum dicitur quidquid per eum 
agitur, licet pro summo auctore omnium bonum 
esse probetur.) 

VIII. INTERR. Cum te ista prosequentem audio, 
Deum et essebonum etbona agere omnia sentio. Sed 
tuis adversa sententiis quam multa video, dum Scri- 
pturis sanctis intendo, in quibus, quod tibiin aurem 
vix dicere audeo, Deum ipsi sibi contrarium sentio. 
Dicit enim per Prophetam: Faciens pacem, et creans 
malum, ego Dominus (Isa. xrv, 7). Et alibi : Indu- 
ravit Dominus cor Pharaonis (Exod. 1x, 12). Et ad 
Pharaonem Dominus dicit : In hoe ipsum excitavi te 
(tom. 1x, 17). Alibi quoque scriptum est : Non est 


D malum in civitate quod Dominus non fecit (Amos. ur, 


6). Et cetera hujusmodi. 

Resp. Crebro dicimus quia summe bonus et bene 
omnia condidit, et condita bene disponit. Unde 
quidquid est, ideo bonum est quia ab ipso est. Om- 
nis ergo actio, quia bene disposita cst ab auctore 
summo, bona quidem dicitur. Quia vero agentis 
intentio, hominis dico vel angeli, discordat a Deo, 
pro agente malo mala dicitur actio; quetamen bona 
est pro opifice summo, qui ait : Sine me nihil po- 
ieslis fucere (Joan. xv. 5). Ipse quidem por malos, 

(40) Colb. Constat tamen quia summus. 


1171 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1173 


quos bene disponit, bonum assidue operatur,illis- À providentia ; vere secundum eam flunt singula. Vere 


que pro mala voluntate bona injuste agentibus bo- 
nus ipse semper utitur. Unde nihil ubique nisi juste 
agitur. Quapropter quidquid per eos agitur, quod 
quidem pro eis malum jure dicitur, recte Deus id 
ipsum agere, prophetis attestantibus, declaratur. 
Sicut ergo mali bonum agere dicuntur quod per eos 
facit Deus, sic et ipse, qui bonus est, mala agere 
dicitur dum per malos operatur. Verum est itaque 
quod nihil omnino nisi bonum agitur, cum Deus 
tam per bonos quam per malos omnia operatur. 

IX. INTERA.Si, ut tua dicit sententia, omnis actio 
est bona, utquid leges, utquid judicia * Quid corri- 
gunt sacerdotes, quid puniunt potestates? 

RzespP. Nosse debes quid, a quo, quare, quomodo, 
ubi, et quando aliquid debeat fieri. Si preterquam 
constat indictum aliquid ab aliquo fuerit presum- 
ptum, culpabile deprehenditur, et abofficio corripi- 
tur. Privatis namque seu publicis institutionibus 
singula moderantur. Res quidem de quibus aliquid 
conira justitiam agendo presumitur,si bene consi- 
deres, sine culpa invenies. Unde non res,sed de 
rebus agendisinjustitiam merito reprehendis. Agen- 
tem, quia indebite fecit, justitia debite punit, quem 


Indebite punisset, si debite auctor egisset. Magnum. 


gane equitatis constat indicium quod malum nus- 
quam remanet impunitum ; et dum injusta juste 
puniuntur, ubique regnare Dei justitiam ipsa pro- 
fitentur; sub qua nec impuniti remanent qui justum 
injuste operatur. Quod autem dictu mirabile est, 
boc etiam in malo bonum est quod impunitum non 
est. Sciat quoque tua prudentia, quia omne opus 
commendat humana justitia quo legum institutio 
fuerit observata. De manifestis enim solummodoju- 
dicat, dum occulta cordium ignorat. Sed summus 
arbiter longe aliter judicat, qui magis corda pensat 
quam opera, qui nullum opus approbat quod cha- 
ritas non commendat. Mandata (41) quidem et pro 
variis temporibus et pro eorum necessitatibus sa- 
pissime variantur. Sed una in omnibus charitas 
& Deo queritur, qua quidquid agitur, gratanter & 
Dcosuscipitur, sinequa quodcunque feceris impro- 
batur. 

X. INTERR. Cum providentiam Dei respicio, contra 
hec que dixisti sentire me sentio. Quid enim? 
Nonne providentia Dei, que nunquam failitur, om- 


ergo juxta Dei providentiam (42) facta est angeli 
et hominisrationalis natura, et utrisque data liberi 
arbitrii facultas. Quare sicut Deus previdit, utrum- 
que preditum arbitrii libertate condidit, qua liber- 
tate angelus et homo bene uti debuit et potuit. Quod 
si tanto abusus munere neglexit, jure culpandus 
est qui bene potuit, sed male voluit. Habena itaque 
& Deo posse bonum, non debuit apponere velle ma- 
lum : quod quia transgressor apposuit, justo Dei 
judicio miser accepit ut per velle malum amitteret 
bonum posse. Factus itaque sub velle malo capti- 
vus, se non posse quod velit dolet ; qui si obediens 
mansisset sub Deo, posset omne quod vellet. Qui 
ergo contempsit Dominum, jure perdidit posse bo- 
num sibi a Domino prestitum ;et miser tenuit non 
posse quod velit, qui velle malum perverse conce- 
pit. Non itaque necessario cecidit. Nec enim eum 
Qeus omnium prescius casurum necessitafe, sed 
propria voluntate previdit. Minime ergo Dei provi- 


. dentia cadereeum, facit, quem proprio casurum vitio 


previdit. Previdit quidem peccaturos angelos et 
homines, quem nihil futurorum latet. Nec enim fu- 
tura essent, si inejusprescientianon fuissent. Que- 
cunque igitur Deus providet futura, non possunt 
non evenire provisa, Alioquin providentia fallere- 
tur. Interomnia autem provisa pariter est liberiar- 
bitrii facultas ; quam sicut Deus pr«evidit, sic eam 
et angelo et homini dedit. Quapropter tam homo 
quam angelus pro facultate liberi arbitrii interom- 
nia qua facta sunt currit absolutus quandiu facul- 
tate liberi arbitrii bene sub Deo utitur. Servata igi- 
iur isla sibi ab eo prestita libertate, non cogitur 
necessitate : qui si negligendo declinat & bono, culpa 
sua exuitur libertate, et servus remanet sub vin- 
culo culpe. 

XI INTERR. Quomodo dicia angelum et hominem 
pro libertats arbitrii absque necessitate cprrentem, 
cum secundum immutabilitatem divine providentie 
simul omnia sunt sub necessitate? Non enim potest 
aliter fleri quam quod divina providentia incóncusse 
decernit. 

ResP. Duobus modis solet necessitas assignari. 
Dicitur enim simplex una, conditionalis vero al- 
tera. Simplex, ut omne corpus est palpabile. Hoc 
enim simpliciter est necesse, sine omni conditione, 


nia antecedit? Nonne sicut previdit, sio singula [) absque ulla determinatione, Conditionalis autem, 


facit? Angelum quidem et hominem focit, nec ali- 
ter quam previdit. Ceeidit autem juxta providen- 
tie veritatem, que providit caeurum angelum et 
hominem. Providentia quippe Dei vera non esset, 
si aliquid aliter quam novit fleret. Previdit igitur 
cnasurum. Non enim aliter esse potuit quam constat 
fore provisum. Hec sententia ab omnibus incon 
cussa suscipitur, quia Dei providentia in nullofal- 
litur. Quare ergo qui cecidit, in culpa tenetur? 
RrsP. Vera est, ut ipse asseris, vera est divina 


A1) Colb. mandata Filii. 


ut, dum aliquem scio legere, eum legere est ne- 
cesse. Necesse dico, non pro nutura legentis, sed 
pro adjectione conditionis. Quod enim te certum 
est scire, non potest aliter esse, et te tunc aliter 
scire. Legentem qnippe voluntarie nulla necessitas 
facit legere; quem tamen dum scio legere, pro lege 
conditionis necesse est legere. Sic et divina provi- 
dentia, dum presens aliquid considerat, illud ita 
tune esse necessario constat, tametsi in re visa 
nullu nature sit necessitas. Rationalis sane crea- 


42) Colb . Quapropfer secundum eamdem providentiam. 








4113 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. 1l. 


1174 


tura pro sue libeetatis natura constat absoluta : À ut esse aliquid possit.Itaquesupra naturalem rerum 


quam si ad divinum contuitum referas, fit necessa- 
ria pro certissima (43) divine visionis constantia. 
Res equidem, licet ut provisse sunt exiBtendo fiant, 
et legem Providentise nullatenus declinare valeant, 
tamen su:x proprietatem absolutionis servant ; qute 
priusquam eveniant, aut non evenire, aut aliter 
[fleri] poterant. 

XII. INTERR. Quid dixisti ? Potestne aliquid aliter 
fleri quam sicut Deus predivit ? 

Resp. Nescis quia homo vel angelus qui bona vo- 
luntate bonum agit,non necessario, sed voluntarie 
agit ? Quod si voluntarie agit, non necessitate,pos- 
set non agere. Potuit ergo eliter fleri,et tamen ali- 
ter non fit. Salva enim est providentia qui sic pro- 
vidit fleri. Fieri dico voluntarie, non necessitate. 
Potest igitur aliter fieri quam quod Deus previdit, 
et tamen aliter non fit. Quapropter nemo se male 
excuset dicens : Providentiam Dei sequar. Nemo 
mihi imputet si pecco.Quod Deus previdit, neces- 
sario oportet fieri. Sed scire te convenit, quia sic 
est pensanda divina providentia, ut pensetur et res 
provisa. Vide ergo tue absolutionem nature ex 
providentia Dei pendere; nec dicas eam pro certi- 
tudine divine providentie omnino necessitati ob- 
noxiam,quam scimus ex divina providentia factam 
in suo genere liberum.Quod igitur peccas, de pra- 
vitate voluntatis ture procedit, non Providentia co- 
git : unde merito culparis. Sciendum quoque est, 
quia qui simul omnia condidit, causales quasdam 
rationes mundo conclusit ; quibus non suam po- 


tentiam subdidit,sed eas sua sub potentia religa- C 


vit. Nosti quippe hominem a pueritia ad juventu- 
tom, a juventute ad senectutem pro causis humane 
nature posse procedere;sed utrum ita procedat, 
pendet ex superna voluntate.Cause vero quas Deus 
in sua voluntate apud se tenuit, non pendent ex 
causis quas mundo indidit. Ejusnamque consilium 
manens immobile mutat aliquando consuete cur- 
sum inferioris nature. [Hec sane mutatio est. illa 
penitentia in Deo qua dicit : Penitet me fecisse ho- 
minem (Gen. vi, 6), et hujusmodi, que non signifi- 
cant in Deo passionem, sed rerum mutationem, 
quas mutat secundum immutabilem eterni consilii 
firmitatem.] Nec possunt esse contrarie [caussm,] 
quas apud se semper habuit,his quas in rebus sua 


voluntate composuit. Voluntas namque divina im- p 


mutabilis et sempiterna non potest sibi esse con- 
traria ; que sic causas mundo indidit, ut ex eis 
illud cujus causc sunt esse possit,sed non necesse 
Bit ; sicut ex flore quidam causaliter fructus sequi- 
tur,sed non necesse est ut sequatur. Cause autem 
quas apud se semper habuit, ex quibus inferiores 
facit, sic immobiles sunt, ut ex illis superioribus 
hoc esse necesse sit quod ex istis inferioribus fecit, 


43) Colb. certissime. 

44) Colbert.qui suiseam legibus dilexit, que cum 
git aliud preter ipsum,diligendo aliud non aspexit. 
Unde nec ad se declinat,sed quod summum est di- 


cursum habet apud se omnipotentia Creatoris posse 
de omnibus aliud facere quam quod habet in se 
originalis cursus seu consueta ratio creature. Nec 
tamen de rebus facit quod de eis fleri posse non 
possit. Hinc est quod de virga Moysi subito serpens 
fleri et de gerpente virga potuit.Hinc est quod virga 
Aaron sine germine, sine terra, sine humore, au- 
bito potuit florere fructumque facere.Hinc anus et 
sterilis fecundatur, hinc et asina loquitur. Servat 
namque sibi ipse in rebus quas condidit, ut ista et 
his similia ex his facere possit,sicut ipse novit.Nec 
enim ex his talia faceret si non posse ex his ita fieri 
ipse prefixisset. Habet igitur Omnipotens apud se 
liberas operum suorum efficacias, qui omnia qus 
vult facit, et facta pro voluntate sua disponit. In 
hoc genere illa gratia est qua salvi fiunt peccatores, 
qui quantum pertinet ad iniquitatem suam, qua 
voluntarie depravantur, non habent reditum quo 
saaentur, nisi eis divino medicamine subveniatur. 
Hino Apostolus ait : Non est volentis, neque curren- 
tis, sed miserentis Dei ; el cui vult miseretur,et quem 
vult indurat (Rom. 1x, 16). 

XIII. INTERR. Ex hac Apostoli auctoritate quam 
adducis, mea quam debilitaveras sententia multum 
convaluit. Video enim secundum Apostolum, quia 
nihil est libertas arbitrii, sed sola voluntas Dei cui 
vult bene facit, et quem vult abjicit. 

REsP. Quem te audio? Oblitum quippe eorum 
qua diximus te admodum arguo. Dic, quiso, quid 
nobis divinorum eloquiorum auctoritas  mo- 
net et obsecrat, quid jubet et vetat, quid corripit 
et increpat,quid instruit etconfortat ?Nobis quidem 
errantibus eta Deo adversa voluntate cadentibus 
arbitrium rationis culpa deprimitur, non omnino 
tollitur. Unde, quia errat, merito culpatur. Nonne 
superius audisti quod inter omnia quae facta sunt 
rationalis creatura precellit? liberum quidem ar- 
bitrium a conditore suscepit, quo ipsum super om- 
nia amare debuit, qui suis eam legibus informa- 
vit (44), cui Dominus precepta dedit, que ipsa pro 
ratione qua preminet servanda decernit, que de- 
cernens servare debuit et libere potuit,ipso adju- 
vante qui dedit a quo et esse ct posse habuit. Hanc 


libertatem 8i peccando amittimus, nobis eam repa- 


rare non possumus,sed gratia Dei indigemus, que 
sola potest lapsos erigere, et erectis pristinam li- 
bertatem reparare. Unde bene et Apostolus ail : 
Non est volentis, neque currentis, sed miserentis Dei. 
Arbitrium rationis remanet ad condemnationem, 
his dico qui peccando perdunt ejus libertatem. 
Ipsum quidem vero attestatur quod a Deo quem 
injuste deseruit juste condemnatur, dum et ipsa 
cogunt tormerta pensare quid sit inter bo- 
num obedientie et malum inobedientie. Quod si 


lectionis stabilitate perenniter amat, Deinde deside- 
rantur omnia quz sequuntur usque ad hzec verba libri 
1v, inlerrogat. IX: Inde est quod ab initio culpa 
non tetigit, etc. 


115 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


At?a- 


superna gratia in tuis te peccatis aliquando respi- À quod est. &i ergo amat id quod ipse est,amat eum, 


cit, quantum in te est vocantem suscipe, miserenti 
miserum te propone ; reddet tibi, si voluerit,liber- 
tatem qua poteris surgere ad justificationem. Vo- 
cantem si audieris,non deerit qui vocavit,qui nulli 
unquam defuit. Suscipiet reducentem qui vocavit 
fugientem.Manum porrigendo lapsum suscitat,nisi 
lapsus se avertat; sanat egrotum, nisi refugiat; 
glorifioat sanum, nisi deficiat. At si bonis ejus ab- 
utimur et beneficiis ipsius ingrati manemus, justo 
tandem judicio indurati, & Deo deserimur. Cau- 
sam istam penes eos invenimus, ipsi enim poc- 
cando meruimus. Si vero ejus misericordia releva- 
mur, collatam nobis gratiam merito miramur. 
Causa namque hec penes ipsum est, qua gratuito 
salvamur; non enim meruimus. Secundum: has 
causas Dominum dixisse legitur: Jacob dilexi, Esau 
autem odio habui (Hom. 1x, 13), cum teste Apostolo 
(ibid., 14),nondum nati nihil egerant boni vel mali. 
Quod itaque Jacob diligit, gratia est ; quod Esau 
odit, justitia est,cum uterque sub originali culpa 
genitus est.Cur autem gratia hunc magis quam il- 
lum assumat, non solvit Apostolus, sed exclamat : 
0 altitudo divitiarum sapientize et scientie Deilquam 
incomprehensibilia sunt judicia ejus, et. investigabiles 
viz ejus | (Rom. x1, 33.) Quid igitur? Cui vult mi- 
geretur,gratia est.Quid ? quem vult indurat, justi- 
tia est. Cansam hanc qua damnamur in nobis ha- 
bemus et gerimus. Causam vero illam qua salva- 
mur non in nobis, sed in Deo aspicimus et lau- 
damur. Ipse est enim qui vult omnes homines salvos 
fieri (1 Tím. v, 4). 

XIV. INTERR. Quid est quod dixisti? Quomodo 
vult omnes homines salvos fieri qui non omnes 
salvos facit? Malorum multitudinem perire cerni- 
mus, bonos vix aliquos invenimus. 

Resp. Istud ita dictum intelligimus, quia quos 
vult, omnes salvantur. Nullus enim potest salvari, 
nisi ipse velit. Unde supplicandum est ei : salvabit 
enim si voluerit. Inde monet Apostolus, ut oretur 
pro omnibus,maxime pro regibus ; et dicit bonum 
esse hoo coram Salvatore nostro Doo. Sicut enim 
in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes 
vivifloabuntur. Non debes dicere omnes in Adam 


morientes in Christo vivificari ; sed sicut omnes im 


Adam, id est in prevaricatione Ade,manentes mo- 
riuntur; ita omnes in Christo, id est in justifica- 
tione Christi, manentes vivificabuntur. Omnes et 
omnes dixit,quia in mortem nemo nisi per illum, 
in vitam nemo nisi per istum. Sic. attende, quia 
omnes quos vult salvos fieri salvos facit, at vero 
siad charitatem referimus quod dictum est, vult 
omnes homines salvos fieri, poterit hoc subtilius 
indagari. Legimus Deo mandante preceptum, 
ut lanquam seipsum bomo diligat proximum. 
Oportet itaque in primo diligat seipsum : qui enim 
semetipsum non diligit, nec proximum tanquam 
seipsum diligit. Diligit autem seipsum si diligit 
Deum.À Deo enim [est] et Creatori suodebet idipsum 


necesse est, sine quo non potesl esse quod est, et. 
quo dilecto,bonum est quod ipse est, et. quo non 
dilecto,nec bonum est quod est. Ante omnia igitur 
Deo dilectionem debet, ex quo et per quem et in 
quo esse habet ; deinde sibi, non tamen in se, sed: 
in eo a qua habet esse et qua dilecto bonum ha- 
bet esse; postmodum proximo secundum se qui 
dilecto Deo ipse diligit se. Et secundum hoc quod 
diligit se jubetur proximum amare. Propter bos di- 
lectionis gradus bene in Canticis canticorurm (tr, 4) 
dicitur : Ordinate in me charitatem. Recte namque 
charitatis ordine verus dilector & Deo ad.geipsum, 
& seipso descendit ad proximum, & proximo reeuyr- 
rit ad Deum. Hic est triplex funioulus, qui teste, 
Salomone, difficile rumpitur. In. presenti quidem 
vita est difficile, in eterna erit impossibile. Hiq 
namque in nobis charitas inchoatur dum mutabili- 
tari subjicimur,qua tandem 4eposita,in nobis cha- 
ritas perficietur. Hec est scala quam Jacob pa- 
triarcha a terra ad celum erectam vidit, dum bie 
inceptam, ibi complendam agnoscit, qua recte in- 
ecdit qui el Deum et 8e et proximum diligit propter 
Deum. Si alia causa diligit,secalam dimisit. Quanto 
fortius vadit, tanto profundius cadit. Qui autem 
recta charitalis so&la verus dilector incedit, quid- 
quid diligit, et Deum diligendo bene omnia fecit, 
eique bona sunt quacunque contra eum vel de eo & 
malis fiunt. Audi attestantem Apostolum : Scimus 
quoniam diligentibus Deum omnia cooperaniur in 
bonum (Rom. viu, 28). Quisquis igitur charitatem 


C habet, omnia ad salutem cooperantia habet. Quare 


quisquis charitale seipsum diligit ad salutem se di- 
ligit; qui dum,jubente Deo, diligit proximum tan- 
quam seipsum ad salutem utique diligit et proxi- 
mum. Quia vero naturaliter omnie homo. nobis 
proximus est,dum proximum anamus, omnem ho- 
minem ad salutem diligimus.Quisquis ergo omnes 
ad salutem diligit,verum est qui& vult omnes ho- 
mines salvos fieri. Et hoc velle Deum reotissime 
dicit, cui Deus id velle precepit.Nec enim Deus id 
preciperet, si minime vellet.Constat etiam id velle 
Deum,quia spirando facit suog volentes idipsum. 
Hino Paulus ait : Gharitas Dei diffusa est. in. cordé- 
busnostris per Spiritum sanctum qui dalus est nobis 
(Rom. v, 5). Charitatem hanc Abcl protomartyr 


p habuit,quando digne oflerendo placuit; sed &&à va- 


cuus dum offerre presumpsit Cain, reprobari me- 
ruit.Hanc quoque et ille non habuit qui patris nu- 
ditatem non erubuit, sed irrisit : unde meritocum 
suis posteris addictus est servituti, cujus fretres, 
sed charitatem habentes,pudenda patris tegere no- 
verunt,videre nescierunt, jureque patris bcnedi- 
ctione liberi permanserunt. Joseph frairum invidia 
perdidit, sed perditi charitas perditores suos poet- 
modum salvavit. Phinees fervore charitatis forni- 
carios obtruncavit,et iram Domini iratus placavit. 
Charitas bac, si bone consideres,currug igneus est, 
quo Elias ad colum raptus eat, Heo autem cha- 


Y—-— -—— — w— - 000 - D- 


um 


DIALOGORUM LIBRE Vil. — LIBRI IV. 


A" 


ritas est ille. spiritus, quem duplicem ab Elia pe- À rainis traducem,de nostr& substantia tulit inopiam; 


uit Eliseus. 

XV. IxTERB. Eliseus quidem nec tantus fuit, neo 
tenta fecit, ut par Elie nedum major debeat esti- 
mari. Die itaque, si nosti, qualiter spiritus Elie in 
Eliseo duplex fuerit. 

Rresr. Elie quidem spiritus, si bene perpenditur, 
in ipeo Elia duplex fuisse creditur. In prophetis 
namque et perfectis quibusque viris duplex spiritus 
esse probatur, quo Deus et proximus ab eis ama- 
tur. Recte igitur duplicem hunc spiritum & magi- 
stro discipulus petere debuit, quem perseverantia 
probatus accepit. Sic enim ei Elias respondit : Si 
videris, inquit, quando tollur a te, erit quod petisti 
(JV Reg: 11, 40). At ille nec laboriosa prosecutione 
ab eo destitit. Perseveravit, .vidit, accepit, non di- 
cimus duplo quam Elias, sed:qualem babuit Elias. 
De his dixerunt filii prophetarum ; Requievt spiri- 
ius Eli: super HÜseum (ibid., 15). Duplicem ille 
habuit, duplicem Eliseus accepit. Duplicem dici- 
mus que Deum et proximum amamus. Si enim 
Eliseus Elia major eese presumeret, ejusque spiri- 
tum in ge duplicari.deposceret, polius repelli debo- 
ret.Sed. dum humiliter Elie charitatem habere vo- 
luit, merito pie petitionis quod -queesivit. obtinuit. 
Quod si Eliseus duplicari in.se gratiam Eljc devo- 
tus voluit, devotione meruit ut duplo acciperet 
quod quesivit. Hic est Spiritus quem Dominus Je- 
sus terrigenie duplicem infundit : unde tanti dator 
muneris, quod et plurimum te fateri convenit, re- 
otissime Deus e homo consistit.Manens enim Deus 
cum Deo Paire unus in essentia, unus est homini 
in persona. Emmanuel natus ex Marja, quam non 
corruptio carnis, sed Spiritue sancii integritas fe- 
cundavit. Unde bena ips& primo huno duplicem 
Spiritum,angelo selutente,suscepil, et mediatorem 
Dei et hominum Jesum Christum infegra genuiL. 
Hic de Virgine. natus lapis est abscissus de monte 
sine manibus, quem non earnalis amplexus, sed 
charitatis genuit affectus. Inde est; quod virgo con- 
cepit,virgo in partu et post. partum integra perman- 
sit. Eva mater corrupta genuit, ei mortis filium 
peperit: Maria mater integra genuit, et vite fru- 
ctum edidit;Illa perdidit, hac salvavit. Illa diabolo 
consensit.et cecidit, hsec Spiritum sanotum accepit 


G 


de.suo nobis dat gloriam. Suum dedit, et nostrum 
accepit.Primus homo in paradiso mandatum acce- 
pit,quo Creatori creatusservire debuit,ut obediendo 
teneret justitiam, jnstitia vivens transiret ad glo- 
riam, sed dum prepropero cursu quaesivit gloriam, . 
obedientis fregit justitiam, prolapsus in culpam,a 
culpa in mortis miseriam. Secundus homo, quem 
genuit Virgo, mundi reparator,descendens a supe- 
riori, ut nos erigeret inventus est. in inferiori. Hinc 
Apostolus ait: Cum in forma Dei essel, non rapi- 
nam arbitratus est esse se zequalem Deo ; sed. semet- 
ipsum exinanivit, formam servi accipiens in similitu- 
dine hominum factus, et habitu inventus ut homo 
(Philipp. 1, 6). Quem dum mortis auctor indebite 
rapuit,per mortem ejus indebitam debite victus fuit, 
Teneri namque in morte non potuit, quem culpa 
non tenuit. Mors quidem nostra qui p«ceavimus 
poena est pro peccato, mors Redemptoris: indebila 
hostia cst pro peccato, qua quos solvit & crimine 
liberat a morte, Via que trahit &d mortem peoca- 
tum eet, via qua ducit ad vitam. justitia.est. Illam 
stravit diabolus, mediator malus qui peccatur sug- 
gerit, et in mortem trajicit; hanc erigit. Christus 
mediator bonus qui reddit justitiam et ducit. ad vi- 
lam. Pari quippe modo angelus in c«lo,. proto- 
plastus in paradiso sua. Deum superbia contempse- 
runt: unde ille celum, iste paradisum merito per- 
diderunt. Sed gravissime cecidi. qui non solum se 
a celo dejecit, sed et hominem seducendo post. se 
& paradiso detraxit, Ille namque peccatum invenit, 
iste ab inventore suscepit: unde snmmus arbiter 
pradatorem illum perpetuo condemnavit ; preda- 
tum vero misericorditer modo quo voluit relevavit. 
Nostram quippe naturam, sed & culpa liberam, qui 
depredari non poterat Dei Filius.accepit, et pro no- 
bis predam fieri predantem predaturus elegit.Huic 
itaque,dnm predator antiquus.injuste- rapuit, juste 
predari meruit, quem predator fortissimus tenuit, 
et allisit, et captivitatem nostram de manu impia 
liberam eduxit.Ejus enim. passione redimirmur, re- 
surreotione levamur, ascensione glorificamur. Hoc 
Bane mysterium ab aeterno dispositum,angelis cre- 
ditum, diabolo celatum, prophetis revelatum, rede 
dilum est in Maria, susceptum. ab Ecclesia, com- 


et surrexit.Deus enim verus cum assumpto homine [ .pletum in. gloria. Amen. 


naius. de. Virgine ex Adam traxit originem, non ori- 








INCIPIT LIBER QUARTUS. 





I. O ediirenda divine:majestatis immensitas,ad 
cujue altitudinem inünitam dum nulla pertingit 
elata, sublitoitas,aola somper ad eam usque conscen- 
dit humilitas!Miro siquidem modo eum cum. ubique 
8i non potest, invenire superbia, cumque licet infi- 
nite sublimem. comprehenili,: bumilitas. Inde est 


quod ejus humilem in carne adventum humiles soli 
suscipiunt, superbi nesciunt. Superbia quippe et 
humilitas ab initio semper contra,sentiunt,ab. invi- 
com sese effugiunt. Hec est irrevocabilis illa dig- 
Sensio quee a mundi exordio .sejungit angelos. In 
aliis, namque humilitas regnat, in, aliig, vare .supec- 





4119 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1180 


bia imperat. Alliex humilitate proficiunt, alii super- À evanuerunt in cogitationibus suis; dicentes. enim se 


biendo deflciunt. Non auctore, non initio, non na- 
tura discreti sunt,sed diversa sentiunt, sed diversis 
ab invicem studiis rapiuntur,sed diversis affectibus 
abducuntur. Humilium sane charitas ita Dominum 
singulariter quarit,ut pro illo etiam sese despiciat, 
superborum vero cupiditas ita sese singulariter di- 
ligit, ut pre se etiam Dominum contemnat. Quare 
ut erigamur ad Dominum, imitanda nobis est cha- 
ritas humilium; ne autem cadamus a Domino,om- 
nino evitanda est ambitio superborum.Teste siqui- 
dem Evangelio, Publicanus ille in templo humili- 
tate profecit, Phariseus vero superbia a bono de- 
fecit (Luc. xvi). 

II. INTERR.Quid est ? nonne Phariseus ille Domi- 


esse sapientes, stulti facti sunt. (Rom. 1, 21). Quos 
expellit humilitas, que cum bona habeat,nibil suse 
industrie vel nature de acceptis referendum judi- 
cat, sed largitori bonorum omnium ea Deo humi- 
liter assignat. Hinc Paulus clamat : Gratia Dei sum 
id quod sum (I Cor. xv, 10). 

Item sunt nonnulli qui sua Deo non sibi bona re- 
ferunt,sed suis ea meritis Deum debuisse procaci- 
ter asserunt. Contra hujusmodi humilitas profite. 
tur quia omnia de plenitudine Dei omnes accepi- 
mus, et gratiam pro gratia.Etesi enim inter accepta 
bona habeamus aliqua merita, et ipsa jure dicun- 
tur gratia, idem gratis a Deo nobis data, qui sua 
quoque in sanctis dona gratis renumerat. Hinc 


40 non sibiconfessus est bona que habuit et gratias B Apostolus ait: Quis prior dedit illi et retribuetur ei? 


egit ? nonne letatus est quia peccatoribus dissimi- 
lis fuit? Quid ei defuit, qui et a malis déclinavit et 
bona fecit, et inde gratias Domino exsolvit ? 

Resp. Verum est quia recte vixit, nec hoc sibi, 
sed Domino letus attribuit: unde et gratias egit. 
At vero extra se respiciens, superbia cecidit dum 
Publicanum judicare presumpsit, seque illi quem 
quis esset non noverat superbiendo pretulit.Super- 
bia tumidus alienum servum judicabat, et quem 
Dominus humiliatum justificaverat, elatus ille tan- 
quam reum condemnabat:quod liquido perspicies, 
gi Btudiose consideres in quo humilitatis gradu ste- 
terit Publicanus, et quo superbiendi genere elatus 
corruerit Phariseus.- 

III. INTERR. Mihi, quaeso, paucis insinua quos 
humilitas gradus quosve superbia casus habeat. 

Resp. 'Tumores superbie quatuor esse cognovi, 
quibus me miserum, fateor, sepissime cecidi. 

Sunt namque nonnulli arrogantes, quos adeo su- 
perbia debriavit, ut. cum ipsi nec scientie nec ali- 
cujus virtutis vestigium revera teneant, alios sa- 
pientes et. virtutibus abundantes quasi nihil sint 
omnino contemnant, et se solos valere mendaciter 
ostentant.Hac est insana superbia,qu: nec causam 
habet unde se efferat. Hio est primus superbie ea- 
sus omnino detestandus ; hunc Satanas primum in- 
venit, ubi mendaciter ait: Ero similis Altissimo 
(Isa. xiv, 44). Contra hoo grave tumoris preoipi- 
tium occurrit primum et optimum humilitatis re- 
medium, oum aliquis virtutes ipsas quas vere pos- 


Quoniam ex ipso et per ipsum sunt omnia. Ipsi glorta. 
(Rom. it, 35.) 

Item sunt nonnulli qui bona sua etsi qua habent 
bonorum merita eque omnia Deo attribuunt et gra- 
tias agunt; sed dum pre se alios,despiciunt, judi- 
cantes quos nesciunt, qui, ut ait Apostolus, sub 
Domino stant aut cadunt. (Rom. xiv, 4); presum- 
ptione relabuntur superbie,suaque nudantur veste 
justitie. Hic est quartus superbie lapsus,quo ceci- 
dit ille Phariseus. Bona quidem habuit et habita a 
Deo cognovit, unde et gratiarum actionem solvit ; 
sed dum superbe coram Deo proximum quem ne- 
gcivit judicare presumpsit,justitia vacuus,superbia 
plenus remansit. At vero humilitas non solum bona 
sua seu bonorum merita a Deo sibi collata cogno- 


C scit, sed et de proximis bene sentit, de se aut nihil 


nisi infirmitatem coram Deo pretendit.Tu quoque, 
his admonitus, ad Dominum recurre devotus, ut a 
superbis casibus per ipsum redeas, et humilitatis 
gradibus ad ipsum pervenias, a quo semper super- 
bia refugit,ad quem humilitas semper accedit.Hano 
Salvator e celo donat, ut ascendamus ; illam per- 
ditor &b inferis elevat, ut decidamus. 

IV. INTERR. Que sunt ista? Quid, queso, est su- 
perbia quam vituperas? Quid humilitas quam lau- 
das? Quid, quam commendasti, charitas? Quid, 
quam detestaris, cupiditas? 

Resp. Charitas est profectus animi qui Deum et 
in Deo omnia diligit.Econtr& cupiditas est defectus 
charitatis, qui nec Deum nec in Deo aliqua diligit. 


sidet minime atttendit, sua sibi infirma pretendit, p Charitas ergo prima est virtutum omnium,cupidi- 


coram Domino se nili] nisi peccatorem recognoscit. 
De hac humilitatis valle Publicanus ille surrexit, 
qui et oculos ad celum levare timuit. Sola in se 
tantum peccata cognovit, et ponitendo dixit: Deus, 
propitius esto mihi peccatori (Luc. xvii, 13). 

Item sunt nonnulli qui a summo largitore aliqua 
virtutum insignia percipiunt, sed tumore superbie 
ad tantam insipientiam devenerunt, ut de acceptis 
tanquam non acceperint glorientur, et sibi non Do- 
mino referenda pertinaciter arbitrentur. De talibus 
dicit Apostolus: (Quia cum cognovissent Deum, non 
sicut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt, sed 


tas vera prima vitiorum. Charitatem humilitas et 
benevolentia comitantur; cupiditatem superbia et 
invidia consequuntur. Humilitas quidem contemptus 
est proprie excellentie ob amorem Dei. Superbia 
vero est ob amorem proprie excellentis contemptus 
Dei.Benevolentia est quidem amor aliene utilitatis, 
invidia autem bonis aliorum detrahere non desi- 
stit. Charitas ergo sicut parens est omnium bono- 
rum,ita cupiditas radix est omnium malorum.Qua- 
propter divinis auctoribus sola charitas servanda 
mandatur,sola vero cupiditas fugienda monstratur. 
Ab ista revocamur, in illa reformamur. Quidquid 





1481 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. IV. 


1183 


fit per istam condemnatur, quiidquid vero per istam A Nostrum autem primogenitum dicimus Christum. 


egeris approbatur. Cupiditas namque perfidiam nu- 
trit, desperationem inducit, et completo presentis 
nequitise cursu,insatiata manet ad perditionem.Cha- 
ritas econtra generat fidei virtutem, fovet spei firmi- 
tatem, et transacto presenti tempore, pfena perma- 
net ad beatitudinem. Duo ista ab initio sibi adversa 
duo constituunt regna. In bonis sane angelis cha- 
ritas regnum obtinuit, in perversis vero cupiditas 
initium sumpsit. Charitas in suis est obedientie 
fundamentum, profectus in bonum, accessus ad 
Deum, hortus bonitatis, plenitudo felicitatis. Ex ad- 
verso in suis est cupiditas prevaricationis origo, 
defectus a bono, lapsus a Deo, concursus malitie, 
completio miserie. Charitas in sanctis angelis libe- 
ro bene utens arbitrio constanter adhesit Domino: 
unde principaliter ei convenit quod legitur in Psal- 
mo : Mihi autem adhaerere Deo bonum est et ponere in 
Domino Deo spem meam (Psal. xxu, 27). Et alibi : 
Ut videam voluptatem Domini (Psal. xxvi, 4). Sancta 
ergo angelorum societas bene a summo bono condita 
bona est valde in natura, sed cum bone voluntati 
conditoris per liberum charitatis arbitrium tota 
concordat, tunc virtute fit melior seipsa. Transcen- 
dit virtute naturam, manet cum Domino ordinata 
per gratiam. Quantum enim unumquemque pro- 
tensa in Deum erigit charitas, tantum levat eum or- 
dinis a Deo pensata sublimitas. Quapropter scien- 
dum quod propter charitatis meritum a Deo distin- 
cti sunt. novem ordines angelorum. His addidit et 
decimam drachmam, humanam scilicet naturam, 
que tandiu ordinem tenuit, donec ab inordinato 
deordinata corruit: quam tamen ipse qui condidit 
perditam quaesivit, quesitam invenit, inventam in 
humeris reportavit. Sed qui ab initio mendax fuit, 
charitate caruit, qui, veritate neglecta, mendaciter 
dixit : Ero similis Altissimo. Hic vero quia chari- 
tatem non habuit, nec ordo fuit, nec de ordinibus 
cecidit, quos charitatis mensura distinguit. Conce- 
dimus tamen dici posse quia cecidit ab ordine, ce- 
cidit a beatitudine, non que habuerit, vel in quibus 
fuerit, sed qua habere vel in quibus esse Deum 
diligendo potuit. Potuit enim quia et natura bonus 
fuit, et ut in Deo perficeretur liberi arbitrii bonum 
& Deo obtinuit. Bonum hoc & summo bono ad bo- 
num accepit, sed abutens facultate doni in se non 
in Deo gloriam voluit, falsoque dixit : Ponam sedem 
meam ad aquilonem, ero similis Altissimo (Isa. xtv, 14). 
Hec est cupiditas qua a Deo defluxit, et mater im- 
pia primogenitam pessimam edidit, superbiam di- 
co, qua similis Altissimo fleri presumpsit. Hac est 
illa primogenita /Egyptiorum quam Dominus in- 
terfecit, et sic populum suum reducere potuit. Sic 
et sic, charissime, quantacunque vitia homo in se 
destruat, nisi in eo primogenita hec pessima que 
dicitur superbia funditus pereat, non potest ad 
Deum libere egredi, na exire a lateribus aquilonis. 
Cum vero primogenitam /Egypti in nobis Dominus 
perimit, nostrum aibi offerri primogenitum requirit. 


Ipse est enim primogenitus mortuorum, in quo nos 
qui in Adam mortui sumus ad vitam renascimur, 
sine quo recte nihil offerimus. 


V. INTERR. Bene primogenitam ZEgyptiorum osten- 
disti mortificandam, et primogenitum Ecclesie 
Christum jugiter offerendum ;sed de angelo quianon 
fuit ordo vel in ordine miror tuam sensisse pruden- 
tiam, quem Ezechiel propheta describens ait : Tu 
signaculum similitudinis Dei, plenus sapientie et per- 
factus decore in. deliciis paradisi Dei fuisti (Exech. 
xxviit, 412, 43). Quomodo non fuit in beatitudine, 
quem idem propheta dicit in deliciis paradisi Dei 
fuisse? Quomodo dicitur ab initio mendax, cum de 
ipso idem propheta dicat : Ambulasti perfectus in 


B viis tuis a die conditionis tuz (vel sicut alibi dicitur, 


in diebus Luis sine vitio), donec inventa est. iniquitas 
in te? (Ibid, 15). 

Rzsp. Verba hujusmodi et his similia aliquando 
de rege Tyri, aliquando de rege Babylonis, sive 
4Egypti, dicuntur à prophetis : que tamen doctores 
ecclesiastici, quod et tu sentis, de Satana ejusque 
sociis figurate volunt intelligi. Que ut liberius ex- 
ponamus, non tam ad ipsum nequitie principem, 
quam ad ejus membra a Christo et ab Eeclesia apo- 
statantia referamus. Sunt enim quidam heretici qui 
post agnitionem veritatis decisione manifesta aChri- 
sto cadunt et ab Ecclesia. Sunt et alii qui licet ab Ec- 
clesia corporaliter non scindantur, sed vita separan- 
tur : hi videlicet qui, remissis a Christo peccatis, re- 


(| labuntur ad vitia, et versantur in crimina. Hi signa- 


culum similitudinis Dei in baptismo perceperunt et 
manus impositione pontificis sapientie Spiritum 
acceperunt, et perfectionern vite apostolice in pa- 
radiso Dei, hoc est in Ecclesia presenti, professi 
sunt,eta die restitutionis sue in baptismo sine 
vitio manserunt, donec declinantes a justitia re- 
versi sunt ad peccata. Unde jure damnati separan- 
tur ab Ecclesia et demerguntur in tartara. Sunt 
etiam qui prophetica illa verba quomodo tam ca- 
piti nequitie quam membrie ejus conveniant, dum 
discernore nesciant, ad hec precipiti sententia di- 
vertunt, quod duo genera angelorum a Deo creata 
conjiciunt : unum supercolestium unde nullus ce- 
cidit; alterum mundanorum, illus supercelestibus 
ad quedam mysteria subjectorum, de quibus mun- 
danis, ut aiunt, alii ad beatitudinem pro recte 
gestis transeunt, alii pro malefactis damnationem 
incurrunt. Sed hec duo genera nulla nobis Scri- 
pturm sacre dicit auctoritas. Divina quidem te- 
stantur eloquia quia angelus ille apostata dictus 
est initium figmenti Domini, non quia ipsum Deus 
ante omnia condidit. Legimus enim : Qui vivit ab 
&lbrno creavit omnia simul (Eccli. vxxx1, 1). Dici- 
tur quidem jnitium figmenti Domini, non quia 
Deus ipsum initium malum fecerit, qui omnia 
valde bona fecit. Dicitur itaque initium figmenti 
Domini, ac si dicat : hoc. figmentum Dominus in 





1183 


HUGONIS ROTHOMKGENSIS ARCHIED. 


1184 


Initio fecit; vel ita : hoo initium, id est hoc in- Á cere; quantum enim ad bonam conditionem quam 


coptum, non enim est eternum quod , habet ini- 
lium, est figmenti Domini. Hoc est Dominus illud 
fecit. Hunc itaque natura bonum, sed propria vo- 
Iuntate malum futurum, creare tamen O.nnipotens 
voluit, ut bonus ipse de malo illo prodesset bonis. 
Prescivit enim eum futurum sanctis utilem, quam- 
vis malevolum, quamvis nolentem. Hinc Psalmi- 
Sta teslatur: Draco iste quem formasti ad illu- 
dendum ei (Psal. cr:i, 20). Hoc est quod dictur, ut 
ei illudatur ab angelis ejus. Bonis namque an- 
gelis malus ille a Deo subjicitur, ut &b eis ejus 
improbitas illudatur, dum non potest quantum ni- 
ti:ur, sed quantum permittitur. Huno quidem om- 
nipotentia summa & Deo comprimit, ut. nihil om- 
nino faciat, nisi quod summa equitas eum agere 


permittit. Servit ilaque Deo, sed invitus, bonisque. 


famulatur angelis, sed coactus; viris etiam san- 
etis. praebet obsequium, sed infestus. Mirendum 
siquidem de.eo constat miraculum jucundumque 
bonis spectaculum. Dum enim sanctis nititur 
obesse, cogitur tentando prodesse. Malus tamen 
sibi, bonus est aliis, dum nihil nisi bonum agit, 
et nihil nisi male facit. Bene igitur initium factus 
ad illudendum dicitur, qui ita & Deo formatur, 
hoc est diepopgitur, ut ejus malitie illudatur, qui 
propter ssviliam draco nominatur. Potest etiam 
dici initium factus ad illudendum, quia totius ma- 
litige est initium : quod recte dicitur, quia mali 
homines eum tanquam mala membra sequantur. 
Eos namqne precedit et temporis vetustate et prin- 


a Deo innatam habuit, qui nihil imperfectum fecit, 
omnem perfectionem plene a Deo rationalis illa seu 
intellectualis creatura accepit, quam in natura 
bona qua condita est habere debuit. Sed aliud est 
a Deo fieri creaturam plenam in natura et perfe- 
ctam pro modo conditionis bone, aliud jam exi- 
Stentem in natura perfectam supra se prohevi cha- 
ritate, et charitatis merito ln ipsum qui summe 
est perfici beatitudine pro modo gratie. A perfe- 
clione igitur illa quam habuit in natura, quia Crea- 
torem non amavit, malevolus ille defluxit, a qua 
chorus ille supercelestium civium, qui singu- 
lariter dilexit Dominum gloriosus ascendit. Per- 
fectio quidem creature illius angelice ea perfe- 
ctione, in qua a Deo creata est, ipsa plena est; 
sed ejusdem perfcctio, qua per charitatem adhz- 
ret ei qui summe est, plenissima est. Magna sane 
laus est Gonditoris, qui creaturam intellectualem 
tam decoram condidit, cui liberam et arbitrii fa- 
cultatem prestitit, qua ad ipsum qui summe est 
potuit elevari, et ejus charitate beata perfrui. Ma- 
gnum vero dedecus creature tam excellentis, quod 
eum qui eam tam bonam, tam perfectam, tam de- 
coram condidil, amare noluit. Universale siquidem 
bonum plenum et perfectum, singulare et sum- 
mum, Deus est. Huic universali vesana cupiditas 
privatum aliquod anteponit, dum ad indebitum ca- 
pessendum se erigit, quod suum est minime cu- 
stodit. Nescit enim habita custodire que solum 
inconcessa novit ambire. Suorum  obliviscitur, 


cipatu malitie. Hi pariter ad illudendum sunt con- C dum semper aliena sequitur. De manu labitur 


diti, bene Deo providente sanctorum utilitati, qui- 
bus nocere volentibus ex eorum infestatione sanctis 
cautela praestatur: quos quanto istorum premitur 
impietas, tanto eos sub Deo pia levat humilitas. 
Qui dum venena vornunt haeretica, et hi divine ful. 
gent intelligentie gratia, quibus est pro tolerantia 
malorum pia exercitatio, et pro discretione irimi- 
corum sancta probatio. Quos itaque malos futuros 
previdit, bene Deus omnipotens condidit : de quo- 
rum malitia bene uti novit et potuit : quos ita jus- 
titie legibus ordinavit ut servire faciat sanctis, 
et pro malevolentie merito penis exhibeat sempi- 
ternis. 

VI. IwrEnR. Ne graveris illa verba prophetica su- 


quod tenebat, dum intemperans alia rapere festi- 
nat. Hzc & luce eharitatis refuga semper in tene- 
bris sectatur devia, et semper habet cadere, que 
semper currens nescit alicubi pedem figere. Qua- 
propter a beatitudinis perfectione, qua» Deus est, 
non quidem quam habuit, sed quam habere potuit 
et neglexit, merito cecidit. A perfectione etiam na- 
ture optime, quam in sua conditione accepit, dum 
eum qui singulariter et vere est, cui debet ipsa 
quod est, amando non tenuit, defluxit. 

VII. INTERR. Quid est quod dicis? quomodo bcati- 
tudinem non habuit, qui, teste propheta, in deliciis 
paradisi fuit? . 

Resp. Sicut homo primus in corporali para- 


predicta nobis, si placet, exponere, quomodo con- p) diso ut debite justitiam obedieptime ibidem ser- 


veniant ipsi Satan. 

Hzsp. Hominem legimus ad similitudinem Dei 
factum, angelum vero signaculum similitudinis Dei 
effectum. Constat ergo tante angelum excellenti; 
in natura fuisse, ut ina eo tanquam in signaculo 
posset homo prospicere quantum suo debeat Crea- 
tori, qui eum dignatus est creare similem gibi, 
cujus similitudinis nimiam dignitatem poterat in 
angelo. contemplari. Hoc signaculum in angelo 
&tante nobis permanet integrum, quod in isto qui 
cccidit cernimus obscuratum, qui pro conditione 
nature plenus sapientie factus est et perfectus de- 


varet positus, postmodum paradisum beatitudi- 
nis, qua beati angeli perfruuntur, intraret obedien- 
tie justitia probatus : sic angelus ille primo om- 
nem plenitudinem conditionis bone,quam natu- 
ram intellectualem habere convenit, tanquam de- 
licias paradisi Dei a Deo conditore suscepit, ut 
bene utens libertate arbitrii, ad ipsum qui est 
unum et omne bonum omnium tanquam paradi- 
sum paradisorum amando pertingeret, qui summa 
beatitudo est, quam semel habitam amittere fas 
non est. Omnino enim plena et perfecta est, sed 
ad hanc via charitatis venire noluit, qui contem- 


4185 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. IV. 


1186 


plo quod est commune omnium, presumpsit ha- À es quod charitatis caruit gratia. A quo enim plus 


bere proprium : ende et a communi retruditur ad 


suum, hoo est a veritate ad mendacium. Quia 
vero mentiri Deo non timuit, bene de eo Veritas 
in Evangelio dicit : llle ab initio mendaz fuit, et 
in veritate non stetit (Joan. vm, 44). Hino et Joan- 
nes ait : Ab initio diabolus peccat (1 Joan. m, 2). 
Nec intelligas quod diabolus initium malum ha- 
buerit, quem Deus bonum condidit, qui omnia 
"bona valde fecit. Non est itaque mendax ab initio 
creationis, quasi boc a creatione habuerit quod 
malus sit, sed ab initio peccati. Primus enim pect- 
catum fecit : undé dicitur quia mendax est et 
pater ejus: ejus, hoc est mendacii : mendacium 
euim cum non esset invenit. Ne estimes ergo is- 
tum a bono conditore malum conditum,quem pro- 


pria iniquitate novimus a bono prolapsum. Alio- 


"quin falso dicitur cecidisse, si malus est a condi- 
tione. Deus quippe naturam non damnat quam 
condidit, sed conditeéé damnat malitiam quam non 
fecit, Summe quidem veritati contrarium. esset, 
si quod ipsa condidit hoc damnaret. Evangelica 
autem auctoritate monstratur quia diabolus cum 
sui omnibus condemnatur, ubi apertissime legi- 
tur : Ite in ignem aeternum qui paratus est. diabolo 
el angelis ejus (Matth. xxv, 41). Constat itaque 
juste damnatum quem propria iniquitate novit 
Dominus puniendum. Bonus siquidem & bonacon- 
ditoré est conditus, sed mox propria voluntate 
aversus, sed ceca cupiditate corruptus, sed su- 
"perbia et insania tumidus,nec angelice pacis bea- 


titudinem gustavit, nec habitam fastidivit quam C 


nolendo amisit, qui nec Dei nec beatorum spiri- 
tuum sapientiam attigit, quem elatacupiditas obce- 
cavit. Hinc enim continuo impius, consequenter 
et mente cecus dum statim cecidit, nec sui casus 
'prescientiam habere potuit, nec ab ea quam ha- 
buit beatitudine corruit; sed quam habere potuit, 
si amore debito elegisset Domino subjici, quia 
quod noluit damnari meruit. Sed Omnipotentis 
potentiàm sub qua esse superbus noluit, licet invi- 
"tus nequaquam evasit. Miro quidem miraculo fae- 
tum est in illo ut, cum a luce justitie nullatenus 
"abscondatur, ipsa quam nequit effugere justitia 
non letetur,quam juro dicitur non videre qui ubi- 
que presentem dignoscitur non amare. 
VIII. INTERR. Si, ut dicis, beatus ille non fuit, 


. quid est quod legitur : Omnis lapis pretiosus operi- 


mentum ejus? (Exech. xxvin, 14.) 

RzsP. Voluit propheta, ut ejus casum ostende- 
ret graviorem, de ejus gloria efferre sermonem 
dicens quis esse potuit, sed perversa iniquitate 
noluit. Lapides quidem pretiosos sanctos intel- 
ligimus angelos, cum quibus si iste mansisset, 
quod utique sub Deo libere potuisset, procul du- 
bio omnis eorum gloria charitate mutua ejus esset. 
"Quod si ideo dicitur omnia lapis pretiosus operi- 
mentum ejus, quia Deus eum pro conditione sua 
aliis clariorem fecerit in natere, magis cülpandus 


accepit, magis eum amare debuit. 

IX. IwreRR. Quid est quod dicisfNonne, sicat ait 
propheta, in diebus sine vitio ambulavit? 

Rzn». Quod legitur quia in diebus suis sine vitio 
ambulavit, vel quod alibi dicitur, anibulavit per- 
fectus in viis suis, sub eodem sensu debet intel- 
Higi, quia scilicet diem conditionis sut bonam 
& Deo primam habuit, et secundam mox ut con- 
ditus est libertatis diem in arbitrio rationali a Deo 
accepit, quo omnia cum Deo potuit, a quo tanta 


Charismatum munera perferens, swternm glorie 


particeps esse potuit. Sed indebite summ contem- 
psit auctorem, nec tant. rum dilexit numerum largi- 
torem,dum sibi sedem propriam ad aquilonem po- 
nere presumpsit, unde eurn qui charitatis est or- 
dinem nequaquam attigit. Quapropter quem Dens 
prescivit non natura, sed negligentia propria peo- 
catorem futurum juste predestinavitad supplicium, 
quem injuste punirel, si ad peccandum predesti- 
nasset. Deus sane sicut nec est auctor malorum, 
sic neminem predestinat ad peccandum. Quorum 
enim est auctor, eorum tantum est predestinator ; 
sed nec Dei praseientia peccati est causa, imo 
peceantis concupiscentia.Licet ergo prevideat pec- 
calurum, tamen non predestinat ad peccandum. 
Deum namque res suas predestinare idem est 
quod preparare : qui sicut predestinat peccantes 
ad pasnam, non est putandus predestinare ad cul- 
pam. Si enim esset auctor culpe, nec esset justus 
jrrogator pense : sed juste predestinat ad pco- 
nam quos previdet futuros injustos per cul- 
pam. Predestinat etiam suos ad gloriam, sic- 
ut predestinat ad justitiam. In istis dona sua 
glorificat, in illis mala ipsorum condemnat. 
Predestinatió quippe ccelestis glorie, ut ad eam 
electus perveniat, ita est &b Omnipotente disposita, 
ut quisquis pro indulto sibi tempore per viam ju- 
stitie ad eam transeat, quatenus et sacramenta 
suscipiendo, orando quoque,et bene operando per- 
cipiast que Deus suis donanda previdit ante sm- 
cula : cujus voluntas rerüm est necessitas. Non 
enim potest non esse quidquid Deus vult esse.Sua 
namque simplice cognitione sic videt omnia, ut 
singularum rerum notitia indifferenter apud ipsum 
presens et immobilis maneat. Non igitur previdet 


p quasi futura, quid absque vicissitudine simul omnia 


videt presentia. Quapropter ejus illa, quam de re- 
bus habet, scientia magis dicenda est providentia 
quam previdentia, qua inconfuse prospeetat apud 
se quidem presentia et stabilia, ad conditionem 
vero temporis futura et mobilia. Videt quidem orn- 
nia contuitu superexcelso,non visu temporaneo,sed 
suo singula cernens eterno. Hanc immutabilem 
scientiam Creatoris beatorum societas angelorum 
videndam preelegit; inde est quod licet natura sit 
mutabilis,mutabilitatis tamen elogium non incur- 
rit, dum sine intervallo temporis quam cito facta 
est, tam oito factorem indefessa ohmeitéta dilexit, 


1187 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1188 


que cum sit àliud, non aliud preter Deum diligit, A proferuntur, cum eas aliquis loquitur? Quare so- 


unde nec ad se declinat, sed quod summum est 
dilectionis stabilitate perenniter amat. Inde est 
quod ab initio culpa non tetigit,nec ulla trangres- 
sionis macula fuscavit ; que ad cadendum tenebras 
nesciens,sed libero charitatis incessu cuncta trans- 
grediens, Dominum singulariter contemplatur, 
ejusque voluntatem tam pro se quam pro omnibus 
amplexatur, cujus visione perpetua gloriatur. E 
contra angelus apostata, a suo» conditionis ini- 
tio conversus ad ima, in veritate non stetit, 
beatam beatorum angelorum vitam non attigit,sed 
sue cupiditatis pondere corruit, sed et perpetue 
calamitatis miseriam incurrit. | 
X.INTERR.Hec, queso, malitia quam causam ha- 
buit? Dic, oro te, unde processit? Si Deum aspicio, 
bonus est. Si ereaturam intueor, ipsa omnis, ut tu 
ipse defendis, bona est, Ex hac malitia, cujus cau- 


sam quaro, nec tamen invenio, infinita oriri mala 


conspicio. 

Resp. Causa ista quam queris, si diligenter at- 
tendis, nulla est; non effectus, imo defectus est, 
Defectus dico ab eo quod bonum est ad id quod bo- 
num, non est,vel ab eo quod summe est ad id quod 
minus est. Cum autem hoc modo voluntas deficit, 
non &d mala sed [ad bona) male divertit. Nulla 
namque res mala est, sed omnis bona est secun- 
dum id quod est. Sed ideo male,quia contra ordi- 
nem nature seu contra institutum justitie avertit 
se ab eo qui summe est,et amat [bonum] quod mi- 
nus est. Et sciendum quia voluntas cum a bono 


deviat, ad nihil declinat. Non est enim quod inve- C 


nire possis, $i bonum preter quod nihil est tenere 
negligis.Negligit tenere bonum qui quodcunque te- 
nuerit,non tenet ad bonum. Hoc autem fit quando 
creatura"Creatori debitum non exsolvit, seu cum 
tenere negligit que ei summus auctor(45) tenenda 
mandavit.Hujus negligentise seu defectus si causam 


invenire contenderis, tunc poteris cum videro tene- . 


bras valueris (40) et silentium audire. Sed non vi- 
dentur tenebre, nec auditur silentium, niei non vi- 
dendo et non audiendo. Oculis quidem tenebras et 
auribus silentium utcunque potes percipere, non 
tamen in specie, sed in speciei privatione. Sic 
et rerum species intelligibilium, quas novimus, 
intellectu mentis conspicimus. Ubi autem defi- 
ciunt, quasi nesciendo cognoscimus, et cogno- 
scendo nescimus. Ut cum alicujus animam sen- 
timus habere sapientiam, intelligendo conspci- 
mus in ea sapientie formam. At si in anima illa 
defecerit sapientia, cum eam insipientem dicis, 
non per insipientiam in ea aliquid ponis, sed per 
insipientiam pronuntias in ea sapientiam non ha- 
beri. 

XI. IxrERR. Quid dicis? Nunquid insipientia,sive 
silentium,seu malum,et hujusmodi voces incassum 


4&5) Colb. actor, 
46) Al. queris, 


nant si nihil significant? 

RxspP. Scire debes quasdam voces significare no- 
minando vel indicando rem aliquam;quasdam vero 
significare non ponendo,sed potius removendo rem 
aliquam. Nam, verbi gratia, bonitas, vox ista rem 
guam nominando seu indicando significat. At vero 
malitia, ut proprie loquar, bonitatem abesse desi- 
gnat. Malum sane sive malifia diversa suscipit vo- 
c&abula, ut mendacium, fornicatio, adulterium, et 
quam multa hujusmodi. Ea quidem que his voci- 
bus designantur, sic dicuntur, non quia sunt, sed 
quia bona non sunt; sicut malum dicitur,non quia 
est, sed quia bonum non est.Dicitur autem menda- 
cium privatio veritatis; fornicatio, amissio (47) 
castitatis; adulterium, violatio fidei conjugalis, et 
cetera hujusmodi. Enumerare voces non possu- 
mus quas significare non ponendo sed removendo 
novimus; ut cecitas, surditas (48), nuditas, ege- 
stas, taceo, nolo, desipio, nescio, et hujusmodi. 
Quare cavendum tibi summopere est ut,cum aliquis 
tecum pro inquirenda veritate seu ostentatione di- 
sceptat,ne per bujusmodi voces eum ponere aliquid 
permittas. Si enim permiseris, cito te ad inconve- 
niens trahere poterit. 

X]I. INTERR. Hoc, si placet, vel aliquo demons- 
tres exemplo. 

Rssp. Proponat aliquis aliquando et dicat, Quid- 
quid est, Deus fecit. Assumat autem, sed malum 
est. Goncludat vero, Deus ergo illud fecit. Inferat 
quoque quia si malum Deus fecit, non igitur bona 
sunt omnia que fecit, vel si bonum quodcunque 
fecit cum malum existat, non omnia fecit. Ex his 
paucis debes conjicere quia si malitia vox ista et 
hujusmodi vocalia, te concedente, significando po- 
nant res aliquas,poterunt infinita,sed falso probare 
inconvenienlia. Ab his tamen vocibus que tantum 
removendo significant et nihil nominant, ut mali- 
tia, cmcitas, nuditas,et his similia,si quando sum- 
pta facimus, ut malus, cecus, nudus, ista quidem 
res aliquas nominant,sed principaliter eis quae no- 
minant, non ea inesse representant, que sua pri- 
mitiva removendo designant; ut malus,cum ange» 
lum vel hominem nominat, principaliter in eis non 
esse bonitatem representat, quam malitia non no- 
minando sed removendo designat. Est enim cum 


D dico malitia,ac si dicerem non bonitas,sicut homo 


et non homo, sicut justitia et injustitia. Attende 
etiam quia cum aliquis querit an malum significet 
aliquid,si de primitivo agit, quantum ad hoc quod 
nihil nominat, nihil significat, [Ut cecitas et ce- 
tera talia. Si autem de sumpto querit, verum est 
quia et quod nominat illud significat.]Scias itaque 
quia omnia sumpta in his que nominant, vel in- 
esse quod sua primitiva ponendo significant, vel 
non inesso quod sua primitiva removendo desi- 


4T) Colb, absentia. 
" Colb, deest surditas,. 





1189 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. IV. 


1190 


gnant, principaliter repreesentant. Quia (49) enim A mus consentientes quandoque culpam defendimus, 


justitia rem suam ponendo significat, justus quoque 
in his que nominat principaliter inesse justitiam 
representat. Econtra vero cecitas, quia visum re 
movendo designat, cecus in his que nominat prin- 
cipaliter non inesse visum representat. Sumpta 
ergo in his que nominant, vel inesse aliquid vel 
non inesse representant, sicut sua primitiva aliqua 
vel nominando vel removendo designant (50). Sed 
ab his redeundum est, et ad ipsum cor nostrum le- 
vandum est preter quem omne quod est, insuffi- 
ciens et egenum cst. Inde est quia angelus ille a Deo 
aversus factus perversus cupiditatis sue pondere 
rapitur, et inquieludine nimia bonis omnibus ad- 
versatür. Hic (51) ad hominem usque gravi male- 
volentia pertendit, quem & mandatis Dei aberrare 
fecit. 

XIII. IwrERR. Cur, queso, Deus homini precepit 
quie (52) trangressurum esse prescivit? Cur ten- 
tari permisit qucm tentatori consensurum previ- 
dit? . 

RrEsP. Homo quidem sub Domino positus, ali- 
cunde jure (53) prohibeturquo utrum diligat Domi- 
num demonstretur. Nam unde dsminum se habere 
cognosceret, Si non ei dominus aliquid juberet? 
Quod esse sub domino suo qui factus est homo de- 
buit, preceptum ostendit. Quod autem suo subesse 
domino noluit. precepti transgressio comprobavit, 
Omnis quippe rationalis creatura servata subesse 
Domino debet obedientia. Bonum itaque fuit pre- 
ceptum, quo quid rationalis creatura Creatori de- 
beat est ostensum. Domini est videre quid et quare 
jusserit, servi est agere quod dominus jussit. Quia 
voro summa utilitas est homini quod Domino ser- 
vit, bonum est ei quidquid Dominus jubere voluerit, 
qui nec jubet inutile, nec facit. Bene etiam post 
preceptum sequitur immissa tentatio ut tentatione 
monstretur si velit obedire servus domino. Permis- 
sus itaque tentari, audivit: Eritis sicut dii (Gen. 
r1, 5); sed minime consensisset, nisi contra Domi- 
uum superbisset. 

XIV. IvrERR. Vide quid dixeris. Si enim superbia 
hominis tentationem precessiti, tunc priusquam 
tentaretur homo cecidit. Per se ergo, non per dia- 
bolum, cecidit. 

REsp. Non vere, non tentationem illam praecessit 
superbia hominis; sed ut altitudinem deitatis ten- 

tio premissa permisit, superbia tumuit: quo tu- 
moris merito Deus eum deseruit, desertum tentator 
tenuit, et ad illicitum perduxit. (Tentatio ergo pre- 


cessit, et hominem seduxit,] quem suggestione, de-- 


lectatione, consensu et defensione pariter fecit pec- 
care. 

XV. INTERR. Patetquia peccamus dum suggestione 
mali posita nobis delectamur, delectati consenti- 


49) Colb. quid. 

90) Al. designando. 
91) Colb. Hinc. 

92) yl. quem, 


C 


D 


Suggestione vero [dicj quando peccamus, nisi cum 
aliis peccare suggerrimus? Quomodo dixisti quod 
Adam suggestione peccavit, cum ipse nemini sug- 
gessit, sed ei diabolica suggestio facta peccatum at- 
tulit? 

Resp. Cnm vel tentatione demonis aut concupi- 
scentia carnis, seu ambitione &eculi ad peccandum 
trahimur, quandoque per delectationem minime se- 
quimur, nec per consensum tenemur, nec pertina- 
cia ligamur; et tamen si mox ut senserimus non 
slatim abjicimus, contradicimus, exsecramur, sola 
tantum suggestione peccusse convincimur, qui ini- 
quitatem sensimus, nec statim (54) resistimus, licet 
neo delectati fuerimus, Verbi gratia: Si tu prodi- 
torem domini tui vel amici tecum loqui de prodi- 
tione sustinueris, nec contradixeris, cum tamen do 
malo domini vel amici tui nec delectatus nec con- 
sentiens fueris, quia contradicere vel resistere, quam 
statim gensisti,mimine voluisti, mox isto quantulo- 
cunque consensu audiendireus esse dignosceris. Sic 
itaque peccatur sola suggestione, licet delectatus 
non fueris, consensumve actus minime prebueris. 
Ita et primus homo suggestorem malum non igno- 
ravit, seque Domini preceptum suscepisse respon- 
dit: cui male suggerenti dumscienter auditum pre- 
buit, mox ipsa suggestionnis susceptione deliquit, 
quo tandem delectatus atque consentiens, plenius 
peccatum incurrit (55). Premissaitaquetentatione, 
dum minime contradixit, quod equidem fecisse de- 
buit, iniquitatem sanevidit, ett&cuit, merito secuta 
est in corde ejus vis pravae delectationis. Dum vi- 
dit, dum pulchrum aspectu et delectabile judica- 
vit, delectationique consensum actus prebuit, dum 
accepit de fructu et comedit, actumque excusando 
defendit, ubi in Deum refundens culpam ait, Mu- 
lier quam dedisti mihi, dedit mihi et. comedi (Gen. 
rr, 12), Mulier quoque excusavit, dicens: Serpens 
seduxit me, ei manducavi (ibid., 13). Superbà am- 
borum excusatio. Nunquam [enim] alicujus persua- 
sio debet divino preponi mandato. Suum rei no- 
lunt fateri peccatum, sed pari fastu in alium cul- 
pam refundunt; et dum pretendunt excusationem, 
sibi reservant iniquitatem. Ex his tamen natus, sed 
non eos imitatus, fidelis quisque et Deo devotus, 
dum usque ad finem saculi multis exercitatur ma- 
lis, [instanter] ad Cominum refugit, et humiliatus 
dicit: Ego dixi, Domine, miserere mei; sana ani- 
mam meam, quia peccavi libi (Psal.xt, 5). O si et 
hoc illi post culpam dixissent, si vere (56) poeni- 
tentes a Domino veniam quesissent, qui superbi 
ceciderant, humiles surrexissent. Sed nondum cer- 
vices peccatorum fregerat laborisassiduitas et mor- 
tis acerbitas: quos ne de se presumant, et pona 
monet quam in presenti tolerant, et futurum terret 


53) Colb. aliquid de jure. 
54) Colb. tamen. 

55) Colb. meruit. 

50) Colb, sive 


1191 


HUGONIS. BOTHOMAGENSIS ARCHHEP. 


judicium quod formidant. Quod autem de transgres- À posteritate damnari mernit. Unde pater non dixit, 


aoribus illis scriplum est, quia aperti sunt oeuli eo- 
rum (Gen. 11, 7), aperti sunt utique, non ad viden- 
dum tantum, cum scriptum sit quia viderant li- 
gnum pulchrum [visu] et ad vescendum suave: 
modo autem post culpam aperti sunt ad sentien- 
dum (5;) quem ante non senserant in corpore [suo] 
tumultum, et confusi non eustinent videre pudenda 
suis per culpam membris insita, qui tumidi reli- 
querant videre divina. Amiséo enim statu illo mi- 
rabili, quo sub Domino pie viventes, et ligno vite 
eseterisque salutiferis arboribus utentes, nec egri- 
tudine tahescerent, nec senio veterascerent, susce- 
perunt post culpam in carne su& intemperantiam 
motumque tutpissimum alque precipitem. Hec 
mors ea die accidit, qua [Domini] preceptum homo 
iransgreli presumpsit. Et qui obedientie prius 
deoore letabatur, mox gravem pro inobedientia pu- 
dorem in carne Bua patiebatur, dum in membris 
suis anima rationalis bestialem motum videre con- 
fundebalur. Secura etiam illa ante peccatum 
[habite] cum Domino familiaritas, post pecca- 
tum verecundiam cumulabat. Et querens late- 
bras, venienti Domino nuditatem suam presen- 
tare non audebat, que ctiam suis oculis displice- 
bat. 

XVI. INrgRR. Quid est? Nonne auribus pravam 
&udiendo suggestionem homo peccavit? Nonneoculis 
indebitum cupide videntibus, manibus quoque et 
ore vetitum presumenfibusin culpam cecidit? Quare 
[ergo] in nullo istorum percussus est. sed in illis 
genitalibus membris tantummodo ultio manitestata 
est? 

Rs». Ne dicas in illis tantum. Corpus enim ho- 
minis ita peccato factum est morbidum totum, ut 
Apostolus dicat: Corpus quidem morinum est pro- 
pter peccatum (Rom. xvii, 40). Sed maxime, ut mihi 
videtur, in illis genitalibus membris uitio desevit, 
quia ex eia membris propagatio generis humani 
desoendit, quam originaliter lex peccati violenta 
conclusit ut unusquisque in semeptipso Deum for- 
midet offendere, dum tantam in suo corpore portat 
penam de paterno scelere, eub quo quisquie nas- 
citur, si non Christi sacramento sanetur, sub culpe 
vinculo reus tenetur. Sic fllius ille qui nuditatem 
patris gui risit, non solum in se, sed etiam in sua 


Mi Colb. sciendum. 

58) Al. deest servorum. 

(59) Colb. Etiam qui sunt renati. 
60) Colb. sane. 

61) Al. deest mali. 


Muledictus Cham, sed: Maledictus Chanaan, servus 
servorum (58) erit (Gen. 1x, 25). Dum enim ia 
patre filium maledigit, patris culpam in fllium ez- 
tendit, e& quam grave sit in patrem peocare filium 
damnatis manifogtat posteris. Dinc est quod Domi- 
nus exquirit iniquitatem patrum in filios, sicut ecri- 
ptum est, usque in tertiam et quartam generatio- 
nem, in eos scilicet qui non sunt renati (59) per 
gratiam. Nam. (00) in his quos baptismi gratia re 
generavit, nec parentum nequitiam postmodum fue- 
rint imitati, teste Soriptura, filius non portabit 
iniquitatem patris, nec patcr filii. (Hoc est, non dam- 
nabitur pro peccato alteriug qu: estin Christo rena- 
tus, licet pena multetur.] Et sciendum quia quod 
filii mali (61) quorumlibet post Adam sequentium 
patrum portant iniquitatem, non quidem om- 
nium (62), sed tamen usque in tertiam et quartam 
generationem, magna Domini miseratio est, cujus 
vindicta non in omnem eorum generationem pro- 
tensa est, sed prima primi patris culpa summa exi- 
gente justitia usque ad ultimum filium merito est 
effusa. Qui enim universe posteritati gum " debuit 
apparere primus auctor justitis, et pro justitia glo- 
rie, dum prior (63) cecidit. primus auctor effectus 
est culpe, primus debite susceptor pene, primus 
propinator mali in omni sua generatione, Benedicta 

sit humilitas Salvatoris nostri, cujus nimia charitas 
perditos quaesivit, inventos misericorditer relevavit, 

qua humiles penitentie semita ad vitam perducit 
(64). Hzc, fili, penitentie gratia David post la- 
psum erexit, Manassem in regno restituit, Petrum 

lacrymantem in apostolum reformavit, Hxc revelat 
lapsos, sanat elisos, restaurat perditos. Hanc diabo- 
lus post lapsum habere non potuit, qui nullum a 
Deo remedium accepit, lino Paulus ait: Nusquam 

angetos apprehendit, sed. semen. Abralue. apprehendit 
(Hebr. 11, 16). Unde in sua quam invenit iniquitate 

perditus remansit, quia, qua cecidit, superbiam 

non armnisit. £ola namque per Christum humilitas 

prestita penitentiam suscipit, sola: vero superbia 

per diabolum prestita pertinaciam in malo facit. 
Poenitentia humiles levat in celum, pertinacia su- 
perbos preocipitat in infernum. Superbis enim Deus 
resistit, humilibus autem dat gratiam (Jac. 1v, 6). 
per omnia secula seculorum. Amen (65). 


(62) Colb. omnes. 

(63) Colb. addit glorie. 

(64) Golb. reducit. 
! (85) In codice Colbertino hic lantum desinit liber 
ertius. 





INCIPIT LIBER QUINTUS. 





I. Creator omnium Deus, intet omnia que fecit — ad videndam sue beatitudinis gloriam, angelum et 


ac-— 0 0-0 


— — — -- — -— -—— -— e- 


1193 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. Y. 


41194 


hominem condidit,quos intelligentie gratia decora- À que tentationibus vexata exercetur utilius et cres- 


vit. In his prima omnium creata est sapientia (66), 
qu» in libro Sapientis (x, 4) sic de seipsa ait : Ab 
initio el ante sccula creata sum, etc. Unde et crea- 
iricem sapientiam simul omnia creantem sciunt,[et 
supra se quidem aspiciunt.) Qui igitur per sapien- 
tiam a Deo prestitam supra se Deum intelligunt,si 
ipsum non diligunt, in culpa sunt,et dum a summa 
luce resiliunt, tenebrescunt. Sed mira Dei omnipo- 
tentia,qua tam de bonis quam demalislaudabiliter 
operatur, sicut nullius bono adjuvatur, sic nullius 
malitia prepeditur. Bonos facit fructuosos, malos 
non deserit impunitos ; quorum (67) non ita punit 
malam voluntatem, ut nature perimat dignitatem, 
Nisi enim bonum remansisset in natura, non esset 
amissi boni dolor in pena. Dolet namque se non 
possidere inferius bonum, pro quo contempserat 
illud quod est summum. Summa quippe justitia, 
siéut nec sibi consulit de operibus bonorum, sic 
effectu mirabili bonis etiam consulit de penis ma- 
lorum. Malis quippe impugnantibus, bonis incuti- 
tur timor pius, ef patientie virtus augetur. Sed et 
mali, dum sibi debitam a Deo recipiunt. penam, 
valent aliis ad exemplum, quo studeant evitare pec- 
catum. Quibusdam enim pro iniquitate punitis, ti- 
ment plurimi, emendantur iniqui. 

II. INT. Quare hoc? Cur jste labor ? Nonne boni 
essent omnes, si Deus vellet ? Non bene videtur fe- 
cisse Deus, qui cum bonos omnes fecerit, non sem- 
per bonos custodit:qui noa solum eos cadere per- 
mittit, sed etiam post lapsum punit. 

RxspP. Quid dicis? Visne culpam refundere in 
Deum quam non fecit ? Dic, queso, quid eligis de 
te? Meliusne tibi videtur contrahi necessitate quam 
ut vivas in libertate? Sed te velle necessitati servire 
et libertatem non amare ridiculum est credere. Me- 
lius ergo Deus eos fecit, quibus libertatem arbitrii 
contulit, ut hoc esse possint quod velint. Beati si- 
quidem omnes esse volunt, sed beatitudinem ubi 
ipsa est omnes non quarunt. Dum ergo querunt, 
et ubi ipsa sit non attingunt, perverse quaerunt, et 
mendacium pro veritate suscipiunt. Sedin hisomni- 
bus justissimus omnium ordinator jure laudatur, 
qui de singulis laudabiliter operatur. Optima qui- 
dem natura est, que tantum in Deo profecit, ut 


C 


jam ad nullum illicitum valeat inflecti. Bona est et. 


illa que sub Domino vivens, pravum in se cohibet p 


appetitum, ot de victoria meretur habere trium- 
phum.De utraque ergo merito laudatur,qui utram- 
que bonam condidit, auctor bonus. Una est in an- 
gelis bonis, altera in hominibus sanctis. llli eonfir- 
mati sunt in bonum,isti per gratiam a malishabent 
reditum, et sanctificantur per Christum, pro quo- 
rum ulilitate suum habent et mali locum.Sed et de 
malis laudatur Deus, de quibus semper bene ope- 
ratur. De his enim nescientibus Ecclesia proficit, 


(66) Colb. qua &upre se Deum aspiciunt. Qui igi- 
tur, etc. 
(67) Colb. quia. 
PATROL. CXOCII, 


cit uberius (quorum mala volunías justis tandem 
ponis addicitur.] 

III. INT. Dum nostre redemptionis gratiam in 
Ecclesia presens aspicio, et dum peccata in bapti- 
smo dimitti et diabolum a fidelibussuperari admo- 
dum gaudeo, de ponis tamen bonorum doleo. Sed. 
cur remanet poena ubi dimissa est culpa? 

Resp. Omnibus in Christo regeneratis omnis cul-- 
pa remittitur, et rationisarbitriolibertasbeneagendi- 
per gratiam redditur. Sed qui post lapsum nos ad 
bene agendum gratuito reparat, salubri dispensa- 
tione obediendi tempore reparatos sub infirmitate 
retenta ut, presens infirmitas preterite memores 
ruine nos faciat; quo castigatus quisque pertimeat 
ne iterum peccans deterius cadat. Bene itaque sum- - 
mus dispensator in presenti vita suos erudire di- 
gnatur sub pone custodia, ut qui homo sanus in 
paradiso stare neglexerat, vel infirmus in exsilio: 
per gratiam redirecontendat.O admirandasuperne ' 
miserationis efficacia! Homo fortis in paradiso, 
quia Deum dereruit superbus,cecidit. Homo debilis 
in exsilio, quia Deo servit, humilis (68) resurgit. 
Ile bonum fortitudinis in malum debilitatis per su- 
perbiam transvertit, iste malum debilitatis in bo- 
num fortitudinis per humilitatem traducit. Ille sine - 
Deo & fortitudine deficit,iste cum Deo ab infirmitate 
proficit.Hinc est quod olim Paulo datus carnis sus 
stimulus in bonum versus iste dignoscitur,quod et 
gratia nominatur. Sic enim ei humiliato et oranti 
Dominus respondit : Sufficit tibi gratia mea : Nam. 
virius in infirmitate perficitur (II Cor. xit, 9). Quis- 
quis ergo per gratiam resurgit, humiliari satagat, 
et in penis presentibus gratias ngat,nec in se,sed 
in Domino fidendum correptus addiscat,et suppli- 
cando quirat; ut qui propitiando solvit iniquitatem, * 
sanet egritudinem. Unde tibi Psalmista ait : (Qui 
propitiatur omnibus iniquitatibus tuis qui sanat 
omnes infirmitates (uas (Psal. c1, 3). Primum enim 
cui vult peccata relaxat, deinde contractas ex pec- 
catis infirmitates curat. Homo quidem ante pecca- 
tum nullam infirmitatem habuit,sed postquam (69) 
volens peccatum incurrit, justo judicio poenam pro 
peccato nolens sustinuit. Mandatum sibi a Domino 
datum non ignoravit, nec aliquam, quam in obser- 
vando prepediri posset, debilitatem habuit. Quia 
ergo sciens et valens transgredi voluit, nunc 
ignorans et debilis pro transgresso ponas luit. 
Haec duo incommoda sibi invincibilia suscepit 
superba transgressio, a quibus nunquam exuitur 
nisi reparante Christo. Cum his duobus invinci- 
bilibus unusquisque nascitur qui de concupiscen- 
tia carnis generatur. Hiec duo parvulis e£ quibus- 
libet non in Christo renatis manent in peccatum, 
et in condemnationem perducunt. Omnibus autem 
regeneratis per Christum adsunt, quos et ad peo- 


08) Colb. surget. 
t Colb, videntis, 


1195 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIED. 


1196 


candum pertrahunt : quibus perlirahentibus dum A, vivificat.Cavendum autem summopere est,ne duas 


non consentiunt, non eis imputlantur in peccatum, 
propter baptismi remedium. Hinc Apostolus ait : 
Sí autem quod. nolo, illud. fucio, jam non ego illud 
operor, sed quod habitat in me peccatum (Rom. vii, 
20). Peccatum hoc nobis Apostolus exponit, ubi 
ait : Video aliam legem in. membris meis repugnan- 
lem legi menlis mez, el captivantem me in lege pec- 
cati, quz est in membris meis (ibid,, 13). Sic inte- 
rior homo in Christo renovatus, de exteriori ho- 
mine suo conqueritur. Unde et cum Apostolo cla- 
mamus : Infeliz ego homo! quis me liberabit de 
corpore mortis hujus ? (ibid., 24). Sed et cum ipso 
respirantes, leti subjungimus : Gratia Dei per Je- 
sum Christum (Joan. xvi, 33). Habemus autem et 
ipsum qui credimus consolantem Dominum, ubi 
ait ; Confidite, ego vici mundum (ibid.). Dum itaque 
peccato non consentimus, sed ad Christum refu- 
gimus, qui hanc nobis inclytam necessitatem dole- 
mus et plangimus, humilitate proficimus, malum- 
que illud in membris nostrisquod inviti toleramus, 
mirabiliter operante gratia in usum humilitatis 
convertimus. Hinc Apostolus ait : Nihil ergo dum- 
notionis est his qui snnl in Christo Jesu, qui non 
secundum carnem ambulant. Lex enim spiritus vit 
in Christo Jesu liberavit me a lege peccali et mor- 
tis (Rom. vii, 1). Credentibus lex spiritus vile est 
in homine interiori, lex Yero peccati et mortis est 
in membris hominis. Contra quod clamat Aposto- 
lus : Si secundum carnem vixeritis, moriemini. Si 
aulem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivelis 


(Rom. vri, 43). Quandiu ergo caro concupiscit ad . C 


versus spiritum, et spiritus adversus carnem,opor- 
tet renatos in Christo carni resistere et spiritui de- 
servire. 

IV. IuT. Dic, queso, quonammodo caro concu- 
piscit adversus spiritnm, que sine spiritu nullum 
habet sensum ? 

Res». In Adam patre nosiro, antequam peccas- 
set, nec caro spiritui, nec spiritus repugnabat 
carni. At postquam ejus spiritus superbia ductus 
superiori suo, qui est Deus, servire contempsit, 
mox justo judicio ab inferiori suo, carne scilicet, 
reciprocam legem in se suscepit.Quandiu enim spi- 
ritus Deo subditus obedivit, et ei caro subdita 
servivit. Ubi vero Deo restitit, resistenti caro re- 


in uno homine mentes ita esse sentias, quod duas 
mentes natura diversas, unam bonam, alteram 
malam, in uno homine cum hereticis credas. 
Apostolus unam in uno homine mentem noverat, 
qui dicebat : Fuisti aliquando tenebre, nunc autem 
lux in Domino (Ephes. v, 8). In illis enim mens 
qua peccati tenebras ante habuit, nunc gratie lu- 
men accepit. Apostolus quidem, dum condelecta- 
tur legi mentis sue sccunduminteriorem hominem, 
quo Deo consentit, dolet captivum se secundum 
exteriorem duci in legem peccati ex Adam venien- 
tis, quo prevaricationi consentit (Rom. vn, 22). 
Non equidem duo sunt animi procedentes ex diver- 
Bis initiis, mali scilicet et boni, cum malum omni- 
no nihil sit, bonum vero tantum sit, eicul ratio 
manifesta convincit. De quo me sepius tecum 
egisse memini.Una quippeet eadem uniuscujusque 
hominis mens est, et ea bona et una est. Singuli 
quippe homines singulas habent mentes. Sed mens 


qui una est, dum vanitati subjecta est, non unam, 


sed plurimas habet voluntates. Subjecta est enim 
vanitati dum versatur in loco quem posuit. Quem 
locum Psalmista vallem lacrymarum dicit (Psal. 
Lxxxri, 7). Que quia uni, qui Deus est servire 
contempsit, multis ancilla dominis, imo tyrannis 
subjecta fieri meruit. Inde fit quod cum ad eum 
cujus est respirare satagit,ut in eo qui vere est re- 
quiescere possit, deprimatur a lege membrorum, 
quam ab Adam, non ab auctore contraxit. Haec 
est lex quam spontanea incurrit, sed spontanea 
non deponit. Cum itaque natura, quam a Deo bo- 
nam habuit, ad Deum recurrit, et vitio quod pre- 
varicata contraxit ad carnem refluit, non due men- 
tes, sed una mens hanc ponam tolerat, et. quia 
unum, qui summum est, injuste deseruit, per 
multa seipsam (70) dissipat. Novi ego unam men- 
tem eodem tempore ad multa injusta perpetranda 
simul inhiantem. Dicam ergo multas esse in una. 
Ego certe, ego ipse sum, qui simul hec et illa mo- 
lior agere una anima, una mente, qui etiam simul 
et eodem momento ad, diversa pertrahor, dum lan- 
guida mente nihil ex toto, nihil perfecte desidero. 
Sed nunc ad illud mente elevor, nunc ad aliud de- 
sideriis abstrahor. Hiec est (71) pona quam ex ra- 
dice propaginis vitiata patitur humana miscria. 


pugnavit ; sicque pro peccati poena spiritus in suo [) De hac carnis concupiscentia quicunque descendit, 


corpore intemperantiam gestat, et qui intempe- 
rans Deo fuil, [nunc] sub intemperantia carnis 
sue miser gemit. Unde gravissimam ponam tole- 
rat dum carnem suam aibi adversariam portat. 
Caro quippe spiritu vivificata, debuit vivificanti se 
spiritui esse subdita ; sed ejus subjectionem spi- 
ritus jure perdidit, quia Deo subesse noluit, qui 
illi carnem vivificandam subjecit. In se ergo de se 
spiritus poenam tolerat,dum Deum deserens, a quo 
vivebat, dolet sibi carnem resistere, quam ipse 


(70) Colb. dissipatur, 


non habet in potestate carnem suam,quam gestat, 
quin spiritui contradicat. Contra hanc renati per 
gratiam fideles militant ne regnet in eis lex mem- 
brorum violen'a quam tolerant.Non a forispugnat ; 
intus est, dum in presenli vivitur ; omnino non 
tollitur,sed cum ea certatur. Electos enim dum ad- 
vocat, audiri contemnitur. Amplexatur ut retrahat, 
sed fidei virtute comprimitur. Hinc Apostolus cum 
non posset dicere, Non sit, dixit quod debuit, 
Non regnet, inquit, [peccatum] ín vestro mortali 


(71) Colb. miseria. 





1191 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. V. 


1198 


corpore (Rom. vi, 42) ; et si adest ex origine, non À test esse in nobis, cum voce apostolica dica- 


regnet in voluntate. Ubi enim regnaverit vincit, et 
damnationi subjicit: Ubi autem non regnaverit, li- 
cet adsit, minime tamen vincit, sed quia vincitur. 
restat corona victori. Gratias autem nostro Hedem- 
ptori, qui carnem nostram suscipiens, ab originali 
intemperantia (72) liberam suo in se subjectam spi- 
ritui carnem nostram ordine recto composuit : in 
quocum uirumque sit, caro scilicet de carne virgi- 
nis et spiritus rationalis, que duo Dei Filius pro 
nobis accepit, et cum assumptis una persona fieri 
voluit, ita spiritus assumptus assumenti Verbo ple- 
ne subjectus exstitit, ut ci caro assumpta plenis- 
sime subjecta fuerit ; qui non per carnis concupi- 
scentiam, sed per charitatis gratiam de Virgine na- 
gci voluit Deus apud Deum, homo apud nos, et homo 
inter Deum et nos. Iste est exspectatio gentium, 
salus omnium ; in quo si credimus, per ejus gra- 
tiam absolvemur a controversia carnis et spiritus, 
sub quo laborantes gemimus. Hanc exspec'abat 
Apostolus dicens : Nos ipsi primitias spiritus haben- 
tes, et ipsi intra. nos (73) ingemiscimus, adoptionem 
filiorum | Dei exspectantes, redemptionem | corporis 
nostri (Rom. viri, 23). Unde et supra, Ipsa, inquit, 
creatura liberabitur a servitute corruptionis (ibid., 
21). Hac est autem corruptionis dolenda servitus, 
quod caro adversus spiritum et adversus carnem 
concupiscit spiritus. Dicitur autem caro concupi- 
scere quomodo lingua loqui vel oculus videre. Quis 
enim nesciat quod anima per linguam loquatur, per 
oculum videat, ceterosque sensus moveat, et per 


tur : Scimus quia tn multis oflendimus omnes (Jac. 
Itt, 2). 

Resp. Peccatum nobis originaliter insitum per- 
trahit ad peccandum. Unde Apostolus nos revocat, 
dicens : Sicul regnavit peccatum | in. mortem, ita 
et gralia regnel per justitiam in vilam zlernam per 
Jesum Chrislum (Rom. v, 24). Quia vero, ut supra 
diximus, debilitas et ignoranntia de peccati pena 
venientia nos assidue comitantur, assidue in pra- 
senti vita etiam fideles peccare coguntur. Hinc est 
illud Apostoli : Si. direrímvs quia peccatum non 
habemus, nos 1psos seducimus, et. veritas in nobis 
non est (I Joan. 1). Et vera est ejusdem sententia 
dicentis: Qui est ex Deo, non peccat (I Joan. 11,6). Ex 
Deo est qui non sibi sed Deo vivit. Vivit antem Deo, 
non sibi, qui non sua, sed que Dei sunt querit. 
Querit autem que Dei sunt quem charltas levat ad 
Deum (I Joan: v, 18). Quam ergo possidet charitas, 
non consentit peccare voluntas, licet peccatum 
ignorantie et debilitatis, dum hic vivitur, non eva- 
dat : ad quod quia per consensum minime trahi- 
tur, chantatis remedio liberatur. Charitas namque 
hoc in electis insigne agit officium, quod et semper 
opératur bonum, et semper operit multitudinem 
peccatorum de ignorantia et debilitate provenien- 
tium. In quo ergo charitas perseveraverit, nequa- 
quam perire poterit. At vero quisquis, deserendo 
charitatem, ad peccandum suam exhibet volunta- 
tem, ille in similitudinem prevaricationis Adew 
contemnit (74) Deum, dum ex cousensu et delibe- 


eos agaL ! Carnalis itaque delectatio ex anima est. C ratione libens proruit in peccatum. Hic jam non 


Per eam enim delectatio sentitur. Ex carneest. Nam 
sine illa carnalis delectatio non sentitur. Cum ita- 
que dicitur : Caro concupiscit adversus spiritum, sola 
delectatio illa intelligitur quam de carne et cum 
carne a se vivificata habet spiritus. Sic et quando 
dicitur : Spiritus concupiscit adversus carnem (Gal. 
v, 17), solam intelligimus quam contra carnis ille- 
cebras habet delectationem. Sed cum ia electis 
operante gratia recte membris corporis spiritus 
imperat, tunc caro non excitat concupiscentiam, 
sed exhibet obedientiam. Quisquis autem in hac 
mortali vita dolet se a carne sua sepius offendi, 
magis doleat quia factori suo ipse qui factus est 
sepissime non consentit. Nos quidem, dum in 


vivit, quia justitiam qua vivebat, amisit, quia 
fidem perdidit. Perdidit fidem, dum sciens et volens, 
Dominumque contemnens, ruit in (75) impietatem. 
Fide igitur amissa, amittitur et qua ex fide est 
justitia. Amissa vero justitia, amittitur et qua ex 
justitia est vita. De talibus in ea que ad Hebreos 
Scribitur terribiliter exclamatur : Voluntarie enim 
peccantibus nobis pcst. acceptam | notitiam. veritatis 
jam non relinquitur hostia pro peccatis. O. quam 
gravis ista est jactura, qua amittitur nostre redem- 
ptionis hostia, que» in sortem perditionis horri- 
bili lapsu precipitat! Quisquis autem in tanto la- 
bitur profundo przcipitii, ut obstrusus mole despe- 
ratiomis non recordetur unde cecidit, hic inter 


corpore mortali vivimus, evitare per nos minime [) mortuos mortuus habet numerari. Hoo Psalmista 


possumus quin aut ignorantia aut debilitate pec- 
cemus, qui decarnis propagineex Adamtrahimus. 
Apostolus quidem dicit : Mente servio legi Dei, 
carne autem legi peccati (Rom. vu, 25). Ecce unde 
ad peccandum trahimur. Justificatio autem unde sit 
ostendens dicit : Christus traditus est. propter delicta 
nostra, el resurrexit propter juslificationem nostram 
(Rom. ww, 25). 

V. Iur. Justificatio ista quam dicis quomodo po- 


2) Colb. liberavit cum in se subjecta, etc. 
3) Qolb. Gemimus. 


noverat, qui deprecans ait : Non me demergat tem- 
pestas,aqua, neque absorbeat me profundum, neque ur- 
geal super me pu'cus os suum Psal. vxLi, 26). Aqua- 
rum tempestate demcrgitur qui tentationum flucli- 
bus peccando trahitur. Quod si munus penitentie ad 
enatandum non dirigitur, profundocriminum absor- 
betur. Si autem iniquitas eo usque progreditur ui 
desperatione cumuletur, ejus damnationis puteus 
desuper obturatur. E contra nobis Apostolus oc- 


4) Al. Dominum. 
tra Colb. peecatum, 


1199 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEPD. 


- 


4200 


currit et olamaj : Tentatio vos Ron apprehendat nisi A, exspectantium Christi adventum, alia susoipientium. 


humana (I Cor. x, 13). 

VI. INT. Que est humana lentatio quam Apo- 
stolus aon excludit, et que illa quam non con- 
cedit? 

Rsese. llumana, ut mihi vídetur, tentatio dicitur 
que nos in presenti vita invincibilis et assidua co- 
mitatur, dum per ignorantiam eeu per debilitatem 
quisque, quantumcunque fidelis, a bono retardatur: 
qua quia nolentes patimur, venialiter peecamus, 
qui in Qhrieto renati sumus; ad quem dum cum 
humilitate refugimns, ab his assidue relevamur, 
Cum autem ftentationi humane diabolica superap- 
ponitur, quod fit cum aut deliberatione vel con- 
sensu seu voluntarie peccatur,jam non veniale (76) 
ualum quidem agitur, sed criminale merito judica- 
tur.Ibi namque fides emoritur, qua perdita, ei qui 
reus est damuatio debetur. Ex hac quíppe justitia 
in civili causa statutum novimus, quia cum aliquis 
de rebus Domini seu quilibet (77) usurpasse pro- 
batur, si se inscienter id egisse defenderit, ueurpa- 
tum pro more restituit, et indemnatus evadit. Si au- 
tem id scienter egisse convincitur, non solum usur- 
pato sed et suo jure privatur, et pro aui contemptu 
Domini condemnatur. Secundum hano considera- 
tionem levia & gravibus, venialia a oriminalibus 
peccata differre sentimus. In levibus namque seu 
venialibus quisque fidelis tanquam a serpente tan- 
gitur; sed dum voluntate peocandi nequaquam tra- 
hitur, non tenetur; dum peccato quidem minime 
consentit, nequaquam moritur. Habet enim Chri- 


Tempora quidem variantur, et pro variis tempori- 
bus vita et actus fidelium dispensantur; sed unitas 
fidei pro temporum varietate non solvitur. Imposei- 
bile estenim postlapsum primi hominis aliquem ali- 
quando salvari absque fide Domini nostri Jesu 
Christi que parvulis oet in saoramento, majoribus 
autem cum obedientie debito. In e&tate quidem 
minori non habent fidem parvuli, sed suseipiuntsa- 
eramentum fidei. Sicutautem Petra qno» Chrietum sí- 
gnifloat, Christus dicitur, dicente Apostolo: Petra au- 
tem erat Christus(ICor. x, 1), sicsacramentum fidei, 
quia fldem significat, fides appellatur. Ab Adam 
quippe usque ad Abraham fldes fuit absque visibili 
remedio sacramenti de qua in ea que ad Hebreos 
seribitur ita legitur: Credere enim oporjet acceden- 
tem ad Deum quia est,ct inquirentlbus se renumera- 
tor sit (Hebr. 1, 16). Àb Abreham vero usque ad 
Christum in gente Hebreorum additum est visibile 
circumcisionis mysterium, sed in masculistantum. 
Tempore autem Christi tam a feminis quam ma- 
seculis ip omni genere cum fide suscipitur saera- 
mentnm baptismatis. Sic enim Veritas ait : Nisi 
quis renatus fueril ez aqua et. Spiritu, non. potest 
intrare ín regnum Dei (Joan. m, b). Et. alibi : Qui 
crediderit et baptizatus fuerit salvus erit (Marc. 
xv1t, 16). Dicendo quí crediderit, fidem innuit. Ad- 
dendo et baptizatus fuerit, remedium ostendit. Unde 
generaliter precepit : Euntes, inquit, docete ommes 
gentas, baptizanles eos in nomine Patris et. Filii et 
Spiritus saucti (Matth. xxviu. 19). Qued autem mo- 


stum singulare et summum contra omnía mala re- C derno tempore valet baptismus in omnt gente, hoc 


medium. Hic sub presenti miseria gemit, et ad 
Christum, quem diligit, perseverando refugit. At 
cum aliquis suggestionem [malam] sibi propositam 
scienter recipit, viamque justitie prudens et volens 
deserit, mox in similitudinem prevaricantis Ads, 
tanquam a paradiso, sic ab Ecclesia meretur abscidi, 
et pro gloria similitudinis Dei ignominiam simi- 
litudinis (78) pecorum incurrit,totus peccato reddi- 
tus tam corpore quam spiritu. Unde nemo potest 
resurgere per se nisi eo qui suscitat mortuos rele- 
vante et per penitentiam suscitante. Hi sunt quo- 
rum ruinam deplorat mater Ecclesia; quos si su- 
perna reducit gratia, instanter adjuvat et reconci- 
liat ; quibus et sacramentorum remedia mater pia 
ministrat. 

VII. INr, De sacramentorum varietate miramur, 
quod non sub eisdem teneturhomo Christianusqui- 
bus olim tfebreorum populus. 

Resp. Nescis quia populus ille antiquus sub legis 
vinculo et lumine prophetico ad Christum traheba- 
tur ? Nescis quia Christianus non nasciturum exspe- 
ctat, sed quem suscepit Christum adorat? 


Bene ergo sunt alia sacramenta snb tempore 
76) Colb. peccatnm. 
77) Colb. usurpare. 
78) Colb. prevaricationis Ada incurrit. 
(99) Colb. gentium, 





egit antiquitns sola fides [majorum] pro parvulis, et 
pro his, qui eunt ex Abraham, mysterium cireumci- 
sionis. De quibus Dominus ita dixit : Masculus cui 
caro praputii circumcisanon fuit, peribit depopwlo 
suo Genes. xvn, 14). Et sciendum quia parvulis su- 
seepta suffieiunt sacramenta fldei, adultis vero ad- 
denda sunt opera charitatis et sacrificia que Deus 
instituit, el que pro temporum varietate, prout vo- 
luit ad salutem (79) fidelium permutavit. Sacra- 
menta.quidem quee antiquo populo fuerunt impo- 
8ita, nunc autem sunt ab actione remota, legimus 
ad instructionem et fidei eorroborationem, non ut 
agendo servemus, sed ut interpretatione spirituali 
fidelibus mysteria revelemus. 

VIII. [IvT. Dic, quaeso, varietas ista eur accidit? 
Quare Christus ab initio non venit? 

Resp. Soire debes quia homo superbus primosub 
naturali.lege sibi fuerat relinquendus, ut in se 
ipso cognosceret quod nihil ex se nisi peccatum ha- 
beret (90) et habitum per se deponore nullatenus 
posset. Huic [insuper precepta et scripta] legis cen- 
suram Deus adhibuit, et prophetie doctrinam mi- 
nistravit, ut dum nec naturali voluntate, nec legis 


(80) Colb. Cum ex se nisi se posse peecare vide- 
ret, et sio convictus non jam superbus, sed bumilis 
Deum quereret. 





1901 


DIALOOGORUM LIBRI Vii. — LIB. V. 


1509 


verbere, nec prophetarum dogmate se posse pecca- À tem in cruce, sed pendentem pro scelere. Respexit 


tum evitare cognosceret, tandem ad Christi gratium 
convictus redire. quo damnationem promeritam 
per Ghristum evaderet, quo et justitiae semitas, 
quas injuste reliquerat, reintraret, et per obedien- 
tiam ad beatitudinem rediret. Lex enim jubendo et 
prophetia docendo suam homini demonstrat infir- 
ritatem,ut demonstrata infirmitas querat Salvato- 
rem, a quo sanata voluntas possit quod per see in- 
firmata non potait. Lex ergo trahit ad fidem tan- 
quam pedagogus, fide spiritus impetratur,spiritus 
prestat charitatem, charitas implet legem, lex in- 
firmo cumulat preceptum et negligentibus pene 
vinoulum. Bona est ergo lex recta jubendo, non in- 
firmum sanando, sed infirmo transgressionem au- 
gendo, non culpa sui, sed culpa infirmi. 

Fuerat itaque homo prius ex seipsoconvincendus, 
dehine legis auctoritate coercendus, doctrina pro- 
pheüica erudiendus, sacramentis renovandus, obe- 
dientia muttiendus, et sic vetere exuto homine, 
novó perenniter in Christo mansurus induendus. Ei 
ne quis sacramentorum remedia contemneret, ipse 
qui instituitJesus Cliristus patriatcharum oraculis et 
voce prophetica prtemon$tratus, ipse quam instituit 
circumcisionem in seipso suscepit. Et ne baptisma 
Dorini réfugiat servus, baptismum & servo susce- 
pit Dominus, à Joanne Christus. Scire autem te 
volo quia baptisrhi saora largitio, licet conveniet 
officio sacerdotum, tamen in necessitate commissa 
est tmnanibus quarurhlibet personarum. Sie enim 
Deus instituit, quod intrare &d vitam non possit 
nisi qui renatus f&erit éx aqua et Spiritu. 

IX. Ixr. Quid dicis? Nonne multi ad vitam eter- 
nam perveniunt dura pro Christo passi sunt; quam- 
vis baptismi gratiam minime perceperunt ? 

Rzsp. De hib sane qui ante moriuntur pro Christo, 
quam renascahtur in Christo [potest dictum intel- 
ligi quod] in Evangelio Matthei Veritas ait ; Qui 
perdiderit animam  sudm, propler me, inveniet. eam 
(Math. x, 39). Juxta Lucam, salvam faciet eam 
(Luc. 1x, 24). Ex bác fide sulvi facti suni qui, 
dum rhinime sacramenta perceperunt, preventi 
tamen pro Christo passi sunt. Sub hujus fidei 
sacramento, parvuli in /Egypto sub Pharaone, in 
Bethlehüm s$ub Herode, martyrio coronati sunt. 
Eo namque sanguine quo Christus in eis quereba- 


et gratiam eontulit, quia morlens confessus sum ei 
peccata que habui. Et cteteris Christo moriente de- 
sperantibus, solus ego, ei dicere audeo, vitam in 
moriente qus&sivi. Nescitlls quia confiteri Christo : 
pro nobis in cruce pendenti et morienti, idem est 
&c si Cum Christo crucifigi eique commori? ipse qui 
Bua gratia circumcisionis et baptismi remedia dedit, 
publica habet et privata. Jeremiam enim in ventre 
matris suc sanotiflcavit, occulto quidem remedio 
quo ipse novit et voluit. Joannem quoque adhuo 
clausum in utero matris Spiritu sancto replevit, et 
exsultare in gaudio fecit, dum presentiam Salvato- 
ris in Maria virgine sentire meruit. Quare ergo mi- 
ramini quia me pendentem juxta se, neghntibus 
casterig, confeagorern suum 1ecit, novoquo remedio 
el paseionis sus partieipem et gloris esse fecit con- 
sortem. Nolite ergo contra sacramentorum remedia 
me ulterius presentare, quem si Evangelio credi- 
tig, et consortem remedii et possessorem paradisi 
confiteri debetis. Dicite, quaso, quid si anten ba- 
ptizatus fui? Ah quia baptizatum me nescitig, non 
bapüzatum esse convincitis ? 

X. IwT. Placet valde tesponsio quam proponis, 
Sed siout de baptismo latroni nihil certüm tene- 
mus, sic el de baptismo apostolorum dubitamus. 
Eoe siquidem baeptizasse legimus, sed baptizatos 
esse nescinTus. 

RzsP. Verum est quia neminem apostolorum pre- 
ier apostolam Paulum legimus baptizatum. Bed 
mula fuisse pre certo tenémus que tánmen scripta 


( non vidimus. Quomodo autem Apostolos fuisse 


baptizatos dubitare poesumaius, quos audisse a Do- 
mino et predioasse mundo novimus : Nisi quis re- 
natus fuerit ex aqaa eL speritu, non, potest intrare. in * 
regnum Dei (Joan. 11, 5) (81). Pensare te quidem 
eonvenit quod Dominus in ocna paschali Petro 
respondit : Qui lotus est, non indiget. nisi uL. pedes 
lavet (Joan. xni, 10). Lotum ergo lavare volebat, 
quem nontotum,sed in pedibus tentummodo lIavan- 
dum censebat : lotum intelligimus baptismate (82), 
lavatam pro mundana conversatione. Mundus qui- 
dem est totus, omnis in Chisto renatus, dum fidem 
servat operibus,pro niundana quidem oonversatione 
lavandus in pedibus, quia nondum (83) ab ignoran- 
tia et debilitate venientibus ex traduce oinino s0- 


tur, e ipsi in Christo congecrsbantur. Qui autem [) lutus. Ei ergo quem lotum hovit pedes solumrmodo 


contra saerementorutn remedia eanotum illum la- 
tronsm de oruce addueuat violenter, quid faciunt? 
Diemit ehitn quia latro ille 1eo baptismo regenera- 
tup, neb eausa Ghristí in cruce fuerat affizus.Quare 
ergo, aiunt, paradisus ei a Domino est reprumissus? 
Nonne ets-àidém pro se tespondere poterit : Cur me 
contra &acrameritorum gratiam suseitetis, qui gra- 
tiam suscepi ? Ipse a&ucto? gratie gratuito pendens 
in runs respexit, ime peridentem juxta. se, penden- 

(813 Al. ad luec et illud accedit quod Dominus in 


cona paschali. 
(82) Al. lavandum. 


lavit. Quapropter non esí rterandus omrino ba- 
ptismüs,quo suscepto unusquisque rmiundus est to- 
tus. 8i autem post baptismtim gupervixerit, nec a 
fide exorbitaverit, lavandus est tantum ih pedibus. 
Hino est quod vere judicatur hrmresis, si "semel a 
quocunque baptizatum quis debere censeat rebapti- 
zari. Sed in pedibus pro temporalium sordibus ac- 
tionum unumquemque [fidelium] convenit poni- 
tentite sacramento lavari.Quod saeramentum et Do- 


(83) Colb. & peccatis per ignorantiam et debilita- 
tem venientibus ex traduce omnino est solutus. 


1903 


" HÜGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1204 


minus fecit, et. suos servare mandavit, et ordo À obduratus ille resistat. Quod si obduratus Ecclesie 


monasticus celebrando custodit. Sacramen;um hoo 
Dominus Jesus Christus suis servandum imposuit ; 
quod nec quandocunque a fidelibus rite fit cre- 
dendum estin sacramento ponit»ntie pedes la- 
vari,hoc est a contractu conversationis hujus tem- 
poranee fideles emundari. In his enim ista mun- 
datio remissionis vere fit,quos iniquitas que fidem 
destruat non contingit. Sic etiam ex traditione 
apostolica fideles infirmos inungit Ecclesia. Hsc 
unctio, testante Jacobo apostolo (v, 15), sub ora- 
tione presbyterorum a peccatis relevat infirmum. 
Veneranda itaque sunt sacramenta, et pro more 
quo Deus eos instituit observanda. Nolunt arrogan- 
tes, sed purificant humiles. Nesciunt mundana dif- 
finiri sapientia, sed divina percipiuntur obedientia. 
Ad hec quisquis accedens, stultus flat, ut sit sa- 
piens. Queeratur in eis sanitas, non disputandi va- 
nitas. Dantur enim nobis corporea sacramenta,sed 
coles vitute praedita. Miro siquidem modo qui 
olim in corporalibus per primum patrem cecidi- 
mus, ex his per secundum, qui et Deus est ad spi- 
ritalia reditum habemus. Nemo ergo prejudicet sa- 
cramentis, sed remedia devotus querat in eis. 
Morbi sui dijudicet egrotus incommodum, non sa- 
lutare summi medicantis antidotum. Sua esse sen- 
tiat infirma, que autem Dei sunt fortia. Dum vi- 
det exterius corporeum sacramentum, fide divinum 
interius penset effectum Dei, quippe virtus per mi- 
nistrum in sacramentis operatur. Minister autem 
tantum minister est. Qui efficaciam prestat myste- 
riis, Deus est. Nemo ergo contemnat vim sacra- 
mentorum pro vitiis, ministrorum, quorum malitia 
non contrahitur Dei omnipotentia. Non potest mi- 
nus in malo, majus in bono, qui indifferenter de 
omnibus et in omnibus polest. In Deo siquidem 
minus potest qui malus est, magis potest qui bonus 
est. Deus autem omnipotenter in utroque potest. 
Inde est quod plures novimus sibi quidem malos, 
sed aliis utiles fuisse ministros, ipso operante per 
eos qui prout vult béne semper operatur tam per 
malos utique quam per bonos.Non maculal aliquem 
communio malorum in participatione sacramento- 
rum, 8ed in operum consensione malorum. Qua- 


propter ministros,licet malos, nullus abjiciat quan-: 


diu eos Ecclesia tolerat. Audiat dicentem Aposto- 


judicium spernit, tunc ab Ecclesia nominatus sen- 
tentiam merito damnationis suscipit, et cum hu- 
jusmodi apostolica auctoritate decet nec cibum su- 
mere, [multo magis non orare, nedum in sacramen- 
tis agere.] At vero cum deficientibus testibus pro- 
bari non possunt, de perpetratis criminibus, tole- 
randi sunt, nec a judice nisi dato probationis judi- 
cio damnanti sunt. Quos sibi reservat Dominus ubi 
ait : Mihi vindiclam, ego retribuam (Rom. xn, 19). Sed 
nec de his omnino desperamus, quamvis de peri- 
culo timeamus. Sepe enim et de talibus aliquos vi- 
sitante gratia converti videmus (84) et letamur nos 
aliquando tolerasse quos cernimus tandem bene 
vivere, 

XI. Ir. De sacramentorum remediis eorumque 
ministris, et de malcrum vel justa separatione vel 
tolerantie dispensatione, te loquentem libenter au- 
dio. Sed de ministris suspensis vel excommuni- 
catis seu depositis audire te cupio. Si enim ali- 
quando ministrare presumunt, quid faciunt? An 
illi quibus manus imponunt, Spiritus sancti do- 
num per eos accipiunt? Quod si ad altare ve- 
niunt ministraturi, an ibi conficiunt corpus Chri- 
gti ? 

Resp. In his quod catholicum est te volo sentire. 
Non omnium est altaris mysteria celebrare, conse- 
crationes agere, vel ordinare. Ad hec sane agenda 
Christus Jesus apostolos consecravit, ab apostolis 
Ecclesia agendi formam accepit et solemni obser- 
vantia custodit.In his ergo agendis nemo suscipi- 
tur, nisi qui more apostolico ad agenda mysteria 
consecratur. Ei autem cui Christus per Ecclesiam 
consecrandi officium tradit, ipsi Christus, si quando 
expedit, per Ecclesiam officium subtrahit, et ne mi- 
nistret interdicit. Aliquando etiam deponit aut a 
sorte fidclium excommunicando dejicit.Quem itaque 
Christus per Ecclesiam deponendo et excommuni- 
cando destituit ab officio, si in sacramentis mini- 
strare presumit, qui jam minister non est, nihil fa- 
cit. Sic enim ea Deus agenda instituit, ut non nisi 
per ministrum valeant fleri. Quare qui minister non 
est, nihil facit. Quod si quislibet in sacramentis 
ministrare posset, si bene consideres, status omnis 
Ecclesie deperiret. Quid namque clavis Ecclesie 
ageret, si in sacramentis unusquisque prout vellet 


lum : Tu quis es qui judicas alienum servum ? (Rom. [y agere posset? Quid ligaret? Quid solveret? Sed velit 


xiv, 4.) Quos tunc tantum abjicere licet cum eos 
Ecclesia manifeste suspendit aut removet. Eis ta- 
men semel imposita ordinationis manet gratia: sed 
manet ad judicium, nop manet ad officium. Quod 
si Ecclesie placeat ut eos aliquando revocet, revo- 
catos absolvit et reconciliat, non quidem reordinat. 
Quem autem aliquando à communione segregat, 
quod adsit ut absque judicio fiat! nonnisi mani- 
feste convictum aut publice confessum, medicina- 
liter tamen damnat, et pia crudelitate sanat nisi 


(84) Colb, quod et letamur. 


nolit iniquorum pravitas, Christus imperat, clavis 
ejus Ecclesie commissa solvit et ligat, ministros sa- 
cramentorum ordinat, deponit, reconciliat. Legimus 
tamen et de excommunicatis talibus dispensationem 
factam a Patribus. Universalis Ecclesia Novatianos 
hereticos anathematizans damnaverat, sed eorum 
clericos ad catholicam [fidem] redeuntes Nicena 
synodus quos acceperant habere permisit [imo de- 
dit] ordines. Carthaginieneis quoque synodus Do- 
natistarum 'clericos cum suis ordinibus suscipien- 





1205 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. V. 


1200 


dos esse decrevit, quibus ordines concessione rata À sed errasse nollemus. Qui etiam divinis auctorita- 


prestitit,attendens non quid mali in ordinatore fue- 
rit, sed quid in ordinandum per sacramenti verba 
descendit. Nemo autem contra Ecclesiam sentiat, 
nemo clavibus ejus contradicat,que in Spiritu san- 
cto solvit et ligat, ligandique et solvendi officium 
sensu dispensatorio temperat,Hanc clavem qui te- 
uet nuno teneat, donec de medio flat.De medio au- 
tem, hoc est de communi tunc erit, cum publice 
et passim sub Antichristo iniquitas prevalebit. Tunc 
sacramenta respuentur,claves Ecclesie contemnen- 
tur. Tunc tanta persecutio contra Ecclesiam erit, 
ut si fieri posset, ipsi in errorem inducantur etiam 
electi.Sed Deo gratias, breve tempus erit. Tolletur 
impius, et (85) Ecclesie libertas stabit, et cum 


Christo libera permanebit. Hec est libertas quam D 


Christus dc Virgine natus munda reparavit. Cum 
hac infernum viclor intravit; cum hac surgens & 
mortuis, suos ab inferis liberos eduxit, et colum 
gloriosus ascendit. Libertas hec, thesaurus ille est 
qui in agro absconditua,sapienter ab emptore qua- 
ritur. Agrum quippe dicimus mandata Domini, que 
mandavit custodiri nimis; ad que forti accingitur 
exercitu fidelis, ut thesaurum in eis absconditum 
valeat adipisci. Hinc Paulus ait : Existimo enim quod 
non sint condigna passiones hujus temporis ad futu- 
ram gloriam qua revelabitur in nobis (Rom. vu1.18), 
De hac autem gloria idem alibi : Ipsa,inquit, crea- 
tura liberabitur a servitute corruptionis in liberta- 
tem gloriz filiorum Di (ibid., 21). Pro hac et pa- 
triarcha Jacob luctabatur cum angelo,quem dimit- 
tere noluit,donec ei benedictio collata remansit.Sic 
et nobis a servitute ad libertatem redire voluntibus 
occurrit angelus, id est sermo divinus, Dominice 
voluntatis nuntius,cum quo dum pio laboris exer- 
citio luctamur, perseverantie merito colesti bene- 
dictione consumamur. Prius itaque oportet te ser- 
varemandata,ut beneagendo adintelligendam quam 
mundus ignorat libertatem [glorie] filiorum Dei 
proficias.Hine Psalmista Domino canit : A manda- 
tis tuis intellexi (Psal. cxvi, 104). Unde qui servat 
mandatum, audacter clamat ad Dominum : Servus 
tuus ergo sum,da mihi intellectum (ibid., (125).Man- 
datum itaque Domini quia homo primus in paradiso 


noluit servare, jure libertatem perdidit, cujus et. 


intelligentiam pariter amisit. Hinc Psalmista ait : 


tibus sua sensa probare voluerunt, sed testimonia 
qua adducunt nihil aliud convincunt, nisi Deum 
animas creare,vel fingere, vel dare,vel insufflare cui 
et quando et unde voluerit : qui sicut novit,sic om- 
nía facit. Ne autem tua pia simplicitas et simplex 
eis pietas in aliquo errore consentiat, pauca de er- 
roribus tibi cavenda subnotare volumus. Errat qui 
dicit Deum fecisse animas, non de nihilo, vel de 
aliquo,sed de sc ipso.Novimus enim animas et mu- 
tari ct quam sepe erroribus affici, et nisi per gra- 
tiam reparentur, pro erratis condemnari, judicante 
ipso qui condidit.Errat qui dicit animam esse cor- 
pus, cum ipsa sit spiritus. Rationalis namque et 
intellectualis ad imaginem et similitudinem Dei 
factus, et mandata suscipit,et inter bonum et ma- 
lum utique discernit; [quod quidem corpus non 
facit.] Errat qui dicit animam,antequam carni uni- 
retur, bonum aliquod meritum habuisse, sed per 
carnem amisisse.Sic et qui dicit animam malum 
habuisse meritum, quo meruit ut pro eo in carne 
ferret supplicium. Sed quomodo potest ostendere 
animam ante carnem bonum vel malum meritum 
habuisse, quam non probat ante carnem fuisse? 
Non legit quia Apostolus dicit nondum natos nihil 
egisse boni vel mali.Errat qui dicit parvulos absque 
regeneratione divini sacramenti mortuos non dam- 
nari,cum omnes atlestetur Apostolus ex uno in con- 
demnationem trahi, nisi fuerint membra Christi. 
Sed nemo fit membrum Christi nisi vel per fidem 
Christi renatus vel ante pro Christo passus.Ilis ita- . 


C que de erroribus exclusis, scire te convenit quia 


liber Geneseos primus homo quomodo factus sit 
evidenter ostendit. Corpus ejus de limo terro di- 
cit à Deo factum, et spiraculum vite ei qui factus 
est a factore insufflatum.Insufflatum dicit spiracu- 
lum ne sentias do Dei substantia factum.Nam dum 
sufflamus,non de nostra substantia flatum facimus, 
sed aerem traductum remittimus. Deus spiraculi 
conditor est, id vero conditum; Deus immutabilis, 
id sepe mutatum. Ei etiam adjutorium simile sibi 
deejus costa feminam formavit; qua unde spiri- 
tum acceperit, Scriptura tacuit, sicut et de eorum 
posteris.Utrum autem inde animas habeant posteri 
unde primus hominum habuit,id est ut sicut primo 
illi novam Deus indidit, sic novas quoque, non de 


Homo cum in honore esset, non. intellexit, compara- |) traduce,a Deo habeant posteri,an sicut corpora se. 


tus est. jumentis insipientibus, et similis factus est 
illis (Psal. xyvur, 13). Hac' est. insipientie calami- 
tas, que in omni generatione ex Adam originaliter 
descendit. 

XII.Ixr. Manifesta est carnis propagatio de semi- 
nis traduce descendens. Sed utrum unusquisque 
nostrum inde animam habeat unde carnem nescio. 
Nec hoc certum habeo, an inde anima peccatum 
ponamque traducat, an aliunde contrahat. 

ResP.Quam multos de anima tractasse legimus, 


(85) Colb. glori. 


quentium propaguntur de primo corpore, sic de 
primi anima ceterorum formentur animse,nondum 
nobis manifesta ratio probavit, nondum nobis pro- 
phetica vel evangelica auctoritas promulgavit. Sed 
quo feror? Dum subito ad mentem redeo, illam 
catholici doctoris. Hieronymi dico presbyteri, sen- 
tentiam ipse respicio, qui eam sedes apostolica et 
universa legit et tenet Ecclesia patenter video.Scri- 
bit sane singulorum animas a Deo fieri novas, non 
de traduce propagatas.Quod et tantopere confirmat 


1201 


HÜGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1208 


ut his qui aliter senserint dicat anathema. Sed et A ita in parte altera se collidunt, ut inferant alteri 


hoc ipsum generaliter accepit Ecclesia. Nos itaque, 
qui filii sumus Ecclesie, nequaquam ejus de- 
bemus sententiam reprobare; sed concedimus 


&nimam a Deo factam, attestante Hieronymo, non . 


de Adam traductam, novam et innocentem, 
carni que. de Adam descendit unitam. Aposto- 
lus quidem dicit quod supra jam posui, quia 
nondum nati nihil egerfunt boni vel mali. Con- 
Stat ergo quia sub nullo vel suo vel alieno cri- 
mine condita est, que nova et bona Deo au- 
ctore carni conjuncta est. Constat sane apud sum. 
mum judicem nullum dare in condemnationem qui 
non habuerit crimen. Sed, dicit aliquis, quia caro 
de Adam traducta pecestum originaliter contrahit. 
Quid, inquam, dicit? Nescit; quia nisi in sola vo- 
luntate rationali nusquam peccatum invenitur?Pro 
rationalis anime inobedientise constat caro fuisse 
corrupta. Peccatum autem in carne et cum carne 
habet anima.Qui vero carnem solum,cum de Adam 
seminaliter venit, peccatum ideo habere dicit, 
quia, po&tquam in Adam corrupta est, sic ad (86) 
peccandum habilis facta est,ut quam cito ei corru- 
pte unitur anima,mox ex carne impotentiam resi- 
Slendi peccato ipsa contrahat, queso dicat utrum 
necessitate an voluntaté anima hoc incurrat. Si 
eam Deus sine mali causa meriti sub hac necessi- 
tate comprimit, injuste facit.Sed Deum injuste ali- 
quid agere nefas est, dicere. Non igitur Deus eam 
peccare compellit. Quare si anima nova veniens et 
bona in carne vel cum carne peccatum incurrit, 


non necessitate, sed propria voluntate delinquit. C 


Peccat igitur ex se, non quidem ex traduce. Sed 
quid dicimus? An Apostolo contraimus? Perunum 
inquit, hominem peccatum intravil. in. mundum, et 
per peccatum mors; et ila in omnes homines per- 
transivit, in quo omnes peccaverunt (Rom. v, 12). 
Audi ipsum alibi attestantem : Sunt, inquit,ex uno 
omnes in condemnationem (ibid., 16). Constat igitur 
apostolica auctoritate omnes in Ádam peccatum in- 
currisse; quibus oportet Christi remedio subveni- 
re, ne cum peccato moriantur, et damnari merean- 
tur. Hac do causa consuetudine ecclesiastica pro 
parvulis curritur, ne non baptizati moriantur. 
Evangelica namque decernit auctoritas, quia, nisi 
quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest 


introire in regnum (87) colorum. Cum itaque di- D 


cat Apostolus omnes in Adam peccasse, et Ecclesia 
cum Hieronymo sentiat singulorum animas non 
propagari de traduce, sed novas fieri quotidie, 
quomodo simul utrumque constat verum,quod sci- 
licet omnes peccaverunt, et quod non de Adam 
fiunt,sed singule in singulis nove sunt?His angu- 
Btiis coarctati quidam, utramque sententiam vi- 
dentes, nec utramque concordare valentes, dum 
non valent quzrentibus super his respondere, et 
tamen erubescunt se quod nesciunt fateri nescire, 


(860) Colb. ad peccatum. 


prejudicium.At dum alteri prejudicasse culpantur 
et admoniti non corriguntur, quia errorem defen- 
dunt, heretici nominantur. 

XIII. INT. Disc, queso, cum utramque senten- 
tiam Ecclesia suscipiat, quomodo uterque concor- 
dat. 

Rzesp. Rationalem animam, quam Deus unicui- 
que hominum infundit, non sub peccandi necessi 
tste comprimit, sed eam cum libertate arbitrii ra- 
tionalem efficit.Cum itaque anima primum peccat, 
qua arbitrii libertate constat predita,nulla quidem 
necessitate, nec Dei, qui nocentem nullam facit, 
nec sua, nam libera fuit; sed propria voluntate 
peccatum incürrit. Deus enim sicut non facit no- 
centem, sic nec damnat innocentem. Constat qui- 
dem quia,dum vivificat carnem de Adam seminali- 
ter venientem, quam cito per animam caro vivit, 
mox incentiva concupiscentie, qua in. Adám cor- 
rupta contraxit, viviflcanti se spiritui importuna 
suggerit. Huic dum spiritus primo voluntarie con- 
sentit, post consuetudinem impendit,consuetüdine 
vero inolita necessitatem incurrit. Hinc est quod 
primo sensibus corporeis, ratione sopitá, se totam 
impendit. Unde bene dicitur, Adam non per pro- 
prietatem nature, sed per similitudinem culpe et 
participationem pene.5Sic Dominus quibusdam di- 
cit : Vos ex patre diabolo estis (Joan. vi, A4), non 
quidem natura, sed tantum malitia. [Et si nescia 
mus disserere quomodo anima parvuli seminaliter 
generatur,tam cito peccat; quam cito in carne vi- 
vit : scimus tamen quía Apostolus confirmat quod 
omnis qui peccat eget gratia.]Quia vero nulla pec- 
cat ante carnem, nulla post carnem, sed dum car- 
nem corruptibilem vivilicat, in carne et cum carne 
solummodo peccat : recte dicit Apostolus omnes 
peccasse in Adam, id est in carne traducta de 
Adam. Omnis ergo anima unita carni de Adam. 
venienti juxta Apostolum peccatum ineurrit, et 
captiva remanet sub mole peccati,nisi eam dum in 
carne vivit, relevet misericordia Christi. Boriptum 
est enim : Omnis qui facil peccatum, servus est. pec- 
cati (Joan. vit, 34), Heec. misera servitus hominis 
arbitrium non sinit esse liberum. Dum enim pee» 
cato fit subditum, perdit posse bonum; -sed post 
amissam libertatem, tenet nomen, tenet et ratio- 
nem,non qua fit per se idonea ad consequenda di- 
vina, sed tamen dispensantur ad peregenda pre- 
sentis vite negotia, ut est artes dicére, arare, edi- 
ficare, et cietera talia.[Quam multa etitm de apiri- 
tualium seu corporalium natura nolunt disserere, 
Béd perniciose, dum siné charitate.] Ista quidem 
sunt bona de nature bono venientia, qua Deus tam 
bonis quam malis prout vult, &ccommodat. Rapere 
autem seu furari, perdere et luxuriari, et cetera 
hujusmodi nequaquam Deus instituit, ideoque nec 
pertinent ad substantiam víte presentis. Non sunt 


(87) AI. Dei. 





"oU 0 — Uo uA 3» — 0 v e —-p o 0c — 009 00 —— -- 


1200 


DIALOGORUM LIBBI VII. — LIB. Y. 


1910 


quidem a Deo, sed maculant vitam qua est a Deo. À Vide sácramentum: Christus resurgens ez móftuil, 


Malum itaque, quia a Deo non est, nec res nec es- 
sentia est, quare nomen tantum est. Si enim res 
vel essentia aliqua essent, bonum essent. Quecun- 
que enim sunt, ideo utique sunt quia a Deo sunt, 
et bona à bonosunt.Bonum 8eutem summum, quod 
non est factum, ideo vere est quia incommutabile 
est. Ea vero qua facta sunt, nec omnino sunt, nec 
omnino non sunt. Omnino quidem non sunt, quia 
idipsum quod Deus est, minime sunt; nec omnino 
tamen non sunt, quia, licet mutabilia,a Deo tarien 
facta sunt. Ab his ergo que vere non sunt revo- 
candi sumus, ut ei qui vere est (88) singulariter 
hereamus. Sed ad hoc quia invalidi sumus, me- 
diatorem Dei el hominum Jesum Christum adore- 
mus, qui fortitudinem suam infirmitati nostre mi- 
scuit,et infirmitatem nostram sua fortitudine con- 
firmavit. Hinc est quod nobis in presenti vita pa- 
scendis veritas ejus traditur in sacramentis; sed in 
eelerna vita nobis ipsa dabitur,non in sacramentis, 
sed manifesta ; non in transitu, sed perpetua. 

XIV. Inr. Cum interim versamur in sacramentis, 
die, queso, de sacramento altaris quid sit: de quo 
quidem non dubito, sed pro dubitantibus super 
hoc respondere te mihi desidero. 

BzsP.. De re tom nota nemo catholicus dubitat. 
Hoc autem de quo quseris, ipse qui instituit ita fe- 
cit. In ccna paschali panem accepit, benedixit, 
fregit, dedit. Accipite, inquit, et manducate ex hoc 
omnes.Hoc est enim corpus meum. Calicem quoque 
benedixit et dedit dicens : Accipite et. bibite ex hoc 


jam non moritür (Itom. vi, 9). Itomortalis autem et 
impassibilis a mortali sensu et passibili non potest 
sentiri.Cum igitur ejus precepto et munere ipsum 
sumimus ab altari presentis Ecclesie, pro modo 
sumendi manent ibi et forma etsapor piissimi cor- 
poris. Sumitur enim sub specie panis ef vini,sicut 
olim sumptum est ab apostolis in ccena paschali ; 
cum autem ibi neque panis neque vinum sit, sed 
Sicut ipsa testatur Veritas, corpus et sanguis Do- 
mini nostri Jesu Christi.De hoc Andreas apostolus 
respondens ait: « Immaculatum Agnurh quotidie 
in altari crucis sacrifico ; cujus carnes postquam 
populus credentium manducaverit, et ejus sangul- 
nem biberit, Agnus qui sacrificatus est integer per- 
severat et vivus. Et cum vere sanctificatus sit, et 
vere carnes ejus manducate sint & populo, et vere 
sanguis ejus sit bibitus, tamen,ut dixi,integer per- 
manet immaculatus et vivus. » Et adjecit: « Si 
credideris ex toto corde, dicere poteris: S1 non 
credideris, penitus nunquam ad indaginem hujus 
veritatis attinges. » Vide sacrmentum. Christus 
in altari vere sumitur integer et totus. Cetera qui- 
dem corpora possunt secari et in partes dividi at- 
que recolligi, minui quoque ve: augeri. Corpus au- 
tem Christi jam gloriflcatum, Jam impassibile fa- 
ctum,dum populus tecum comédit, totum est quod 
accepisti, totum quod ille, totum quod singuli. Et 
licet temporum intervallis seu locorum spatiis idem 
gumatur a multis, non tamen ideo multi Christi, 
sed unus Christus est in multis illis. 


omnes. Hic est. enim calix sanguinis mei (Matth. C XV.Inr. Quomodo possunt h&c fleri ? 


- xxvi, 260-28). Ejus verbi potentia, qua de nihilo 


facta sunt omnia, fecit et hic Christus ut substan- 
tia panis et vini flat substantia corporis et sangui- 
nis sui. Christus inter apostolos sanus et integer 
aderat, mánu propria corpus et sanguinem suum 
dabat; et ne figura putelur, corpus, inquit, meum 
quod pro vobís tradetur ; sanguis, inquit, meus qui 
pro vobis (89) fundetur (ibid.). Apostoli Dominum 
dicentem audiebant, panem et vinum in specie vide- 
bant, sed fideles Domino oredebant. Teneamus igi- 
tur ef, nos fidem apostolicam, omnipotentis Verbi 
veneremur efficaciam, credamus verbo mutatam 
panis et vini substantiam,audiamus ipsum ita pra- 
cipientem. Hoc facite, inquit, ín meam commemo- 
ralionem (Luc. xxii, 19). Ea hora corpus Chriati 
comestum est, idem ipsum in crastino pro salute 
mundi in cruce passum est. Ea hora sanguis Christi 
habitus est,idem ipse In crastino pro salute mundi 
in éruce fusus est, in qua pro nobis passus,nostre 
redemptionis est premium, et a redemptis in vite 
surritur alimentum. Hoc ergo dum ab altari Eccle- 
sía sumit, ibso per eam operante qui hoc in suam 
commemorationem fleri mandavit, agendo recolit 
quia Christus, quem comedit, et pretium est quod 
a morte fedimit, et cibus est qui ad vítam pascit. 


(88) Colb. Bdeliter. 


Resp. Quid dicis? Visne tibi hec humana ratione 
probari? Nescis quia super substantialis est [quoti- 
dianus] panis iste de quo loqueris ? Paànis iste non. 
est terrenus, imo nec calestis, sed totus superco- 
lestis. Hunc quotidianum] in oratione Dominica 
petit qui secundum aliam translationem ita dicit : 
Panem nostrum. supersubslantialem da nobis hodie 
(Matth. v1, 11). Panis iste unus est et quotidianus, 
sed qui unus est, dum totus assidue comeditur, 
juxta morem consueti panis semel consumptus non 
posset esse quotidianus. Ut autem quotidianus sit, 
et, unus est et supersubstantialis. Transcendit ita- 
que consuetum morem creat: substantie, qui coü- 

junctus est divine. Polest ergo sumi, hon consu- 


]) mi.] Quod igitur super omnem creatam sübstan- 


tiam est, humana ratione diffiniri non potest. Si 
queris quid est, respondeo quia corpus et sanguis 
Jesu Christi est. Si queris quare non video ipsum 
ut est, respondeo quia sacramentum est. Crede 
igitur quod est, licet videre non valeas ut eat. Sa- 
cramenta fidem querunt, diffiniri nesciunt. Vis 
Bcire sacramenta ? Quere, fili, qui te doceat. Nescit 
mundus, novit Christianus. Contradicit hereticus, 
defendit catholicus. 'Transi ergo mundum,conculca 
hereticum, interroga Christianum, audi catholi- 


(80) Colb. tradetur. 


1314 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


4212 


cum.Quid dicit Christianus, quid docet catholicus? A — XVII. (Ir. Quomodo se probabit ? 


Respondet se scire, respondet vere. Novit namque 
idipsum, sed fldei notione, non humana ratione. 
Non omnibus notum est. Sacramentum enim est. 

XVI. Ivr. Quid est sacramentum ? 

Resp. Dicimus quidem sacramentum, sacre rei 
signum. Sacramentum itaque hoc res est vera, sed 
sacra, sed signata. Quid miraris ? Nescis quia ho- 
mo lapsus in crimen, rationalis intelligenti per- 
didit libertatem, et terrenis implicitus, divinorum 
amisit notionem ? Cum autem miserante gratia 
reducitur ad divina, ea interim suscipit in sacra- 
mentis, dum vestitur carne mortali. Hec est illa 
vestis pellicea, qua homo depulsus a paradiso ve- 
stitus est in peregrinatione sua. Quandiu itaque 
versatur in sacramentis, quia manifestam non ha- 
bet veritatem, accedit per fidem, et fide transgre- 
ditur rationem. Sacramenta namque videt corpo- 
rea, quae per fidem intelligit esse divina, sed ratio 
noscit humana. Fide itaque, non ratione sacramen- 
tis utitur; et dum per ea credendo renascitur, mi- 
ra potestate donatur. Quaeris que illa sit? Evan- 
gelista dicit: Dedit eis potestatem filios Dei fieri 
(Joan. 1, 12). Quibus eis? Scientibus? Non. Imo 
credentibus. Hís, ait. qui credunt in mnomíne ejus 
(ibid.). Crede ergo et tu, ut possis esse filius. Qua- 
propter dum per sacramenta suscipis divina,ad ea 
intelligenda non ratio sed fides est adhibenda. 

XVI. Inr. Quid est fides ? 

Resp. Fides hec de qua nunc tecum agimus est 
ille mentis humane affectus quo soli Deo credit 


animus : qui dum singulariter Deo credit, hoc, Dei C 


gratia revelante, percipit quod tenet nota et certa 
qua rationi humane sunt incognita, sunt dubia. 
Fides hec illa est qua fideles dicunturqui in Chri- 
sio baptizantur, discreta a fide humanorum placi- 
torum et pactorum; que quia et infideles servare 
novimus approbamus, sed quo per illicita jurant 
improbamus. Longe ergo alia est hec Christiana 
quam intendimus fides. Hec fides una et vera et 
eatholica est qua; in Deum est, qua sola ab initio 
seculi usque ad finem solvantur homines. Quere 
persingulas mundi states, et teste Scriptura ita 
invenies. Fides ista ex Deo est, non de terra. Sic 
enim Petro respondit Veritas: Beatus es, Simon 
Bar-Jona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed 
Pater meus qui es) in colis (Matth. xvi, 47). Vide- 
bat Dominum Petrus, oculis hominem, fide divini- 
tatem. Fides itaque est qua credimus, uon quod 
credimus [quod ita describit Apostolus : Fides, in- 
quit, est sperandarum substantia rerum, argumentum 
non apparentium (Hebr. xi, 1). Cum hac flde acce- 
ditur ad altare. Dum sacramenta percipis, vides 
exterius speciem panis et vini, credis interius cor- 
pus et sanguinem Christi. Ibi vere comeditur quod 
per lignum vitz» in paradiso et per manna in deser- 
to figurabatur. Sed probet se, Apostolus ait, homo 
qui comedit. Nam si indigne sumit, judicium sibi 
manducat et bibit. 


Resp. Videat si credit,respondetur enim credenti 
quomodo Dominus Marie respondit, dicens : Nolt 
me tangere : nondum enim ascendi ad. Patrem meum 
(Joan. xx,17). Sic prohibetur & perceptione corpo- 
ris et sanguinis Domini, in cujus corde Christus 
non ascendit, id est qui non credit quomodo Chri- 
stus qui comeditur in altari manet vivus et integer 
in gloria Dei Patris.Videat ergo qui ad eucharistiam 
accedit,] videalL si fide vivit. Est autem fide vivere, 
Deo credere, non carnis concupiscentiis deservire. 
Nam quomodo audet comedere Christum [qui non 
credit aut] qui contemnit Christum? Coutemnit 
sane Christum qui ejus contemnit preceptum.Quod 
fit dum sciens et volens incurrit peccatum. Sumit 
ergo sibi judicium quisquis [infidelis aut] cum vo- 
luntate peccandiaudet comedere Christum.Quisquia 
autem per gratiam Dei, deposita voluntate pec- 
candi,fidelis accedit, hic ad vitam comedit. Factus 
enim membrum Christi a morte surrexit et Christi 
vita vivit. Semel quidem sumptum vel oblatum 
[viventibus] sufficit,sed his quos postmodum culpa 
non tangit.Nobis autem, qui jam fide vivimus, sed 
adhuc in periculo versamur,unde, ut ait apostolus, 
in mullis omnes. offenilimus (Jac. 11, 4), nccesse est 
conira mala rediviva eum habere remedium qui 
solus solvit peccatum. Quia ergo quotidie miseri 
labimur, salutari remedio relevari quotidie queri- 
mus. 

XVII. IxT. Quid est ? Licenter ergo peccabimus, 
quia remedium salutare ad altare sumere possu- 
mus? 

ResP.Quomodo sentis? Non audisti quia quisquis 
cum voluntate peccandi illud sumit, judicium sibi 
manducat et bibit? Vere scias quia nemo digne illud 
comedit nisi fuerit membrum Christi. Nemo est 
membrum Christi, nisi qui fide vivit. Quapropter 
Ecclesia ad communionem suscipit neminem nisi 
fidelem : que si aberrantem a fide aliquem viderit, 
quod aut in verbo aut in opere deprehendit, hunc 
primo pia sollicitudine corripit, post, si emendare 
contemnit, dato judicio ab altari mecicinaliter ex- 
cludit, ne reus inde moriatur unde justus vivit: 
suspensum denique tandiu removet donec satisfa- 
ctione premissa eum reconciliet, Non ergo secure 
peccandum propter salutare remedium, & quo 


D Ecclesia removet perseverantem in malum, et per 


ipsum sanat egritudinem ponitentium. Sed et hoc 
salutare remedium antiqua et generalis Ecclesie 
consuetudo pro salute fidelium offert defunctorum, 
pro quibus in sacro canone quem super altare Do- 
minicum 80li sacerdotes dicunt, specialis oratio 
funditur et in oblatione saori libaminis Domino 
commendantur, ut eis peccata remittat,et eternam 
requiem tribuat. 

XIX. Ir. Vide quid dixeris. Pecoata quidem 
Deus remittit,sed tantum in vita presenti.Quomodo 
ergo, ut dixisti, Ecclesia petit Deum remittere pec- 
cata defunctis ? 





1313 


DIOLOGORUM LIBRI VII. — LIB. V.- 


1214 


Reps. Cum defunctos a peccatis solvi deposci- A — XXI. Iwr. Quid appellas viaticum? 


mus, quos fideles ex hac vita migrasse credimus, 
non eos quidem habere peccata sentimus, sed pec- 
cati nomine poenam peccati nuncupamus. Nam quos 
de presenti vita per penitentiam satisfaciendo 
exisse cognovimus, eis post mortem penas reser- 
vari minime sentimus, Quos autem cum poenitentia 
fideles, sed sine digna satisfactione preoccupatos 
morte cernimus, ponas eis non damnatorias, imo 
purgatorias deberi fatemur. Pro his autem qui in 
communionem matris Ecclesie vel sero peenitentes 
redeunt, et vera confessione data absoluti obeunt, 
ut solvantur a pena eis post mortem debita, offert 
una omnium communis mater Ecclesia ad Deum 
preces et eleemosynas, et vivificat Dominici altaris 
mysteria: que quidem defunctis nihil prodessent, 
nisi in Ecclesie societate fideles obissent. Nunc au- 
tem Ecolesie meritis quotidie solvuntur & ponis. 
Quam enim hic viventes habuerunt in sacramentis 
genitricem, habent et defuncti propitiam adjutri- 
cem. Mira quidem Deiclementia quotidie solvuntur 
& poena, dum pro eorum suscepta poenitentia satis- 
facit presens Ecclesia. Inde preces et eleemosynas 
et altaris mysteria supplicando pro defunctis fide- 
libus offert Deo publice et privatim Ecclesie cha- 
ritas. 

XX. Iwr. Quare hoc? Nonne Apostolus dicit: 
Ümnes enim astabimus ante tribunal Christi, ul fera 
unusquisque secundum ea quao per corpus gessit, sive 
bonum, sive malum (Rom xiv, 10). Secundum, hoc 
et Dominus per prophetam dicit: Ubi te invenero, 
ibi te judicabo (Exech. xxiv, 14). Quia ergo post 
mortem recipiunt que in corpore viventes merue- 
runt, sive bonum sive malum, cassa sunt que post 
mortem eorum pro eis fiunt. 

Resp. Verum quidem est quia secundum presen- 
tis vite aotum quisque moriens portat Dei judicium. 
Sed si ante mortem vel sero Ecclesie habuit com- 
munionem et in communione illa permansit in fi- 
nem, hic vivendo in carne promeruit, ut cujus 
communionem habuit, ejus tueatur et meritis. Hoc 
ergo moriens habet judicium quod habere debet 
Ecclesie membrum ut solvat debite ponam sa- 
lisfactionis; sed nesciat perpetue casum damna- 
tionis, habens matrem que eum solvit dum viveret 
in presenti, cui a Christo prestitum est ne ei pree- 


Reps. Dicimus viaticum, altaris sacramentum. 
Nondum enim in patria sumus, sed ad eam per- 
fidem tendimus. Dum itaque in via sumus, isto 
viatico sustentamur; quod etiam defunctis nostis, 
quos nondum beatitudinem percepisse credimus, 
pro eis supplicando transmittimus; ut quod eis 
restat de pena, celerius Del misericordia remittat, 
eisque sinum Abrabe clementer aperiat. Hoc enim 
sinu sacra Scriptura secretam quietem beatorum 
designat, 

XXII. Ivr. Cur ergo Abrabe tantum sinus essedi- 
citur quo omnium electorum sedes quieta signatur? 

Reps. Dicitur quidem Abrabs, non quia ejus 
tentum, eed quia fldei habens primatum, pater 
multarum gentium, possitus est ad imitandum. Sic 
et Dominus cum sit Deus omnium, voluit dici Deus 
trium. Sic enim ait in Evangelio: Ego sum Deus 
Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob. Et paulo post 


sequitur: Non est. Deus mortuorum, sed. viventium 


(Matth. xxi, 32). Qui enim per fidem in carne 
vixerunt, post carnem sine fine vivunt. Horum 
autem filii, non dico per carnem, imo per fl- 
dem omnes evadunt mortem, et cum eis intra- 
bunt beatitudinem. Quorum enim fldem imi- 
tantur, et cum eis mercedem fidei consequentur. 
Noverat hoc fortissimus ille Machabeus, qui duo- 
decim millia drachmas argenti Jerosolymam misit 
offerre pro mortuis, considerans quod hi qui cum 
pietate dormitionem acceperant, optimam haberent 
repositam gratiam. [Est autem in pietate dormire. 
usque ad finem in cultu Dei persistere.) Pietas haoc 
omni tempore in fide est, fides he» in societate ca- 
tholica est. In hac quisquis moritur, morte non te- 
netur, sed vita perpetua donatur, et in fine resur- 
rectionis corporum gloria cumulabitur. Et sicut 
tunc nonnisi pro circumcisis fidelibus defunctis 
oblatio illa facta est, ita nunc in presenti Ecclesia 
nonnisi pro regeneratis in Christo Dominicum in 
altari sacramentum offerri sancitum est, juxta 
quod in Evangelio scriptum est, quia credebant in 
Jesum et Jesus non se credebat illis. Licet enim 
credat aliquis, nisi regeneratus sit, non se credit 
Jesus illi, hoc est, non admittitur ad percipiendum 
corpus et sanguinem Christi. Hec namque per- 
ceptio convenit tantum regeneratis: qui si fideles 


valeant porte inferi. Dic, queso, hostia illa quam [) perseveraverint, perducentur ad regnum Dei. 


Filius Dei in cruce Patri obtulit, nonne pro de- 
funetis fidelibus oblata fuit? Hostia quidem illa 
generalis tam preeteritos quam presentes et futuros 
fideles expiavit. Quos enim in cruce positus defun- 
ctos redemit, hos ipse ab inferis redemptor eduxit. 
Hunc itaque morem Ecclesia tenuit, ut ipsum in 
presenti pro suis offerat defunctis, sine quo nec 
vivus poterit nec defunctus absolvi. Festinent ergo, 
festinent undique miseri, festinent ad gremium 
tante matris, que prevalet inferis, que poenitentes 
absolvit a culpis, que pro defunotis filiis mater pia 
viaticum salutare transmittit. 


XXIII. INr. Cum ubique Deus regnet, nusquam 
est qui in ejus regno non est. Quid ergo promittis 
quia intrabunt in regnum Dei? 

Rzspr. Vere Deus etin omnibus est, et omnia 
continet, ubique regnat, ubique imperat. Bonos 
assignat premiis, malos suppliciis. Ejus justitia 
colligit omnia. Ibi tamen specialiter regnare dicitur 
ubi cognoscitur. Ibi cognoscitur ubi amatur. Pro- 
prie ergo regnum Dei dicitur quod possidet pius, 
non intrat impius. Hoo est illud regnum quod pii 
poscunt, et in oratione Dominica dicunt: Adveniat 
regnüm tuum (Matth. vi, 10). Regnum hoc, 8i bene 


ibib 


HÜGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


4216 


pensas, facit charitas. Undebeneregrium Deidicitur À $utm Christum, esse solum verum Deum. Hoc est, non 


presens Ecclésia, quia ipsum arnat. Secundum hoc 
dieitür in Evangelio: Regnum Dei intra vos esl. (Luc. 
xvi, 21). Quod. quidem ex charitate est. At ubi 
perfecta erit charitas, ibi verte pacis et eterne erit 
felicitas; ibi precipue *egnum Dei dieitur esse, in 
quo sunt mansiones multe, charitatis gradibus di- 
glinct&. Tbi erit Deus omnia in omnibus, Ibi est 
beate viveré, ipsum sicuti ést Deum videre. Hoc 
&&t, fnquit, vita eterna ut cognoscant te solum verum 
Deum et quem misisti Jesum Christum (Joan, xvii, 3). 
Sic eonstrüe: Ut cognoscant te el. Qaem. misisli Je- 


(00) In codice Colbertino hic desinit liber quartus 


duos, sed unum; non multos, sed solum; non facti- 
tios sed verum in unitate sancti Spiritus Deum. 
Hoc interim credimus quod postmodum fidel rnerito 
l'acie-ad faciem videbirnus. Hoo in presenti fldeles 
éredunt, et justi sunt. Fides hiec fundamentum est 
supra quod Ecclesia fundata est. anc enim in se 
fundavit Christus, ille lapis angularis qui factus est 
ih caput anguli, a quo charitate diffusa, ex diversis 
unain ipso crevit Ecclesia de Judeis et gentibus 


' Collecta, ex angelis et hominibus completa, cum 


Déo mansura, et sine fine beata. Amen (90). 





INCIPIT LIBER SEXTUS. 


* 


I Répatetof hunmmni generis, tetrena jungens B ut omnimo expeditas, quantum potest, et divins 


ecestibus et colestia terrenis: donat seipsum 
in colis, donat et in terris, in celis, visione ma- 
Bifesta; in terris, per sacramenta. Visione ejus 
colesti& bestificanlur, Bacramentis ejus terrena 
renóvantur. In éelis beatitudo est una, in terris 
gacranrenta diversa. Aliaenimsunt sacramenta qui- 
bus gomeraliter renovamur, alia vero sunt sacra- 
menta. qüibusin oletum aliqui ordinantur. Fit ordi- 
netio cléri &d regendam plebem Christi. Sed qui 
imtet ftdelós ut alis providere debeant ordinan- 
tur, &d hoo siquidem promoventur utin Ecclesia 
setviant, non ut dominentur, serviant vice Christi, 
qui venit thinistrare, non ministrari. In sacramen- 
tís érgo blra tunt necessaria, alia utilia. In necessa- 
riia sutina salutishurmàne plena consistit, in uti- 
libus véfc plebi commissee charitatis sollicitudo de- 
servit. Sed qui ordinantur ad regendum plebem, 
alii ordinantur tt eam regimine in terronis regant, 
alii ordiriasntur ut cám ad colestia perducant. Qui 
&ulem ordihantur ut. plébem Dei in terrenis regant, 
póotestebes seculi communi nomine appéllantur: 
de quibus alii dunt qui imperatores, alii qui reges, 
qui duces, qui consules, ethujusmodi mancupantar. 
His éténim Apostolus jubet ut humiliter serviatur. 
Ne quis a&teme cotra sentiat, dicit: Qui potestati 
resistit, Dei ordimubioni resist. (Rom. xut, £9). Qui 
vero erdinantor ut plebem Dei aterreniu ad celestia 
dirigant, communi vocabulo olerioi nominantur, de 
quibus pro &gendis in plebe tornmissa offlciie pro- 
rmovetitur aliqui. Inde sunt qui apostolioi dieuntur, 


gratie subnixus, tam in se quam in aliis servet 
quod dicitur. Valde enim confunditur qui servare 


negligit quod eí committitur et pretermittit offi- 


cium ad quod eligitur, qui gaudet nomine et vacat 


ópere, qui signüm regis portat in capite et vitiis 


servit in carne; qui coronatusintedit et cupiditatum 


fünibas sustitet religari. Cleriei namqae, quantum- 
eunque promoti, si in crimine ditabuntur, auctori- 
tate antiqua a eléro déponi vensehtur, he quibus 
prodesce pfelali debuerant, eis ad pcecandum 
exémpla prebeant. Restat enim ut prelatorum vita, 
qui subditorum animus exémplo maculat, ant om- 


nino deleatur, aut canonica censura eitius eorriga- 
tur. Dolet hujusmodi lex fotá, nisi hohor defendat 
erdinis. Sed nielius corrigit eo8 consute éclestis, 
dum ab officio deponit, düm sub arctiorá vita male 
lapsos recludit. Quod plenius fecit düm eos ad 
ordinem menastitum ponítendo pordueit. 

II. Isr. Quid audio? Nescis quia fudieant quasi 
reos quos dicis monathós, dicentes eós$ és5e mor- 
tuos et ecclesiasticis officiis indigmost 

RusP. Quomodo dicant motiacheés, ut àasüris, esse 
mortues?Quid diuit mortuos corpore, mentiter plane. 
Loquunhtur erit embulunt, et comedünt, et cittera 
talia agunt que agere nequeuhttrisi qui oofipore vi- 
vünt. Bi autem dicitinórtuos spirita, expenat quod lo- 
quitur. Spítitusnathque hominisalitüatdo-morttur 
fidei per erimen,aliquamdo ctémini pet fidet. De mor- 
tespiritas per crithen uudi Apostolum denter: i- 
d&a qwe in deliciis est, vivers rnorbu edt (E Vith. v). 


qui pontifices, qui ubbates, ét lrujasmodi, quos Be- D Deliciosa naque siechlo vivit oerpure, bá iDotni- 


cledia promstiore graduutn regendis plebibus ante- 
ponit. Quapropter ordinantur in elerum, opor- 
tet &08 sui nominis pariteret officii pensare debitum. 
Oleros namque sors in!erppetátur, olerious "vero 
gortitus. Vidoat ergo at ipse sit Domini, et.Dominus 
gore bjus. Debet, enis it& canonice clenieus vérure. 


1o troritur mente. Detalibts in Evangelio Düttrinus 
dicit: Ditnilte rhortuos sepelire soriise s5ok (Mulih. 
virt, 22). Dicebat mortuos monte, roh éesporé, dimit 
tendos sepelire mortuos eorpore, darf nondnente, 
De morte autem ephritus ptr fidétn, audit Apostolum 
viventibus corpore ita Aeéatete: Mo ARAM. 06i, 








1241 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. VI. 


4948 


et vita. vestra abscondita est. cum Christo in. Deo À ricis : qui si bene ordinem guum considerent, hoc 


(Colos. ut, 8). Si ergo de morte spiritus per cri- 
men illi impetunt monachos, non ore detractorio, 
sed more canonico aecusent eos et arguant reos. 
Orent etiam,si sunt Christiani, ut eos ad peniten- 
tiam perducat Deus,et indulgeat posnitentibus. Mo- 
nachus quidem, non dico nomine tenus tantum, 
sed opere monachus, tuno bene sibi moritur cum 
non sua sed Dei voluntate trahitur, et vite, que 
Deus est, conformatur. Unde laudabiliter dicitur 
mortuus in quo vivit Christus.In eo sutem Christus 
vivit in quo est Spiritus sanctus. Hino Apostolus 
ait : Quf spiritum Christi non habet, hic non est ejus 
(Rom. vii, 9). Quare qui Christi est, habet spiri- 
tum ejus. Ab hac unitate spiritus speciali nomine 
dicitur unicus id est monachus,qui hanc unitatem 
vita et habitu profitetur publice, Monachi namque 
professio pro vite merito commune vocabulum fe- 
cit proprium. Ab unitate et spiritu Christi proprie 
spiritualis debet monachus appellari. Sed dicit 
Apostolus quia spiritualis omnia judieat et a ne- 
mine judícatur. De talibus etiam dieit Dominus : 
Vos qui reliquistis omnta el secuti estis me, sedebitis 
super sedes duodecim, judícantes duodecim ribus 
Israel (Matth. x1ix, 28). Ne igitur dicas indignum,ne 
voces reum, ne estimes mortuum, quem Dominus 
dicit judicem seculi futurum : qui, ut dieit Apos- 
tolus, omnia judicat, et & nemine judicatur. Tu 
potius cave ne cui falso prejudicas, judicet te. Dic, 
quieso,cul magis h»c cum Christo judicandi potestas 
convenit, quam illi qui non solum sua,sed etiam 


ad se non pertinere cognoscent. H»c enim vestis 
mutate consecratio publieam ponitentiam profite- 
tur.Sed publica penitentia in clero non admittitur. 
Qui enim plcbi regende clericus ordinatur, ita 
canonico ordine informatur, ut sine macula erimi- 
nis prevideat populo Dei et appareat sine erimine 
qui aliorum crimina debet corrigere. Sit etiam 
utriusque Testamenti paginis plenius instructus qui, 
ad docendum alios ordinatnr. Unde mirari non 
desino cum in clerum illiteratos a modernis eano- 
nicis suscipi video. Sed et peecatores publieos die 
qua ratione clericos faciunt, cum id auctoritate 
fieri non consentiant ? Tu meímportunis ínterroga- 
tlonibus talia respondere compelles, que nisi eos 
charitas tenuerit, cleros [illos] faetunt, contra me 
moveri? Nolo de clericorum aetibus tecum uHra& 
disserere,qui clericalis dignitatem ordinis non habeo 
judicare.Hic sane ordo tam purus,tam sanctus est, 
ut sapientia ceteros doceat, ut vita alios instruat. 
Clerici namque crimina solvunt, non admittunt. 
Peccata diluunt, non in se suscipiunt. Lapsos in 
crimine a clero deponunt, criminosos autem in 
clerum non intromitturrt.De his enim Domínus di- 
cit : Vos estis lux mundi (Matth.v,12!.Non estcontra- 
henda sub modio lux hac proposita mundo.Et alibi: 
Vos estis sal terrae. (ibid., 13)* Bal, oharissime, sal 
istud est sapientie. Lux ista publicas peeeatorum .- 
tenebras inter se non admittit, sed a cleriealis de- 
core ordinis constanter abjicit. Sal istud insipien- 
tes et illiteratos a clero rejicit..Sed ordinis sentina 


56 ipsum abnegans, coram patre spirituali profite- C monastici talia passim recolligit, et sanat in gremio 


tur militiam Christi, et deposita vetustate, novam 
vestem cum benedictione suscepit,quam esse aacra- 
mentum novitatis Christi Spiritus sanctus antiquia 
patribus revelavit ? Unum est, flli, unum est de sa- 
cramentis in Ecclesia vestis monachica.Idem nam- 
quo efficiunt et monachi consecratio et baptismi re- 
generatio.Sicut enim in baptismo vetustas peccato- 
rum exuitur, et. novitas qui in Christo est su- 
pervestitur, ita in benedictione monachica, exuta 
vetustate, suscipitur cum benedictione colobium, 
quod est novitatis Christi sacramentum. Hoc enim 
dum per manum patrisspiritalis more ecclesiastico 
devotus induit, mox a peccatis solutus, illam qnam 
in baptismo habuit gratiam (91) recipit Qua prop- 


ter idem efficiunt et sacrum baptisma et conse- D 


cratio monachica, nisi quod baptismus, si servetur, 
sine isto sufficit, id vero precedente baptismo ni- 
hil officit. 

III. Ixr. Cur hoc sacramentum commendas de 
monachis tantum ?Nonne idipsum faciunt de lineis 
tunicis clerici illi qui superjecto nomine regulares 
vocantur canonici? Idem est enim quod dicuntur 
regulares canonici ac si dicuntur canonici canonici. 

Bsp. Illa linee benedictio tunice quam obtendis, 
modernis temporibus, ut audio,presumpta est a cle- 


(04)Colb, recepit. — 7. à 


que morbida stare non poterant in aperto ; quos 
adeo salubri (92) medicamine roborat,ut quam sepe 
regendis ecclesiasticis fortes restituat, in validos refl- 
cit,sanos utiliores reddit.Minorest sollieitudine,ma- 
jor contemplatione.Minus occupatus,magís.expedi- 
tus, juxta quod ait Apostolus : Qux reiro sunt obli. 
tus, in. his qux» anle sunt. extentus, sequor. ad pal- 
mam superna vocalionis (Phil. 11, 13). Ad ordinem 
istum de quaecunque professione licet ascendere, 
tanteque aucvoritatis est vestis monachica eum be- 
nedictione patris spiritalis accepta, ut semel habita 
deponi ulterius pro sacramenti reverentia nullo 
modo queat. Hoc enim sacramentum semel susce- 
ptum, si non deseritur, beatitudine eumulatur. In 
hoe ordine quecunque professio consummatur. 
Hoc ordine,si ad eum confugitur, ceterorum ruina. 
levatur. Hac de causa antiqui sapientes, tam reges . 
quam pontifices, nec non et alii fideles, multa mo- 
nasteria multo studio construxerunt : quibus novi 
insipientes moderno tempore detrahunt, et ques 
imitari debuerant, monachos condemnant. . Sed, 
queso,timeant quod Dominus dicit per prophetam: 
Benedictionibus vestris maledicam, et. maledietíoni- 
bus vestris benedicam (Mal. n, 2). Bed licet invi-. 
deant, tamen, si oculos habent, aspieíant quia me- : 


(92) Colb, moderemime, — . E 


1219 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIED. 


1220 


nachi tonsura utuntur clericali. Proprie enim sunt À utrisque vivendi leges assignat. Sed hoc ad differen- 


de sorte Domini, et ipsum habent sortem quem re- 
lictis omnibus querunt singularem. Jure ergo vo- 
carentur clerici, recteque canonici, nisi pro jure 
arctioris excellenti dici mererentur monachi. Om- 
nis namque monachus est quidem clericus,sed non 
convertitur ; sicut omnis clericus est Christianus, 
sed non omnis Christianus est clericus. 

IV. Ir. Quid dicis? Unde probas quod mona- 
chus omnis et clericus sit ? 

Resp. In cognoscendis sancte Ecclesia institutis 
te rudem video,quem de monacho, quid sit, quz- 
rentem audio. Scias (93) quia nemo fit monachus 
nisi ante fuerit clericus. Cum enim quis suscipitur 
ad monachatum, si laicus est, benedictione catho- 
lica primo sacratur in clericum. Non potest sane 
fleri monachus nisi fuerit ante Dominum secutus. 
Fit itaque clericus, non ut ibi tantum remaneat, 
sed ut eo gradu ad altiora transeat.Ut ergo fiat mo- 
naehus, primo apostolicam perfectionem profitetur, 
quod scilicet relictis omnibus, et se ipsum abne- 
gans,Christum obediendo sequatur. Data vero pro- 
fessione, tunc a patre spiritali ut mundo moriens 
exuitur, et sacramento novitatis Christi, id est co- 
lobio, cum benedictione Chrisli vestitur; ubi cle- 
ricalis ordo non deponitur,sed religione monachica 
cumulatur.Qui [quoniam et clerici sunt et relictis 
propriis moreapostolico communiter vivunt, ]quanto 
expediti Deo arctius mittant, tanto digni sunt ut 
in Christi militia praeeant, et quia se ipsos norunt 
regere,et alios regant. Debent ergo monachi perfe- 
ctioris vite merito cum opportunitate regnum Dei 
in populo predicare, peccatores corripere, poni- 
tentes suscipere, solvere et ligare. Debent scdulo 
altariis deservire,de oblationibus et decimis vivere. 
Decima quidem sunt proprie pauperem, veri au- 
tem pauperes sunt,qui, teste Evangelio, pauperes 
gpiritu fiunt quod ii plane existunt, qui non solum 
possessa relinquunt, sed et voluntates suas patri- 
bus addicunt. Hoc autem publica professione fa- 
ciunt conobite. Debent ergo merito paupertatis 
vere el proprii abjectione de oblationibus et deci- 
mis veri pauperes Christi vivere. Ipsi enim (91) 
more apostolico pauperibuset peregrinis sua norunt 
erogare, non canibus alendis et accipitribus,nec in 
his que erubesco dicere censent disperdere bona 


Ecclesie. Quia ergo ad peragenda in populo Dei D 


officia ecclesiastica idonei sunt monachi,nemo pre- 
judicet eis. psi enim et de clero sunt,et canonico 
vivunt; licet pro sui nominis prerogativa et sacri 
habitus reverentia sese arclius contrahant et in 
claustris coenobialibus silentia teneant patribusque 
suis spiritualibus seduli pareant. [Alia quidem est 
lex coenobitarum, alia anachoretarum. Hi patribus 
obediunt, propria nolunt; illi suo arbitrio vivunt, 
propria colligunt, unde et decimas et oblationes 
altario deferunt. Utrosque Scriptura commendat, 


(93) Colb. addit, fili. 
(94) Al, traditione apostolica, 


tiam diximus qui de cenobitis intendimus.] Hi sunt 
qui cum Apostolo dicunt : Ümnia mihi licent, sed 
non omnia expediunt (| Cor. x, 22). [Undeet seipsos 
abnegantes voluntates suas non sibi sed patribus 
credunt,] et vocanti sponso ut ad aperiendum ei 
exeant, humiliter excusant, dicentes : Lavi pedes 
meos. Quomodo inquinabo eos? Exui me tunica mea, 
Quomodo induar illa? (Cant. v, 3). Hec de ordinis 
dignitate sufficiat monastici prelibasse; de quo 
pie te commoneo ne ultra sacro ordini detrahas, 
ne clericos monachis, ne monachos clericis teme- 
rarie preferas,quos eadem fides, eadem gratia in 
Christo &ociat, quorum diversus est habitus, sed 
unus in eis est Christus. Diversa membra in uno 
corpore non eumdem habent actum, sed eumdem 
habent Spiritum,pro quo uno diversa illa dicimus 
corpus unum.Fideles itaque in quocunque genere, 
in quacunque professione debemus diligere, vene- 
rari et colere; non quia diversi sunt, sed quia 
unum sunt. (93) Noli dicere, in his vel in illis est 
Christus,ne sis Donatista novus. Unus in omnibus 
diligatur Christus ; et cum diligas omnes, vitia non 
ames; que sic in aliis, queso, redarguas, ut tua 
primum rejicias. Ipse ego dum monachi ordinem 
predico, ejus tamen vitia non defendo qui videri 
monachus appetit, sed esse negligit. Quem enim 
video(96) vagabundum discurrere, abjecto pudore 
munuscula quaerere, honores ambire, mendacia 
spargere, garrulum,turpis fame,hunc tanto altius 
doleo cecidisse quanto sanctiori preditus fuerat or- 


C dine. Ejus quippe crimina sic abhorremus, ut ta- 


men monastico ordini minime derogemus. Sic gla- 
dium tyrannice secantem reprimamus, ut regiam 
dignitatem non evertamns.Sic adulteria puniamus, 
ut conjugia non damnemus.Sic ab oculo maculam 
tollamus, ut visus aciem non exstinguamus. Sic 
itaque fratrum vitia prosequamur, ut charitatem 
minime solvamnus, quia omnes unum in Christo 
esse debemus. Charitale namque si vivimus, sola 
vivimus : quam si habemus Deum non quantum 
nos,Sed plusquam nos; proximum vero nec plus- 
quam nos,nec quantum, sed tanquam nos amamus. 
Scriptum est enim : Diliges Dominum Deum tuum 
ez Loto corde tuo, eL. ex tola anima tua, eL ex tota 
mente tua, et ex omnibus viribus tuis, et proximum 
tuum tanquam te ipsum (Luc. x, 27). Amas quidem 
te si charitatem habes adamandum Deum;alioquin 
non amas ex toto Deum, si te ipsum non amas ad 
amandum Deum. Dilectio enim tua debetur pro- 
ximo, non quidem tota, sed dimidiata. Hoc enim 
quod dicitur tanquam significat similitudinem, non 
exprimit quantitatem. Est sane tanquam se ipsum 
diligere proximum quod est se et proximum amare 
&d amandum Deum.Si igitur ad hoc diligis proxi- 
mum, servasti mandatum, licet majori affectu dili- 
gas te ipsum, seu majori effectu cures te ipsum. 
95) Al. Nolo te dicere. 
lo Colb. vegantem, 


1221 


DIALOGORUM LIBRI ViI. — LIB. VI. 


1923 


Qui enim jussit de duabus tunicis vel de duabus À tum perfectos ad Deum migrasse cognoscimus,hos 


escis egeno impertiri, de una tacuit. Scias etiam 
quod in utroque Testamento de dilectione proximi 
Dominus preceptum dedit. Quapropter omnibus 
affectum dilectionis debemus : quem si alicui sub- 
irahimua, preceptum Domini transgredimur. Sed 
effectum licet aliquando subtrahere. Inde est quod 
in Veteri Testamento permissum est odire inimicos, 
non quidem per affectum,ne fiat contra mandatum, 
sed subtrahendo affectum. Secundum hoc non in- 
irabant ad gentes preputium habentes. Hoc etiam 
&d rigorem justiti:e sepe fit in Ecclesia, non odii 
perversitate,sed charitatis dispensatione.Aliquando 
enim Ecclesia quos diligit ab officio suspendit, ali- 
quando quos amat,excommunicat. Hoc ipse Dormi- 
nus agendum ostendit, qui flagellat omnem filium 
quem (97) recipit; mortificat ut vivificet, percutit 
ut sanet, humiliut ut exaltet : qui quoniam chari- 
late facit, omnia bene facit. Quisquis autem indi- 
gentibus de [rebus] suis charitatem exhibet, sicut, 
si (98) indigeret, sibi a proximo exhiberi vellet, 
servat utique mandatum Domini quod in utroque 
Testamento precipit. Si autera pro salute proximi 
animam ponit, noh tam mandatum auctoris quam 
auctorem mandati dignoscitur imitari. Illa est in- 
ceptiva, qua de rebus suis servit egentibus ; hec 
est, perfecta,qua pro salute proximi anima ponitur. 
Sed propter Deum non diligitur proximus nisi prius 
diligatur Deus. 

.V. Iur. Visne auctoritati contraire qua dicitur : 
Qui non diligit. fratrem. suum quem vidct, Deum, 
quem non videt, quomodo pote;t diligere? (Joan. 
m, 20). Dilectio ergo proximi prior est dilectione 
Dei. 

Res». In exhibitione quidem operis precedit di- 
lectio proximi, cui Deus servire mandavit; sed 
nisi prius auctor mandati diligatur, mandatum ejus 
nulla charitate servatur. Scriptum est enim : Qui 
dicit se Deum diligere, et mandata ejus non. custodit, 
mendax est (I Joan. nu, 4). Quare qui non servat 
mandatum, non amat mandatorem Deum. Dilectio 
itaque Dei causa est sequentis. Sequitur enim dile- 
ctio proximi ex amore Dei.Sed quia amor Dei non 
agnoscitur nisi amore proximi monstretur, prece- 
dit ista affectu exteriori, precedit illa affectu inte- 
riori. Precedit ergo dilectio Dei pietate mentis, 


sequitur dilectio proximi studio operis. Sed scire p 


te convenit quia non dus, sed una charitas est 
mentis, que Deum et proximum diligit. Incipit & 
Deo, nutritur in proximo. In electis habet initium 
charitas in tempore,in eisdem perficitur in eterni- 
tate. Qui autem jam in eternitate eam adepti sunt, 
cum Christo beati sunt. Sic enim ait : Ubi ego sum, 
illic et minister meus erit (Joan. xit, 26). Hoc desi- 
derabat Apostolus dicens : Cupio dissolvi et essecum 
Christo (Philip. 1, 23). Quos itaque per vite meri- 


m Colb. diligit. 


Colb. indigeat. 
(oo Colb. carissime, 


cum Christo regnare, hos in Christo posse omnia 
credimus. Pro his non oramus; imo ut pro nobis 
orent, nobisque subveniant, oos humiliter peti- 
mus, qui eorum impensa petentibus beneflcia sub 
eodem tempore per diversa terrarum spatia cer- 
nimus. 

VI. IvT. Quid dicis? Nunquid invocantibus nobis 
per tam diversa terrarum spatia disjunctis sub eo- 
dem momento presentes sunt? Quomodo hoc pos- 
gunt qui ubique non sunt? 

Res». Verum est (99) plane, quia Deus solus es- 
sentialiter est ubique. Sancti vero, qui in summa 
pace in ipso vivunt, ct nobis charitate non desunt, 
sua quidem essentia ubique non sunt; sed hoc 
constat manifestum, quia eorum beneficia sub eo- 
dem tempore per diversa terrarum spatia fidelibus 
adsunt. Poseunt quidem hec fleri ministrantibus 
angelis, ita ut ipsi in persona sanctorum appa- 
reant hominibus,et vice sanctorum humanis adsint 
necessitatibus. Quid miraris? In persona quidem 
Domini angelos legimus apparuisse patribus; qui 
el vice Domini loquebartur, et vice Domini adora- 
bantur.Nescis quia spiritus illi angelici sunt admi- 
nistratorii, operante summo opiflce,in ministerium 
sanctorum missi? Nescis quia Petro de carcere 
venienti et ad ostium pulsanti puella occurrit, et 
tamen pre nimio gaudio, cum ei non aperiret, 
intro recucurrit,dicens Petrum adesse pro foribus, 
responsumque est ei quia Petrus non est, sed an- 
gelus Petri est? Pro hujusmodi Scriptura dicit : 


C Angeli eorum semper vident faciem Patris (400) 


(Matth. xvi, 10).At vero si sanctorum gloriam at- 
tentius pensas,citius invenies quod querebas.Joan- 
nes quidem dicit : Similes Deo erimus, quoniam vi- 
debimus eum siculi est. (I Joan. n1, 2). Videntes 
itaque videntem omnia quid non videbunt ? Scien- 
tes scientem omnia, quid ignorabunt? Similes Om- 
nipotenti, quid non poterunt? Similes, inquit, ei 
erimus. Scimus plane quia sicut miser aut egens 
est omnis qui quod vult non potest, sic beatus ac 
sufficiens est quisquis ea qux bene vult omnia po- 
test. Sed sanctos, de quibus agimus, jam beatos 
mater Ecclesia confitetur. Quecunque ergo volunt, 
omnia possunt. Scimus etiam quia omnis eorum 
voluntas. Deo penitus (101) conformata, tota est 
charitas : que sicut in Deo omnia novit, sic adest 
ubi voluerit.Habet enim de ejus similitudine supra 
nosire modum nature quod ejus scientiam nihil 
lateat, ejus potentiam nihil impediat. Quia ergo 
possunt omnia que volunt, summa celeritate ubi 
volunt ibi sunt; nec movendo sé Deum deserunt, 
sed intra ipsum currunt quem semper amando 
conspiciunt. Moventur itaque dum non sunt ubique 
moti charitate, non necessitate; et semper stant, 
quia semper amant. Merito ergo Ecclesia ubique 


100) Colb. addit mei. 
101] Colb. confirmata. 


1323 


HUGONISTROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1224 


terrarum diffusa ad eos suis in necessitatibus cla- A equidem Dominus facere amicos de mammona, id 


mat, cum se ubique ab eis audiri cognoscat, et eos 
slbi adesse patrocinando sentiat : quos dum vene- 
ratur et amat, in sanctis sanctum qui sanctos fecit 
honorat, et colit, et predicat, et ad eorum pacem 
spe certa suspirat, cum quibus suam glorificatio- 
nem corporum in resurrectione communi exspe- 
ctat, sicut Apostolus clamat : Salvatorem exspecta- 
mus Dominum Jesum Christum, qui reformabit cor- 
pus humilitgtis noslra, configuratum corpori clari- 
tatis suze (Philip. 11, 20). Qui enim exspectatus est 
ut in presenti redimeret, exspectatur in futuro, ut 
quos redemit gloriflcet : quos sicut unde voluit 
creare potuit, sic ubicumque positos seu dispersos 
in fine mnndi suorum ad vitam cineres suscitabit. 
Pro spe ista patres untiqui diligenti cura parabant 
sibi sepulcra, ut per hoc sua testarentur corpora 
de morte ad vitam surrectura,et mandabant poste- 
ris utsua in sanctorum tumulis humarent corpora, 
qnatenus eis jungantur in resurrectione quos imi- 
tati sunt fide. Hinc est quod mater Ecclesia suis 
parat fidelibus defuncis sacra cometeria, inter 
quos eorum maxime sanctas veneratur reliquias, 
quibus tanquam organis in vita presenti Spiritus 
sanctus uti voluit. Precipue tamen ibi suos sepelit 
mortuog ubi cetus fidelium die noctuque divinum 
celebrat officium,ut speciali memoria sibi commis- 
sos commendent Domino et salutaribus remediis 
solvant a ponis. Inde sunt statuta in sanctis con- 
ventibns officia, que more catholico universa te- 
net Ecclesia. (102)Heo inter pressurgs mundi suos 


: est de vitiis, quas dieit iniquitatis, si superfluis, 


superfluis, id est ultra quam necesse est habitis, 
quasi absque necessitate aliqua retinentur, iniquz 
reputantur. De his jubet Dominus ne aut supersti- 
tiose aut sub avaritia congregentur, sed ut de su- 
perabundantibus amicos nobis utiliter preparemus. 
Quod equidem facimus dum eas charitatis manu 
potenti porrigimus, dum eas egenis pro Domino 
presentamus, et de his omnibus largitori bonorum 
omnium gratias agimus, in quo omnes uno beati- 
tudinis denario letabimur. 

VIII. INT. Evangelio referente novimus quia in 
fine laboris venerunt operarii ad suscipiendam 
mercedem operis : Vent£entes autem prími ürbitrati 
sunt. quod. plus essent accepturi, et accipientes mur- 


*'murabant. adversus patremfamilias (Matth. xx, 10). 


Et cetere qui sequuntur. Hec, ut nosti, de remu- 
neralione omnium simul in fine seculorum pre- 
scripta sunt. Sed quomodo, ut dixisti, charitus ín 
fine erit una omnibus, et uno omnes beatitudinis 
denario letabimur, ubi quorumdam murmur esse 
adversus patremfamilias propalatur? Quomodo 
concordant qui de aliorum bono murmurant? 
Res. Scias quia post completionem operum ad 
susceptionem in fine premiorum nemo intrans mur- 
murat,iemo murmurans intrat. Sed in hac evan- 
gelice sententia veritatis videtur mihi divina po- 
tissimum justitia commendari. Humana siquidem 
justitia de opere judicat, attendit merita, et pro 
debitis premium repensat. Divina vero justitia hu- 


tam viventes quam defunctos crebris juvat reme- C manam guperexcedit, dum ingratis et immeritis, 


dijs, quos omnes simul recipiet in resurrectione 
generali. Hinc beatus Job dicit : Scio quod Redem- 
tor meus vivil, et in. novissimo die de terra surre- 
cturus Sum, el in carne mea videbo Deum Salvalorem 
meum; quem visurus sam ego ipse et non. alius, et 
oculj mei conspecturi sunt. Reposita est haec spes mea 
íg sinu meo (Job. xix, 25-27). Hanc in presenti 
spem portat in sinn suo mater Ecclesia; et dum 
sperat eterna, jam incipit per charitatem vivere. 
Unde ung est cum illa colesti que jam beata est 
charitatis eternitate. Nos igitur,quia sumus in in- 
vicem membra in uno corpore matris nostre, que 
est Ecclegia, caveamus divisionem,ne ledamus ma- 
trem.Maneamus in charitate, ut vivamus cum ma- 


tre (103), servientes Domino, qui etiam de mam- D 


mona iniquitatis facere jubet amicos. 

VII.IxT.Quid ? An Deus iniquus est quí de iniquo 
facere amicos jubet ? 

Resp. Nec iniquus est Deus, nec exigit ut de ini- 
quo, id est de rapina, munus ei offeratur, seu pau- 
peribus guis serviatur; sed hoc requirit quod pre- 
cepit ubi ait : Honora Dominum Deum tuum de tua 
substantia, et de primitiis frugum. tuarum de paupe- 
ribus (Prov. n1). De tuis,inquit, non de alienis; nec 
omnes fruges exigit,sed de primitiis frugum. Jubet 


(102) Colb. Quae. 


quandoque etiam ini-ricis,sua misericordjter bona 
refundit.Dum igitur injustos et petditos per gra- 
tiam reparat, e contra siquidem humana pro sui 
more judicii justitia pensat.Unde recte dicitur quia 
murmurat,dum suis legibus divinam minime co- 
arctat,sed eam supra se inflnite sublimem mirando 
non considerat, que prout vult omnia operatur, 
et libere bona largitur. His etiam qui parum aut 
nihil meruerant, aut etiam damüanda egerant,di- 
vina munificentia donat uberius, qui» suis magis 
debita meritis humana justitia causatür.Pro divina 
sane justitia Paulus dicebat : Ubi abundavit deli- 
ctum, superabundavit et. gratia (Rom. v, 15). Hine 
est quod Dominum respondit murmuranti : 4n non 
licel mihi quod volo favere (Matth. xx, 15)? Hinc 
Apostolus : Cu: vult, inquit, miseretur, quem vult 
indurat (Rom. ix, 18). Et Dominus : Meserebor, in- 
quit, cui voluero (ibid., 15).Quod autem dicit : Tolle 
quod tuum est et vade (Matth. xx, 14), satis indicat 
quia murmur illud non est damnabile. Est enim 
consideratio humane tantum miserie. Alioquin 
nihil acciperet, nec intrare, sed repelli deberet, si 
contra Deum murmurando sentiret. Nec ei Domi- 
nus dicit : Oculus tuus nequam est quia ego bonus 
sum ? (ibid., 15) Quod quidem damnabile esset. Sed 


(103) Hinc incipit liber sextus in codice Colbertíno, 





"A UR — ) wm. WA cw o Ao wm ct —À 003 -— 0 000 0—— 0 — — 


1235 


DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. VI. 


4256 


quaerendo dicitur: 4n oculus tuus nequam est quia À hilo sit, tamen in ipso etiam vita est, teste Evan- 


ego bonus sum? Hunc intelligimus oculum humane 
rationis judicium ; quem sub hac questione vult 
reddere cantum, ne impie sentiat esse snperius 
bonum. Graviter sane peccat qui opera Domini 
semper justa non amat, sed gravius delinquit qui 
ea pertinaciter odit. Non amat quidem qui negli- 
git. Odit pláne qui detrahit, Est igitur negligentia 
malum, detractio perniciosum. Jonathas illeSaulis 
regis filius, sed David dilectus, interdictum regis 
ignorando non tenuit, maledictionem patris nescius 
incurrit : qua rescita, suam humiliter ignorantiam 
non pretendit, sed detrahendo dixit : Turbavit Pa- 
ler meas terram (I Reg. xiv, 209). Inde factum est 
quod Dominus respondere noluit cum Saul eum 
consuleret an Philistheum persequi deberet. Dum 
igitur causa cur hoc acciderit quereretur,Jonathas 
deprehensus in culpa legitur. Requisitus autem quid 
egerit, inventum est quia patris interdictum solve- 
rat dum comedit : nimirum peccavit, et in eo 
quod confiteri noluit, se videlicet per ignorantiam 
deliquisse, et in eo quod adjecit regi detrahere. 
Prelatorum itaque precepta, sicut bene nosti, de- 
bita sunt susceptione servanda: que etiam si igno- 
ranter fuerint transgressa, humili satisfactionesunt 
honoranda, nulla snbditorum temeritate mordenda. 
Humilitas namque meretur ascensum, superbia ca- 
gum, obedientia premium, contemptus supplicium. 
Quapropter humilitati ad Dominum resurgamus, et 
obedientes Ecclesie mandata servemus, cum qua 
tunc beate vivemus, cum Deus erit omnia in om- 
nibus. 

IX. IxT. Quid? Fietne Deum omnia? Que omnia? 
Cum omnia dicimus, ligna et lapides et omnem 
creaturam tam spiritalem quam corpoream cogitare 
solemus. Erit ergo Deus in lapide lapis, seu quod- 
libet aliud, si omnia in omnibus. 

Resp. Quam praeceps vadis, tam inconsulte con- 
cludis. Quis adeo desipit, ut pro sensu tuo dicat 
Dominum omnia fieri? Deus equidem omnia facit, 
non ipse fit. Nescis quia omnis creatura de nihilo 
est, et pro conditione sua mutabilitati obnoxia est? 
Creatura ergo omnis, quantum in se ipsa est, id 
quod est non est, quia mutabilis est. Creator vero, 
quia id ipsum quod est, sine initio et sine fine, sine 
omni mutabilitate in seipso est, id quod est vere et 


gelista: Quod faetum est, inquit, in ipso vila erat 
(ibid., 9). Hoc animadverte sic dictum, ut cau- 
sam intelligas per effectum. Causa est ars illa, vel 
sapientia conditoris, qua omnia facit. Effectus est 
omne quod condidit. Ars illa, seu aapientia, in Deo 
perpetua et immutabilis vivit. Effectus, id est crea- 
tura, et incipitet in seipsomutabilis consistit. Omne 
ergo quod factum est, in se ipso utique nihil est; 
sed in Deo est quidquid est, in quo ejus esse est. 
Hoc sane in vita mortali vix patet alicui, in eterna 
autem omnibus manifestnm erit. Unde recte dici- 
tur : Erit Deus omnia in omnibus. Provide quidem 
non est sed erit dicere voluit, quia tuno liquido pa. 
tebit quod esse omnium rerum Deus existit. Sed et 
hoc dicere possumus, quia quam maxime sanctis 
promittitur quod Deus erit omnia in omnibus. Se- 
cundum hoc intelligimus in omnibus dici, hoc est, 
in omnibus sanctis, in quibus tunc omnia erit, ip- 
sisque invicem sese videntibus patebit, quia nihil 
aliud preter Deum erit in desideriis eorum : qui 
dum in presents vit» versarentur miseria, multa 
ex debilitate et ignorantia suis doluerunt volunta- 
tibus interserta. Unde ad Deum quotidie clamat 
Ecclesia : Dimitte nobis debita nostra, (Matth. v1, 
12) : que tandem erunt nulla cum perventum fue- 
rit ad eterna. lllis itaque tunc exclusis, erit so- 
lummodo Deus omnia in omnibus sanctorum vo- 
luntatibus. Una enim in eis charitas, que Deus est, 
manifesta videbitur et singulariter diligetur. Ibi 
ergo per unitatem charitas bona singulorum erunt 


C omnia omnitím. Sed dum hoc intuendo pensamus, 


omnia dicere possumus de collatis nobis a Deo vir« 
tutibus. In presenti quidem Denm sicuti cst mi- 
nime videmus, sed eum fide quaerimus, sed ad eum 
spe ascendimus, sed eum charitate contingimus, et 
participando in eum proficimus. Sicut enimhuma- 
nus oculus per se solum non potest videre nisi 
alieno illustratus lumine, quod nec adauget cum 
aspicit, nec cum se avertit minuit; eic rationalis 
anima sen mens angelica cum a Deo accipit ut sit 
sancta, participando fit sancta; cum ab eo recedit, 
remanet mala; bonitas autem, qua Dous est, re- 
manet integra. Te accedente non augetur, te rece- 
dente non minuitur. Quod itaque es plus, castus, 
verax, Justus, sanctus, et si quid hujusmodi, non 


iucommutabiliter est ; dé quo testatur Evangelium [) id essentialiter existis, sed participando efficeris. 


quia omnia per ipsum [acta sunl. Sed que facta 
sunt, per se nullo modo subsistunt. Ea propter cum 
dixisset: Omnia per ipsum [acia sunt, recte subje- 
cit, et sine ipso factum est. nihil (Joan. 1, 3). Quod 
sic video distinguendum. Et factum est nihil sine 
ipso, quia sicut nec fleri sine ipso, sic nec factum 
potest subsistere sine ipso. Non enim creavit illud 
Deus de aliquo,sed de ne ullo, sed de nihilo. Quare 
quod factnm est, in seipso nihil est. Creaturaitaque 
ideo tantum est, quia a Deo condita est. Creator 
nimirum adeo vere est quod creatura que ex ipso 
egt, et per ipsum manet quod est, quamvis de ni- 


PaTRoL, CXCII, 


Quod autem Deus est pius, castus, verax, justus, 
sanetus non participando accipit, sed hoc essen- 
tialiter existit. Hoc in Evangelio Veritas attestatur, 
dicens ; Nemo bonus nisi solus Deus (Marc. x, 18). 
Pietas ergo, et castitas et veritas, justitia quoque, 
et sanclitas, e£ quaecunque virtus hujusmodi no- 
minatur, essentialiter unuui in Deo, imo Deus esse 
dignoscitur : quo dum plurimi participantur, pro 
diversis effectibus quos in eis quam multos opera- 
tur, illud unum ut multa dicitur, plurimisque no- 
minibus assignatur. Paulus quippe dicit : Divtsio- 
nes vero graliarum sunt, idem autem Spiritus (I Gorg 


hu 


1221 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 1228 


xii, 4). Enumerastique aliquibus gratiarum effecti- A stum, in manibus tactum. Unus equidem spiritus 


bus, /izc autem, inquit, omnia operatur unus alque 
idem Spiriius, dividens singulis prout vult (ibid. 11): 
dat enim Deus servis suis (184) munerum largita- 
tem, unicuique secundum propriam virtutem. Sunt 
certe pro sua omnes natura donorum Dei capaces, 
sunt alii aliis capaciores ; sunt omnes, nisi (105) 
suscipiant, inexcusabiles ; suntque pariter tam no- 
lentes quam volentes, ejus voluntati servientes 
qui potenter in omnibus potest. Ipse est enim bo- 
num omnipotens et summum, unum et omne om- 
nium. Eo ergo quisquis participat, bonus est ; qui 
ab eo avertitur, bonus non est. (1060) Unum ma 
nens in essentia in his qui eo paiticipant, agit di- 
versa. In eodem nimirum corpore omnia membra 
non eumdem actum habent, sed spiritum eumdem 
in diversis illis diversa agentem, utin oculo visum, 
in aure auditum, in nare odoratum, in palato gu- 


104) Colb. auorum munerum. 
105] Colb. desipiant. 


movet ista, in eis agens diversa, sed idem in es- 
sentia. Sic illa summabonitas,que Deusest, unum 
se participantibus prebet, quos diversis charisma- 
tum inuneribus replet. Multa sunt in nobis ejus 
cbarismata, dum in parte sumus. Erit unum in 
nobis tantum cum ad perfectum venerimus. Hinc 
Paulus ait : Cum aulem venerit quod perfectum est. 
evacuabitur quod ex parte est (I Cor. xu, 10). Hoc 
in illa nobis vita servatum est in qua videbimus 
eum secuti est. Ibi quippe manifestabitur quia Deus 
fuit et est et erit omnia bona in omnibus. Hoc 
aperte videbit charitas, que tunc erit in omnibus 
una, et singulis sese invicem perfecte videntibus 
et diligentibus manifesta, et Deo penitus confor- 
mata, sicut Creatori creatura, in unitate perfecta. 
Per omnia secula: Amen. 


(106) Colb. Unde. 





EPISTOLA HUGONIS RADINGENSIS ABBATIS (9) 


Charissimo suo domino MaTru&o frater Huao 
abbas Radingensis monasterii indignus sanum sa- 
pere et recta docere. 

Illum quem voluisti nostrum tibi retinere libellum 
audivi tua voluntate, non nostra concessione, pas- 
sim expositum, et ut ipse testaris, gratanter acce- 


ptum;excepto quod non bene suscipiunt illud de sa- (7 


cerdote deposito vet excpmmunicato ibidem ita di- 
ctum dib. v) : « Quem itaque Christus per Eccle- 
siam deponendo vel excommunicando destituit ab 
officio, si in sacramentis altaris ministrare presu- 
mit, qui jam minister non est, nihil facit. Sic enim 
ea Deus agenda instituit, ut nonnisi per ministrum 
valeant fieri. Quave qui minister non est, in sacra- 
mento altaris nihil facit.» In hac sententia videtur 
recte dictum non tam nostris quam quibuscunque 
hucusque Catholicis quia agens in sacramento al- 
taris, qui minister non est, nihil facit. A Patribus 
nempe traditum legimus et ratum tenemus quia 
spiritus gratiarum non sequitur personam digni aut 
maligni, sed ordinem traditionis; ut quamvis ali- 
quis boni meriti sit, non tamen consecrare possit 
nisi ordinatus fuerit ut ministri exhibeat officium, 
Dei vero esttribuere consecrationis seu benedictio- 
nis effectum. Quapropter non temere fuerat ar- 
guendum quod ibi, Ecclesia teste catholica, constat 
positum. Hoc potius videbatura dubitante queren- 
dum,utrum quem semel posuit Ecclesia ministrum 
adagendum aliquod sacramentum, ipsa possit, culpa 
promerentoe, aliquem deponere vel excommunicaro, 
ita ut insacramentis nequeat agere quod ante potuit. 
Ad hec respondendum fuit, quia vivus et prepo- 


á 407) Hec epistola in solo existit codice Colber- 
ino. 


tens est sermu Domini, qui clavi eeclesie quam 
sancivit ita dicit ; Quodcunque ligaveris super ter- 
ram, erit ligatum et tn, caelis (Matlh. xvi, 19). Ex hoc 
apostolica sedes et ubique terrarum catholici docto- 
res, ut Scripta testantur antiqua, predicare solent, 
quia tam sacerdotes quam in clericali ordine mini- 
stri quilibet tempore depositionis vel excommunica- 
tionissuegratiam semel acceptam quidem retinent, 
sed officio carent. Addunt etiam quia qui in sacra- 
mentis altarisseu sacramentorum officiis consecrare 
presumunt, qui ministri non sunt, nihil utique fa- 
ciunt. Beatus sane papa Innocentius ex apostolice 
sedis assensu scripsit quod quidam Nezelon abha- 
reticis ordinatus, quia nihil habuit, dare ei nil potuit 
cui manus imposuit (108). Hic equidem si a mini- 
stris, licet indignis, non tamen depositis vel ex- 
*communicatis ordinatus fuisset, et ipsc, quantum- 
cunque indignus, si minister existeret, ex officio 
utique conferret cui manus rite imponeret. Da mi- 
nistrum quantumcunque indignum, da ministrum, 
fatemur eum habere officium. Aliud est loqui de sa- 
cramento, aliud de officio. Officium enim sacerdo- 
tale quam multis interdicitur, sed sacramentum 
non aufertur. Inde fit quod cum Ecclesie placet ut 
eos aliquando revocet, revocatos absolvit et recon- 
ciliat, non quidem reordinat. Aliud est etiam dicere 
de officiali malo, quia non bene ministrat ; qui ta- 
men dum minister est, quantumcunque malus, uti- 
que ministrat. Aliud est ipsum ab officio deponere, 
ne ministerium faciat. An ignoramus quia sacra- 
menta aliasunt necessaria, alia officialia. Baptismus 
quippe necessarius est omnibus. Sacerdotalis vero 


(108) Urbanus II 1, q. 7, c. 2, ad Daibertum, 








-——— w—— Ww 39-9 ow nd *-» —--» cw w*» ——cw— 


.1229 


aliquibus.Baptizati opus nulli interdicitur,nec enim 
ab opere Christiano baptizatus quispiam suspendi- 
tur; quin potius, si inde aberraverit, multis modis 
revocatur. Sacerdotale vero officium seu clericale 


plurimis quam sepe pro culpa reciditur, et ab eo 


nonnulli crebrius deponuntur.lllo omnes in Christo 
vivunt, isto, Ecclesia jubente, aliqui serviunt. Illud 
Ecclesie domum «edificat, istud edificatam dispen- 
88t. Dispensatio ista et a quolibet agitur, sed ab 
officiali per Ecclesiam posito ministratur. Quod si 
per Ecclesiam ab officio deponitur, manet sacra- 
mentum semel impositum, sed, sicut in nostro lo- 
gisti opusculo,manet ad judicium,non ad officium. 
Sic et Christiano cuilibet excommunicato manet 
baptismi sacramentum, non ad remedium, sed ad 
judicium,non ad salutem,sed ad condemnationem. 
Manet ideo dicimus quia cum resipiseit, per Eccle- 
siam reconoiliatur, non rebaptizatur. Si enim sa- 
cramentum peccando amitteret, cum ad Ecclesiam 
penitendo rediret, eum procul dubio rebaptizari 
oporteret. Sacramenta quippe divina sunt. Unde et 
habenti ea per hominem auferri non possunt. Ma- 
nent itaque ministris sacramenta, sed exigente 
culpa eis sacramentorum sepe tolluntur officia. 
Sciendum autem quia aliud longe est quod Chri- 
8tianus per excommunicationem ab Ecclesia depo- 
nitur, quam quod minister aliquis ab officio remo- 
vetur. lllud enim assidue gravat, hoo sepe alleviat. 
Illud damnat, hoc castigat. Ministro, si indigne 
agit, utile est quod deponitur. Christiano autem 
mortiferum est quod ab Ecclesia separatur. Dum 
enim ab Ecclesia scinditur, infidelis utique imoin- 
fideli deterior judicatur.Dominus quidem dicit:Qui 
vos: audit, me audit, et qui vos. spernit, me spernit 
«Luc. x, 16). Ab Ecclesia ergo dissentire, a Christo 
est cadere. A Christo autem cadere, fidem non ha- 
bere.Sed qui fide caret,nullum opus bonumhabet. 
Audi Apostolum : Ómne, inquit, quod non est ex 
fide, peccatum est (Rom. xiv, 23). Christianus igi- 
tur, licet habeat baptismi sacramentum,dum aber- 
rat a fide, nullum facit bonum. Non omnis itaque 
habens sacramentum,bhabet et sacramenti officium, 
Unde miramur quosdam dicere de excommunicato 
seu deposito sacerdote, quod quia retinet semel ac- 





. DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. VII. 


seu clericalis quelibet dignitas ad officium traditur À ceptum ordinationis sue sacramentum, habeat et 


C 


1230 


dum presumit in consecrando effectum. 

Quapropter quicunque accedit ut alios de sacra- 
mentis ministrorum edoceat,in docendo discernens 
ordinationis sacramentum etordinati officium,dicat . 
quod sacramentum semel acceptum,in susceptione 
manet, sed sugceptionis officium sepius Ecclesim 
censura removet. Dicat etiam quod tam vera est 
Ecclesie potestas, cum ab offioio ministrum jure 
deponit, quam vera est cum eum in officio ritedis- 
ponit, doceatque quod schismaticus git qui Eccle- 
sie catholice non consentit ; de quo auctoritas ita 
dicit : « Quod conficit schismaticus, corpus Christi 
non est. » Et alibi : « Extra catholicam Ecclesiam 
non est locus veri sacrificii.» Unde et Dominus per 
Moysen ita precepit : In una, inquit, domo come- 
detis eum, et non offeretis de carnibus ejus foras. Et 
fncircumcisus non comedat de eo (Exod. xit, 46). In 
unitate ergo, non in schismate, sumitur. Nec enim 
extra Catholicam nec ab alienigena obtinetur. Ne 
ergo credas vaniloquis, ne acquiescas elatis. Credo 
humilibus et subditis, qui Ecclesie matris sacra- 
menta venerando suscipiunt, non equidem dispu- 
tando,sed auctoritatem institutoris humiliter vene- 
rando, ex quo mater Ecclesia potenter solvit et li- 
gat,efficaciam in sacramentis ordinatocommendat, 
aliquando etiam denegat potestate rata,non verbo- 
sitate frivola. Non erit autem una prudentia vel po- 
lentia, quia, si egsent efficacia que a schismaticig 
vel a depositis fiunt consecrationum offfcia, infini- 
tos haberet hodio presules unaquaeque sedes et 
quam multos Roma summos pontifices, qui confu- 
sione horribili eLligatos ab aliis solverentet solutos 
indebite ligarent. Sic sic, si bene perpendis,et rata 
cassarentur, et irrita preferrentur.Sic nulla de ge- 
stis ecclesiasticis essent certa, sed queque frivola; 
et ut verum fatear, nihil omnino esset Ecclesia. 
Sed de his hactenus nos equidem ista sub brevitate 
tibi rescribimus, qui facta matris Ecclesise non fri- 
vola, sed rata tenemus,qui sanctorum auctoritates 
Patrum quam nostra sensa sequi maluimus, qui 
vos in Christo diligimus, et & vobis amari volu- 
mus. Unde et scripta vestra leti suscipimus, et 
vobis nostra dirigimus et emendanda commnitti- 
mus. Àmen. . 





INCIPIT LIBER SEPTIMUS. 





I. Mater virtutum charitas, ubique magnifica, T) concordia servat, dives benevolentia dispensat, di- 


nusquam est solitaria, nunquam otiosa. Hec suis 
contenta,cunctis benevola,nec rapit aliena,nec vult 
habere privata. Hec in ea domo perenniter exaltat, 
quam sapientia columnisgratie septiformis exaltat, 
quam luminis eterni splendore clarificat, et bonis 
operibus plene perornat. Ejus bona omnia fejix 


vina gratia copiose ministrat : quo magis erogata, 
eo potius flunt augmenta/a. Hec semper nova, 
semper integra, novos parit filios, omnesque libe- 
ros, simul ingenuos, moribus insignes,viribus pre- 
cellantes. Hoc enim humilitas nutrit,patientia pro- 
vehit, obedientia regit, Horum militia vitiis infesta, 


1231 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARGHIEP. 


1232 


sumit arma victorie de manu Sapientis. Constan- A — esp.In presenti,charissime,ad credendam sim- 


ter ad bella procedit, quam ordinis virtus invicta 
custodit. Ibi prudentia consulit, justitia decernit, 
fortitudo peragit, temperantia componit. His ita 
procedentibus e contra vitiorum tumultus precipiti 
saltu, vario strepitu, effuso milite proruit, temera- 
rium certamen assumit.Hunc enim sua impruden- 
tia resolvit, injustitia dejicit, debilitas frangit, in- 
temperantia perdit. Talibus illico prostratis et per- 
- ditis,chorus virtutum precedenti fidei vexillo trium- 
phator incedit, spei firmitate validior universa 
transcendit, mox ad matris sue, scilicet charitatis, 
gaudia pertingens, summe Trinitatis essentiam ju- 
giter intuendo conquiescit. Ibi nec visio corporea 
mutabilitate socia decipit, nec spiritualis imagina- 
tio varie concepta pro voluntate congesta fallit, sed 
pura mentis intelligentia stabilis et certa a veris ad 
ipsam veritatem perducta idipsum aspicit. O id- 
ipsum, unum, et omne bonum omnium ! Vides tu, 
videt oculos quem illuminasti, oculus charitatis, 
quia in te sunt omnia, nec dilataris tu in omnibus, 
nec coarctaris. Tu sine omnibus,nec minoraris: in 
te simul omnia sine compoto numerat, te in omni- 
bus sine termino mensurat, te sine omnibus tibi 
sufficientem et summum sine pari ponderat,unum 
in Trinitate, trinum in unitate. Unum utique non 
sumptum ab.unitate,trinum quoque non sumptum 
a Trinitate, sed unum prorsus idem quod unitas, 
trinum omnino quod Trinitas. Unitas que nume- 
rum minime inchoat, Trinitas que numerum mi- 
nime presentat. Unitas que terminum nescit, Tri- 
nitas que nulla mensura discernitur. Unitas que 
nullo pondere trahitur, Trinitas que nulla lance 
pensatur. Non igitur numero, non mensura, non 
pondere minus habet unitas Trinitate, nec magis 
obtinet Trinitas unitate. O Jerusalem coelestis ! 
o domus charitatis, civitas luminis, plena beatitu- 
dinis! Tu simul omnia in Deo sine tempore prospi- 
cis,tu Deum in omnibus sine motu miraris,tu Deum 
sine omnibus in se solo plenum et perfectum sine 
modo diligis. Hec videre, hec nosse celestis curie 
civibus ineffabili bonitate donatum.Hec nobis cre- 
dentibus adhuc minus, et in tempore versantibus, 
per fidem desideraré misericorditer concessum. O 
Deus ! et quid dico Deus? Deus te dico fide, non- 
dum visione. Mirabile dictu | de te tacere non pos- 


sumus, ot te dicere non valemus. Nondum enim te [) 


videmus ; sed tuo munere, tua piissima gratiajam 
in te credimus unum et fideliter loquimur. Te Pa- 
trem,et Filium,et Spiritum sanctum,non tres deos, 
sed unum confltemur, adoramus, et sequimur. 
Unum non quomodocunque unum ; nam et multa, 
duia «imul collecta dicimus unum, non tamen sim- 
pliciter unum ; eed te quidem unum in Trinitate, 
trinum in unitate; non collectum unitate, nec divi- 
sum Trinitate. 

II. INT. Mira que dicis libenter audio; sed &d 
hzc si ratione vel auctoritate me pértrahis, liben- 
tius sequor. 


plicem unius Deitatis ratam Trinitatem adeo firma 
ratione procedimus, quod utique, si bene perpen- 
dimus,in omnibus creatis creatricis vestigium Tri- 
nitatis liquido cognoscamus. Hinc Apostolus ait : 
Invisibilia ipsius a creatura mundi per ea quz facta 
sunt intellecta conspiciuntur : sempiterna quoque vir- 
tus ejus et divinitas (Rom. 1, 20). Verba ista sic di- 
stinguimus: Invisibilia ipsius et sempiterna virtus 
ejus et divinitas conspiciuntur acreaturamundiin- 
tellecta per ea que facta sunt. Que proposuimus 
verba Apostoli videamus. Invisibilia Patrem, virtus 


Filium;dévinitas Spiritum sanctuminsinuantnobis. 


prout donat intelligi qui clavem scientie gerit. Pa- 
ler quidem a nullo est, sed quidquid est ab eo esse 


B habet. Unde quia a nullo est, a nullo ut sit visus 


est. Recte ergo dicitur quia invisibilis est. Ex ipso 
nempe sunt omnia,tam eicoessentialiaet coeterna, 
quam de nihilo creata et temporalia. Coessentialia 
et cometerna Filius et Spiritus sanctus : de nibilo 
creata et temporalia,res condita et omnis ejus pro- 
prietas. Sempiterna virtus proprie dicitur Filius. 
Christum, inquit Apostolus, Dei virtutem et Dei sa- 
pientiam 1. Cor. 1, 24). Christus est Dei sapientia, 
quam Deus Pater non aliunde accepit,sed ex seipso 
gine initio perfectam gignit, per quam immutabili- 
ter simul omnia disponit; per quam de nihilo cau- 
saliter, materialiter, naturaliter simul omnia fecit; 
per quam visibiliter, actualiter, temporaliter sin- 
gula proponit, et immotus mutabilia regit. Ipse est 


C virtus Dei, quia sicut de nihilo facta, sic ne in ni- 


hilum redeant, tenentur omnia, nullo enim tem- 
pore nulla qualicuuque varietate in nihilum valent 
redire, non quidem pro se, sed pro conditore in 
singulis essentialiter persistente. Si conditoris es- 
sentiam vales a conditis removere, et condita de 
nihilo valent in nihilum deflcere. Sicut autem sine 
nobis conditi sumus, sic et sine nobis a conditore 
tenemur. Divinitas est Spiritus sanctus, qui ideo 
recte divinitas dicitur. Cum enim causa queritur 
vur Deus omnia fecit, quare facta sic ordinat et re- 
git, respondetur quia D*us non eguit, nec eget, 
nec egebit; sed sola charitate ; non nova voluntate 
omnia fecit, hoc singulare et divinum sibi retinuit. 
Cum enim creatura aliquid facit, causa agendorum 
ejus indigentia occurrit, que etsi aliquando agere 
non agenda presumpsit,hocesse sensus inopiam ra- 
tio deprehendit. At vero Deus nullo egens, solus 
sibi sufficiens, in omnibus que agit solam habet 
causam sue charitatis:quod Propheta intuens pro- 
fitetur dicens : Deus meus es tu, quoniam bonorum 
meorum non eges (Psal. vv, 2). Causa ergo illa sin- 
gulariter admiranda, qua sine indigentia facit Deus 
omnia, recte dicitur divinitas. Hec enim causa, si 
dicere libeat, Deo remanet proprte propria. Bene 
ergo Pater invisibilis, Verbum virtus per quod Pa- 
ter omnia facit, Spiritus sanctus est una et eadem 
Patris et Filii benevolentia, in qua bene facte sunt 


4233 


DIALOGORUM LIBRI VIl. — LIB. VII. 


1334 


omnia, et manent bona. Tria hec apostolica dicit À nia facit. Ejus nosse est omnia numerare. Filius Pa- 


auocíoritas, et subjungit ipsi gloria. Non ait ipsis, 
sed ipsi est gloria, quia in Trinitate permanet uni- 
tas. Nos vero qui catholice verba Apostoli venera- 
mur, nec Trinitatem confundimus, nec unitatem 
dividimus, quia sic tria ista predicamus, ut simpli- 
cem unitatem teneamus. Ea ergo sine numero nu- 
meramus, qui cum Propheta dicimus : Et sapientie 
ejus non esl numerus (Psal. cxrvi, 5). Ea. quoque 
sine termino mensuramus, et cum Apostolo procla- 
mamus : Ó altitudo divitiarum sapientiz et. scientie 
Dei, quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, ?t in- 
vestigabiles vi? ejus! (Rom. x1, 33.) Ea etiam sine 
pondere pensamus, qui cum Apostolo profitemur : Et 
paz Dei, quz exsuperat omnen sensum, custodiat corda 
vestra, et intelligentias vestras (Philipp. 1v, 7). Corda 
itaque nostra teneant, intelligentia nostre cogno- 
geant,quia nec numero, nec mensura, nec pondere 
continetur summum illud, mensurantur quo simu! 
omnia,quo simul omnia numerantur,quo simul om- 
nia ponderantur. Si numerari, mensurari, seu pon- 
derari posset; numero, et mensure, et ponderi uti- 
que subesset; unde nec Deus esset. Quid igitur agi- 
mus? Incomprehensibilis est quem querimus, in- 
effabilis est quem fari gestimus. Potius ergo igno- 
rantiam nostram humiliter fateamur, quam teme- 
rarie nos incognita scire jactemus. Sed si pie in 
nobis deflcimus, tandem Apostoli consilium humi- 
liter requiramus, dicentis : Flecto genua mea ad Pa- 
trem Damini nostri Jesu. Christi, ex quo omnis pater- 
nitas in calis et in. terra nominatur, ut. det vobis se- 


tris omnia ordinat que temporibus et officiis con;- 
petentibus assignat, et in eis singulas mensurat. Spi- 
ritus sanctus Patris et Filii unus suo omnia pon- 
dere ligat. Ea enim ipsi est benevolentia, qua sicut 
placuit fieri omnia, placet ut maneant facta. Ex 
ipso namque pendent omnia ut effectus ex causa. O 
Deus et qui es Deus meus! tua quidem notitia om- . 
nia numeras, tua potentia omnia mensuras, tua 
charitate omnia ponderas. Hzc Sapiens ille intuens 
et tibi loquens aiebat : Omnia in pondere, et men- 
$ura, et numero disposuisti (Sap. x1, 21). Sed. dicit 
aliquis : Si omnia in istis, non sunt ista de omni- 
bus illis. Res equidem, quas omnes disposuit Deus, 
pondera, mensuras, numero habere novimus; quae 
penitus non essent, si res in quibus subsistunt mi- 
nime fuissent. Rebus enim quarum sunt et ipsa 
creata sunt, quapropter et ipsa disposita sunt. De 
omnibus enim sunt. Res ergo et rerum pondera 
eque ponderantur a superiori pondere qui nor pon- 
deratur. Res quoque et rerum mensure eque men- 
surantur a superiori mensura que non mensura- 
tur. Res quoque et rerum numeri eque numerantur 
a superiori numero qui non numeratur. Notitia 
quidem Dei omnia numerat, nec. numero capitur ; 
sempiterna virtus ejus omnia mensurat, et nullo 
lermino finitur; benevolentia amborum universa 
ponderat, et nulla lance trahitur. Tria ista in qui- 
bus disposuit Deus omnia coeterna sibi sunt et in- 
separabilia, unum ín essentia, in personis tria, non 
quomodocunque unam, sed unitas; non quomodo- 


cundum divitias gloriz suz virtute corroborari per Spi- C cunque tria, sed Trinitas. Unitas, que trinitatem 


ritum ejus ín interiorem hominem, habitare Christum 
per fidem in. cordébus vestris; in charitate radicali 
et fundati, ul. possitis comprehendere cum. omnibus 
sanctis quao sit latitudo, longitudo, et stabilitas, et 
profundum, scire etiam supereminentem scientia cla- 
ritatem Christi, ut impleamini in. omnem plenitudi- 
nem Dei (Ephes. 11, 14-19). His excitati sermonibus 
primum doleamus quia eum non comprehendimus 
&d cujus imaginem et similitudinem conditi sumus,. 
et quod impedit ne comprehendamus, sectando ju- 
gtitiam removeamus, ut cum Deo unus spiritus ef- 
ficiamur, quo solo invisibilis Deus videtur, agno- 
scitur, comprehenditur. O Spiritus sancte, illumina 
nos et irahe, qui es pondus sine onere, charitas 


non angustat; trinitas, que unitatem non multipli- 
cat. In Deo sane numerum, mensuram et pondus - 
absque compoti ratione, absque finium limitatione, 
absque perpendiculi motione, prout ab ipso sus- 
cipimus, innumerabilia mutabiliter, eterna tem- 
poraliter, incorporea corporeis vocibus, non tam 
disserere quam assignare pro modulo nostro potui- 
mus. Nunc autem in creaturis pondera, mensurss, 
numeros videamus : et hoc primum in spiritu ra- 
tionali perquiramus, ut in eo creatricis vestigium 
Trinitatis agnoscamus.Spiritus sane rationalis videt 
in Deo supra se, videt posse Deum in se, videt post 
se in spiritu irrationali sub se, gola rationali intel- 
ligentia sine corpore numerum, mensuram, pon- 


sine affectione, novum non novus nobis aspira pon- py, dus, in Deo supra se, quod ut potuimus, non ut 
D , 


dus amoris. Veni ad nos qui non moveris, mane 
nobiscum qui nusquam et nunquam recedis. Aspira 
ut sentiamus, veni ut suscipiamus, mane ut diliga- 
mus. Sentiamus fide, suscipiamus spe, diligamus 
charitate, Patrem scilicet qui generat Filium sibi 
consubstantialem absque initio et sine fine; Filium 
quoque a Patre genitum absque separatione et sine 
tempore; et te, Spiritus sancte, procedentem ab 
utroque sine motu et sine divisione. O unitas invaria- 
bilis! o Trinitas inseparabilis! in qua nec generatio 
ex Patre, nec processio ab utroque Deum multipli- 
cat, unde nec variat. Pater quidem prout novit om- 


debuimus, timide perstrinximus. Post, Deum in se, 
quod nunc eloqui suscipimus, pie meditari, catho- 
lice fari, fideliter imitari, Domino donante, debe- 
mus illam summam, simplicem et individuam Tri- 
nitatem, quam chorus angelorum ille beatus pri- 
mam novit, notam elegit, electam tenuit. O vera 
cognitio! justa electio! felix possessio ! Beatus ille 
Bpiritus rationalis Deumrn aspiciens, in ipso omnia 
sua colligit notitia, de quibus omnibus quid agat, 
quo ea referat, libero rationis arbitrio recte dijudi: 
cat, que pro suo judicio pensans amat. Cognitione 
ergo numerat, judicio mensurat, amore ponderat, 


1335 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1236 


quo se et omnia transiens Deum singulariter amat. À ritus sanctus in malevolam animam non descendit. 


Hic tractus ponderis, hoc pondus amoris, hic amor 
charitatis in electis angelis conservat signaculum 
similitudinis Dei, o Deus omni studio querendus, 
omni virtute colendus, omni amore tenendus, ange- 
lum et hominem, utrumque rationalem condidisti, 
qui soli inter omnia recte scire, vere judicare, plene 
diligere potuerunt, ut erecti supra se ascende- 
rent ad te, non gressu cerporis, sed opere virtutis. 
Tibi quidem inhzerere amoris pondere nulla un- 
quam creatura potuit, nisi tractu superni adjuta 
ponderis, hoc est absque dono Spiritus sancti, qui 
nullum deserit nisi qui refugit : Unde Veritas in 
Evangelio dicit : Qui autem peccaverit. in. Spiritum 
sanctum, non remiltelur ei neque in hoc sdculo, ne- 
que in futuro (Matth. xii, 32). Hunc Spiritum san- 
etum angelus ille refuga noluit, qui bonus a Deo 
conditus, mox spiritum superbie concepit, quo 
Deum deserens se Bibi retinuit. Solum inflatus, om- 
nino vacuus remansit,et nos seducendo in primo 
patre dejecit, seb nos seductos miseratio superna 
respexit. Queris causam qua Deus peccatores re- 
vocat. Eadem est qua Deus omnia de nihilo creat. 
Superius audisti quia Spiritus sanctus Patris et Filii 
unus causa est singularis et diving ex qua pendent 
omnia ut effectus ex causa : quapropter ad eum re- 
ferenda sunt universa. Sine isto quantacunque quis 
fecerit, sunt omnia mala. Quapropter in omnibus 
que agis quere tibi a superiori pondere pondus 
amoris, id est a Spiriti sancto donum charitatis. 
Ora Patrem per Filium in Spiritu sancto, non divi- 


das gradibus quem unum in essentia confitemur, C 


quem voluntas non variat, ned dividit actus, ora ut 
tibi charitas detur, quam proprie sanctus aspirat 
Spiritus, sed tota Trinitas donat cui vult. Summe 
quidem Trinitatis indivisa est unitas, inseparabilis 
efficacia, et dona communia. Ora ut charitatem ac- 
cipias, qua accepta, cum Apostolo dicis : Charitas 
Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum san- 
ctum qui ortus est nobis (Rom. v, 5). Haec charitas a 
Spiritu sancto data, quia desursum est, quidquid 
per eum egeris, sursum levat. Cupiditas vero, quee 
falso de infimis nititur oriri, deorsum trahit. Quid- 
quid per eam egeris, totum perdis. Quapropter Spi- 
ritum sanctum humiliter quere, et per eum poni- 
tentie remedia suscipe. Quem enim unctio Spiritus 


III. INT. Qus dicis vera esse gentio, Sed hec mihi 
aliquo te probare placeat exemplo. 

Resp. Nosti quia primo patri nostro Adam in pa- 
radiso adducta sunt animantia, que in Deus cuncta 
subjecerat. Arbores quoque paradisi, sola una re- 


"tenta, eidem Deus concesserat. Adam ea omnia pa-- 


riter agnovit, de agnitis vere judicans sua singulis 
animantibus nomina designavit,et tentatus a ser- 
pente provida mente respondit, ubi mulier ait : De 
omni ligno paradisi vescimur : de ligno vero scien- 
ti» boni et mali ne illud tangeremus prohibuit nos 
Deus, ne forte moriamur (Gen. ut, 2). Sed. ut Trini- 
nitatis in hoc memoriam qualemcunque teneamus, 
vide nümerum in cognatione, mensuram in discre- 
tione, ruinam ponderis in cupiditate. Non enim 
traxit eos charitas, sed depressit cupiditas, qua a 
Deo recesserunt, dum vetita oomederunt, et habere 
indebita presumpserunt. Hi pro sua mala voluntate 
& sancto Spiritu minime tracti sunt, qui culpam 
suam non solum non confiteri, sed etiam excusando 
defendere maluerunt. Defensio enim culpe inter- 
clusio est venie. Vide etiam quia primus ille de 
primis parentibus natus dum sua omnia a Deo sibi 
data cognovit, recte de suis largitori Deo proferre 
decrevit. In rerum cognitione numerum, in obla- 
tione judicium tenuit et ostendit; sed in pondere 
peccavit, qui charitate vacuus et sua obtulit et non 
recte divisit. Non recte divisit qui sua Deo se pec- 
cato per fratricidium ponderavit. Hino Scriptura 
dicit : St recte ofjeras et non. recte dividas, peccasti 
(Gen. 1v, 7). Offert recte qui sibi a Deo prestita jure 
largitori omnium satagit repensgre. Sed non recte 


dividit qui sua offerens se Deo subtrahit. Pondus 


amoris indicat quo intendat. Amor ipsum deprimit, 
vel elevat. Amor bonus est charitas, amor malus 
cupiditas. Elevat amor bonus, deprimit amor ma- 
lus. Deprimit, dum num amanda diligit, dum se vel 
alia quelibet diligens, Deum negligit. Sed charitas 
elevat, que quos potest ad amandum Deum ezcitat, 
negligit propria, bona querit communia. Pondus 
amoris totum Deus querit, totum accipit, divisum 
respuit. Diliges, inquit, Deum tuum ex tolo corde tuo, 
ez Lola anima tua, ef ex omnibus viribus (uis, et ex 
omni mente tua (Luc. x, 27). Amor itaque Dei totum 
capit, omne colligit, nulla dimittit, universa trahit. 


non tetigerit, poenitentie remedium non accepit. [) Sine hoc quecunque tenueris, omnia perdis, teste 


Hunc mulier illa susceperat, cujus charitatem Evan- 


gelium nobis commendat, dicens : Dimissa sunt ei 


peccata. multa, quia dilexit multum (Luc. vu, 47). 
Scias ergo quia Dei dilectio vere peccatorum est 
remissio : unde apostolus Joannes ait: Qui non di- 
ligit. manet. i9. morte (1 Joan. 1, 14). Stipendium 
enim peccati mors est. Multi quidem ratione sola 
commoniti, que nec aufertur in poenis, dolent se 
esse in peccatis, a quibus non exeunt absque reme- 
dio charitatis, quam Spiritus sanctus infundit. Ma- 
nente olim mala voluntate, que sola Spiritui san- 
cto nititur contraire, non possunt trahi, quia Spi- 


Veritate que dicit : Qui non colligit mecum, disper- 
git; eL qui non est mecum, contra me est-(Luc. x1, 23). 
Trahe nos, Deus, pondere tuo. Leva nos ad te, 
sancta Trinitas, cum Elia in curru igneo, in Spi- 
ritu sancto. Conformetur tibi nostra quam creasti 
Trinitas, ut quidquid cognitione numerat, quidquid 
ratione mensurat, valido charitatis pondere totum 
pariter omne simul ad te trahat, in te custodiat, et 
unita libi beata permaneat tam honore imaginis, 
quam similitudine charitatis. Imago etenim tua 
eternitatem, similitudo tua tenet beatitudinem. Si 
autem in debiti pondere amoris, te neglecto, quod 


--—.— raro -—— — — -—— -- 


4351 DÍALOGORUM LIBRI VII. — LIB. VII. 1238 


absit! transitoria quierimus, amissa tu» beatitudi- À ascensione usque ad solium/tterne beatitudinis se- 


nis similitudine, miseri remanemus; sed pro tua 
imagine in nobisnaturaliter permanente sub eterna 
miseria perduramus. O beata illaanima, que amore 
debito querit eterna, que summe Trinitatis simi- 
litndinem tenet in gloria! Hec Joannes apostolus 
de pectore Domini hauriens affirmat, dicens: Simi-. 
les ei erimus, quia videbimus eum sicuti est (1 Joan. 
nr, 2). Propheta queque dicit pro imagine: Signa- 
ium est super nos lumen vultus tui, Domine. Dicit et 
pro similitudine : Dedisti letitiam in corde meo 
Psal. 1v, 7). Nimirunt in Deo nulla letatur imago, 
nisi quam perornat Dei similitudo. Imago est De! 
natura intelligentie rationalis imago eternitatis. 
Similitudo Dei formatur in nobis, in pondere cha- 
ritatis, in similitudine virtutig. Hanc primus homo 
perdidit sus secutus vocem mulieris, non judicium 
proprie rationis: et dum diabolo non Deo credidit, 
cupidus ad indebita declinavit, seque cum sua pro- 
pagine vitiis atque daemonibus mancipavit. O mi- 
sera anima a summis ad ima prolapsa, in regione 
similitudinis oberrans et devia, nuda et ceca, virtu- 
tibus vacua, vitiis sordida, carni subdita, pecorum 
socia. Hec Propheta deplorans clamat: Homo cum 
in honore esset, non intellexit; comparatus esl ju- 
mentis insipientibus, el. similis factus est. illis (Psal. 
xLvII1, 12). In honore fuit qui habens in se creatri- 
cis vestigium Trinitatis, voluntatem Dei in manda- 
tis agnovit, servandam judicavit, sed amore defecit 
dum ea que Dei sunt Deo preposuit: Unde bene 
sequitur: Non intellexit. Et intellectu perdito factus 


est animalis jumento similis. De his Paulus ait: C 


Animalis, inquit, homo mon percipi ea quam sunt 
spiritus Dei (I Gor. n, 14). Inde est quod primus 
Adam parens noster, quia de intellectuali factus 
est animalis, reote pellibus animalium debuit indui 
et a superioribus ad ima detrudi. Exinde hominis 
sapientia, peccatis exigentibus, ita deperiit, ut more 
pecorum subditus corporese voluptati, et suc noti- 
tiam perderet trinitatis, qui summam Trinitatem 
qui Deus est obliviscens, creaturam impudens ado- 
ravit. De talibus ait Apostolus: Quia cum cogno- 
vissent Deum, non sicut Denm glorificaverunt aut 
gralias egerunt, sed evanuerunt in cogitationibus 
suis, et obscuratum | est. insipiens cor eorum (Rom. 
1, 21). Et paulo post: Qui. commutaverunt veritatem 


Dei in mendacium, et. coluerunt, e£. servierunt. crea- ]) 


turz potius quam Creatori, qui est. benedictus in sz- 
cula (ibid., 25). Hi a veritatis luce in errorum tene- 
bris prolapsi, a similitudine Dei in similitudinem 
pecorum versi, pro veste justitie pecorum sordibus 
obvoluti, nec in se nec in aliis recognoscunt crea- 
iricis indicia Trinitatis. Sed eterna Sapientia nec 
talium oblita misericordiam et miserationem induit, 
carnem sumpsit de nostro genere, non culpam de 
traduce. Nusquam, inquit Apostolus, angelos appre 
hendit, sed semen Abrabae apprehendit (Hebr. i, 10). 
Ejus humilitas nos sanavit, qui morte sua nos re- 
demit. Ejus resurrectio nos sanctificavit qui sua 


cum pariter exaltavit, sic etenim dicit: Cum ezal- 
tatus fuero, omnia traham ad meipsum (Joan. 
xi, 32). 

IV. INT. Quis est hic humiliatus denuo exal- 
tandus? Ipsum, queso, ut sequamur, ma- 
nifesta nobis qui exaltatus omnia ad seipsum 
trahit. 

Rrs». Ipse est, charissime, quem patriareharum 
oracula, quem legalis observantiw mysleria, quem 
prophetarum predixere vaticinia, quem vox angoe- 
lica, quem de ccelo stella presentem presentia, illa 
pastoribus, ista revelavit rcgibus- Iste est sapientia 
Patris, attingens a fine usque ad finem fortiter et 
disponens omnia suaviter. Pater quidem, sicut su- 
perius jam audisti, omnem creaturam cum sua pro- 
prietate non alibi. sed apud se sine varietate sem- 
per habet nosse, sine compoto semper numerare. 
Audisti quia Filius patris, sapientia scilicet quam 
ex se non aliunde sine initio perfectam genuit, om- 
nia certis mensurat finibus pro nature modis et 
actionibus. Audisti quia procedens ab utroque Spi- 
ritus sanctus, suo tenet omnia pondere. Est enim 
causa qua de nihilo per ipsum facta servantur om- 
nia. Ex his autem que facta sunt, quedam motu 
naturali vegetantar, quod in herbis et arboribus 
solotenus fixis persepe miramur. Sunt et naturali 
et spontaneo motu predita, ut animalia, quorum 
corpora et naturaliter crescunt, et varie discurrunt. 
Sunt homines qui et naturaliter crescunt et spon- 
taneo motu sese agunt, sed rationali intelligentia 
precellunt, qua et supra se divina cognoscunt. Ce- 
tera quidem ratione carentia sub his que ratione 
prediti sunt remanent subdita. Eo usque ipsorum 
pertingit natura. Homo quidem, quasi medius inter 
inferiora et superiora, et Deum audire debet pro 
sum rationis intelligentia, et de inferioribus judi- 
care pro mensura sententie a Deo sibi prerogate, 
ut de inferioribus sui lege judicii sic disponat, qua- 
tenus auctori omnium et ipse benecompositusassi- 
due placeat, Sed ejus mensura judicii tuno itaque 
defecit, cum Deum deserens, cui subesse debuit, 
ceca mente his quibus prelatus fuerat tam Dei mu- 
nere quam jure nature subditus remansit, socius 
pecorum, servus demonum. At hanc vero humani 
judicii mensuramiin proprialibertate reparatam Dei 
sapientia qui est superior mensura, que metitur 
omnia. nobis per assumptum bominem apparuit 
Deus et. homo, non due persone, sed una; duc 
naturse, non una; Deus et homo, unus non duo; 
inconfusus, indivisus, plenus et perfectus. Servata 
namque utriusque nature proprietate, Deus homo 
factus non desiit Deus esse; homo factus Deus, 
homo habuit permanere. Ex duabus igitur et in 
duabus naturis Deus et homo Christus, non natura 
sed persona unus, non est recens Deus, sed est ab 
eterno Christus. Natura quidem hominis non per- 
gona a Verbo Dei est assumpta, sed persona Verbi 
et hominis, id est Jesu Christi manet omnia, Patri 


1239 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARGHIED. 


13406- 


comterna; non una de dispositis que in Deo sunt À judicat, pro amore ponderat. Recte peragit omnia 


vita Quod factum est, inquit, in tpso vita erat (Joan. 
I, 4), Sed disponens omnia, creans singula, regens 
universa. Est enim tertia in Trinitate que Deus est 
persona, non tertia in deitate substantia, sed una 
et eadem cum Patre et Spiritusancto manens essen- 
tia. Ejus pro nobis humiliatio cst humane nature 
susceptio, qua factus est redemptor nosteretlegifer 
noster. Ipse est mensura superior; qui mensuram 
nostri judicii que defecerat obedientia» legibus de- 
coravit, cujus formam in semetipso proponens no- 
bis ait: Non veni facere voluntatem meam, | sed vo- 
luntatem ejus qni misit me (Joan. v1, 38). Qua usque 
ad mortem completa, victor ab inferis rediens et a 
morte resurgens, colos ascendit, unde nobis san- 
ctum Spiritum copiosius effudit, cujus pondere nos 
infima membra sibi unita trahit ad superna. Agno- 
Bce ergo et venerare pro nobis humiliatum, prose- 
quere virtutum gressibus eumdem exaltatum, pon- 
dere Spiritus sancti, fune charitatis omnia trahen- 
tem ad seipsum. 

V. INr. Que omnia? Nonne multos, perseve- 
rante usque ad mortem nequitia, credimus perpe- 
tua damnatos esse sententia ? 

Resp. Dictum est omnia, non quidem universali- 
ter omnia, sedomnia ulique electa. Omnia, de omni 
gente, de omni conditione, deomni etate, de omni 
sexu, de omnibus terre et maris finibus, a primo 
justo omnes ad ultimum electo. Hos omnes humi- 
liatus ille quesivitetexaltatus collectos ad se trahit. 
Ad hunc in tenebris hujus seculi cognoscendum 
nos qui adhuc in carnis infirmitate preminur su- 
perna gratia concitamur. Fides nuntiat, spes de- 
monstrat, charitas manifestat. His tribus illustrati 
quidquid multiplici cognitione numeramus, quid- 
quid judicii ratione mensuramus, quidquid amore 
congruo ponderamus, summe Trinitati jure debito 
conformamus, qua nos et omnia suo simplici nu- 
mero colligit, sua simplici mensura producit, suo 
simplici pondere custodit. Una quidem est rationa- 
lis anima, qu& summae Trinitati conformata pro 
modo suo tria in setenet inseparabilia. Numerando 
enim mensurat et ponderat, mensurando quoque 


numerat et ponderat, ponderando simul numerat . 


et mensurat. Quia vero pondus suum trahendo nu- 
merum et mensuram preponderat, cum ipsum pon- 


se ei referens cujus notitia sine compoto numerat, 
sapientia sine fine mensurat, charitas sine pondere 
pensat. llano summam Trinitatem que Deus est 
fideliter adoramus, cujusimaginem, ipso revelante, 
jn nobis quaerimus: de qua pro modulo nostro 
aliqua, te compellente, supra taxavimus. Nunc quia 
perurges super irrationalem spiritum pro ipsa ibi- 
dem inquirenda mentis intuitum applicemus. 

VI. Irrationalis spiritus in agendis suis nulla ra- 
tione ducitur, nulla supra se intelligentia levatur, 
sed anime viribus nititur, sed suisaffectibus impli- 
catur. Àmat, odit, audet, metuit non pro intelligen- 
tia veritatis. non pro judicio rationis, sed pro ap- 
petitu proprie voluptatis, sed pro consuetudine sibi 
indite necessitudinis. Pro quinque sensibus suis 
corporeis habet exterius corporalium notionem, et 
pro memoria interius cognitorum tenet imaginatio- 
nem. Eorum etenim, qus$ exterius agnoscit sensi- 
bus corpora apud se intus pro sua recordatur me- 
moria. Suam voluntatem aut circa corpora aut cirea 
corporum imagines occupat, nec ab his elevat; sed 
eam in his retentat et variat. Sensibus quidem in 
memoria numerat, affectione mensurat, concupi- 
scentia ponderat. Nec in se nec in aliis hec tria 
discernit, quie ratio deprehendit, intelligentia co- 
gnoscit. Pec duo solummodo homini et angelo col- 
lata sunt a Deo. His profecto vacuus irrationalis 
Bpiritus minime est ad imaginem et similitudinem 
Dei factus Non habet igitur beatitudinem pro Dei 
similitudine, non habet aeternitatem pro Dei imagi- 


C ne, sed carens utroque suo finitur tempore. Qua- 


propter ejus illa qualiscunquo trinitas, quam etiam 
ipse ignorat, nequaquam summe Trinitati se con- 
format. Non enim novit eterna quidquid ceret in- 
telligentia, caret quidem intelligentia: quod abhor- 
rens Propheta nobis intelligentibus ita clamat : No- 
lite eri sicut equus ct mulus, quibus non est. intelle- 
ctus (Psal. xxx1, 9). 

VII. Vide etiam nunc ultima rerum corpora, ut 
in ipsis aliqua Trinitatis signa cognoscas. Habes 
enim in unoquoque corpore numerum pro multitu- 
dine partium, mensuram pro quantitate ipsarum ; 
et pondus pro substantie natura, quasi mota fuerit 
recurrit iu sua, omne siquidem corpus ubicunque 
Sit, cum partcs non habere non possit, pro partibus 


dus charitatis flamma ea sursum trahendo rapiat, [) est numerabile, pro termino partium est mensura- 


charitatem Dominus servandam precipue mandat, 
dicens : Ignem veni millere in lerram, et quid volo 
nisi uL ardeat ? (Luc. xii, 49.) Ut. autem ardeat, Di- 
liges, inquit, Dominum Deum tuum ex toto corde 
tuo, etc. Hoc est. primum et. maximum mandatum 
(Matth. xxr, 39, 38). Primum, quod cetera se- 
quuntur; maximum, quo perficiuntur, vel primum 
et maximnm, quia in prima tabula et de colendo 
Deo. Nam secundum et magnum in secunda de di- 
ligendo proximo. Dilectio Dei merito precellit, quo 
&nima vel spiritus rationalis confirmata summae 
Trinitati quidquid, pro notitia numerat vel ratione 


bile, pro lege sua fit ponderabile. Si enim quantu- 
lacunque terre particula levetur in aere velin 
aqua, nosti quia non quiescit, donec naturali pon- 
dere redeat ad solidum terrae, Sic et aque guttula 
in uere levata non residet lege ponderis donee ad 
sua redierit. Aer quoque mobilis, nec Bub aqua, si 
exitum invenit, sustinet coerceri. Ignis quoque iste 
terrenus in sua natura genium superioris ignis ob- 
servat. Pro posse etenim suo superevolat, nisi eum 
intercludendo'ceterorum constipatio elementorum 
retineat. Ünumquodque istorum quatuor,quod sensu 
percipis ipse corporeo, sed discernis tactu mentis 








49411 DIALOGORUM LIBRI VII. — LIB. VII. 1942 
ineorporeo,habet pro partibus numerum, pro men- À vet, sed movetur.Creatura autem spiritualis movet 


sura terminum,pro pondere locum. Tria ista, nu- 
merus,mensura, pondus, distincta et inseparabilia 
in unoquoque corpore naturaliter presentatur, 
sicque in unitate signa trinitatis intelligentibus,an- 
gelo scilicet et homini cognoscendo proponuntur. 
Quisquis ergo ille es qui intelligis, pro intellectu 
quo precellis venerare Deum, cujus Trinitatis si- 
gna in te et in aliis quibusquecreatis utique reco- 
gnoscis. Intelligis Deum, nec qualem, nec quan- 
tum. Agnoscis spiritum & Deo conditum, qualem 
esse,non quantum.Aspicis corpora qualia el quan- 
ia. Deus enim prorsus ab omni qualitate, quanti- 
tate seu varietate qualibet omnino liber est. Sim- 
plex enim et summum verum et unum est.Spiritus 
sane conditus et voluntatibus variatur, et aífectio- 
nibus mutatur, unde et temporalis esse dignosci- 
tur, sed partibus carens locali dimensione priva- 
tur.Ea propter nec magnus nec parvus esse con- 
vincitur. Corpora denique vides colorata, sentis le- 
nia vel aspera,calida vel«frigida, metiris magna vel 
parva,terminas longa, lata, alta; sustines gravia 
vel levia, deprehendis liquido ea esse qualia 
et quanta. His hujusmodi taliter inspectis, re- 
ete intelligis, quia eternitas Deo, tempus spi- 
rituijtempus et loeus corpori utique convenit; 
sed ista nesciunt irrationalia, non sentiunt cor- 
pora. 

VIII. Vide nune et corporeos sensus quibus nos 
utimur,quos quinque novimus ; quos visum, audi- 
tum, odoratum, gustum, tactum sepe nominamus. 


Si actus eorum sedulus attendis,in singulis actibus * 


tria considerans.Trimitatis memoriam penes te com- 
signabis. Anima quidem tota oculis colorata, tota 
auribus sonora, tota naribus odora, tota palato sa- 
pora, tota toto corpore sentit palpabilia. Cum au- 
tem aliquid oculis cernimus,seis quia intus est ani- 
ma videns, exterius res visa, in medio oculus quo 
videt anima et videtur res visa.Res que extra vi- 
dentur numero prope infinito presentantur, visioni 
oculi mensurantur, sententia videntis anime pon- 
derantur. Hoc qualecunque Trinitatis indiculum, 
pensa et in actibus singulis sensuum reliquorum. 
Et vide quia visus tuus non videt seipsum, neo vi- 
det auditum, sicut et auditus tuus non audit seip- 
gum, nec aliquem reliquorum sensuum ; sed anima 


et movetur. Qui movet omnia, queque mota suo 
tenet pondere. Que moventur moventi se suo nu- 
mero presentantur. Qui movet et movetur inter 
utrumque veluti medius quasi mensura protendi- 
tur.Movet enim cum superiori, movetur cum infe- 
riori. Iste quidem medius, si rationalis est et Deo 
conformatus, tam se quam quemlibet alia supe- 
riori judicat referenda. Superiori dico, excellenti 
et summo, quo simul omnia moventur, nec ali- 
quid est quo moveatur. Et hoc attendere libet, 
quia si motus rerum nullus esset, neo tempus 
fieret. 

X. Tempus quidem, ut videtur nostris, non est 
motus rerum, nec mutabilitas motorum, sed spa- 
tium mutationis mutabilium. Tempus, ut tu vides, 
nunquam stat,dum omni celeritate futura per pre- 
sens labuntur in preeterita,Nos vero qui in tempore 
versamur, et tempus temporaliter agrmus,contuitu 
mirabili perhorremug,quia nec ipsum tempus quod 
nostrum est tenere possumus, nec ipsum queren- 
tibus quid sit presentare seu revelare valemus. 
Et mirum in modum cum jam non sit preteritum, 
presens tamen memoria tenet preteritum. Simili 
modo cum nondum seit futurum,presens tamen ex- 
spectatio captat futurum. Ipsum etiam presens 
quod minime stat, facit quasi stare presens noti- 
tia. Dum igitur preterilum memorando numeras, 
dum presens intuitu presenti mensuras, dum fu- 
turum exspectans intentione suspensa ponderas,ad 
hec tria quedam imago Trinitatis colligenda, 
manum fere nulla capientem studiose preparas. 
Nimirum preterita memoriter numeramus,presen- 
tia vix quomodocunque metimur,ad ea que futura 
sunt tendimus.Que tria pro rerum mutatione quasi 
certis intervallorum spatiis assignare conamur,sed 
defectu continuo fluida perdimus. Hec autem spa- 
tia certa intervalli divisione finita solemus appel- 
lare aliquando seculum, annum, mensem, diem, 
horam, momentum et si qua similia. Nos autem 
pro nostra mutabilitate sic moti tempore labimur, 
quomodo marinis fluctibus navigio evehi solemus, 
in quo sive ambulantes, sive pausantes simus, na- 
vis assidue transit aut agitatur. Simili modo ubi- 
cunque sumus in mundo, nostrum quo volvimur 
transit tempus,seu agentes seu vacantes simus.Rol 


videt sensus, videt si corpora sensibus. Si quidem [) quidem ad imperium Josue fixus in colo stabat, 


in sensibus diversa sunt videre, et audire, odorari, 
gustare et tangere.In anima vero non sunt diversa, 
sed unum sunt in illa una. Hec spiritus rationalis 
illuminatus intelligit, spiritus irrationalis nequa- 
quam percipit, sensus corporeus minime cernit, 
corpus nullo modo sentit. 

IX. Motus denuo si perpendis,tu quoque in ipsis 
a summo usque deorsum perspectis aliquam Tri- 
nitatis notitiam percipere poteris. Omnis quidem 
motus ab immoto oritur ; si enim non esset unde 
surgeret,neo motus esset.Creator Deus movet om- 
nia, non movetur.Creatura vero corporea non mo- 


nec minus ideo solis tempus ibat, nec minus ideo 
sol mutabilis erat. 

XI. Inter hujusmodi volumina temporis divina 
miseratio nostram miserata miseriam ab initio us- 
que ad finem seculi fideles suos reparando recolli- 
git, et a defluxu temporis ad stabilem vere beati- 
tudinis gloriam perducit. Primo quidem sub natu- 
ralis industrie moribus, secundo sub legis vinculo 
et prophetarum vocibus, tertio quando venit pleni- 
tudo temporis in quo Deus Filium suum misit. Pri- 
mo quando humanum genus sibi ipse relictum est 
ut pro intelligentia nature rationalis juste coram 


1943 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1944 


Domino viveret.Hoo tempus justitie naturalis cum À tientiam et consolationem Scripturarum spem habea- 


adjutorio gratie tenuerunt patres antiqui ab Adam 
usque ad Moysen,populi liberatorem Israelitici, la- 
torem legis.Secundo cum,deflciente naturali justi- 
tia,superapposita est legis script: disciplina et pro- 
phetarum dogmate, quibus adjuta ratio naturalis 
viam incéderet veritatis, quam sola sine gratia nun- 
quam tenere potuit. Hoc tempus a Moyse usque ad 
Christum Dei Filium novimus adimpletum. Tertio 
quando plenitudo gratiz intravit, nato Dei Filio in 
terris, qui prevaricatores naturalis justitie, et 
iransgressores legalis observantie et doctrine pro- 
phetice suo redemit sanguine, et donorum coles- 
tium fecundavit ubertate, manifesta fidei verita- 
te in omnes fines terrm. Ecce in his tribus tempo- 
ribus signa Trinitatis semper intuenda respicimus. 
Quidquid justitia naturalis servando numerat, lex 
et prophetia docendo mensurat,sapientia divina per 
carnem de Virgine natam pondere virtutum coeles- 
tibus inferenda reportat. Humanos siquidem mores 
naturalis ratio producit,Iegis disciplina et prophe- 
tie auctoritas componit,incarnati Verbi manifesta- 
tio ad usque videnda divina perducit. Nostris cum 
adjutorio gratie moribus .et ipsi bene vivimus, et 
proximos nostros informamus,ut cum ipsis pariter 
divine visioni facie ad faciem presentemur. Nos 
ipsos veluti scire, sio numerare possumus: nostros 
autem proximos sicuti nos nondum scimus,sed eos 
ad amandum Deum informando veluti nos mensu- 
ramus. Deum vero quem singulariter querimns, 
nobis et prokimis nostris toto amoris pondere pre- 
ponimus,qui Trinitatis ejus insignia et in his et in 
aliis nobis proposita gratanter aspicimus.Quia vero 
de moribus aliqua diximus, congruum videtur ut 
super legis scripta seu quelibet agiographa paulis- 
per intendamus. Mores quidem nostros industria 
rationalis inchoat, et sacri auctoritas eloquii con- 
firmat, et sacramentorum virtus in eternum usque 
consummat. . 

XI. In Scripturis divinis historiam et parabolas 
legendo percurrimus,de quibus mysticum aliquan- 
do sensum trahimus, et ex his prudenter inspectis 
moralltatis dulcedinem pregustamus. Historia et 
parabolis nutrimur, allegoria crescimus,quam sola 
mentis intelligentia cernimus ; moralitate perfici- 
mur, qua sola Domino conformamur. Historias 


mus (Rom. xv, 4). Heo videbat Propheta qui dice- 
bat : Dominus regit me, et nihil mihi deerit, in loco 
pascum ibi me collocavit, super aquas refeciionis 
educavit me (Psal. xxui,2). Cum Dominus,attestante 
Luca, aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas 
(Luc. xxiv, 45), eum agnoscere minime potuerunt, 
donec ei charitatis offlcia impenderunt, ut eum in 
panis fractione mox apertis oculie aspexerunt. Non 
enim,teste Apostolo, auditores legis justi sunt apud 
Deum, sed. factores legis Justificabuntur (Jac.i, 22). 
XIII. Quia vero de moribus et de Scripturis ali- 
qua perstrinximus, et de sacramentis pro fide ca- 
tholica disseramus. Moribus quippe naturaliter 
vivimus, Scripturis erudimur, sacremontis inno- 
vamur.In sacramentis exterius vides aquam, vides 
oleum et balsama,et si qua alia. Infideles cum fi- 
delibus simul vident ea. Ad haec minister super- 
ponit verba divinitus inspirata,et flunt sacramenta. 
Hec infideles nesciunt, soli fideles agnoscunt, et 
in his efficaciam SpirituB sancti mirabiliter ope- 
rantem,tam in se quam in aliisquibus rite impensa 
fuerunt, recognoscunt. Hec utique corporalia ocu- 
lis cernéntibus manifesta, per solos Ecclesie mi- 
nistros verbo fidei consecrata, eterna credentibus 
prestant beneficia, licet ipsa minime sint eteena, 
sed temporaliter exhibita. Vide numerum in exhi- 
bitione, mensuram in consecratione, pondus in 
efficacia cum «:ternitate. Corporaliter enim pre- 
sentantur, spiritualiter consecrantur, eternaliter 
operantur. Divina sunt ista non humana, gratis 


C beneficia non nature potentia, opus Spiritus sancti 


non meritum hominis. Opoftet igitur Ecclesie 
ministrum in hisagendis sanctum babere Spiritum, 
In isto namque fiunt omnia, sed singulari opere 
sacramenta in isto sunt rata, sunt efficacia ; sine 
isto sunt cassa, sunt inutilia. Videat ergo minister 
ne sit solo nomine minister : sit minister Christi 
ut habeat spiritum Christi,quem nisi habuerit, non 
potest esse Christi, teste Apostolo qui ait : St quis 
autem spiritum Christi non habet, hic non est ejus 
Rom. vir, 9). Qui autem non est Christi, non 
habet utique spiritum Christi,sine quo nequaquam 
possunt sacramenta fleri. Quapropter excommuni- 
cati, schismatici, depositi, contra Ecclesiam catho- 
licam erecti,seu palmites a vite precisi, quomodo 


quidem et parabolas etiam ineruditi et infideles p) possunt agere in sacramentis? Scio alia alios dixis- 


passim referendo, persespe legendo numerant;alle- 
goriam vero doctores prointellectusaltitudine mem- 
surant ; fideles autem et etiam simplices moralita- 
tem pie preponderant. Tribus istis sub Trinitatis 
memoria signatis, hec utique prospicimus, quia 
historia et parabole quas legendo vel audiendo me- 
moria tenemus, et allegoria quam solo intellectu 
cernimus, nisi mores informent, nobis inutilia re- 
manent. Ad hao enim divina Scriptura proponitur 
legenda vel audienda, ut mores ediflcet, vitam in- 
formet. Hinc Apostolus ait : Qwuecunque scripta 
sunt ad. nostram. doctrinam scripta sunt, u£ per pa- 


se, alia scripsisse. Quomodo benedicit cui Christus 
maledicit? Quomodo consecrat quem Christus ex- 
secrat ? Quomodo potest me consecrare cum quo 


.non possum orare ? Quomodo ecélesiastica mi- 


nistrat cui Ecclesia clamat : « Qui non communi- 
cat exeat foras. » O veritas! doce nos sententiam 
veritatis, cadant vaniloquia falsitatis. Christus 
est via, veritas et vita. Quare qui & Christo preci- 
sus est vita caret, veritatem non ténet, erroneus 
est.Quem non tenuit arca perdidit unda. Sic omnis 
perit qui ab Ecclesia cadit. Hec sola jure coli et 
ligat et solvit. Hec a primo parénte hominum 





- - —— -— Cu— — C-—— — ——  — -À -—— -— c—9À -—— — -—— —— -— 


1245 


DIALOGORUM LIBRI Vir. — LIB. "n 


usque ad ullimum in flne seculi filium electos À carnis  progenita, a numero deleta bonorum, in- 


querit, quos sub infelici numero varietatis sparsos 
primum invenit, sed suis dogmatibus et sacramen- 
torum remediis ad mensuram unitatis catholice 
fidei restringit, et charitatis pondere ad videnda 
divina perducit. Ad hec quidem videnda origo ge- 
neris humani illa, quam scire debes, trifaria a 
summa Trinitate que Dens est, constat esse edita. 

: XIV. INT. Originem generis bumani s»pius audi- 
vi, sed fuisse trifariam non attendi. 

Resp. Adam hominum prius nosti quia nullis 
precedentibus patribus a Deo conditus est.De ejus 
costa Eva legitur formata, de substantia solius 
viri absque consortio comparis. Ex his duobus, 
Adam goilicet et Eva in una carne copulatis, gene- 
rantur communi lege filii. His tribus modis constat 
origo gemeris humani, quibus representat in se 
quamdam creairicis imaginem "Trinitatis. Nosti 
enim qui& Deus Pater a nullo est, Filius autem 
de Petris essentia natus est, Spiritus vero sanctus 
ab utroque procedens amborum unus est. Hec 
deitatis Trinitas in unitate consistit, fine caret, 
imitium nescit, nihil in ea prius, nihil posterius. 
Non babet variari, unde neo mutari. Idem semper 
est, id ipsum permanet. Ad ejus imaginem et asi- 
militudinem humana natura facta est,sed per eam 
qu& de vero sine femina constat edita prevari- 
catione suscepta, trimoda illa generis origo corruit 
in peccato. At vero superna gretia nec eam in pec- 
catis deserens inter errorum tenebras stellam fidei 
sole verius radiantem ita fecit oriri quod nullis 


persecutorum tempestatibus, nullis heresum inun- C 


dationibus unquam potuit exstingui. Hac itaque 
firmiter accensa prenuntiatus est et quesitus 
omnium conditorum, ut et perditorum fleret ipse 
redemptor. Venit igitur ille eternus de eterno Pa- 
tre sine matre, et factus est homo de temporali 
matre, sine temporali patre : factus inde medicina 
unde surrexerat culpa. Eva siquidem legitur facta 
de-viro sine femina : hic de femina sine viro, te- 
nens nostri veritatem generis absque nostri macula 
criminis : Deus apud Deum, homo apud homines 
Deus et homo inter Deum et homines; unus uniens 
Deum et homines Deus et homo: unus persona 
Deum e$ homines uniens gratia. Hic Spiritum 
sanctum misit, quo nova progenies do.terra proce- 


B 


numeram cladem portat damnata malorum. Non 
est qui eruat, non est qui salvet, nisi tu, Deus 
noster,qui vere natus de femina virgino, solus potes 
sanare quod prima siquidem mater, nec integra 
mente nec virgo corpore, sux» perdidit lege concu- 
piscentie. Tu pie Domine, tuo charitatis pondere 
per mensuram obedientie erue nos de sorte malo- 
rum, resigna nos in numero justorum. O Deus 
meus, quia homo factus vere meus, propter me 
factus pauper et egenus in terra mei incolatus, ut 
me vero pauperem et egenum sterne felicitatis 
tue possessorem facias in eternum! Ad hec ob- 
tinenda tuis humanum genus renovas sacramentis, 
diversis pro diverso tempore, non diversa fide; 
diversis effectibus, non diversis virtutibus. Ex his 
quo voluisti sacramento renatis ad te multi re- 
deunt vel sola gratia induti, vel pro indulto tem- 
pore virtutibus superamicti, aut post immania cri- 
mina et neglecta sacramenta per penitentiam Ec- 
clesia medicante sanati. Hos Ecclesia poenitentes 


numerando resignat, illos piis operibus insignes: 


penna virtutum elevat, alios vero post accepta sa- 
cramenta,nulla sequente macula,statim superna de 
presenti seculo eruit gratia sicut accepta sic integra, 
nec &daucta, nec diminuta. Gratia ergo et renatos 
mox obeuntes salvat,et penitentes post lapsum sa- 
nat, et ornatos vitutibus coronat. His tribus ordi- 
nibus in flue datur vite eterne denarius pro unitate 
fidei unus. Sanctis quidem vitatum merita prefe- 
rentibus pro meritis debetur, pro debito redditur. 
His vero qui post acceptam gratiam prolapsi sunt 
ged per Ecclesiam penitendo redeunt et absque fru- 
ctu virtutum statim obeunt,ille denarius minime de- 
betur, pro Ecclesià tamen eos remediante et interve- 
niente,post purgatoria donatur,non utique redditur, 
quia minime debetur. Illis autem qui renati inChristo 
non supervivunt, sed celerius exeunt, quia ipsi sunt 
membra Christi, non possunt non habere regnum 
Christi. Tribus istis bonorum distinctionibus dena- 
rii unitatem percipientibus, quedam summee T'ri- 
nitatis imago in eterna beatitudine signata mane- 
bit, ab imis per media ad summa perducta, in 


unum oollecta, Trinitatem in unitate plenam et 


perfectam plena et perfecta manebit in ssecula se- 
culorum. Amen. Pax tibi. 


dit. Unus quidem est iste Patris et Filii etSpiritusin p, — XV. Iur. Quid? Finem loquendi facis, qui ab 


Deitate tertia persona, non tertius Deus. Ab utro- 
que procedens Deus. Ab utroque natos de mare 
goilicet et femina sub catnis concupiscentia mirabili 
virtute regenerat. Hic de filiis carnis filios Dei gra- 
tuito facit; gratuito, qui& charitate, non merito, 
non necessitate. Filios carnis fecit concupiscentia 
prime matris, que mensuram obedientie viro suo 
servare debuit, sed enormis facta, viro suo inobe- 
dientiam propinavit. Vir autem male ponderans, 
obedientia relicta, inobedientiam tenuit, qua sum 
Bervus concupiscentie cum sua posteritate dam- 
natus remansit. Sic omnis ejus posteritas fomite 


imis per media ad summa gradum facis, et quid 
ipsa sunt non ostendis? 

Resp. Ne molestum te dimittam, ea paucis expe- 
diam. Summa quidem, prout sentimus, hoc in 
loco virtutes esse dicimus, quas a Deo et in Deo 
habemus, quibus cum Deo unus spiritus nos ipsi 
sumus. Ima vero dicimus tam corpora quam spi- 
ritus et quidquid creature nomine designamus. 
Media autem liberum arbitrium et rationalem intel- 
ligentiam hominis et angeli novimus,quibus quam- 


vis et ipsa creata sunt, tanquam mediis ima pa- 


riter et summa contingendo sentimus. Per ea enim 


1246 


124 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1948 


summis, et inflnis uti valemus, quibus summa À superna veritas pondere proprio trahlt omnia se- 


infimis preponenda videmus, quibus ceteras ve- 
luti quodam lumine creaturas precedimus. De lu- 
mine isto Dominus in Evangelio dicit : Vide ergo 
ne lumen quod in le esl tenebrz sint (Luc. n 35). 
Lumen quippe tuum quo animantia irrationalia 
precellis tunc utique tenebre fil,cum infirma sum- 
mis amore preponis. Cum enim virtutes abjicis, 
non possunt bene fleri quae sine virtutibus agis. 
Has sane virtutes intelligi lucernas ardentes voluit 
qui dicit : Sint lumbi vestri praecincti et. lucernae 
ardentes in manibus vestris (Luc. xit, 35). Lumbos 
precingit qui luxuriam carnis castitatis cingulo, 
reprimit. Lucernas ardentes est in manibus tenere, 
habere virtutes in operatione, quas cum operando 
tenemus, bene per omnia de imis omnibus opera- 
mur. Nemo enim castitate mochatur, nemo veri- 
tate mentitur, nemo jnstitia fraudatur, et sic de 
omteris. Cum itaque virtutibus omnia peragis, 
tunc ab imis per media libero cursu conscendis, 
sicque in omni tua actione veneranda Trinitatis 
&uspicia mundi cordis oculis representas. Profers 
ia imis ex multitudine numerum, in niediis ra- 
tionalis intelligentia mensurat judicium,in summis 





cuni. Felix operatio, que tali procedit ordine, quae 
coram piis oculis insignita refulget Trinitate. An- 
gelorum concivit, Domino similis, homo licet ter- 
renus jam vere procedit, cujus actio tam corporea 
quam spiritualis presentis honore virtutis in odo- 
rem suavissimum ad celi summa conscendit, Videat 
ergo discretio tua, ut cum virtutibus semper agat. 
Si enim absque virtutibus quelibet ima tracta- 
veris, sine dubio mox peccabis, mox actio tua 
Trinitatis decore carebit, tuaque ratio et intelli- 
gentia a lumine in tenebras mersa, non erit media, 
nec ima tantum, sed magis infima.Non quod mala 
sint ea que diximus ima et media; fecit enim Deus 
omnia, bonus bona; sed cum absque virtutibus 
ima quelibet dispensamus,mediis abutendo peoca- 
mus; et tunc mala dicimus ima, quia male dispo- 
sita. Media vero pessima non solum imis, sed et 
seipsis male utentia. In his et aliis premissis hune 
certum suscipe finem, ut cujus tenes imaginem fi- 
deliter teneas Trinitatem,in omnibus ejusdem signa 
requiras, quasita cognoscas, cognita diligas. Ima 
simul omnia recte per media semper ad summa 
referendo quiescas per secula seculorum. Amen 





HUGONIS 


ARCHIEPISCOPI ROTHOMAGENSIS 


TRACTATUS IN HEXAMERON 


(Fragmentum. — Edidit ManrEN. Thes. Anécd. t. V, col. 1001, ex ms. Rothom. domini Grebovaldi.) 





Viro erudito AnNuLFo Lexoviensi episcopo filio (; ctus ipsum qui docuit. Igitur ad Spiritum sanctum 


suo charissimo, Huco Rothomagensis sacerdos spi- 
ritum sapienti», lumen doctrine. 

Librum principii seu creationis rerum, Deo an- 
nuente, suscipimus intuendum. Hanc sane cosmo- 
graphiam Moysesedidit magnusillefamulus Domini, 
qui primus a Deo virgam virtutis accepit, qua mi- 
rabilia fecit, et Ecclesiam Dei presulatu magnifico 
gubernavit. Liber ejus sacrorum origo voluminum 
colestia continet et terrena, leges et mandata di- 
vina, premia justorum, supplicia peccatorum, et 
super omnia Deum omnipotentem tam de malis 
quam de bonis semper bene operantem.Auctor iste 
plana et aperta promit eloquia, sed altitudine sen- 
suum profundissima,que sola eaneti Spiritus aperit 
gratia.Ea certe spiritu quo scripta suntet reservari 
queunt,mundana nesciunt, scrutari sapientia, que 
non ratio oapit humana. Igitur invocato Spiritu 
sancto, ea videamus quo inspirante sententiam ve- 
riatis prout voluerit afferamus.Veritatis verba sunt 
ista vero Spiritu edita : verax est qui ea scripsit et 
vera sensit in eis, Ex eis omnibus veris poterimus 
ea sola nosse,ea nota dicere,qua dabit et nobis qui 
dedit Moysi nosse qus voluit, nec tamen omnia 
Moyses novit in eis, qua novit in eis Spiritus san- 


referimus que super his ex ipso dicimus, sine quo 
nec ille potuit,nec nos dicere possumus. In his su- 
perbia ceca remanet,in his humilitas luminosa vi- 
det.Ibi elephans periculose natat, ibi agnus secure 
ambulat. Ibi caput elephantis demergitur, ibi pes 
agni supergreditur.In his ergoetin omnibus super- 
illuminet nostros sensus doctor ille' summus, in 
quo sunt omnes thesauri sapientia et scientie abs- 
conditi, Jesus Christus, de quo in Apocalypsi le- 
gitur : Ecce vicit leo de tribu Juda, radiz David ac- 
cipere librum et solvere septem signacula ejus (Apoc. 
v, 5). His septem signaculis liber iste Geneseos die- 
bus septem primariis signatus exstitit in opere se- 
ptiformi sub septem donis Spiritus sancti. De his 
septem diebus septemque sigillis et sanoti Spiritus 
septem donis in secundo dialogi nostri libro egisse 
me recolo.Nunc autem in hoc opusoulo nostro ma- 
gis historiam requirendo tractamus, quam sensus 
allegorico seu morales attingamus. Proinde librum 
istum ad eum usque locum percuzrimus, quo no- 
strum primus a paradiso depositus vallem lacryma- 
rum intravit,culpis implicitus,penise addictus.Lege, 
fili, legat qui voluerit ista, sed conditione data, ut 
omnia falsa falso mihi,omnia vera Spiritui veritatis 








1249 


TRACTATUS IN HEXAMERON. 


1250 


habeantim putari; mihi pro correctione, illi pro À essentialiter uuus cum Patre et, Filio Deus in eeter- 


gratiarum actione, qui ex Patre Filioque procedens 


num et ultra vivit et regnat... 





LIBER PRIMUS. 


1. In. principio. creavit Deus celum et terram. 
Scriptura ista celebris atque notissima toto orbe dif- 
funditur, omni lingua predicatur : veritate qua 
praerminet cunctis sese prebet. Qualis accesseris, 
talem tibi et ipsam invenis, Dulei affatu parvulos 
nutrit, pio dogmate modestos reficit, altitudine su- 
perbos ridet, profunditate studiosos terret, de om- 
nibus agit, Deum ostendit. 

2. [n principio creavit Deus. Ante principium crea- 
tionis rerum si aliquid forte quesieris, penitus in- 
venire non poteris. Sola :ternitas precedit omnia, 
solus Deus universa, quorum motus egerittempora, 
quorum partes efficiunt loca. Mutatio creature pro- 
bat eam initium habuisse. Quam cito vides rerum 
creationem, mox invenis Deum creatorem. Qui creat 
creandis est ipse principium, vel creando facit 
esse principium, itaque de nihilo per ipsum fieri 
simul incipiunt. Cum itaque dicis esse principium, 
debes nosse quia Deus precedit omnia, non quidem 
tempore, sed eternitate. Cum vero dicis, Deo crean- 
te, simul omnia principium habuisse, instransitive 
pensa principium rei et rem principii, creatum esse 
quod inceptum est, incepisse quod creatum est. Pro 
tanto igitur principio creationis, seu pro tanta crea- 
tione principii apud Hebreos scriptura ista titulum 
non accepit, quia tam universali principio preponi 
aliquid indignnm fuit, a tanto tamen principio quod 
habuit apud nos principii nomen assumpsit. 

3. In principio creavit Deus. Pensa qui legis, 
pensa auctorem operis, opus auctoris, modum ope- 
ris, inventionem auctoris. Presentis igitur operis 
auctorum sanctum illum agnosce Moysen, qui a fide 
et genere descendit Abrahe, susceptus sab aqua, 
presignans mysteria, nutritus in aula regia, ado- 
ptatus a regis filia. Sentis aulam regiam Christi Ec- 
clcsiam et regis filiam divinam gratiam. Istefratrem 
oppressum liberavit, inimicum perdidit, Egypti de- 
licias sprevit, in solitudine annis quadraginta Do- 
mino vacavit. Ibi sine incendio ardente in rubo 
apparente Domino mandata suscepit : inde signis et 
prodigiis magos et incredulos afflixit, pascha cele- 
bravit, populum Dei agni sanguine protexit, quem 
in columna nubis et ignis eduxit, mare divisit, 
Jgyptios perdidit. Legem digito Dei scriptam in 
eremo accepit, de colo manna, de petra flumina 
populo ministravit, quem ad terram promissionis 
possidendam preparavit. Tantus iste, glorificata 
facie, loquebatur cum Domino sicut amicus cum 
amico: unde merito potuit ipse homo loqui de eo 
quod eret antequam esset homo, non ex humana 
gapientia, eed docente Spiritu sancto. 

4, In principio creavit Deus colum et terram. Ecco 


quod non vidit homo, nobis loquitur -homo, pro- 
pheta de preterito. Idem ipse quam multa sacra- 
menta scribendo tradidit, servanda mandavit pro- 
pheta de presenti. Ea qui legit, qni tenuit, non in- 
tellexit, nisi per eum qui clavem scientie gerit. Hic 
etiam propheta de futuro claruit, unde ait : Pro- 
phetam suscitabit vobis Deus de fratribus vesiris, 
tanquam me ipsum aupietis vAct. vit, 37). Dominus 
attestatur ei : Sí. crederetis, inquit, Moysi,crederelis 
forsitan et mihi : de me enim lle. scripsit (Joan. v, 
40). Scienda est etiam materia operis, quam tantus 
propheta Domini, tam precellens dux Israelitice 
gentis assumpsit, ut scire valeas de quo agit. 

5. Materia itaque operis hujus est equidem creator 
Deus et creatura ejus. 

6. Modus in hoc opere restat intuendus, ut agno- 
8cas qua ibi intimantur eterna, que temporalia, 
qua primordiali, que subsequentia. 

7. Attennit aliquando Deum et in Deo omnia in 
mente divina ut in arte ipsa. Ibi omnia sunt eterna 
fixa, immutabilia,. Attendit aliquando facta ea ipsa 
simul in prejàcenti materia, confusa, indivisa, in- 
visibilia. Attendit aliquando ea ipsa simul in prin- 
cipio formata, distincta, perspicua, singula cum 


C proprietate sua. Et ex his primordialibus cetera 


omnia actualiter, temporaliter, consequenter egre- 
dientia, nutum Dei nunquam et nusquam transgroe- 
dientia. Legendo invenies et heec et plura que modi 
solet habere varietas. . ) 

8. In his que omnibus auctoris intentio perqui- 
ratur, quo fructus et utilitas auctoris et operis 
agniti facile capiatur. Quia igitur ex uno referuntur 
esse omnia simul et singula, eque referantur ad 
unum omnia simul etsingula, ut rationalis creatura 
eum qui singulariter unus est, in omnibus querat, 
nec se, nec in aliis amando remaneat ; sed a con- 
ditis ad ipsum qui condidit sese tota dilectione re- 
gerat. Hi ita stricte et modice perquisitis audiamus. 

9, In principeo creavit coelum el terram. Ex nullis 


D existentibus ea creavit que in principio fecit. Si 


enim alia prius fecisset, non ista in principio, sed 
post principium edidisset. Creavit in principio non 
quod erat, sed omnino quod non erat. Primordia- 
lium materiam queris, nullam prejacentem inve- 
nis. Solus Deus est qui ea facit, de nihilo non de 
aliquo creans que voluit. Mira celeritas operis. Non 
ibi mora temporis, non exercitium laboris, non di- 
sciplina studii, sed potestas voluntatis et voluntas 
potestatis incipiendo creavit, creando incopit. Ope- 
ratum potius quam operantem esse dignoscimus, 
quem in principio fecisse potius quam incepisse senti- 
mus. Dixitenim et factasunt mandavitetoreata gunt, 


1251 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1252 


10. In. principio creavit Deus calum et terram. À esse possint, vel in principio creavit, ut inciperent 


Fuerunt homines suis opinionibus sua sensa pro- 
bantes, tria esse cooterna dicentes. Deum scilicet, 
atque materiam, et formas omnes. Deum non crea- 
torem sed opificem &atimantes, qui materiam et 
formas minime creasset, sed conjungere nosset, sed 
simul aptare potuisset. Dicebant aliquid posse fieri 
de aliquo, non aliquid de nihilo. Solus quidem Deus 
potest indifferenter de nihilo facere sicut et de ali- 
quo. Nulla vero creatura potestaliquid de nihilocrea- 
re vel facere,licet possit de creatis agere, pro data 
bibi a Domino facultate. Secundum hoc prefati ho- 
mines de Deo tanquam de se judicantes sicut se 
posse noverant, sic Deum posse tantum penitus eati- 
mabant, hoc est aliquid facere de aliquo, nihil de 
nihilo. Sed res ipse mutabiles, 8i eas agnoscendo 
consideres, eorum manifeste destruunt errores. 
Omne namque mutabile necesse est de nihilo fa- 
ctum esse. Probat hoc mutabilitas quam divina ne- 
gcit eternitas. Quod enim vere eternum est, nec 
natura, nec actu mutabile est. Semperenim idipsum 
est, non aliquando, non alicubi aliter est. Mutabile 
vero non semper est : unde quantumcunque pro- 
irahas, de nihilo processisse necesse est. Si enim 
de nihilo minime provenisset, hoc est absque initio 
permansisset, eternum utique foret, et immutabile 
permaneret. Quidquid ergo mutatur de nihilo fuisse 
probetur; sed res mutabilis seipsam facere, vel per 
se subsistere minime potuit. Factorem ergo necesse 
est habeat per quem fist, per quem facta servetur 
ut maneat, ne de nihilo facta in nihilum re- 
deat. 

11. Queris de factore qui semper est, qui muta- 
bilia facit et immotus est, quid ante agebat quam 
faeeret ea, undeei in mentem venit ut subito face- 
ret quod non semper facit? Sed scire te convenit 
quia an(é vel subito, que preponis, signa sunt 
temporis; Deus vero rei et rerum tempora facit, ea 
ipsa non temporesed eternitate precedit. Res equi- 
dem si nullaesset, nec motus rerum esse potuisset: 
si motus rerum nullus esset, nec tempus utique 
fuisset. Tempus namque terminatum esse dicitur 
intervallum mutationis rerum. Non est ergo sub- 
ditus tempori qui tempora fecit, sed omnia emter- 
nitate precedit. Quecunque igitur sunt mutabilia 
nulla Deo suni coeterna, sed a Deo condita, sed 


fieri. 

12. Creavit Deus. Opponis et dicis quia Deus est 
immutabilis,immutabiliter agit. Semper ergo creat, 
8i creavit, sed non semper creat. Iigitur noncreavit. 
Nosse debes, quia sic obtendis, quoniam quidquid 
de Deo secundum Deum potest dici, non more no- 
stro, sed suo quo Deus debet intelligi, apud quem 
non est transmutatio nec vicissitudinis obumbratio. 
Nihil est in Deo novum, sod semper idipsum. Vox 
ergo illa creavit nihil in Deo ponit, sed Deum si- 
gnificans aliquid ponit in eo quod creavit. Vox ista 
creavit rem creatam ponendo innuit. Verba nostra 
et quelibet vocalia, ad indicandum eum qui summe 
et vere est priesumpta, non actionem vel passionem, 
non quamlibet varietatem ponunt in ipsam Deita- 
tem. Hac de causa prudenter agnoscas, quia verba 
et quecunque vocalia ad significandum Deum as- 
sumpta, jam non sunt de octo partibus illis quas 


ponunt grammatici, sed significant ritu divino, non 


more grammatico, non rhetorico, non dialectico. 
Deus enim semper est id quod est ? qui determinari, 
seu describi, vel diffiniri non potest, quia incom- 
prehensibilis est. Qua vero facta sunt deprehonsa 
tenentur; unde terminata, seu descripta, vel diffi- 
nita proponuntur. Factum omne incipit esse quod 
est, nec tamen habet ex se illud quod est, sed ex 
seipso et per ipsum et in ipso qui vita, eternitas, 
beatitudo essentialiter est. Inde per Moysem scri- 
ptum est creavit Dens. 

13. Pro hac voce quam dicimus, Deus, in Hebreo 


C Eloym scribitur. Eloym vero apud Hebreos vox 


est pluralis, sed idioma lingue Latins hoc trans- 
ferre non potuit. Sic enim est spud Hebreos Dara 
Eloym, ut si verbum ex verbo transferas latino 
sermone contra morem oporteat dici creavit dii. 
Unde sciendum est quia vox illa Eloym Deum si- 
gniflcans enuntiatione plurali, non tamen plures 
deos ponere potuit, quod determinat apud Hebreos 
vox adjecta singularis, id est Bara, quod est apud 
Latinos creavit. Hunc sermonem Hebraicum Catho- 
lici nostri recte sic positum pie defendunt, qui Tri- 
nitatem que Deus sst in unitatesimplici predicant 
&dorari, quam representat eis vox singulis adjecta 
plurali, id est Bara Eloym. 

14. Colum et terram. Non quia sic dicerentur 


initium de nihilo simul habentia. Esse habent, quia [) quando creata suut, scd quia postmodum eadem 


facta a Deo ; gunt mutabilia, quia facta de nihilo. 
Providens igitur Propheta sanctus, dux veritatis, 
dux super Israel excelsus, quosdam vaniloquos vel 
suo tempore jam exortos, seu postea futuros, de 
Deo et ejus operibus heretica sensisse repertos, 
primo capitulo tales obstruit, dicens : In. principio 
creavit Deus celum et terram. Audis initium rerum, 
audis creatorem -Deum, audis materiam condito- 
rum. Coelum enim et terra quibus conserta sunt 
&er et aqua, dicuntur quatuor elementa, ex quibus 
ut ex materia flunt queque corporea, non ea Deus 
Sibi coeterna invenit, sed eis est principium ut 


ipsaa colloquentibus sic nominata sunt. Deum 
quoque et ea quae in principio vel facta vel dicta 
sunt his vocibus assignari oportuit, quibus consue- 
tudo nostra ea significando proponit. 

15. Caelum et terram hic dicit quia provide Scri- 
plura dixit creata oclum et terram, aerem vero et 
aquas non fuisse creatas tacendo innuit, ubi om- 
nium creatorum seriem diligenter exquirit. Scias 
itaque, scias, fili morem sacri eloquii : solet nam- 
que coli et terre nomine ouncía simul creata colli- 
gere. Testatur hoo Psalmista qui de colo et de terra 
&d laudem Creatoris creature universem provo- 





CA 7C 9 "- C 00 9 9 


1253 


TRACTATUS IN HEXAMERON. 


1354 


cat, primo de colis ita dicene : Laudate Dvminum A tionis tamen intuitu in eodem diversa naturaliter 


de celis, laudate cum in. excelsis. Laudent. eum om- 
nes angeli ejus, vel eum. omnes virtutes. ejus. Lau- 
dent eum sol el luna, laudent eum omnes slellze et 
lumen. Laudent eum coli celorum et aque. quz su- 
per celos sunt laudent nomen Domini (Psal. cxrviu, 
1-4). Nota angelos et virtutes et aquas superiores 
et ceteracohabitatione et concreatione colis depu- 
tari et celorum nomine designari. De quibus omni- 
bus illico subjungit: Quia ipse dixit et facta sunt, 
ipse mandavit et creata sunt. (Psal. cxcvini, 5). Sub- 
jecit etiam et de terra et ait: Laudate Dominum de 
terra, dracones et omnes abyssi, ignis, grando, niz, 
glacies, spiritus procellarum, qua faciunt. verbum 
ejus (Psal. cxvvur, 7, 8). Sicut enim omnia creat, 
sic omnia movet et ordinat. Quaecumque igitur 
Moyses per colum et terram intelligenda conclusit, 
hec eadem Psalmista distinguendo numeravit.Con- 
tineri sane inter ccelum et terram cum aquis aerem 
cernimus, et ex his duobus subtiliora colis corpu- 
lentiora terris deputata novimus, qui prefatam di- 
stinctionem Psalmiste legimus. Tu denique aerem 
et aquas confitere creatas,et cum propheta pie Do- 
mino decanta : Aquilonem et mare tu creasti (Psal. 
Lxxxvirt, 43). Et alibi: Quoniam ipstus est. mare et 
ipse fecit illud (Psal. xciv, 5). Per aquilonem intel- 
lige ventos,qui fiunt in aere commoto pro nutu di- 
vino: unde Psalmista: Qui producit ventos de the- 
sauris suis (Psal. cxxxiv, 7). Sed ne ultra dubitare 
possis, Ümnia, inquit, per ipsum [acta sunt, et sine 
ípso factum est nihil (Joan. 1, 3). Et ut scias quali- 
ter ea fecerit, omnia, inquit, in sapientia fecisti 
(Psal. ciui, 24).Nunc vero scito Psalmistam ad lau- 
dem Dei provocare creaturam, primo de coelis et 


cum colis assignatam consequenter et de terra 


distinctis nominibus ascitum.Moyses autem non ea 
distincta sed materialiter simul facta ccolestta et 
lerrestria in principio nomine cceli et terre pro- 
clamat, que postea senaria distinctione formata 
declarat, non quia forma sine substantia, vel sub- 
stantia sine forma unquam aut usquam existere 
queat,sed confundit eos qui substantiam et formas, 
Deo opifice, dixere connexas, non & Deo creatas, 
Heo et hujusmodi delirant heretici, qui sacras 
Scripturas nesciunt, qui sanctio Spiritui contradi- 
cunt. Sed scriba veritatis, quem Deus ipse de re- 
rum creatione perdocuit, tam substantias quam ea- 
rum formas a Deo conditas et conjunctas novit et 
docuit.Creavit, inquit, celum et terram. De colo 
quia ignis in eo preeminet,quo pulchrius elucescit 
et clarificat csetera, ita dimittit. De reliquis ab igne 
clarificatis ut videri possint, terra scilicet, aere et 
aquis, pro eorum informitate quam sine ignis illu- 
Btratione probantur habere, sic dicit: 

16. Terra autem erat inanis et vacua. Terra sub- 
stantialiter inspecta inanis erat, non quia sic in 
actu existeret,sed quia sic considerari potest. Quis 
enim ignorat naturaliter esse diversa substantiam 
et formas? que licet separate non inveniuntur, ra- 


C 


D 


attenduntur. Sicut de terra dicimus, sio do colo, 
de aere, de aqua perspicimus, dum ea solum pro 
substantia, non pro forma pensamus saine his que 
dicuntur qualitas,quantitas, ad aliquid,situm esso, 
habere, agere, pati quando, ubi. Hoc qualecumque 
potius habet cogitari quam  presentari. Inanis et 
vacua dicitur terra, non quis est; sed quia infor- 
mis et invisibilis, pec habens que germinat, vel 
qua producit. Inanis enim et vacua non ponendo 
significant, sed removendo nominant. Mens equi; 
dem sana sepius attendit quid et de quo habeat fie- 
ri,prius id unde aliquid fit,postremo hoc quod inde 
fit. Primo informem materiam, deinde formatam. 
Precedit illa quadam origine, non tamen corpore. 
In illa materialiter factum est quidquid de ea actua- 
liter fleri potest, sicut in cera molli causaliter la- 
let quidquid de ea exelusoris industria facere pre- 
valet.Quisgquis ille est qui hoc; omnino inane potest 
absque formarum imagine utcunque sentire,sentit 
aliquid,pene nihil,sed materiale unde possit proce- 
dere quidquid est actuale.Hoo &i tamen dici potest, 
hac ubi omnia confusa, ceca. insensibilia, quidam 
dixerunt chaos, vocaverunt ylen, molem scilicet 
indigestam, rudemque materiam. Inanis, inquit, et 
vacua, non quin in principio sic facta fuerit, sed 
quia sic enarrari debuit, ut materiam et formam, 
licet simul aspicias, discreta cognoscas, vacua for- 
mis, herbis, arboribus, animantibus et mortalibus 
omnibus. 

17. Tenebrz erant. super faciem abyssi. Aer quo- 
que sicut terra inspectus pro substantia abstractim 
sine forma dum sine lumine pensatur abyssus tene- 
brosa vocatur, non solum in se, sed in reliquis, 
terra scilicet et aquis, qu& nisi aere illustrato pa- 
riter obscurantur. Tenebrosam itaqueabyssum di- 
cimus velut omnia indiscreta, invisibilia, in infor- 
mi materia, ubi si aliquid queras, pene nihilinve- 
nias. Nihil dico compositum, nihil conspicuum. 
Vel tenebra erant super faciem abyssi, hoc est erat 
obscurius quam sit aliqua abyssus.Vide quia tene- 
bre nihil nominant, sed lucem abesse designant. 
Hoc est nihil vidi, nihil pro specie deprehendi. 

18. Et Spiritus Domini ferebatur super aquas. Hic 
etiam intelligimus aquas nondum istas visibiles no- 
bisque notissimas; sed fluida queque et incompo- 
gita, informia et formabilia, Deo auctore, de nihilo 
progredientia,mutabilitatis elogio colligata.Inde est 
quod accidentalium vicissitudinem patiuntur, quod 
contingentium vicissitudine labuntur, sed eorum 
deliquia, licet infinita, conditoris tenet omnipoten- 
tia, cujus et Spiritus et formanda creat, et creata 
format, et formata dispensat. Sunt igitur ea que 
rerum dicimus elementa et ex eis queque formata 
simul omnia divine voluntati subdita. Et bene per 
aquam designat corporalem materiam, informem 
atque formabilem, quia ex humida natura videmus 
coalescere, augmentari, concrescere,formari omnía 
in terra per species varias. Superferebatur Spiritu 


'4286 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


332596 


Dci. Superferri dictus est non loco sed potentia su- A Spiritum Dei Deum intellige. In exordio itaque 


perante ct precellente universa. Non enim per in- 
digentiam, sed per charitatem super eminentem 
creavit Deus omnia, qui sicut voluit, sic creavit et 


creata gubernare non desinit. Spiritus Domini. Vide' 


. quia non dixit celum Dei, terram Dei, abyssum 
vel aquas Dei ; sed dixitSpiritus Dei superferebatur. 
Noli ergo sentire Spiritum Dei creaturam esse, sed 


creationis colli et terre, quibus duobus colligitur 
universitas creature visibilis et corporee ereatoris 
Trinitatis cooperata monstratur, adoranda propo- 
nitur, cum dicitur: In principio creavit Deus. In 
Dei nomine Patrem, et in principii nomine Filium, 
Spiritum vero. . . Reliqua desiderantur. 





HUGONIS 


ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISCOPI 


CONTRA HJERETICOS SUI TEMPORIS 


Á SIVE 


DE ECCLESIA ET EJUS MINISTRIS 
LIBRI TRES 


Opp. Guiberti Novigentini, Append., p. 690.) 


HUGONIS EPISTOLA AD ALBERICUM 


OSTIENSEM EPISCOPUM. 





Lj 


Sancte Romane Ecclesie filio ArBERICO Ostien- B actione. Ibi tecum aspeximus cometem precipiti 


si episcopo, quamsepe sedis apostolice legato, 
peccator Huao Rothomagensis utcunque sacer- 
dos. 

Reverende Pater, tuis obedire mandatis protem- 
pore distuli, non tamen illud omisi, sed presta pe- 
tenti veniam, cui soles prestare gratiam. Digna se- 
det mibi memoria reminisci,qualiter in finibus Gal- 
liarum prope mare Britannicum, civitate Nanne- 
tensi meruimus assistere tibi.Ibi sanctorum corpo- 
ra martyrum Donatiani et Rogaliani fratrum,multo 
ctu presente fidelium,suscepta presentasti, pre- 
sentata relocasti oum digno honore et gratiarum 


lapsu in occiduo ruentem, ruinam heresis, qua in 


Armorico tunc scatebat, te protestante signantem. 


Ibi quidem coram orthodoxa predicatione tua plebs 
heretica stare non poterat. Eorum huresiarches 
pertimuit, nec apparere presumpsit. Proinde pla- 
cuit tibi super haeresibus insurgentibus nos aliqua 
scribere, quod et suscepimus tuse jussionis aueto- 
ritate ; sed succincto opere, sed brevi charactere. 
Trahatuv itaque ex arcto comrnate clausa latissi- 
ma, Bumantur ex vase modico fercula copiosa, 
more catholico in Spiritu sancto. 





HUGONIS PRJEFATIO. 


Mandat Dominus, obediat servus, Patres preci- [) non novas sed veteres tandem aliquando consurga- 


piunt, fratres expetunt, filii requirunt, charitatis 
imperio simul et singulariter injungunt, ut contra 
hereticos emergentes novos, contra eorum haereseos 


mus, sinceram catholice fidei puritatem, et eis op- 
ponamus, et contra eos, assistente Domino, defen- 
damus. Loquatur igitur per nos et pro nobis omni- 








wo € 9-0 o9 


H5 


CONTRA HJEKRETICOS LIBRI TRES. — LIB. I. 


1258 


potens Pater costerni Verbi; loquatur Verbum A tinens omnia, scientiam habet vocls, Veritatis 


quod semper et pariter omnia dicit; loquatur Spi- 
ritus Pairis et Vorbi unus et comqualis, qui con- 


sermo proponitur, audiamus; Deus in causa est, 
assistamus. 





LIBER PRIMUS. 


CAPUT PRIMUM. 

Sol oriens, éffuso lumine, tolo orbe noctium te- 
nebras expellit. Sole clarior sana doctrina passim 
exposita heresim destruit. Sana doctrina profitetur 
et preedicat, quia Creator omnium Deus omnipotens 
et solus est Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, 


credite (Joan. xw, 1). Hoc si quidem non sequere- 
tur, nisi Christus esset Deus. 

Adora igitur Patrem, adora Filium, adora pariter 
utrumque Deum unum. Alius quidem est Pater, 
alius Filius, non alius Deus Pater, alius Deus Filius. 
Diverse sunt persons Pater et Filius, non autem 


Trinitas inconl'usa, Deitas indivisa. Veritas hec su- B duo sunt dii sed unus. Audi, inquit, Israel Deus 


blimis, et precelsa transgreditur universa. Non 
eam temporalis intelligentia, non ratio capit hu- 
mana; excedit omnem tam angelici quam et hu- 
mane mentis altitudinem : hoc Psalmista testatur, 
dicens : Accedet. homo ad cor. altum, et. exaltabitur 
Deus (Psal. xut, 7); et alibi : Ascendit, inquit, supér 
Cherubim et volavit, volavit super pennas ventorum 
(Psal. xvii, 11), id est, super excellentiam alta 
quirentium. Invisibilis est Deus soli sibi cognitus : 
nescit eum penitus ulla czeatura, nisi ea, quam sa- 
pientid Dei Patris, ut scire valeat gratanter illu- 
strei. Áudi Evangélistam : Deum, ait, nemo vidit 
unquam (Joan. 1, 18). Dicimus ergo, Joannes unde 
scire potui quod evangelizavit : In principio. erat 
Verbum, el Verbum erat apad Deum, et Deus erat Ver- 
bum (Joan. 1, 4), si nemo unquam vidit Deum ? Inde 
mox rc$pondit, et ait : Unigenitus Filius, qui est in 
sinu Patris, ipse enarravit. Ipso igitur enarrante po- 
tuit dicere Deum apud Deum, apud Patrem Filium, 
qui dedi potestatem filios Dei fieri, is qui credunt 
in nomine ejus (Joan. I, 12). Veritas quoque dicit : 

Nemo novil Filium, nisi Pater ; e nemo novit Patrem, 
nisi Filius, et cui voluit. Filius revelare (Matth. xi, 
27). Revelavit ei quí dixit : Audiam quid loqua- 
tur in. me Dominus Deus (Psal. xxxiv, 9) : et Apo- 
stolo dicenti : An. experimentum quaeritis ejus qui 
in me loquitur Christus? (II Cor. xi1, 3.) Revelatum 
est et Moysi ín monte Sinai, de creatione mundi 
sub eterni irigona forma senarii, de requie Do- 
mini omnibus completis in die septima, sine ma- 


né,et absque vespera; de lege, et mandatis, de ta- D 


bernaculo foederis, de ritu sacforum, et ceremo- 
ni,si quorum omnium exemplar in monte perspexit. 
Revelata sunt etiam paíribus et prophetis quam 
multa de consilio, de misericordia, de judicio Dei ; 
sed ista prosequi non est de instanti : revelat et 
seipsum nobis Filius, qui ait : Exivi a Patre, et 
veni in mundam, ilerum relinquo mundum, et. vado 
ad Patrem (Joan. xvi, 28). Judeis quoque dixit : 
Est Pater meus qui glorificat me, quem vos dicitis, 
quia Deus vester est (Joan. vi, 58). Ad. hoc. conse- 
quenter alias intulit: Creditis in. Deum, et. in me 


PATROL. CXCII, 


tuus, Deus unus est (Deut. v1, 4). Huic Veritas at- 
testatur : Ego, inquit, e£. Paler unum sumus (Joan, 
x, 30). Sumus dicit, qui slia est persona Patris, 
alia Filii. Unum dicit, quia una et, eadem est es- 
sentia Patris et Filii. Spiritus quoque sanctus ipse 
est Patris et Filii unus ex Patre et Filio, tertia per- 
sona, non tertius Deus. Verbo, inquit, Domini cali 
firmati sunt; el Spiritu oris ejus omnis virtus eorum 
(Psal. xxxi, 6). Et : Tres sunt qui. testimonium dant 
in calo, Pater, Verbum, el Spiritus sanctus, et hi tres 
unum sunl (I Joan, v, 6, 7). Sunt. dixit, quia tres 
persone, unum pro inseparabili divinitate. Spiri- 
tus iste sanctus, Spiritus est Patris in Evangelio : 
Non enim vos estis qui loquimini ; sed Spiritus Patris 
vestri qui. loquitur in vobis (Matth. x, 10). Et Joan- 
nes apostolus ait : In Deo manemus, et ipse in no- 
bis, quia de Spiritu suo dedit nobis; el nos vidimus 
el teslificamur quoniam Pater misit Filium suum Sal- 
votorem mundi (I Joan. 1v, 13). Spiritus iste sanctus 
sicut est Palris, ita est et Filii. Super hoc idem 
Filius ita dicit : De meo accipiet, et annuntiabit vo- 
bis. Omnia quzcunque habet Pater mea sunt, prople- 
rea dixi, quia de meo accipiet, et annuntiabit. vobis 
(1 Joan. xvi, 44). 

Adora igisur Patrem, adora Filium, adora ambo- 
rum Spiritum, non tres deos, sed simpliciter unum. 
Noverat hoc Propheta, qui dicebat : Benedicat nos 
Deus, Deus. noster, benedicat nos Deus, el. metuang 
eum omnes [Ines terr2 (Psal. xxvi, 3). Eum dixit 
non eos8, ut unum teneat non tres deos. 

| CAPUT II. 

Scire autem te convenit qui Deo et in Deum cre- 
dis, quia Spiritus sanctus sicut a Patre procedit. 
et a Filio mittitur : Ego, inquit, mittam vobis a Pa- 
tre Spiritum. veritatis, qui a Paíre procedit (Joan. 
xv, 26). Et alibi : Quem mittet Pater in nomine meo 
(Joan. xiv, 26). Missus iste et a Filio procedit, 
quem post resurrectionem suam discipulis insuffla- 
vit, dicens : Accipite Spiritum sanctum, quorum re- 
miseritis peccata, remittuntur eis (Joan. xx, 22). Cor. 
poreus status ab eo processit, quo invisibilis si- 
gnaia est processio Spiritus sancti, quem ex sg» 


4Q 


- 


fo5g. 


" HUGONIS ROTHOÓMAGENSIS ARCHIED.  - 


i260 


ipso dedit. De hoc ait Apostolus: Qui Spiritum Chri- A ei vitalis participatio alimenti, corpus et sanguis 


&i non habet, hic non est ejus (Rom. vri, 5). San- 
ctus Spiritus a Patre quidem et a Filio procedit, 
non nascitur, ideoque non Filius sed procedens di- 
citur. Filius vero & Patre procedit et nascitur, ideo- 
que Filius appellatur : Ego, inquit, ex Deo processi, 
et veni (Joan. viu, 42). Processio nativitatis Filii ex 
Patre, et processio non nativitatis sancti Spiritus ex 
utroque fideliter creditur, perenniter adoratur: 
evangelica veritas ista perdocuit, apostolica doctri- 
ría manifeste predicavit. Contra hereticos ista pro- 
ponimus, et auctoritate divina firmamus, qui Deum 
non discutimus, sed Catholice credimus; non est 
enim discutienda divinitas, sed fidei simplicitate co- 
lenda. Sicut autem Deus Pater a nullo est, sic nec 
missus est, qnia vero ex Patre est Filius, et ex utro- 
que Spiritus sanctus bene uterque mitti posuit a 
quo existit. 
. CAPUT III. 

Missus quidem a Deo Patre Deus Filius, coope- 
rante Spiritu sancto, de Virgine natus, quod erat 
permansit, et quod non erat homo fleri voluit; per- 
fectus Deas, perfectus homo, unus non duo. Unus 
cum Deo Patre in essentia, unus cum assumpto 
homine in persona. Factus de nostro genere sine 
criminis traduce. Ex hominibus homo, ex peccato- 
ribus absque peccato. Filius David, Filius Abra- 
ham, et Filius Adam. Factus inde medicina, unde 
ptocesserat culpa. Deus homo factus est, ut deos 
faciat homines; deos gratia non natura ; deos ado- 
ptione, non essentia. Ipse pro peccatoribus absque 
peccato passus, mortuus et sepultus; ad inferna 
déscendit; inde suos liberans die tertia surrexit; 
et discipulis suis manifestus apparens, ipsosque be- 
nédicens, codos ascendit: scdens ad dexteram Dei 
Patris Spiritum sanctum copiosius effundit, unde 
charitatis flamma consurgit, teste Apostolo, qui 
ait : Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris 
per Spiritum. sanctum, qui datus est. nobis (Rom. 
v, $). 

CAPUT IV. 

Hoc dato suscepto una est Ecclesia uni viro de- 
sponsata. Quis ille sponsus? que illa sponsa? Do- 
ctor gentium fldelibus clamat : Despondi enim vos 
uM viro, virginem castam exhibere Christo (Il Cor. 
xt, 2). Celebratur desponsatio ista in presenti per 


C 


ejusdem sponsi sui Jesu Christi Filii Dei, quo sus- 
cepto et homo Deo, et Deus homini unitate fede- 
rantur inenarribili. Qui manducat, inquit, meam 
carnem et bibit meum sanguinem, in me. manet, et 
ego in eo : caro enim mea vere est cibus, et. sanguis 
meus vere est polus (Joan. vi, 56, 57). Non hio de 
ligno vite, quod erat in paradiso terrestri, fructum 
suscipimus : sed ipsam vitam, que Christus est, de 
altari Dominico sumimus : Ego, inquit, sum vía, 
veritas et vita (Joan. xiv, 6). Vita hec mortem in 
nobis destruit, que de ligno scientie boni et mali 
prevaricatione traducta processit. 

Attende qui legis, venerare sponsam Christi 
prius emundatam aqua baptismatis, renatam fonte 
salutari : deinde perornatam chrismate regali, ma- 
nus impositione pontiflcis, renitentem gratia septi- 
formi, postmodum ad mensam colestis perductam 
convivii, ibi corpus et sanguinem Sponsi sui sub 
(edere perennis vite percipit, et cum Joannechari- 
tatis fllio, supra pectus Domini beate quiescit. Vide 
ergo in baptismate fidem, in confirmatione sacro 
facta chrismate spem, in mensa Dominica charita- 
tem; fide namque renovatur, spe sublimatur, cha- 
ritate glorificatur. 

CAPUT V. 

"Ut igitur perfectum teneas Christianum, primo 
eum ex aqua et Spiritu renatum, dehinc charisma- 
tum gratia, pontificis manu perornatum, mox ad 
mense Dominice sacrosanctum intromitte convi- 
vium. Tria ista sacramenta, baptismus scilicet 
nove in Christo regenerationis, et confirmatio 
baptizati manu facta pontificis chrismate regali in 
gratia septiformi, et participatio mense colestis 
corporis et sanguinis Jesu Christi, in vita perenni 
fide quidem incipiunt, spe certa crescunt, charitate 
persistunt. Tria ista civitatem Dei constituunt, de 
qua Psalmista canit, et exsultans dicit : Gloriosa 
dicta sunt de te, civitas Dei, (Psal. vxxxm, 3). Civi- 
tatis hujus fundatorem profitetur idem quia bomo 
est et Deus, dicens : Et homo natus in ea, et ipse 
fundavit eam Alfissimus (Psal. vxxxn, 5) : Deus qui- 
dem. Altissimus ipse est, homo sub tempore in 
ea natus. De ejus vero heatitudine dicit in laude: 
Sicut. l»tantium omnium habitatio est. in te (Psal. 
Lxxxit, Àj). Hec patrem habet Deum, amplexatur 


sacramenta, in futuro visione manifesta. Fide susci- [) Dei Filium sponsum suum, colletatur Spiritum 


pitur, spe firmatur, charitate perficitur. Aqua pri- 
mum et Spiritu gratanter abluitur, quo detersis 
criminibus a culpa solvitur, ut sacro renata bapti- 
smate, ccelesti sponso sanctificata societur. Renata 
itaque fonte perennis gratie, manus impositione 
paranymphi cum oratione, colesti signatur chri- 
8raate; ut quam Christi baptisma & peccatis omni- 
bus emundat, supereminentis unctio chrismatis, 
rite per episcopum celebrata, eam virtutibus induat. 
Virtutes ist» sponsalia sunt precellentissima ex 8e- 
ptiformi sancti Spiritus gratia que sponse sue co- 
lestis Sponsus mirifice donat. Exinde preparatur 


sanctum suum esse paracletum. Super hoc Psalmi- 
sta dicit : Fluminis impetus lxtificat civitatem Dei, 
sancliflcavit tabernaculum suum Altissimus : Deus in 
medio ejus non. commovebitur. Adjuvavit eam Deus 
mane diluculo (Psal. xvv, 6). In hac sola tam ce- 
lebri, tam gloriosa remissio est peccatorum, effi- 
cacia sacramentorum, gratia charismatum, com- 
munio sanctorum, resurrectio et vita beatorum. 
Hoc fldei symbolum ratum et sacratum sana doc- 
trina predicat singulariter observandum, quo igno- 
rantia tollitur, error aboletur, heresis propulsa- 
tur ) 





—- —— ———o— -— -— -— 


T261 
CAHUT VI. 

Prima quidem defluxio a luce veritatis mox igno- 
rantie tenebras incurrit; ignorantie caecitas erro- 
rem induxit, error inolitus heresim procreavit. 
Heresis autem error ille vocatur, qui pertinax esse 
probatur. Spiritus sanctus sanam doctrinam inspi- 
ravit, qua via, veritas et vita nobis innotuit. Spiri- 
tus nequitie Satanas mendacium sparsit, quo erro- 
remn, el heresim. et mortem mundo propinavit. 

Satanas fons mendacii, origo peccati, &a bono 
conditore bonus conditus, sed mox propria volun- 
tate perversus invenil sibi apud se casum superbie, 
cupiditatem rapine, sordem idololatrie, ubi ait ; 
Ponam sedem meam ad aquilonem, ero similis Altis- 
simo (Isai. xiv, 14). Non erat ejus sedem ibi po- 
nere, aquilonem occupare, similitudinem Altissimi 
affectare. Ponam sedem meam, ecce superbia ; ad 
aquilonem, ecce rapina; ero similis Altissimo, ecce 
idololatria. Vide ruinam impii. Voluntatem suam 
quam Deo debuit, qui eum de nihilo fecit, non 
Deo, sed sibi propriam tenuit. A proprio isto mem- 
dacium genuit: de hoc veritas ait: Cum loquitur 
mendacium, de propriis loquitur (Joan. vin, 44), 
mendax est enim et pater ejus, hoo est mendaciii, 
pater iste mendax, pater mendacii, mendacio ido- 
lum formavit. 

Ab exortu itaque malignitatis mendacii abyssus 
erupit: E£ tenebra, inquit, erant super faciem abyssi 
(Gen. 1, 2). Satanas ille lucifer a Deo conditus, 
clarior et excelsus atatim voluntate propria depra- 
vatus, presumptione superbus, cupiditate cecatus, 


CONTRA HJERETICOS LIBRI TRES. — LIB. I. 


43262 


À fecta consolidate sunt, et à beatitudine, quam ibi- 


dem acceperunt, cadere nullatenus possunt. 

Aquae vero ille que sub firmamento sunt, nimi- 
rum homines intelligi possunt, qui nondum laqueos 
tentationum evaserunt, qui nondum in maligno 
positum minime reliquerunt. Et his aliqnando Spi- 
ritus Domini superfertur, quo suscitantur, ut vita, 
que erat lux hominum, destruat tenebras eorum, 
et transferat in lucem sanctorum. Ibi audiunt di- 
centem Apostolum : Fnistis aliquando tenebre, nunc 
aulem lux in Domino (Ephes. v, 8, He sunt aque 
fideles, que verbo Domini in unum congregantur: 
unde ait: Congregentur aquam. qux sub firmamento 
sunt, in locum unum, et appareat arida (Gen. 1, 9). 
Unum in unitate fidei, spei, charitatis, in unum 
Deum Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum; in 
unam Ecclesiam Catholicam, uno Spiritu congrega- 
tam ;in hac unitate apparet arida, illa scilicet 
terra, quie Spiritu sancto divinitus irrorata, dedit 
fructum suum, genuit Salvatorem nostrum. Novit 
hoc Isaías, et videns clamabat : Rorate celi desuper, 
et nubes pluaut justum. aperiatur terra, el germincet 
Salvatorem (Isai. xv, 8). Beata terra virgo Maria 
qua dedit fructum suum, vitam angelorum et homi- 
num, Dominum Deum Jesum Christum. Et justitia, 
inquit, oriatur simul (Isai. x1v, 8). 

Vide quia cum ceteris de carne carnaliter genitis 
prevaricatio traducta descendit; cum isto autem 
de virgine nato, operante Spiritu sancto: justitia 
oritur, quia culpa solvitur, iniquitasaboletureorum 
qui persacramenta renascuntur;inde et virtutum gra- 


de excelso fectus est abyssus, de luminoso tenebro- C tia vestiuntur, et mensa Dominica perfruuntur (Isai. 


sus; tenebre ejus presumptionum procellas emit- 
tunt, cupiditatum laqueos innectunt, libidinum tur- 
pitudines faciunt. Ex earum nebulis tenebrarum 
creantur noctes errorum, et tempestas iniquorum: 
pro his, et de his in Evangelio Veritas respondit: 
Hoc est hora. vestra, et. potestas tenebrarum | (Luc. 
xxit, 35). 

CAPUT VII. 

Audisti super abyssum tenebras, audi quia Spiri- 
tus Domini superferebatur super aquas (Gen. 1, 2). 
Hic Spiritus Deus est et Dominus, sicut alibi legi- 
tur: Voz Domini super aquas, multas, Deus majesta- 
Lis intonuit; Dominus super aquas multas (Psal. 
xxvit,, 3). Fecit, inquit, Deus firmamentum in me- 


xLv, 8).Ego, inquit, ego Dominus creavieum non sub 
concupiscentia carnis, sed efficacia divine virtutis. 
De hoc angelus respondit Virgini: Spiritus sanctus 
superveniet in tle, et virtus Altissimi obumbravit. tibi 
(Luc. 1, 35). 

CAPUT VIII. 

Ex Adam, ex Abraham, ex David, et ceteris pa- 
tribus in eadem genealogia consequentibus usque 
&ad partum virginis) Jesus Christus Deus et homo 
unus deacendit, et per clausam Virginis portam, ut 
Deum et Dominum decebat, vera nativitate prin- 
ceps omnipotens ad nos egredi voluit, absque vul- 
nere criminis, sine crimine prevaricationis. Factus 
est de Virgine, factus de nostro genere, non sub 


dio aquarum, divisitque aquas gw. erant sab. firma- |) peccati traduce, sed abolitio culpe, sed largitio 


mento, ab his qua erant super firmamentum | (Gen. 1, 
7). Angeli quippe illi qui steterunt, cadentibus aliis, 
humilitate levati sunt, et ex aquis sue mutabilita- 
tis in crystallum eterne stabilitatis duruerunt. Hi 
non Sibi, sed Spiritui sancto consenserunt, et beati 
sunt dum nonsuam, sed Domini voluntatem semper 
inquirunt, jugiter aspiciunt, perenniter diligunt. 
De his Psalmista dicit: Et aque quae 3aper colos 
sunt. laudent. nomeu | Domini (Psal. cxivnt, 4). 
Aque iste manent super firmamentum stabile et 
immotum, qui est Christus Jesus portans omnia 
werbo virtutis sug (Hebr, 1, 3). In eo charitate per- 


venim,sed effusio gratie sempiterne: solus media- 
tor inter Deum et nos, summus pontifex concilians 
Deum et nos, sacerdos non secundum ordinem Le- 
viticum, sed secundum ordinem Melchisedech ma- 
net in eternum. Melchisedech erat sacerdos Dei 
altissimi, cui Abraham decimas exsolvit et in lum- 
bis Abrabs ibi decimatus est Levi: qui sicut in 
lumbis Abrabe, ita fuit et in lumbis Ade in quo 
omnes peccavernnt. In Ádam peccavit, in Abra- 
ham  decimatus est. Quia peccavit decimari 
debuit. Dedimabatur quod curabatur, Ghristus vero 
eicut in Adam non peccavit, sic in Abraham non 


e. 


4268 


LI * 


HDGONIS ROTHOMAGRNPIS ARGHIRP. 


decimabatur, non enim erat in eo quod curaret, sod À tanta percepit; et virtnte suprs se ad Deum bumi- 


medicina erat et salus, quo mala omnia, et mors 
ipsa destruitur. Est enim Christus sacerdos non 
secundum Levi, qui decimatus est, et a morienti- 
bus et ipse moriturus decimas accepit, sed secun- 
dum ordinem Melchisedech, qui, teste Apostolo, 
sacerdos Dei Ahrabe victori benedictionem dedit, 
cui decimas omnium divisit Abragam (Hebr, v1), 2). 

Melchisedech iste, ut ait Apostolus, negue initium 
dierum, neque finem vite habens, assunilatus antem 
Filio Dei *anet. sacerdos in. oternum. | Intuemini, 
ait quantus sit hic, cui et. decimas dedit de praci- 
puis Abraham patrinrcha (Hebr. vi, 3, 4). Ibi autem 
contestatur quia vivit, et, u&. ita dictum ait, per 
Abraham et Levi qui decimas accipit depimatus 
est. Adhuc enim in lumbis patris erat, quando ob- 
viavit ei Melchisedech: ea propter intueri libet, 
quia in lumbis Abrabs aliter erat Levi, aliter et 


Christus. Erat ibi Levi sub lege prevaricationis, - 


quia necesse habebat decimari. Erat ibi Christus, 
cui a Patre dicitur: Tues sacerdos iu. oclernum se- 
cundum ordinem Melchisedech (Psal. cix, 1). Huic 
omnes debent decimas, quia omnes curat, et eter- 
nam benedictionem donat. 

Sacerdos iste singularis et ineffabilis seipsum 
semper offerens Deo Patri pronobia, seipsum donat 


. et nobis, Deus et homo inter Deum et nos, cum 


Deo Patre unus in essentia, eum assumpto homine 
unus in persona. Solus iste tollit peccata. mundi, 
mediator Deiethominum pacem plenam facitunieng 
seipsum nobis, et nos ipsos sibi in Unitate sancti 


liter elevari, fide pura, ppe indefessa, obaritate pro- 
fusa. 

Econtra omnis illa homipum 9pientis, que nee 
fide regitur, nec spe levetur, nee oharitaie Deo 
conjungitur, manet in tenebris, neacit lumen veri- 
tatis. Hinc Moyses ait: Vidit Deus. lucem quia bona 
e5t, et divisi. eam a. lenabris: appellavitque lucom 
diem, e&. tenebras moctem | (Gen. 1, 4), Lux sl. qui- 
dem rationis humanae bona, quia a bono cenditore 
hene condita, dum ei, a quoentseipaam presentat, 
obtemperat, consarvai yirtule & Deo suseepta, &t 
melior seipsa. Hanc lucem eppellat diem, quiasane 
mentis dealbata, etoharigmatum splandore vostita, 
fit dies gharitatis, quam Deus inhabitat, et begtam 
facit. Dies, inquit; diei eruetat verbum (Psal. xvm, 
2) : dies diei, Catholicus Christiano, Obhristianus 
Catholico, fidelis obedienti, obedieas fideli eructat 
Verbum apud Deum, Deum Verbum, omnia facta 
per Verbum ; el quia ea omnia in Verbo sunt vita, 
vita Verbum, vita lyx hominum. Itaque vita et jux 
Verbum. Et ut plenius homo uniretur Deo, VFer- 
bum caro factum est. Verbum oaroidem Deus bomo; 
el habitavit in nobis (Joan. 1, 14); non sicut in an- 
gelia, vel in omnibus creaturis, sed bomo faotus ex 
nobis. Est igitur vita, et lux hominum Verbnm caro 
factum, Felix diee, quz hoe diei eruotat Verhbum,hoc 
semper eructat qui diligit ipsum, 

Dies diei eructat verbum et nox nacti indicat scien- 
tam (Psgl. xvi, 2). No. nooti errans heretico, 
haereticus erranti, eceleratus impio, impius scale- 


Spiritus, qui unus Patris et Filii unus est in omni- (| rato indicat scientiam suo sensu conceptam; falsis 


bus nobis. 
CAPUT 1X, 

Ab hac unitate sanotg cadunt aliquando deci- 
sione manifesta hominea impii, mente corrupti, 
naufragi circa fidem, cauteriatam habentes con- 
scientiam. Pestes sunt hujusmodi heretici, menda- 
cia sparguzt, perverea proponunt, faciunt schi- 
smata,seminant scandala. Ii suis tenebris obvoluti, 
criminibus feedi, persequuntur lumen fidei: Qui 
male agit odit lucem (Joan. xi, 20); lucem veram, 
que etiam lucet in tenebris, doctrinam sanam ex- 
Becrantur carnis intemperantiam, spiritus concu- 
piscentiam, mentis superbiam amplexantur; et 
quia lumen fideiunon admittunt, omniseorum scien- 
tia tenebrae sunt. Pro hujusmodi Veritas ait: Fide 
ne lumen quod. in te est tenebra sint. (Luc. xi, 33). 
Isti quidem licet tenebre sint, quia impii, quia 
scelerati, pro rationali tamen intelligentia quam 
naturaliter acceperunt, quandoque etalta cogno- 
scunt, et sublimia sentiunt: sed suam quam habent 
de rebus corporeis scientiam, de inoorporeis seu 
divinis cognitionem, vel experientiam non Deo, sed 
sibi referunt; suam, non Dei gloriam querunt. 
Unde et obscuratum est insipiens cor eorum. Intel- 
lectus quidem hominis pro libertate arbitri, pro 
captu rationali, pro intelligentia mentis, eum qua- 
rere, eum sequi, euro diiigere semper debuit, & quo 


opinionibus lubrioam, pertinacia jactalaum. Seientia 
heo, quia guperbis nititur, elationegrassatur, que- 
rit tantum ipflari potius quam ediflceari. E contra 
Verbum charitatis humilitste proficit, veritate sub- 
Bistit, diem ex die pronuntiat, quos replet illuminat, 
sacramentorum gratia perornat, virtutum manibus 
edificat. Hoc Apostolus affirmat dicens: Scientia 
enim inflat, charitas vero cdificat (I Cor. vu. 1). 
CAPUT X. 

Charitas itaque patieng e& benigne dorsum Dei 
edifioat, quam summa sapientia septem columnis 
charisma£um, structura mirabili consummst, Justi- 
tie sole clarificat, plenis bonorum omnium copiis 
locupletat. Hanc domum a lopge prospiciens Psal« 
mista dulci modulatione canebat: Leatus sum. in 
his qua dicla sunt mihi. in. domum Domini ibimus 
(Psal. cxx1, 1). Psaltes iste in domo Domini trans- 
itoria et oaduca, in Jerusalem terrena, pro more 
canebat, sed ad illam supernam et immotam, sta- 
bilem et beatam Jerusalem pia devotione tendebat. 
In hoc autem coepti progressu itineris potissimum 
stare intenderant qui dicebant: Stanies erant. pedes 
nostri in alriis (uis Jerusalem (Psal. cxxs, 2). Ne 
vero istam ruinosam et vetustam aitendas Jerusa- 
lem, ged illam cclestem veram. et besiarg. respi- 
ciga, adjecit: Jerusalem qua. edificatyr. ub ciritas, 
cujus participatio ejus in idipsum (Psah, caua. 3). De 


—-— -——  —— 0 Áo — 0 —— M o —  ——— 


(463 


CONTRA tLÉRETICOS LfBh] hs. — Lf. T. 


lood 


kae aMbi ehémat: Óuf confidunt ià Domino sicul K — E£ hac turri munitissitha ei precellenti pro- 


$tons Sion ; ron: commovelbitur in dlernum qui habi- 
tet in. Jerusalem (Psal. ckxiv, 4.) 

In istà pesésenti míserá et commota commovelur 
ommis qui mmhabitat, in illa colesti gloriosa, et 
quieta nulfafetua comniovetur quisquis inhabitat. 
Cujus, inquit, participatio ejus in idipsum (Psal. 
exxi, 3.] Ao sf pefenter ditat: Beata illa civifus 
eclestis Jerosalém particeps est efus ià idipsum. 
Éntransitive: dieffur, ejts in idipsum, singulariter 


-Dositunt.divinifas ausumptutn, soli Deo et semper 


assignatom, fanquarmi proprie proprium ; Deus 
dním, mec fneipit, nec desinit, nec variatur: hoc 
&utem sictfi est plénius scire, vel intelligere, nulli 
unqudafa licifum ésf erdature, nisi ei, ques Spiri- 
t'um sarictum accepit, quo suscepto, et ipsa unum 
6s5e cám Deo meruerft,unum gratia per Christum, 
unum pérficipatiome ejus in idipsunt. Videbimus, 
inquit, eum. sicuti est (T Joan, 1m, 2.) Videmus eur 
lu preésentf fer speculum et in cnigmaute (I Cor. 
xir, Í2); pe* sacramenta, nondum ín' essentia. 
Nunc, áf sit Apostolus, abscondita est cum Chri- 
sto in Deo vila nost^a : curs autem apparuerit Chri- 
jSlus vilt, nostra, f&nc et nos: apparebimus cüm ipso 
£n gloreu (Coloss. rit, 3). Ibi don fides, sed' meritum 
fidei ; ibi not spes, sed remuweratio spei ; ibi chari 
tas; que nunquarh excidit, quod' dilexit, pléne et 
perfecte videbit. | 

Hujus: ccelestis e£ beate! Jerushlem: aperta: sunt 
atria, in Bac présériti et C&mporali- Ecclesia ; unde 


dent; armati, fortes et validi, qur virtutum gladiis 
perimunt hostes fldei : Horum fortissimi cusodiunt 
lectum Salomonis (Cant. 1m, 7) : hís circeumseptus 
rex paciflcus mir& suavitaté quiescit. Ibi namque 
famen OCátholice fidei clarius excrescit ; spes, quae 
fon confundit, validius inardeseit ; charitatis flam- 
ma copiosius assurgit ; ibi letitia, ef pax gratissi- 
ina. Ex adverso de tenebris abyssi, de frigoribus 
aquilonís, de cruenta facie Damasci emergunt im- 
pii, fluunt schismaticl, fántur heretici. Impii neo 
Deum colunt ned sacramenta susclptunt. Schisma- 
flci, nee patribus suis obedtutf,nec Catholice com- 
fnuniont consentiunt. 


CAPUT XI. 


Pierétici perversa proponunt, ef contra sacra- 
menta disputando sevnmft. Sacramerita, inquiunt, 
$olummiodo prosunf scientibus, nori ignorantibus 
ádulti$ prosunt, parvulis nihif conferunt. Condem- 
fant isti baptisma parvulorum ef infantium ; tra- 
Bart de Evangelio contra Évangelium, et dicunt : 
it Evangelio legitur : Qui crediderit et baptizatus 
faerit salvus erit ; quí vero: non. crediderit, cóndem- 
sabilür (Marc.xvi, 16). Eta proponunt, deincepe 
assumunt; sed parvuli non credunt : statimque 
Cóncludunt, igitur Baptismata parvulis non pro- 
Bunt. 

Ad hzc surgunt Catholici, omini atmatura for- 
tium premurniti,et dicunt quia hoc producti capi- 


canit Psaltrista : Sluntet erant! pedes nostri in. atriis | tulum Evangelii non quidem de parvulis, imo di- 
this; Jérasalem (Psal. cxxi, 2); Hiec sane atria eunt G ctum est de $cientibuB, de adultis. Adulti namque 


id Ectleuid, qua &dBuo parfurit et. laBoret. Filios: 
enim per skcramenta generat, per virtutes elevat, 
per Je&um Christum: triumphatores celesti Jerusa- 
lérh jugitet assignat. 

Attanieri dum in: hac lacrymarum valle peregri-- 
matur, scandala necesse est patiatur.In hac passirh: 
prodeunt irisidie' perfidorum,obseenitascriminum, 
ràpacitas predonum, turbines errorum, tempesta-« 
tes hrresurh. Inter. hec autem. tam pessirna, tam: 
importabilla mala.stat fides Petri, fldes Catholica, 
turris: eminentissitma. Hillé clypef. pendent ex illa, 
et omnis arfhatürw fortium (Cant. 1v, 4) ; clypei 
proteotio sacramentorum; armaàtura fortium, Jacu- 
]&: virtutarii Sacr&mentis: proteglmur, virtutibus 


Homines, vel? sui sensus et memorie compotes, 
rion debent baptizari, disi prius data sui professio- 
né norhinis et fldei; talibus illico mandatur, ut 
quod promittunt flde, teneant opeére.Etenim scrip- 
tum est : Quia: fides: sine operibus mortua. est (Ja- 
cob. w, 20: 28) ; quaré non deSitiit opponi parvulis, 
Quod vere dictum fuerat! de responüentibus pro 
8e, et aperte professis. Cum autem generaliter di- 
cat in' Evangelio Veritas : Nisi quis renatus fueril 
ed aqud el Spiritu süncto, non potesl. introtre in 
regnum Dei (Joan. nt, 5). Et alibi: He, inquit, 
docete ommhes gentes, baptizantes eos in. nomtne Pa- 
tris et: Filii et. Spiritus sancti (Maith. xxvi, 19) ; 
mullus excluditur, nec infans recens: natus. Qua- 


süperámus. Mille quidém plenus est nur&erüs'et'[jipropter ills eorum fraudulenta conélüsio passim 


completus : betie ergó mille suat clypet, quie pet-- 
fectio est in' Ecclesise sacretüentis . bene orinis! 
drríatura fortfutn; quia est in:e& plénitudb: virtu 
tutti. Terris ithqte CatHulicis - fidetitarfis est forti«' 
t&didis: hiec est. turris: David" qui rebipieit cóntka: 
fücieti Danrasci. Dávid; id est muiw fortis, seu! 
visu destd'érábilis intbHigitur: D&àtaseus os san-' 
güihià intetptethturs turris" quippe" David) quie est? 
Eócle$ia? Ghríst munita, et for» ex" advetdo! 
Darh&setürá: respiéit, st&t' cóntrá' fésitatem: sotben- 
tia samguimenmi, contra hereses et omnem: impieta- 


tnt 


réspuitur; non prócedit, quia gralie Dei adver- 
sari plane convincitur. Non tangit parvulos, vel 
ihfentes, sed scientes, sed sut fldei professores. 
Ir parvulis quidem sola queriturgratia, nóridum 
opera. Gratia: sanctificationis ex baptismo, non- 
duüm' opera debile actionis ex arbitrio. Quomodo 
autem in présenti datur sacramentum baptismi, 
sic in antiquo tempore dabatur parvulis sacramen- 
tem citéumcislonis. Sub antiquis patribus parvuli 
octavo die cireumcidebantur,deinde muneribus ho- 
stiarum Domíno consecrabantur. Omnes enim ex 
carn&li genitos concupiscentia conclusit originalis 


1267 


-HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. - 


1208 


culpe. macula. Apostolus dicit : Quia omnes in À tur. Baptismum quippe pro nobis accepit ipse Det 


Adam peccaverunt. et egent gloria Dei (Rom. um, 
23). Sed parvuli quomodo culpam nesciunt, quam 
ex Adam originaliter trahunt, ita et gratiam nes- 
ciunt, quam in Christo per sacramenta recipiunt : 
Bicut autem parvuli non excusantur a culpa, quia 
eam nesciunt, sic ne excluduntur & gratia, quam 
prestitam non agnoscunt. 

Nescivit Chanaan Cham patris sui culpam, qui 
Noe genitoris sui nuditatem risit,et tamen pro cul- 
pa Cham patris sui servus oum sua posteritate Cha- 
naan remansit (Gen. 1x, 22). Verumtamen pro obe- 
dientia Abrahe patris nostri, generalis benedictio 
in omnes gentes nullis eorum meritis gratanteref- 
fluxit. Unde et hec sacri regeneratio baptismi, so- 
lius est gratie, non Yneriti. In semine, iuquit, tuo 
benedicentur omnes gentes (Gen. xxu,18). In semine 
tuo, hocestin Christo, qui Deus homo fleri voluit. 
ut hominem solvat a peccatis. Peccare quidem 
homo potuit, sed peccatum peccator suum dimit- 
tere sibi non potuit. Quapropter omnis eget gloria 
Dei, qui peccata dimittit homo factus pro nobis; 
ut, quod non potuit homo solus, efficiat homo 
Deus, qui cui vult. miseretur et quem vult. indurat 
(Rom. ix, 48); cui vult gratiam impendit, et quem 
vult condemnat. 

De Jacob et Esau nondum natis, nondum scien- 
tibus, Apostolus Dominum dixisse testatur : Jacob 
dilexi, Esau autem odio habui (Rom. 1x, 43). Ne- 
Bciebat Jacob gratiam dilectionis, quam accepit ; 
nesciebat Esau sententiam odii, quod incurrit ; 
Jacob quidem et Esau, sicut omnes,in Adam pec- 
caverunt. Sed Jacob pro gloria Dei gratuita di- 
lectione donatur; Esau vero pro originalis culpe 
merito,ira Dei reprobatur. Misericordiam in Jacob, 
judicium in Esau pariter intuemur; et cum Pro- 
pheta dicimus : Misericordiam et judicium cantabo 
tibi, Domine (Psal, a, 4). Mala siquidem a nobis 
habemus, pro quibus merito et damnamur ; bona 
vero nisi a Deo habere nulla possumus, sed pro 
gratia nobis a Deo prestita indebite, salvamur. 
Hujus dator gratie Jesus Christus natus de virgine, 
plenus gratia et virtute, sacramentum circumci- 
Bionis in seipso suscepit, sacramenta sanctiflicans, 
non egens sacramentis. In. templo cum hostiis est 
oblatus,hostias consecrans,non hostiis consecratus. 


Filius,ne quod Deus prerogat, ab homine respua- 

tur; nec quod prestat gratia; meritis imputetur. 

Quapropter omnes in omni sexu, in omni condi- 

tione, omni etate, omni tempore, semel baptizari, 

absque iteratione, dum hic vivitur, est necesse. 
CAPUT XiI. 

Sed his succincte decursis adhuc heretioi seviunt, 
etlitigando dicunt: Christus cum esset annorum. 
triginta baptismum accepit, ideoque parvuli non 
debent baptizari, sed hi qui eo annorum tempore 
quo Christus baptizatus est, voluerunt baptizari. 

Declamatio hec heretica, tam perniciosa quam 
pessima, non solum parvulos, sed et quoscunque 
minoris etatis viros, excludere nititur a baptismo. 
Sciendum est autem,et Catholice profitendum,quia 
baptismus Christi & Christo sanctificationem acce- 
pit, non Christum sanctificavit. Nos vero, qui in 
Christo baptizamur,baptismo Christi sanctificamur:: 
non igitur baptismus Christi,quem, ut ipsum san- 
ctificaret, accepit, nostro baptismati, quo sanctifi- 
camur, debuerat opponi. Christus Dominus venit 
ad Joannem ut beptizaretur ab eo in Jordanem. 
Joannes prohibebat eum, dicens : Ego a te debeo 
buplizari, et tu. venis ad me? Respondit aulem Je- 
sus et dixit ei : Sine modo, sic enim decet nos im-. 
plere omnem justitiam. Tunc. dimisit eum (Matth. m, 
14, 15). De hoc Lucas evangelista prosequitur ita : 
Factum est autem cum baptizaretur omnis populus, 
et Jesu baptixato, et orante, apertum est. ei celum, 
et descendit. Spiritus sanclus corporali specie sicut 


C columba in ipsum ; el vox de colo facta est : Tu es 


Filius meus dilectus, in te complacui nihi (Luc. mm, 
21, 22). Attende ergo et intellige quia in baptismo 
isto manifesta est ipsa Trinitas Deus, qua singu- 
lariter et inseparabiliter adoratur.Audis Patrem de 
Filio attestantem ; aspicisegressum de aqua Filium, 
intueris Spiritum sanctum sicut columbam descen- 
dentem in ipsum.Ita quoque fit in omni baptismate 
Christi. Quisquis illud more debito suscipit, effici- 
tur Filius Dei; et vox Patris attestatur ei : Tw es 
Filius meus dilecius, in. te complacui mihi (Luc. 
Ir. 22) ; et Spiritus Dei in ipsum descendit. Hac 
est omnis justitia, quam Jesus Christus adimplere 
venit in omni regenerato fonte salutari. 

Aperti sunt ei coli qui factus est in baptismo 


Quod autem iste major omnibus,scd parvus pro [) Filius Dei. Hic habet Deum Patrem, et Spiritum 


nobis factus, sacramenta suscepit, agendo nobis 
innuit parvulos sacramentis non debere privari,de 
quibus postmodum ita respondit : Sine parvulos 
venire ad me, talium est enum regnum colorum (Marc. 
x, 14). Et ipse quidem Dominus omnium, et Salva- 
tor universorum a servo suo baptizatus, a Joanne 
Christus, baptismum sanctificavit,non est baptismo 
sanctificatus. 

Sacramentum hoc non sicut circumcisio in mas- 
culis tantum, et in octavo die, sed omni tempore, 
in omni sexu, omni etate,uuicuique semel impen- 


ditur, sine quo nemo a culpa solvitur, nemo salva-- 


sanctum in se descendentem.Hoc Psalmista intuens 
pie decantabat, dicens : Veritas de terra orta est, 
et juslitia de coelo prospexit (Psal. 1 xxxw, 12). Ve- 
ritas de terra orta est, Jesus Christus de Maria na- 
tus est, cujus largitione mirabili justitia de ccelo 
prospexit, que filios iniquitatis emundatos a culpa 
macula, celesti vestitos gratia, sicque justificatos 
&d ccelum de terra perducat. Fiunt isti nova crea- 
tura, qui baptizantur in presenti Ecclesia matre 
nostre, aliquando professione sua, aliquando at- 
testatione aliena. Parvuli quidem,dum sacramenta 
que nesciunt aliorum opere suscipiunt, per fidem. 








- 09-9 000m -— 9 — c—MÀ o — —— — -— T 


1269 


CONTRA HJERETICOS LIBRI TRES. — L1B. f. 


1210 


Ecclesie Catholice prefatam illam de colo justi- À ita et ii qui preeminent offlcio pontificali, donant 


tiam induunt, et membra Christi fiunt, Salvantur 
isti et justificantur Christi baptismate,nondum sua 
fide, sed sacramento fidei aliena. 

Sic sic ille paralyticus ante Dominum Jesum & 
tecto demissus non fide sua, sed aliena salvatur: 
Ut vidit, inquit, fidem illorum, dixit: Fili, remit- 
tuntur (ibi peccala tua; et : Surge, et ambula 
(Matth. 1x, 2, 5). Sic mulier Chananea rogans pro 
filia, nimia importunitate sua gratiam invenit, et 
audire meruit: O mulier, magna est fides tua, fiat 
tibi sicut. petisti (Matth. xv, 28). Sic regulus pro 
filio (Joan. 1v, 46); sic vidua egit pro unico suo 
(Luc.vi, 12) ; sic pro surdis et mutis, et. nimia 
infirmitate preventis fides aliena solet operari, qua 
in Christo vult omnes salvos fieri (I Tim. n, 4). Ista 
pro parvulis utique baptizandis pauca perstrinxi- 
mus, ne nihil hereticis super hoc respondisse cau- 
semur. 

CAPUT XIII. 

Preterea loquuntur aliqui (tamen evitare volen- 
tes ne dicantur heretici), questionem faciunt, et 
dicunt: In Veteri Testamento legimus scriptum : 
Credidit Abraham Deo, et. reputatum | est. ei ad justi- 
tiam (Gen. xv, 6). Denique in Novo subjunctum est 
fidei sacramentum baptismi, ubi ait : Qui crediderit 
et baptivatus fuerit, salvus eri. (Marc. xvi, 10). Si 
ergo ex fide justificatio, et salus ex baptismo,quid 
credentibus et baptizatis, justificatis et salvatis 
confirmatio manu faeta pontificis superapponit? 

Audiant isti, quia vere ad remissionem peccato- 


opere colesti, vice Jesu Christi, donant filiis in 
baptismo regeneratis,super eos imponentes manus, 
cum oratione et signo sancte crucis, et unctione 
chrismatis Spiritum sapientie et intellectus, Spiri- 
tum consilii et fortitudinis, Spiritum scientie ét 
pietatis, Spiritum timoris Domini ; hi sunt septem 
in uno lapide oculi; septem candelabra in templo 
Dei ; septem tube sub mauu Josue triumphantis; 
septem stelle in ordine pontificali : hi thesauri. 
superabundantes ; he divitie precellentes. 

Dantur ista fidelibus Christi renatis lavacro sa- 
lutari, fonte perenni, ope Spiritus sancti, qui ab 
initio seculi superferebatur aquis, ad demonstra- 
tionem sacri baptismatis in Ecclesia Catholica rite 
celebrandi. Dantur ista aon baptizandis, aed post- 
quam fuerint baptizati dantur, non &a quecunque, 
sed manu sola pontificis; de hoc in Actibus aposto- 
lorum Lucas evangelista sic ait: Cum audissent 
Apostoli, qui erant Jerosolymis, quia recepit Samaria 
verbum Domini, miserunt ad eos Petrum et Joannem. 
Qui cum venissent, oraverunt pro ipsis ul. acciperent 
Spirilum sanctum : nondum enim. in quemquam 
illorum venerat, sed. baptixati tantum | erant. in.no- : 
mine Domini Jesu Ghristi. Tunc. imponebant manus 
super illos, et. accipiebant. Spiritum. sanctum. Cum 
vidisscl autem Simon quia per impositionem manus 
apostolorum daretur Spiritus sanctus, obtulit eis 
pecuniam, dicens; Date et mihi hanc potestatem, - 
ut cuicunque imposuero manus, accipiat. Spiritum 
sanctum. Petrus autem. dixit ad eum : Pecunia tua 


rum, et ad justitiam,ad perceptionem gratie, et ad C tecum sit in perditionem, quoniam donum Dei exi- 


vitam eternam sufficil baptismus a quibuslibet,per 
quoscunque, omni tempore, omni state, omni con- 
ditione, omni sexu,semel in Christo rite susceptus. 
Ibi datur absque meritis gratia, ex gratia justitia, 
ex justitia vita,si statim obierit,sempiterna et beata, 
nullaque ei reputanturin peccatum propter baptismi 
remedium. Si vero post baptismum supervixerit, 
qui sanotificatus per gratiam Christi a baptismo 
surrexit, protinus incentiva carnis sue sustinens, 
et diaboli congressus excipiens, nisi indutus virtute 
ex alto stare non poterit, superatus carnis sue con- 
eupiscentiis, et mundi illecebris, e&t. Satane tenta- 
mentis: Nísi enim Dominus custodierit. civitatem, 
frustra vigilat qui custodit eam (Psal. cxxvi, 2). Ad 


stimati pecunia possideri (Act. vur, 14-20). De Si-- 
mone Mago isto apostata facto, Lucas meminit ita 
dicens ; Cum in Samaria credidissent. Philippo evan- 
gelixanti de regno Dei, et in nomine Jesu Christ 
bapltisarentur viri ac. mulieres, tunc. Simon et ipse . 
credidit : et cum baptizatus esset, adharebat Philippo - 
(dct. vm, 12, 13). Philippus autem non apostolus, ' 
sed levita, de septem erat unus. quibus apostoli 
orantes imposuernnt manus. Videns itaque Simon 
Magus per Philippum signa et virtules maximas 
fieri, stupens. admirabatur (Act. vui 13). Denique 
videns apostolos Petrum et Joannem dare Spiritum 
sanctum per orationem et manus impositionem, 
ambitione nimia concupivit hanc precellentem pon- : 


hoc pontifex summus dator gratiarum, largitor p) tificum dignitatem ; et episcopalem celsitudinem, 


eharismatum, post ascensionem suam discipulis 
suis jam purificatis, jam sanctificatis, Spiritum 
sanctum in igne vehementer effudit. Accepto itaque 
gpiritu principali, calore virtutis, igne charismatis, 
illi ipsi qui antea relicto Domino fugerant, et qui 
arguentem extimuerat ancillam, mox in medium 
absque timore processerunt loquentes magnalia 
Dei, cum omni flducia predicantes verbum Dei. 
Sicut ergo pontifex noster,summusque sacerdos, 
de sede majestatis in discipulos suos prius per 
Spiritum sanctum baptizatos,et sanctificatos, postea 
in igneis linguis Spiritum sanctum plenius effudit; 


mediante pecunia,possidere sub obtentu rapacitatis 
et avaritie. Ex hoc Simone Simonia nomen acce- 
pit, que dona Dei et beneficia gratis accepta, gratis ' 
exponenda mercimonio intervenienteconfundit. Sed . 
Petri potestas, sed pontificalis auctoritas, sed fidei : 
Catholice puritas, hanc in Simone pestem, et in 
ejus complicibus illico perdidit, et maledictioni 
gubjecit.Perditus est itaque Simon Magus cum suis 
sequacibus, quia donum Dei possidere voluit, pe- 
cunia interveniente, ut quod emerat posset aliis 
vendere. Perdantur et isti qui nunc obloquuntur 
beretici, dicentes inane et superfluum esse, quod ' 


4271 


. .HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIED.. 


post perceptionem sacri baptismatis confrmantur A corpus, ipse sanguis Christi conficitur; non inci- 


ub episcopo fidéles Christi. 

Ideo namque missi sunt in Samariam ab Jeroso- 
lymis Petrus, et Joannes ab apostolis, ut eos qui 
& Philippo evangelista fuerant baptizati confirma- 
rent auctoritate pontificali, super eos orantes, eis- 
que manus imponentes, ut Spiritum sanctum acci- 
perent.Datus est ibi Spiritus sanctus non ad emun- 
dationem peccatorum, et sanctificationem, quam 
in baptismo susceperant, sed ut contra rediviva 
carnis peccata, contra mundi hujus oblectamenta, 
contra Batane dira certamina, acciperent divinam 
et inguperabilem gratiam septiformem sapientie, 
intellectus, consilii, fortitudinis, scientie, pietatis, 
timoris Domini. His indutus atque munitus quis- 
quis in Ghristo rematus, ubique securus. undecun- 
que lacessitus victor egreditur ; huic victori corona 
debetur ; huic triumphanti gloria preparatur. Fe- 
Blinet itaque omnis in Christo baptizatus, ut ova- 
tione pontiflcis et manus impositione, ccelestis un- 
otlone chrismatis consignetur, et sic virtute ex alto 
suscepta viclor ubique proficiat, et pro chrismate 
regali in perpetuum nomine Christiano pre»ful- 
geat. 

- CAPUT XIV. 


Talibus, dum in presenti vivitur, necesse. est ut 
vitalis refectio preparetur, panis vite, calix bene- 
dictionis eterne, corpus et sanguis summi Ponti- 
ficis nostri Jesu Christi. Hoc autem omnino necesse 


pit,non nascitur, sed quod totum manet in dextera 
Dei Patris, totum est in manu sacerdotis, totum in 
oresumentis, unum in multis, idem in diversis. 
Munus hoc inestimabile,donum hoc incomparabile 
datum est universali Eeclesie matri nostre in illo 
sacro convivio paschalis cone. Frustra igitur pro- 
ditor Judas Dominum Jesum Judeis vendebat,quem 
largitione divina sub eterno munere mater Eccle- 
sia semper habendum susceperat. Frustrati sunt 
ergo et ille vendens proditor, et perfidus emptor : 
Vicit enim teo de tribu Juda, radir David (Apoc. v, 
9): lapis excisus de monte sine manibus (Dan. ut, 
34). Deus et. homo, de virgine natus, ex humano 
genere sine manibus, absque earnis amplexibus, 


B.Deus et homo unus Jesus Christus, per amnia no- 


bis absque peccato similis factus, pro nobis hostia 
salutaris, reconciliatio generalis, oblatus in cruce 
Deo Patri, fideles suos pariter omnes tam defun- 
ctos quam viventes a peacato redemit, a reatu, pur- 
gavit,a piena gratanterabsolvit. Pafriarchas,et pro- 
phetas, et quoscunque, titulo fldei presignatos a, 
mundi exordio, Christus pontifex noster et sacer- 
dos, ab inferis sua morte redemptos eduxit, re- 
surgendo levavit, ascendendo glorificavit. 

 BSedens itaque ad dexteram Dei Pairis seipsum 
absque detrimenti perpessione, absque omnimoda 
detritione donat in altari, per officium saperdotis, 
viventibus suis fldelibus in remissionem, poccato- 
rum, defunctis sanctis, vel inira, Ecalegiana abgo- 


est, néc alicui Christiano a participatione tanti C lutis,in explationem pasnarum; et utriugque in vilae 


mysterii abstinere licitum est. Huio Dominus ait : 
Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et bibe- 
ritis ejus sangainem, non habebttis vitam in vobis. 
Qui manducat, inquit, carnem meam, et bibil meum 
sanguinem, habet vitam caternam. Caro. enim mea 
vere est cibus,et sanguis meus vere cst potus (Joan. v1, 
D4-56). Denique in cca paschali, de veteri no- 
vum, de terreno divinum, panem vivum discipulis 
suis dedit; hino Mattheus ait: Cenantibus autem 
illis, accepit. Jesus panem, eL benedixit ac. fregit ; 
deditque niscipulis suis, et ait: Accipite et. mandu- 
cate: hoc est corpus meum. Et accipiens calicem 
gratias egit,et dedit illis, dicens : Bibile ex. hoc om- 
vés : hic est enim sanguis meus Novi Testamenti, qui 


perennis alimentum. Ego, inquit, sum panas viuus. 
qui de celo descendi: si quis manducacerit ex. hoc 
pane vivcf in. z[ernum ; et. Panis que»s ego dabo 
caro mea est.pro mundi vita (Joan. vi, 54-52); Hac 
est viva hostia, quam Dominus noster. Jesus, Ghri- 
stus et ipse Deo Patri pro nobis.obtulit;et nos more 
debito offerre. mandavit, Hoc, inquit, facite. is mcam . 
commemorationem (Luc. xxii, 10). In. ejus. equidem 
commemorationem hoc ipsum facimus, dum quem- 
admodum et ipse fecit, et nos. facere. precepit, pro 
defunctis fidelibus, vel adhuo in prassenti:degenti- 
bus, in ara Dominica. quotidie ipsum immolamua. 
In omni namque missa quam facimus,Aghum, qui 
semper vivit, qui tollit peccata mundi, ef; immo- 


pro multis effundetur. in. remissionem — peccatorum p lendo sumimus, et sumptum non consurmiimus. 


(Matth. xxvi, 26-28). 

Ex hac communione veri corporis et sanguinis 
Jesu Christi, et nos Jesu Christo, et Jesus Chri- 
Blus nobis unitate federamur inenarrabili, gicut 
ipee dicit : Qui. manducat meam carnem, et bibit 
meum sanguinem, in. me manet, el. ego in eo (Joan. 
vi, 55). Noster iste summus pontifex inter disci- 
pulos suos vivus et integer erat, suisque manibus 
corpus et sanguinem suum dabat : Hoc, inquit, fa- 
cile ín meam commemorationem (Luc. xxii, 19). 

Ex hac ergo institutione, et precepto, in altari 
Dominico, et ore sacerdotum et manibus ipsum 


Ego sum, inquit, panis vitz», eto. .Hgo swm pa- 
nis vivus, non. sicut. manna in deserto (Joan. vs, 
48-51) quod calorem solis ferre non poterat, 
quod in Sabbato non apparebat, de quo. dioit: 
Patres vestri manducaverunt in deserlo manna, et. 
mortui sunt (1bid., 31). Patres mali, patres incre- 
duli, et corpore et anima pariter mortui. Non 
erai.eis remedium contra mortem manna com- 
estum. Vera enim et.sola contra mortam medicina, 
qui ait: Ego sum resurrectio et. vita (Joan. x1, 25). 
Qui manducat meam carnem et. bibit. meum sangui- 
nam. habet vitam.caternam (Joan. vi, 55). Amem..—— 








1213 


CONTRA H/ÉRETICOS LIBRI TRES. — LIB. 1I. 


Voci 
1274 





LIBER SECUNDUS. 





CAPUT. PRIMUM. 


Satana sx»viente contra veritatem fidei Catholicae 
lux vera procedit, et Spiritus sancti gratia clarior 
Innotescit,Joquitgr veritas, mendacium cadit. Fiunt 
Bacramenta, peccatum deflcit. Fons, patens in domo 
David toto orbe diffunditur, baptizantur homines 
et salvantur.€oli aperti sunt et virtutes operantur. 
Desponsatur Ecclesia Christo, indnitur virtute ex 
alto. Episcopi sponsalia preparant, et septiformis 
gratie Spiritum donant. Regali chrismate signatur 
Écolesia, stat regina a dexteris sponsi in veste de- 
aurafa, charitatis splendore corusca. Huic autem 
sponse tam illustri, tam Bpeciosm, paratur cena 
pasehalis in. aula sapientie; ibi vitulus saginatus 


. integer, et perfectus &gnus annicnlus, plenns et 


À non. possuut. Soli hoc episcopi & Domino speoialt 


preerogativa susceperunt, quod precellenti opere, 
ipsum quem habent Spiritum sanctum, ipso do- 
nante qui dedit, donant et aliis, quibus ex officio 
pontificali, fusis precibus ad Bominum, pie manus 
imponunt. 


Mirandum quippe miraculum omni veneratione. 
dignum, non tamen noyum,non quidem est inso- 
litum, sio nempe olim. Dominum egisse legimus,, 
de Moysi Spiritu in libro. Numeri : Et dizit Domi- 
nus ad Moysen : Congrega mihi sepluaginta viros 
de senibus Israel, et. duces eos ad. ostium taberna; 
culi faderís, faciesqué ibi stare. tecum, ut descendam,, 
et loquar tibi,et auferam. de spiritu tuo, tradamque 
eis ut sustentent tecum. onus popali, et. non tu solus 


immaculatus, cum omni suavitste, dulcissimo sa- pj Qraveris (Num. xi, 16, 17), Venit. igitur. Moyses, et. 


pore, gratissima dilectione percipitur. Cibus iste, 
non terrenus, sed guper celestis esse dignoscitur, 
ex eo et per eum,et in ipso vita, et eternitas,, 
et beatitudo percipitur. Est enim cibug iste non 


transitorius, sed' quotidianus, sed sempiternus, 


semper totus, semper vivus; lsto vivunt angeli in 
ccelis, et beati sunt; isto vivunt homines in terris, 
et sancti sunt. 

Est namque cibus iste verbum non transitorium, 


sed. eternum non mutabile, sed idipsum apud. 


Deum Deus Verbum, apud nos Verbum caro fa- 
ctum, et habitavit in nobis : Et vidimus, inquit, 
gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre plenum 
gratie el veritatis (Joan. 1, 4*); et : Nos de plenitu- 
díhe ejus omnes aecepimus (ibid., 47) : omnes vide- 
licet episcopi, diaconi, subdigconi, acolythi,, exor- 
cist:, lectores, ostiarii, et ceteri sub corona cleri- 
eali; priacipes quoque et potestates hujus terreni 
moderaminis,et reliqui nomine Christiano signafi. 

Episcopt toto terrarum orbe dispositi funguntur 


vice Christi, et principaliter edifleant. domum, 


Dei. Sicut enim summus pontifex et unjversalis 
episcopts noster Jesus Christus,ex omnibus disci- 
pulis suig elegit duodecim, quos creteris preferens 
apostolos nominavit, quos etsi puros homines, sui 


tamen officii fecit esse consortes, et divine magni-. 


ficentite compotes : it& quoque ipsorum in episco- 
pali gratia successores praesules sive pontiflces ex- 
cellenti& singulari preeminere fecit, ut' more apo- 
stolíco sanctum donent Spiritum his, quibus rite 


narravit: populo verba Domini, congregaus septua- 
ginta viros de senioribus Israel, quos. stare fecit. circa 
tabernaculum; descenditque Dominus per nubem, et 
locutus est ad. eum auferens. de. spiritu qui. erat iu 
Moyse; et dans septuaginta: viris. Cumque. requievis- 
set. Spiritus in. eis, prophetaverunt, nec ultra, ces. 
saverunt (ibid, 24, 25). Solus. quippe, Mpyses. 
sanctum acceperat Spiritum, quo regere pbterat 
commissum sibi & Domino populum. Ipsum itaque 
Moysi Spiritum, non humanum esse sentiag, sed 
divinum ; Deus enim erat Spiritus quem a Domino. 
Moyses liabuit, quem. a Moyse sumptum mentibus 
aliorum Dominus, infudit : erat quidem. in Moyse, 
Spiritus Domini, qui et datus est aliis, quos more 
divino replevit; totus ih Moyse, totus in illis. Moy- 
ses ipse hunc Spiritum fatetur esse divinum, ubi 
mox respondit, dicens : Quís tríbuat ut omnis popu- 
lus prophetet, et det eis Dominus Spirilum. suum 
(Num. x1, 29). Ipse etiam Moyses pontifex et sa- 
cerdog Domini, super Josue miniettum suum ma- 
nus impoeuit, eique Spiritum sanctum dedit. In. 
Deuteronomio legis : Josue vero filius Nun, repletus 
est Spiritu sapientie, qaia, Moyses posuit. super eum 
manus suas : et obedierunt ei filii. Israel, feceruntque 
sicut przcepit Dominus Moys: (Deut, xxxiv, 9). Iste 
est Moyses qui Aaron primum sub lóge pontifloem, 
et filios ejus oonsecravit, eisque Spiritum san- 
ctum ad agenda, divina mysteria pontifex ipse .et. 
sacerdos mirifice dedit. De ejüs. sacerdotió Paal- 
mista sio ait: Moyses et Aaron $n. sacerdotibus ejus; 


manus. imponunt. Qui autem ordine censentur, in- D et'Sumuel inter eos qui invocant. nomen ejus (Psal. 


feriori, ut presbyteri, diacones, et cmteri gradn 
canonico in Ecclesia promoti. habent utique Spi- 
ritum sanctum, quo bene vivunt, et in Epolesia 
Dei pro offieio die deserviunt; sed aliis quem ac- 
ceperunteanctum dare Spiritum manus impositione 


xcvi, 6). . 

Elias quoque, , 8i bene. recolo, non. solummodo. 
Spiritum sanctum habuit, sed etiam Eliseo dedit : 
Org; inquit Eliseug. Elis,. oro ul spiritus. tuus: du- 
plex fi&t in me (IV Reg, i1, 9). At ille: Si videris, 


a*- 


i215 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


inquit,quando tollar a te,erit quod petisti (IV Reg. 1, À contra episcopum agere presumunt, a septiena- 


10). Ad hoc Eliseus perstitit, vidit et accepit. 
Proinde filii prophetarum ita dixerunt : Requievit 
spiritus Elize super Eliseum (ibid., 45.) Unde et Eli- 
860 sicut prius Elie subditi permanserunt. 

Ubi autem venit plenitudo temporis, in qua misit 
Deus Filium suum pontificem, et episcopum secun- 
dum ordinem Melchisedech in eternum, effusa est 
& sede majestatis superabundans,et largiflua septi- 
formis gratia Spiritus sancti; ex quo pontificalis 
auctorifas, et episcopalis dignitas plenius excre- 
vit (Gal. rv, 4). Hino Petro ait : Tu es Petrus, et 
super hanc Petrum cmdificabo | Ecclesiam meam 
(Matth. xvt, 13). Est enim et Petrus in ea, et. ipsa 
in Petro, episcopus in Ecclesia, et Ecclesia in epi- 
scopo. Est episcopus Ecclesie fundamuntum, quia 
per episcopum habet Ecclesia Spiritum sanctum. 
Ést episcopi conficere chrisma sacrum, oleum san- 
ctum, oleum infirmorum; consecrare basilicas Dei 
et altaria, calicem et corporalia, officiales et eorum 
vestes et omnia Ecclesie instrumenta. Baptizatos 
confirmare, cesares et reges sacrare. De petra ista, 
super quam fundata est mater Ecclesia, sub pasto- 
rali virga bis percussa, ad amorem Dei et proximi 
excitata, fluunt aque largissime, aque salutares, 
aquae vive : Qui biberit, inquit, aquam, quam ego 
dabo, fiet in eo fons aquae salientis in vitam alernam 
(Joan. 1v, 43). Et alibi : Qui in me credit, flumina 
de ventre ejus fluent aqug viva : hoc autem. dicit de 
Spiritu quem accepturi erant credentes in eum (Joan. 
vii, 38, 39). Cum, inquit, venerit Spiritus verttatis, 
docebit vos omnem veritatem (Joan. xvi, 13). 

Quod itaque non potest solus homo scire sensu 
suo potest homo plenus Spiritu sancto : secundum 
hoc ait : Omnia quecunque audivi a Patre meo, 
nota feci vobis (Joan. xv, 15). Nota in Spiritu veri- 
tatis, nota in plenitudine charitatis. Talibus datum 
esse nosse mysterium regni lei (Marc. v, 11). Ne 
quis autem presumat eos non audire, vel eorum 
precepta cassare, dixit : Qui vos audit, me audit ; 
et qui vos spernil,me spernil : qui autem me spernit, 
spernit eum qui misit me (Luc. x, 10). Et alibi : 
Non, inqnit, vos estis quí loquimini, sed Spiri- 
(us Patris vestri, qui loquitur in. vobis (Matth. x, 
20). 

Habentes igitur a Domino Spiritum veritatis 


rio numero decidunt, a septem columnis praeta- 
xatis resiliunt, & domo sapientie prolapsi per- 
eunt. Sed, his omissis, ccepta teneamus, et de sep- 
tem columnis Ecclesie Dei aliqua sub bzevitate di- 
camus. 

CAPUT II. 

Primum de presbyteris, quos episcopi, invocato 
Spiritu sancto, consecrant ad conficienda corporis 
et sanguinis Domini sacramenta prout ipse Domi- 
nus in cena paschali fecit, et fieri mandavit, fieri 
tantum ab episcopis, et sacerdotali presbyterio sa- 
cratis. Hujus officii precellens potestas, et pote- 
statis precelsa dignitas, non angelis, non cuilibet 
supernorum civium majestati collata est. Deus 
homo eam homini dedit,pon ope humana, sed c«- 
lesti; non acquisitione meriti, sed eleclione pie- 
tatis, ex dono Spiritus sancti gratanter accepti,quo 
consecratus ad hoc opus in Christo meruit, ut 
prorsus idem ipsum officiat in altari quod Christus 
fecerit manibus suis in ccena paschali. Quapropter 
manus ille, manus ad hoc sacrate, quibus Christi 
corpus et sanguis in altari sacro habet confici,ma- 
nug utique sunt Christi, quibus offertur Patri Fi- 
liug, qui tollit peccata mundi, et defunctos fideles 
liberata penis, et eterne beatitudinis participes 
facit. 

Consecratus itaque sacerdos stat, vice Christi 
coram Patre summo Dei et hominum mediator, 
dum sacramenta ineffabilia desuper apertis colis 
profert et elevat ab altari, quibus Ecclesim filios 
participes communione facit,dum in Spiritu sancto 
quem accepit, et pomnitentibus peccata dimittit, et 
Deo reconciliat quos absolvit. Prefulget in hoc 
opere Spiritus sapientie quo in eis sanctificatur 
nomen Patris, sicut in oratione Dominic& precatur 
quisque fldelis (Matth. vi, 9), fiuntque pacifici, 
ideoque beati censentur, quontam filii Dei vocabun- 
tur (Matth. v, 9). Pacificant isti in vita presenti 
Deum homini, pro ordine suo sacramentis rite ce- 
lebratis, suisque meritis, et manibus suis coelesti 
medicamine plenis. 

Sciendum est itaque, et omni predicandum ve- 
neratione, quia Spiritus sapientie sanctificat eos 
Patri nostro Deo in filios, non quoscunque, sed pa- 
cificos, ideoque beatos, et in presenti sseculo,et in 


scientes mysteria regni Dei, sicut a Domino Jesu, p) futuro. 


pariter apostoli susceperunt, sic per orbem terra- 
rum tenenda posteris mandaverunt. Post apostolos 
enim secuti sunt viri apostolici, pontifices et epi- 
scopi, qui virtute colesti semper edificant domum 
Christi quam sustentant septem columnis. Septem 
enim sunt gradus illi perutiles et necessarii,ad sus- 
tentandum et conservandam domum Dei manu 
pontificis perornati gratia septiforni. Hi sunt se- 
cundi ordinis viri, scilicet presbyteri, et post eos 
Leviue seu diaconi; exinde subdiaconi, acolythi, 
exorciste,lectores,ostiarii, pro officiis ab episcopo 
sibl delegatis. Isti si absque nutu episcppl, vel 


? 


CAPUT Ill. 

Post presbyteros autem consecrantur Levitse seu 
diaconi manus impositione pontiflcis, ut in Eccle- 
sia Dei presto sint altari, dum in eo flunt sacra- 
menta corporis et sanguinis Domini. Qui licet non 
agant ipsi consecrationem,tamen suscipiunt & con- 
secratore dispensationem veri corporis et sanguinis 
Jesu Christi.De manu namque pontificis, seu pres- 
byteri,suscipiunt quo se et alios munifica largitione 
alimento vitali reficiunt, et bona Ecclesise sub epi- 
scopi voluntate disponunt. Sunt oculi pontificum 
et presbyterorum, uf in quantum possunt quietem 


-— —- 0 — -— — 


1277 


CONTRA HJERETICOS LIBRI TRES, — LIB. 1l. 


1218 


6t pacem eos habere faciant, qui peragendis sacrae- A et alios ad querendum sui luminis exemplo corh3 


mentis: invigilaut, qui docere populos, et orare 
quietius elaborant. 

. Prefulget in hoc opere Levitarum seu diacono- 
rum, Spiritus intelleotus, quo et sacramenta quiz 
dispensant intelligunt; quo res sibi commissas pie 
disponunt; quo predicatoribus Verbi Dei pacem et 
quietem, removendo perturbatores et inquietos, 
pro posse suo faciunt. Hi perornati castitate, et 
beati mundo corde, querunt regnum Dei, dum per 
diaconias suas episcopis viam doctrine faciunt, et 
de singulis episcopo qui norunt, certius innote- 
scunt. Et hos etiam evangelistas esse pontifices 
statuunt, et hi vices pontificum diligenter exsequi 
pro ordine suo satagunt. 

Hi nimia charitate gua promerentur cum Ste- 
phano videre Filium hominis stantem a dextris Dei. 
Hi quoque in celebratione Dominice misse dum 
sanctum Evangelium pronuntiant presenti Eccele- 
Bie, respondetur eis, Gloria tibi, Domine, consona 
fidelium voce. 

CAPUT IV. 

Post diaconos autem subdiaeoni promoventur, 
quibus, oratione premises, ab episcopis oura im- 
ponitur, ut obedientes pareant Levitis, atque pre- 
sbyteris, et preparent sacrata vasa in quibus con- 
ficitur corpus et sanguis Christi. Preparent pro 
more panem, et vinum, et aquam, ei vasa his 
convenientia : pallas quoque altaris, et pran- 
dea [a]. brandea], prompta sollicitudine et dili- 
gentia. 

Hi dum ab episcopo consecrantur, proponitur eis 
sermo continentie et castitatis. Si vero castitatem 
deinceps se tenere proposuerint, tunc.episcopus dat 
eis tenere calicem Domini in manibus suis, ut ah 
ea die intendant calici Domini cum humilitate et 
castitate. 

Apparet in hoc opere Spiritus consilii quem 
Bpecialiter accipit, dum consecratur oratione pon- 
tificis, suo suscepto servare seipsum mundum et 
castum intendit, et preparare se mysteriis, et mun- 
data presentare vasa sacramentis. Isti quidem de 
seipsis minime presumunt, sed voluntatem suam 
voluntati Domini supponunt, et humiliter dicunt : 
Fiat voluntas tua situt in. colo et in terra (Matth. 
vi, 11) :sicut in spiritualibus Patribus nostris, sic 
et in nobis eorum filiis adhuc terrenis, adhuc de- 
certantibus contra concupiscentias carnis. Fiunt 
isti misericordes ex hoc fiducialius miserieordiam 
& Deo postulantes. 

CAPUT V. 

Post subdiaconos sequuntur acolythi ab episco- 
pis ordinati, utin Ecclesia Dei ferant urceola, aqua- 
manilia, manutergia offlcio convenientia, ut ante 
faciem Evangelii preferant ipsi luminaria accensa, 
cerogerulis diligenter imposita; ita ut in ipsis ap- 
pareat quod verc fidei lumine, quod spei certissime 
splendore, quod charitatis ardore justitiam regni 


Dei, per Evangelium declaratam, et ipsi querant, . 


moneant; et exinde tam seipsos, quam et, alios ad 
percipienda sacramenta fortiter esnriendo perdu- 
cant. 

Apparet in hoc opere Spiritus fortitudinis, quo 
inter procellas aeree potestatis, et tempestates se- 
culi, jam fidei Inmine vivunt, jam spe proflciunt, 
jam charitate persistunt. Hi quoque in hoc beati 
sunt, quia esuriunt et sitiunt justitiam (Matth. v, 
6), quia panem nostrum quotidianum semper vi- 
vum, semper integrum in altari Dominico pie dej 
gustant. 

CAPUT VI. 

Post acolythos exorciste sequuntur,qui ab epi-: 
scopis consecrantur. Exorcistas benedictio pontifl- 
calis imperatores facit, non emolumenti terreni, 
non potentie carnalis, sed ex virtute Dei, qua 8a- 
tanam, et omnem nequitiam ab energumenis et 
quibusque demoniacis, invecato nomine Jesu pre- 
missa oratione facta ex sufflatione, propellunt ; ut 
ad baptismi sacri gratiam, et ad percipienda sa-. 
cramenta pervenire valeant. - 

Apparet in hoc opere Spiritus scientie, ne hoc 
sibi attribuant, ne inde superbiant, sed sciant quid . 
fuerint per naturam, quid meruerint per culpam, et 
quid ipsi ab episcopo consecrati possint facere per 
gratiam. Sunt beati qui lugent suos in quibus ante: 
fuerant a bono defectus (Mati. v, 5), ad mala pro. 
lapsus, sed consolantur in Domino Jesu Christo, 
qui eos & malis eruit, et imperatores super Sata- 
nam, ad propellandam ejus nequitiam potenter ef- 


C fecit. 


Bene igitur bene isti primum pro seipsis miseri- 
cordia superna redemptis, deinde pro illis, quos 
potestate sibi a Deo collata eruunt a demonum ne- - 
quitiis, humiliantur sub potenti manu Dei, dicentes 
voce supplici : Dimitte nobis debita nostra, sicut et 
nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. v1, 12). In 
hoc Spiritu scientie eis presto est quod, licet pro 
officio sint imperatores, sciunt tamen pro fragilitate 
sua esse peccatores. 

CAPUT VII. 

Post exorcistas lectores ab episcopis benedicun- 
tur, ut in Ecclesia Dei legant, jubente episcopo, vel 
in presentia sua, vel alibi legant verba Veteris ac 
Novi Testamenti, legant more solito, tempore sta- 


D tuto, et loco congruo, protestantes sacras novi ac 


veteris instrumenti paginas, et Patrum agiographa, : 
in unum Dominum nostrum Jesum Christum con- 
sona et completa; et ea debita veneratione semper 
audienda, pro tempore servanda. ^ 
Apparet in hoc opere Spiritus pietatis, dum non 
iypo superbis, non elatione jactantie, non astu 
maligno, non fastu heretico presumunt legere, 
audent exponere, sed pio intuitu, Catholico ductu 
Scripturas non suo sensui, imo sensum suum ap- 
plicant Scripturis. Beati mites, isi quoniam posside- 
bunt terram (Matth. v, 4), &b aquis et fluctibus ma- 
ris, ab initio segregatam, hoo est solidam veri- 


n9 


. WU0B6NIS ROTHOMAGENSK: ARCHYMD, 


Fiád 


lutem ab erroribus et errorum flactibus sequestra- A phepsrat chartas. dispensat. Mihistri tuf sunt epi- 


tam. Hac. ut evadant et liberti ftant hanc ad Dori- 
num humilem effundunt precem : Ef ne nos indu- 
cas in tentationem (Matth. vi, 13) 
. Hebentes iteque Spiritum pietatis fiunt, mites in 
pronuntiatigne veritatis, evitantes laqueos tenta- 
tjbnis et proficiunt in. Soripturis. 

(7 CAPUT VIII. 

Post lectores ostiarios ponunt pontfflees, ut, ae- 
coepta benedictione, fores Eóolesie diligenti cur& 
eustodinnt, et: ftdeloo ad servitium Dei certis horis, 
.sono competenti venire commoneant. Hi pre offleio. 
suo eos intromittunt ques- Catholicos esse cogno- 
scunt, non: eredontes excludunt, quos. irriseres vel 
eese perturbatores. sentiunt. Illos etiam valde reji- 


cient, quos ab.episcopi communione privatos esse h 


pro- oerto. noverunt. 

" Apparet in hoo opere Spiritus timoris Demini, 
qui.bestos pauperes spiritu. faeit (Mat. v; 3), qua 
suscepto, osliarii a regno Dei, quod' est Eeolesia 


SCOpt provisores siremu?, tutores fertissimi. Ex te 
tibi generant filios fortes et ingenuos; ex his quos 
approóbant, eligunt et. esaltant; ex hís cereatt sep- 
tem gradus honoris, septent oolumftad fortiSdinis, 
quas septem preeibus Dominieis eónsesrant, see 
ptem donis sanet? Spiritus ilustrenf, septem bea- 
titudinibus glosiflieant. Ime septem eelurinmee ef 
Eeclesiam Dei sustentant, et perpetuo splendore cla- 
nflcant. ) 

Columnas tales per dpfseopos: aminari Dominus 
Jesus Christos institutt, et septem gradtias desi- 
gnavit. Ipse: etlam in seipso tenens gradws istos 
proposuit auctoritate sure Venéndos. 

CAPUT: X. 

Magnus iste noster edtiarius e& semel ef itbrum 
de templo Dei vendentes et! ementas efeeit; beate 
latroni in eruee- pendenti, sed: confitenti, sid mise- 
rieordiam postulantf, paradisum aperuit(Láo. xxm, 
49); Ego, inquit, sum osttuth; ei. quis: per. rei introi- 


Ghristi, secludunt malos. & bonis. Hoe fieri: jum. in — erit salvabitur (Joan. x, 9). Ipse potent? viftee por- 
presenti, et compleri penitus in. füturo orantes, tas inferi confregit, et. suos: inde liberos eduxit: 
petunt & Domino, et dicunt : Libera: nos a. mala — tumo velum templi selseum ebtmédiom, et-Yeserttta 


(Malth. vs, 13). Spiritus iste' timoris Domini ca- 
stum: ef humilem facit et sapientiam | introducit. 
Instium, inquit, snpientim. tíimon: Bomint (Psal. cx, 
10). Timer: iste Domini non est servilis; non est 
pacoati, sed eltariiatis, quee. bere. servit. Hec ostía-. 
rus aocipit, ut liberetar:a malo, et pro paupertate. 
spiritus:recipiat regnum. Dei. 

| CAPUT. IX: 


sunt Sancta sanctorum. (Maff. 11, 51); Eo. wésur- 
geuta apertum est sopulerum, et torra meta-est, et 
monutriont& aperte sunt, e£ multa eorpora sancto- 
runj, qui dormieratit; suvtexórént, Eb- aseundenta. 
apertum: esi calum. nunc ot in- etepPriuff. 

MagnüB queque leetor" noster Dómíhes Jeses 


. semper fuit qui- Verbum- Del: Deus apud: Doar si- 


mul omnia loquitur, et scripsit in libro vitz vero. 


Attende qui legis, si habes Spiritum Dei, qui ola- C charactere qui. logem. deereti prio: homisi ih pa- 


vein, soientim gerit, claudit, et nemo aperit, aperit, 
et nemo claudit; attende. hos. septem gradus; has 
septem columnas, ore sapientis Dei, per: manus. 
episcopi: ordine. distinetas, benedictione. flrmatas;, 
B&eramentis. ornatas. Hae sopter episcopus septem 
orationis precibus elevat, septem donie sancti Spi- 
ritus affirmat, septem beatitudinum honore.cuma: 
lat. Prastaxatas septem: preces illas. Jesus.Christus: 
edoctüit plenas et perfectas, deditque pro.suq magni» 
ficentia septem sancii. Spiritus. dona mirifica, et 
septem beatitudines suis: fidelibus in. eternum: lar- 
gitur.et ultra, septem istis: precibus. septem dona 
sancti Spiritus impetrantur; septem: donis illis se: 
ptem beatitudines acquirantur. Fides;in precibus, 


radiso. dictavit. De leotore isto Apestolwe-it& dieit : 
Multifario, multisque modts. olím Dews- loquente patri- 
bus in. prophetis, novissime diebus: istip looafus. est 
nebis in. Filio, quom oonstibuil  Acaredemi universo- 
rum, per quem fecit el secula (Hebr. 1, 1, 2). Loetor 
iste pro muliere in adulterio depreherisa digito-in 
terra scribebat, et dicebat : Qui sina" paccalo est 
vésirum, primus: i&. eam: lapidem mütal (Jon. vim, 
7); Ibi digito suo ih:tetra saribebet, qui:oliit duas 
tabulas lupideas, digito Sno soriptas, semel et ine- 
ram Moysi dedbrat (Luo. 1v, 10): Huio. loetori' tan- 
dens in; nredio eynagogo. datus; est. ad. lbgendum 
liber Isai prophete; in ee lopit; ety Hbro: reddit», 
quod. legeret exposuit, eU expitulett propiietim ma-- 


spes; in: donis, charitas in ' beetitndinibus pariter py niféstec-in: seipso; eU de . suipso:vere:díetarm,- e vere 


assignautur; in.preciljus- stmdium, in. dónis pre. 
mium, in; beatitudinibus gaudium, si: pie: queis ci: 
tius invenis; Talibus inquiresdis: adusoduam ihtes-. 
damus, et super has:.septem colummas ewptem:.dibg: 
feliciter itnpleamus; 

Eece pre septem precibus, pro septem donis, 


pro:septem: beatitudinibus vere beate os: mater Ho«- 


clesia, sacramentis plénissime divinis. uberrima: in 


te.solvwmitur peccata, prestetur' venia, dunaftür- 
gratia. Tua.quidem sub&t omnia, tuus est enim: qui 


fecit omnia. Te snmma. sapientia semper iulrebitat, 
pe benis.omnibusdocupletat.-Boge tue benexoléatia. 


completum docebat: 

Mugnits quoquo: noster oxoreigta : Jósos:CiiiBtae- 
exstitit, qui Satanam tumenteni, .et/supuie aqutio- - 
nem regnare volentem, soló. respicientis imperio 
virtutiu: tanditus. obruit). qui; ratresosestroe-tieers- 
grossores: &: yaradito- deposuit. FihperitoN i6tb- ao- 
stor duetus'in. montem escolsuti Siiasum. illom 
teatatoremrvetaster, Idolblateanm griinums protulit; 
et- dixit: Vide retro Setinu, serdptuinb estt endum: 
Domirmnr: Domu: daup.: aborubén, et illé: sob: sérotos^ 
(Mattk; rv, 10).. Doamones- etitumi illos; qmibws- no- 
mén:eretrlépjo, -et.. in» peedeiorgisif; Qperé. quidem 








"UISSP uo cB c c 0 os 0 0 o 


1484 


CONTBA TLRETIOOS LIBRI TREB, — LIB. 1f. 


pns 


hujusmodi quato mtlta invenis,cum Evangelia per- A derunt et posteris pari forma jugiter observanda: 


legis. | 

Magnus vero noster ecolythus erat Jesus Chri- 
stus ubi sit; Fiat luz, et factam lucem devisit 
Lenebris (59n. 1, 8); et de seipso dicit : Ego sum 
lux mundi (Joos, viti, 42). Lux. ista lgx est vera, 
de qua sic ait Evangelista : Erat lux vera, qua il- 
luminat omnem homiuem venienlem in. hunc. mun- 
dum (Jaon.1, 9), Acolythus. isle in columna ignis 
Israel ab Egypto usque in terram promissionis 


mirifice perduxit. His etiam quos in carne yenieps: 


illuminabat, ita dicit : Ambulate dum lucem habetis 
(Joan. xn, 25). Et : Sic luceat luz. vestra coram ho- 
minibus, ut. videant opcra vestra bona, et glorificent 
Patrem vestrum qui in. oolis est (Matth. v, 10). 
Super hoo noster acolytbus it& preeipit : Sint 
lumbi vestri. prarcineté, et iucerus. ardentes in. maui- 
bus vestris (Lue. xx, 35). 

Magnus ineuper subdiaconus noster Jesus Chri- 
8tus, omnium potentissi mus ; filiis lgreel in deserto 
per quadraginta annos manna de ccelo presentavit 
(Deut. v1, 7). In torrente Carith pavit Eliam multo 
ternpore pane ot carne, corvo ministrente (HI Reg. 
xvir, 3, 15). In Cana Galilos, aquis in vinum ver- 
Sis, conVivas letifleavit (Joan. 11, 4), In eona pa- 
schali aquam misit in polvim, et pedes discipulo- 
rum subdiaconus humiliter lavit, et linteo quo erat 
preocinoetus extersit (ibid. , 13). 

Magnus idem diaconus noster Jesus Christus, qui 
altingit a Kne usque ad. nem fortiler, e. disponit 
omnia suaviter (Sap. vr, 4). Ipso disposuit per ma- 
num Moysi et ritus sacrorum, et. officia ministro- 
rum. Qui Bub moribus nature, sub legis modera- 
maine, sub remedio gretim, ab ipitio mundi usquejad 
finem seculi, Ecelesiam suam mire dispensatioue 
producit. ipse Levita mirificus in cons paschali, ut 
de veteri nevum faceret, ut ex figuris veritas appa- 


reret, semper vivam proposuit escam. Ipse quidem 


in cruce positus matrem suam, et discipulum quem 
diligebat, sub charilatig oura pie disponebat, di- 
cons : Mulier, ecce filius. tuus. Ad discipulum au- 
tem : Eego mater. iua. Et ex. illa hora. acceyit eam 
discipulus in suam (Joan. xix, 20, 27). Filius in ma- 
trem a Lqvita summo sibi delegatam. De hoe disci- 
pulo respondit Dominus Petro, dieeng post resurre- 
ctionem euam : Sic eum volo rsanere doneo. veniam 
(Joan. xxt, 23). 

Magnus preabyter noster Jesus Christws, qui cor- 
pus e$ sanguinem suum propriis manibus suis, de 
pene et calice, In illo saoro convivio fecit, et disei- 
pulis suis surnenda tradidit, absque omni ambigui- 
tate, simplici veritate. Hoc est. inquit, corpus meum, 
quod pro vobis tradetur (Math. xxvi, 26). Hic es 
sanguis meus. qui pro vobis fundetur (Mage. xiv, 23), 
Hoc faoite iw meam commemoraltonem (Luc. xxii, 
19. De hoc sacramento corporis et sanguinis sui, 
et de emnibus Ecelesie sacramentis, eorumque mi- 
nistris disoipulos;guos pleng perdoeuit ; discipuli 
sieut e, Domino tusceperunt, sie ot suis tenenda de- 


mandaverunt. 

Magnus iste pontifex et episcopus 'noster, passus 
in eruce pro mnundi salute, seipsum pro nobis ob- 
tulit Deo Patri hostiam sanctam, vivam, plenam et 
perfectam ; afligens erocí nostre chirographum 
damnationis, delens in ea nostra omnium peccata, 
tam ex origine traducta, quam propria voluntate 
superposita : ejus sacerdotium &b mterno permanet: 
in eternum. Hic ab initio mundi, simul creatisom- 
nibus et egmpletis, presulatu supereminenti benea 
dictionem dedit, et sanctificavit diem sua quietis, 
in quo semper apud semetipsum ab omni opere 
quod fecit, ineflabili perpetuitate quiescit. Ad hanc 
sue quietis beatitudinem, novem illos supernorum 


B civium ordines, Satana cum suis ejecto, ponti- 


fex pius charitatis manibus elevavit ; et nos mise- 
ros peccatis sordidoe, crimibibus foedos, ineffabili 
miseratione respexit. Ipse quidem ad nostras tene- 
bras lux vera descendit, missus & Patre Deus homo 
faetus de virgine, semen Abrahe datns ex promis- 
sione, in quo benedicuntur omnes gentes in pleni- 
tudine sine flne. 
Summus iute sacerdosomnia peccata nostra tulit 
in corpore suo. Saper hoe Isaias : Vulneratus est 
propter iniquitales nostras ; attritus est. propler. sce« 
lera nostra (Isti. 11m, 6). Unde et per eumdem pro 
phetam Pater IJeus de Filio suo sic attestetur : Pro- 
pter scelus populi wmtei percussi eum (ibid., 8). Et pro- 
pheta ; Dominus pesuil im 6o iniquitalem omnium 
nostrum (ibid., T). Disciplina pacis mostra super 


C eum, et livore ejus. sanati. sumus. (ibid., 5). Rt ipse 


Pastor bonus in Evangelig dicit : Ego pona animam 
seam pro ovibus meis (Joan. x, 15). De hoo alibi : 
Potestatem, inquit, habeo ponendi onimam meam, et 
tterum sumendé eam (ibid., 18). Posuit eam non pro 
8e,86d pro nobis in cruce moriens ; iterum eam 
sumpsit a morte resurgens : prout voluit ita feeit, 
Cum enim tn forma Dei esset, non raptam. arbitra- 
tus esl, at ait. Apostolus, esse se aequalem Deo, scd 
samelipsum esinanivü formam servi accipiens, in si- 
mitlitudinem hominum factus, et. habitu wventus. ut 
homo. l'umiliauit: semetipsum [actus obediens usque 
ad merlem, mortem autem crucis; propler quod. el 
Deus exaltavit. illum, et donaeit illi nomen ; quod est 
super omne nomen : ul in nomine Jesu omne genu 


pi flectatur, calestium, terrestrium. et. infernorum ; et 


omnis lingua confiteatur, quia. Dominus Jesus. Ghri- 
stus in gloria est Dei Patris (Philip. n, 6-10). 

Ex hoc cernimus adimpletum quod ei dieitur in 
Canticis canticorum : Unguentum effusum nomen 
tuum (Cant. 1, 2). Salomon autem dicit : Muscz 
morientes perdunt suavttatem «nguenti (Eccle. x, 1). 
Ab ortu solis usqua ad occasum, a summis cele- . 
rum usque ad ultimas tenebras inferorum, nomen 
Christi ubique est effusum in odorem vite omnibus 
qui salvi fiunt. De hoc Pesalmistu canit : Ecsuliavit 
ut gigas ud cuprendam viam a summo celo egressio 
ejus ; 0& oecureye. ejus wque ad. summam ejes ; neg - 


4283 


., HUGONIS ROTHOMAGENSIS. ARGHIEP. 


(284 


est gui se. abscondat a calore. ejus (Psal. xvii, 0, 7). A ctantibus, cum errorum tenebris longe lateque dis- 


Calor iste vivificatsanctos, exurit i impios, necat he- 
reticos. 

Itaque triumphator excelsus, et pontifex glorio- 
8u8, 8a sede majestatis copiosa benedictione Spiri- 
tum sanctum effundit, et muscis morientibus, here- 
ticis scilicet cnriosa improbitate vana queque se- 


persis et perditis, super humiles et quietos descen- 
dit unctio ccelestis, ad laudem et gloriam ejusdem 
Domini nostri Jesu Christi, cujus regnum et impe- 
rium, summumque sacerdotium permanet in ater- 
num, et in omnia secula seculorum. 





LIBER TERTIUS. 





CAPUT PRIMUM. 


Apostolus dicit : Qui potestati resistit, Dei ordina- 


| Suavis Dominus universis ; e miserationes ejus su- B, tioni. resistit. (Rom. xum, 2). Et Petrus: Subjecti, 


per omnia opera ejus (Psal. cxriv. 9). Suavis est Do- 
minus, a£tingens a fine usque ad finem fortiter, et 
disponens omnia suaviter (Sap. vin, 1). Dixit, flat, 
et factum est (Gen. 1). Vidit factum, et bonum est. 
Dixit flat, verbum est in sternitale, et factum est, 
processit creatura cum tempore, Vidit factum, re- 
spectus est benevolentie conditoris : el bonum est, 
ecce magnificentia divini muneris. A summis usque 
ad infirma, si bene perspicis, vides omnia beneficiis 
ditata supernis. Suavis est Dominus iste, et mise- 
reri non desinit. Quia facit solem suum oriri super 
bonos ei malos ;et pluit super justos et injuslos 
(Matth. v, 45) ; Sed miserationes ejus sunt super 
omnia opera ejus (Psal. cxv.iv, 9): Opera quidem 
ejus dum attendis, si sapiens es. non obstupescis. 
Omnipotens Deus omnta quecunque voluit fecil : et 
non est qui possit ejus qesislere voluntati (Psal. 
xiit, 11). 

Paeiflcum tenet regnum suum, regnum omnium 
seculorum (Psal. cxriv, 13). Deponit potentes, 
exaltat humiles (Luc. 1, 32). Prevaricatores ange- 
los nutu solo propulit e celo ; inobedientes primos 
parentes nostros deposuit a paradiso. In Ecclesia 
presentis exsilii perdita coetu fideli vasa mendacii, 
auctores sceleris, defensores heresis. In. omnibus 
istis et super omnia ista miserationes ejus aspice 
preeminentissimas, et pie considera, quia, ut ho- 
mines flant dii, Deus homo fleri voluit. Miro qui- 
dem modo facit de immundis mundos, de fcdis 
pulchros, de indignis dignos, de peccatoribus justos, 


inquit, estote omni humanz creaturae propter Deum ; 
sive regi quasi pracellenti ; sive ducibus tanquam ab 
eo missis ad vindictam malefactorum, laudem | vero 
bonorum (I Petr. v, 13). Et sicut Daniel attestatur: 
Allissimus dominatur in regno hominum, et cui wo- 
luerit. dabit illud (Dan. 1v, 14). Inter omnia autem 
regna mundi coronaclerical;s clarius elucescit, quo- 
rum vita ceteros illuminat; quorum doctrina alios 
ad vitam vocat, ut transitoria deserant, et sterna 
bona concupiscant, ut errores caveant, et Chrisü 
bono odore vivant. 
CAPUT II. 

De hac corona ciericali, de hac forma regali, de 
hoc signo Jrsu Christi heretici questionem faciunt, 
maxime illi qui a clero deciderunt, et ad heresim 
transierunt. Unde, inquiunt, unde corona hec ac- 
cepit initium ? Quid nobis et corone huic? 

Ad hoc non eis, qnia impacatis, sed catholicis 
respondemus. Redemptor sane noster et Salvator, 
nos miseros peccati servitute depressos, morti ad- 
dictos, Satane vinculis astrictos, misericordia mo- 
tus noster Samaritatus qui sine peccato est, pro no- 
bis peccatum factus est, hostia pro peccato Redem- 
ptor noster oblatus est, pro nobis penam peccati 
suscepit, et crucem pertulit in corpore suo, mortem 
moriendo destruxit magnificus triumphator portans 
spineam coronam in capite suo. Ex hac Domini 
Jesu corona pro peocatis nostris, a Redemptore no- 
stro suscepta, toto mundo regnare cepit mater no- 
Stra presens Ecclesia, sponsa crucifixi, sub spinea 


de malis bonos, depessimis sanctos, de miseris bea- D corona potestates aereas debellantis. Sub hac Re- 


tos : he sunt miserationes ejus super omnia opera 
ejus. Sub isto omuium miseratore pacifico rege, 
precellenti pontifice, in ccelis novem ordines ange- 
lorum pro humilitate sua charitatis implent officia, 
& Deo quidem mittuntur, nec ab eo separantur. Sem- 
per ei assistunt, quem semper diligunt. 

In terris sub eo, et per eum, pontificalis aucto- 
ritas septiformis gratia sancti Spiritus perornata, 
septem gradus ministrorum promovet in Ecclesia 
sub clericali corona, cum obedientie disciplina, ad 
peragenda divina mysteria. Principes quoque et po- 


tegtates manus Altissimi benigne dispensat. Deboo. 


demptoris nostri corona triumphat Apostolus, et 
clamat : Nos autem gloriari oportet in cruce Domini 
nostri Jesu Christi, per quem mundus mihi crucifíxus 
est, et ego mundo (Galat. v1, 14). De hoo regno cru- 
cifixi nostri Domini Jesu responsum in Evangelio 
legitur : Nonne hac oportuit. pati Christum et ita 
intrare in. gloriam suam? (Luc. xxiv, 20). Et. alibi : 
Empti, inquit, estis prelio magno, glorificate, et por- 
tate Deum in corpore vestro (I Cor. v1, 20). 

Antiqui quam sape referunt historiographia vi- 
ctoribus superetos et captos sub corona fuisseven- 
ditos. Venditio talis manifestum oret indicium ser- 











- — — — -- 


(285 


CONTRA HARETICOS LIBRI TRES. — LIB. Ill. 


i286 


vilis opprobrii. Ita et nosler Christus pro peccatis À test omnia, solus potest. "Talibus inclamabat 


nostris venditus, et captus, incruce sub spinea pas- 
sus est corona. Hec indebite a Domino suscepta, 
debitam nobis coronam damnationis potenter effrc- 
git, et coronam victorie sus, coronam libertatis 
nosire, coronam glorie sempiterne, nobis redem- 
ptis suis, et sanotificatis, triumphator egregius su- 
perapposuit. 

Propterea Catholica mater Ecelesia quosdam intor 
se de suis fideles elegit, quibus fidei pro firmitate, 
pro vite honestate, pro splendore scientia, gratan- 
ter imponit similitudinem eorons Christi, raso de- 
guper capite, capillis in rotundum servatis, ex tequo 
tonsoratis. Hoc corone signum ad memoriam Chri- 
etiane libertatis assumptum, non passim, sed ele- 
ctione quesitum, pontificali benedictione signatum, 
&b apostolis sumpsit exordium, et toto orbe sub 
apostolica auctoritatestat in Ecclesia conservatum. 
Corona hac tonsure clericalis servatur in habilu 
religionis absque macula criminis. 

Omnes hujusmodi pro signo coelesti, et gratia be- 
nedictlionis, communi nomine vocanturclerici, quia 
Dominus pars eorum est, et ipsi pars Domini pre- 
rogativa speciali pro signo sanctitatis. Ex his ali- 
qui proprietate rejecta suasimul habent communia 
in unitate canonica, tam regulares clerici, quam 
coenobit:e monachi. Aliqui vero singulares nuncu- 
pati, servitio Ecclesie deputantur, et qui& canoni- 
cas simul in Ecclesiis, horis statutis, laudes Dei 
persolvunt, etiam canonici nominantur: prebendas 
iamen suas dividendo partiuntur: et hi si bene vi- 


Psalmista, et dicebal : Filii homiuumusquequo gravi 
corde; ut quid diligitis vanitatem. et quaritis men- 
dacium? (Psal. 1v, 3.) Statimque proponit eis cui 
credere, et quem debeant sequi, dicens: Scilote 
quoniam mirificavit Dominus sanctum suum; Domi- 
nus exaudiet me cum clamavero ad eum  (ibid., 4). 
Sanctum istum mirificavit Dominus patriarchis per 
oracula presignatum,prophetis preostensum in ple- 
nitudine temporum, ex Spiritu sancto de virgine 
natum, Deum et hominem unum Jesum Christum. 
Hunc angeli pastoribus ; hunc stella dixit regibus; 
hunc in monte sancto glorificatum ut. summi Pa- 
tris unigenitum, Petrus, Jacobus et Joannes videre 
meruerunt. Iste victor ab inferis, vivens a mortuis 
mirifice surrexit, in seipso gloriam vere resurre- 
ctionis prermonstravit. 

De hac gloria resurrectionis nostre, de vita bea- 
titudinis eterne quam multi, sed infideles, dubi- 
tant, et dubitando queritant pro vanitate sua, quod 
idem Psalmista pro eis clamat, et dicit ita : Quis 
osleudit bonis bona? (Psal. 1v, 6). Scimus, inquiunt, 
ista bona presentia, hec bona temporalia. Nesci- 
mus ea, qua dicitis eterna, qua dicitis bona, fine 
carentia. 

Respondit econtra Psaltes ille propheta, exsultat 
ad Deum, dicens ita: Signatus est super nos lumen 
vultus tui, Domine; dedisti letitiam in corde meo 
(ibid., 7). Secundum lumen vultus sui Deus homi- 
nem ad imaginem et similitudinem suam fecit. Ha- 
bet homo pro imagine Dei eternitatem, pro simili- 


verint merito collaudantur, et honoribus ccclesia- C tudine Dei beatitudinem. Hoc utrumque bonum 


sticis pro vita et scientia rite sublimatur. 

Omnes denique clericali corona signatos, in quo- 
cunque habitu, si tamen religioso, si bona conver- 
satione decorato, episcopalis auctoritas cum oppor- 
tunum viderit, et utile fore cognoverit, ordinat in 
gradibus ecclesiasticis, etl animarum curam eis im- 
ponit quandiu in seipsis coronam Domini et mori- 
bus exaltant, et vita glorificant. 

CAPUT III. 

Hsc ita diximus, quia quosdam videmus portare 
coronam Christi non Christo, sed sibi, et in habitu 
religionis non virtutes quaerere, sed quaestus fa- 
cere: non contenti suis,.inhiant alienis, simulantes 
se nsn habere propria nimia ambitione sua rapiunt 


eternitatis etbeatjtudinis dedit Deus homini, quem 
ad imaginem et similitudinem suam fecit (Gen. 1, 
26). Hoc hominis bonum insigne et precipuum fe-. 
cit Deus, qui est lumen verum, quod illuminat om- 
nem hominem venientem in hunc mundum (Joan. 
1, 9). Unde bene concinit Psaltes ille dicens: Si- 
gnatum est super nos lumen vultus tui, Domine (Psal. 
Iv, 7). 

Pro imagine quidem Dei, quam nec in malis ho- 
mo perdidit, necessario resurget in fine mundi, in 
resurrectione generali, ut imago respondeat suo 
plasmatori, et appareat utrum ejus similitudinem, 
ad quam factus est, bene vivendo servavit. Ibi 
miser homo, qui, amissa similitudine Dei, peccati 


inconcessa. Quidam etiam, rejecta verecundia, per- D feeditatem incurrit, si resurrexerit absque peccati re- 


vadunt jura episcopalia, freti falsis inductionibus 
et perversis consuetudinibus. Insanis istis veritas 
contradicit: Ne írausgrediaris, inquit, ferminos, 
quos posuerunt paírcs tui (Prov. xxm, 28). Econtra 
geviunt et terminos sibi a patribusprefixos rapido 
pede transiliunt, oculos a celo deponunt, resurre- 
ctionem futuram etsi fateantur, nullatenus credunt; 
Confitentur se nosse Deum, factis autem. negant (Tit. 
1, 16); post concupiscentias suas eunt et sibi vivunt 
(Eccli. xvii, 20), 

Epicureos tales, seu vanos simulatores, ab erro- 
ribus suis revocare nemo hominum potest, qui po- 


medio, tanquam dissimilis recedet & Deo, eterno 
damnatus elogio. Miser iste inventus non in veste 
nuptiali, absque indumento similitudinis Dei, hoc 
est ahsque gratia charitatis, cadet a lumine vultus 
Domini, datus exterioribus tenebris. Miseriste dum 
tempus habuit, non quaesivit illum quem mirifica- 
vit Dominus sanctum suum, qui est misericordia 
nostra et refugium. Exaudiet, inquit, me cum cla- 
mavero ad eum (ibid., 4) : sanctus itaque mirifica- 
tus noster iste, qui exaudit clamantes ad se, eos- 
que & peccatis absolvit, a morte redimit, et per 
gratiam sanoti Spiritus similitudinem suam reparat 


1281 


HUGONIS ROTHOMAÓGENSIS ARCHIEP. 


1288 


in eis, et resurrectionis sue participes facit. Unde A Hec erit gloria resurrectionis eorum omnium qui 


Psalmista ita concludit; In pace in idipsum dor- 
fiam eb requiescam (Psul. 1v, 9). Hoc exspectabat 
beatus Job, et dicebat: Srío quod Redemptor meus 
vivit el it novissimo die dg terra surrecturus sum, el 
rursum circumdabor pelle snea, &t in. carne mea vi- 
debo Beum Salvatorem meum. Quém visurus sut 
ego épse et oculí mei. conspecturl sünt, et. on ulius. 
Reposita est bzec spes mea if; sinu meo (Job. xix, 25- 
27). Hinc Veritus in Evangelio : Venit hora. ín qua 
ómhes (quí Yn monumentis. sunt, awulient. voeem Filii 
Dei ; el procedent qui bona Jecerunt in resurreclionem 
vit, qui vero mala egerunt ín. resurrectibaem. ju- 
dicti (Joan. v, 28, 29). Et alibl: Hec est, inquit, 
voluntüs Patri. mei, ut. omnis qui videt. Filium. et 
credit in &um, habeat vitam eternam : el ego resuscit- 
tabo eum in novisstmo die (Jean. v1, 29). 

Si Evangelia perlegis, si apostolos, 5i prophe- 
tas inquiris, de resurrectione beata sahotorum, de 
resurreetione communi omnium qui fide vivis. du- 
bitare non poteris. Fide vivis, si tenes Justitiam fl- 
dei: scriptum est enim: Justus ez flde vivit (tom. 
1, 17); ex fide namque est justitia, et ex justitia 
vita. Ut igitur vivere possis, offer Deo, qui yita eat, 
justitiám fidei. Heo oblatio, hoc sacrificium placet 
ei, qui vita est, et vitam tribuit. Admonet Hoc 
Psalmista qui dicit: Saerificate sucrificium justitize 
(Psal. vv, 6). Hoc autem sacrificium justitim, qhia 
est ex fide, sequitur spes vite eterne. Unde cum 
dixisset : Sacrificalé sacrificium — justitizm,  &djecit 
continuo, et sperate in. Domino. Spes ista non est 


inanis, hori est vaotia, sed completa, quia plena in C 


Deum charitas ei omnia conservet, el éam copiosa 
manu rémunerat. Pro spe ista exultabat in gaudio 
dicens: Dedist] L»titiam in corde meo (ibid., 7), 
non in temporalibus, sed in Deo. Alii, Ínquit, a 
fructu frumenti, vini et olei sui multiplicati sunt 
(fbid., 8) In his sperantes letantur, et pereunt. 
Ego adtem ista preteteo, etin Deum spero. Sed 
quo ftuefu, quo premio ? Ait : In pace in idipsum dor- 
miam et. requiescam (ibid., 9). Sancta dormitio it 
pace, quee semper est beata, quieseitin charitate 
plene que» Deus est. Extra Deum non invenies idip- 
sam, st non Habes ídipsum, tendis ih nihilum, a 
beno decis, et cadis in malum. 

Eepropter ta qui ad imaginem et similitüdirem 


membra sunt Christi, qui dicit: Ego sui resurrectio 
el vita, qui credit in me, eliamsi mortuus fuerü ; 

' vivel ; et omnis qui. vivit, à. éredit. di me, nón mó- 
rietur in zternum (Jousi. 11, 25, 26). 

Proinde quia resürrectioném nulátenüs diffiteri 
debent qui tátiohales sunt, etDeo credünt, quzestio- 
nern tamen stper hoc faciunt, et ita própnunt. 
Videmus hominum corpora aliquando scissa, et 
distratta, vel & béstfis, ét avibus asportala, et de- 
vorata, itisuper ét in pulvérem redacta, quàndoque 
et in aerern exsufflatá, nullatenus istà récolligi j pos- 
. sunt, idebqué recompaginári nequeunt, el ipsa ea- 
dern mortuotum cerpora minimé resurrectura sunt. 
Respohdemus ét incunctanter dicimus: Si resur- 
rectio humanorum corporum fleret hominis opere, 
vel cujuslibet creature, possent ista, et his similia, 
patenter opponi, rie facile solvi; sed recte cre- 
dimus, ét vere fatemur quia zianus Domini, manus 
omnipoteiis, oinnia colligit et nulla perdit, omnia 
continet, et extra se nihil querit. Humana itaque 
corporaquantumcunquetlispersatenel simul omnia, 
novit singula, et ea in momento, in ictu oculi, 
prout vult, reparat universa. Non esi ergo qua- 
rendum quare, vel quando humana corpora con- 
didit, nec qualiter, vel ubi ea in resurrectione re- 
parabit, quia omnia simul et singula, pro omnipo- 
tentia, pro plera scientía, pro voluntate quieta 
disponit, ordinat, producit, et nutu suo tenet uni- 
| versa. 

CAPUT IV. 

In ejus manu tenentur omhia coelestia et terrena. 
spiritualia et corporalia, bona pariter et mala : bona 
pro conditore, pro natura, pro gratia. Mala pro de- 
fectu, pro negligentia, pro nequitia. Et miro modo 
ipsa que dicimus mala, bene sunt disposita, aibi 
pessima, bonis utilia, summa dictante sapientia, 
qua Éeclesiam suam posuit inter mala, provehit 
inter scandala, levat inter adversa: Super maria 
fundavit eam, ei super flumina praeparavit eam (Psal. 
xximr, 2). Ut arcam in diluvio, ut Ísrael in mari Ra- 
bro, ut tres pueros in igne Babylonico : ita quoque 
gunt in Ecclesia Dei virgines, sunt continentes, sunt 
et conjuges. Virgines pro integritatis gratia glorian- 
tur; continentes pró certamine victorioso letantur; 
conjüges pro sacri connubii remedio consolantur ; 


Dei conditus ed, attende teipsum, clauiz ad Deum. f) conjugalis quippe castitas sub benedictione sacer- 


Per fidem accede, offer sacrificiam justitis ; reno- 
váre per secrámenta, ut his emundatus, bis purí- 
fleatus ofleras digne sacrificium  justitie. Sic in 
Deco poteris sperare, poteris mutabilia transire, 
poferis in pace in. idipsum dormire, in resurrec- 
tiené beata quiescere: Ibi, tu homo, qui ad imagi- 
nem et similitudinem Dei conditus es, eris Deo si- 
milis, qui& videbis emm sicuti est. Testatur hoc 
evangelista Joannes: Similes, inquit, eí erimus, 
quia videbimus eum sieuti vst (| Joan., n1, 2). Tunc 
similttudo Dei erit integra in hominibus sanctis, 
quos ad'imaginem etsimilitadinen suam Deus fecit. 


dotis, remedium est contra incentiva carnis, contre 
libidinem fornicationis.Ést &utem in cenjugio fides, 
qua thalamum servat, ne iste cum alia, nec cum 
alio illa. Inde proles honesta suspicitur, decora 
servatur, hereditaria benedictione ditatur. 

Est etiam in conjugio sacramentum, si singulare 
manserit, quod est unum. Sacramentum hoc, dicit 
Apostolus, quia magnum est in Christo et in Eccle- 
sia (Ephes. v, 32), uaitate Singulari atque perpetua. 
Conjugium namque Christi et Ecclesie unum et sin- 
gulare, ccepit quidem ex tempore, sed permanet in 


eternilate, Áb exordio rerum, ab origine tempo. 











-— -— — — 


1289 


CONTRA HJERETICO8 LIBRI TRES. — LIB. Ill. 


rum, formata legitur mulier de viri costa ; unde et À in eadem mensa cas nobiscum licite colligimus. 


virago est, appellata. Hoc nunc, inquit, os de ossi- 
bus meis, et caro de carne mea. Propter hoc relinquet 
homo patrem, et matrem suam, et adhzrebit. uxori 
suc, et erunt. duo in carne una (Gen. n, 23, 24). 
Data est in paradiso lex ista conjugii, que extra 
paradisum etiam post peccatum rata permansit.Pro 
lege ista tempore diluvii bina et bina,masculum et 
feminam de animantibus Dominus in arca servavit, 
Justus Noe rex arce, ibi cum uxore sua fuit,ettres 
ejus fllii cum singulis uxoribus suis, Simplex con- 
jugium in paradisostatutum est,simplex conjugium 
in arca diluvii servatum est. 

Lex ista conjugii, tam justa, tam suncta est, ut 
etiam ipee mundi conditor, ipse humani generis 
redemptor, cum caro fleret de carne virginis, non. 
ex virgine simplici, sed ex sponsata concipi et na- 
sci voluerit. Idem ipse in Cana Galilee miraculo 
facto de aquis in vina conversis, nuptias consecra- 
vit (Joan. n, 1).De hoc sacro conjugii vinculo post- 
modum ipse precipit, dicens: Quod Deus conjunxit, 
homo non separet (Matth. xix, 6). Hujus sanctorum 
conjugii divinitus instituti in paradiso, servati in 
diluvio tenet Ecclesia sub Christo. 

Quoties vero deoedente altero, more debito con- 
jugium fuerit iteratum, semper quidem est bonum 
si fuerit unum. Sed pro iteratione jam non est sin- 
gulare, nec habet, sacramentum coelestis conjugii 
unius et singularis, quo Christus junctus est Ec- 
clesi» perpetua stabilitate.Quisquis itaque iterando 
conjugium de unitate transit ad numerum, de sin- 


gulari ad plurimum, jam non in se representat sa- G 


crosanctum Christi et Ecclesie conjugium, quod 
singulare permanet in eternum. Eapropter homo 
iterati conjugii exinde non habet promoveri in gra- 
dibus ecclesiasticis, nec episcopus consecrari.Atta- 
men ejus conjugium quotiescunque compari dece- 
dente fuerit iteratum, si legitime contractum,repu- 
tatur bonum, tenetur honestum. Istam conjugii 
honestatem illi siquidem non tenent, qui mulieres 
absque lege conjugii suo consociant lateri. Super 
hoc Ecclesia eos arguit, et auctoritate qua preemi- 
net, indicit, quatenus aut fornicarias tales amo- 
veant, aut easdem si licuerit, vel alias, legitima 
traductione conjugii Christiano more, suscipiant. 
Ecclesia Christi fornicarios abjicit, impudicos per- 


cutit, incestuosos evertit; honorat conjuges, amat [) 


continentes, exaltat virgines. 

Econtra stant heretici, resistunt Ecclesie,nolunt 
audire, nolunt acquiescere, tenent secum mulier- 
culas undecunque conductas, non sub lege conju- 
gii, non sub debito consanguinitatis, sed sub con- 
tubernio private libidinis.Dicunt se communem in 
domiciliis suis vitam ducere, et more apostolico 
secum mulieres habere. Proponunt quia Paulus 
ait : Nunquid non habeo potestatem círcumducendi 
mulieres, sicut. Cephas et alii. apostoli (I Cor. 1v, 5). 
Igitur et nos formam apostolicevite servamus,qui 
mulieres non abjicimus, qui in eodem domicilio, 


ParRor, CXCII. 


Sed his taliter obloquentibus, et sue latebras in- 
continenti falsitatis umbra tegentibus,respondent 
Catholici, protestantur episcopi, dicentes: Apostoli 
Domini nostri Jesu Christi, ejusque discipuli san- 
ctas mulieres illas quas ante conversionem suam 
legitime susceperant, et sub conjugali vinculo de- 
center habuerunt, eas quoque postquam discipuli 
Domini facti sunt, debita procuratione servabant: 
ita ut de uxoribus sorores fierent, et religiosa de- 
votione non carni, sed Domino deservirent; et illas 
nimirum que eorum matres, aut filie, vel hujus- 
modi fuerant, justa deliberatione retinebant, et 
sancte ille, que de Galilea venerant, Domino de 
suis aliquando ministrabant. Vos itaque si,ut pre- 
tenditis,apostolos et in hoc sequi,et sanctos cujus- 
cunque temporis imitari satagitis, amodo mulieres 
ille, quas vobiscum facitis habitare, sint sponse 
vestre sub sacerdotali benedictione, publica attesta- 
tione ; sin etiam vobiscum, si placet, et ille, quas 
pro sanguinitatis linea debetis honorare, et irre- 
prehensibili cura protegere, absque fornicationis 
dedecore, vel incestuosa feditate. Sic itaque pro 
Christiana consuetudine mulieres vobiscum, si 
libet, habetote, aut legitime desponsatas, aut con- 
sanguinitate proxima, in conversione sanota, ut, 
si quando mater Ecclesia aliquos ex vobis elegerit, 
quos levitas, vel presbyteros, sive pontifices sublie 
mandos adjudicaverit, hos absque repreherisione 
fieri possit, et tunc quas legitimas habetis uxores, 
loro separato, manebunt vestre sub castitatis ho- 
nore sorores. Taliter agentes manebitis irreprehen- : 
sibiles, honesti et utiles. Morem hunc tenendum 
in Ecclesia Patrum sancivit auctoritas,et sancitum 
servare suscepit eorum sanota posteritas. 

Conjugalis sane castitas in principio legiturinsti- 
tuta. Opera vero conjugii post peccatum, et' extra 
paradisum novimus insecuta. Ejectis namque de 
paradiso primis parentibus nostris, legimus quia 
Adam cognovit uxorem suam; factique sunt duó in 
carne una (Gen. 1v, 1). Copula siquidem ista duo- 
rum in carne una8,si absque conjugii remedio fue- 
rit usurpata, feeditas esse reputatur, et fornicatio 
communi nomine nuncupatur.Hoc Apostolus abhor- 
rebat,et a tali contagio Christianum quemque revo- 
cabat, dicens : Tollens ergo membra Christi, faciam 
membra meretricis? Abstt! (I Cor. v1, 45). Legitima 
sane foedera nuptiarum siad unitatem carnis usque 
perveniunt, exinde vir, cum in ceteris dominetur, 
non habet potestatem corporis sui, sed mulier. Et 
in invicem vir et mulierlegeparidominanturin sue 
debito carnis. Porro judicatur vir adulter si fuerit 
cum alia, et mulier si cum alio fuerit judicatur 
adultera : hac de causa potest dimittere vir uxo- 
rem,et uxor virum si non teneant conjugii torum, 
nec tamen ideo solutus est vir a lege uxoris, neo 
uxor a lege viri, quandiu alter eorum vivit : unde : 
oportet aut viro reconciliari eam, aut manere in- 
nuptam,et virum aut reconciliari sue,aut continere, 


A 


4390 . 





1291 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARGHIEP. 


4292 


Altero eorum defuncto,qui supervixerint,nubat cui A cationis, cum immoderate naufragio libidinis. His 


voluerit, tantum in Domino. 

Proinde si fuerit accusatum, et ordine judiciario 
comprobatum quod in linea consanguinitatis septi- 
mo gradu, vel infra, fuerint combinati, oportet eos 
auctoritate apostolice sedis ab invicem separari ; 
sicul pro consanguinitate generis, sic et pro affini- 
tate consanguinitatis. Nec enim illa viri sui de- 
functi consanguineum potest accipere,nec ille uxo- 
ris su& consanguineam sibi sociare. 


CAPUT V. 


Sciendum autem quia neque monachi,neque ca- 
nonici,nec aliqui coram Ecclesia publicecastitatem 
professi,conjuges possunt fieri.Quod si secus agere 
tentaverint, incubones reputautur et fornicarii. 
Hujusmodi lapsos pro voto fracto mater Ecclesia 
condemnat,pontificalis auctoritas communione pri- 
vat. Ex his impudenter aliqui proruunt, et hereti- 
cos pro se litigantes asciscunt, qui nobis Aposto- 
lum tumultuosa loquacitate proferunt, ubi ait: 
Propter fornicationem autem unusquisque suam wro- 
rem habeat, et unaquaque virum suum habeat. Uzori 
vir debitum reddat, similiter et. uxor viro (1 Cor. 
vii, 2, 3j. Et paulo post : Dico aulem non nuptis, et 
viduis : bonum est illis si sic maneant sicut et. ego ; 
quod si se mon continent, nubant ; melius est. enim 
nubere, quam uri (ibid., 8, 9). Ecce, inquiunt, ecce 
Apostolum, audite illum. Sic autem ab initio novi- 
mus homines creatos a Deo, quod masculum et fe- 
minam fecit eos, et benedicens ait : Crescite et mul- 
tiplicamini (Gen. 1, 28). Quod utique fit ex copula 
carnis. Habeat ergo propter nature debitum, et 
juxta Apostolum unusquisque suam,et unaqueque 
suum. 

- Talibus occurrunt Catholici, respondent episcopi, 
ipsum Apostolum ita loquentem adducunt : Qui, 
inquit, adhzret Domino, unus Spiritus est (I Cor. 
VI, 17). Ac deinceps : Volo autem vos sine sollicitu- 
dine esse : qui sine uxore est, sollicitus est qua Do- 
mini sunt, quomodo ploceat Deo. Qui autem cum 
urorc est, sollicitus est quse sunt. hujus mundi, quo- 
modo placeat uxori, el divisus est. Et mulier innupta, 
et virgo cogitat quz Domini sunt, ut sit. sancta. cor- 
pore eb spiritu : quce autem. nupta. est, cogitat. quae 
sunt mundi, quomodo placeat viro. Porro hoc ad utili- 


B 


C 


dicitur ut eua omnia cum justitia teneant,suis con- 
tenti aliena non rapiant, de mammona iniquitatis, 
de transitorio et fallaci faciant amicossibi pauperes 
Christi. Praterit enim figura hujus mundi (1 Cor. 
vit, 51). Transit mundus, et concupiscentia ejus .1 
Joan. it, 17). Hi nondum pro Deo sua relinquen- 
tos,nondum voluntatem suam Domino devoventes, 
audiunt ab Apostolo, ut contra fornicationum im- 
munditias, si se non continent, unusquisque uxo- 
rem suam habeat, et unaqueque virum suum ha- 
beat, ut opus eorum non imputetur ipsis in pec- 
catum, propter conjugii sub benedictione contracti 
remedium ; et reliqua opera sua condiat eleemo- 
-syna, regat obedientia, promoveat pietas : proinde 
Apostolus Christi babet filios ex aquis mundanae 
voluptatis ad superiora levatos. 

Hi non solum sua reliquerunt, sed etiam seipsos 
Domino voverunt, et cum Propheta dicunt : Quo- 
niam tu, Domtne, singulariter in spe constituisti me 
(Psal. 1v, 10). Et : Unam petii a Domino, hanc re- 
quiram, ul inhabilem in domo Domini omnibus die- 
bus vite mez (Psal. xxiv, 4). Ut videam voluntatem 
Domini, et visilem templum ejus (ibid., 5). Pro hu- 
iusmodi a Paulo dictum est : Qui adhaeret Domino 
unus Spiritus est (I Cor. vi, 17) : unus est ütique 
non divisus. Volo, inquit, vos sine sollicitudine esse ; 
non quidem sine illa que ad Deum est,sed sine illa 
quae ad carnem est. Qui sine uxore, inquit, sollicitus 
est que Domini sunt, quomodo placeat Deo. Qui au- 
tem cum uxore est,sollicitus estque sunthujus mundi: 
quomodo placeat uxori,et divisus est (I Cor.vi,32-33). 
Divisus est iste, non unus, non singulariter in spe 
ad Dominum erigitur, sed sub carnis opere religa- 
tur. Non centesimo honore cum virginibus gloria- 
iur, non sexagesima conlinentie palma letatur; 
sed tricesimo conjugii labore fatigatur; et, quia 
legitime conjunctus est, pro honestate conjugii 
laudatur. 

| CAPUT VI. 

Tres istos ordines virginum, continentium, et 
eonjugatorum, Ecclesia Christi suscipit, honoratet 
diligit. Alios autem sine virgineo decore, sine gra- 
lia continentie, sine conjugali venustate, notoria 
propalatione manifestos, seu publice confessos, vel 
ordine judiciario convictos, tandem censura ponti- 


tatem vestram dico, non ul laqueum vobis injiciam, D ficali &nathematizat, Ecclesie virtus eliminat. Istis 


sed ad id quod honestum est, et quod facullatem prx- 
beat sine impedimento Domino obsequendi (I Cor. 
vi, 32-35). Ex his Apostoli vcrbis respondemus 
potissimum nostris sane fldei non contentiosis, 
sed his qui exercitatos habent sensus ad capes- 
sendu que veritatis sunt, ad exsequenda pariter 
omnia, que a Deo mandata aunt. 

Doctor gentium in fide et veritate Paulus apo- 
stolus habet filios,quibus lacte opus est, non solido 
cibo,quos et in aquis vivere facit in fluctibusmun- 
dane conversationis, quos modificat in operibus 
carnis sub lege conjugii propulsata voragine forni- 


"- 


pereuntibus, soli Noe, et Daniel,et Job liberantur. 

Noe siquidem, preocipiente Domino,centum &nnis 
arcam fabricavit, et super undas diluvii guberna- 
vit,in qua de omni genereanimantium in terra,seu 
volatiliuui per aera, masculum et feminam,Domino 
adducente, suscepit.In hac autenredificatione diur- 
na, in hac gubernatione tam innumera, tam multi- 
faria; insuper etiam post diluvium trecentis quin- 
quaginta annis genuisse non legitur,sed continens 
mansisse perhibetur. 

Daniel autem de filiia Juda in aula regis Babylo- 
niorum immaculatus, et sanctug corpore et spiritu 








1293 . 


CONTRA H/ERETICOS LIBRI TRES. — LIB. III. 


1294 


stabat coram Domino Deo guo;immensa pre ceteris A sunt, vel ab eis apostatando recidunt, mala immi- 


ornatus gratia, visionum mysteria et revelationum 
sacramenta cognoscebal, semper coram Domino 
qniescens in colibatu suo. 

Job magnus inter omnes orientales, de quo Do- 
minus ad 5»atanam : Nunquid considerasti servum. 
meum Job, quod non sil ei similis in. lerra, homo 
simplex,et rectus,et timens Deum;et. recedens a. malo 
(Job. 1, 8). Hunc Dominus ut probaret in manu 
Satane dedit,qui ei omnem substantiam euam abs- 
tulit, et filios et filias ejus interfecit ; quem etiam 
& planta pedis usque ad verticem ulcere pessimo 
percussit. Super hec omnia Domino benedicebat 
Job, et exprobranti uxori respondebat : $i bona sus- 
cepimus de manu Domini,mala aulem quare non sus- 
tineamus? (Job. 11, 10.) Dominus autem conversus 
est ad paenitentiam Job, cum orarel. pro amicis suis. 
Addidit quoque Job Dominus omnia duplicia (Job. 
xLii, 10), quecunque ei antea fuerant,et benedixit 
novissimis Job, magis quam principio ejus in sub- 
Btantia rerum suarum cum restitutiono filiorum et 
filiarum. 

Igitur Noe justus cum universis suc» providentie 
commissis in arca salvatur pro obedientja sua; 
Daniel sanctus in medio leonum esurientium vivit 
pro innocentia sua; Job simplex et rectus (imens 
Deum, et recedens a mlo eripitur a Satana,et que 
perdiderat plenius habet omnia pro penitentia sua. 
De istis tribus, per quos in Ecclesia Dei trea ordines 
designantur,virginum,continentium, conjugatorum 
coram Domino pie viventium ad Ezechielem pro- 


nentia atque promerita non evadunt, 


CAPUT VII. 


Recidentes isti quia vota sua prevaricando dese- 
runt,quia primam fidem irritam faciunt,transgres- 
sores deputantur; et si admoniti emendare con- 
temnunt, infames fiunt : Si vero errorem defende- 
rint sibi nomen hereseos asciscunt. Occurrunt eis 
Ecclesie filii, sanam doctrinam opponunt eis,cor- 
ripiunt insipientes, revocant errantes, frangunt 
hereticos, perdunt desperatos. Sequuntur Aposto- 
lum dicentem : Hareticum hominem post primam et 
secundam correctionem devita, sciens quia. subversus 
estqui ejusmodi est, et delinquit cüm sit. proprio 
judicio condemnatus (Til.y, 10). Pestes hujusmodi 
heeretici subversi desperati quanto validius curuunt) 
tanto profundius cadunt; quem enim non tenet ve- 
ritas,erroneum protrahit falsitas. Unum, qui Deus 
est, perdit, et ad infinita descendit. Pro varietate 
diversorum ei nulla sufficiunt,sed concurrentibus 
variis, singula perdit. Hujusmodi precipitia per- 
horrens Propheta Dominum exorabat, dicens : Non 
me demergat lempestas aqua, neque absorbeat me 
profundum, neque urgeat super me puteus os suum 
(Psal. ixvrn, 16). Aquarum tempestate demergitur 
quisquis ignorantie nebulis hebetatur:profundo si- 
quidem absorbetur quisquis errorum funibus impli- 
catur, Obturato desuper puteo, mola desperationis 
protegitur,quisquis hzeresum colluvione suffocatur. 
Verumtamen et hi nequissimi,tam perniciosi quam 


phetam, Dominum ita loquitur : Fili hominis, terra C pessimi, omnipotentis manu disponuntur opificis ; 


cum peccaveril mihi, ul. pravaricetur praevaricans, 
exiendam manum meam super eam,eL conteram vir- 
gam panis ejus, et immillam in eam famem, et 1n- 
terficiam de ea hominem et jumentum : et si fuerint 
ires viri isti in medio ejus Noe, Daniel et Job : ipsi 
in justitia liberabunt animas suas, ait Dominus exer- 
ciluum. Quod si el beslias pessimus induxero super 
terram, ul vaslem eam, eL fuerit. invia, eo quod non 
sti periransiens propler bestias : el tres viri isti fuc- 
rint in ea, vivo ego, dicit. Dominus Deus, quia nec 
filios, nec filias liberabunt, sed. ipsi soli liberabun- 
tur; terra. autem desolabitur. Vel si gladium in- 
duxero super terram illam,et dixero gladio : Transi 
per terram illam, et interfice de ea. hominem et ju- 
mentum, et ires viri. isti. fuerint. ín medio ejus. Vivo 
ego, dicit Dominus Deus, non liberabunt filios; sed 
tpsi soli liberabuntur. Si autem et pestilentiam immi- 
sero super lerram illam, el. effudero indignationem 
meam super eam in sangutnem ; ul auferam ex ea 
hominem el jumentum, et. Noe, el Daniel, et Job 
fuerint in, medio ejus : vivo ego,dicit Dominus Deus, 
quia filium et filiam non liberabunt, sed ipsis in. jus- 
titia sua liberabunt animas suas (Exech. x1v, 13-20.) 

Omnes ergo qui per istos tres designantur, per 
Danielem virgines, per Noe continentes, et per Job 
conjuges, pro eua justitia salvantur. Ceteri homi- 
nnm qui de aliquo istorum trium ordine nullatenus 


comprimuntur ne faciant quanta nituntur, sed 
quanta facere permittuntur. Tenent suum hoc ma- 
ligno tempore locum, per eos enim Ecclesia pre- 
sens crebrius excitatur, anxiata probatur, probata 
firmatur, firmata dominatur. Tandem vero malis 
penitus exclusis stabit Ecclesie Catholice regnum 
solidum, et pacatum toto orbe terrarum, usque 
ad summa colorum,eritque Deus omnia in omni- 
bus (I Cor. xv, 39.) Omnia in omnibus sanctorum 
voluntatibus, omnia in virtutibus, omnia in bonis 
omnibus, e&ternitate continua, beatitudine divina. 

Ista non attendunt homines fere rentis intelli- 
gentiam non habentes, rebus corporeis plenius in- 
tendentes, vere sopita ratione bestiales. Talibus 


p eum nihil de fide, et sacramentis Ecclesie valeat, 


quis ut oportuit intimare pro consilio dicitur, ut 
non sucs sensus, sed Ecclesiam Dei obediendo se- 
quantur. Respondent illi, et quasi irridentes aiunt 
nostris : vos qui Ecclesiam Dei sequendam propo- 
nitis, dicite nobis,quid est et ubi est, et quare est 
Ecclesia Dei? Volumus, inquiunt, eam agnoscere, 
et agnitam invenire, et inventam pro utilitate, si 
qua est, eam conservare, visibilia querimus et ap- 
probamus ;invisibilia quoniam ignoramus, ignorata 
reprobamus. 

Tales Christianos non fide viventes, sed quasi 
mortuos abhorret mater Ecclesia, et de eis jam 


1395 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 41296 


fere desperat, qui? adhuc gentiles et Judeos ut A et hominum gratanter eruat,nisi eum Ecclesise uni- 


convertantur ad Dominum, patienter exspectat. 
Quia vero scriptum est : Non respondeas siulto, ne 
similis ei esse videaris (Prov. xxvi, 4); preterimus 
istos, ne margaritas ponamus ante porcos; sed 
nostris pie querentibus respondere compellimur. 
Loquatur igitur ille qui dixit : Dabitur enim vobis 
in illa hora, quid loquamini; non enim vos estis qui 
loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur. in 
vobis (Matth. x, 49, 20). Aperiat Spiritus sanctus 
suorum corda fidelium,et obstruat ora perfidorum; 
descendat unctio colestis, audiatur verbum verita- 
tis. 
CAPUT VIII. 

Est sane Ecclesia vera atque Catholics in unum 
collecta, caput et mcmbra plena et perfecta : sum- 
ma Trinitas Deus unus; Deus et homo Christus 
unus : unitas fidelium in uno Spiritu,una cum Deo 
per unum Jesum Chrirtum Deum et Dominum no- 
strum.Hujus unitatis ineffabile mysterium, mirabile 
sacramientum, cum a nobis nequoat explicari, non 
tamen potest ignorari. Summa quidem Trinitas, 
Deus Pater,et Filius,et Spiritus sanctus,et tres per- 
sona, sed unus ita Catholice pensatur, ut et Trini- 
tas minime confundatur, ct unitas indivisa sentia- 
tur.Trinitas in unitate permanet inconfusa ; unitas 
in Trinitate semper est indivisa.Pater quippe solus 
Filii Pater est; Filius solius Patris Filius; et Spiri- 
tus sanctus nec solius Patris, nec solius Filii, sed 
amborum unus est. In hoc uno Spiritu essentialiter 
unus est Pater et Filius, unde idem Filius : Ego et 
Paler unum sumus.In hoc uno Spiritus manet Chri- 
stus Deus et homo personaliter unus, temporaliter 
de Virgine natus. 

In hoc uno Spiritu una est cum Deo unitas flde- 
lium, unice collecto ex Judeis et gentibus, sociata 
sanctorum coetibus angelorum per unum mediato- 
rem Jesum Christum : hoc e multis collecta,e plu- 
ribus una, uni viro Jesu Christo, unice desponsata 
generat filios in uno Spiritu sancto. Eo namque 
Spiritu,quo natus est de virgine Jesus Christus,eo 
ipso in baptismate sacra singuli renascuntur facti 
filii Dei : Quía Verbum caro [actum est, et habitavit 
in nobis Joan. 1, 14). De his in Spiritu sancto re- 
natis filiis Dei Filius unigenitus ad Patrem ait: S;c- 
ut tu,Pater, in me,et ego in tle, et ipsi in nobis unum 


tas pie recolligat.Postmodum aulem ubi sit Eccle- 
sià Dei non eontentiose querunt, quod equidem 
scire possunt, si caput Ecclesise, qui Deus est, pura 
fide presentiunt, qui est lumen fidelium : Quotquot 
, enim receperunt eum, dedit eis polestalem filáos Dei 
fieri, Mis qui credunt in nomine ejus,qui non ex san- 
guinibus, neque ex voluntate carnis, sed. ex Deo 
nati sunt (Joan. 1, 12, 13). Facti sunt. isti per gra- 
tiam filii Dei in ipso summo angulari lapide Christo 
Jesu, in quo omnis ediflcatio constructa crescit in 
templum sanctum in Domino; in habitaculum Dei, 
in Spiritu sancto (Eph. 1, 21, 22). Ut autern ple- 
. nius agnoscas, et agnitam queras, audi veritatem 
super hoc ad Patrem ita loquentem : Paler,quos de- 
disti mihi volo ut ubi ego sum, et illi sint. emecum 
(Joan.xvit, 24). O ineffabilis gratia, benedictio co- 
piosa, beatitudo plenissima! Hoc intuens Propheta 
Ecclesiam Dei taliter admonebat : Audi,filia,et vide, 
et inclina aurem tuam; et obliviscere populum tuum, 
ei domum patrís tui : el. concupiscet rex. deco- 
rem tuum, quoniam ipse est Dominus Deus tuus 
(Psal. xuiv, 11, 12) : decorem tuum, non. quem ab 
origine populi tui, a vetusta domo patris tui, sed 
quem apud Deum faota filia per gratiam invenisti 
que sacramentis dealbata, que septiformi Spiritus 
sancti lumine decorata, que pane vite satiata vi- 
dere Deum deorum in Sion sine fine festinas. Ad 
hanc Apostolus intendebat, dicens : Nostra con- 
versatio in colis est (Philip. 1, 20), illuc usque filia 
regis jam fide pergit, spe conscendit, charitate 
C quiescit. 

Ecolesia igitur cum Deo in uno Spiritu sociatur, 
pennis virtutum universa transgreditur, aura cba- 
ritatis elevata Patrem in Filio,Filium in Patre, Spi- 
ritam sanctum in utroque quiescendo diligit, dili- 
gendo quiescit. Quies ista ibi est, unde Filius ait : 
Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi sum ego, et illi 
sint mecum (Joan. xvit, 24). Ubi es tu, Fili Dei Pa- 
tris, Verbum Dei, Deus Verbum apud Deum, vita 
omnium, lux hominum, Verbum caro factum, no- 
stra redemptio, salus et beatitudo? Ego, inquit, in 
Patre,e( Pater in me est (Joan. xiv, 11). Quod uti- 
que essentialiter est;unus enim amborum Spiritus 
comternus el coessentialiter est. Testatur enim sa- 
cra Scriptura, quia, peractis omnibus ia principio 


sint; et : Ego charitatem quam dedisti mihi, dedi eis, y) simul,requievit Deus in die non habente vespere et 


ut sint unum, sicul eL nos unum sumus. Ego, tn eis, 
et tu in me, ut sint consummati in unnm (Joan. xvii, 
21-23).0 unum singulare et summum,j,intra te sunt 
bona omnia,extra te nulla !Unum omni studio que- 
rendum, totis viribus tenendum, plena charitate 
diligendum,quisquis per gratiam scire te potuit,ipse 
quid sit Ecclesia Dei certissime novit 

Quicunque igitur hanc unitatem nescit, vel ab ca 
apostatando recessit, Ecclesiam fidelium, que una 
est,non habendo,bona omnia perdidit,peccato sub- 
ditus,malis implicitus, miseriis cumulatus,nisi eum 
misericordia Dei respiciat,nisi eum mediator Dei 


mane, in die septima benedicta et sanctificata, quia 
requievit in ea ab omni opere suo quod patrarat 
(Gen. 1, 2).Operator iste mirificus nec labore fati- 
gatus, neo requie relevatus, prout voluit omnia fe- 
cit, et ab omnibus quorum nullo eguit in se ipso 
quievit.Manet hic immotus,nullo sustentatus,nullo 
adjutus quiescens agit,agendo quiescit. Nihil debet 
alicui,sed omnia debent ei per quem sunt omnia,et 
subsistunt universa. Ad hano Domini requiem fe- 
stinat Ecclesia sanctorum,utatempestate malorum, 
& potestate tenebrarum,ad suum possit redire prin- 
cipium,et ibi requiescere, ubi Christus est ip glo- 





4391 


CONTRA HJERETICOS LIBRIS TRES. — LIB. III. 


1208 


ria Dei Patris, in Sabbato requietionis, in eterni- À ritatis magnificentiam Propheta intuens aiebat : 


tate beatitudinis. 
CAPUT IX. 

Postremo querunt nostri non cum litigio sicut 
heretici, sed pio studio tanquam Catholici, querunt 
de Ecclesia Dei, quare ipsa sit. Sed hoc scire nemo 
potuit, nisi is qui intra unitatem Ecclesie Spiritum 
sanctum accepit, et intrare in sanctuarium Dei, 
Christo Jesu aperiente, promeruit et voluntatem 
ejus in mandatis agnovit. O quam magnusest iste, 
quam sublimis charitate, qui rerum origines et 
causas immutabiles apud Deum persistentes intueri 
prevalet ! Qui eternum Dei consilium stabile sentit 
et immotum, quo de nihilo creatasunt simul omnia 
in exordio rerum sine intervallo temporis. Statim 
enim ex motu conditoris tempora cucurrerunt, et 


- eorporum partes, locorum spatia tenderunt. Non 


sunt itaque res aliquae in principio post tempora seu 
loca condit»; ex motu namquererum tempora prod- 
ierunt, et ex spatio corporum loca divisa sunt. 
Deus autem prout voluit, et simul omnia condidit, et 
singula formavit. 

Prodeunt igitur omnia fiuntque singula pariter ex 
voluntate divina, ut effectus ex causa. Non est ergo 
querendum quare, vel unde, aut. quando Deus 
creavit mundum, ubive posuit creatum, qui pro vo- 
luntate sua de nihilo simal omnia edidit, de motu 
quorum profluunt tempora, et partes corporum spa- 
tia debere locorum, quinimo querendum fuit, quis 
de omnibus creatis Creatorem suum soire potuit? 
Quis voluntatem ejus in mandatis tenuit? Quisejus 
similitudinem in virtutibus conservavit? 

Ad hac invenis solos inter omnia conditos ange- 
lum in colis, hominem in terris, rationali intelli- 
gentia preditos, qui unum verum, eti summum 
Deum, et Dominum pro ratione quererent, pro in- 
telligentia scirent, pro similitudinesingulariter ama- 
rent: homo enim conditus est ad imaginem et simi- 
litudinem Dei ; angelus vero habuit in se signacu- 
culum similitudinis Dei, ut utraque tam natura ra- 
tionali, quam similitudine Dei, quam unitate chari- 
tatis Domino Deo pariter obedirent, ipsum solum 
diligerent, et in ipso beati permanerent. Agnoscat 
igitur angelus Deo conformatus, felix et. beatus ; 
agnoscat homo per gratiam reparatus quia charitas 
Dei supereminens et ineffabilis ad hoc ipsos ambos 
facere voluit, ut pro invicem geminata charitas in 
eis constituat Ecclesiam Dei, que Deum ex toto di- 
ligat, que seipsam in alterutrum diligendo mutua 
oharitate ad Deum referat. 

Ad hoc itaque facta est Ecclesisia Dei, ut ipsa in 
Deo, et Deus in ea sit per unum Jesum Christum 
medietorem nostrum, qui et angelum Deo confir- 
mavit, et hominem Deo reconciliavit ; ut ex utro- 
que fleret Ecolesia Dei una, et singularis in unitate 

Spiritus sancti, in quo Deum sicuti est; facie au 
faciem plene et perfecte videbit. Istam divine cha- 


Quam magna muliitudo dulcedinis tux, Domine, 
quam. abscondisti timentibus te? (Psal. xxx, 20). In 
tompore quidem est abscondita, in eternitate erit 
manifesta. De hoc abscondito audi Filium in Evan- 
gelio : Confiteor tibi, Paler Domine coli el terra, 
quia abscondisti haec a sapientibus, et. revelasti ea 
parvulis. lta. Pater, quia. sic placitum fuit. ante. te 
(Matth. xi, 25, 26). Et. Apostolus : Nunc abscondita 
est vita nostra cum Christo in Deo. Cum autem Chri- 


sius apparuerit, vita nostra, tunc el nos apparebimus. 


cum ipso in gloria (Coloss. 11, 4). Igitur de Ecclesia 
Dei quid, et ubi, et quare ipsa sit, videmur potius 
non tacuisse, quam aliquid digne, sicut oportuit 
respondisse. 


B Tria ista ex Deo esso, in Deo manere, cum Deo in 


unitate persistere, si pie queris, invenire poteris. 
Extra Deum nihil est eorum. In his tribus fidem, 
spem, charitatem pariter intuere. Ex Deo namque 
fides oritur ; in Deo spes elevatur ; cum Deo chari- 
tas operatur. In presenti siquidem tempore frustra 
credis, si non speras. si non diligis. Frustrasperas 
nisi credas et diligas ; frustra diligis qui nonsperas, 
qui non credis. In hac temporali vita sic istatria si- 
mul esse considera, ut eorum quid primum, quid 
secundum, quid tertium sit, temere non assumas, 
sed interminabilis auspicia Trinitatis in eisdem 
aspicias. Ex tribus istis colligatur textura mira- 
bili, ille, de quo Salomon attestatur ; quia funicultis 
triplex difficile rumpitur (Eccle.. 1v, 12). Funiculum 
tu complicas istum unum et trinodum ; 8i eo levaris 


C ad Deum, a Deo descendis ad proximum, a pro- 


ximo et te cum ipso revehis ad Deum. Hac est in 
Ecclesia Dei scala Jacob a terris erecta in colum, 
qua angeli ascendunt et descendunt, et redeunt ad 
Deum scale desuper innixum. Hoc in visione Dei 
patriarcha Jacob vidit, et evigilans ait: Terribilis est 
locus iste ; hic domus Dei est, et porta coli : vere Domi- 
nus es. in. [oco isto (Genes. xxvirt, 17). Iste. si qui- 
dem locus in quo Dominus est non sicut ubique, sed 
sicut in loco gratis, in quo pie queritur, invenitur 
et umatur. Terribilis domus Dei, porta coli esse 
dignoscitur ; terribilis omnibus impiis, achismati- 
ci8, bereticis. Domus Dei omnibus per sacramenta 
renatis, septiformi gratia sancti Spiritus perorna- 
tis, uno pane coelesti satiatis. Porta coli omnibus 


p cum Deo ambulantibus, sicut Henoch, et sublevatis 


cum Elia in curru igneo, et ascendentibus in coelum 
cum Domino Deo Jesu Christo. Cum Deo fides per- 
git, spes procedit, charitas ascendit : cum Deo fides 
superat, spes triumphat, charitas regnat : charitas 
autem in fine temporum cum Deo tenebitimperium 
singulariter unum : in eo et fidei meritum, et spei 
bravium, et ceterarum debita virtutum completa 
charitas complebit in unum, cujus participatio ejus 
in idipsum, qui est unum, et omne bonum om- 
nium, per infinita secula seculorum. Amen. 


1499 HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 4300 


HUGONIS 


ARCHIEPISCOPI ROTHOMAGENSIS 
TRACTATUS DE: MEMORIA 


COMPLECTENS TRES LIBROS IN LAUDEM MEMORLE. 





(Ex manuscripto cadice regine Suecis eruit Mabillonius ; edidit ManTEN. Ampl. coltect, 
tom. IX, pag. 1186.) 


OBSERVATIO PRJEVIA. 


De Hugone Rothomagensi archiepiscopo jam plura disseruimus in observatione previa ad septem ejus 
Dialogorum seu Qusstionum theologicarum libros.Quante autera fuerit eruditionis Hugo noster, probant 
varia ab eo edita opuscula, theologica fere omnia, ex quibus frodierunt jam, in lucem in. appendice ad 
Guiberti opera ab Acherio vulgata tres de hxresibus libri, Alberico Ostiensi episcopo nuncupati; Dia- 
logorum seu Quaestionum theologiearum libri vit, quos una cum Vita S. Adjutoris ab eo composita,et 
fragmento operis ejus in Genesim inseruimus tomo V Thesauri nostri Anecdotorum. Utinam lucubra- 
tionem ejus in Genesim, quam olim tribus libris distinctam vidimus in bibliotheca Clarevallensi, hic 
subjicere possemus ! Ejus defectu duo non spernenda Hugonis nostri opuscula, tenebris hactenus obvo- 
luta, in lucem proferimus. Tractatum scilicet De memoria, qui totus theologicus est, constatque libris 
omnino tribus ; et Expositionem in Symbolum apostolorum orationemque Dominicam. Primum opus, 
quod jam senex Hugo composuit, eruit Mabilonius ex manuscripto regine Suecise ; secundum ex perve- 
tusto codice bibliothece regie descripsimus, cui epistolam ad innocentium papam de Stephani regis 
obitu, inter schedas Mabilonii repertam, adjicere visum est. Utinam aliam ejusdem Hugonis epistolam 
ad Theodericum episcopum Ambianensem haberemus, du constructione ecclesie Beate Marie Carno- 
tensis, cujus meminit Kobertus de Monte ad annum 1144. 


EPISTOLA HUGONIS ROTHOMAGENSIS EPISCOPI CHARISSIMO SUO PHILIPPO 


Scripturissaoris, Philippe, libenter intendis, totus A charitate debita tibi presentamus. Ea quidem fide 





in illis ; quia vero non statim omnia simul que re- 
quiris invenis in eis, exturbaris, et aliquo te nostro 
relevari solatio suppliciter queris. Ego quidem 
estate presenti caloribus admodum teneor anxia- 
tus, senio fessus, pede collisus, morbo gravatus, 
sollicitudinem tuam nolo offendere, quam proposui 
semper honorare. Arcta quidem sunt et brevia que 
tibi mandamus, et stilo contracta porrigimus; sed 
permaxima, sed coelesti dogmate sublimia, que 


Catholica non ratione humana pie perquirenda 
cognovimus : hec itaque studiosus attendas, gra- 
tanter relegas, pre memoria teneas. Fidelia sunt 
ista, sancta, divina, Spiritu sancto revelante tibi 
proposita; memoranda sunt ista, quia memoriam 
fecit mirabilium suorum misericors et miserator Do- 
minus (Psal. cx; 4) : super memoria loqui propo- 
nimus, quam in nobis sanam efficiat Deus. 


PRAEFATIO HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISCOPI IN LIBRO SAN/E MEMORUE DEDICATO. 
Omne quod intellectus invenit, quod studium at- B Deo, qui dat omnibus affluenter, et. non. émproperat, 


tingit, quod pius amor appetit, totum simuleapiens 
memoria colligit, prudenter attendit, provide custo- 
dit. Talibus inveniendis et percipiendis atque reti- 
nendis quisquis ire festinas, non presumptione 
vana, Bed humilitate subdita, mentem puram et 
expeditam, propitiante divina gratia, solerter tibi 
prepara, et tue vasa memorie ad suscipiendam 
Dei sapientiam pie presenta. Quomodo autem eam 
obtinere valear Jacobus apostolus ostendit, dicens 
ita: Si quis vestrum indiget. sapieutia, postulet. a 


et dabitur ei (Jac. 1, 5). Hac. suscepta, scfentiam 
quoque tenet memoria. Est, inquit, clavis scientie 
memoria, hec scalam Jacob a terris ad eclum ele- 
vat,quia viator optimus valenter incedit, et certo 
gressu proficit, Deum ex toto corde seque et proxi- 
mum in Deo diligit. Funiculus triplex difficilerum- 
pitur, textura charitatis firma religatur. Nexu 
tertiario qui Deum diligit, a Deo ad seipsum, a 
seipso descendit ad proximum, ne funis abrumpa- 
tur, a proximo secum assumpto recurrit ad Deum. 


1301 


TRACTATUS DE MEMORIA. — LIB. I. 


4309 


Hec via perpetuo trita assiduam in se Trinitatem À quem secum ad amandum Deum pertrahit, Trini- : 


manifestat, quam prefata charitas ubique presen- 


tat, fidelis memoria hic invigilat, ista tenet, et h»c 


amat summam Trinitatem, Patrem, Filium, Spiri- 
tum sanctum, essentialiter unum Deum, assignat 


dilectionem Dei, et sui ipeius qui diligit,et proximi 


tati summe referre satagit. In hujus sancte com- 
mendatione memorie intendimus aliqua dicere,pro 
gloria Dei, charitatis unitate, et nostra omnium 
utilitate. 





LIBER PRIMUS. 





1. Inter omnis rationis humane valetudines, B Trinitate veneranda semper adoratur, mirabile 


memorie virtus viget uberius : sola hec preterita 
reddit presentia, instantia ligat, sapientia repor- 
tat, futura prospectat;hec prudentiam ornat,justi- 
tiam flrmat, fortitudinem roborat, temperantiam 
illustrat ; hec fidem astruit, spem erigit, charita- 
tem producit ; hec fide citata, spe levata, charitate 
corusca miratur Deum in Trinitate unum, in uni- 
tate trinum, non "Trinitate divisum, non unitate 
collectum, non inchoatum, non novum, non ab ali- 
quo prescitum, sed provisiorem omnium ; non de 
omnibus unum,'ged singulariter bonum ; perfecto 
beatum ; non qualem, non quantum, non .per tem- 
pora motum, non per loca paratum, non gradibus 
alteratum, non plures, sed unum, semper eum- 
dem, semper idipsum. 

2. Tres equidem sunt persone, Pater et Filius et 
Spiritus sanctus,una deitatis essentia permanente, 
inseparata voluntate, eadem potestate. Sed dicis : 
si trea persone sunt in deitate, tria sunt individua 
divine essentie, dum igitur tres personas deitatis 
asserig, tres deos esse necessario fateris. Qui hoc 
dicis, p.rsonam que Deus est, ineruditus attendis, 
ea enim nomina seu quelibet vocalia, ut Deum 
significent assumpta, non morem nostrum, sed 
divinum significando proponunt. Non substantiam 
cum qualitate, non verbum cum actione vel pae- 
sione, non aliquid cum aliqua varietate Patrem et 
Filium et Spiritum sanctum tres personas dicimus, 
nec Deum dividimus, nec determinamus, nec defi- 
nimus, qui veritatem fidei, non regulas vel argu- 


dictu, incomprehensibile nostro sensu, quod igno- 
rare non possumus, et manifestare nequimus.Sim- 
plex unitas Deus in Trinitate est. Simplex Trinitas 
Deus in unitate est,unitas in Trinitate non inchoat 
numerum, Trinitas in unitate non presentat nume- 
rum. Unitas Trinitatem non augmentat, Trinitas 
unitatem non separat, non adoratur unitas sine 
Trinitate, nec Trinitas sine unitate. Profundum 
hoc et ineffabile deitatis mysterium non attingitur 
ab his, qui in oculis suis alta sapiunt, qui sapien- 
tiam suam non Deo, sed sibi referunt. Hi, teste 
Apostolo : Dicentes se esse sapientes, stulti facti sunt 
et evanuerunl (Rom. 1, 21). Super hoc Veritas in 
Evangelio dicit : Confiteor tibi, Domine, Pater caeli 
et Lerrz, qui abscondisti hec. a sapientibus el pru- 
dentibus, et revelasti ea parvulis. Ita, Pater. quia sic 
placitum fuit ante te Matth. xi, 25, 26). 

5. Letatur memoria humilis, quia hec a Deo 
sibi revelata suscipit : attendit Deum creatorem 
summum et singularem, quia scit universa, babet 
singula, potest omnia, nihil ejus scientiam evadit, 
ejus abundantiam nemo supplebit,ejns omnipoten- 
tiam nullns adjuvit, creavit omnia simul et singula 
pro voluntate sua. Nullus eum docuit ut. faceret, a 
nullo suscepit ut facta compleret,nusquam et nun- 
quam invenit unde crearet. Operator mirabilis qui 
operatus est, et operari non co»pit, non inchoavit 
facere, et simul omnia fecit, quia unde crearet, 
unde inciperet nihilexstitit. Fecit ergo qui facere 
non incopit, quia unde inciperet non fuit. Initium 


menta sapientie hujus mundi contuemur. Trinitas D habent quae facta sunt, quia nisi copissent non 


summa qu& Deus est,nec potest augeri nec minui, 
ged inseparabiliter habet adorari. Igitur persona 
que more nostro individuum rationale nominat, 
Deum non significat. 

3. Si queris quid Paler et Filius et Spiritus 
sanctus, respondet tibi catholicus Christianus, non 
ut vaniloquus, non ut philosophus qui,ne videatur 
inscius, verbosa loquacitate vagatur. Respondetur 
cum bumilitate dicens, pro fidéi unitate Pater et 
Filius et Spiritus sanctus est Deus, ex se Trinitas 
in unitate adoranda proponitur. 

4. Item si queris quid Deus? Non evagaris, non 
effunderis, sed ut catholicus, vere fateris Deus est 
Pater et Filius et Spiritus sanctus. Ecce unitas in 


ficrent,et motu inceptionis sue mutabilia sunt, et 
mutabilitate sua sub accidentali varietate delites- 
cunt. 

6. Auctor iste immobilis movet mobilia per tem- 
porum intervalla,per locorum spatia ; mobilia ista 
mutabilitate sua labendo defluunt,sed virtute Crea- 
toris ubique per essentiam existente subsistunt. In 
nihilum redire non possunt : S/atuét ea enim in sz- 
culum et in seculum szculi, preceptum posuit. et non 
practeribit (Psal. cxivin, 44). 

7. Creator Deus ubique totus est, contineas non 
contentus, nullo fine clauditur, quae vero creata 
sunt debito fine suo certoque tenentur. Tenot, re- 
git, conservat ea Deus, qui attingit a fine usque ad 


1303 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1304 


finem fortiter, et disponit omnia suaviter (Sap.vim, A Patrem Filius unus cum Patre semper. Deus ipse 


1). Fortiter quia omnipotens; suaviter, quia cle- 
mens. 

8. Omnipotens deponit potentes, clemens exaltat 
humiles ; Satanam illum tumentem ab initio sue 
actionis mendacem illico precipitem ruere fecit. 
Videbam Satanam quasi fulgur de coelo cadentem 
(Luc.. x, 18), cadentes cum eo angeli Deum humi- 
liter videre neglexerunt, diligere noluerunt, et mi- 
seri remanserunt. Stantes vero angeli pro humili- 
tate sua Deum jugiter aspiciunt, ardenter diligunt, 
et beati persistunt : Superbis Deus resistit,humilibus 
autem dat graliam (I Petr. v, 5). Curre per singu- 
las mundi tates, et ita eum facere semper inve- 
nies : a loco voluptatis patres nostros inobedientes 
et culpam suam defendentes ejecit, et a ligno vite 
separavit. Sed Abel pro humilitatis gratia cum 
muneribus suis que devotus obtulit acceptavit, et 
pereuntibus ceteris, Noe et quos ejus arca tenuit, 
in diluvio servavit./Egypliis multa clade percussis, 
ode nimia peremptis, Israel evasit, sub columna 
nubis per diem et ignis per noctem.Beata columna 
nubis Spiritus sancti obumbrantis contra incentiva 
libidinis, contra cestus concupiscentie mundi in 
maligno positi.Beata columna ignis Spiritus sancti 
conira tenebras mendaciorum, contra turbines 
scandalorum, contra tempestates heresum. Israel 
itaque protectus columna virtutis, mare sicco vesti- 
gio transmeuvit,vastas eremi solitudines peragravit, 
Jordane transmisso,terram promissionis meliorem, 
ceteris hostibus triumphatis, possidendam intra- 


vit. In ea judices, reges seu duces super quam- C 


multos habuit, in ea Deum persepe graviter offen- 
dit et sub ira Dei creberrime mala sustinuit ; sed 
penitendo quandoque sub Dei misericordia respi- 
ravit. 

9. Non est ablatum sceptrum de Juda et dux de 
femore ejus, donec advenit qui mittendus erat.Ipse 
est exspectatio gentium, singulare et. summum 
contra omnia mala remedium, vera salus et vita 
omnium : Quem Deus Pater constituit heredem uni- 
tersorum per'quam fecit et. saecula. (Hebr. 1, 2). Hio 
Dei Patris Filius,patriarcharum oraculis presigna- 
tus prophetarum preeconiis nuntiatus, evangelica 
manifestatione presentatus. Ipse et illa sapientia, 
que ediflcavitsibi domum,exciditcolumnas septem, 


est, lux hominum, Verbum caro factum, factum 
caro,factum homo ex Adam,ex Abraham, ex David, 
et ceteris patribus processit de virgine sine viri se- 
mine, Spiritu sancto cooperante. Filius Dei, Deus 
pro nobis homo factus, non hominis personam,sed 
hominis naturam veram et perfectam suscepit,sine 
concupiscentia carnis,absque radice peccati. Novus 
homo, non novus Deus ; homo Deus, non duo, sed 
unus; non due persone,sed una ; una non nova,sed 
Deo Patri coeterna. Ego, inquit, et Pater unum su- 
mus (Joan. x, 30). Unum vero quia Pater in Filio, 
Filius in Patre una est essentia, sed non una per- 
80na ; una essentia in unitate sancti Spiritus,qui est 
Patris et Filii essentialiter unus.Pater quidem Deus 
solius Filii Pater est, Filius Deus solius Patris Fi- 
lius est ; Spiritus vero sanctus non solius Patris, 


. non solius Filii Spiritus est,sed amborum unus est, 


licet alius ia persona,sed idem prorsus cum utro- 
que in essentia. 

11. Super hec ineffabili summe Trinitatis uni- 
tate, quam proferimus, sed disserere non valemus. 
tibi, Pater Deus, orantes ut tribuas quie petimus, 
complendo dicimus : Per Dominum nostrum Jesum 
Christum Filium tuum, qui tecum vivit. et regmat in 
unitate Spiritus saneti Deus. Pater per Filium bona 
distribuit. Filius nos a malis liberat et reconciliat 
Patri in unitate Spiritus saneti : hic est Agnus Dei, 
qui tollit peccata mundi, occisus ab origine mundi. 
Dicit hoc Joannes apostolus in Apocalypsi.Ab origine 
mundi signatum est mysterium Dominies passio- 
nis in morte Abel justi, qui est membrum Christi, 
cujus sanguis de terra ad Deum clamavit. Hunc 
Cain occidit,quia Deus non ad Cain,sed ad Abel et 
ad ejns munera respexit ; typum quoque passionis 
Christi Isaac oblatus expressit, ubi non (iliusa pa- 
tre immolatus est,sed agnus occisus est.Hic immo- 
latus in morte fuit, sed mors eum non attigit. 
Consimili more et ille paschalisagnus.Domino man- 
dante, per domos et familias Igrael oblatus est, in 
utroque poste, et. in superliminari sanguis ejus 
propositus est. Ejus sanguine defensi sunt Hebrzi, 
angelo percutiente primogenita /Egypti.Hic myste- 
rium veri Agni nostri Jesu Christi fuit, quo fideles 
qui in Ecclesia Catholica redempti salvantur,etc-te- 
ris sub morte remanentibus, vita que Christus est 


superborumque et sublimium colla propria virtute D Períruuntur.De hac vita que veritas est ita testatur: 


calcavit.Ejecit enim Satanam qui dicitur princeps 
mundi hujus, mundi scelerati et caliginosi. Elatus 
corruit,et insipieus remansit.Econtra edificavit Sa- 
pientia domum suam sanctam Ecclesiam, septem 
sancti Spiritus columnis exaltatam, in ea ovis cen- 
tesima et drachma decima que perierant pie qua- 
runtur,et cum gaudio reparantur. In ea enim po- 
nitentes admittuntur, sacramentis innovantur, vir- 
tute ex alto perornantur. [n ea panem vite come- 
dunt, et Christi vita vivunt; vita non terrena, sed 
colesti vita que est verbum Dei. 

10. Deus est Verbum, Deus apud Deum. Apud 


Sicut, inquit, Pater habet vitam $n. semelipso, sic 
dedit et Filio habere vitam in semetipso (Joan. v,26) ; 
in semetipso,ut essentialem,ut divinam, non extre 
queBitam,non mutuatam, una et eadem est Patris 
et Filii vita, quia Patris et Filii una est essen- 
tia. 

12. Est ergo Filius Patri coeternus eternitati 
Filii Dei et Domini nostri Jesu Christi non prejudi- 
cst tempus assumpta humanitatis, non passio car- 
nis, non susceptio mortis.Profecto in morte Chris- 
ti anima a corpore, oorpus ab anima habuere se- 
jungi, ut mors esse potuerit; sed persona Dei et 


1805 


TRAGTATUS DE MEMORIA. — LIB. I. 


1306 


hominis, que neo incopit et flnem nescit, integer À sit, sed corpus et sanguis Domini nortri Jesu Chri- 


permansit ; procul dubio in morte Cbristi anima ejus 
in inferno descendit, el suos inde liberos eduxit. 
Interim corpus ejus in sepulcro jacuit, et latronem 
sanctum, confessorem suum, sicut ei promiserat, 
paradisi gloria donavit. lsta pro tempore sunt di- 
visa, indivisa permanente Dei et hominis Jesu Chri- 
sti persona. Ne mireris pro integritatis hujus myste- 
rio. Predixerat ipse Nicodemo: Nemo ascendit in 
cselum, nisi qui de cxlo descendit Filius hominis, qui 
est in calo (Joan. i1, 13). Vide quia, dum presens 
presentibus in terra loquitur, in celo se esse testa- 
tur, ut persona Dei et hominis un& cognoscatur. 
Nec tamen Trinitas que Deus est, ut multa, ut con- 
vulsa cogitatur, sed simplex, sed immota fideliter 
adoratur, psalmo concludens omnia, tribus digitis 
portans universa, Attende quia in psalmo deitatis 
unitas, in tribus digitis pensatur Trinitas. Palrao 
et digitis constat manus una. In Trinitate que Deus 
ent, Filius Dei Patris Christus; tertia persona, non 
tertius Deus ante secula permanens, non est Deus 
recens, sed perfectus. sed omnipotens, temporum 
tenet perfluida, locorum pretendit spatia, continet 
universa. 

13.Igiturab eternoChristus est, ubiqueChristus est 
super omnia Christus est. Omnia, inquit, per ipsum 
facta sunt (Joan. 1, 3), sine illo nulla esse possunt. 
Bona distribuit, distributa custodit; nisi dixisset, ca 
non flerent; nisi teneret facta,desinerent:bonus bona 
omniía fecit, nos boni facti fecimus nos malos. Ipse 
misertus nostri gratuito descendit ad nos, mala no- 


Stra tulit, et liberavit nos pro sua bonitate: bonos C 


restituit nos : Propter quod et Deus exaltavit illum. 
et donavit illi nomen, quod est supar. omne nomen, 
ut in nomine Jesu omne genu flectatur colestium, 
terrestrium et infernorum, et omnis lingua. confitea- 
tur, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Da 
Patris (Philip. 11, 9-11). Gloriam hanc ex Patre et 
cum Patre tenet in essentia. Suscepit eam ex as- 
sumpte humanitaiis obedientia. 

14. In hac sua obedientia, qui peccato nihil om- 
nino debebat, tulitomnium nostrum omnia peccata, 
dedit nobis sacramentorum remedia, dedit nobis 
mirifica Spiritus sancti charismata. Dedit nobis su- 
perccleste convivium, corpus et sanguinem suum. 
Donat in tempore presenti sicut ipse fecit in 


sti, idipsum quod de virgine-natum est, quod in 
cruce passum est, quod a morte surrexit, agcendit, 
sedet ad dexteram Dei Patris, unum Spiritum san- 
otum copiose diffudit. Semper adest suis: Ecce, in- 
quit, ego vobiscum sum usque ad. consummationem 
saeculi (Matth. xxvii, 20.: qui ubique est per essen- 
tiam et suis adest per gratiam: per gratiam bene- 
nedictionis, per gratiam ineffabilis illius unitatis, de 
qua ad Patrem super eleotis suis ita dicit : Ego cla- 
ritatem quam dedisti mihi, dedi eis, ut. sinl unum, 
sicut el nos unum sumus. Ego in cis et tu in me, ut 
sint consummati in unum (Joan. xvu, 22, 23). O 
beata unitas, qua Pater et Filius unum sunt, qua 
claritatem quam Pater dedit Filio absque inchoa- 
tione sine termino isti suscipiunt munere gratuito, 
non natura, non merito. Isti renascuntur Deo in 
uno Spiritu sancto, Apostolus testis est: Quoniam 
qui adhszeret Deo, unus spiritus est (I Cor. v1, 17). 
15. Itaque Spiritus sanctus Patris et Filii et isto- 
rum est. In hac unitate sancti Spiritus quicunque 
renascitur, fit de veteri novus, de servo filius, de 
peccatore sanctus. In hac unitate sancti Spiritus, 
unitas fideliumuni viro desponsatur, Christo sponso 
consecratur, una uni Deo in unum consummatur; 
una ex Judeis et gentilibus ; una ex angelis et ho- 
minibus. Dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. 
1, 12), qui factusest hominis Fifius, uniens.seipsum 
nobis, uniens et nos sibi. Hec admiranda unitas 
tenet bona omnia, nulla penitus mala; unitatem 
hanc, unitatem perfectam pater mendacii mendax 
ille Satanas non attigit; sed suo cum suis menda- 
cio defluxit. At vero humiles et Deo subditi spiri- 
tus angelici unitatem charitatis eterne cum Deo 
tenuerunt, et malis cadentibus boni permanserunt. 
Beata societas illa que peccatum non habuit, cul- 
pam non incurrit, sed statim conditori suo inherere 
constanter assumpsit. Aene ei convenit quod scri- 
ptum est; Mihi autem adharere Deo bonum est 
penere ín Domino Deo spem meam (Psal. xxxn, 28), 
spem confusione carentem, spem charitale perfecta 
completam. Isti suntspiritus boni, spiritus admini- 
stratorii, qui jussa Dei ubique peragunt, missi de- 
currunt, et ei semper assistunt, quem semper dili- 
gunt; hi manifeste vident Patrem et Filium, et ex 
utroque procedentem Spiritum sanctum, Patris et 


ccna paschali, et fleri mandavit uque in finem [) Filii donum. Donum hoc ab utroque diffunditttr, 


seculi, hoc est verum sacrificium, quod dat nobis 
ex officio ministri ad hoc.consecrati. Sed extra Eo- 
clesiam Catholicam non est locus veri sacrificii : 
Non efferetis, inquit, de carnibus ejus extra (Exod. 
xi, 46). Totum se donat in ore et corde fideliter 
accedentis, qui totus permanet in dextera Dei Pa- 
tris. Esca hec redemptionis est et salutis, esca vitme 
et pacis, esca eternitatisetbeatitudinis. In presenti 
deturnobis sub veritate fldei, nondum sub luce mani- 
feste) visionis. Interim pro modo sumendi imperfe- 
ctioni nostre convenienti, datur sub specie panis 
et vini, cum tamen neque panis neque vinum ibi 


nec ab utroque separatur; palam proponitur, bone 
voluntati commodatur; qui vult accipiat, nemo se 
avertat, nullus excusetur, nemo refugiat, currat 
unusquisque, ut tamen teneat. Spiritus enim Domini 
replevit orbem terrarum (Sap. 1,7); et: Misericordia 
Domini plena est terra (Psal. xxxi, 5). Misericordia 
igitur peccatores vocat, penitentibus veniam pre- 
stat, intra sinum Ecclesie matris eos aggregat, in 
unitate sancti Spiritus eos sanctiflcat. Hanc unita- 
tem sanctam Adam primus tenere noluit; sed per 
inobecientiam ab ea cecidit, quia peccatum suum 
excusando sibi retinuit ; hanc quoque Cain ille pri- 


1301 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


4308 


mus ex hominibus natus minime tenuit, qui Domi- À peccatum ad mortem, pro quo non dico ul roget quis 


num audire noluit,sed primus homicidio sese cruen- 
tavit: hic fratris sanguine de terra clamante con- 
victus, neo tunc misericordiam Domini quesivit, 
dixit verbum contra Dpiritum sanctum : Major est. 
inquit, iniquilas mea, quam ut veniam merear (Gen. 
rv, 13), quasi dicat: mtsericordia Dei minorestetinva- 
lida,nonestqui peccatum tollat;hicaibisuum retinuit 
peccatum, non a Spiritu sancto quesivitremedium; 
hocremediumtantoest largifluum,quod etiam homi- 
nibus est commissum. Remittunt homines peccata, 
quibus hoo datum est ex gratia; hano potestatem 
dedit Jesus suis ex officio consecratis : Accipite, 
inquit, Spiritum sanctum, quorum remiseritis pec- 
Ca, remittuntur eis, et. quorum relinueritis, re- 
tenta sunt (Joan. xx, 22). 

16. Datus est ergo Spiritus sanctus ad remissio- 
nem peccatorum, et ad retentionem eorum; ad re- 
missionem, his qui penitendoredeunt, et intra uni- 
tatem Ecclesie sanari deposcunt; ad retentionem 
peecatorum, his qui peccare semper appetunt, et 
in peocatis perseverare volunt. Hi claves Petro 
commissas minime requirunt, hi Ecclesiam Dei 
que peccata solvit ex dono Spiritus sancti negli- 
gendo comtemnunt; hi peccantin Spiritum sanctum, 
quod non remittitur neque tn hoc sxeoulo, neque 
in futuro. Ad remittenda peccata suscepit Spiritum 
sanctum mater Ecclesia ; pertinaces in peccatis, 
obdurati, desperati contemnunt Ecclesiam Dei, vo- 
lunt se perpetuare in peccatis suis. Est, inquit 


(I Joan. v, 16). Super hoc Spiritus sanctus argue: 
mundum de peccato, cum debuerat remitti male re- 
tento ; de justitia proposita, sed comtempta ; de ju- 
dicio non evitato (Joan. xvi, 8), et ideo super eis 
et Satana jam facto, arguentem Spiritum sanetum 
contemmit, quiintra unitatem Spiritus sancti vitam 
non suscipit. Non suscipit vitam, qui contemnit Ec- 
clesiam ; Ecclesiam contemnit, qui Spiritum san- 
ctum eam habere non credit;noncrediteam habere 
Spiritum sanctum, qui dicit eam non posse di- 
miltere peccatum. Hec est blasphemia, hoo est 
verbum contra Spiritum sanctum : blasphemi, 
schismatici, heretici contra Ecclesiam Dei sz- 
viunt, nulla esse peccatorum remedia dicunt, unita- 
tem Ecclesi» pro posse suoscindunt. Hec est, inquit, 
hora eorum et potestas tenebrarum (Luc. xxn, 53). 
Interhujusmodi, Ecclesia Dei in Spiritu sancto con- 
valescit. Sicut arca Noe superferebatur in diluvio, 
sic Ecclesiam Dei in hujus saeculi labentis exsilio 
insurgentes aque arcam elevare poterant, sed mer 
gere non valebant: sic insurgentes malorum tem- 
pestates Ecclesiam possunt exaltare, non valent 
destruere. De malis eorum Eeclesia proficit, debo- 
nis Ecclesi» malitia cadit ; tandem malis exclusis, 
Ecclesia universa possidebit, una cum Patre et Fi- 
lio et Spiritu sancto. His intuendis sela faciamus, 
ut, resumpto Spiritus sancti pneumate,loqui fideli- 
ter valeamus. 


LIBER SECUNDUS. 


1. igitur pia memoría profitetur, quia Pater et (! penitendo dixit : Miserere mei, Deus, secundum 


Filius in unitate Spiritus sancti Deus est unus, 
quia Christus Jesus in eodem Spiritu Deus et homo 
verus permanet unus; quia fidelium unitas in eb- 
dem Spiritu cum Deo permanet una. Propter hu- 
jus unitatis plenum et perfectum gaudium in suis 
omnimo complendum, dicit ille qui nobis redimen- 
dis dedit seipsum: Cum exaltatus fuero. omnia 
traham ad meipsum (Joan. x,1, 32). Omnia in hac 
singulari unitate, in charitate Spiritus sancti, que 
est una Patris et Filii, et omnium quos Ecclesie 
unitas in unum collegit. Intra hane unitatem 
omnes feliciter vivunt: extra hanc omnes sub 
morte pereunt. 

2. [Interim autem dum in presenti versamur, 
quosdam, de quorum periculo timebamus, per- 
sepe videmus superne respectu gratie ad unita- 
tem Ecclesie redire, sanari et convalescere. Rex 
propheta David peccavit adulterio, peccavit homi- 
cidio, perditionis astu peracto; sed Dominus per 
prophetam eum commonuit, quem rex humiliter 
audivit, et ad unitatem sancti Spiritus rediit, et 


magnam misericordiam iuam, el secundum  maultifa- 
dinem miserationum tuarum dele iniquitalem mom. 
etc. (Psal. ,, 3). Post modum orando dixit : C 
mundum crea in me, Deus, el spiritum rectum immo: 
in visceribus meis: ne projicias me a facie tua, d 
Spiritum sanctum iuum ne auferas a. me.  Redé 
mihi lztitiam salutaris tui, el. spiritu primcipai 
confirma me (ibid., 12-14). Audis in oratione po- 
nitentis spiritum rectum, spiritum sanctum, spir- 
tum principalem nominari, Rectus est spiritus in 
condemnatione peccati ; sanctus est spiritus in ef- 
fusione divini muneris, principalis est spiritus ir 
perceptione beatitudinis perfecte cum Deo simph- 
cis unitatis. Ecce peccator humilis sententiam ju- 
dicis antecedit, quam panitendo mutat, avertit : 
quem extimuerat judicem, penitentia et humili 
tate nimia facit sibi patrem, prevalente poeniten- 
tia mutatur sententia, peccato depulso intrat ju- 
stitia, que spiritu recto, spiritu saneto, spiritt 
principali peenitentem exaltat. Qui ezaltas, inqui. — 
me de portis mortis, al annuntiem omnes laudatie- 





1309 


TRACTATUS DE MEMORIA. — LIB. II. 


1310 


ves iuas in portis filie Sion (Psal. 1x, 14). Quis- À anxie penitendo, sed amare flendo Spiritus san- 


quis vero spiritum rectum,spiritum sanctum, spi- 
ritum prineipalem induit, mandata Dei suscipit, 
et suscepta custodit, et custodita diligit. Super 
hoo Veritas ipsa dicit : S? quis diligit me, sermo- 
nem meum servabit (Joan. vui, 52). Et quod glorio- 
sius esl, superapponit dicens : Et Pater meus di- 
liget eum, e ad eum veniemus, et mansionem apud 
eum faciemus (Joan.. xiv, 23). Itaque ad David de 
poniteutia reotum, de percepta venia sanctum, de 
unitate saneti Spiritus puincipalem factum, eo 
maxime priucipalem, quia Jesu Christi Patrem 
pie respioimus, per eum a Filio suo Domino no- 
Biro veniam, gratiam, benedictionem, dari nobis 
obnixe precamur: his taliter ingpectia utique leta- 
mur. 

9. E contra Judas ille fur, proditor Domini sui 
et magistri, imo nostri, cupidus venditor, con- 
scientia aceusante, retione judicante, veritate da- 
mnante,s0 peccasse cognovit, et peccatum suum 
celare non potuit, qui dixit : Peccavi tradens san- 
gwnem justum (Malih. xxxvii, 4); sed Spiritum 
sanctum minime requisivit, imo desperatus laqueo 
se peremit. Judas iste unus ex duodecim, unus 
numero non gaudet merito; avaritia, furto, pro- 
ditione periit, et eelsitudinem apostolici culminis 
amisit, De hec pessimo Dominus predixerat eis : 
Nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex vobis 
diabolus est? (Joan. vi, 70. (Quid est hoc? teste 
Veritate, e& malus iste cum bonis & Deo pariter 
electus est, sortem nominis apostolici a Domino 
suscepit, sed malitia sua cecidit. 

4. Sciendum itaque quia bonos et malos Deus 
omnipotens elegit. Omnipotenter agit, quia nec 
bonis bonorum adjuvatur,nec malis malorum pre- 
peditur; sed de bonis et malis bene semper opera- 
tur. Ipse quidem Satanas et malorum omnium 
impietas serviunt Eeclesie Dei, que ex eorum 
malitia criminibus exercitata, assidue proflcit, au- 
gmentatur, crescit. Mali isti aerviunt Deo, sed fra- 
eti, sed subditi; Dei enim magniflcentia per eos 
nobis mirebilior innotescit; dum enim sug nequi- 
tia semper nituntur obesse,cognntur divina virtute 
prodesse; mala que faciunt eis utique mala sunt, 
Bed Dei magniflcentia ea ipsa mala habent fleri 
bona,quia bonis utilia. Sio et iste Judas, per quem 


cli gratiam quesivit. Hic est Petrus, qui antea, 
Domino interrogante : Vos autem quem me esse di- 
citis? unus pro omnibus respondit : Tu es Chri- 
stus Filius Dei vivi (Matth.xvi, 15, 16). Cui Do- 
minus ait : Et ego dico tibi, quia tu es Peirus, et 
super hanc petram adificabo Ecclesiam meam (ibid., 
18). 

. Ibi Petrus petra factus superenituit, scd in pas- 
sione Domini negando fractus corruit mox vero, 
respiciente Domino, ponituit, et Peirus fleri ite- 
rum reformatus lacrymando promeruit, et in Spi- 
ritu sancto surrexit, qui ter negaverat, tertio est 
interrogatus, Domino dicente : Petre, amas me? 
Domine, inquit, iu scis quia amo te, ei amoris me- 
rito qui est ex Spiritu sancto,dixit ei cujus sunt 
omnia : Pasce agnos meos, pasce oves meas: (Joan. 
xxi, 15). Ecce iterum Petrus Ecclesie Christi 
preficitur. In uno Petro presens Ecclesia tota 
colligitur. Ea propter Petri successores Romani 
pontifices potestate preeminenti ex virtule Chri- 
Sti in unitate Spiritus sancti Catholicam tenent 
Ecclesiam, docent et ordinant : tenent sub obe- 
dientis disciplina, docent snb unitate evangelica, 
ordinant sub officiorum providentia, fiunt ista sub 
Petri firma fide. Super quo dixit ei Veritas : Pe- 
tre, ego rogavi pro te wi non deficiat fides (na, el tu 
aliquando conversus confirma fratres tuos (Luc. xxii, 
32). Ex hoc fides Petri firmamentum est Ecolesie 
presentis. 

5. Igitur Ecclesia ei, Christo mandante, Petro 
est unita, Petrum sequitur, super mare graditur 
dum ad Christum tendit,intus fluctus seculi super 
undas procellosi mundi fideliter vadit. Interim oc- 
currit ei ventus validus malitia plenus, et timore 
labitur, lapsu timoris incipit mergi, sed imitando 
Petrum clamat ad Christum, clamanti Christus 
manum extendit, et apprehensam ad stabilitatem 
pacis et beatitudinis perducit; ibi nullum veritas 
exagitat, nulla malorum tempestas aliquem in- 
quietat, hoc significavit navicula Petri in qua de 
mari Christo ingrediente cessavit ventus, ef fa- 
cta est. tranquillitas magna (Mat. vi1, 26) : per 
hanc pax plena illa prefigurabatur, quia Deus erit 
omnia in omuibus. Ecco quam leto, ecce quam 
beato fine clauditur labor Ecclesie,in presenti gra- 


sanguis Redemptoris nostri venditus est, et pro |) vis, et nisi vincenti Christo totus intolerabilis. 


nobis in cruee fusus est; malus sibi pro nequitia 
8ua, utilis nobis factus est, operante superna gra- 
tia, tradidit eum in mortem suam, quem et Pa- 
ter tradidit in vitam nostram. Ecce malum Jude 
factum est bonum sancta Ecclesie ; factus est iste 
diabolus, sicut et illi quibus et Veritas dixit : Vos 
ex patre diabolo estis (Joan. vin, 54); ex patre 
diabolo, non natura, sed malitia filii, dum istos 
et hujusmodi peccatores et unitate Spiritus sancti 
refugas et extorres, et in malis suis et criminibus 
pertinaoes respicimus, Petrum peccatorem vere, 
sed nostrum ipse Dominum tantum negavit, sed 


, 


Sed sequuntur Christum, qui dicit suis : Confidite 
eqo vici mundum (Joan. xvi, 33). Per eum ilaque 
una in Spiritu sancto matur Ecclesia mala vincit 
omnia, tempestates maris, hoc est malorum om- 
nium cum Petro superat. Manens itaque Ecclesia 
Christi una cum Christo unita Petro, in unitate 
Spiritus sancti intrat pacem eterne beatitudinis. 
Videt Deum deorum in Sion, quod credidit paten- 
ter aspicit, quod speravit idipsum invenit, quod 
dilexit in plenitudine totum apprehendit : charitas 
omnia colligit. Ceteris enim evacuatis, preter- 
euntibus, expletis, charitas nunqnam excidet, so- 


'As11 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIED. 


41842 


lus charitatis oculus Deum videbit, ceterarum me- À vite paradisi,etiamvin hoo nostro exsilfo peecati et 


tita virtutum intra se sola complebit. 

6. Hec est : Charitas Dei diffusa est in cordibus 
nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis 
(Rom. v, b), hic est Spiritus sanctus qui per om- 
hes elales presentis seculi salvandis hominibus 
sacramenta vite proposuit, nulli unquam defuit, 
nisi ei qui nunquam a peccatis exire nec penitere 
voluit : proposita sunt vite sacramenta, diverga 
quidera. pro diversis temporibus, sed eisdem non 
diversis effectibus, eisdem pro fide Jesu Christi, 
eisdem in unitate Spiritus sancti,siquidem in para- 
dieo terrestri datum erat primis parentibus nostris 
sacramentum vite,quim Christus est, arbor scilicet 
que lignum vite dicta est; sed primi nostri trans- 
lerunt a ligno vite ad lignum econcupiscentie, 
&d lignum scientie boni et mali, a quo ne illud 
tangerent erant prohibiti. At illi nec ignorantia 
prepediti, nec debilitatis necessitate coacti, imo 
mandatum scientes et servare valentes, tracti sua 
*onoupiscentia, facti transgressores, inconcessum 
lenuerunt, et ex eo comederunt; statimque sub 
mole peccati, sub lege mortis ceciderunt, et scien- 
tiam boni et mali oculis antea sanis modo male 
apertis susceperunt. Cum ligno vite bonum sim- 
pliciter noverant et tenebant, cum ligno concupi- 
scentie noverunt mala, adjectionem et malum. 
Senserunt se bonum innocentime iransgrediendo 
perdidisse. Senseruut se vestem justitie per in- 
ebedientiam amisisse; nuditatem suam cognove- 
runt erubescentes et confusi in oculis suis, non ad 
Deutn penitendo confugerunt,sed ad ficum transie- 
runt,et foliis flious sua membra tegere presumpse- 
runt, hypocritarum moremtenuerunt,dum noncul- 
pam suam humiliterconfiteri,sed excusaree falsa in- 
simulatione contegere voluerunt. Denuo convicti, 
damnati,expulsi sunt,et per similitudinem deorum 
quam male affectaverant, Satana dicente : Eritis 
sicul dii (Gen.ri, 5), facti sunt. similes. pecorum, 
contecti veste pullium. Ejectis illis, cherubim et 
flammeus gladius obstiterunt, ne redire possent 
ad lignum vite.quod superbiendo perdiderunt.Gra- 
vis est iata jactura, sed justo judicio eis imposita. 
Damnum mirabile perdere lignum vite. Lignum 
vite prestabat alimentum,presentabat sacramen- 
tum; alimentum vite presenti conservande; pre- 


mortis, sacrameritum fidei preparavit. Fides hec 
sana et vera per Spiritum sanctum inspireta redu- 
citur ad Christum, qui essentialiter veritas est, in 
quem credimus fideliter, ut. fldei merito tandem 
uniti ei in Spiritu sancto, perenni passu vivamus. 
Fides hec in Abeljusto primum nobis apparuit,qui 
fide succensus Deo de suis hamiliter obtulit,et pro 
fide sua Deus eum respexit, et oblata suscepit ; 
pro hac fide invidia contra eum exarsit, et primus 
omnium martyrii coronam 8 Deo promeruit.In hac 
ejusdem fidei unitate Enos ccepit invocare nomen 
Domini : nomen Domini invocare, est et 8e et om- 
nia Deo assignare : hec assignatio vere nominis 
Domini est invocatio, que semper benedicit Do- 
mino; heo benedictio fide inchoatur, spe sublima- 
tur, charitate consummatur. In hac unitate fidei, 
que prima procedit, septimus ab Adam Henoch 
cum Doo ambulavit, et non apparuit, deasmbulatio 
talis fideliter credendo, firmiter sperando, singula- 
riter amando, semper Deo assistit. In bac unitate 
fidei Noe reparator mundi arcam in díluvio guber- 
navit, omnia intra eam suscepfa salvavit, quidquid 
extra unitatem aro remansit,vasta diluvii innunda- 
tio peremit. Denique represso diluyio, libere eum 
suis egressus, orbem terre in sua potestate, pro- 
batus fide, possessurus accepit, et Deo sacrificium 
obtulit in odorem suavitatis perfecte fidei.Obtulit 
de volatilibus et pecoribus omnibus, de mundis 
non de communibus. In hao fide, Spiritu sancto 
illuminante, audivit Abraham Dominum dicentem 
Sibi : Eri de lerra twa et de cognatione Iwu, eto. 
(Gen. xit, 1.) Credidit, inquit; Abraham Dao, et re- 
putatum est ei. ad justitiam (Gen. xv, 6). Hio aceepit 
signum cireumcisionis signaculum fidei in se et in 
posteris suis.Adjectum est itaque fidei Abrahe sa- 
cramentum visibile, circumeisio in carhe, ut et in 
carne sanctus appareat, qui in Spiritu sancto suo 
per fidem Domino placebat : hec Abrahe fides ac- 
cepit promissiones. In semine, inquit, tuo benedi- 
centur omnes gentes (Gen. xxit, 18). Primo Abraham 
& Deo dictus est, quia pater multatuum gentium 
propter fidem factus est.Hic, Domino preecipiente, 
dilectum filium suum Isaao indubitanter immolan- 
dum obtulit,sed fide probatus,et filium suum ille- 
sum reeepit,et benedictiones magnífieas et precel- 


stitum sacramentum, quo per obedientie meritum D) lentes & Domino jurante, in se et in semine suo 


de terréno transirent ad dIvisum,victuri postmo- 
dum feliciter in eternum.Non per lignum vito ter- 
renum,sed per vitam quas Christus est,qui est vita 
eclestis, vita perennis omnium vere viventium. 
Hoc alimentum vite terrene pro evitanda corporis 
morte; hoc sacramentum vite supercolestis et 
divine cum Deo permansure : utrumque per in- 
obedientiam perditum est, utroque amisso, peccati 
necessitas pervagata est, peccati, stipendium mors 
ingressa est. 

7, Sed miserator qui misereri non 'desinit, mi- 
sertus nostri, pro amisso sacremento visibili ligni 


complendas audivit.In hac fide Isaac filio suo Jacob 
benedictionem dedit de rore ocli et de pinguedine 
terre, et super fratres suos dominatione, el. super 
inimicos potestate,sublimem eum statuit : heo be- 
nedictio & patre licet caligante data, per fidem rata 
permansit : hanc Esau primogenitus oéram patre 
flens et ejulans, evacuare non potuit.Eeau stultitia 
8ua eam perdidit,quam Jaeob simpNeítate su& cre- 
dens matri sue devotus tenuit, leta super hís me- 
moria fidem in Abraham,spem in Isaac,cheritatem 
in Jacob speciali prerogativa miretor. Tta ista in 
tribur patriarohis istis gretiosa videntur, Qui enim 


1313 


TRACTATUS DE MEMORIA. — LIB. 1f. 


4314 


Deus est omnium, Deus dici voluit horum trium : À quo vetustas mundi veteris aboletur, quo novus 


Ego, inquit, ego sum Deus Abralam, Deus Isaac, et 
Deus Jacob (Matth. xxu, 32). Deus. eorum, quia in 
tribus eis fides, spes, obaritas, suis temporibus 
clariora fuerunt : Non. est, inquit, Deus mortuorum 
' sed viventium, viventes isti sunt, quia in eum qui 
vita est crediderunt, speraverunt, dilexerunt. Tria 
iata fides, spes, charitas, in presenti vita simul sunt 
habenda. Servus Dei Abraham, dilectus Dei Isaac, 
sanctus Dei Jacob simul habuerunt ea, licet distin- 
cta signeniur in singulis eorum, precellenti quo- 
rumdam operum efficacia. 

8. Igitur antiquorum et islorum fides, spes et 
charitas, in upo Spiritu sancto simul habita. Deinde 
in carne eorum circumcisio manifesta, et. postmo- 
dum lex per Moysen dala, sacra quoque propheta- 
rum eloquia, et prescedentia quoque sancta myste- 
ria, in Christo Jesu Domino nostro integra et vera 
in unum pariter sunt implota, ut sua persona Apo- 
siolus dicit: Quia in Christo inhabitat omnis pleni- 
tudo divinifatis corporaliter (Col. n, 9), hoc est non 
sub umbra, non sub figura, sed essentialiter. Ipse 


est corpus umbrarum, veritas figurarum preceden- 


tium, simul in se qui dai vitam mundo convenien- 
tium. Ipse est qui novam creaturam, novum creat 
mundum, Usque ad Christum omnes homines ex 
carne carnaliter geniti, omnes Ade filii veteres, 
Christus novus de carne,seed non carnaliter, de 


Spiriu sancto et virgine natus est, novus homo, 


nova hominis conditio. Ipse est qui respondit Ni- 
codemo : Amen, amen dice libi, nisi quis natus fue- 
rit denuo, non potest videre regnum Dei. Et iterum : 
Nisi quis renatus. [uerit ez aqua. et. Spiritu, non po- 
Les. introire in. regnum Dei (Joan. im, 2-5) Audis 
Spiritum cum aqua. Unde scriptum est : Spiritus 
Domini ferebatur super aquas (Gen. 1, 2). Ex aqua et 
Spiritu sanoto renascuntur homines et novi sunt : 
ex aqua visibili, ex Spiritu sancto invisibili. Utrum- 
que in baptisrgate renascitur, anima socilicet et cor- 
pus, corpus visibile, anima invisibilis, utrumque 
purificatur,in utroque fides operatur, in utroque 
peccata solvuntur. Antiqui patres nostri fideles et 
sancti regeneralionem istam actualiter minime sus- 
ceperunt, sed in Christo per fidem et sacramenta oa 
quesierunt. Àd infernum descendebant, quia renati 
non fuerant, Christus ad eos descendit, et quos in 
sacramento fidei manifeste cognovit, secum eduxit, 
et ad celestia levavit; hi vero qui in presenti unum 
facti sunt eum Christo, renati in Spiritu sancto, si 
perseveraverint in hoc uno, ad inferna minime de- 
scendunt, sed obeuntes non morte gravantur, imo 
eam pretereunt, et ad coelestia libere conscendunt : 
Sic, inquit, Deus dilexit mundum, ut. Filium suum 
unigenitum daret, ut omnis qui. credit in illum, non 
pereat, sed habeat vilam eternam (Joan. vi, 16). 
Ecce novus mundus, nova creatura ejus. Deus, ait 
Jacobus apostolus, voluntarie genuit nos verbo veri- 
falés, ut simus. initium aliquod creatura ejus (Jac. 
J, 18), mira et ineffabilis. virtus Spiritus saneti, 


in Christo mundus vere creatur et aqua perenni 
sanctificatur. 

9. Ab origine peccati tenebre erant super faciem 
abyssi ; ab insurgente gratia Spiritus Domini fereba- 
tur super aquas. Quod natum est, inquit, ex carne, 
caro est; et quod natum est ex spiritu, spiritus. est; 
spiritus ubi vult spirat, et nescis unde veniat aut quo 
vadat; sic est omnis qui natus est ex. spiritu (Joan. 
rti, 6, 8). Carnalis homo non renatus in Spiritu qui 
Deus est, totus caro est; tenebre super faciem ejus 
sunt, abyssus est; nescit eum qui renatus est ex 
Spiritu, quia Spiritus est. Ille tenebrosus est, ille 
illuminatus est. Dicit Apostolus : Spiritualis omnia 
judicat, eL a. nemine judicatur ; animalis homo non 


B percipit ea quz sunt. Spiritus Dei (I Cor. n, 15). Ho- 


mines itaque renati, celestes sunt,non terreni. 
Talibus loquitur Christus, et dicit : Ego sum via, 
veritas et vila (Joan. xiv, 6). Via quee, depulsis te- 
nebris et erroribus universis, ad veritatem ducit ; 
veritas, super sole clarior, omni virtute corusca ad 
vitam perducit, vitam beatitudine plenum, fine ca- 
rentem, in Deo consummatam et perfectam. Hic eat, 
Deus et Dei Filius, a Patre missus, in Patre totus, 
venit ad nos homo factus, virginis filius, persona- 
liter unus, totus homo, totus Deus, inseparabilis, 
integer, indivisus; hic baptismum sanctificaturus, 
quo salvatur omnis mundus, fide et gratia renova- 
tus, venit ad Joannem, descendit in Jordanem, 
Joannes prohibuit, et ait: Ego a te debeo baptixari, 
et Lu venis ad me? et Dominus ei : Sine modo, sic 
enim decet nos implere omnem justitiam (Matth. vi, 
14, 15). 

10. Igitur Christo baptizato et orante, apertum 
est ei colum, et Descendit Spiritus sanctus sicut 
columba in Jesum, mansilque super eum, et voz Pa- 
iris audita est : Hic est. Filius meus dilectus, in quo 
mihi complacui (ibid., 46, 17). Ecce notitia summa 
Trinitatis que Deus est, oculata fide nobis manifc- 
stata est. Pater, delapsa voce, Filio attestatur, 
oranti Filio cali aperiuntur, super Filium Spiritus 
sanctus in columba requiescens aspicitur; hec est 
summa "Trinitatis notitia, implet omnem justitiam, 
omnium virtutum mognificentiam. Intra hanc Tri- 
nitatem medius assistit, qui renatus fonte salutari, 
eam assidue meditatur, adorat, diligit, Qui hanc 


D Trinitatem scire negligit, manifestam contemnit, 


omni justitia vacuus, reus et iniquus remanet in 
peecatis; qui vero in Spiritu sancto renascitur in 
baptismo, Filius Dei est cum Domino nostro Jesu 
Christo, ei oranti desuper aperiuntur coli, vox pa- 
terna ad eum loquitur : Tu es Filius meus dile- 
ctus (Marc. 1, 11). Super eum apparet Spiritus san- 
ctus, hic omni justitia supervestitur, factus est 
nova creetura in unitate, sacrata cum Deo in glo- 
ria. 

11. Leetatur itaque sancta memoria, videns ema- 
nantem fluvium in presenti Ecoleaia spiritali effica- 


cia, sicut scriptum est : Egrediebatur fluvius de locg 


1815 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1346 


voluptatis ad irrigandum paradisum (Gen. ri, 10). Su- A finis,cum tradidit Deo Patri regnum, sed quod ipse 


per hoc Zacharias propheta : In die illa erit fons 
patens domui David et habitantibus Jerusalem, in 
ablutione peccatorum el. menstruatz (Zach, xin, 1). 
Attestatur et propheta Ezechiel, per quem Dominus 
ejus quos educit ita loquitur : Effundam super vos 
aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inqui- 
namentis vestris, et ab universis idolis vestris mun- 
dabo vos(Ezxech.xxxvi,25). Hec est aqua munda, 
quam prefiguravit aqua expiationis data per 
Moysen, jubente Domino, filiis Israel in deserto. 
Ecce nova gratia baptismi, abluenda omnium 
omnia peccata. Ex ista nova surgit creatura, ado- 
ptio filiorum Dei copiosa. Vocant isti Deum pa- 
trem suum, persequuntur Jesum Christum fra- 
trem suum, tenent sibi Spiritum sanctum peren- 
niter datum. Ecce regnum Dei intra vos est, el as- 
sidue perficit; antiquus ille thesaurus in agro prx- 
cedentium patrum absconditus, figuris et enigmati- 
bus mysticis involutus, palam exponitur; pretiosa 
margarita emptori manifesta proponitur; hanc hu- 
milis charitas quantulocuaque suo comparat, hane 
elata cupiditas nullis suis magniflcentiis comparare 
potuit, nec etiam contingere valuit amodo sagena 
in mari missa, omni genere piscium adimpleta, Ec- 
clesia scilicet, que neminem aspernatur, sed omnia 
congregat, ad littus applicanda perducitur. Ibi mali- 
foras ejicientur, boni vero in vasa celestia recipien- 
iur : vasa bonis omnibus exuberantia, vasa plena 
Dei presentia, dicit Apostolus hanc consummatio- 
nem Ecclesie presentis intuitus, quod principaliter 
et ex Cbristo omnium sanctorum resurgendo ad vi- 
tam primus ascensione. .. .. in gloria Deo Patri 
comiernus, in unitate sancti Spiritus cuni eodem 
Patre Deo,cum ipso Spiritu Deo semper unus Deus, 
dicit quia, expletis omnibus nove creationis effecti- 
bus, peractis obedientie Christi cunctis operibus, 
deinde finis, finis presentium operum, emolumenti 
terreni finis, consummans bona in bonum omnia 


creavit. novum. Deus a Deo Paire missus, factus 
homo novus, cum tradiderit, regnüm, non dicimus 
regnum creationis antiqua, rerum omnium univere 
sale, quod ex peccato corruit, quod sub morte re- 
mansit; sed regnum mundi novi, omeature nova, 
regenerationis sancte, adoptionis divine. Regnum 
hoc Spiritus sanctus qui super aquas ferebatur, 
emundavit, sanclificavit, inhabitavit. Regnum hoc 
Deus Dei Filius, homo factus, presentabit Deo P&- 
tri, ut sit consummatum, in uno Spiritu sancto pe- 
renniter unum, claritatc divina perspicuum, cum 
Deo sine fine beatum. Ibi non hujus vite presentis 
erunt opera, bonorum operum merita, sed merito- 
rum premia, sed premiorum gloria : merita, gratia 
cooperante; premia, Domino largiente; gloria, 
fruendo Dei visione. Dies visionis Dei felix et beata 
pereistit. In illa, inquit, die cognoscelit, quia ego 
sum in Patre, et vos in. me, el. ego in. vobis (Joan. 
xiv, 20). Sum in Patre una essentia, vos in me sus- 
cepti gratia; ego in vobia salus et vita. Die illa re- 
quiescent isti, in die septima sine mane et absque 
vespera, qui omaia fecit et facere non.ineopit,quia 
unde inciperet utique non fnit, nec quare quies 
esset causam habuit, non assumpsit unde ineiperet, 
non laboravit unde quiesceret, ngendo -quieseit, 

quiescendo facit. Igitur operator ille quietug, quie- 
Scens operarius admonel nos, ut ex ipso, et per 

ipsum, et in ipso opera nostra faciamus, nihil extra 

quaeramus; nec in nobis, nec. in operibus nostris 

quiescere velimus, sed ex ipso, et per ipsum, et in 

ipso leti quiescamus,quem non in opere 8u0, sed 

ab opere in seipso, hoc est in die-septima, sine ini- 

lio, sine fine, sine vespera, absque mane quiescere 

novimus. Intra hano inestumabilem quietis beati- 
tudinem assumpti, quiescentes: Dei filii benedicunt 
summe Trinitati in unitate persistenti, voce jucun- 
da, laude continua, concinentes alleluia, hosanna 
amen, notum coalicolia carmen. 





LIBER TERTIUS. 


1. Laudabilis et predicanda fidelis memoria per [) essentialiter bonum, videt ejus opera, pro conditione. 


omnia currit, omnia conspicit, hec humiliter ad 
Deum usque videndum sublimata, videt Deum acto- 
rem omnium spiritalium et. corporalium; videt ea 
in mente divina, in ipsa sapientia, qua eternaliter 
deposita sunt, videt ea in actu proprio que facta 
subsistunt, non eam preterita fugiunt, non cam 
presentia deserunt, non eam futura suspendunt : 
videt Deum per omnia presentem, in omnibus exi- 
stentem, non contentum, sed continentem ; non ali- 
quo indigentem, sed omnia locupletantem. Hac a 
superna sapientia semper illustrata in agendis om- 
nibus rectum profert eloquium, sanum prestat 
consilium, verum promittit judicium, videt Deum 


pro natura indifferenter bona, videt quedam inter 
cetera rationali intelligentia predita, multimoda 
virtutum differentia perornata. Pro divinitus colla- 
ta gratia bonus est qui condidit ea, ea bona sunt a 
bono bene condita, feliciter oum Deo et sub Deo 
currentia. 

2. His taliter inspectis letatur sancta memoria; 
sed ex adverso respiciens, subito turbatur, et. ad- 
miratur insolita non naturalia, non & Deo condita, 
qu& in Deo nulla noverat nisi bona, quam cito con- 
tuctur mala ex insperato precedentia, tumultuoso 
strepitu pervegantia, fere per omnia cum furore, 
cum pertinacia, cum blasphemia, Qus sunt ista ? 


4317 


TRACTATUS DE MEMORIA. — LIB. Ill. 


1318 


nec ex Deó, he6 per Deum, nec in Deo novimus A a Deo, maledictus remanet, vesóetis terre edulio- 


esse talia : nec ex Deo, quia nec condita ; nec per 
Deum, quia neo informia: nec in Deo, quia nociva. 
Quid igitur ea? ea esse substantiam si quaro non 
invenio, ea esse rem aliquam quo magis intueor, 
minus agnosco; sed ut verum fatear, sentio ea 
unitati contraria, pacem evertentia, pro nequitia 
sua confundunt omnia, turbant universos, et quod 
valde dolendum est, fere per ubique sunt ea in toto 
mundo, sine eis vix invsnio aliqua. Qui ad heec di- 
cimus ? fecit ea vel non fecit Deus, siquidem Deus 
fecit universa, unus omnia, bonus bona : quore si 
ista sunt que bona sunt, non omnia creavit, qui 
bonus bona omnia fecit; quod si mala creavit, non 
sunt omnia bona que condidit; sed Deus omnia 


bene fecit, sed bonus mala nulla condidit. Si pie B 


queris apud Deum, omnia invenis, absque Deo 
nulla invenire poteris. Eapropter ista qux» mala di- 
cuntur, cum inter omnia que sunt subsistere non 
inveniuntur, deprehensa sunt et cognita, decernente 
sana memoria, a privatione boni, a defectu virtutis 
utcunque nominari. Defectus qaippe virtutis etpri- 
valio boni conferunt eis nomina, qua dicuntur pes- 
sima, nociva, damnabilia : que sic dicuntur, non 
quia sunt, sed quia bona non sunt, inhonestant 
corpora, maculant animas, inficiunt mores, hebe- 
tant mentes. Si ut sunt investigare niteris, invenire 
ea poteris in mente rationali angeli et hominis a 
veritate labentis, a Deo cadentis. 

3. Spiritus quidem illi qui dicuntur signaculum 
similitudinis Dei, et homines ad imaginem et simi- 
litudinem Dei conditi, debuerunt et potuerunteum, 
& quo boni facti sunt, et gratiam perceperunt, su- 
per omnia videre, sequi et diligere, sicque merito 
charitatis supra se ad Deum elevari, poterant pro 
virtutibus supra naturam bonam meliores esse, fe- 
liciter vivere, boni permanere : sed abusi libertate 
rationalis arbitrii, prolapsi sunt ab uno ad infinita, 
ab immutabili ad mutabilia, a stabili ad inania, cu- 
piditate perversi, ambitione sua profusi, pretule- 
runt creaturam Creatori, mendacium veritati ; te- 
nuerunt pro justitia iniquitatem ; incurrerunt pro 
vita mortem ; creatura mendax, prevaricatione non 
natura, talia tam pessima concepit, tam enormia, 
tam exsecrabilia in mundo propinavit. 

4. Super illo leviathan tortuoso deceptore a Deo 


qui debuerat frui Deo. Inobediens primus homo, 
maledicta terra in opere suo, datus est in cibum ei 
qui terram comedit. Ipse enim terra remansit, cum 
ei prevaricatori dictum est : Terra es, el in terram 
ibis (ibid., 19). Hic primus homo dignitatem perdi- 
dit quam acceperat, factus ad imaginem etsimilitu- 
dinem Dei;transgressus mandatum, maledictionem 
accepit ; comedens inconcessum, mortem incurrit. 

5. Ecce quid aversio a Deo, quid mandati trans- 
gressio in suis omnibus efficit, palam intueris. Vi- 
des qualiter creatura rationalis, qu: a Deo recedit, 
et se et omnia sua maledictioni subjicit, et mortis 
legibus intolerabilibus sese supponit ; his mabis ob- 
ruti, his compedibus colligati, nullatenus possunt 
exire, nec ad pristinam libertrtem redire, nec bona 
perdita recuperare. Habent quidem rationis arbi- 
irium, sed. minime liberum, quia bona qua cum 
Deo agere poterant, sine Deo non possunt, quem 
transgrediendo reliquerunt. Non habent libertatem 
arbitrii, quia non sunt liberi, servi facti sub lege 
peccati. Ab hac misera servitute solus potest eos 
liberare, qui solus libere potest omnia Filius ex 
Deo Patre; de hoc ipse dicit : Si Fitius vos liberaverit, 
vere liberi eritis (Joan. viui, 36) ; siquidem non pos- 
sunt esse liberi nisi filii ; nec possunt esse filii, nisi 
per Deum Filium in unitate Spiritus sancti summo 
Patri pariter assignati. Extra hanc unitatem matris 
Ecclesie nemo potuit bona facere, per gratiam po- 
test quis operari bonum. sine gratia nihil nisi ma- 
lum. Apostolus ait : Non est volentis neque curren- 


C. tis, sed. miserentis. Dei (Rom. 1x, 16) ; quantumcun- 


que velis, quantumcunque currere intendis, sine 
Deo, bene agere non poteris. Igitur liberum arbi- 
trium angeli vel hominis, nisi cum Deo steterit, evi- 
tare mala, operari bona minime poterit. Isaias ait: 
Ecce Virgo concipiet. et pariet. filium, et vocabitur 
nomen ejus Emmanuel ; bulyrum et. mel. comedet, ut 
scia reprobare malum et eligere bonum (Isai. vit, 
14, 15). Butyrum delacte animalis manus industria 
conficit, mel de rore calesti apis argumentosa sine 
fetu integra colligit. In his duobus animales etspi- 
ritales solent intelligi, hos utrosque virginis filius 
Nobiscum Deus in Eeclesia presenti comedit, hoc 
est incorporat sibi, ut sciat, scire faciat reprobare 
malum et eligere bonum. Hoc est opus liberi arbi- 


senlenjia data est : Quia hcec fecisti, maledictus es [ trii cum Deo judicandi justitiam conservantis. Re- 


tnter omnia, animantia eL bestias lerrze, super. pectus 
tuum gradieris, et lerram comedes cunctis diebus vitze 
tuc (Gen. 1, 14). Dixit omnibus diebus vite sue, 
omnibus pro mala sua eternitate, vitee sux: semper 
infelicis, misere sine fine. Super hoc dixit et mu- 
lieri male viro suo suadenti: In dolore paries et 
subjecta eris (Gen. 11, 16). Viro quoque pro inobe- 
dientia sententiam dedit, dicens : (uía audisti vo- 
cem uxoris tuc, et comedisti de ligno ex quo przce- 
peram libi ne comederes, maledieta terra in opere 
tuo (ibid,, 17). Vide ergo quid invenerit defectus a 
Deo, quid inobedientie prevaricutio. Defecit Satan 


cte ergo judicat qui in se et in aliis malum repro- 
bat, et bonum eligit. Si aliter jndicat, seipsum con- 
demnat. Super hujusmodi Apostolus ait : Volentes 
suam consliluere justitiam, justiti:e Dei non. sunt 
subjecti (Rom. x, 3). Sic deperit libertas arbitrii ra- 
tionalis, sic gratiam perdidit, et amissa virtute 
summi boni, cum Satanas, delitescit in lateribus 
aquilonis, in his regnat Satanas, de coelesti factus 
abyssus, de luminoso tenebrosus. 

6. Ejus regnum virtutibus vacuum, vitiis sordi- 
dum, immunditia fedat, intemperantia dissipat, 
destruit discordia, mors obruit, Mors, inquit, pec- 


1319 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEPD. 


1330 


catorum pessima (Psal. xxxvi, 22), quia in resur- À lus, deposito gibbo, intrat per foramen acus. Hic 


rectione tenebuntur sub morte perpetua ; sed 
pretiosa in. conspectu Domini, mors sanctorum ejus 
(Psal. cxv, 15), quia resurgent & morte viventes 
cum Deo in eternitate. lbi absorpta erit mors in 
victoria Christi, quia Christus, qui nihil morti de- 
buit, mortem nobis debitam, sibi indebitam susce- 
pit, et vitam que ipse est, quam non meruimus, no- 
bis gratuito dedit. O admiranda Dei clementia ! o 
infinita misericordia ! singulari virtute regnum Sa- 
tane potuit in nobis destruere, qui descendens a 
sede Patris, contra superbiam humilis advenit, et 
peccata destruens, Satane regnum everlit. Nunc, 
inquit, judicium est mundi, nunc princeps mundi hu- 
jus ejicielur foras (Joan. xui, 31) ; ejicitur a coetu 
fidelium, & sorte bonorum, et remanent super eum 
peccata sanctorum : qui peccatorum inventor ipse 
primus existit, qui peccatorum incentor idem usque 
permansit : ipse est profundum maris, in quo om- 
nia flumina descendunt, in quo omniumomnia mala 
confluunt. Aí projicet, inquit, omnia peccata no- 
stra in. profundum maris (Mich. vu, 19). Mulier 
conterit caput ipsius, et ipse insidiatur calcaneo 
ejus, mordet ungulas equi, vt cadat ascensor ejus 
retro ; calcaneo ejus insidiatur, qui finem boni opo- 
ris elatione quantula inficere conatur ; mordet un- 
gulas eqni qui principium boni operis elidit, et 
ascensorem retro redire facit. Pars stellarum eum 
sequitur et, expectat quod influat Jordanis in os 
ejus : tanquam leo rugiens circuit querens quem 
devoret, circuit.terram et perambulat eam, nec 


ipsum Dominum dimisit intentatum, apostolos cri- C 


bravit ut triticum, et absorbuit Judam furem suum; 
sed Deo gratias latronem in cruce perdidit, et in 
inferno, triumphante Christo, victus cecidit. Ibi 
predam bonorum, quam violenter tulerat, depre- 
datus amisit, fractusque remansit. Ibi apparente 
Domino fidelibus suis tunc habitantibus in regione 
umbrae mortis, lux orta est eia. Ibi Dominus fortis 
et potens in prelio, diabolum fecit dcbilem, stravit 
impotentem. Ibi Dominus virtutum ipse est rex 
glorie, leviathan vetustum dominum vitiorum, re- 
gem miserie, posuit sub eterna calamitate, solus 
in brachio virtutis sue descendit et triumphavit. 
innumeros fidelium suorum a captivitate solvit, et 
liberos secum eduxit. Egrediente Domino et a mor- 
tuis, resurgente, Monnumenía aperia sunt, el multa 
corpora sanclorum qui dormierant surrexerunt ( Matth. 
xxvit, 52) ; scissum est velum templi, revelatasunt 
sacramenta temporis antiqui, apparuerunt sancta 
sanctorum, aperti sunt coli colorum, ascendit 
triumphator cum innumero cotu fidelium, et ad- 
mirando miraculo homines puros ab inferis edu- 
ctos, et de terris undecunque collectos, sua gra- 
tia perornatos, fecit in colestibus incolas no- 
v08, supernorum civium consortes et, socios. 

7. Ecce novum regnum, nova gloria firmatur in 
colis. Intrantibus nemo resistit, intrant meretrices, 
intrant publicani ea via, eo transitu quo et came- 


deponenda est superbia, hic assumenda poniten- 
tia cum humilitate ferenda. Acus vera Christus 
propter scelera nosíra vulneratus, omnia penetrat, 
omnia scutatur, attingit a fine usque ad finem for- 
liter, el. disponit omnia suxviler (Sap. vmm, 1). Hic 
est via sine quo nemo venit ad Patrem, hao via fi- 
lios perditionis, hzc et vasa ire facit filios Dei, et 
vasa reconciliationis, et ad regnum, quod in cele- 
Blibus edificat novum, violenta manu misericor- 
die perducit. In. Evangelio legis regnum celorum 
vim palitur, et. violenti rapiunt illud (Matth. n, 12). 
Idem ipse triumphator mirificus in hoc vitse pre- 
sentis exsilio facit quotidie de veteribus novos, de 
peccatoribus sanctos, solvit eos de compedibus 
/Egypti, educit eos de captivitate Babylonis, ex 
istis in Spiritu sancto regeneratis, novis et sancti- 
ficatis, novum regnu:in facit in terris, uniendum 
novo illi regno, quod ipse novus ascendens super 
alta coelorum felicitate perpetua sublimavit. De re- 
gno autem novo in terris Petrus apostolus ita san- 
ctos alloquitur, dicens eis : Fobis igilur honor cre- 
dentibus (I Petr. u, 7). Et in. sequenti : Vos autem 
genus eleclum, regale sacerdotium, gens sancta, po- 
pulus acquisitionis, ut viriules annunlictis ejus, qui 
de tenebris vos vocavit in. admirabile lumen suum 
(1 Petr. u, 9). Et prophetam induxit dicentem sic : 
Qui aliquando non populus, nunc autem populus Dei, 
qui non conseculi misericordiam, nunc aulem mise- 
ricordiam consecuti (ibid., 10). Ecce novum re- 
gnum, novam Ecclesiam edificavit Christus, no- 
vus homo. non novus Deus, semper idem, semper 
totus : non duo, sed unus, unus in unitate per- 
sone, salva utriusque nature proprietate : semper 
vere unus, Catholice semper adorandus. Super ma- 
ria eam fundavit, super flumina preparavit super 
maria, super varietates et defectus nostre mutabi- 
litatis, super flumina, super estus humans cupi- 
ditatis, snper impetus heretice pravitatis. Sed 
miserationes ejus super omnia opera ejus. Omni- 
potentis est simul omnia creare, ejus est et creata 
formare, ejus est et formata servare semper et ubi- 
que. Divinum est hoc et singulare, sed admiranda 
ejus misericordia, magna est super omnia ipsius 
opera. Sic enim Deus dilexit mundum, ut Fitium suum 
unigenitum daret (Joan. 11, 16) pro. nobis redimen- 
dis hominem factum, redemit nos de laqueis tene- 
brarum,eduxit nos de Ur Chaldeorumy,traxit nos de 
luteo opere /Egyptiorum, quaesivit sceleratos, faci- 
norosos, criminosos, quibuslibet sordibus involu- 
tos, nullos invenit nisi malos, lavit eos in sanguine 
guo,et dealbaviteos, nova regeneratione feciteos no- 
vos in Spiritu sancto,in Jericho respexit Zacheum, in 
teloneo residentem vidit Mattheum, utrumque voca- 
vit,ad eosintravitipse et discipuli ejus intalium domi- 
bus ; manducavit cum publicanis et peccatoribus 

murmurant Pharissi, et Jesus respondet eis, quia non 
esLopus valentibus medicus,sed male habentibus. Eun: 
tes aulem discite quid est : Misericordiam volo, et non 


1524 


: TRACTATUS DE MEMORIA. — LIB. Ili. 


^9 


4322 


sacrificium ; non enim veni vocare justos, sed pecca- A conferuntur: in precibus humilitas Deo loquitur, 


tores in pamitentiam (Matth. 1x, 2, 13). Qui se ju- 
stos faciunt, eum non inveninnt. Si te peccatorem 
vere peenitendo fateris, mox eum invenis: qus erat 
in civitate peccatrix quaesivit eum in domo Simo- 
nis, festinavit ejus pedes osculari,lacrymis rigavit. 
capillis tersit,unguento unxit; dimissa sunt ei pec- 
cata multa, quoniam multum dilexit, et ait illi : 
Fides tua te salvam fecit, vade in pace (Luc. vit, 
50). Hec ab intemperantia peccandi transivit ad 
pacem Spiritus sancti, et in ea permansit, quia 
charitatem Christi tenuit. 

8. Assurgant igilur peccatores cum penitentia 
venientes, querant sibi peccata dimitti ab eo qui 
sine peccato venit, et solus peccata dimittit, qui 
modo ineffabili, teste Apostolo, peccatum se fecit, 
ubi seipsum pro peccato hostiam dedit; mortem 
suscepit qui vita est; qni morte teneri non pote- 
rat, mortuus est, redemit nos a morte quam me- 
ruimus, dedit nobis vitam qnam non merito, sed 
gratia suscepimus. O precelsa sanctorum memo- 
ria, quee talia recolis, qu: tam alta perpondis. Vi- 
des Deum hominem non permistionem passum,sed 
persona unum. Ecce magnificentia salutaris, mala 
destruxit, et bona contulit,opus inestimabile fecit, 
qui hominem eousque provexit, ut homo Deus fie- 
ret, in unitate Spiritus , saneti, quo unus est Pater 
Filio, e£ Filius Patri. 

9. Igitur Deus homo Christus permanet unus ea 
majeatate qua facta sunt omnia, qua permanent 
facta, qua videntur bona, sed opere supereminenti 


in donis magnificentia Dei humilibus prorogatur, 
in beatitudinibus pax hominibus bona voluntatis 
cum Deo perpetua firmatur. 

.10. His ita progredieutibus,memoria Deum aspi- 
ciendo letatur, septiformis sancti Spiritus oculum 
in uno angulari lapide Christo Jesu contemplatur, 
videt quia opus sancti Spiritus est, quod Ecclesise 
catholice hortus conclusus est, quod in horto con- 
clusofons signatus est. Hortus conclusus est, ne 
Serpens, qui in antiquo paradiso prevaluerat, in 
horto novo virtute saneti Spiritus concluso, ingredi 
valeat; fons signatus est, ut omnis in eo renatus 
vitam elernam semper obtineat. Ecce sapientie 
thesauri reserantur, inestimabiles delicie propo- 


B nuntur,in horto sapientie concluso herbe salubres 


oriuntur, innocentie fnres egrediuntur, arbores 
gratia proeminentes multiplicato fructu matures- 
cunt,balsama charitate pereffluentia,odore salutari 
universa perfundunt,perit qui bono odore moritur, 
vivit qui bono odore jucundatur, odor vitem in vi- 
tam diligentibus, inseparabilem sancte Trinitatis 
unitatem profitentibus Jesum Christum, Deum et 
hominem semper unum benedicentibus, Ecclesiam 
catholicam in unitate sancti Spiritus cum Deo 
unam, perpetuam, beatam, omnia possidentem,pa- 
ce fruentem. 

11. Ecce terra viventium, patria beatorum ; in 
ea contuetur precelsa memoria hominum corpora 
ex resurrectione procedentia, a malorum consortio 
sublimata: corpora sane, quibus singulis singule 


dedit Deus hominibus potestatem filios Dei fieri (Joan. C rationales anima concreate fuerunt in unitate per- 


1, 12),non quia ex carne nati sunt, sed quia ex Deo 
in opere Spiritus sancti per Christum Jesum renati 
gunt, et nova creatura,novus mundus,novum Chri- 
sti regnum facti sunt. Ecce videg quia super omnia 
sublimantur homines ; qui eos sublimavit, eis ita 
dixit: Ego dixi : Dii estis, et filii Excelsi omnes 
(Psal. ixxxi, 6). llec tanta, hec preeminentissima 
Deus Dei Filius homo factus contulit hominibus. 
Ipse est sapientia, cujus deliciz sunt esse cum filiis 
hominum (Prov. vi, 31) humilium et sanctorum, 
el cum simplicibus sermocinatio ejus (Prov. n, 32). 
Hec sapientia pro septiformi gratia in principio 
septem dies primarios assignavit, secundum quos 
in tempore septem dies currere facit, et septem 


s0n2 ; sed qua non in Christo resurgent, non im- 
mutabuntur, quia sub peccato remanent : hinc ait 
Apostolus : Omnes quidem resurgemus, sed non om- 
nes immulabimur. Deinde morlui resurgent incor- 
rupti, eL nos immulabimur (1 Cor. xv, 51). Resur- 
gent corpora humana, suis quorum fuerant spiri- 
tibus reparanda, in ea quantitate, in ea quali. 
tate, quas absque vitio corruptionis debueran, 
accopisse processu naturali secundum mensuram 
etatis plenitudinis Christi. Omnes quidem resur- 
gent, homines integri corpore generati resurre- 
ctione. Hanc profeclo resurrectionem vocat Do- 
minus ipse regenerationem cum dicit: Pos qui 
secuti estis me, in. regeneratione, cum sederit. Filius 


planetis harmoniam ccli decoravit ; hec in Eccle- [) hominis in sede majestatis suz, sedebitis el vos ju- 


sia presenti septem columnas erigit, que sunt 
septem gradus honoris, per manum pontificis in 
promotione clericali. Hi sunt. ostiarii, lectores, ex- 
orciste, acolythi, subdiaconi, levite, presbyteri. 
Hoc episcopus Christi sapientia plenus, Christi vi- 
carius, canonice consecrat manus impositione,cum 
oratione septiformem Spiritum sanctum donat; 
his septem columnis Ecclesiam sanctam valentor 
exaltat.In ea date sunt fidelibus septem preces,qua 
Dominice dicuntur, quibus ad Patrem humiliter 
missis, septem dona sancti Spiritus acquirunl ; 
quibus donis copiose diffusis, septem beatitudines 


PATROL. OXCH. 


dicantes (Matlh. xix, 28). Sunt equidem ad ima- 
ginem et similitudinem Dei homines facti, ut pro. 
imagine cum Deo teneant seternitatem, pro simi- 
litudine Deo presentent charitatem, que sem- 
per aspicit Trinitatem indivisam et simplicem: ha- 
bent ideo resuscitari et astare suo plasmatori, om- 
nium dominatori, ut palam appareat utrum simi- 
litudinem summe Trinitatis tenuerint in exhibi- 
tione charitalis. 

12. 1bi libri aperti erunt, canscientie singulorum 
revelat: patebunt,manifesta erunt abscondita tene- : 
brarum et occulta cordium, conscientiis accusan- 


$4 








1323 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEPD, 


4394 


tibus vel defendentibus coram omnibus cunctis vi- A querunt :ternam. Non attendunt Kvangelia, non 


dentibus. Ibi judicium erit, ibi finis. Tunc angeli 
separabunt malos de medio justorum (Matth. xin, 
49); mali namque quam multi in coetu fidelium,sed 
occulti aliquando vixerant in communione sacra- 
mentorum, in participatione beneficiorum exterio- 
rum.His exclusis et ad sinistram positis, dicetur: 
Tollatur impius ne videat gloriam Dei : justis vero 
ad dexteram collocatis,de morte ad vitam,de igno- 
minia ad gloriam,de miseria ab beatitudinem sub- 
limatis, dabitur stola divina claritatis: hinc Apo- 
stolus dum in presenti laborabat, consolatus dice- 
bat : Salvatorem exspectamus Dominum nostrum Je- 
sum Christum qui reformabit corpus humilitatis no- 
sire, configuratum corpori claritatis sux (Philipp. 
nr, 20. Et alibi : Non sunt condignz passiones hujus 
temporis ad superventuram gloriam qu revelabitur 
£n nobis (Rom. viu, 18) : talibus non intendunt, sed 
contradicunt, qui sola que carnis sunt sapiunt, 
quieloquia divina non suscipiunt. Viderunt homi- 
num corpora modis variis scissa et perdita, ventis 
propellentibus, aquis et aeri pereffusa. Dicunt non 
posse recompaginari ea. Non est, inquiunt, resur- 
rectio mortuorum;amant vitam temporaneam, non 


prophetias,non legem, non agiographa ; non consi- 
derant summi manu martificis,quie, sicut fecit om- 
nia, sic tenet singula, sic colligit universa : manus 
illa in omnibus et potentissima, in reparatione 
corporum efficacissima : In momento, in ictu oculi, 
ín novissima tuba (I Cor. xv, 52) : undecunque re- 
vocat ea, revocata reformat ea, reformata et ab 
impiis separata glorificat ea: Nunc inquit Aposto- 
lus, abscondita csl vila vestra cum Christo in. Deo. 
Cum autem apparuerit. vita vestra Chrislus, tunc et 
nos apparebimus cum ipso in gloria (Col. wi, &). Ibi 
veritatem corporis non evacuabit gloria claritatis, 
sicut in Christo Jesu Domino nostro naturam ho- 
minisassumpti non depressit deitas assumentis,sed 
perfectus Deus perfectus homo divina majestate 
consistit, qui potestatem dedit hominibus ex Deo 
renatis filios Dei fieri : ut, quod ipse Filius Dei ob- 
tinet,cum Deo Patre per essentiam habeant, et isti 
cum Deo Filio facti filii per gratiam in unitate Spi- 
ritus sancli, qua unitas universalis Ecclesie sem- 
per una consistit beatitudine supereminenti per in- 
finita sine labe temporum secula seculorum feli- 
citer. ÀÁmen. Ó 





HUGO ROTHOMAGENSIS ARCHIEPISCOPUS 


SUPER 


FIDE CATHOLICA, ET ORATIONE DOMINICA 


(Ex manusoripto codice bibliothece Regie edidit ManTEN., Ampl. co.l., IX, 1212.) 


Clarissime fili, Egidi, archidiaconus appellaris, (; per fidem meretur Deum habere Patrem, non qua- 


utinam esse merearis ! Gavisus sum gaudio magno, 
quia divinos codices inquiris, passim agiographa 
colligis. Si pie queris, Deum in eis invenis. Quod 
si Deum in eis querere negligis, legere poteris, 
perficere non valebis. Sic itaque in eis queratur 
Deus, ut inveniatur. Invenies quidem Deum, si 
credideris in eum. Qui credit et profitetur,et dicit: 
Credo in. Deum, etc., attende quia credere Deum 
rationis est, credere Deo industrie, credere in 
Deum vita eat. Scire debes quia credere fides est. 
Quia vero Deus invisibilis est, fide querendus est. 
Fides eum querit, spes invenit, charitas apprehen- 
dit.Itaque in presenti fides in Deum tenenda est. 
Qui vere Deum querit, et 8e et omnia refert ad 
eum, non qu&rit aliquid extra Deum: Quid, in- 
quit, mihi est in calo, eta te quid volui super ter- 
ram ? (Psal. vxxii, 25.) Et paulo post : Mihi autem 
alharere Deo bonum est, ponere in Domino Deo 
spem meam (ibid., 28). Iste flde vivit, qui nihil ali- 
cubi, sed solum Deum querit, dicens: (Credo in 
Deum Patrem, etc. Credo in Deum Patrem. Ecce 


lemcunque, sed omnipotentem. Probat omnipoten- 
tem esse, qui eum confitetur creatorem c«li et 
terre. Intellige cceli et terre, cum omnibus que ex 
eis et cum eis creaía novimus esse. Et in Jesum 
Christum Filium ejus. Conjunge superiori et dic: 
credo in Deum Patrem omnipotentem, credo et in 
Jesum Christum Filium ejus.Dicit ipse Jesue : Cre- 
ditis in Deum ? Et in me credile (Joan. xiv, 4). Hoc 
vere consequitur, quia Christus est Deus. Filium, 
inquit, eju8, non quomodocunque Filium, sed uni- 
cum Dominum nostrum. Iste Patris omnipotentis 
Filius, noster est Dominus, non ut illi qui positive 
dicuntur domini, sed unicus naturaliter Dominus, 
quia unus omnipotentis Patris essentialiter omni- 
potens Filius. Hic autem qui ex Patre Deus et Do- 
minus est, nobis datus est, nobis homo factus est, 
Qui conceptus est de Spiritu sanclo, natus ex Maria 
Virgine. Pro hoc adorando miraculo memorandum 
censeo, quia Deus Adam primum de terra Virgine 
plasmavit, idem lose Adam secundum de virgine 
oreavit. De hoc angelus Virgini respondit : Spiri- 


1325 


DE FIDÉ CATHOLICA ET OR. DOMINICA. 


1326 


lus sanclus superventel. in. le, et. virlus  Allissimi À pati, crucifigi, mori, sepeliri voluit, quem ab in- 


obumbrabil tibi, ideoque et. quod. nascetur ex le san- 
ctum, vocabitur Filius Dei (Luc. 1, 35). Attende, 
sicut terra nescivit quando Adam primus ex ea 
factus est; sic nec sensit caro Virginis, quando 
Christum, operante Spiritu sancto, concepit. Vide 
superexcellentissimam divini operis magnificen- 
tiam. Qui Deus de Patre est, Deus homo de Virgine 
una persona natus est. Homo factus sub Pontio 
Pilato passus est, judex omnium sub judice homine 
damnatus est. Sed qui nihil habuerat culpe, 
nihil debuit pene. Quid igitur penam suscepit, 
qui peceatum non fecit? Propter injuriam hano, 
Quo non rapui, inquit, (unc exsolvebam (Psal. 
Lxvim, 5). Ecce mysterium redemptionis mostre: 
impassibilis passus est indebite, ut a nobis auferat 
debitum prevaricationis antique. Crucifixus su- 
spensus est in ligno, ut nos liberet a gustu morti- 
fero in ligno scientie boni et mali olim usurpato. 
Mortuus, qui vita est, pro nobis in cruce moritur, 
ut in nobis mors nostra moriatur, et vita que Chri- 
stus est, absorpta morte, vivamus. Et sepultus. 
Sepulcro conditus est, qui nullo clauditur loco, ut 
eruat nos ab angusto carcere nostre damnationis, 
et clevet in libertatem gloriw filiorum Dei : descen- 
dit ad inferna reis et captivis debita, ut. inde suos 
eruat; et ne ibi descendant qui sui sunt, perpetuo 
claudat. Ero, inquit, mors lua, o mors, morsus tuus 
ero, inferne (Osee xut, 14). Pensa ergo quia in 
morte Christi separata sunt anima ejus a corpore, 
corpus ejus ab anima; ut mors esse potuerit, ab 


invicem fuere separata. Attamen persona Dei et C 


hominis ab utroque disjuncto inseparata fuit. Per- 
sona enim Verbi Dei naturam hominis, non perso- 
nam assumpsit. Non est persona facta nova, dum 
unitus est Deus homini; due namque persone non 
possunt una fleri, due nature una persona utique 
solent uniri, Si persona Verbi assumpsisset perso- 
nam hominis, Christus non possel unus, sed duo 
praedicari. At vero unus est Christus, non permi- 
stione nature confusus,sed unitate persone per- 
petualiter indivisus. Omnibus, ait, qui solverit Domi- 
num Jesum, analhema sit (1 Joan. 1v, 3). Nec in 
morte est solutus, qui semper est unus. Homo qui- 
dem assumptus est & Verbo Dei sub tempore, sed 
persona Dei et homlnis manet in eternitate, nec 


ferno liberavit. His igitur pro nobis in seipso per- 
pessis, sua magnificentia superapposuit. Inde se- 
quitur : Tertia die resurrexit ab anferis. Ex nostra 
pro nobis assumpta passus est infirmitate; ex sua, 
quam divinitus habet, resurrexit potestate. Potesta- 
tem, inquit, habeo ponendi animam meam, et iterum 
sumendi cam (Joan. x, 18). Tertia. die resurrexit, 
tertia quidem pro tempore. Possumus et attendere 
hic quia, dum homo a tenebris peccatorum erui- 
tur, et in baptismo renovatur fidei lumine, in 
diem agnitionis divin» levatur. À prima ista die 
in secundam promovetur dum auctoritate pon- 
tificali virtute ex alto superinduitur, et septiformi 
gratia confirmatur. Ad tertiam usque conscendit, 
quando ab omnibus iniquitatibus et ab omnibus 
infirmitatibus in resurrectione Jesu Christi libera- 
tur, et vita eterna donatur. De hac liberatione ho- 
minis in resurrectione Christi liberato illi Prophe- 
ta de Christo dicit : Qui propitiatur omnibus íni- 
quitatibus tuis, qui sanat omnes infirmitates tuas (Psal. 
cir, 3). Primo iniquitates remittuntur, postea infir- 
mitates ex iniquitatibus contracte sanantur, non 
quandocunque, sed in resurrectione beata, qua 
filii &b omnibus debitis absolvuntur, qua ab omni 
malo nostro, qua et a Satana malo per omnia nobis 
infesto liberabimur, informati precibus Dominicis, 
pleni virtutibus Spiritus sancti, beatitudine Christi 
cum Christo glorificandi in dies eternitatis quie- 
tis Domini, qui non alicubi, sed in seipso sem- 
per quiescit, et. consortes resurrectionis Christi 
secum quiescere facit. Resurrexit a morluis. Mortuis 
sub lege peccati, sub debito mortis : qua Chri- 
8tus Dei Filius, qui peccatum non habuit, qui sti- 
pendium peccati mortem solvit indebite, in seipso 
et in suis omnibus victor fortissimus, et triumpha- 
tor ementissimus, omnino destruit. Ascendit ad 
clos, a quibus nunquam recedit, sed ad nos hu- 
manitatem nostram descendit suscipiendo, et por- 
acta obedientia nostre salvationis, ad confessionem 
dextere Dei Patris ascendit, e& nomen quod est su- 
per omne nomen, et nomen cui omne genu flecti- 
tur, glortam scilicet quam semper habuit, secun- 
dum humanitatem nostram exaltatus accepit. Inde 
venturus est judicare vivos el morluos, qui pro nobis 
judicari venit in humilitate, venturus est judicare 


prejudicat tempus  eternitati, sed sternitas pre- [) omnes in majestate. Vivos, tunc corpore viventes 


eminet tempori. Áctus sane nullus imputatur na- 
ture, sed solummodo persons. Igitur Christus 
non est recens Deus, 8ed ab eterno plenus et per- 
fectus. /Eternitate sua disponit universas, dispo- 
sitione sua creat et ordiuat. Inter ista valde bona 


Satanas impius et homo devius sua sibi pessima. 


inseruere mala; his Satanas involutus malis mi- 
ser remansit et perditus; sed miseratione motus 
noster Samaritanus, hominem qui ab Jerusalem 
descendebat in Jericho, et incidit in latrones, quem 
plagis impositis semivivum relinquerunt, sua libe- 
jare descendil gratie, curam ejus egit, pro quo 


inventos; moriuos, ante corporis vita solutos; vel 
vivos in bonis aliquos nondum manifestos, mortuos 
in malis, sed adhuc occultos. Credo in Spiritum 
sanctum. Recollige, simul totum tene. Diu : Credo 
in Deum Patrem omnipotentem. Credo in Deum Je- 
sum Christum Filium ejus. Credo in Deum Spiri- 
tum sanctum. Ecce fides tua Trinitatem confitetur, 
dum in professione tua Pater et Filius et Spiritus 
sanctus nominatur; quia vero Patrem et Filium et 
Spiritum sanctum non deos, sed Deum predicas, 
Trinitatem in unitate, unitatem in Trinitate nobis 
adorendam pie presentes. Siquidem Pater et Filiug 


- 


3321 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEDP. 


1238 


et Spiritus sanctus tres dicuntur persone non tem- À predicato. Divina quidem essentia non est suseepti 


poris emolumento discrete, non locorum spatiis ab 
invicem semotz, sed inseparabiliter persistentes in 
una et eadem Dei et Domini majestate. Non accidit 
Deo ut Pater fleret, non accessit Verbo ut Filius es- 
Bet, non assumpsit Spiritus sanctus ut ex utroque 
unus procederet. Etenim absque motu temporis, 
absque dimensionis termino, sine omni variatione 
vicissitudinis, dum principium non habet et fine 
caret, vera professio est. Deus est Pater, et Pater 
est Deus. Deus est Filius, et Filius est Deus. Deus 
est Spiritus sanctus, et Spiritus sanctus est Deus. 
In hac beata et immutabili veritate nec Trinitas di- 
vidit unitatem, neo unitas abigit Trinitstem. Nosse 
debes quia homini facto ad imaginem et similitudi- 
nem Dei, hoc ineffabile mysterium catholice fidei 
Dominus Deus revelavit. Unde ait: Nemo novit Ft- 
lium nisi Pater, et nemo novit Patrem nisi Filius, 
et cui voluerit Filius revelare (Matth. x1, 27). Reve- 
latio hec ex Spiritu sancto est. Sapientia donat 
hunc Spiritum sanctum, cujus delicie sunt esse cum 
filiis hominum. Ausus est quidam aliquando di- 
cere: Hanc propositionem non concedo : Deus est 
Pater, Deus est Filius, Deus est Spiritus sanctus, 
Hanc, inquit, rejicio, sed istam suscipio : Pater est 
Deus, Filius est Deus, Spiritus sanctus est Deus. 
Iste ponit in preedicato Deus, non vult poni in sub- 
: jecto Deus. Dementatus iste ex sua predicamentali 
eonstitutione, et more partium secularis doctrine 
nostre ; nescit quia Deus est Pater et Filius et Spiri- 
tus sanctus, ct e converso Pater et Filius et Spiri- 


bilis contrariorum. Nihil ibi simile nostrorum pre- 
dicamentorum. Tandem ad apostolicum fidei sym- 
bolum redeamus.Ibi fides in Deum Patrem et Filium 
et Spiritum sanctum, tante confessionis jugiter in- 
tuendum proponit effectum. Hec Trinitatis que Deus 
est indivisa confessio sedificat in nobis sanctam Ec- 
clesiam catholicam. Intra istam catholicam euscipi- 
mus et amamussanctorum communionem. In ea per- 
cipimus peccatorum remissionem. Ex remiseione 
peccatorum speramus cum sanctis carnis nostre re- 
surrectionem in vitam eternam sine fine bealam. 
Amen. Deo propitio suscepimus fidem catholicam. 
A fide videamus orationem Dominicam. Ab ora- 
tione septiformem suscepimus gratiam : a gratia 
surgamus ad beatitudines complendas in die eter- 
nitatis, in presentia summe Trinitatis que Deus 
est, quia omnia novit, et potest, et habet. 
Misericordias Domini in cGlernum cantabo (Psal. 
Lxxxvill, 2). Psalmista propheticus miseros homines 
nos inspexit, et misericordem Deum desuper atten- 
dit. Videt misericordias, et gratias agit. Leetatur et 
cantat, qui prius dolebat et flebat. Solerter intueba- 
tur quia quotquot sub motu temporalium, sub casu 
mutabilium nascimur, temporali virtigine rapimur, 
mutabilitatis voragine concludimur. His impliciti, 
cuncta que trahimus, et perdendo colligimus, et 
colligendo perdimus. Hec autem dum anxie tole- 
ramus, altiori dolore concutimur, quia hec tam 
gravia, tam importabilia jure debito sustinemus, 
tum pro culpis nostris originalibus, tum pro volun- 


tus sanctus Deus semper est. Veritas ista non est C tariis et actualibus; pro susceptis ex traduce, pro 


humane rationi subdita, nec temporalis potest in- 


telligentia videre divina; non enim sunt ei circum. . 


gcripta, unde nec deflniri, nec determinari ea pos- 
gunt. Nomina et verba el dictiones quelibet inven- 
tionis humane non possunt vobis ea incomprehen- 
sibilia sicut sunt assignare. Deus quidcm, ei more 
nostro dixeris, significat substantiam cum qualitate, 
sic Pater et Filius et Spiritus sanctus pro nostra 
consuetudine. Hoc modo proposita aliena sunt a si- 
gniflcatione divina. Deus enim non est substantia 
cum qualitate; non dicit, non agit aliquid apud se 
cum actione vel passione; nihil est ibi dissonum, 
nihil varium. Eapropter ratum tenet fides catholica, 
quia Pater et Filius et Spiritus sanctus non signifi- 


completis ex opere; ex delicto propaginis, ex su- 
perfluo criminis. Duo ista,originalia scilicet et actu- 
alia, reos non damnationi addicunt, morti subji- 
ciunt. Sed, proh dolor! nec viribus nostris, nec opi- 
bus propriis nostra potest aboleri culpa, vel amoveri 
poa; dum ista patimur, persepe dolendo queri- 
mus et dicimus : mala ista nostra unde proveniunt? 
Summus et solus Deus creavit singula omnipotenter 
omnia, et ea bona pro bonitate sua, intra qua nulla 
mala sunt condita, nec extra sunt aliqua. Nihil igi- 
tur sunt que dicimur mala. Attamen ista malitia, 
qua dicimur mali,quam non ponendo, sed remo- 
vendo appellamus malum, sic dicitur non quia est, 
sed quia bonum non est. Nihil est itaque malum, 


cant cum accidentali differentia seu contingenti p) qui non est a Deo conditum, qui conditor est univer- 


proprietate. Deus non potest non esse Pater et Fi- 
lius et Spiritus sanctus. Pater et Filius et Spiritus 
sanctus non possunt non esse Deus. Ista dicimus 
quia plures esse deos omnino negamus. Si enim 
essent plures, essent utique differentes; si essent 
differentes, alius alio plus minus haberet, sic et im- 
perfecti remanerent et insufficientes. Audemus ita- 
que, et contra leges disputationis philosophice, 
cum de Deo loquimur, hoc inferimns : si plures, 
et nullus. Idipsum Deus est simplex, et perfectum 
donum essentialiter est : nihil ibi ex predicato re- 
funditur in subjecto, nihil im subjecto crescit in 


sorum. Non invenis malum quid sit, sed mirum 
in modum, contra omnem rationis intuitum, in 
mente rationali angeli et hominis frequenter inve- 
nis ipsum; preter in illis, malum nusquam et nun- 
quam reperire poteris. Quid igitur est? Scito tum in- 
vestigatione subtili, quia malum hoc dicitur, a de- 
fectu boni seu privatione charitatis.Charitatem sane 
tam homo, quam angeluserga Deum habere debuit, 
ut eum,a quo bonus factus est, pie cognosceret, 
sequeretur, amaret, et amoris merito se ipsum 
Supra se humiliter elevans, et libero arbitrio, uni- 
versa iransgrediens, Deum invisibilem, summum 





£239 


DE FÍDÉ CATHOLICA ET OR. DOMINICA. 0 


et omnipotentem oculo charitatis aspiceret; et slo, À/ manu Sataüm, cul male credidit, miser et indigus 


exuta omni mutabilitate sua, ex ipso, et per ipsum 
et in ipso sine fine beatus maneret. De hoc tanto 
ac precellenti bono theologus ille locutus est, di- 
cens : Similes ei erimus, quia videbimus cum sicuti 
est (I Joan. 1, 2). Ab hoc intuitu tam sancto, tam 
supereminenti vetustus ille Satanas statim defecit, 
qui nec bonum aliquod unquam agere coepit. Ille, 
inquit Dominus, ab initio mendaz (Joan. vni, A4) : 
mendax ab initio, non sue eonditionis, quia eum 
bonus Conditor bonum sicut cetera omniafecit;sed 
ab initio sui mendacii, quo statim cecidit, ubi ait : 
Ponam sedem meam ad. aquilonem, el ero similis Al- 
lissimo (Isai. xev, 13). Ponam sedem meam elatio 
superbie est. Ad aquilonem presumptio rapineest. 


Ero similis Altissimo idololatrie prodigium est. Sa- B 


tanas elatus,preoccupator avarus, posuit in celum 
os suum, falso se efferens tanqnam Deum.Iste non 
Dominum sibi, sed seipsum superbiendo pretulit 
Domino. Suo mendacio sedem sibi ponere voluit 
aquilonem ; quem non creaverat occupare pre- 
sumpsit ; quod non erat, Deum 8e facere invalidus 
et insipiens assumpsit. Econtra Dominus dicit: Ego 
sum Deus el non est alter, et praler me non est alius 
(Gen. xu, 13). Igitur Satanas origoschismatis, fons 
avaritie,puteus heresis, contra liberum arbitrium 
stans, quod habuisse debuerat, sed nusquam ha- 
buit, recte cecidit suo mendacio collisus, cum suis 


sequacibus a celu beatorum penitus est exclusus. . 


Hic ejus a Deo defectus, hic ejus & debite charita- 


tis arbitrio recessus, hic a naturali intelligentia ca- (? 


sus : malum est ipsi, malum exsecrabile, malum 
inexpiabile, malum Satane proprium. Sic enim 
de eo Dóminus in Evangelio dicit: Cum loquitur 
mendacium, de propriis loquitur, mendax enim est et 
pater ejus (Joan. viu, 44), mendacii scilicet quod 
invenit. Ecce malum Satane quo occidit. Vide tan- 


dem malum hominis, quo a Deo recessit. Adam - 


maximus nostre prevaricationis auctor primus, et 
iste rationali intelligentia claruit, qua liberi viri- 
bus arbitrii, quod ei contulit Deus, tantorum lar- 
gitorem munerum benedicere semper et amare de- 
buit : sed beneflciis ingrátus, a ligno vite, quod ei 
Deus edere concesserst, prevaricando recessit, et 
ad lignum scientie boni et mali, quod ei Deus in- 


remansit. Ecce casus hominis, ecce ruina generis 
humani, ecce perditio universe carnis; sed mise- 
ratio divina incomprehensibili et ineffabili bonitate 
sua misérum istum respexit; qui licet peccator 
fuerit, peccatum tamen non invenit, sed ab inven- 
tore, Satana scilicet, perniciose suscepit. Ad huno 
de manu Satane misericordiler eruendum, missus 
& Deo Patre Dei Filius, Patri coomnipotens et co- 
externus, contra superbiam humilis descendit, Qui 
Deus est, homo fleri voluit : idem quod fuerat per- 
sistens, assumpsit hominem, utraque essentia Dei 
et hominis permanente in unitate persone. Miseri- 
cordiam et miserationem induit, peccata nostra in 
eorpore suo tulit, regnum Satane in nobis de- 
&truxit, et regnum humilitatis, everso regno super- 
bie, in nobis virtutibus ex alto collatis, Sapientia 
qui Christus est ewdificavit. Super hoc Propheta 
confortatus psallebat in Spiritu sancto : Misericor- 
dias Domini ín cternum cantabo (Psal. vxxxvirn, 2). 
Nunc itaque in regno Christi renascuntur homines 
in Spiritu sancto, et novi eunt; induuntur virtute 
ex alto, et sancti sunt. Regnum hoc non est de fa- 
cültatibus terrenis, fallacibus et caducis; sed ex 
virtutibus septiformis gratie Spiritus sancti, eter- 
nis et beatis. Stat Apostoli sententia, que clamat : 
Ubi abundavit delictum, superabundavit et gratia 
(Rom. v, 10). Septem quidem sunt Spiritus sancti 
charismata, intra que sunt omnia bona, extra qua 
nulla penitus nisi mala.Sunt igiturista charismata 
requirenda, et per Jesum Christum obtinenda pre- 
cibus : Ego, inquit, millam Spiritum Patris mei ín 
vos. Cum autem venerit Spiritus ille veritatis, doce- 
bit vos omnem veritatem (Joan. xvi, 13). Hunc Spi- 
ritum veritatis mendax ab initio Satanas non atti- 
git; hunc Adam parens noster prevaricando per- 
didit ; sed in regno humili, pacifico, spirituali, in 
Ecclesia Catholica,de qua princeps vi ejectus est, 
dantur septiformis Spiritus sancti dona mirifica. 
Ad hec impetranda Jesus Christus septem vobis 
preces instituit, ut dona precibus impetrentur, et 
donis septem beatitudines acquirantur, et intra 
septem dies visionis divine perenniter habeantur. 

1. Sio, inquit, orabitis : Pater noster, eto. Preces 
istas renati in baptismo,sanctiflcati in Spiritu san- 
cto, sanctt filii Dei cum Christo orantes dicunt, 


terdixerat, inobedienter accessit, falso audiente : f audiuntur, et dona percipiunt. Preces istas man- 


Eritis sicut. dii, scientes bonum et. malum (Gen. 
nr, 5). Mandato Dei transgresso, primi illi mas- 
culus et femina, qui Adam vocati sunt, ambo 
cetiderunt. Similitudinem deorum male quidem 
affectaverant, et similes fieri pecorum meruerunt, 
et ariimales facti, animalium pellibus induti sunt. 
Qui &d imaginem Dei facti fuerant, Dei similitudi- 
netü amiserunt, a loco voluptatis expulei sunt, et 
&d: loea dolorum in vallem miseris corruerunt. 
Ecce malum hominis qui & Deo recessit, qui a 
charitate defecit, qui libertatem arbitrii rationa- 
lis; obduxzit, et cspiditatibus suis colligatus, in 


davit Filius Dei dicendas Patri, ut ex nomine ejus 
sanctificentur filii, ut regno ejus adveniat in san- 
ctificatis, ut in regno ejus flat voluntas ipsius in 
filiis obedientibus, ut voluntati ejus obsequentibus 
panis vite detur quotidianus, ut filiis summi Pa- 
tris mense participantibus, adhuc sub ignorantia 
et debilitate versantibus, debita dimittantur. Sci- 
mus, inquit, quia in multis offendimus omnes (Jac. 
rtt, 2) ; et his dimissis, in tentationibus non indu- 
cantur, quibus in presenti etiam sancti vexantur ; 
unde bene precantur, ut a maloquantocius liberen- 
tur. Sed verba ista vel quelibet alia cur dicantur 


1331 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1332. 


ei qui omnia novit ? Seit quidem :pse omnia que A, charitas facit, unde dicit regnum Dei intra vos est, , 


nobis sunt necessaria, e; ips: cura est de nobis. 
Si, inquit, vos cum sili» "ai, »ostts »5ona. data 
dare filiis vestris, quanto mag:s Paler vester. de calo 
dabit Spiritum bonum petentibus se* (Luc. x1, 46). 
Petamus igitur, et audiamus Patrem dicentem no- 
bis : Petite et accipietis, quarite et invenielis, pul- 
sate el aperielur vobis. Omnis enim qui. petit accipit, 
et qui qugrit invenit, et pulsanti aperietur (ibid., 9). 
Nobis itaque utilia sunt verba que Patri dicimus, 
qui debilitate premimur, qui ignorantia retarda- 
mur, dum in presenti sub mutabilitate versamur. 
Verbis quidem sanétis edocemur, et ad petendum 
excitamur, et orantes ab Omnipotente dona susci- 
pimus. Dicamus itaque confidenter, dicamus Pater 
noster. Qui filii non sunt, hoc dicere non possunt. 
Humilis filius, qui Deum suum patrem fideliter 


orat, omnia se impetraturum certissime sperat. 


Pater nosler, inquit : bene noster apponit, qui cha- 
ritate trahitur, et ad tanti Patris bonitatem unde- 
cunque filios adventare letatur. Sic Filius, essen- 
tialiter in sinu Patris genitus, noluit esse solus, 
sed humilis descendit, et humiles quosque filios 
summi Patris fleri voluit. Quotquot, inquit, recepe- 
runt eum, dedit eis potestatem Filios Dei fieri, his 
qui credunt in nomine ejus (Joan. 1, 12). 

2.Pater noster qui es incalis.Quidest quod dicitur 
In coelis, cum ubique idem ipse omnipotens glo- 
riosus hahet persistere ? Apostolus ait : Ex ipso et 
per ipsum et in. ipso sunt omnia. Attende quia cum 
ubique est Deus, non tamen ubique cognoscitur. 


in nobis quam multis deficit, et iniquitas nostra 
Spiritui sancto sepissime resistit. Econtra filius 
humilis precatur et orat, ut in se el in quibuslibet 
debilibus filiis regnum Dei veniat, confortetur et 
proficiat. Regnum Dei ediflcat Christus, non in- 
crementis corporalibus, sed virtutum profectibus. 
Regnum hoc humilitas custodit, ne superbia irre- 
pere possit. Unde bene sequitur : 

5. Fiat voluntas iua. Quid petit? Nonne ipse est 
qui omnia quecunque voluit fecit? Non est certe 
qui ejus resistere possit voluntati. Sciendum au- 
tem quia in nobis, in nostris scilicet affectibus 
spontaneis, tam cogitationum quam locutionum 
simul et actuum eam fleri deposcit, ut quaeramus 
qua& sunt ea qua nobis imperat, et servemus qus 
fieri mandat. Sícut in celo et in terra. Dicit Psal- 
mista : Caelum celi Domino, lerram autem dedit fi- 
liis hominum (Psal. cxi, 10). In illo colo coeli 
Dominum et agnoscunt et diligunt. Sic et in terra 
fleri peroptat, ut eum ei hic agnoscamus, et agni- 
tum diligamus. Vide quia ista tria que premissa 
sunt, nomen, regnum, voluntas, Trinitatis summe 
nobis notitiam faciunt. Recte enim nomen Patris 
prenotatur, adoratur, cujus paternitas in celis est 
in terra nominatur. Hegnum Patris est Filius, 
qui vetusti diaboli regnum destruxit in nobis, 
et novum de novitate Spiritus sancti de nobis 
effecit; regnum non hujus terrene mutabilitatis et 
caduce volubilitutis, sed regnum virtutibus consi- 
tum in colestibus permansurum. Non est, inquit 


Sed et, ubi agnoscitur,non tamen ab omnibus ama- G Dominus Pilato,regnum meum de hoc mundo (Joan. 


tur. At vero in colis, in quibus cum Deo feliciter 
vivitur, in quibus malum penitus non invenitur in 
quibus sola charitas colletatur, in illis specialiter 
Deus est, Deus agnoscitur, Deus amatur. 

3. Sanctificelur nomen tuum. Nomine summi Pa- 
tris nihil sanctius, nihil beatius. Sanctificatio ejus 
nec incipit, nec desinit; nec augeri potest, nec mi- 
nui. Sanctificatio siquidem nominis Patris magis 
pensatur in filiis. In lamina aurea nomen tetra- 
grammaton sanctum Domino scriptum ferebat.Aa- 
ron in fronte sua, et sic coram filiis Israel sancti- 
ficatus apparebat. Ibi sanctificatio filiorum prefi- 
gurabatur, que per Spiritum sanctum in nobis 
edita presentabatur. E contra filii qui similitudi- 
nem patris sui neo vita tenent, neo moribus, no- 
men patris sui non sanctificant in semetipsis, sed 
dissimiles facti cadunt a nomine tanto,et jure filio- 
rum privantur hereditario. Quia, inquit, non san- 
ctificastis me coram filiis Israel, non introducetis po- 
pulum istum in lerram, quam repromisi patribus ve- 
stris (Deut. xxxii, 51). Deinde filii qui nomen pa- 
iris sanctificant in semetipsis humiliter ei dicunt. 

4.Adveniat regnum tuum.Super hoc Propheta dicit: 
Regnum tuum, Domine, regnum omnium szculorum 
(Psal. cxviv, 13). Regnum ejus manet indissolu- 
bile, perseverat immotum et stabile. Vide igitur 
quia regnum Dei quod in presenti Ecclesia jam 


xvii, 360).De his autem quod Dominus sibi regnum 
fecit, Petrus apostolus dicit : Vos estis genus ele- 
clum, regale sacerdolium, gens sanclía, populus. ac- 
quisilionis,ut virtules annuntielis ejus, qui de tenebris 
vocavit vos in admirabile lumen suum (I Petr. u, 9). 
Sunt itaque regnum summi Patris isti in Christo, 
et Christus in istis. De hoc novo rege novi regni 
fundatore patriarcha predixit : Veniet. qui mitten- 
dus est, ei ipse erit exspeclatio gentium, in. ?pso gen- 
tes sperabunt (Gen.xvvir,10).Sperantes in eo regnum 
ejus erunt. Quod proposuimus prosequamur. Vo- 
luntas Dei Patris et Filii est Spiritus sanctue, qui 
est summa charitas, quo Deus omnia fleri voluit et 
facta sunt : que Deus facta vidit ut maneant, et 


] bona sunt :.bona quidem pro auctore, pro natura, 


pro conditione, licet quedam mala dicantur pro 
defectu boni, pro abusione liberi arbitrii, pro pri- 
vatione charitatis. His omissis, fidelis anima, ve. 
nerare semper et adora ineffabile nomen Patris te- 
tragrammaton, sanctum Domino, premonstratum 
in fronte summi pontificis. Adora omnipotentiam 
regni, quo ascribuntur Filii perpetuo regnaturi. 
Adora unitatem voluntatis, que nomen Patris et 
regnum filii stabilitate persistunt indissolubili : 
Ego, inquit Filius, ego et Pater unum sumus (Joan. 
x, 90): unum, quia Spiritus sanctus semper est 
Patris et Filii essentialiter unus. Summa vere Tri- 





1333 


DE YIDE CATHOLICA ET OR. DOMINICA. 


41334 


nitas Pater et Filius et Spiritus sanctus, non tres À minus praecepit ei, ut malediceret David (II Reg. xv1, 


dii, sed unus singulariter adorandus, non pro 'Tri- 
nitate divisus, sed pro unitate collectus, non in- 
tervallis temporum effusus,non locorum partitione 
distractus, non graduum promotione sejunctus, 
regnat et imperat per infinita smeula seculorum. 

6. Adorato Domino, jam nunc sequentia vide- 
amus, et in presenti, quia necessaria, requiramus 
nobis. Panem nosirum quotidianum da nolis hodie. 
Quis iste panis? Dominus ita dicit : Ego sum pa- 
nis vivus qui de celo descendi (Joan. v1, 34 ;) et : Pa- 
nis quem ego dabo, caro mea est pro smculi vita 
(Joan. v, 52). Qui hoc pane vivit, cuncta bona pro- 
veniunt ei. Panem, inquit, nostrum audet dicere 
fides filiorum quotidianum, hunc Mattheus evan- 
gelista substantialem appellat. Super morem nam- 
que nostri panis terreni, vivus est et colestis pa- 
nis quotidianus et supersubstantialis. Noster nam- 
que panis dum comeditur ipse consumitur. At ille 
gupersubstantialis et quotidianus assidue comedi- 
tur, sed non consum'tur, totus et integer vivus et 
verus permanet. 'T'otus est in ore singulorum qui 
eo pascuntur, totum sumunt et non minuitur. Da 
nobis. Noster est, sed non a nobis. Habere non 
possumus, nisi dederit ; datum non tenebimus,nisi 
servaverit. Da nobis hodie. Hodie continua largi- 
tione. Audi requirentem : Domine, semper da no- 
bis panem hunc. Panis iste datur filiis et vivifican- 
tur. Istovivunt et deificantur. Ipsum vere jam tene- 
mus per fidem,vivificati postmodum non in enigma- 
te, sed per speciem.Ipsum vero jam in presenti co- 
medimus,et ipsi qui vita est conformamur,et in fu- 
turo cum angelis et omnibus sanctis,nec fructu li- 
gni vite in paradisoterrestri,sed vita ipsa perquam 
subsistunt omnia perfruemur in paradiso coleati. 

7. Interim autem ut quietius panem supersub- 
stantialem comedamus, supplicamus Patri: Dimitte 
nobis debita noslra; qui pascimur de mensa Domi- 
nica, ne, debitisastricti,retardemur a tantijucundi- 
iate convivii : Sicut el mos. dimittimus debitoribus 
nostris, Qui immunem se esse desiderat, debitores 
suos immunes tanquam seipsum faciat. 

8. El ne nos inducas tn tentationem. Videtur quia 
debuerat dixisse rectius defende nos, ne induca- 
mur in tentationem. Deus enim neminem ad malum 
trahit,aneminem tentat,ut ad malum inducat. Ipse 


10). Idem quoque Domino dicit : Cum sancto sanc- 
tus eris, el cum viro innocente innocens eris, el cum 
electo electus eris, el cum perverso perverteris (Psal. 
xvi, 26). Pervertitur Dominus, quotiescunque 
malis cooperatur. Pervertitur Dominus, ubi ad 
Satan super Job ita loquitur: Tt autem commovisti 
me, uL affligerem eum frustra (Job. n, 3). Et ad- 
jecit tradens eum in manu Satan:Ecce in manu tua 
est, verumtamen animam illius serva (Job. n, 6). De- - 
nique mendax spiritu a Deo mittitur, ut rex Achab 
decipiatur. Decipies, ait Dominus, et prazvalebis. 
Egredere ei fac ita (III Reg. xxix, 22). Et ad prodi- 
torem suum : Quod facis, inquit, fac citius (Joan. 
xirt, 27). Summa quidem dictante justitia, licet no- 
bis occulta,Dominus inducit malos ad agenda mala, 
que nunquam ín aliis aliquis agere potuit, nisi 
cum eum Dominus induxit. Ecce impotentia malo- 
rum tantum patitur omnino defectum, ut mala 
que eorum sunt, ipsi nequeunt facere, donec a 
Domino agendi potestatem accipiant. 

9. Ne nos inducas in tentationem. Hic est sum- 
mopere timendum, et humili deprecatione dicen- 
dum : Pater misericordiarum et Deus tolius consola- 
tionis (II Cor. 1, 3), qui consolaris et misereri non 
desinis, ne peccatis nostris exigentibus, nobis male 
perversis, ipse nobiscum juste contra nos perver- 
taris. Si in tentationem videris perducendus, da 
penitentiam,muta judicium,dacum tentatione pro- 
vectum.Non abjicias nos,sed audi supplicantes fi- 
lios, audi peenitentes reos, miserere nostri. Libera 
nos a malo, nostro pariter et a Satana malo,malo- 
rum inventore malo, et omnium malorum sugges- 
tore pessimo. 

10. Auditis a Domino septem precibus,audiamus 
et septem dona Spiritus sancti,que septem preci- 
bus habent promereri. Ipse qui septem preces do- 
cuit, ipse idem septem dona Spiritus sancti nobis 
in se ipso querenda simul et invenienda proposuit, 
teste Ipaia qui ait : Egredietur virga de radice Jesse, 
et flos de radice ejus ascendet, et requiescet. super 
eum spiritus Domini ; spiritus sapientie el intellectus, 
spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientia et 
pietatis, eL. replebit eum spiritus timoris Domin: 
(Isai. xi, 1-3). Ecce dona in ipso inventa, ab ipso 
requirenda, Patre largiente suscipienda. Septem 


est enim qui vult omnes homines salvos facere.No- ]) dona septiformis sancti Spiritus sunt gratia. Audis 


stris nos potius malitiis tentamur,et ad malum tra- 
himur; sed si forte consideras, recte petiit ne nos 
inducas. Non est enim cujuscunque diaboli vel ho- 
minis posse aliquod malum facere,nisi Domino fa- 
ciente. Extra Deum mali mala facere semper in- 
tendunt; sed sine Deo,qui per eos mala bene jugiter 
operatur operari non possunt. Super hoc pro- 
pheta dicit: Non est malum in. civilate quod Domi- 
nus non fecerit (Amos. 1u, 6). Induravit, inquit, Do- 
minus cor Pharaonis(Exod. x, 1). Et ad Pharaonem 
Dominus ipse:In hoc ipsum excitavi te (Rom. 1x,17). 
Et propheta,super maledicente sibi,respondit : Do- 


eum septiformem, ne sentias esse multiplicem. Di- 
visiones, inquit, gratiarum sunt, idem autem spiritus 
(1 Cor. xit, 4.Adoramus quidem Spiritum sanctum 
cum Patre et Filio essentialiter unum, sed effundit 
nobis largitione gratuitaseptem dona charismatum. 
Spiritus sanctus in precibus ipso aspirante quaeri- 
tur, in donis suscipitur, in effectu cognoscitur. Igi- 
tur, Domino mandante,pretaxatas preces humiliter 
offeramus, ut a summo largitore, a clementissimo 
Patre charismatum dona capiamus. Oremus igitur 
ut in nobis nomen Dei sanctificetur,quo sanctificati 
spiritum sapientie suscipiemus in nobis, quo sapi- 


1335 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCBIEP. 


1896 


entes facti aguoscemus Patrem essentialiter sapien- À tendit. Orale, inquit, ne iniretis in Lentaltwnem 


tem, adorabimus omnipotentem, diligemus omnia 
filiis largientem. Eapropter regnum Patris omni- 
potentis omnia largientis supplices in nobis adve- 
nire queramus. Ibi datur spiritus intellectus, quo 
filios in Patre, et Patrem in filiis conregnare in 
presenti credimus,in futuro videbimus. Nunc abs- 
condita est, inquit, vita vestra cum Christo in Deo, 
cum aulem Christus apparuerit vita vestra, tunc et 
n0s apparebimus cum ipso in gloria (Colos. qn, 3). 
Ad hoc consequendum voluntatem Patris in nobis 
fleri deposcimus,et spiritum consilii a Patre susci- 
pimus.Precipuum namque consilium a Filio Patris 
unigenito nos supplices adoptati audivimus. Non 
veni, inquit, voluntatem meam facere,verum ejus qui 
misit me Patris (Joan, v, 30). Noluit Satanas volun- 
tatem Dei sequi, sed suam tenuit : unde et digni- 
tatem glorie colestis perdidit, quiu spiritum con- 
silii nunquam attigit. Sic et primi parentes nostri 
lignum vite perdiderunt, quia spiritum consilii non 
tenuerunt. Proinde filii tenentes voluntatem patris, 
panem quotidianum et supersubstantialem, panem 
qui de ccelo descendit orant gibi dari. Hunc ut co- 
medant necesse est eos habere spiritum fortitudinis, 
ne Satanas ille panem vivum in presenti tempore 
eis valeat auferre, qui parentes nostros olim sepa- 
ravit a ligno vite, qui etiam discipulos Christi ab 
esca Dominica separavit.Übi enim Dominus dixit : 
Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et bibe- 
ritis ejus sanguinem, non. habebitis vitam in vobis 
(Joan. v1, .53), quidam dixerunt : Durus est hic. ser- 


(Matth. xxvi, 41), quam nemo invadit, nisi cum Do- 
mino tenuerit pietatem. Antiquus tentator, teste 
Domino, expetivit apostolos ut cribraret, scilicet 
tentatione, et tentati sunt ita quod relicto Domino 
fugerunt.Petrus autem non solum fugit,sed et ne- 
gavit : Judam vero proditorem factum furem pessi- 
mum ab apostolatu prolapsum asbsorbuit totum. 
Nemo itaque presumat, nemo de seconfidat. Qui 
Stat videat ne cadat,sed in spiritu timoris deprece- 
tur Dominum,et dicat : Libera nos a malo. Non po- 
test homo omnino liberari,ni maneat in spiritu ti- 
moris Domini, et protegatur & sanguine Agni pa- 
schali, angelo percutiente omnia primogenita Agy- 
pti. Sub hoc timore spiritus Domini, esis agni pa- 
schalis carnibus cum azymis,cum lactucia, angelus 
transivit, Israel profunda Rubri maris, vastam ere- 
mum pertransiit, Domini mandata suscepit, hostes 
superavit, terram promissionis precellentem in 
bonis possidendam intravit,et ubique triumphator 
exstitit, quandiu sub timore Domini militavit. Ti- 
mor iste non est peccati, sed Domini; non timor, 
quem foras charitas mittit, sed quem charitas ele- 
vat. Timor est filialis, qui semper timet offendere 
Deum Patrem, semper intendit evitare peccatum. 
Timor iste initium est sapientis, timor est qui per- 
manet in seculum seculi. Permanet in Domino 
Jesu et in omnibus Ecclesise catholice filiis. Reple- 
bit, inquit, eum spiritu timoris Domim: (Isai. x1, 3). 
Ipse Deus ex Deo et cum Deo Patre unus spiritum 
timoris sicutet ccetera charismata donat et infundit. 


fo, et quis potest. eum. audire? (Ibid., 60.) Et multi C Factus homo nobiscum ea suscepit : similis nobis 


nequitia spiritus obcecati abierunt retrorsum, et 
jam non cum Jesu ambulabant. Reliquis autem ait: 
nunquid et vos vultis abire ? At Petrus,spiritu forti- 
tudinis indutus, ait : Domine, ad quem ibimus? 
Verba vit »lernz habes (ibid., 68). Sumendus est 
itaque iste cibus in spiritu fortitudinis, quem non 
habuit qui ad cenam hane vocatus excusavit, qui 
villam elatus emit, qui juga bonum quinque pro- 
bare avarus intendit, qui uxorem duxit,carnis ille- 
cebris deserviens ; his exclusis illi fortes convivoe 
filii lunt summi Patris. 

11. Sed quia dum in presenti vivimus, ad multa 
debiles et ignorantes sumus,orandum est ut debita 
dimittantur nobis, dum caro repugnat spiritui, et 


pro conditione nostre nature ; dissimilis nobis pro 
libertate justitie sus. Ad hunc suspirabat, qui olim 
clamabat : Rorate cceli desuper et nubes pluant jus- 
tum, aperiatur terra et germinel salvatorem, el justi- 
tia oriatur simul (Isai. xvv, 8). Nos miseri cum 
peccatis nascimur, iste sine peccato natus nostra 
peccata tulit non sua,quia, nulla habuit. Cum jus- 
titia exortus est, quia de Spiritu sancto ex Maria 
virgine natus est.Ego,inquit Dpminus, creavi eum 
sine carnis concupiscentia ex virginia integritate. 
Verbum enim caro factum est et habitavit in nobis, 
el vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigenili a 
Patre, plenum grattz2. et veritatis (Joan. 1, 14). 

12. Iste ad imaginem et similitudinem Dei secun- 


spiritus carni.Ad hoc datur nobis spiritus scientie [) dum hominem factus est,perfectus Deus, perfectus 


& Patre bonorum omnium largitore,ut sciamus di- 
mittere, sicut dimitti desposcimus nobis. Dimittite, 
inquit,et dimittetur vobis ; eV : Si non dimiseritis, nec 
Pater vesler caelestis dimittet vobis (Matth. vi, 
15.) Propter hoc recurrimus ad Patrem, suppli- 
cantes ei ne nos inducat in tentationem,sed prebeat 
Spiritum sanctum pietatis. Hie habemus intelligere 
pietatem, non ad quoslibet fusam misericordiam, 
sed assiduam divini obsequii singulariter debitam 
servitutem. Qui adhzret Deo, inquit, unus spiritus 
est cum ipso (I Cor. vi, 17). Non potest igitur tenta- 
tione dejici,qui ad Deum spiritu pietatis jugiter in- 
, 


homo ; non duo,sed unus in unitate persona nobis 
redimendis est datus. In eo non repugnavit caro 
Spiritui, nec spiritus carni ; sed sanctus et sanctifi- 
canssemperest:A peccatis nos redemit,et redemptis 
gratiam prestitit. Septem precibus nos informavit. 
Septem donis sanctiSpiritusnos ditavit,septem bea- 
titudinum gloriam preparavit percipiendam in dies 
plenos visionis Dei,perfectosin eternitate similitudi- 
nis beate Trinitatis,que in singulis oculo charitatis 
tota cognoscitur,et una in omnibus adoratur.Igitur 
qui preces,eo docente,cognovimus,quiipso largiente, 
donasuscepimusbeatitudinesquas nobis preparatre, 


41391 


DE FIDE CATHOLICA ET OR. DOMINICA. 


13838 


quirámus,etad dies visionis Dei suspiremus : Melior À, gaudio. Iste ne inducantur in tentationem, labenti- 


estinquit,dies unus in atriis super millia(Psaluxxxm, 
11).Dies Domrmi in atriis Ecclesie presentis melior 
est cateris; sed dies Domini in eternitate beatitu- 
dinis indeficientibus exuberat bonis. Ipse in Evan- 
gelio nobis beatitudines proposuit dicens : Beatt 
pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum calo- 
rum. Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. 
Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Beali 
qui esuriunt el sitiunt. justitiam, quoniam ipsi. satu- 
rabuntur.Deati misericordes, quoniam ipsi misericor- 
diam coasequentur. Beati mundo corde, quoniam ipsi 
Deum videbunt. Beati pacifici, quoniam filii Dei vo- 
cabuntur (Matth. v, 3, 9). 

.13. His ex ore Domini auditis, pensare debemus, 
et septem preces Dominicas, et septem sancti Spi- 
ritua dona, et septem beatitudines superappositas 
pia consideratione recolendas, et dies Domini sole 
justitie preclaras. Scimus enim quia fides in pre- 
cibus operatur, quia in donis spes certa levatur, 
quia in beatitudinibus charitas gloriatur,quia in die- 
bus Domini sancta Trinitas omnia in omnibus ope- 
ratur. His quatuor intenti, quicunque filii nullo 
tentationum turbine superantur. Hostes enim suos 
orationibus repellunt, armis charismatum conte- 
runt, beatitudinibus transcendunt, in diebus Do- 
mini perenni gaudio conquiescunt. Felix est iste 
progressus,qui ab humilitate precum scandit ad ho- 
norem donorum, sublimandus ad gloriam beatitu- 
dinum, permansurus intra dies eterne felicitatis 
in presentia divinse majestatis. In his agnoscitur 
noster dux ille mirificus, qui via, veritas et vita 
nominatur, adoratur, amatur, qui dies eternitatis 
tenet in dextra& Dei Patris. Ipse quidem via nobis 
est in precibus, veritas in donis, vita in beatitudi- 
nibus,glorie in diebus septem permanentibus.De eo 
Psalmista dicit : Scitote quoniam mirificavit Domi- 
nus sancitum suum, Dominus exaudiet me cum cla- 
mavero ad enm (Psal. rv, 4). Ipse quidem dicit : 
Cum exaltatus fuero a terra, omnia traham ad. me- 
ipsum (Joan. x11,32). Trahit dum sanctificat nomen 
Patris in nos, et sapientie spiritum nobis infundit, 
et paoificos facit et beatos,quia vocabuntur filii Dei 
in dies eterne visionis Dei. Ipse quoque qui omnia 
trahit ad seipsum in vobis sanctificatis ex nomine 
Patris regnum constituit,et spiritum intellectus in- 


bus filiis prestat auxilium, largitur in tentatione 
provectum,quibus dicit : Confidite, quia ego vici 
mundum (Joan, xvi, 33). Hos in spiritu pietatis mi- 
tes facit, utin terram beatitudinis eterne posses- 
sores beatos ascribat in diebus pacis plenitudinis 
Dei. Postremo miriflcatus iste filios liberet a malo, 
sub spiritu timoris eductos, facitque beatos, dans 
eis pro paupertate presentium,regnum eolorumin . 
secula dierum «wternorum. 

14. Agnosce igitur quia petitiones orationum, et 
merita donorum spiritualium, acquirunt premia 
beatitudinis et gloriam dierum flne carentium.Quia 
vero quosque bonos in presenti vita degentes, in- 
sequuntur persecutiones, odia, maledictiones, et 
his similia,recte superapposuit post septem prece- 
dentia, dicens : Beati qui persecutionem patiuntur 
propter justitiam, eto. (Matth. v, 10. Dicit Aposto- 
lus : Omnes qui volunt in. Christo pie vivere, perse- 
culionem patientur (II Tim. wr, 42). Caro siquidem 
quam de Ádam trahimus, contra spiritum movet 
concupiscentiam, concupiscentia oculorum vanam 
suggerit gloriam,ambitio seculi fert avaritiam.Ve- 
tustus Satanas effundit nebulas errorum, ut pre- 
pediat iter electorum, seva manus principum pie 
viventes persepe tormentis afflcit. Sed audiunt isti 
eum qui dicit Christus passus est. pro vobis, vobis 
relinquens exemplum. ut. sequamini vestigium ejus, 
qui peccalum non [ecit, nec inventus est dolus $n vita 
ejus (I Petr. 11, 21). Confortat Apostolus eos qui in 
Christo patiuntur. Si, inquit, compatimur, et conre- 
gnabimus (II Tim. it, 12). Et ne quis desperet in 
tribulationibus, proclamat Apostolus dicens ; Glo- 
riamur ín tribulationibus, scientes quod tribulatzo 
patientiam operatur, patientia. aulem. probationem, 
probatio vero spem, spes aulem mon confundit : 
quia charilas Dei diffusa est in cordibus mosiris 
per Spiritum sanctum qui datus est. nobís (Rom. 
v, 355). 

15. Sed nec preterire debemus quin humiliter 
attendamus,quia Jesus Christus descendens a sede 
majestatis,nos miseros et abjectos quesivit, et se- 
ptem precum remedia nobis contulit, quee ab alti- 
tudine sua usque ad infima nostra septem gradus 
proposuit.Etenim a sanctificatione nominis summi 
Patris incipiens,usque ad malum nostre confusio- 


fundit, quo mundicordes facit visione beatos Dei, [) nis, & quo nos liberat,ordine septenario descendit. 


intre dies divin; contemplationis.Sed et in quibus 
regnum aedificat, his voluntatem Patris tenendam 
mandat, et spiritu consilii perornat, ut misericor- 
des facti,pro misericordia beati permaneant in cla- 
ritate dierum Domini. His voluntatem Patris ser- 
vantibus pro misericordie sanctis operibus panem 
preparati, et spiritu fortitudinis eos roborat, ut 
esuriendo justitiam, eos tandem plena saturitate 
beatos efficiat, ad dies refectionis eterne perducat. 
Hie absolutos a debitis, sicut ipsi dimiserunt debi- 
toribus guis, per spiritum scientie ab omni luctu 
congolatos efficiet beatos in eterno dierum Domini 


Sic etforma pari septem dona Spiritus sanoti a pri- 
mo usque ad ultimum septempliciter nobis digna- 
tus est impertiri. Qui à Spiritu sapientis usque ad 
spiritum timoris Domini septem charismata diges- 
sit.Beatitudines vero quas preparat in futuros, ab 
infimo usque ad summum ordinat,sieut nos ab in- 
feriori nostro usque ad superiora sua divina et 
beata clementer elevat, qui Deus essentialiter per- 
manens,homo fieri voluit, et homines sibi per gra- 
tiam adoptavit, et participatione gratuita deos fa- 
cit.Hi per gratiam deificati, jam non intelligent in- 
visibilia Dei per ea que creavit, per ea que fecit, 


1339 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARCHIEP. 


1340 


sed in ipso Creatore cognoscent omnia stabilia et A 'que comprimuntur et maria appellantur pro infi- 


immota, ut in arte ipsa.Quod factum est in ipso vila 
erat (Joan. 1, 4). Ibi cognoscuntur omnium muta- 
bilium rationes immutabiles, et cause mutabilium 
immutabiliter persistentes. Omnipotentia consilium 
manet immotum super universa multipliciter fluida 
et labentia, super bona pariter et mala; operatur 


enim Deus per bonos pariter et malos, per bonos . 


bonis in bonum; per malos malis in malum. 8a- 
 pientia quidem ludit in orbe terrarum: hanc sancti 
vident et diligunt, et diligentes persistunt beati in 
die Domini,que clara et manifesta perenniter est. 
In die illa, inquit, cognoscetis quia ego in Patre, 
et Pater i me est (Joan. xiv, 20). Heec. est. illa se- 
ptima dies, in qua Dei requies ab omni opere suo 
commendata est. Moyse narrante didicimus quod 
creator Deus sex diebus omnia opera sua fecit for- 
mavit, complevit; simul fecit, distincte formavit, 
perfecte complevit. Simul pro substantia, distincte 
pro forma, perfecte pro natura. Ista pro tempore 
seviatim dicimus,quia Deum sine tempore in prin- 
cipio pariter edidisse sentimus. Super his Moyses 
scripsit, nobisque mandavit : 

16. Dixit Dnminus : Fiat luz,et facta est luz (Gen. 
1, 9), et sic de ceteris omnibus senaria narratione 
prosequitur, quibus ea que in Ecclesia Dei fleri 
condiximus,attente coaptanda referimus, ait : Pre- 
ces et dona et beatitudines diebus primariis assi- 
gnemus. Videamus,itaque quia dixit Deus : Fiat 
luz. Hoc verbum in mente divina manet eternum. 
Et facta est lux,siquidem est facta cum accepit esse 


delitatis amaritudine et iniquitatum colluvione. Et 


- benedicitur firmamentum, colum, quia regnum 


Christi in manu summi Patris et virtute Spiritus 
sancti a terrenis et mutabilibus exaltatum, factum 
est celum. De hoc celo Dominus dicit : In domo 
Pairis mei mansiones mulle sunt (Joan. xiv, 2; 
multe pro diversis meritis eharitatis unione con- 
junctis. Domus ita regnum est summi Patris, re-- 
gnum vite et pacis.In die secunda; secunda non 
sub elogio temporis, sed sub gratia iterate consi- 
derationis. 

18.Dixitque Deus : Congregentur aqu qus sub cclo 
suut in. unum locum,et appareat arida (Gen. 1, 9). 
Et in consequenti ait : Germinet terra herbam viven- 
tem el facienlem semen, el lignum pomiferum faciens 
fructum (ibid., 44). Dicta sunt hec in eternitate, Et 
factum est ila, apparuerunt facta cum tempore. 
Hec terra mater est Ecclesia. Deus fundavit eam 
super maria, preparavit super flumina, super ma- 
ria,super instabilia mutabilium,super flumina ma- 
lorum impugnantium.Inter ista filii, quia suis viri- 
bus nequeunt expediri,petunt in seipsis voluntatem 
Patris fieri. Unde et datur eis a Patre spiritus con- 
gilii, fliuntque misericordes aliis,qui misericordiam 
volunt gibi & Patre prestari, ut producant herbas 
sementinas, bonorum operum fructibus excrescen- 


. das, et ligna ponifera virtutum promotione profe- 


renda. Ista sine voluntate Patris, sine ope Filii, 
sine consilio Spiritus sancti non valent in Ecclesia 
presenti crescere seu multiplicari.Ista sub obtentu 


suum cum proprietate sua. Et vidit Deus lucem quia G summe Trinitatis faciunt filii, nomen Patris san- 


bona est. Ecce respectus divine clementie super 
id quod conditum est.Et divisit Deus lucem a tene- 
bris (ibid., 4), dum rationalis intelligentia, veri lu- 
minis amore succensa, ruine superborum minime 
consensit,que nox tenebrosa remansit. Et tenebra, 
inquit, erant super faciem abyssi (ibid., 2). Sed que 
cum Deo stetit perfecta charitate in diem formari, 
diesque vocari meruit,et cum Deo beata perenniter 
vivit. Huio luci confirmantur, qui sub homine Pa- 
tris sanctificantur,et lux bona videntur,qui spiritu 


sapientie perlustrantur, et a refugis qui non san- 


ctificant in se nomen Patris,tenebrosis et oacis 8e- 
parantur,pacifici et beati,quia filii facti dies in glo- 
ria summi Patris. 


ctificantes, regnum ejus «wdificantes, voluntatem 
ejus prosequentes, in libertate arbitrii, fidei, spei 
et charitatis, presentantes in semetipsis notitiam 
Trinitatis, et misericordie fructibus inslgniti, ma- 
nebunt beati in diem tertiam ;tertiam non sub tem- 
pore colligatam, sed in presentia Trinitatis, que 
Deus est, prestantissimam. 

19.Dixit autem Deus:Fiant lumtnaria :n firmamento 
ccli, ul dividant diem ac noctem, ul sint in signa. et 
tempora, et dies et annos, ut luceant. et. illuminent 
terram (Gen. 1, 14, 15). Ista et quecunque facta 
sunt universa,antequam fiant,manent in mente di- 
vina. Et factum est ita.Prodeunt cum temporibus 
et locis exhibita.Vide mundum positum sub consi- 


17, In Moyse quoque legimus : Dixit Dominus : f) deratione trium dierum, uno pro luce primaria in 


Fiat firmamentum in medio aquarum, et dividat 
aquas ab aquis (Gen. 1, 6). Hoo verbum stat in 
mente divina perpetuum,manet immotum. Ef fecit 
Dominus firmamentum (ibid., 7). Prout disposuit 
factum in actu processit. Vocavitque Deus firma- 
mentum cetum (Gen. 1, 8). Attende firmamentum, 


quia significat regnum, quod filii advenire depo-' 


&cunt. Regnum boo dicitur firmamentum, recte 
spiritu intellectus premunitum,quod mundicordes 
custodiunt, beati videndo Deum, et aquas ab aquis 
dividunt, aquas scilicet quee super celos sunt,lau- 
dant nomen Domini,ab aquis sub firmamentooolli, 


diem formatam; duobus,pro 'colo et terra aptata 
et posita. Deinde tribus qui sequuntur diebus or- 
natur mundus. Primo colum s0le, luna, stellis, 
Dehinc aque piscibus et volatibilibus suis, cum 
omni aquatico reptili. Postremo terra cum anima- 
libus et quibusque suis motabilibus, cum homine 
inter ea qus facta sunt precellente. Itaque consi- 
deremus ornatum coeli,ejus scilicet luminaria mun- 
dum illuminantia,ordine suo currentia; signa tem- 
poralibus judicantia, non necessitate fatali, sed 
obsequio contingenti. Vident filii quia non est vita 
in varietatibus istis.Petunt ideo a summo Patre 








1944 


DB FIDE CATHOLICA ET OR. DOMINICA. 


1343 


panem de colo qni dat vitam mundo ; ad hoc su- À facturus vero hominem, non Fíat, sed faciamus di- 


scipiunt spiritum fortitudinis, quo esuriunt justi- 
tiam, que contra, ut dicunt, mendacia fatalia, et 
contra quelibet adversantia prestat victoriam. Hi 
Stant in Ecclesia facientes signa,virtutes scilicet et 
miracula. Vera sunt enim luminaria celi. Isti in 
eterna vita saturati justitia plena et perfeeta,erunt 
beati claritate Juminariorum colestium in splendo- 
ribus sanctorum. Die quarta non sub tempore po- 
sita, sed virtutum splendore perenni corusca, apud 
nos quater considerationis ordine repetita. 

20. Dixitque Deus: Producant aquz replüile ani- 
ma viventis super lerram, sub. firmamento cali (Gen. 
1, 20). Peasatur et hic auctoris potestas previdens 
omnia Et produxerunt aqua, etc. Sicut erant pre- 


cere voluit, quia rationali, non irrationali myste- 
rium "Trinitatis revelare signavit. Produxerunt 
aque, produxit terra animam viventem, viribus 
animalis industrie preditam ; sed rationali in- 
telligentia carentem, terrena solummodo non 
divina quaerentem : hominem vero quem ratio- 
nalem fecit, quem ad cognoscendam ineffabilem 
sum majestatis Trinitatem instituit, plurali voce 
faciendum, Scriptura revelante, nobis Deus inno- 
tuit, dicens : Faciamus hominem ad. imaginem et si- 
militudinem nostram, ut pro imagine ad quam fa- 
ctus est, et pro similitudine quam ei integram ser- 
vare debet,a quo est, Trinitatem creatricem diligat, 
et in omnibueg eam esse, non solum fide, sed et in- 


visa,sic apparuerunt exhibita. His itaque cognitis, p tuitu rationis ostendat. Super quo manfeste vi- 


attendunt filii adhuc commorantes in aquis hujus 
vite fluctuantis, se inoffense omnino non posse 
progredi.Orant ergo sibi debita dimitti, et hoc jure 
quasi debito,quia dimittunt aliis : unde dicunt, sic- 
ut dimittimus debiloribus noslris. Hoc quia dimitti- 
tur eis, ex debito superapposite conditionis acci- 


piunt spiritum scientie, ut quod sibi petunt fleri, 


faciant aliis. Hoc faciunt qui se a debitis absolvi 
volunt, tam illi qui in mundane conversationis 
fluctibus remorantur, piis viventes moribus et san- 
etis operibus, ne absorbeantur,quam etiam illi qui 
pennis virtutum ab aquis elevati, relictis omnibus, 
in colestibus conversantur. De hujusmodi est Apo- 
Stolus dicens : Conversatio nostra in. celis est (Phi- 
lip. n1, 20). Conversatione degebat in terra, deside- 
rio charitatis vivebat in colo. Utrique tandem 
egressi de aquis malitie et iniquitatis hujus tempo- 
ranem conversationis, evadunt luctum secularis 
commemaorationis, beati in die eterne consolatio- 
nis, quam hic quintam nominamus. Quintam pro 
numero repetitionis absque varietate beatitudi- 
nig. 

21. Dixit quoque Deus; Producat. terra. animam 
viventem, (Gen. 1, 14). Adjecit : Faciamus homi- 
nem ad imaginem eL. similitudinem nostram  (ibid., 
20). Nota ista et singula queque «eternitatis verbo 
previsa, dicta, predestinata, immutabili stabilitate 
prefixa,sed cum facta sunt operi temporaneo man- 
cipata, sed locali distinctione semota, inter ista in- 
tervalla temporum disparata,spatiis locorum ordi- 


dendo in septimo dialogi (1) nostri libro egimus, 
quem venerabili Mattheo Albanensi episcopo desti- 
navimus.Itaque fllii ad imaginem et similitudinem 
Dei, sicut Adam primus, conformati, orant Patrem 
ne inducantur in tentationem, sicut ille qui tenta- 
tus cecidit,et similitudine Dei privari meruit.Orant 
et accipiunt spiritum pietatis, quo mites et humiles 
facti,evadunt laqueos tentationis, quos nullus eva- 
dit, nisi pius erga Deum, mitis et humilis fuerit. 
Omnis enim coram Deo pius et mitis, terram bea- 
titudinis possidebit. Die sexta : sexta vero pro tem- 
pore fluida, sed pro senarii perfectione quieta. 8e- 
narius namque numerus perfectus est et completus, 
nec diminutus, nec superfluus, qui partibus suis, 
que quote sunt, intra senarium dici possunt, re- 
collectis, perfectionem sui, cujus partes sunt, re- 
portant senarii. Partes quippe senarii, quibus ha- 
bet ipse metiri, sunt ista, unum, duo, tria, cum 
operibus sex dierum distributa: unum cum luce 
primaria creata et formata: duo, quibus mundus 
conditus est, coelum scilicet et terra : tria, pro or- 
natu mundi ; celi primo, aquarum secundo, terre 
tertio. Aspice trigonum, tria, duo, unum : collige 
in unum, oomples senarium. Perfecit siquidem 
Deus omnia opera sua,scilicet ratione senaria apud 
se permanente rata atque perpetua: unde cogno- 
scimus universa ejus opera non posse non esse 
perfecta. Sequitur : 

22, Et requievit Deus die septimo ab omni opere 
suo quod patrarat, et. benedixit diei seplimo, et san- 


nata, fecit Deus hominem pre ceteris elegantem. ]) ctificavit illum, quia in ipso cessaverat ab omni opere 


Et dixit : Faciamus hominem ad. imaginem | et. simi- 
litudinem nostram. Vide et considera quia hic non 
dixit Deus Fiat, sed Faciamus; et nostram imagi- 
nem, ad imaginem suam et similitudinem vexpri- 
mendam. Ceteris que aque produxerunt, quie terra 
produxit, quia ratione carentibus, non dixit fal, 
nec faciamus; sed dixit: Congregeniur aqua, appa- 
reat arida, producant aqux, producat lerra. animam 
viventem, etc. Eliam primarie luci et celo pariter 
instituendis, Fiat solummodo, non facíamus dixit : 


suo (Gen. 11, 2, 3). Ad hano Domini quietem, nisi 
extra se quesitam,non aliunde susceptam,aspirant 
filii, ut possint eam assequi, orant a malo liberari; 
id est spiritu timoris Domini, qui permanet in se- 
culum seculi.Hoc suscepto, fiunt pauperes spiritu ; 
et sic abjectis omnibus, beati sunt, quia ipsorum 
est regnum oclorum, videntes quiescentem Domi- 
num. Vident eum non pro opere suo fatigatum, 
non in opere completo delectatum. Nemo vidit eum 
operantem, sed novit operatum tam dies operum, 


(1) Hos dialogorum libros habes in tomo quinto nostrorum Anecdotorum. 


1943 


BUGONIS-ROTHOMAGEN8IS ARCHIEP. 


1544 


quam opera dierorm. Non a requie descendit ad la- A:virgini monas integra Jungitar, dum eum quem 


borem, nec a labore surrexit ad requiem. Quies. 
cons agit,et agens quieseit. Nulla quies extra Deum, 
in illo quies est omnium. Quies ista completur in 
die septima,septem beatitudinum plena, septiformi 
virtute sancti Spiritus impetrata,septem Dominicis 
precibus perquisita. Septima, non ut sex prefatis 


diebus numerando, superapposita ; sed pro ratio- - 


nali intelligentia illis qui facti sunt, que facta non 
est prorogata. Illi namque qui facti sunt, vespera 
et mane concluduntur, finibus suis astringuntur. 
Ista sine vespera et mane, sine initio et absque 
fihe presentatur, in mente divina cognoscitur, in 
sinu sapientie inseparata versatur, in paoe in id- 
ipsum Deo essentialiter coaptatur. Hec est dies 
quietis Domini,qua in seipso requiescil, in qua re- 
quiescunt fllii benedicti, sanctiflcati, beati. Igitur 
sénario super sex opera dierum, super sex dies 
operum, inspecto, procedimus, et ad septenarium 
usque conscendimus, quo Deum in die septima ab 
omni opere suo requievisse, Scriptura saora nar- 
rante didicimus. Senarius infra decem solus est 
perfectus numerus, inter perfectos primus ; sed in 
die septima consummatur, dum quidquid intra ip- 
sum agitur, tam dies quam opera, institutione pri- 
maria completur in septima. Hine Moyses ait: Com- 
plevitque Deus die. sepiimo opus suum quod. palra- 
rat (Gen. 1, 2). Quia vero senarium usque ad se- 
ptenarium,quo completus est, elevari conspioimus, 
ipsum etiam septenarium usque ad perfeotum nu- 
merum,qui intra centum secundus perfectus inve- 
nitur, incunctanter elevemus. Sipuidem septenario 
quater recepto, dum summam colligimus, nume- 
rum, qui viginti octo dicitur, invenimus. Eo pro- 
posito, ejus perfectionem exquiramus. Partes ejus 


quee infra ipsum quoti dicuntur,cumque arlthme- : 


tica ratione metiuntur, divisas et recollectas stre- 
nue videamus. Unum procul dubio ipsum viginti 
octo, sicut ceteros numeros, prima sui positione 
metitur, et quatuordecim bis acceptus, idem ope- 
ratur. Septem quoque quater assumptus, ad hoc 
idem progreditur. Recollige itaque partes istas, 
quatuordecim sunt, septem, quataor, duo, unum, 
congesta simuf viginti octo repotunt integrum et 
totum. Videndum insuper, quia septenarius infra 
decem positus, numerum generat nullum ab uni- 


sola genuit, sola metitur. Senex David manu for- 
tis, visu desiderabilis, in gremio virginis refove- 
tur. Felix quies intra sacrarium virginitatis septe- 
narii Spiritus sancti.Interea spiritualis oculus gra- 
tia Dei sublimiter exaltatur: videt, quia senarius 
pretaxatus terreni mundi hujus presentat opera 
Deo dicente condita, Deo agente formata, Deo ser- 
vante integra. At vero septenarius virgo jure nun- 
cupatus, regni colestis, Ecclesie spiritualis jure 
permanentis pandit insignia : assignat nobis in- 
tuendos rationalis intelligentie septem dies, filio- 
rum summi Patrisseptem beatitudines,collata filiis 
geptem dona sancti Spiritus,querenda septem pre- 
cibus Dominicis, fllii oum necdum meritis valeant, 
precibus exquirunt gratiam, adjuti gratia, sumunt 
charismata spiritualia divina. His perornati que- 
runt beatitudines, quas inveniunt apud dies intra 
quietis Domini beatitudinem permanentes. In his 
quadrifarie numeratis septenarius virgo numerus 
quater invenitur, et quater invento septenario, si- 
mulque collecto, ratione perfectus, numero sécun- 
dus, numerus xxvrir presentatur. feta. pro septua- 
genarii commendatione collegimus, qui quater, 
hoc est omni tempore semper est, adorandus, nec 
multiplex, sed unus cum Patre et Filio Deus. In 
hac fide, gratia cooperante, spe certa levati, chari- 
tate ad similitudinem Dei reformati,offereamus san- 
ctificatas Patri nostro preces, impetremus a Patre 
nostro virtutes, teneamus virtutibus. cum Patre 
nostro beatitudines,faciamus apud Patrem nostrum 
felicitatis dies, non temporaneos, sed eternales ; 
dies visionis divine, qua Pater in Filio, Filius in 
Patre, Spiritus sanetus in utroque semper, aspici- 
tur, feliciter amatur, perpetua laude glorifleatur, 
non plures dii, sed essentialiter unus, plenus et 
perfectus. Haec ineffabilia flde querenda, spe con- 
tingenda, charitate possidenda, diebus Domini ple- 
na et perfecta videmus aliquando tempore presenti 
mirando signaculo, mystico mysterio, Ecclesie ca- 
tholice proposita. Facta est enim in monte sancto 
hujus septenarii saneti, sancta denuntiatio,ubi at- 
testatur Filio vox Patris de nube, ubi Filius appa- 
ret, glorificata facie, ubi Moyses et Elias visi sunt in 
majestate, ubi Petrus et Jacobus et Joannes inso- 
lita laetantur admiratione. Tres istí pro Trinitatis 


tate usque ad denariurh. Unitas quippe totius nu- T) mysterio,duo illi pro legis et prophetie& doeumento 


meri limes est, primus decem, secundus centum, 
tertius mille, quartus... Sed ne computando super- 
effluas, pone tibi modum ne rapiaris, et corruas 
infra immensum interminatum: multitudo enim, 
gi numerando non deficit, crescit in inflnitum: 
magnitudo vero decrescit distracta per numerum. 
His oocopandis curiosus aptet ingenium.Redeamus 
ad septenarium : non habet sui metientem, nisi 
solam unitatem, unítes heo sola eum constituit, 
sola metiendo custodit. His de causis septenarius, 
unice simplex,et simpliciter unus,speciali preroga- 
4: i20 numerus appellatur, recteque septenanio 


assistunt Ghristo gloria et ho: ore décorato. Susei- 
piunt Patris mandatum de Filio semper a&dfetido: 
Hic est Filius meus diléctus, in. quo mthi bene com- 
placui, ipsum audite (Luc. v1, 35). Ecoe vides san- 
cti Spiritus septenarium precipue commendntem. 
In hae mauifestátione Patris et Filii peásatur equa- 
litas, in Moyse et Elia presto sunt lex:et'ptophe- 
tia, in Petro et Jaeobo et Joanne sigriatur Trinitas 
semper adoranda, irí omnibus esséntieliler una, in 
diebus eternitatis minifesta. 

23. Tandem in calce operis, aspirante Domino, 
terminandi,reéolámug Écolesie presentis exordium 





4345 


VITA S. ABJUTORIS. - 


4346 


orientis, poveclum  próveelee, complementum pe- À epulemur, non in fermento veleri, neque in fermento 


renni gloria consummandum. Exorta est siquidem 
per fidem presens Ecclesia, patriarcharum et anti- 
quorum fide progenita, legis censura, et propheta- 
rum doctrinis educata, apostolorum et evangcelista- 
rum atque doctorum ubique terrerum virtutibus 
dilatata, cum Christo Jesu universorum Deo et Do- 
mino sponso tuo, slol& beatitudinis porornanda. 
Nos denique tante matris filii ab /Egyptia servitu- 
te, digito, signis et prodigiis liberati, dum sub au- 
gustia temporis agno paschali pascimur, septem 
dies azymorum observare jubemur, qui cum Apo- 
stolo protestamur, quia Pascha nostrum immolatus 
est Christus, unde idem sequitur, dicens : /laque 


malitiz et nequitize (1l Cor. v, 7, 8) : malitis, in 
perpetratione peccatorum ; nequitie, in pertinaei 
defensione malorum ; sed in. azymis sinceritatis et 
veritalis ; sinceritatis, pro concupiscentia carnali 
semota ; et veritatis, pro perseverantia in fide ca- 
tholica. Ea propter Deo Patri septemplioi precum 
devotione suppleamus, et impetrata precibus gra- 
lia, septem donis sancti Spiritus superinduamur, 
et ad septem beatitudines suspiremus, quas intra 
septem dies beata visione summe et individue Tri- 
nitatis, unius et simplicis Deitatis, adipisci depo- 
scimus ia unitate sanctorum omnium, per infinita 
secula seculorum. Amen. 


VITA SANCTI ADJUTORIS 


MONACHI TIRONENSIS 


Auctore Hocowg archiepiscopo Rothomagensi, hujus nominic tertio, ipsi Adjutori cosvo. 


(Ex ms. codice Tironensi edidit Marten. Anecdot. t. V, col. 1012.) 


In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. B actor insuperabilis statutus est, ite triumphatoris 


Dilectiasimis et meritis venerandis totoque sinu 
pectoris amplectendis in Christo fratribus conobitis 
monasterii Tironensis in Pertico, Huao sancte Roto- 
magensis Ecclesie indignus archiepiscopus, salutem 
et sincera dileotionis affectum. 

Magne charitatisatque dulcedinis vim protulistia, 
. et voto sollieito ut nascentiam et originem loci ve- 
gtri beatee Marie Magdalenes super Secanam magnis 
prodigiis et quamplurimis admirandis fulgentis 
miraculis, simulque mira-ula ipsa in laudem Eccle- 
sie certificationemque fldei catholice monimentis 
perpetuis traderemus. Et quidem precibus vestris, 
quin ob sui merita dignis non ausim jussibus non 
obaudire ; nibil etiam dignius litterarum apicibus 
commendari putans quam gloriosissimorum san- 
ctorum gesta, eorum precipue qui tam digni fue- 
runt, ut Dominum nostrum Jesum Christum videre, 
palpare, cum ipso conservari, salubria ejus monita 
audire meruerunt. Quis putet aliquem in impetran- 
dis precibus tam promptum tamque audiendum 
esso, quam] eum qui Domino tam proximus, ut 
actum est, fuerit? Igitur ad promissum veniamus. 

In illo tempore quo fulgens in rota seculi catho- 
lica fides Normannica diffundebatur in tellure, glo- 
riosus vir et dignissimus Adjutor re et nomine banc 
smculi profectus est in lucem, cujus glorioso vita 
et vigorem sui nominis exprimit et gratiam magne 
salutis, quia dum Adjutor diversa superavit, vite 
hujus pericula, meritis mundana vicit cuncta im- 
pedimenta, Sicut enim in apostolico fundamento 


eterni Adjutor duplici militia miles efficitur. Eum 
autem martyrum et confessorum gemina dote re- 
splenduisse non parva documenta produnt, cujus 
nimirum gesta vel partim necessario describuntur, 
ne fama tanti viri quandoque dubietatis nebula fu- 
scaretur. Et quidem satis est ad ejus gloriam qued 
Christum, cui placere quegivit, unieum habet in 
excelso. Fuit autem natus in urhe que Vernonum 
dicitur, patre Joanne ipsius loci temporali domino, 
maire vero Rosimunda de Blarru ipsius Joannis 
ccnsorte, certe, ut novimus cum in minoribus es- 
semus, Deo devotissimis et sanctissimis personis : 
nobilis quidem genere, sed nobilior fide; sseculi 
dignitate inter suos clarus, sed divinorum mune- 
rum gratia precipuus. Hujus infantia viri quantus 
in futurum esse deberet, satis pretendebat : ita enim 
vigiliis, jejuniis et orationibus assiduis eo tempore, 
quo assolet hujus seculi stas lascivire, corpus 
suum macerabat, ut jam carnibus consumptis, pellis 
ossibus pene adherere videretur. Crescente vero 
tetate, gratie divine providentia ergaillum omnium 
bonorum affectus crescebat. Erat enim forma spe- 
ciosus, corpore castus, mente devotus. affabilis elo- 
quio, amabilis aspectu. 

Ea tempestate passagio terre sancte pene omnes. 
christicole vacabant : in cujus expeditione, etiam 
ipse gloriosus vir Adjutor una cum ferme ducentis 
armatis cruce signatus erat, unde contigit ut qua- 
dam die, cum parvulo loco quodam in territorio 
Antiocheno, qui Jambwit dicitur, abiret, ipse et co- 


constat Ecclesia, ut.& Christo flnma peire Petrus D mitatua suus predictus. in insidiis Ismaelitarum. 


Pd 


1341 


HUGONIS ROTHOMAGENSIS ARGHIEP. 


1348 


plusquam mille et quingentorum incideret. Cireum- A dirissimis, et aliis exquisitis omnibus penis duris- 


vallatus igitur ab eis, cum videret suos fugam pete- 
re,quam tamen habere non poterunt, videns tante 
multitudini tam paucos subsistere non valere, ad 
qua ilius erant assueta arma humo prostratus, 
orationem simul et votum fudit, dicens : Voveo 
tibi, beatissima Maria Magdalena, quod si mihi 
victoriam instantis belli contuleris, domum meam 
de Monte eum ejus appenditiis ad tibi deserviendum 
in monasterio Tironensi in Pertico, et in ipso loco 
monachis ipsis Tironensibus dabo capellam quam 
in tui honorem quam cito ad partes regressus 
fuero in ipso loco construi faciam,et de meis facul- 
tatibus condotabo. Et repente tarde quidem, nihil 
tamen nostris agentibus, sed de salute desperanti- 
bus, in fidei hostes irrupit, ita ut omnes hinc atque 
illinc uteunque poterant diffugerent. Adjutor vero 
ajutorium sibi cernens desuper adveniese, sum- 
ptis cum suis viribus, non gnaviter super hostes 
exeruit gladium : mille enim et eo amplius non no- 
strorum dextris, sed beate Marie Magdalenwjuva- 
mine, in eo certamine cesi fuerunt, ceteri autem 
fuga evaserunt. 

Peracta igitur victoria, in triumpho vir sanctus 
Adjutor letabatur in Christo, eo quod in tante ca- 
lamitatis periculo nullus ex suis cecidisset. Poterat 
hoc ille agere, qui Pharaone submerso in gurgite, 
Israeliticum salvavit pouulum, nemine pereunte. 
Prostrata igitur acerba barbarie, gloriosus vir Ad- 
jutor gratias agens Altissimo canere copit : O Deo 
devotissimi fratres mei monachi Tironenses, qui 
assidue Deum pro me exoratis. O beatissima Maria 
Magdalenes, quem etiam apud Deum commendatum 
haberes! O altissime Deus, in cujus manu cuncta 
sunt posita, quas tibi gratias ego miser pro tantis 
beneficiis referre valebo? Quas tibi laudes peccator 
ego depromam ? Dextera tua, Domine, magniflcata 
est in fortitudine, dextera tua percussit inimicos, 
et in multitudine glorie tuse deposuisti adversarios 
nostros. Hec autem scivimus per inclytos milites 
Heliodorum de Blarru, Odonem de Porco mortuo, 
Joannem de Breheval, Anselmum de Cantamerula, 
Widonem de Calvomonte, Petrum de Curtiniaco, 
Richardum de Haricuria, Henricum de Pratellis, et 
quamplurimos alios, qui ipsi negotio et certamini 
interfuerunt. 


Sed famosissimum illud et admirandissimum mi- D 


raculum quomodo ab hostibus nostre fidei captus 
et dirissimis carceribus mancipatus, et strictissimis 
loricis et catenis ferreis vinctus liberatus exstitit, 
dignum non ducimus ut omittamus. In expeditione 
siquidem predicta Jerosolymitana, cum jam annis 
decem et septem, quod pauci fecerant, ipse vacas- 
set. Contigit bellorum insperatis fortunis et secreto 
Dei arbitrio, et forsan quod votum suum, quod su- 
pra premisimus, nimis differebat adimplere, ut 
ipse gleriosus vir Adjutor a sepedictis inimicis 
crucis Christi captus fuerit : cumque ab ipsis perfi- 
gie Saracenis loris compeditus fuisget, et, catenig 


sime attritus, et immanissimis tormentis, ut Chri- 
stum et ejus fidem abnegaret, afflictus fuisset; et in 
fide perseverans cum Salvatoris nostri clementie, 
et pie matris ejus, ac beate Marie Magdalenes, 
almi gloriosique et Deo devotisstmi Bernardi olim 
vestrum et vestri monasterii Tironensis Patris pre- 
cibus sedulus orator se commendaret, et, eorum 
adjutorium jugiter flagitaret ; tandem subactis plu- 
rimis temporum curriculis, cum suum athletam 
Deum fortissimnm conspexisset, ejus miseriis mi- 
sericors compassus est. Nocte enim quadam cum 
aliquantule requici se dedisset, vidit in somnis, 
imo potius vivifice beatam Mariam Magdalenam a 
dextra, et gloriogum Bernardum a leva eum tenen- 
tes et levantes, ac cursu prepropero eum ducentes; 
qui eum vinculis quibus vinculatus erat, solutum 
tamen ab eis reliquerunt. O mira res, et partibus 
his inauditum, sed percelebre miraculum, et ut di- 
ligentissimis per nos factis informationibus cum 
Petro de Curtiniaco, Henrico de Pratellis, Andrea 
de Feritate, Rofredo de Puteaco, Odone de Porco- 
mortuo, et pluribus aliis qui eum die ipsam noctem 
precedente viderant, e& cum ipso comederant, et 
locuti fuerant, reperimus certissimum! 

Excitatur igifur a somno, ul vidit se a vinculis 
absolutum, et a perfidis Ismaelitis liberatum in eo 
quo pramisimus loco esse, altissimas mente et ore 
altissimo depromens voces, ad vos Willelmum ve- 
nerabilem abbatem monasterii vestri Tironensis 
celerrime mittens, et vices vestras deposcens, vete- 


C rem hominem cum seculari militia se exuens, no- 


vum hominem, habituin videlicet sacre vestre 
religionis Tironensis in eodem assumpsit: se et lo- 
cum ipsum cum ejus terris vineis, pratis, pascuis, 
nemoribus, decimis et redditibus, et pertinentiis 
universis, et sua ubilibet consistentia hona ipsi ve- 
stro Tironensi ad opus victualium et necessitatum 
per abbatem Tironensem ordinandos et ordinanda, 
distribuendos et distribuendo tribuens et donans, 
gratias agens Deo et dicens : A finibus terrz ad te 
clamavi, dum anziaretnr cor meum in petra exaltasti 
me. Deduzisti me quia factus es spes mea, turris for- 
titudinis a facie inimici : inhabitabo in. tabernaculo 
tuo in secula, protegar in velamento alarumtuarum, 
quoniam tu, Deus, exaudisti orationem meam, dedisti 
haereditatem timentibus nomen tuum (Psal. vx, 3-6). 

/Edificata est ergo capella, quam nos demum 
cum tribus altaribus dedicavimus, et altaria conse- 
cravimus : majus altare in honorem Domini nostri 
Jesu Christi et beate Marie Magdalenes ejus apo- 
stole consecrantes. 

Postquam vero seculum relinquens, religionem 
vestram monachus factus ingressus est, adeo tam 
sanctam vitam et arduam, ut novimus, duxit, ut 
preter panem et aquam vel oleum, sale condita 
nulla sumeret cibaria, nisi forte festivi diei amor, 
seu solemnitas, vel magnorum supervenientium vi- 
rorum hospitalitas eum amplius enmere coegerint, 





1349 


VITA S. ADJUTORIS. 


1380 


Aspectus autem non solum feminarum, sed etiam A et eam ingrediens, homines retro altare fugere pre 


virorum a sua presentia removebat, ut ab homini- 
bus summotus solum spectaret adventus angelicos, 
et cresceret in divinitate quod deerat in homine. 
Lectulum & monachatu nunquam habuit, lectaria 
nescivitin pluma caput nunquam reclinavit; sed 
veste tantummodo qua die usus erat,nocte conten- 
tus est. Pro molli autem lana hirsuto cilicio indue- 
batur, ut inter horas soporis non esset requies cor- 
poris, et mutato ordine adhuc post peractum diem 
nox succederet in labore. Vestis superior tam vilis 
erat et despicabilis, ut cuculla quae habitualis erat 
et modici seu nullius pretii vestis, alterius compa- 
ratione pannus aureus esset. Eratque diurnalis ora- 
tio et nocturnalis quies in locello parvo retro altare 
capelle, quam, ut prediximus,ipsius precibus de- 
dicavimus. lbi continui singultus et lacryme, ibi 
assidue vigilie et orationes, ibi quotidianum jeju- 
nium : nescires eum alibi querere,nullum alibi re- 
cipere corporis refocillationem. Heu me miserum 
peccatorem ? Interrogatus persepius & nobis cur 
tam se vilesceret, et non aliquantulum secundum 
sui sanguinis statum se gereret, aut saltem alio in 
loco quam in illo corpus recrearet, cito respondit : 
Nimis olim fuit recreatum corpus meum ad seculi 
statum. nunc instat ut reddat qua sumpsit nimis. 
Sed eum de loco illo nulla responsa dederit, ali- 
quid in eodem divini esse certe speramus; et hac 
de re quandiu in hac fragili vita degemus,locellum 
ipsum summe veneramur, et quoties ad ipsum ac- 
cedimus,et orationes ac preoes in 6o fundimus,ali- 
quid divin» inspirationis, et multum devotionis er- 
ga Deum nobis plus evenisse seu accrevisse perspi- 
cimus.Humus in ipso locello lectum ministrabat,et 
ubi caput reclinabat, terra aliquantulum proemi- 
nens pulvinar concedebat. 

Vidimus plures febricitantes et alios infirmos ad 
ipsum stratum suum venire,et in ipso dormientes 
sanos et incolumes ad propria remeare : alios au- 
tem si non statim, saltem paulo post tempore sa- 
nitatem recuperasse. Lectum tamen in camera sua 
satis honorificum habebat, qui non,nisi ut munda- 
nus sicut ceteri videretur,sibi serviebat. Inter que 
tempora, reddidit surdis auditum, aliquandoque 
multimodis languentibus reddita sanitate,ut de ca- 
teris,tanquam ad plenum de eis non certiorati ta- 
ceamus : imo quod sub obtentu beate Marise Mag- 
dalenes in ipsa capella actum est, quodque plu- 
rium fide digaorum testimonio novimus refere- 
mus. 

Quadam enim die dum cum matre sua Rosimun- 
da predicta, .et aliis qnam plurimis hominibus in 
capella ipsa existeret, supervenit demoniacus qui- 
dam [Hilgoldus Ruffi nominabatur] gladium eva- 
ginatum tenens, quique ex eo multos in ipsis tem- 
poribus viros et mulieres vulneraverat : cumque 
ipse daeemoniacus hac et illac vagaretur, divertit ad 
ipsam capellam,ubi Adjutor sepenominatus et Ro- 
simunda mater ejus ac dicti homines consistebant: 


timore coegit; sed ei occurrens Adjutor venera- 
bundus ait : O Domina mi beata Maria Magdalene, 
et hic licet per demonem adductus,ad hano tamen 
capellam tuam adveniens,non sentiet aliquid de be- 
ficiis tuis? lllico autem ut hec Adjutor verba per- 
sonuit, demon ab ipse Hilgodo cum magno rugitu 
recessit; ipse Hilgodus genua humo flectens, om- 
nipotenti Deo et beat» Marie Magdalenes de red- 
dita incolumitate gratias egit.Que nos ab ipso Hil- 
godo et aliis qui presentes erant, per debitam in- 
formationem certissima novimus. 

Nec pretereundum est aliud item famosissimum 
et multis stupendum miraculum,quod nobis pr»sen- 
tibus sub oculis multorum hominumy,beata,ut tene- 
mus, instante Maria Magdalene,peractum est. Erat 
propelocum ipsum beate Magdalenes predictum 
in flumine Sequane vorago quedam aquarum,que 
transeuntes nautas voraginem ipsam ignorantes ita 
dehiscebat, ut nec mercium vel aliorum suppelle- 
ctilium, nec hominum, imo nec navium ipsarum 
quidquam ullo unquam tempore vel rediret ; et ita 
retroactis ab evo temporibus plures homines peri- 
clitati fuerant, ac naves, et alia bona submersa. 
Quod dum semel,postquam in ipso loco sumpto ve- 
stre religionis habitu resedit, accidisset, accersiri 
nos dignam duxit,ut tante calamitati ope vel con- 
gilio succurreremus. Celebrata igitur per nos in 
ipso loco missa de Spiritu sancto, ad ipsam 
voraginem,non sine magna lachrymis et lamentis, 
nos et venerandus Adjutor naviculam ascendentes, 
properavimus. Nos vero, quem, quod absorbere- 
mur & voragine,timor tenebat pavidum, ipsi Adju- 
tori suggerebamus ne huic nos subjiceremus discri- 
mini et fortuns,cum ille : Potens est Dominus me- 
ritis beate Marie Magdalene liberare nos in pre- 
senti et pro in futurum populum,et hac die coram 
omnibus exercere virtutes. Sub confidentia igitur 
Dei et beate Marise Magdalenes et securitate beati 
viri pariter ad locum voraginis protendentes; cum 
jum nos ad voraginem fluminis impetus attraheret; 
Benedic, domine presul, ait nobis, et signum cru- 
cis ede, aspersoriumque aqu:e benedictae in locum 
projice voraginis : que illico complevimus. 

Ipse aliquando de ferris a quibus beate Marie 
Magdalenes et sancti Bernardi precibus liberatus 


D fuerat,in ipsum locum projecit, dicens sic : Potest 


Dominus meritis beate Marie Magdalenes et bea- 
tissimi Bernardi liberare populum suum, sicut me 
eorum precibus liberavit. His dictis et factis, subi- 
to vorago illa qus abyssi profunda petebat, facta 
est aquarum grata planities, euntesque desuper 
huc et illuo nos et ceteri qui a remotis steterant, 
naute, stupore mentis attoniti, gratulabundi ta- 
men et gaudentes ad propria remeavimus, nullus- 
que ex post suffragante gratia divina et beata Maria 
Magdalene,ibi periclitatus est, nec vorago amplius 
visa. 

Possemus si vellemus alia multimoda in ipso loco, 


4851 


INDICES AD OPERA PETRI LOMBARDI. 


1352 


ut & quamplurimis fide dignis audivimus, meritis A — Appropinquante demum vite su& fine, cum reso- 


ef precibus beate Marie Magdalenes tam viventc 
pso venerabili Adjutore, quam post ejus decessum 
patrata miracula narrare ;sed ea tantum inserimus, 
qu:ze vel nos ipsi vidimus, vel plurimorum flde di- 
gnorum attestatione certissima novimus.Et quia in 
laudem et exaltationem beate Marie Magdalenes 
multi tam evangelistarum quam aliorum sanctorum 
prodiere libri, ideoque nec ad ipsius exaltationem 
dignus est sermo noster.Ideo venerabili nostro Ad- 
jutori,cui in majori parte principia hujus pagine 
dedimus et media,et de quo ut plurimum per vos 
et alios requisiti sumus, finis pagine dabitur. 
Laudent alii expulsorem demonum, curatorem 
cadaverum, ceterisque miraculis pollentem : non 


Adjutoris nostri premia patientie laudabimus,vir- p 


tutem Dei,contemptum rerum,post hec animarum 
lucrum, restaurationem ccenobiorum; vestitum 
cibumque monachorum, pacem Ecclesiarum, con- 
cordiam regum et principum, custodiam viarum, 
omnium instantiam mandatorum, perseverantiam 
vigiliarum et orationum, respectus pauperum,cor- 
reptionem juvenum, honorem senum, emendatio- 
nem morum, amorem virginum, consolationem 
continentium misericordiam miserorum,intemera- 
tam observantiam regularum et mandatorum, ac 
postrenum specimen omnium virtutum. 





lutionem sui corporis imminere cognosceret, nos et 
Willemum abbatem suum Tironensem ad se duxit 
evocandos : ad quem nos predicti cum pluribus 
aliis flentes et gementes convenimus : cujus audi- 
lis de suo fine verbis, intcrrogavimus eum : Frater 
Adjutor,ubi sepulturam corporis tui predestinatam 
habes? Ad hec vir Dei respondit :In hac capellula, 
si placuerit domino abbati meo. Erat autem vir 
ipse venerandum humi decubans in lectulo illo, de 
quo supra scripsimus,retro beate Marie Magdale- 
nes altare, in quo divinis sacramentis munitus, 
indutus ut semper erat,secundo Kalendas Maii mi- 
gravit ad Dominum. Et licet naturali dolore con- 
tristati sumus,gaudebamus tamen, quia tantum ac 
telem apud Deum pro nobis premiserimus patro- 
num et adjutorem. Triumphet spirituali tripudio 
pontifex, sacerdotes stolas splendentes exaltent 
justitie,monachi beatorum letentur operum forti- 
tudine,ac cincti virtutum decore,omnisque ordo ec- 
clesiasticus omnipotenti Deo pia reboet carmina, 
laica turba cum sexu femineo alternatim, et pro- 
vocent juvenes et virgines, senes cum juniori- 
bus dicamus omnes prece supplici sanctissima Ma- 
ria Magdalenes,et tu,sancte vir Adjutor, succurrite 
nobis. 








INDICES AD OPERA PETRI LOMBARDI 


AD EXPOSITIONEM IN PSALMOS. 


Revocalur Lector ad numerales notas crassiori characlere textui inserlas. 





Abel primitie Ecclesie, 272. 
Absalon pax patris recte dicitur, 5. . 
Adam sicut terra pinguis spinas germinavit,quando li- 
gnam vetitum usurpavit, 302. Adam et superbi homiaes 
ncrepantur, 256. 

Adolescentie& tempore maxime via corrigenda, 251. 

Adoratio dulis& debetur tantum carni Christi, 215. 

Adventus septem antiphone O sapientia, etc., 263. Ad- 
ventus duo Christi sunt misericordia et veritas, 50. 

Adversitatibus et pressuris dignoscuntnr boni a malis 
ut torcularis pressura vinum ab acinis, 182. 

Adversitatis et prosperitatis ordo, 137. Adversitatis 
tempore maxime Deo adberendum est, 260. 

Adversariorum quatuor genera, 123. 

Adversarii nominis Christiani, 186. 

Adverse fortune nihil perturbant illuminatum fide et 
charitate, 71. 

ptiorum spoliatio figurat philosophorum scientiam 

mutuandam esse Christiano, 230. /Egyptiorum cecitas, 
Initium pl , 930. Agypti plage et mirabilia illic 
facta ad tianos pertinent. 173. &ayptiorum spoliatio 


quibus furtum fuit, 230. 

AErumne mortalium superborum increpatio est hare- 
ditaria, 256. 

JEtas matura juventus bonis moribus instituta, 272. 

Alfligens Deus et ulciscens etiam propitius est, 215. 

Alleluia quare non canitur à Septuagesima usque ad 
Pascha, 134. 

Altaria quare concava olim et quadrangula fuerint 171. 

Amare et odisse eumdem hominem quis potest, 267. 

Amor dicitur tartareus et ethereus, 30. 

Angeli etiam gratia egent, 153. Angeli quare ante Chri- 
stum adorari sinunt se, nunc non permittunt, 49. Angeli 
Pive zoni sive mali quenam mala inferant homini- 

us, 175. 

Anime tres affectiones, 118. Anima corpus regit non 
contra, 310. Anima, licet peccatriz, tamen corpore me- 
lior, 2. Anime pes, 90. 

Animalia munda que ruminant, 303. 

Anticbristi vox, exaltatio et odium in Christianos, 
186 et deinceps. Antichristi vita, crudelitas, dominatio 
el ejusdem destructio, 21. Autichrlsti et membrorum 
ejus increpatio et comminatio, 113 et deinceps. Anti- 
christi descriptio, delectio, et irrisio, 114 et 113. 


1353. 

Apostoli quomodo cceli sunt et firmamentum, 38. Apo- 
&toli quomodo dicuntur excussi, 282. Apostoliet prophetae 
sunt brachia Christi, 27. Apostoli in toto orbe priedica- 
verunt, 224. Apostoli celeriter totum orbeini sagittarum 
more pertransierunt, 282. Apostoli et praedicatores di- 
cuntur arietes,57. À postoli duodecim fonteselim erant,247. 

Aranem proprietas, 835. 

Ascendendi ad perfectionem ratio et gradue, 275. 

Ascensionis spiritualis descriptio, 100. 

Avaritia impedit purum Dei cultum, 257. 

Avarorum definilio, 166. Avari lucrum invocant non 
Deum, 63. 

Auris Dei esL ejus prosentia, 9. 

Auxilium Dei quare sepe differtur, 12. Auxilium Dei 
necessarium preeceptie servandis, 251. 


Baptiamatis suscipiendi ratio, 91. 

Beatitudinis percipiend: ratio, 69. 

Benedictionis distinctio, ratio, ordo et finis, 138. 

Beneficiorum Dei veteribus et evangelicis patribus col- 
latorum differentia, 93. Beneflcia Dei numerantur, 169. 
Beneficiia Dei indignum genus humanum, 307. 

Benignitas Dei summa, et clementia, 118. 

Blasphemorum poena describitur, 234. 

Bonis qui adversantur, 186. 


€ 


Ceecitas /Egyptiorum initium plagarum, 230. 

Caecus est quisquis extra Ecclesiam est, 102. 

Cain offerendo male distinxit, 157. 

Calumnias omnes vincit qui crucifixum respicit, 268. 

Canes optimi quinam sunt, 142. 

Canticum, psalmus, canticum pealmi, psalmus cantici 
quomodo differunt, et quid signilicant, 6. Canticum vetus 
ac novum, 86. 

Cantores David instituit, 83. 

Cantus et tedium et labores levat, 259. 

Carcer mundus et corpua hominis, 304. 

. Carnalis, homo dicitur, spiritualis, Filius hominis 17. 

Caro Christi adoranda, 215. Caro Eva est virum sedu- 
cena, 108. 

Cervus Christus fuit, 37. Cervus fidelem multis rationi- 
bue signiflcat, 90. 

Charitas psallerium decem chordarum est, 58. Charitas 
et bona voluntas equat donum majue et minus, 281. Cha- 
ritas nos unum facit cum Christo, 301. Charilas radix fide- 
lium, 111. Charitas omnia scit, 180. Charitas Christi simil- 
lima nature galline, 124. 

Christiani stelle, Jndeei erena sterilis, 297. Christiani 
falsi ficus valde male, 63. 

Cbristus derelictus clamat, 43. Christi charitas et amor 
in corpus suum mysticum, 61. Cnristi virtutes et gtoria 
describuntur vigesimo psalmo, 41, Christi corpustaberna- 
culum abscondendorum hominum, 54. Christus parentis 
utriusque prastat officia, 55. Christus cervo comparatur, 
37. Christum genitum a Deo et doctumidem, 265. Christus 
quatenus homo nibil sibi tribuit, 29.Christus incarnatus 
nobis lac efficitur, 285. Christus utilis multis modis, 1. 
Cbristus verus Deus ethomo describitur vigesimo psalmo, 
1. Christus lumen et lucerna varia ratione dicitur, 266. 
Christus non exauditur pro se orans, et quare id fit, 44. 
Christus liber hominum semper legendus, 87. Christi cor- 
pus vestis et odoramentorum plena, 91. Christo quomodo 
conveniunt virtutum effecta, 29. Christi triumphus, 302. 
Christus quare vermis, 44. Christus Bidelium pascua, 266. 
Christus ] are rex dictus, 10. Christus quatenus orat, aut 
exaudit. 74. Christus caput nostrumloqu.:tur aliquando in 
persona membrorum sicut lingua eL caput pro corpore aut 
membris,104.Chrietum in morte detinere putaverun Judei 
305.Christus misericordia et veritas pulchre dicitur,120. 

Civitas Christi ampliflcatur et crescit, 101, Civitas Dei 
et diaboli, 292. Civitas diaboli que, 19. 

Clamor cordis, 274. 

Coeli an omues perituri, 220. Ca-li inclinati quando Deus 
inclinata Deitate homo factus est, 307. 

Colendi Dei intentio, 94. 

Columba ex arca emissa, Cbristus ad Judaeos missus 
est, 115. 

Come detonse in veteribus causa, 87. 

Comprebendere Deum non possumus, participare, pos- 
sumus, 312. 

Concionatores missi, et angeli sunt Dei habitaculum, 
69. Concionatori etiam nihil petenti rependendum est, 
225. Concionatores reprehenduntur, 38. 

Concordia fraterna Christus vestitur, 2£8. 

, Confessio et accusatio peccati, judicis et. accusatoris 
Dei vocem excludit, 256. Confessio peccatorum necessa- 


PaThoOL. CXCII, 


l. AD EXPOSITIONEM IN PSALMOS. 


. 


1354 


ria, 66. Confessio divini judicii quantum mereatur, 270. 
Confessionis utilitas, 9 

Confidentia misericordie divinw, 109. 

Consilia meliora post meditationem, 254. 

Consolatio triplex, 270. 

Contemplatio desideratur, 1144. 

Cordis dilatatio quid, 257. Cor pravum et tortum fran- 
gitur, ut post a Deo fiat. rectum, 312. Cor hominum 
abyssus profunda, 290. Cordis gravitas peccati pondus est, 
7. Cordis humani reclificandi exemplum et ratio, 208. 

Cornua novam vitam signitcant, 149. 

Corporis molestia, 256. Corpore Christi absconduntur 
fideles, 54. Corpus hominis carcer anime, 304 

Cruciflxug Christus calumnias iniquorum et persequen- 
tium suos frangit, 268. 

Crux Christi lumen vultus Dei, 8. Crux Christi legem 
dulcem fecil, 214. 

Cura in Domino constituenda, 116. 


Damones prepositi sunt morbis et penis quoe Deus 
infligit, 229. Diemonis cibue conversatio peccatoris, 14. 

Damnatorum infelicitas, 104. 

Dambpationis ordo, 42. 

David vincens Goliaim Christum significat, 306. David 
ter unctus fuit, 53. David beneficia à Deo collata, 206. 
David varia significatio, 56. 

Defectus bonus et malus, 263. 

Defunctus est cura charorum suorum, 239. 

Desiderium malum esca laquei diaboli, 300. 

Deus Dei querrendi cireumstantie, 168. Deo serviendi 
intentio, 94. Deus minatur et blanditur, 369. Deus dicitur 
tribus modis. 106. Deus allevat corruentes mulliplieiter, 
310. Dei cognoscendi ratio et gradus, 91. Deus continue 
laudandus, 309. Deus auctor malorum non est, 229. Deus 
gratis colendus, 257. Deo appropinquare quid, 74. Deus 
ex malis etiam bona educit, 229. 

Dexlera et sinistra Dei quid, 277. Dextera Dei et ei- 
nistra &ternam et temporalem salutem significant, 296. 

Diabolus maxime noctis tempore tentat, 260. Diaboli 
civitas, 19. Diabolo utitur, 175. 

Dicere patris multiplex, 3. 

Dies Christus et lux, 292. Dies alta Christus est, 190. 

Dierum varia appellatio, et ratio ejus, 48. Dierum di- 
versa appellatio, 48. 

Digiti divisiones sunt gratiarum Spiritus sancti, 307. 

Discipline humaniores Christiano mutuande sunt a 
philosophis et secularibus litteris, 230. 

Disputationes quee utiles, 255. 

Divine essentise declaratio, 146. 

Diviti& sunt lectus quietis, 89. Divitite cur vel dantur 
vel auferuntur, aut bonis aut malis, 138. Divitie bujus 
seculi, mendacia quare dicuntur, 7. Divitiis et rebus 
steculoribus devoti, nomen Dei proprium intelligere ne- 
queunt, 19. 0n E 

Divitis et pauperis differentia, 45. Divitium et secu- 
larium hominum flos, 113. Divites egeni sunt, 71. 

Docetur duobue modie quispiam in rebus divinis, 208. 

Doctrina solidior mensa dicitur, 47. Doctrina Christi 
omnes alias devorat,99.Doctripc Christiane ordo pulcher, 
285. Doctrina vivendi traditur centesimo decimo octavo 
psalmo, 253. 

Doctor noster Deus, quia nos fecit, 306. Doctoris ec- 
clesiastici regula, 42. Doctores vani, 253. 

Dolor duplex, 85. 

Dona Dei quare dicuntur esse Spiritus sancti, 35. Do- 
norum Spiritus sancti varia distributio, 57, Dona Dei 
pulehre distincta, 58. . 

Dormit Deus nobis darmientibus, 73. Dormire Deus 
quando dicitur, 176. 

' Dormitiones varie, 131. 
Draco quare portatur diebus rogationum, 80. 


Ecclesie unitas et charitas tunica Christi est, 45. Eccle- 
eiam veram rari humines intrant, 48. Ecclesia nupquam 
desitura, 154. Ecclesi: pars altera iu terris, altera in 
colis, 311. Ecclesia mater carnali parenti comparatur, 
199. Ecclesi:? membra in animalibus figurata, 107. Eecle- 
sie tribulalio unde, 127. Ecclesiee eetatum computatio et 
ratio, 79. Ecclesie consummande ordo, 234. Ecclesia duos 
oculos habet, 263. Ecclesi: fundamentum, et laudatoria 
descriptio, 401. Ecclesia crescit adversis, 283. Ecclesia 
fidei tabernaculun dicitur ob militiam, 64. Ecclesimodori- 
fica ornamenta, 97. Ecclesie quatuor states, 152. Eccle- 
aie constitutio per dona Dei psalmo vigesimo octavo, 57. 
Ecclesiam veteres homines non intrant, 220. Ecclesim 

erficiende ordo, 154. Ecclesie primitiee fuit Abel, 212. 

clesia torcular et area cur dicitur 16. Ecclesia quo- 


4 


: 4355 


modo facta sine macula et ruga, 223. Ecclesia cireumacta 
tentationibus, insula dicitur, 212. Ecclesia lune compa- 
ratur, 23. Ecclesia morte sanctorum fecundata, ut ager 
fimo, 302. Ecclesia gentium advena; imitatione sanctorum 
filia, 341. Ecclesite filie, 20. 

Educatio spiritualis ordinem habet et gradus, perinde 
atque curnalis, 122. 

jas et Enoch Israel convertent, 146. 

Equus seculi fallax securitas, 69. 

Eruditur in divinis dupliciter aliquis, 208. 

Escam dat Deus quando convenit ut medicus, 310. 

Evangelice pr&dicationis prx:econium, 38. Evangelica 
vex omnium audacissima non erubescit, 259. Evangelici 
homines soli canunt cantica, 68. Evangelica vita cornua 
defensionis habet, 149. Evangelica lex in veteri abscon- 
ditur, 165. Evangelium apostoli in totum orbem por- 
tant, 224. 

Excitatur Deus peccatis, 176. 

Excusantes peccata, 66. 

Exstasis duplex, 61. 


Famis dies hec vita est, 79. Fami angelus malus pre- 
positus, 229. . 

Felicitas iniquorum fovea est, 208. Felicitas temporalis 
sinistra est, eterna dextera, 308. 

Fidelis stabilis est, 207. Fideles populi Christi, 311. 

Fidens suis viribus non redimitur a fratre Christo, 104. 

Fides Christi necessaria, sive ante incarpationem, sive 
post, 229. Fides vera non est sine operibus, 174. Fide sine 
precedentibus operibus justificatur homo, 143 

Finis in titulis psalmorum varie sumitur, 86. 

Fortuna non accusanda in peccatoribus, 8. 

Fuga corporalis permissa a Christo, spiritualis vitupe- 
Tata, 304. 


Gaudere quare debemus, 312. 

Generatio duplex filiorum Dei, 309. Generatio eterna,96. 

Gentes in fine recedent a fide, 44. 

Gladius benignus et malignus, 307. 

Gloria duplex beatis, 198. Gloria futura non servis,sed 
filiis datur, 229. 

Golie et David certamen Chriati et Ecclesie adversua 
diabolum pugnam significat, 306. 

Gratiarnm dona arma sunt corporis Christi, quibus 
pugnatadversus diabolum,307.Gratice effectus, 131. Gratia 
evangelica legis, 188. Gratia Dei non solum remittit pec- 
cata, sed operari facit, 172. Gratie decem,quibus a Christo 
pastore pascitur anima, 47. Gratiee duplex adjutorium,155. 


Hieretici montes seculi eupt, 77. Hereticorum taber- 
nacula, 312. Hereticorum vita, 312. Hiereticorum pra. 
dicationes, filie compositus, 312. Heretici sunt vasa mor- 
tis, et sagit: quas parat Deus, 15. Hiwretici mutuo 
dissidentes victoriam Ecclesie faciunt, 130. Hizretici vul- 
pes igne segeles vastant. 183. Herelici doctrine ordi- 
nem perturbant, 285. Hsereticorum levitas et incon- 
stantia, 143. Hieretici novellae plantationes, 308. 

Hierusalem restituta Judeeis, signat fideles hic capti- 
vos, aliquando reddendos Hierusalem supercealest:, 313. 
Hierusalem trinomia Ecclesiam significat, 129. Hierusa- 
lem trinomia, 126. Hierusalem in summa solemnitate 
paschae destructa, 161. 

Hominis infelicitas, infirmitas, necessitas, 62. Hominis 
exterioris studia, 169. Homo seriose creatus est, 262. Ho- 
mo aranec comparatur, 85. Homo peccando desiit esse 

uod erat, 262. Homo vanitati similis per peccatum, 307. 
Hominem quanti eestimat Deus, 307. Hominis dignitas, 262. 

Humanum genus virge Moysi comparatur, 160. Huma- 
num genus egenum, 73. 

Humiliatio precedit exaltationem, 282. 

Humilitas contra superbiam medicina, 65. Humilitas 
nihil aibi, omnia Deo tribuit, 275. Humilitas David post 
beneficia Dei, 307. Humilitatem sequitur elevatio, 296. 

Hypocrisis paries dealbatus, 211. 

Hypocrita sepulcris similis, 194. 


Ignis est malitia, 73. Ignis materialis prieveniens judi- 
cium, 106. 
Imago triplex, 201. Imago triplex, 87. 
Impii dicuntur caligo, 34. 
Incarnstus Dominus nobis alendis lac efficitur, 985. 
Inferna duo, 191. Infernus hic mundus est, 191. 
, Infirmitates humanas quare aesumpsit Christus, 194. In- 
"mitates sive imbecillitates humene, 62. 


INDICES AD OPERA PETRI LOMBARDI. 


1356 


Inimici corporum non timendi, 54. Inimici sapientie 
qui vere dicantur, 117. 

Insipientes qui eint, 205. 

Interior homo ubi versetur, 169. 

Invidi libenter suspicantur, 258. 

Invisibiliumrerum investigandarum ratio et gradus,91. 
ü Invocare Deum qui digni sunt, 164. Invoeandi Dei ra- 

o, 63. 

Ira duplex, 162. Ira Dei qua, 178. Ira vitanda, 78. Ira 
et furor quid, 12. Ira Dei motus in anima sancta, 3, 5. Ira 
Dei duplex, 13. Ira Dei maxime malis parcit, 201. 

Irrisio Dei que, 3, 4. 


J 


Jejunium diei sancti Parasceves quare tam religiose 
observatur, T4. Jejunium eleemosynis conjugendum, 93. 
ü Joannes mortuus non pro nomine Christi, sed pro justi- 

a, 303. 

Job patientia, 211. 

Jubilus quid sit, 101. 

Judei feces sunt vivi Dei, 165. Judei arena aterilis, 
Christiani stelle 297. Judei Cain conferuntur, 87. Judei 
signum retinent ne occidantur, 87. Judei per Eliam et 
Enoch convertendi, 146. Judsi olim filii, nunc degeneres 
claudicantes, 37. Judeoi confutantur, 165, 166. Judeeorum 
obcecatio et dejectio, 42. Judsteorum exterminium et di- 
spersio, 33. Judsorum *vastatio septuagesima tertio 
psalmo deploratur, 160. 

JudaicejSynagog: finis, 161. 

Judas elecius a Christo, 118. Judas uxorem et filios 
habuit, 239. Judas alter Absalon, 5. 

Judex irrevocabilis Deus, 109, 

judicabit Christus juxta utramque naturam, 164. Judi- 
cabunt qui eua reliquerunt, 218. Judicari vult Deus cum 
homine, 108. 

Judicia duo justum perturbant, 91. Judicia Dei quie 
sunt, 35. Judicia Dei omnes pompas seculi superant, 39. 
Judicia Dei quot, et quenam eint, 18. Judicii dies estas 
eat, 78. Judicii futuri modus, 106. Judicii magni quatuor 
ordines, 1. Judicioruum Dei confessor quid mereatur, 270. 
Judicium quando [uturum, 12. Judicium sequitur miseri- 
cordiam, 212. Judicium quomodo nescit Silius, 19 Judi- 
cium intrare cum Domino quid sit, 305. Judicium quo 
plus extenditur ut arcus, eo ferit vehementius, 126. Judi- 
cium Dei non timet justus, 273. 

Juramentum permittit David, 48. 

Jurare quomodo licet, 266. 

Justitia hominis, 62. Justitia Dei, 205. 

Justorum comparatio, 206. 

Justum negantes Deum, Deum ipsum esse negant, 


Juventus formandis moribus accommodatissima, 254. 


L 


Lapis Christus exponitur, 174. 

Lateris Dei nomine sancti intelliguntur, 204. 

Laudare Deum docet Scriptura et ipse Deus, 308. Lau- 
dandi Dei muliiplex ratio, 316. Laudando se Deus mise- 
ricordem oetendit et amabilem, 308. Laudandus Deus ex 
creaturis, non creature Deum obliviscendo, 309. 

Laus Dei bona et decora, 311. Laudis divinae novem 
modi, 309. Laudis divine locos continet psal. 92, 297. 

Lectus quietis et doloris, 89. 

Legis nove suscipiende hortatio, 38. Legis antiqua in 
evangelicam permutatio, 86. Legis mandati et testimonii 
discrimen, 254. Lex vetus initium nove, 171. Lex vetus 
cruce dulcescit, 214. Lex Dei remedium contra mala, 259. 
Lex Moyel multis exemplis carnalis et mortua, 152. Lex 
dicitur multis modis, 1. Lex vetus Evangelio dulcescit 12. 
Lex vetus novam absconditam continet. 165. Lex vetus 
dicitur tempus loquendi, 269. Lex Moysi quomodo bona 
et mala, 171. 

Liberationes duc sunt, 148. 

Lignum scientie boni et mali quare aic dictum, 153. 

Lingua gladius malignus, 307, Lingue detrectatio pri- 
mus insultus novo tniliti Christiano, 276. 

Linguosus vir serpens, 300. 

Loculos quare Christus habeat, 225. 

Loquacitatis detestatio, 301. 

Loqui Dei quid sit, 130. 
Lumen et lucerna Christus est ratione diversa, 266. 
Luna Ecclesia est, 23. 


Mala bonis non nocent, sed malie, 301. Mali cum bonis 
quare permittuntur, 114. 

Mandatorum Dei via quomodo jata, 265, 

Mane quid, 306, 


. 


1351 


Marite virginis uterus vellus Gedeonis, 154. 

Martyres timore Dei velut ligantur compedibus, 219. 
Mariyruin preconium, 273. Martyrum :n oratione et tor- 
mentis perseverantia, 95. 

Matutinum resurrectionem plenamletitia significat,60. 

Medicina suavis infirmo danda est, 261. Medicine duo 
officia, 15. 

Memoria duplex, 150. 

Mendacium labor appellatur, 301. Mendacii genera, 
10. Mendacio impiorum augetur credentium merces, 137. 

Mens animam hortatur ad laudem Dei, 310. Mentis ex- 
cessus duplex, 61. 

Mense tres in sacris, 47. 

Mentiri et mendacium quid differant, 10. 

Miles Christi hostibus multis patet, 183. 

Mirabilia Dei in convertendi» peccatoribus, 196. 

Misericordia super veritatem comitatur, 272. Misericor- 
dia Dei cognosci solet in adversis, 94. Misericordia Dei in 
converSione peccatorum, 196. Misericordia an in malos 
exercenda, 221. Misericordia Dei flumen est, 135. Mise- 
ricordie exsecutores et fructus, 221. Misericordiae et judi- 
cii ordo, 272. Misericordia maxime vincitur diabolus, 307. 
Misericordi$ commendatio, 307. Misericordia consistitin 
dando et dimittendo, 307. 

Misse tres die natalis Domini quare celebrantur, 297. 

Monachi et religiosi vani, 288. Monachi mente et cor- 
pore habitare debent, 288. 

Mortem nemo passus est pro confessione Chrieti ante 
Christum, 303. Mortem non timent mali, 103. Mortis deG- 
Ditio, 174. Mortem timet Christus, 43. 

Moses non fidelia, 230. 

Mundus iste via peccatorum dicitur, 1. Mundus carcer, 
ubi omnia vana, 304. Mundi hujus civitas caduca, 155. 
Mundi hujus flumina qui facile pertranseunt, 137. Mundi 
amator non videt Deum, 10. 

Mundana babitatio infernus est, 191. 

Murmurantes fratres, 288. 


Natalis Dominici in missatum ordine mysterium, 87. 
Notalis Domini trium missarum ratio, causa et ordo, 297. 

Nocere nihil potest eine Deo, 69. 

cNoctie silentio infestior diabolus solet esse tentator, 


Nomen Dei proprium intelligunt tantum, qui mundum 
non diligunt, 19. 
Nova, vetera et vetustissima, 297. | 
Nuptiarum Dei et hominis carnem et epitbalamium,96. 
^ utritio spiritualis ut carnalis quinque tempora habet, 
85. 


Oblivio Dei quid, 159. 

Obecuritas mysteriorum sacri Scripture ex peccato 
primi parentie, 266. 

Obetinati sive indurati dormiuntabincrepatione Dei,166 

Obstinatio & malis angelis fit, 175. 

Oculusjuetitiee,268. Oculis justi magna inest virtus,162. 
Oculorum tentatio, 290. Oculos duos habet Ecclesia, 163. 

Odium bonum, 298. 

Odorum plena vestis corpus Christi dicitur, 97. 

Ufferentium Deo circumstantie psal. 28, 57. 

Oleum adulatio falsa, 303. 

Opera extra nidum Ecclesie non prosunt, 188. Opera 
quomodo facienda, 152. Opera necessaria ad ingressum 
ccelestis terree, 220. Opera bona judicia fldei et gratiae 
accepte, 244. Opera Dei justum consolantur, et spem 
venie dant, 305. Operum bonorum agendorum ratic, 
203. Operum merces speranda, 255. Operum bonorum 
retributor Deus, 35. 

Orandi modus, 164. Orandum est potissimum noctis 
tempore, 260. Orandum manibus elevatis in figuram cru- 
cis, 131. 

Oratio quotidie offerenda Deo mane,utprimitie vocis et 
cordis, 272. Oratio Christi multis modis fit, 190. Oratio 
pro impiis non fit, 72. Orationis ratio et gradus, 191. 

Ori custodia ponenda, 302. 

Originale peccatum post baptismum poena est, 66. 


Paganorum fllii, corvorum filii dicuntur, 312. 

Papa omnia ex cbaritate et zelo facere debet, 271 Papa 
cur pallio rubro utatur, 9274. 

Pascha, Pentecoste, et xenophegia, quid Judteis signi- 
ficabant, 234 

Pascua fidelium, 266. 

Passio Christi laudandi Dei maxima ratio, 71. Paseio 
Christi commutat homines, 145. Paseio Christi fuit Ju- 
deis opprobrium sempiternum, 176. Passio Christi tracta- 


.l. AD EXPOSITIONEM IN PSALMOS. 


4358 


tur, 5. Passio Christi tenebras legis evacuavit. 270,Passio 
Christi wgesimo primo psalmo apto tractatur, 42. Passio- 
nis fructus, 45. 

Passus Christus apposite comparatur aqua effuszs, 45. 

Pastoris Christi decem officia, per decem gratiarum 
genera tolo psalmo vigesimo secundo describuntur, 47. 

Patiens Deus, 309. 

Patientia purgat ac perficit cteteras beatitudines, 25. 
Patientia Job tuta est laudi divinse accommoda, 214. Pa- 
iientiam docet totus nonagesimus tertius psalmus, 207. 

Patris ac matris loco Dominus est psalmo vigesimo 
sexto, 55. 

Paulus doctrine guttas plus aliis etillavit, 140. 

Pauperes Christi imperatores et reges ligant, 315. 

Pax metitur voluntate bona, 281. 

Peccans in ccelum et peccans in terram quis, 268. 

Peccata comparata vinculis, 121. Peccata funes, 300. 
Peccata omnia faciunt timor et amor, 182. Peccalti re- 
mittendi septuplex modus, 12. Peccati vitandi ratio du- 
plex, 72. Peccatum quod irremissibile, 124. Peccatum 
quare mortis aculeus dicitur, 12. 

Peccator inlacum descendát,cumlicentiam peccandisibi 
assumit, sine spe venie,306. Peccator est omnis homo et 
angelus Dco comparati, 305.Pccecator omnis sibiipai et aliis 
nocet, 300. Peccatores fimus, 79. Peccatoris vita cibus 
diaboli, 14. 

Pecuniam et loculos quare babebat Christus, 125. 

Pentecoste et ceteri Judaeorum festi dies, quid signifl- 
cabant, 234. 

,Eerfectionie status describit sentesimo decimo psalmo, 


Persecutio laqueus, in quo vite hujus amor est, tan- 
quam estas, 303. 

Persecutorum duo sunt genera, 150. 

Perseveraptie impotes et desides, 172. 

Pes anime, 20. 

Ponitendi et peccata delendi septem modi, 12. 
t Ponitentes diversi generis, diversis avibus comparan- 
ur, 218. 

Pcenitentia Dei quidnam est, 242. 

Ports vite: et mortis, 20. 

Potentia Dei toto psalmo centesimo quadragesimo se- 
ptimo predicatur, 313. Potentia humana fallit slbi devo- 
o8. 69. 


Potestas omnis a Deo est, cupiditas uutem mala homi- 
nis est, 69. 

Precepta homo aine gratia Dei non servat, 254, Pre- 
cepta Dei quomodo implenda, 205. Preceptum de ligno 
paradisi quare factum, 153. 

Predestinati lanze comparantur, 313. 

Predicare indignis vitium est, 254. Priedicare qui de- 
beant, 107. Preedicandi finis multiplex, 154. 

Preedicatores nubibus comparantur, 77. Predicatores 
aquia comparantur, 35. Predicatores lucerna sunt aliis. 
36. Predicatores nubes et cceli dicuntur, 34. Predicaoto- 
res varie pascunt, 173. Preedicatoribus corporalia danda, 
183. Preedicatoribus temporalia Dominus ordinavit, 225. 
Praedicatorum officium in praedicando, 290. 

Prelatus negligens ejicitur ore Dei, 154. Prelati 

vi debeant esse, 142. Prelati mali devorant plebem 

ei, 27. 

Presumptores operum suorum, 152. 

Precantis vocem nihil prohibet, quin ad aures Dei 
ascendat, 284. 

Precatione interdicuntur qui manent iu peccato, 298. 

Promissa Dei chirographo scripta, 310. 

Proximus tribus modis dicitur, 23. 

Psallendi modus apud Judt&os, 7. 

Psalmus 118 inter ceteros psalmos est ut sol inter stel- 
las, 253. Psalmus, canticum, psalmus cantici, canticum 
psalmi, quid differant et quid significent, 6. Psalmus ope- 
rationem bonam significat, 3. Psalmus est laus Dei in 
voce et organis, opera voci concordia signiflcantibus,311. 
Psalmi septem pceenitentiales, et totidem audis, 308. 
Psalmorum claves et intelligentia tituli sunt, 3. 

Psalterium ecclesiasticum ex Greco versum eet, 260. 

Puniens Deus etiam propitius est, 215. 

Purgandi quinam sunt, 12. 


e 
Quietis humane hostes tres, 77. 


Recti quinam eint, 68. 

Redimi non potest qui suis viribus fidit, 104. 
Reges et sacerdotes, quare olim uncti, 53. 
nemi Dei gloria, potentia, decor, 309. 
Religionis Christiane tres statue, 194. 


) 





4359 


Repetitio, confirmande sententie indicium, 164. 

Resistere Deo quid sit, 152. 

Resurrectio quare fuit mane et yeeperi sepultura, 60: 
Resurrectio spem confirmat, 192. Resurrectio Christi 
tractatur, 5. 

Retributiones quatuor, 255. 

Rogationum diebus quare draco portatur, 80; 


Sabbatum triplex, 205. Sabbati nomine quilibet dies 
Judieis erat, 48. 

Sacramenta Ecclesie latibulum Dei dicuntur; 34. 

Sacrificium justitice. 7. 

Sseculum relinquere primus gradus ccelestis ascensio- 
nis, 275. 

Salus temporalis per sinistram Dei, salds eterna per 
dexteram significantur, 296. 

Salvat nos Christus et quando, 115. 

Samuel non fuit sacerdos, 215. 

Supientíam etiam vane gloriosi queerunt, 211. 

Saul quid, 34. 

Scientia summa ubi consistit, 205. Scientia Evaugelii 


reprobat alias, 99. Scientia unica est quee accedit ad 


Deum, 66. Scientia non contemnenda, superbis fugien- 
de causa, 2858. Scientia Dei dicitur ab exseeutione man- 
datorum, 266. 

Scripture sacra per orbem totum extensa, 223. Scri- 
ptura sancta lucerna est, 266. Seriptura divina mensa 
referta est, 448. Scriptura quare operta, 312. Scriptura 
eadem sepius commemorat, quia cogit ea mundusobli- 
visci, 301. Scripture inlellectus cui aperitur, 312. Scri- 
pture mysteria abscondita ne vileseant, et ut exquirant, 
301. Scripture difficultas, justo non est scandalo, 274. 
Scripture obscuritas utilis non reprehendenda, 312. 

Seditiosi primi Dathan et Abiron, 115. 

Septenario numero veteres, octonario patres gratie 
serviunt, 215. 

Septuagesime tres sunt, 134. 

Silentium advereus calumniatores optimum réme- 
dium, 84. 

Similis Deo quis esse potest duobus modis; 153- 

Sinapis granum Christus in montem crescit, 146. 

Solis officia, 38. 

Sors est priedestinatio, 63. 


Sperandum in Dómino,63. Sperandum in Filo hominis, 


non quia filius hominis, sed Filius Dei, 311. 
Spes timori jungende, 313. Spes et timor in vin conne. 


cti debent, 101. Spel: solamén contra ssculares justitias 


et incommoda mundi, 90. 

Spiritus humilium deficit, ut vivat ià eià Spiritus Dei, 
305. Spiritus hominis quemode vadat et non redeat, 177. 
Spiritualis fllins hominis, carnalis homo dicitur, 17. 

Sponai Christi et &honsie preeconia, 96. 

Stellas in Ecclesía numerat Deus, id est veros san- 
clos, 312. 

Studia et affectiones hominis exterioris, 169, 

Superbi volucres sunt, 18. Süperbi a divina fatude ar- 
centur, 246. Superbi definitio, 208. Superbortum spes, 
fundamenta montium; 34. 

Superbia comparatur equo, 69. Saperbfa ab ejuria Ilei 
increpat, 159. Superbia omne peccatum est, 64. uperbia 
humani delicti origo, 258. Superbim euralio, 165. Super- 
biam solaTex Dei vitat, 388. Superbia cedirissignifieat,5t. 

Suspicio fere invidorum est, 208. Suspiciu maximurnr 
vitium, 258, 
gi ynagoge et Ecclesie differentia, 160. Synegogte finis, 

T 

Tabermaculum militans milítens Ecclesia, 65. 

Taciturnitatis commendntio, 301. 

Talio flt multis modis, 9239. 

Temporalia rependenda Evengelium preedicantibis, 
etiam non pelentibus, 2325. Temporalia non amanda, 311. 
Temporalia rependenda spiritualibus, 278. 

Temporis ac dierum ratio in conversatione hominum, 


INDICES AB obPERA PETRI LOMBARDI. 


136d 


Tenebre passione Christi evacmatm;270: Tenebre mali 
homines sunt, 114. 

Tentatio- appetitur, 15. Tentatio: fit duobus modis, 203. 
Tentatio oculorum, 290. Tentatio vento simillima, 187. 
Tentatio utilis, 128. Tentationis duas portas habet dialyo- 
lus, 62. Tentationuntr quatuor genera. 205. 

Tentatores, quot et quinam, 52. 

Testamentum Vetus et Novum; gladius bis acutus, 307. 
Testamenti Veteris in Novum trauslatio, 86. Testamenti 
utriusque necessaria counexio, 221. Testarhentorum Noví 
et Veteris similitudo, 269. 

Testimonii et precepti discrimen, 215. Testimoniorum, 
mandatorum et legis differentia, 254. 

Timenda peccatori quee sint, 370. Timendt non sunt 
hostes corporum, 54. Timenti Deum nec necessaria tem- 
poralia desunt, 71. 

Timor Det ligat martyres, 219. Timor Dei basis est 
verbi Dei, 257. Timor et spes in via connectli debent, 192. 
Timor aut omne bonum, aut omne malum fhcit, 182. 
Timoris divisio ac diffinitio, 39. Timores quatuor preeter 
naturalem, 283. 

Tituli psalmorum ab Esdra additi, 2. 

Torcular Ecclesia est, 16. Torcular tribulationutn sepa- 
rat bonos a malis, 182. 

Tortum iredici franyunt, ut post rectam faciant : sic 
cor prevum frangitur ut dirigatur, 312. 

Tranefigurati Christi vestes albe sanctos significant, 
£09. Transfiguratio Domini, 263. 

Tribulatio Ecclesice oritur a vita impiorum, 127. Tribu- 
latio ignis et nox dicitur, 31. Tribulationem sustinens 
justus quare non liberatur, 44. Tribulationem ferentibus 
verbum Dei esca est, 259. 

Trinitas divina ostenditur, 110. Trinitas ostendítur,39 


U 


Unctionis triplicia varia sigtificatio, 53. 
Usura spiritualis in Christo laudatur, 29. 


v 


Verbum bonum quare Christus dictus est, 96. Verbum 
Dei dulcis esca tribulatis, 259. Verbum Dei septem donis 
splendet in preconibus veritatis, 25. Verbum predicatio- 
nis, 169, Verbum Dei ante Christum latebat, 35. Verbum 
Dei quare eonrparatur argento, 25. Vertu Dei duo effi - 
cit, 47. Verbum Dei sagitta dicitur, 82, Verbi divini audi- 
tores discriminati, 162. Verbi divini prudens dispenea- 
tio, 38. Verbi divini velocitas, 313. 

Yeniam debet homo homini dare, 270. 

Veritas et misericordla quare Christus dicitur, 120. 

Vespasianus, aper Synagogam exterminans, 184. 

Vetera, vetustissima et nova, que, 297. 

Via peccatorum mundus est, et prava operetio, 4. Via 
paranda Domino quomodo est, 480. Via muudt vevit 
ad nos Deus, 36. Via Christus, juxta quem laqueus po- 
nitur a melie, 304. Via charitae, 30&.Vie Domini juste 
sunt voluntates ejus, 310. Viw Domini apostoli el pro- 
phetes, 253. 

Vindieta divina sagitub similis, 81. Vindiefe homini non 
appetenda, 207. Vindicue ordo, 175. 

virga Mosi Judteos et geuus hamanum siguificat, *60. 

Virtutem emnem.feciunt timor et amor, $983. atum 
effectus decem, 28. | 

K& horninis sine Cliristo amare, 170. Vita hominis tri- 
plex aanuntianda Deo, 118. Vite hominis vesper dicitur, 


69. 

Voluntatis torrens quid, 17. 

Voluptaset vitia hujus vite aqua sine substantie dieun- 
tur, 279. Voluptas Dei regula justi viri, 68. 

Vota quedam communia, quaedam propre, £67. Voti 
reddendi ordo, 137. . 

Vulpes heretici eauda religati, 483. 


* Z 


Zelus amoris, 271. Zelus Dei qui, t78. Zelus in pasto- 
ribus necessariue, 271. 





II. 4B. EXDOSITIGNAM IN &PIST. D. PAPLI. 


1363 





Ii. 
AD EXPOSITIONEM IN EPISTOLAS D. PAULI 


Revocatur Lector ad nuumerales notas crassiori charactere textui insertas. 





A 
Abba :Pater eur confengi soleant, et quid signiiücent, 


9, 153. 

Abrebam qaomodo justificatus ex de, 18. Abraham 
eur nondum círcumciso faeta cst promissio, 10. Abraham 
pater omnium gentium, 21. Abraham an angelos hospitio 
receptos homines putavit,:264. Abruhe volentie occidere 
fllium laudator pietae, 260. 

Abstinentla vera, qua ubstinetur a peccato, 285. 

Aceeditur/ad Deum non loeorum intervallo, sed simili- 
tudine, 95. 

Accidentiu :nobis differenti, ?80. 

Actienee hominis quatuor, 39. Aetiones noetri quales 
exigantur, 39. 

Adam forma Chtisti, sed ab effectibus disparibus, 26. 
Aüam se prior,et per hoc omne semen ei subjectum ven- 
didit, 34. Adam rectue et sine culpa creatus, 34. Adam 
eur chdere permieit Deus, 34. Adam non propter pomum, 
sed inobedientiam et cupiditatem mortem invenit, 62. 
Adam et Eva typus Christi et Ecclesie, 175.Adam quia se- 
ductus non est, eed Eva, 2919. Adam mulieri obsecutus 
est, non victus coneupiscentia carnali, sed benevolentia 
amioabili, 212. Adam typus rationis, 313. Ade duo, 24. 
Ade peccatum non longe ab idololatria abest, 95. Ade 
cur exstasis data, 175. 

Adoptio quid, 41, Adoptionem recepimus per Christum, 
153. Adopttone filii nos quomodo dicamur, et quando, 3. 
Adoptione saneti dii vocantur, 87. 

'Adventus carnalie Christi exitus vocatur et introitus, 
233. Adventam Domini signa que precedent, 205 

JEdiflcare aurum argentum lapides pretiosos, fenum 
stipulem super fundamentum quid sit, 75. 

/Egyptiorum mors in mari Rubro peccatorum aDlatio- 
nem significat, 91. 

/Emulari Domino quid, 94. 

i£mulatio quid, et quod duplex eet, 183. 

Enigma quid, 105. 

ZEXáte 30 annorum omnes resurgemus, 171. 

JEternus Deus solus proprie dicitur, 66. /Eterna tem- 
pora quee intelligenda, 66. 

JEternifas sine mensura est, 1114. 

Agi plus esse quam geri, 39- 

Agricola Deus est, nos ejus agricultura, 73. 

Alieni qui, 22. 

Alimonia quando sumenda, 69. 

Allegoria qua. dicitur, 155. 

Altioribus abstinendum eoram imperitis, 242. 

Altitudo crueis, 169. 

Amariludo qute, 173. 

'Ambulare seeundum carnem, 38. Ambulare eecundum 
spiritum, 38. | 

' 'Amen vocabulum Hebraicum, 107. 
Amicus sponsi non sibi, eed sponso zelat, 133. 
Amor hujus ewculi, 209. Amoris human: glorie vires, 


T. 

Anethema quid, 44, 141. 

Angelica perfectio que, 93. | 

Angelus mediator esse non potuit, 212. Angelus officii 
nomen, 87. Angelnsofficji nomen, 234. Angeli an doleant, 
"4. Angeli curin Betripturis, ut homines non voeentur dii, 
Wl. 'À nohis tunc otiseimum adsunt, cum divinis va- 
'eatnus$/96. Angeli quid Deo-annuntieht, cum emnia sciat, 
486. Angéli mali quodammodo medii :sunt, 312. Angeli 
non solum ex Deo, sed ex effectu cognoscunt, 513. Angeli 
Christum hominem adorare jubentur, 234. A ngoli in-salu- 
tem nosttam quam sint -ineumberitos, 235. Angeli hos- 
pitio excepti,an eoghiti;264.Angelis paresfutarisumus,43. 
"Angelis equalusnosfore per FiliumauumoertifieavitDeus, 
264. Angelorum tres ordines, 197. 'Apgelgs -judicabunt 


sancli, 79. Angelos multis apparuisse credendum est. 234 

Anima simul et corpus per spiritum vivificatur, 39.Ani- 
ma pro bomine, a parte superiore, 62. Anima in corpore 
vivit, sed non vivificat, 112. Anime corporisque differen- 
tia, 39. Animam non contamipat corpus, 194. 

Animalis homo quis, 72. Animalia vita et sensus, 72. 

Aununtiatio que Deo fit, qualis sit,.186. 

Antichristus pracedet adventum Domini,205. Antichri- 
8i ubi nascetur, 205. Antichristus refuga, 205. ALtchri- 
stus uude dictus, 205. Antichristi qui, 327. De Antichri- 
$ti adventu, 202. 

Aporos quid, 122. 

Apostolus lactans non subjugabatur, 36. Apostolus 
quomodo se Christum secundum carnem neget cognoscore 
125. Apostolus quid.nescivit, dioens: Nescio, Deus acit, 
136. Apostoli officium, 4. Apostoli unde dicti, 11. Apo- 
stoli cur omniun linguis locutisunt, 40. Apostoli veri non 
sunt, nisi missi, 50. 

Apostolicie potestatis debitum, onus cst, 198. 

Apprehensio beatorum quam Apostolus nondum ha- 
buit, 154 id 

ua.de petra quid, 91. 

A uila, 85. 1 

Arbiter, 212. 

Arguendi auctoritatem vinolentia tollit, 174. 

Arguentes alios nihilmagia quam vinoleniia dedecet,174 

Aristobolus, 65. 

Arrhae promissionie Dei,.23. Arrha et pignue, 163. 

Artifex ex attentione operum queritur, 8. 

Ascendere et descendere quid, 125. 

Astutia qus, 172. 

Attributa homini convenientia, Deo quomodo at'ri- 
buuntur tropo locutionis, 72. 

Augusti et Hieronymi dissansio Je reprehensione 
Pauli-adversus Petrum, 135. 

Auxilium divinum nemo debet exspectare in eo quod 
ipse per se facere poseit, 136. Auxilii tempus et gratie 
est in hac vita, 141. 

Avaritia idololatrie equatur, 173. Avaritia radix om- 
nium malorum, 194. Avaritia et idololatria par malitia, 
194. Avaritia, 10. Avaritia quid, et quod sit radix omnium 
malorum, 218. 

Avarus quis, 265. 

Azyma, 78. 

B 

Balthasar regis visio, 136. 

Baptismus.In baptismo omnesomni peccato moriuntur, 
80. Baptismus in-Chris.o unicus sufficit. 30. Baptismus 
quomodo perficit verbum, 49. Baptistnus solam fidem re- 
quirit 54; Baptismus tantum valet per hominem con- 
temptibilem, quantum per apostolum datus, 68. Baptis- 
mus Joannis, 68. Baptismus iterari non potest, 154. Ba- 
ptiamus.triplex et tamen unum confitemur, 243. Baptismi 
poteelas quie, 68. . 

'Baptizare minoris est ofücii quam evangelizare, 68. 
Baptizandi potestatem sibi eur retinuit Dominus, servis 
eutem ministerium concessit, 68. MEE 

Beatus nemo est Dei donis, qui donanti existit ingra- 
tue, 72. Beali qui babent quod volunt, et recte volunt, 
19.:'Beati an doleant, 441. . 

Bellum earnis, 158. Bella duo nobis, alterum adversus 
demones, alterum in seipsum, 176. u 

.- Benedictiones a Deo petende,sine quo nibil boni pos- 
sumus, 140. 

Benignitas Domini fecitcorpora nostra membra sua, ac 
templum Spiritus sancti, 81. 

Binomines et trinomines, 1. 

Blasphemia aive peccatum in Spiritum sanctum est im- 

enitentia, 141. Blasphemia qua, 173. Blasphemia, 194. 

lasphemie in Deum interdum sunt mala opera, 94. 


4364 


Bonus et justus differunt, 23. Bonus solus Deus, 63. 
Bo?a voluntas et operatio non est ex libero arbitrio, sed 
misericordia Dei, 45. Bona temporalia cur tam bonis 
quam malis dantur, 85, Bona facere coram hominibus, 
quomodo debeamus, 121. Bonum agere et perficere quo- 
modo differant, 36. Boni ex afflictionibus malorum profi-" 
ciunt, 44. Bonis ex fide viventibus qui imperant serviunt 
eis, etsi contra videtur, 198. 

Bravium quid, 91. Bravium quomodo non unus, eed 
omnes in curau perseverantes accipiunt, 91. 

Brian quid, 59. 


€ 


Cecitas cordis est poena peccati, unde in gravia peccata 
cadimus, 8. ] 

Cecum nascitur genus humanum quod ex primo pa- 
rente traxit, 165. . 

Ceremonias non observasse, veleribus peccatum fuit, 
nobis non item et quare, 193. 

Caius, 65. 

Calceamenta, 176. 

Calciari eandaliis, 176. 

Calix benedictionis et communicationis, 93. 

Canes in Ecclesia, 183.Canum natura in allatrando,183. 

Canticum quid, 174. 

Captivam captivitatem duxit Christus, 170. Captivare 
captivitatem, 174. . 

aput mulieris quomodo vir, 95. Caput omnium sen- 

suum corporalium receptaculum, 95. Caput Christi Deus 

uomodo, 95. Caput Ecclesie Christus, pro magno dono 
atur, 164. Caput corporis priacipatum tenet, 189. 

Carbones ignis quid, 57. 

Cardinalium virtutum opera, 237. 

Carnalis idem qui animalis, 73. 

Caro Christi similitudinem peccati in quo habuit, 38. 
Caro omnis hominum preter quam Christi peccatrix, 38. 
Caro Christi duplex, 99. Caro nostra incorrupta erit post 
resurreetionem, 113. Caro Christi, caro Marie, 246. Caro 
Christi sola sine vitio, 252. Caro coucupiscens quid, 158. 
Carnis voluptates, etsi delectant, paseiones sunt tamen 
nature, 9. Carnis suse rebellionem cur nobis proposuit 
Apostolus, 36. Carnis prudentia quid, 38. Carnis fllii qui, 
156. Carnis nomine totus homo intelligitur secundum se 
vivens, 159. Carnis nomine mortalitas interdum signitlca- 
tur, 193. Carnem non esse malau, eique necessaria mi- 
nistranda, 39. Carnem Christi, hoc est. humanitatem 
Deitati unitam adoramus, unum eumdemque Deum 
iuseparabiliter, 153. Carnem suam quomodo nemo odio 
habuit, 175. In carne esse, 30. De carne et ossibus esse 
quid, 175. Carne orare, 177. Carne servire Deo, 183 

Castitas non solum continentium, sed etiam conjuga- 
torum Dei donum est, 82. 

Cataphrygarum heeresis de nuptiis secundis, 86. 

Causas quorumdam occulit Deus, 168. 

Charitas Dei mira erga nos, 4. Charitas omnium virtu- 
tum forma, 6. Charitas donum maximum, 22. Charitas au- 
get cognitionem et perficit eam, 22. Charitas una eadem- 
quein eum et proximum, 22. Charitas proprium donum 

piritussaneti el fonssingularis,22. Charitas quomodo dif- 
funditurin cordibus nostrie,39.Charitas impensa multipli- 
catur, 58. Charitas etiam reddita debitorem detinet, 
58. Charitas mater omnium bonorum, $87. Churi- 
tas fons bonorum, 104. Charitas ubi adest, omnia 
frustra haberi, 104. Cnaritas an evacuabitur, 104? 
Charitas in patria augmentabitur, 105. Charitas quo- 
modo fide et spe major, 105. Charitas faciet ut in 
regno, quod singulis proprium, commune sit omnibus, 
112. Charitasquomodo violenta, 223.Charitas perfecla.138. 
Charitas non per affectum caruis sed spiritus habenda, 
158. Charitas fructus spiritus, 159. Charitas omnium vir- 
tutum radix et fündamentum, 159. Charitas cur toties 
tantopere commendetur, 159. Charitas supereininens, 
169. Charitas est actio recti itineris, 169. Charitas timo- 
rem servilem foras mittit, 177, Charitas humilitatis est 
premium, 181. Charitas tunica inconsutilis, 195. Charitas 
perfectionis vinculum, 195. Charitas eminentior virtus et 
via omnibuspre&ceptis et ecient;o, 195. Charitas, priecepti 
finis, 209. Charitas quid, 209. Charitatis precepta duo 
unum eunt, 58. Charitatis magnitudo et commendatio, 
104.Charitatis lougitudo,latitudo, sublimitas, profunditas, 
168. Charitatis filius Christus, 189. Charitatem habens 
quomodo omnes virtutes habeat, 59. Charitate Dei nul- 
lum bonum certiue, 43 

Cherubin mysterium, 250. 

Chirographum peccati delevit Christus 192. Chirogra- 

^^torum per fusionem sanguinis deleta, 193. 
preceptorum decem, 59. 
"t Christus, 534. 


 TNDICES AD: OPERA PETRI LOMBARD?. - 


1664 


Christus unctus non oleo visibili, sed plenitadine gra- 
tig spiritualis, 1. Christas quomodo factua dieitur, 2. 
Christus quid erat, et quid factus est, 2.Christus quomodo 
seipso minor lactus est, 2. Christus an dicendus sit crea- 
tura, 2. Christus ex semine quomodo factus dicitur, 2. 
Christus predestinationis et gratie lumen, 11. Christus 
predestinationis caput, et fidei principium et perfectio, 
114.Christusquomodoassumptusintelligatur a FilioDei, 3. 
Christascur Dominus nostér vocatur, 4. Christua est he- 
reditas suorum, et sui haereditas ejus, 40. Christus qeoti- 
die interpellat pro nobis ad Patrem, 43. Christus finis 
noster, et quare quomodo, 49. Christus lapis offensio- 
nis, et petra scandali, 48 Christus finia legis, 49, Christus 
jesus quomodo ostium et pastor, 67. Christus quomodo 
sapientia Dei, 70. Christus quomodo nobis factus est sa- 
pientia, 710. Christus caput nostrum, cujus corpus Eecle- 
sia, et membra corpora nostra, 81. Christus an sit nobis 
dicendus Pater, ut Deum patrem dicimus, 87. Christus 
una persona est gemine substantie, 87. Christus loculos 
habuit, quos Judte commendavit, 88. Christus quomodo 
petra erat, 91. Christus pants in altari, 82. Christus ab 
omnibüs semper sequendus,95. Christus post resurrectio- 
nem an Cephe primum apparuit, 109. Christus caput viri 
aliter, quam vit caput mulieris, 95. Cbristus quare Adam, 
et novissimus dictus. 113. Christus resurgens jam non 
ultra moritur quomodo, 115. Christus quomodo se amodo 
videndum discipulis negavil, 125. Christus rexet sacer- 
dos, 254. Christus Deus natura est. 153. Christus Filius 
Dei per naturam, nos per adoptionem, 153. Christus cur 
palam despectus mori voluit, 260. Christus crucem suam 
ortans, 161. Christus lapis est angularis, etc., 166, 197. 
bristus fundamentum fundamentorum ut apostolo- 
rum, etc., 166. Chrisius dedit et accepit dona, 110. Chri- 
stus dedit secundum Deitatem non humanitatem, 170. 
Christus quomodo novus homo, 172. Christus noster sol 
justitice et veritatis, 172. Christus unctus, 172. Christus 
ostia in odorem suavitatis, 173. Christus quomodo Pa- 
trem deseruit, 175. Christus et Ecclesia, una caro sunt, 
475. Christus moritur ut fiat Ecclesia, 175. Christus sem- 
er equalis Patri, 188. Christus quomodo se exinanivit, 
80. Christus Deus et homo, Creator et creatus, 180. Chri- 
stus seipso minor factus est, 180. Christus homo minor 
Patre, Deus equalis Patri, 180. Chriatus homo et Deus 
una persona, 180. Christus quomodo genitus, 189. Chri- 
&tue Patri coomnipotens, 189. Christus quomodo primo- 
enitus, 189. Christus imago Patris, 189. Christus caput 
cclési:e. secundum divinitatem et humanitntem. 189. 
Christus quomodo primogenitusex mortuis, 189. Christus 
adhuc patitur in membris suis, 190. Christus sapientia et 
scientia nostra, 191. Christus quomodo umbrarum, et fi- 
gurarum corpus, 193. Christus mediator est noster et 
&olus, 219. Christus ut propheta et prophetarum Doi- 
nus, sic et angelus et angelorum Dominus, 232. Christus 
uomodo heres, 232. Christus splendor quomodo, 232. 
hristus angelis confertur, et eis preefertur, 233. Christus 
iu quo paulo minoratus ab angelis, 236. Christus Filius 
per naturam,nos per adoptionem, et quanta est differen- 
ia, 236. Christus non fuit in lumbis Abrahe,neque deci- 
matus ut Levi, 246. Christus sacerdos et non sacerdos, 
2412. Christus rex justitie et pacis, 245. Christus rex 
semper fuit, sacerdos post carnem assumptam factus, 
248. Christus terrena contempsit, et mala susiinuit nos 
erudiens, 261. Christus immolandus significabatuf per 
immolationem animalium veteris sacrificii, 276. Christi 
elymon, 1. Christi daplex natura et ortus, 1. Christi ge- 
mina substantia, 2. Christi exinanitio qua, 2. Christi et 
Ad: dispares causarum effectus, 26. Chrieti vita, et nostra 
et morum est discipli. a, 63. Christi adventus causa pec- 
catorum ealus, 210. Christi omnis actio preces fuerunt 
Pro hominibus, 242. Christo gratia datasine mensura, 160. 
hristum qui vere predicat, 70. Christum quomodo pec- 
catum fecit Pater, 125. Christum mortuum fatentur om- 
nes, Christiani eoli, resurrexisse, 222. 


Christianus cur in fronte signetur, 50. Christianus si 
malus non salvabitur, 159. Christiani plures quam Judei, 
156. Christiani, ut nunc conversatione sunt dissimiles, 
ita et in futura retributione, 157. 

Cibos qui discernit peccat, 52. 

Circumcisio cordis que, 14. Circumciaio quid et ejus di- 

nitae,19.Circumcisio quomodo flebat, 20.Circumcisio cur 
im baptieniuimn mutata, et utriusque differentia,20. Circum- 
cisio cur data, et cur octavo die fiebat, 20. Circumcisio 
cur in carne preputii jussa fleri, 20. Circumcisio antiquis 
quod nobis baptismus, 20. Circumcisio quid significat, 
156. Circumcisio cur 8 die, 157. Circumcisio quomodo nos 
sumus, 233. Cireumcisio et hujusmodi cur veteribus data, 
246. Cireumcisione etiam facta peccatorum remissio, 20. 
Circumcisionis significatio, 183. - 


1368 


Circumeisns5si nihil prodest Christus, cur: et Timotheum 
circumcidit Paulus, 157. 

Civitas superna, 156. Civitates duas in toto mundo fa- 
ciunt duo amores Hierusalem et Babylonia, 156. 

Clamare nostrum quale esse debet, 29. 

Clamor in Scripturis quid designat, 153. 

Clarificatio Christi post resurrectionem, 131. 

Costernum non estin creatura, 232.Cocternum ot coge- 
vum differunt, 242. 

Coelum tertium quid, 136. Celi tres, 136. Cceli perie- 
runt per diluvium, et peribunt, 234. 

Cogitatio quemque aut nocentem aut innocentem facit, 
13. Cogitationes invicem patebunt in Judicio 76. Cogita- 
tio propri periculi maxime ad misericordiam inclinat, 190. 

gnati omnes spiritu sumus, 65. 

Cognitio Dei, qua nos cognoscere dicitur, 154. Cognhi- 
tio perfecta hic non est in hac vita, 185. 

Cognoscere Deum, et cognosci & Deo quid, 42. Co- 
gnoscere facere quiescere Dei quomodo intelligantur, 154. 

Coitus in conjugatis quando excusabilis, et quando pec- 
catum, 82. Quantum ad coitum conjugalem, eadem aucto- 
ritas in muliere et viro, 82. . 

Colendus est Deus gratis et caste amandus, 67. Coli- 
mus Deum, et Deus colit nos, 73. 

Coma judicium velaminis unde comata mulier, 97. 

Communicatio passionum; Christi est nostra, virtus, 184. 

Commutare gloriam Dei, 8. Commutare gloriam Dei 

uid, 9. 
1 Compunctionis spiritas quid, 54. 

Compedes nostre que, 179. 

Comprehendisse nondum se Paulus quid dicat, 184. 

Concaptivi omnes sumus, 65. 

Concordia vera, 95. 

Concubitus. Ex uno concubitu cur natos dicit non eam- 
dem gratiam habuisse, 44. . 

Concupiscentia quid denotet, 30. Concupiscenlia gene- 
rale peccatum, qua omnia peccata coutineotur, 33. Con- 
eupiscentiam prohibentelege, omnia peccata prohiberi,33 
Concupiscentia quid, 33. Concupiscentia quomodo aucta 
per legem, 35. Concupiscentia radix omnium malorum, 

4. Concupiecentia oninia peceata oriri, 36. Concupiscen- 
tia lex est peccato, 37. Coneupisceutia in hac vita finiri 
non potest,sed minui, 37.Concupiscentic su: consentiens 
operatur peccatum, 36. 

Coneupiscere. Non concupiscere perfecti est, non post 
eas ire, luctanti3 et laborantis, 36. Non concupisces, hoc 
precepto omnia peccata prohiberi, 33. 

Condelectari legi Dei, 35. 

Condemnationis nihil quibus, 37. m 

Confessio oris fit ad salutem, &9. Confessio etiam lau- 
dis est, 63. Confessio laudis est, 63. 

Confiteri quid eat, 49. 

Configurari morti Christi quid, 184. 

Confundi quis dicatur, 22. 

Conjugium efficit non coitus, sed solus consensus sive 
voluntas, 82. Conjugium quid, 82. Conjugium unum de 
sacramentis Ecclesie, 92. Conjugium contrahit sola pro- 
lis procreatio, 82. Conjugium & quibus personia legitime 
illegitimeque contrahitur,82. Conyugium quare sacramen- 
tum, et an sit sacramentum, 82. Conjugii bona tria: fides, 
prole3, sacramentutn, 82. Conjugii separatio gemina spiri- 
talis et corporalis, 82. . 

Conscientia hominis abyssus, 76. Conscientia et bona 
fama quomodo diversimode sint nobis necessaria, 130. 
Conscienticee male trepidatio, 127. 

Consentire facientibus quid, 10. Consentire legi Dei, 36. 

Couspersio quid, 78. 

Contentio, 10. Contentio et emulatio uude,et quomodo 
lis resistatur, 59. De contentione in judicio pro seculari- 
bus rebus, 79. Contentio quie, 173 

Contristare Spiritum sanctum, 172, 173. 

Conversatio hominum notanda cum quibus conver- 
semur, 185. 

Conversio sine Dei adjutorio .non fit, 48. Conversio 
paniset vini in corpus et sanguinem qualis, 99. 

Cor quid in Scripturis, 8. Cor passeri, caro turturi com- 
paratur, 213. 

Corinthii, 66. 

Coronam justus judex non redderet, nisi dedisset ante 
gratinm pius Pater, 225. 

Coronatur nemo antequam vincat, 44. 

Corpus per peccatum mortuum factum, 38. Corpus et 
sanguinem Christi revera spiritaliter manducare quid sit, 

81. Corpus suum et sanguinem Christus dedit post 
typi et agni sumptionem. 98. Corpus Christi verum 
isse in altari, 99. Corpus spiritale non est spiritus, 

12. Corpus unum efficimur cum Christo per Spiritum 
consociantem, 170. Corpus carnis quid, 172. Corpus 
Christi Ecclesia eet, 190. Corpus carnis, id est caro, 192, 


II. AD EXPOSITIONEM IN EPIST. D. PAULI. 


1366 


Corpus multarum rerum nomen, 192. Corpus non con- 
taminat animam, 194. Corpus cur tabernaculum dicitur, 
265, 266. Corpus Christi a quibus edendum, 265. Cor- 
pora nostra quomodo membra Christi, 81. Corpora no- . 
stra templum Spiritus sancti, 81. Corpori an accedet ma- 
gnitudo an diminutio fiet ulla in resurrectione, 171. Cor- 
Boris et sanguinis Christi participem fieri, quid sit, 93. 
rporis sub onere ingemiscens non vulteo spoliari, 
sed supervestiri, 123. Corporis propria sunt hujus vitre 
omnia opera, 124. Corporis dolores plerumque immit- 
tunt angeli Satane, sed nisi permissi, 137. —— — — . 

Corporaliter quomodo iu Christo habitat omnis divini- 
tatis plenitudo, 192. . 

Correctio non potest contingere,nisi superno juvante 
medico, 222. Correctio quid, 362. Correctioni nec defue- 
ris, nec studueris certamini, 222. 

Correp!io an in occulto, an palam fleri debet, 217. 

Creata omnia eademque esse a Patre, sed per Filium, 
81. Creata omnia per Christum, 189. Creati in Christo 
quomodo 8umus, 166. 

Creationem suam homo non promeruit, 21. 

Creatura quid sit, 40. Creatura et filii nos dicimur, sed 
distincte, 40. Creatura omnis homo dicitur, et in homine 
est. 41. Creaturas bonas esse creatas a bono Deo, 214. 

Creavit Deus celum et terram, 257. 

Credere Deo et in Deum differunt, 18. Credere non po- 
tesb nisi volens, 49. Credere quid, 119. Credere nun- 
quam possemus, nisi virtus Deiin nobis hoc operaretur, 
155. Credere in nobis operatur Deus, 193. Credenda 
quie, 185. Non credens neque in patria est, neque in 
via, 121. Non credere hi dicti qui noluerunt, 221. Credi- 
turi non ouines sunt, etsi preordinati in vitam eternam, 
preedestinati in adoptionem filiorum, 207. 

Credita et fides differunt, 110. 2.4 

Crimen est peccatum grave, 226. Crimina criminibus 
vindicantur, 9. Criminum quorumdam vindicta est eo- 
rum augmentum, 9. Sine crimine multi, sina peccato 
nemo vivit, 226. 

Cruciatus carnis, 169. 

Crucifigere concupiscentias quid, 159. 

Crux Christi figuratur per virgam qua percussa est pe- 
tra, 92. Crux Chrisli cur in frontibus nostris fixa, 161. 
Crux quando tollitur, 169. Crux Salvatoris non mors,sed 
peecati 193. Crucis predicatio Judeis erat scandalum, et 
quare, 158. Crucis Christi altitado,longitudo, profunditas 
latitudo, 169. Crucis latitudo, longitudo,altitudo, profun- 
dum, 169. Crucisinimici qui, 185. Crucie turpior mors,189. 

Culpam nostram presentem, preteritam et. futuram 
Christus delevit, 29. . 

Cultus Judeorum ab abventu Christi impietas eat, 51. 

Cupiditas et timor porte due quibus diabolus intrat, 
712. Cupiditas omnium malorum radix, 218. . 

Cura de bona fama et nomine habenda, 142. Curis s-- 
cularibus non oceupandus animus militantis Christo,221. 

Currere in incertum quid, 91. 

Cureum bravii amor facit, 91. Cursum quomodo con- 
summasse se dicit Apostolus cui passionis certamen 
restabat, 225. 


Daemones non cognovisse Christum natum, 71. Demo- 
nes a scientia dicti, 86. Deemones et idola nuncupative 
dii quoque vocantur, 87 Demonibus insita malitia nobis 
nocendi, 94. Cum daemonibus pacta, consultationes et 
quidquid hujusmodi superstitiosa sunt, 94. 

Damnatio multorum justa, imo omnium, 17. 

Damnati nunquam liberabuntur, 159. Damnatur nullus 
antequam peccet sicut, nullus caronatur antequam vin- 
cat, 44. 

Dati et fructus discretio, 187. 

David cur nominetur, in generatione Christi potissi - 
mum cum Abrahe sit facta promissio, 2. 

Decalogi divisio, 59. 

Decimatus non fvit Christus ut Levi, 246. 

Deciinare a Deo quid, 16. 

Defeudere a crimine non est laudare, 33. 

Deformitas Christi pulchritudo nostra, 161. — 

Defunctis quomodo prosunt qua facit. Eeclesia, 154. 
Defunctis quid, et qualiter prosit defunctis, 201. 

Delibatio quid, 52. 

Delictum, peccatum, 159. Delicta que, 192. Delictorum 
gradus tres, 19. 

Deserit quomodo nos Deus, 9. . 

Desperandum non esse de non credentibus, 40. 

Desperationis peccatum, 11. 

Detrectatores, 10. 

Deus meus*& quo recte dicatur, 4. Deus Abraham, Isaac 
et Jacob, quomodo et cur dicatur, &. Deus quomodo a no- 
bis videatur, 8. Deus ex administratione totius mundi in, 


1361 
telligitur, sicut anima ex meliore et administratione cor- 
poris, 8. Deus operatur in cordibus hominum inclinando 
sive ad bona sive mala, 9. Deus in sermonibus suis quo- 
modo justificatur,14.Deus ultor rei est, cujus auctor non 
est, 15. Deus cur et quomodo mortuus, 23. Deus diligebat 
nos et aderat antereconciliationem, 23.Deus simul aderat 
et diligebat nos ante recouciliationem, 23. Deus cur hunc 
liberet, non illum, non esse scrutandum. 46. Deus solus 
roprie eternus, bonus, sapiens, immortalis, etc., 66. 
Deus proprie eorum, qui eum diligunt, 67. Deus agricola 
vere est, nos agricultura ejus, 73. Deus licet sit totus 
ubique, non tamen iu omnibus habitat, 75. Deus in nobis 
quomodo habitat, 75. Deussumus peculiariter per redeu- 
tionem, 82. Deus non potest esse pars alicujus, 87. 
Deus non est lh persone quae Christus est, 81. Deus 
tribus modis dicitur, 87. Deus substantive Trinitas dici- 
tur, 87. Deus deoruin rex magnus super omnes deos quo- 
modo intelligendum, 87. Deus quomodo rebus omnibus 
adest, 102. Deus omnia in omnibus quomodo erit, 111. 
Deus in specie qua est quomodo videatur, 137. Deus agit 
ut sanet omnia, sed suo ordine, 137. Deus pauper,quo- 
modo pro nobis factus, 129. Deus quomodo magnuiucan- 
dus ex conversione Pauli, 143. Deus bonus quomodo ex- 
ctpcet, 121. Deus verus quis, 153. Deus Pater, Deus et 
Pater est, 164. Deus hominis vita est, 172. Deus qui fecit 
te sine te, justificat te sine te, 182. Deus quia melior in 
rebus omnibus, plus omnibus colendus et lligendus, 185 
Deus ubique praesens, et ubique totus, non ubique habi- 
tat, 192. Deus quomodo patribus visibilis exhibitus est, 
910. Deus contra naturam nihil facit, et quomedo in- 
terdum sic facere dicatur, 53. Deus omnibus utiter ex 
sententie voluntate, 234. Deusomnia novitantequam fle- 
rent, 258. Deus Abraham, Isaac et Jacob cur dicitur, 
259. Deus in Novo Testamento alia quam in Vetere pro- 
mitiit, 260. Deo auctore, quid, 30. Deo soli Spiritus ad 
mensuram non datur, 56. Deo quomodo est gloria per 
Jesum Christum, 66. Deum videre peccata, est punire 

eccata, 19. Deum qui casti qusrunt in Ecclesia, 178. 

eum secundum naturam vidit nemo, 219. Deum cur alio 

quam Judei ritu colamus, 249. In Deo sunt omnia, et 

eus est super omnia, 223. 

Deuterosis Judceorum quid, 209. 

Devotatio quid, 141. 

Dextera Paris quid, 43. Ad dexteram Patris quomodo 
Filius sedeat, 164. 

Diabolusper mortem Christi priusjustitia superatus est, 
non potentia : utroque tamen modo victus, 23. Diabolus 
potentie est amator, et juatitize deserti oppugnator acer- 
rimus,24. Diabolus Jud:os induxit ad Christi occisionem, 
24. Diabolus injuste hominem detinebat,etsi homo juste 
detinebatur, 24. Diabolus post legem horini magis insli- 
tit, 34. Diabolus nullam potestatem habet nisi datam de- 
super, 63. Diabolus victus quando se vicisse credebat, 
189. Diabolus in cruce victus, 252. Diabolus Job tentan- 
dum petens exauditus a Deo, Paulus vero non, 138. Dia- 
bolí bonos oppugnant, non expugnant, 189. 

Diaconi evangeliste sunt, 171. 

Dies ire judicii tempus, 11: Dies pro tempore, 11. 
Dies domini quis, 73. Dies hominis quis, 73. Dies huma- 
nus quis, 76. Dies malos faciunt malitia et miseria, 174. 

Digitus Dei, 119. 

Dignitatem amisisse pejusesse quam nonhabuisse. 44, 

Dii etiam sancti appellantur in Scripturis, 87 

Dilectio Dei et proximi in quibus probetur, 59. Dile- 
etio Dei et proximi connectuntur, 59. Dilectio perfecta 
non frustra precipitur, 175. Dilectionis mutum com- 
mendatio, 68. Dilectionem ordinatam habere debemus,209 

Dilexitprior nos Deus ut eum diligeremus, 4.Dilexit nos 
Deus quantum, et quales, 23. Diligenda ut duo Deus et 

proximus ita duo diligendi modi, 105. 

Discernimur solum a malis, per Christi gratiam, 76. 

Discessio quando fiet, 206. 

Disciplina quid, 262. 

Discipulorum Christi perfectio gaudium et corona ma- 
gistrorum, 129. 

Dispensatio mysteriorum fit tam per bonos quam ma- 

o8, 75 

Dispensator quomodo quis dicitur, 89. 

Dissensio charitatis pestis, 158. Dissensio primum ma- 
lum, unde cetera oriuntur, 97. 

Divinitas ut maxime humiliata est, sic humanitas exal- 
tata, et hoc ipsum predeslinatum est, 4. Divinitatis ple- 
nitudoomnisquomodo corporaliteriu Christo habitet, 192. 

Divites sunt intua omnes fidelea, 129, 

Diviticte abundantis gratin quie, 165. Divitiae non timen- 
de, scd morbus earum, 219. n) 

Deetores glorie incrementum prieter illad omnibvs 

* habebunt, 164. Ductorescur pastores dicuntur, 
"um sive priedicantium ordo quadruplex, 178. 


 TNDICES AD OPERA PETRI LOMBARDI. 


4368 


Doctrina Evangelii, 314. Doctrina pravorum quasi ven- 
tus et tempeetas, 172. 

Dolus, 10. 

Dominus. Cum Domino quomodo semper erimus, 205. 

Donec particule usus, 110. 

Donum DeiSpiritus sanctus, 170. Dona Dei sunt merita 
nostra, 23. Donis Dei beatus esse nemo potest, qui est 
donanti ingratus, 72. 

Doraum curvum habere, 52. 

Dulia, 183. 


Ebrietas dinde dicta, 59. 

Ecclesia super petram non Petrum fundata, 68. 
In ecclesia gradus majores et minores, 95. Eccte- 
sia quomodo regnum Dei, 110. Ecclesia sponsa Christi, 
133. Ecclesia tota una est virgo, 133. Eccleaia vestis deal- 
bata super nivem, 174.Ecclesia ex morte Christi facta,17$3. 
Ecclesia cum Christo una caro, 175. Ecclesia congregata, 
operante Deo Patre, 197. Ecclesia cum ab Abel ceperit, 
quomodo Christus caput eorum, 203. Ecclesia hic magna 

omus intelligenda, 223. Ecclesie typuscum sponso Chri- 
sto est Adam cum Eva, 115. Ecclesiam conlinet et vege- 
tat. Spiritus sanctüs, 470. 

Ecclesiastici judicii forma describitur, 79. 

Efficientia quomodo quedam dicuntur, et tamen ipsa 
non efficiant, 2t. a 

regius quis, 183. . 
: Eius 10. 

Electi quomodo qui non erant, 1632. 

Elegit nos Deus dum non eramus, 21. 

Electio est nullis precedentibus meritis, £1. Electio 
gratie est, non meritorum, 51. 

Eleemosyna utilior facienti quam recipienti, 430. 
Eleemosyna odor suavitatis, ct incensum Dei, 187. Elee- 
mosyna eliam malis peccatoribusque tradende, 161. 

Elementa cur infirma vocut Paulus et egena, 154. 

Ephesii qui, 162. 

Epimeni es Cretensis cur ab Apostolo non nomine- 
tur, 227. 

Episcopi vérbo et exemplo docere debent,171. Episcopi 
presbyterorum nomine, 177. Episcopi interpretatio, 213. 

Episcopatum desiderans opus bonum desiderat, 213. 

Epistola ad Hebreos cur elegantius scripta, 231. Epi- 
stole Pauli generales sunt instructiones, 196. Epistolam 
ad Hebreos Pauli esse, 231. 

Erubescere. Non erubescendum est de Christo, 50. 

Esau odium unde, 45. Esau quam longe a religione 
fuit, 263. Esau quomodo poanitentiam non invenit, 263. 

Esse Dei quid. 7. Esse qui dicantur, qui non esse, 91. 
Esse in carne quid, 38. 

Eva typus carnis, 212. 

Evangelist; qui, 171. 

Evangelium non subitum, sed longe ante annuntiatum, 
1. Ad Evangelium sola gratia Chrisli pervenimus, &. Quau- 
tum servus a Domino,tantum distat Evangelium a lege,5. 
Evangelium virtus Dei quomodo, 6. Evangelium Dei non 
esse erubescendum, 6. Evangelium justitiam Dei quo- 
modo revelat, 6. Evangelium non innititur terrenis, 476. 
Evangeltum non vendere licet, sed ex eo vivere, 221. 
Evangelii etymon, 1. Evangelii fructus quantus, 6. 

Evangelizare minus est quam baptizare, 68. Evange- 
lizandum non ut manducemüssed manducandum utevau- 
gelizemus, 89. Evaugelizantes bene qui, 50. In evange- 
Izantes propter lucrum, 89. i 

Eucharistia cur panisangelorum,91. Eucharistia sacra- 
meutum in duabus speciebus datum, 99. De Eucharistiae 
manducatione multa, 99 e£ seg. 

Exaltatio Christi secundum quod homo, 181. 

Exaudit Deus alios ad voluntatem, ad sanitatem alios, 
138. Non exaudimur misericorditer interdum. 138. 

Excecatio meritorum est, 54. Exceecatio mentís quo- 
modo ad Deum pertinet, 121. 

Exceptus a passione flagellorum exceptus ést a nutnero 
filiorum, 261. 

Excessus mentis, 194. 

Exclusores qui, 7. 

Excommunicatio non debet fieri, nisi in confesso, aut 
aliquo judicio nominato atque convielo,79. Excommuni - 
cationis sententia nou temere ferenda, 79. 

Exemplar et exemplum, 248. 

Exemplasse quomodo in se dicitur Christus potestates 
et principatus diaboli, 193. 

Exinanitio Christi que, 2. 

Exire ab homine, 127. . 

Expedire nibil posse quod non liceat, 80. Qui non ex- 
pedit quod licitum est, 83. 

Exsequiarum pompe quatenus ferenda, 201 et seq. 


1565 


Extasis quod, 124. 

Extensio est totu vita nostra, 184. 
Extollendi non sumus de dono Dei. 204. 
Exuere veterem hominem, 172. 


Fabulas quid vocet Apostolus, 209. 

Facie ad faciem videre, 105. In faciem, 135. 

Faciens quod non vult, quomodo consentit legi, 35. 

Factores legis quomodo Justifücare dicantur, 12. 

Faliax dulcedo, 33. 

Falsa doctrina veri semper aliquid intermiacet, 143. 
Falsi aliquid de Deo dicere perhorrendum est, etiamsi ad 
Iaudem ejus pertinere videatur, 109. 

Falsitas non minore scelere laudatur in Deo quam 
veritas vituperatur, 109. 

Fama bona quam necessaria, 130. 

Fato Christus non est subjectus neque sub eo natus, 
sed ejus hora et tempus est ejus voluntas, 152. 

Fermentum quid in Script, 151. 

Fervere spiritu quomodo dictum, 56. 

, Fiat et hujusmodi quibusimprecari videtur, non optan- 
tis sunt, sed prophetantis, 52. 

Fidelis cum infideli manere vel non manere potest, 83. 
Fidelis discedens ab infideli cohabitare volenti an potest 
alteram ducere, 84. Fidelis infidelem odio fldei disceden- 
tem sequi non debet, sed aliam ducere potest 84. Fideles 
omnes per. apostolos credunt, 143. Fideles qui, 162. 

Fides verborum, 6. Fides quid sit et quando, 212. Fides 
rerum quid, 6. Fides cum charitate fundamenium omnium 
virlatum et bonorum, 6. Fides deemonum quee. 6. Fides 
tribus modis accipitur, 6. Fidea merces vita smterna, 7. 
Fides et justitia Christi quomodo dicantur, 17. In fide 
et per fidem indifferenter dicit Apostolus, 18. Fidesqualisa 
nobis exigntur, 18. Fides differentiam non admittit, 58. 
Fides nosíra de Trinitate habenda, 54. Fides vera funda- 
mentum est, et Christus, 73. Fides sola sine charitate et 
bonis operibus nun eufflcit, 73. Fides Dei nummus, 102. 
Fides patrum per nostra eadem aque utrosque salvavit, 

122. Fides in nullo fuit ante gratiam, 151. Fides sine ope- 
ribus, 157. Fides per dilectionem Christianos facit, 157. 
Fides demonum quse, 157. Fides in nobis, est Christus in 
nobis, 168. Fides integra non est in solo Patre, nec in 
solo Filio, 169. Fides et credita differunt, 170. Fides 
catholica unde, 170. Fides scutum est justitiz, 176. Fides 
certa cognitione utrumque inchoat, 185. Fidei principium 
ei perfectio Christus, 3. Fidei laus et merces, 49 Fidei 
lux, similis est paradiso, 133. Fidei opus, dilectio sine 
qua inanis est, 157, Fidei commeudatio, 184. Fidem ha- 
bere posse sicut charitatem est natura hominum; habere 
aulem fidem sicut charitatem est gratia fidelium, 201. 

Fieri non potest, quod juste non fit, 155. Fieri aliud, 
aliud nasci, 2. 

Figulus est Deus, 47. 

Figure ipse quomodo umbree dicantur, 192. 

Figurata magis movere debent quam figure, 92. 

Filtus a Patre et Spiritu sancto missus, 152. Filius et 
Spiritussanctus persubjectam creaturam visiimmutabiles 
sunt ut Pater, 254. Filius omnis hominis homo, sed non 
omnis homo filins hominis potest intelligi, 236. Filius Dei 
unicus ut sine flagello non esset, carne indutus est, 261. 

ilius Dei sine peccato, non tamen sine flagello fuit, 262. 
Filii ire nascimur, 165. Filii charitatis Dei Patris Chri- 
sius, 189. Filii sunt opera, 213. Filii nomen proprietatem 
ostendit, non adoptionem, 233. Filii Dei nascimursisumus 
pacifici, 262. Filium Christum Deo Patre minorem non 
esse, 162. 

Finis legis Christus, 49. Finis noster Christus, 49. Fides 
seculorum qui, 13. Finis consummationis et consumptio- 
nis, 111. Finis sine fine, 245. 

Flere tanquam non flentem, 85. 

Flagella- patris toleranda, 262. 

Flammam ignis facit Deus ministros suos, 234. 

Fluimus et effüluihus quomodo, 235 

Formeri Christum in nobis quid, 155. 

Fornicantis hominis cor fit servum eorporis 81. 

Fornieatio, 40. Fornicatio sola fuga vincitur, 81. Forni- 
entio maximum potentissimumque flagitium, 81. Fornica- 
tio generalis qua nou adherens quis Deo, adhieret 
mundo, 81. Fornicatio sola divortium potest, 83. Fornica- 
Vo esLetiam idololatria et quilibet prima superstitio, 83. 
Fornic&tio mentis eodem modo quo carnis divortium facit, 
83. Fornicatione sola quomodo quie in corpus proprium 
peccat, secus tamen in aliis fornicarios, 81. Fornicatione 
generali quomodo quisque in corpusproprium peccat, 81. 

. Fr&olio. panis quomodo fit in sacramento eltaris, 99. 

Fra quos 'voaet Paulus, 5. Fratres: Christi, qui, 42. 
Fratresquatuor modisin Scripturis dicuntur, 142, Fratres 


It. AD EXPOSITIONEM 18 EPISC. 5. PAULI. 


A370 


Christi qtótnodo sumus, 237. 

Frons Christiani cur signetur, 50. 

Fruendum quibus, quibus utendum, 219. 

Fugere quibus liceat Christianis, 136. 

Fundamentum Christus est et fides qui per dilectio- 
tem operatur, 73. Fundamentum spiritalis fabrice in 
summo, 84. 

Fur et latro quis, 178. Fures ei vitare non possumius in 
Ecclesia, exemplo Christi erga Judum tolerare discamus, 
88. Fures et latrones in Ecclesia cavendi, 181. 

Futura non sunt in natura sed in presentia Dei, 21. Fu- 
türum tempus quomodo per preeteritum servetur in Scri- 
pturis, 50. 


Galate qui, 140. 

Galea salutis, 176. . 

Gemere spiritus quomodo intelligitur, 11. 

Gemitus columbe, 42. 

Geneseos II verba de Adam et Eva ad Christum peMi- 
Bere, 175. 

Genethliaci, 94. 

Gentes que legissuntquomodo facere dicantur, 12. Gen- 
tescurpotius quac leraelife justitiam apprehenderunt4s. 

Gentilis quomodo Deum cognoscere potuit, 7. Gentiles 
quomodo dieebantur non gens, 51 

Genus non salvat, 44. 

Gloria Mosi quomodo eyacuata, 120. Gloria Dei est fide- 
lium ineremeuntum, 163. In gloria Dei Patris esse quid, 
181. Gloria Christi est implere desideria suorum, 487. 
Gloria Dei quid, et cur nominata, 17. Glorie humane 
vires, 197. 

Gloriari sapienter quomodo potuit Apostolus, 137. Glo- 
riari in semetipso quid, 160, 

Gloriatio laudabilis, 17. 

Gratia quid est, 4. Gratia quando dicitur, 4. Gratia est 
specialiter remissio peccatorum; pax vero reconoiliatio, 
&. Gratia sub meritum non cadit, 17. Gratia Dei quid, et 
quod sola justificat, 17. Gratiagratis dntur, 17.Gratia,quia 

ratis datur, 19. Gratia Christi efficacior ad salutem,quam 

di& peccatum ad damnationem 26, 27. Gratia Christi 
multiplex, 26. Gratia ineretur augeri, 22. G-atia Cbristi, 
virtutum perfectio quie in Christo homine fuit, 27. Gratia 
Christi abundans, 26. Gratiaquomodo superabundavit ubi 
abundavit delictum, 28. Gratia merita nostra bona facit 31. 
Gratia pro gratia redditur salvatis, 31. Gratia pro gratia 
quid, 32.Gratia justificationis et glorificationie, 32. Gratia 
vocatur vita elerna, et quare, 82. Gratia liberat ei mun- 
serit, 36. Grntia sola redemptos discernit a damnatis, 46. 
Gratia gratis data quz, 46. Gratia virtus est sacramento- 
rum, 92. Gratia non tollit liberum nrbitrium, 109. Gratia 
non secundum merita dátur, £09. Gratia Dei sole liberu- 
mur a malo, 140. Gratia meritum preacessit, non contra, 
165. Gratia est predestinationis effectus, 166. Gratia 
Christo non ad meusuram data, 170. GraLize deo necessa- 
rie habendi, 17. Grati divinre auginentande modus, 
184. Gratiam reddit Deus pro gretia preemians ob merita, 
225. Gratias Deo agere quid, 4. 


Habere et non habere quid dicatur, 72. 

Habitare iu nobis quomodo Christus dicatur, 192. 

Habitu quomodo inventus homo Christus, 181. 

Heredes Dei quomodo sumus non defuncti, 40. 

Heereditas eterna sors dicitur, 188. 

Hiresisnonnullorum deanimarum ereatione,quodque 
non peccaverint in ccelo priusquam infundantur corpori- 
bus, 46. Heresis non in acriptura et sermone, sed ia &en- 
su et intelligentia, 96. . 

Hereticus quis, 97. Haeretici quomodo exerceat Ec- 
clesiam, 97. ll&reticis Deus bene utitur ad utilitatem ea- 
tholicorum, 97. Heareticos diabolus quando et cur excita- 
vit, 97. Heretiei suo malo quomodo prosint, 97. Haretici 
perdici comparantur, 223.Hereticorum perverwsitasin cor- 
rumpendis Scripturis, 26. Hareticorum error, serpens, 
33. Hiereticorum ex inquietudine quanta sequitur uti - 
tas, 97. Haereticorum animositas semper inquieta, 223. 

Hebrei unde dicti, 183. 

Hierusalem superna, 156. Hierusalem terrena, 158. 

Hilariter dandum, 131. 

-Hodie genui te, quomodo intelligendum, 233. 

Homicidia, 10. . . 

Homo creatura mundi dieitur per excellentiam, 7. Ho- 
mo quomodoin potestatem diaboli traditus intelligatur 35. 
Homo juste tenebatur a dinbolo, tametsi injuste eum dia- 
bolus teneret, 24. Homo duplex, 33. Homo interior, 35. 
Homo adversario quando possit rceistere, :35. Homo 
nolens omnia sacramenta accipere potest, credefe non 


1314 INDICES AD OPERA "PETRI LOMBARDI. 1312. 


niai volens, 49. Homo optimus | quis, 59. Homo animalis 
quis, 72. Homo dicitur factus ad imaginem Dei propter 
imparem similitudinem, 95. Homo sibimet abyssus, 76. 
Homo interior et exterior unus homo, 123. Homo tam 
exterior quam interior percipiet post resurrectionem ha- 
bitationis ccelestis dignitatem, 125. Homo quatenus ad 
imaginem Dei creatus, 123. Homo exterior corpus, inte- 
rior anima, 172. Homo in quo est imago Dei, 172. Homo 

uo irrationabilibus antecellat, 172. Homo nummus Dei, 

89. Homo imago Dei imitando, 189. Homo vetus, vita 
vetus, 194. Homo in quo creatus est ad imaginem Dei, 
194. Homo ad imaginem Dei factus secundum ratioualem 
animam, 195. Hominem veterem exuere quid, 173. Homi- 
nes suut electi ut Christus glorificatus, 3. Homines nihil 
flunt cum peccant, 87. Homines quod dii appellati sunt et 


" non angeli, 87. Homines nos spe angeli sumus, et quare, 


93. Hominibus Spiritus ad mensuram datur, 56. Homini- 
be datum ad mensuram ; Deus non ad mensuram acel- 
P . 

Honorare patrem quid, 175. 

Hortus conclusus quibus constet, 222. 

Hostia quomodo nulla relinquitur pro peccatis nostris 


Humanitas Christi, pes ejus est, 164. 

Humanushomoetsermo,210.Humana omnia dubia,230. 

Humilitas dispositio ad purgationem mentis et contem- 
plationem, 8. Humilitas vera, 57. Humilitas custodit in 
omni tentatione, 93. Humilitas Christi usque ad quid 
extendatur, 181. Humilitas superbie medicamentutn,181. 
Humilitas Christi maxime in passione apparuit, 181. Hu- 
militas charitatia mecitum, 18t. . 

Hyacinthus quid, 85. 

Hymnus quid, 174. 


Idololatrialusui puerorum similis, 92. Idololatrium zelo 
invidie Satan invenit, 94. 

Idolum quid, 87. Idolum nihil esse in mundo quomodo 
intelligendum, 87. Idola per se nihil esse, 94. 

Ignis tentationis et tribulationis, 14. Ignia inferni seter- 
nus, non tamen ut Deus eeternus, 66. Ignis non est sine 
splendore, nec Pater sine Filio, 232. Deigae purgatorio, 
7 ignem quem misit Deus in terram, 57. Igaea duo fu- 

uri, 74. 

Ignominia et ignominiosus quid, 9. 

Ignorantia Dei peccatum est, et pena peccati, 10. Tgno- 
rentia fidelis melior, quam temeraria scientia, 46. Igno- 
rantia fidei neminem excusat a toto, licet bene excuset a 
tanto, 12. Ignorans ignorabitur quoniodo, 108. 

Ignorat quis quod non approbat, 36. 

notum Dei quid, 7. 

Illicitis qui abstinet, laudem habet; qui vero ab licitis 
se temperat, premium et laudem, 195 

Illuminet Deus quomodo omaem hominem, 212. 

Imago Deiinanima humana non omuino detrita est,212. 
Imago, tequalitas, et similitudo differunt, 121. Imago Pa- 
tris Christus, 189. Imago quomodu est aliter in nummo 
quam in Filio, 189. Imago qute coli debet, 189. 

Immunditia, 194. 

Immundum non tangere, 127. 

Impietas in Deum. 7. 

Implebimur quomodoinomnem plenitudinem Dei, 169. 

Impoenitentia est blasphemiasive peccatumin Spiritum 
sanctum, 11. I.nponitentia in nullo vivente certe cogno- 
&citur, 11. 

Impostura tenebras querit, 107. 

Incarnatio Christi et omnisexinanitio occultum est my- 
sterium, 190. Incarnationem Christi ad purum non intel- 
lexiese angelos, ante completam passionem, 167. 

Incompositi, 10. 

Increpantesut plurimum verbo dubitationis utuntur,86. 

Indignatio quid, 194. Indignatio qua, 173 

Iuduere Christum quid, 172. Induentes Christum, 151. 

]ndurati quomodo credere non possunt, 50. 

Inexcusabiles quos vocet Scriptura, 8. 

Iufantes etiam Christus salvat, 210. 

Infidelitas malignam vitam facit, 239. 

Infürmitatem nostram nosse melius est quam naturam 
rerum, 86. 

Inhabitat Deus in nobis aliter quam homo in domo, 75. 

Inimico familiari nulla pestis major, 128 

Iniquitas, in homines, 7. Iniquitatis partes, 9. Iniquita- 
tis mysterium quod, 206. 

Iniquus et prevaricator differunt, 20. 

Innocentia a Deo commendata, 195. 

"seminavit Deus omui anime principia intellectualia, 


»lentes, 40. 


Instauratio omnium, 163. 
Iutelligenda quie, 185. 

-Intelligibilia qua, 7. 

Intentio bonum opus facit, inteutionem dirigit fides,18. 

Interior homo, 37. 

Inveniendum quomodo sit et querendum, 185. 

Invidia, 10. Invidie zelus in diabolo quantus, 159. 

luvisibilia Dei per ea qae facta surit cognosci, 7. 

luvocare nemo vere potest sine fide, 50. 

Invocatio quid posait, 5^. 

Ira Dei pro pana et vindicta, 27. Ira Dei pro pena in 
Scripturis, 7. Ira que, cum qua omnes nascimur, 165. Ira 
durans, diabolo orationem dat, 172. Ira que, 173. Ira res 
inconaiderata, 1935. 

Irasci et non peccare,172. frasci nobismetipsis quid, 172. 

Isaac non sine'mague rei figura contra naturam gene- 
rationis fuit promissus, 21. Isaac et [smaelis generatio, et 
quid uterque nobis significent, 155. [sanc filios gratie si- 
guificat. 156. 

Ismaelia sunt omues qui in Ecclesía terrenam felicita- 
tem quierunt, 156. 

Israel quomodo audisse etcognoviase dicatur adventum 
Dei et Evangelii doctrinam, 51. Israel duplex carnalis et 
spiritalis, 93. 

Israelitee quare jussi eunt mulieres alienigenas dimit- 
tere, et quo pacto viros inducebant ad idola, 83. 


3J 


Jacobus minor quomodo frater Domini, 142. 

Jesus proprium est nomen, Ghristus sacramenti, 1. Je- 
sus Salvator omnium, 210. Jesu etyu:on, 1. 

Joannis baptismus, 68. 

Judam cur Christus non abjecit, 18. Judas quomodo 
Christum tradidit, et Christus se, 173. 

JudieusGreco preponitur ordineeteausa Patrum non 
ratia, 6. Judeeusqui plus discipline suscipit, plus punien- 
us est, 1S. Judceus vere quis, 13. Judei quomo4o genti- 

bus digniores, 13. Judeeus unde? 13. Judeeorum jactantia, 
13. Judwi etsi ordine priores quam gentiles, gratia tamen 
equales, 15. Judios, quo consilio lex dala esset, nes- 
cisse, 28. Judei capsarii nostri, 44. Judei quomodo cre- 
dere non poterant, 50. Judwi et audivisse et cognovisse 
qua de Deo dicta, 50, 51. Judzorum casus et tribulatio 
nobis profuit, 53. Judeorum casus non incomparabilis, 
52. Judeos Elias convertet, 53. Judteorum pars aliqua 
cur exceecata, pars non, 53. 

Judaizandum nunc non est, 145 el seq. 

Judex justus judicatus ipjuste, 14. Judicis non est sine 
accusatore damnare, 78. . 

Judicabitur talis qualis quisque moritur, 205. Judican- 
dus homo quomodo ab homine, non ex arbitrio suspicio- 
Dis, nec usurpato judicio extraordinario, sed ex lege Dei 
secundum ordinem Ecclesie, 79. 

Judicium habere contra aliquem, cst peccatum, 80. Ju- 
dicium Dei verum et infallibile, contrahumanum, 10. Ju- 
dicium et misericordiam Deo specialiter inesse, 56. Judi- 
cium occultum quod merito unius peccati cadit in aliud, 
207. Judicii diem quomodo Filius nescire dicatur, 42. Ju- 
dicii dies non quando futurus, sed quomodo futurus sit 
scire expedit, 202. 

jugum Christi quomodo suave, 126. 

Jurare verum non eat peccatum, 111. Jurat Apostolus, 
5. Juratur etiam non dicendo per, etc. 5 . 

Jusjurandum nisi necessarium nobis indultum, 5. Jusju- 
randum a malo illius, propter quem juratur, 5. Jusjuraa- 
dum exigeus, etiamsi nescit juraturum falsum an pec- 


, 9. T Y4 

Justitia Dei quomodo et quare sic dicta, 6. Justitia 
Dei sine lege est, sed non sine lege manifestata, 17. Ju- 
etitia quomodo per legem et prpphetas testificata, 16.Ju- 
stitia Dei quld, 16. Justitiae non ex operibus, sed opera 
ex justitia, 18. Justitia Dei in morte, potentia in resurre- 
ctione, 24. Justitia plena plus exigit quam iecatum, 3t 
Justitia Dei, 49. Justitia legis quid, 49. Justitia fidei, 49. 
Justitia legis quie, 182. Justitia ex Christo, non ex lege, 
49. Justitia duplex, divina et humana, 49. Justitia nostra 
temperanda in corrig: ndo, 172. Justitia ex fide Ohristi, 
182. Justitia vera, 185. Justitia stipendium quare non vi- 
ta dicitur, sicut. peccati stipendium mors, 31. Justitis 
spes, Christus, 157. Justitiam Dei quomodo iniquitas no- 
atra commendat, 15. Justitiam cum iniquitate appendit, 
31. Justitiam Dei vituperare non possent, etiamsi omnes 
damnarentur, &6. De justitia non prescientia judicat 
Deus, 47. Justitiam legis quomodo sectabatur Paulus, et 
an damnum sit in ea fuisse, 182. . 

Justificare impium, gravius esse quam justos salvare, 
23. Justiflcari hominem sine operibus legis quomodo in- 
telligatur, 18. Justiflcari non plures per tum quam 








1v 


per Adam condemnantur, 25. Justificatur qnissine operi- 
us precedentibus, non sine sequentibus susceptionem 
fidei, 18. Justificat te sine te, qui fecit te sine te, 182. Ju- 
stificali gralis sumua quamvis ex fide, 22. : 

Justificationes dus, 18. . 

Justus hic nemo sine peccato, 226. Justus, quique in- 
justus dicendus venit, 6 Justus quomodo ez fide vivat, 6. 

usti qui Christi adventum praecesserunt, in inferno de: 

tinebantur usque ad ejus passionem, 17. Justi veteres 
non solius verbi fide liberati, sed fide incarnationis Chri- 
sti venturi, 27. Justus si patitur, quid injusto continget? 
204. Justo quomodo lex non est posita, 310. Justum esse 
melius est quam hominem esse, 182. 

Juvenee ruft mystica ratio; 252. 


L 


Labores et omnie hujus seculi mala que procedunt de 
peccato originali, eur remaneant remisso peccato, 52. 

Lac gregis est quidquid distribuitur prepositie, 88. 

Lapis offensionis Christus, 48. 

Latitudo charitatis et crucis, 159. 

Latria soli Deo debita, 55. Latria, 183. 

Laus glorie Dei est, cum multiad fidem veniunt, 173. 

Laudandus Deus non solum voce, aed operibuset vita, 


94. 

Legalia quibus permissa, quibus non, 157. Legalia quee 
dicantur, 28. Legulia an post Christum sine peccalo ser- 
gari poterant, 90. Legalia cur Christianis legende sint, 
246. 


Lepra quid sit, 143. 

Lex Dei quee sit et qui sine ea peccant, sine ea peri- 
bunt, 12. Lex que quantaque significet, 16. Lex sibi 
quomodo quis esse potest, 12. Lex quid ostendit, 16. Lex 
operum et fidei quid differant, 18. Lex impletur per gra- 
tiam fidei, 18. Lex sine gratia non modo non aufert pec- 
catum, imo auget, 21. Lex peccatum auferre non po- 
tuit, 25. Lex haturalis, et &cripta, 23. Lex Mosi non 
&djuvare poterat, sed tantum pre&vcipere, 85. Lex natura- 
lis, 25. Lex quomodo in nature adjutortum data, 28. Lex 
data, ut homo infirmitatem suam agnosceret, 28. Lex me- 
diocri peedagogus: perfecto signum, duro flagellum, 28. 
Lex quid, quibusque modis accipiatur, 28: Lex cur Ju- 
deis tantum data, 28. Lex data omnibus, sed non pro 
omnibas et pro quibus, 23. Lex carnis quid, 30. Lex spi- 
ritus cur, 32.. Lex mortis cur, 32. Lex ad quid data, 33. 
Lex sancla et bona, &. Lex Evangelii, lex spiritus, 3&4. 
Lex Mosi sancta et spiritualis, 34. Lex, peccali fomes cur, 
35. Lex peccati cur, 85. Lex presbyterorum carnis quie, 
37. Lex carnis. peccati et mortis, 37. Lex spiritualis, et 
lex spiritus differunt, 37. Lex spiritus, lex gratim, 38. 
Lex quomodo iufirmata per carnem, 58 Lex data, ut ejus 
infirmitate ad gratiam accelerarent, 171. Lex instar pe- 
dagogi, 151. Lex cur dicitur elementa mundi, 152. Lex 
infirma, 154. Lex post Christum nunc non distat ab auti- 
qua idololatria, 154. Lex Synagoge vir, 156. Lex omnis 
completur dilectione, 159. Sub lege esse quid, 159. Lex 
quomodo bona si non est justo posita, 500. Lex quando 
impletur, 261. Legem non esse malam probatur, 22. Le- 
gem non esse peccatum, sed peccati Indicem. 32. Legém 
tantum grátiam habentibus prodesse, 34. Legem concu- 
piscentiam nolle quomodo dicatur, 36. Legem adimplens 
timore pone an justus, 182. Leges quatuor, 35. Leges 
scripte in cordibus nostris, 249. In lege non permanse- 
runt Judei vitiu suo, 249. Legis Dei ignorantia inexcusa- 
bilis, 12. Legis factores quomodo justificentur, 12. Legis 
que sunt que gentes facore dicantur, 12. Legis opera 

ua, 16. Legis opera non justiflcant, quamdo faciens ea 
sibi tribuit, 16. Legis status per que firmatur, 18. Legis 
date utilitas, et a quid data, 21. Legia infirmitas, 27. 
Legis finis Christua, 49. 

iber et liberatus differunt, 31. Libera et Agar quid 
significent, 155. Liberum arbitrium in peccatore non 
omnino preiisse, et qui per ipsum maxime peccent, 31. 
Liberum arcitrium a nobis non aufertur, 35. Liberum ar- 
bitrium non tollit gratia, 109. De libero arbitrio nullo 
modo presumendum, 165. Liberum arbitrium bonam vo- 
luntatem facere non potest, 182. 

Liberantur cur non omnes, 47. 

Libertas vera servum Christi facit, 158. Libertas vera 
que», 31. LibertasChristiana non eetflagitanda Judeorum 
more, 218. Libertate nostra non abutendum nobis, 158. 

Libido, 194. Libidinis usus naturalis, 9. 
got icere potest aliquid, e& non expedire, et non contra, 


1 Lieita que dicuntur, 80. Licita sola charitate tractan- 
a, 80. 
Linguarum dirersitas humani generis societules in 


Christo, 170 
Littere vetustas, 32. 


IT. AD EXPOSITIONEM IN EPIST. D. PAULI. 


13974 


Locum dare diabolo, 172. 

Longanimitas et patientia differunt, 10. 

Loquendi modus per preeteritum de futuro in Seriptu- 
ris, 50. Loquendi modus, cnm quod semper flert dicitur 
in aliquo, cum ab eo cognosci ceperit, 110. 

Lorica justitis, 176. 

(otio pedum discipulorum quod nobis est exemplum, 


Loth uxor in statuam salis conversa quid designet,316. 
Lusus Iemaelis Paulus persecutionem vocat, 156 
Lux interior, 171. Lux interior quae, 171. 


Magistri fructus, discipuli obedientia, 199. 

Magaus non est qui a nobis visus explicari potest, 157. 

Majores et minores qui, 150. 

Male vivere, de nosiro est, 47. Male agentibus com» 
pendium, cita mors, 78. 

Maledictum quomodo Christus pro nobis factus, 9. 

Malus duobus modis non maculat, !713. Mala non esse 
facienda, ut veniant bona, 15. Mala nostre ad quid 
sint, 42. Malis quomodo utatur ad profectum nostrum 
Deus, 53. Mali tolerandi quando per judicium averti non 
possunt, 79. Malis etiam benefaciendum, 161. A malis 
quomodo separandisumus in hac vita, 173. Malum si per- 
sequeris, malum te facis, 57. Malum pro malo red 
quid, 203. 

Malignitas, 10. 

Malitia, 10, 78, 194. 

Mandatum quonmodo ad mortem, 33. 

Mandacare ex fide quid. 62. Manduceare corpus et san- 
guinem rcvera spiritaliter quid sit, 81. Manducare Chri- 
Blum vita est, 93. Manducans et bibens modeste, frugali- 
ter et temperanter laudat Dorxinum, 94. Contra per im- 
moderate sumptum cibum blasphematur Deus, 94. 

Manducatio. De manducatione corporis et sanguinis 
Cbristi, 93. 

Manicheorum heresis, 32. Manieheeorum error de ani- 
ma et corpore hominum, 37. Manicheorum error, 38. 

Manifestus. De manifestis judicare licet, 217. 

Manna unde parabatur, 91. Manna quid figurabat, 


, 92. 

Mansiones multe in patria, 111, 112. 

Manus expandere quid, 51. 

Maranatha quid, 115. 

Maria quomodo concepit, 2. Mariarum trium historia, 
142. Maria mater Domini filia Anu et Joachim, 142. 

Maris Rubri transitus, baptismi figura, 94. 

Martyres differenter pro Christo patiuntur, et Christus 

ro ipsis, 43. Martyrem non facit pa»na, sed causa, 43. 

artyresquomodo vindictam a Domino petant, 57. Marty- 
Tes adversus peccata usque ad sagoguinem eertant, 57. 
Martyrum dilectio perfectissima est, 2641. 

Maler, Christi virgo fabro nupta nobilitatis exetinxit ty- 
pum, 261. 

Mathematici, 94. 

Matrimonii tripertitum bonum,83. Matrimonit indísso- 
lubile vinculum utraque parte vivente, 84. Matrimonium 
ratum non est, quod sine Dei devotione est, 84. Matri- 
monium plura quere in conjugium. 

Mediator noster esse debuit Deus et homo, 24, 212. 
Mediator noster Christus, et unde nomen sumptum, 
150. Mediator et Deos et homo esse debuit, 213. 

Medicussummus egros omnesinvenit, 38. Medico com- 
paratur Deus, Paulussaucio, 138. Medici ut famam acqui- 
rant, desperatos gros sanandos eligunt, 210. 

Melchisedech, 2 

Memor et oblitus quomodo capiatur, 5. 

Mendac'um fidem corrumpit, 133. 

Mendax quisnam judicandus, 117. Meudax est omnis 
homo, 1&4 

Mens superior vis anime, 103. 

Mensa quid, 51. 

Mentiendum in doctrina religionis omnino non eese, 
146. Mentiendum nunquam, 194. 

Mercatoris modum explevit Christus, 237. 

;Mercenarius, 478. Mércenarii in Ecclesia tolerandi, 


Meretrici adhaerens quomodo unum corpus est cum 
ea, 81. 

Merita hominis bona, etiam esse Dei munera, 31. Me- 
rita nostra bona ut ainL efficit gratia, 31. Merita noslra 
eum coronat Deus,sua merita corouat,32. Meritorum pre- 
sumptio non sinit credere in Christum, 50. Merita fiunt 
bona post gratiam, 109. 

Miseria hominis communis, 184. 

Miseri qui, 19. 

Misericordia Dei non sufficit, nisi adsit voluntas, 45. 


M91 TNDICES .&B 'OPRRA "NETRT LOMPARPTt. 


Misericordia et Judicium Deo specialis, inesse, 56. Mise- 
ricordia medicina quotidiana, 56. Misericordia quomodo 
Ber debent, 56. Misericordiam Dei consequuntur et scien- 

r es8, et facilius qui ignoranter, 9210. 

Mises ordo ostenditur, 2145. 

Mori peccato quid. 28. Mori cur homines Deus voluit, 
301. Mori cur Christus voluit, 237. Morituri an sint qui 
adveniente Christo vivent, 209. 

Mors Christi tam peccata tulit quam resurrectio et utra- 

ue justifleant, etsi utriusque eit. differentia, 21. Mors 

ilii Dei quomodo facia est nostra reconciliatio, 23.Mor- 
tis regnum quid, 25. Mortis regnum sola Christi gratia 
destruit, 35. Mors et resurrectio Christi, nontantum res, 
sed etiam sacramenta sunt, 29. Mors victa non penitus 
interempta, 29. Mortem Deus non fecit, sed homo sibi 

jer m accersivit, 39. Mors a Deo esse quomodo 

icatur, et non esse, 30. Mors non ex ipsa lege, sed homi- 
sam vitio, 94. Mors elsi de peceato carnis murtyribus ta- 
men utilis fuit, 42. Mortem Christus quomodo sensit, 74. 
More Christisi Deo odor suavis,quomodo qnieüm occide- 
Tunt peccavarunt?173. More cita maleageutibue compen- 
«ium, ?8.'Mors Christi magna polliceri debuit, 253. Mor- 
fis Christi et Adi comparatio, 110. More nostra est po»na 
Dpecosti ; mors Christi hoetia pro peccato, 110. Mortis au- 
«tor diábolus, 837. 

Mortwus peccato Christus quomodo, 30. Mortua lex 
«quaudo dicitar, 32. Mortuum et mortale differunt, 39. Mor- 
tuum tangere, 243. 

Moses idololatras paucos quomodo gladio vindicavit, 78. 
Moses mare Rubrum transiens Christum figurat, 91. Mo- 
ses quomodo Deüm videre concupivit, 137. 

Mulier à viro et legitime discedens, vivente viro, nu- 
bere mon potest, similiter et vir aliam ducere, 83. Mulie- 


- 168 sancte Christum, et post npostolos eecuti ad priepa- 


randa victui necessaria, et quare, 88. Mulier facta in ad- 
jutorium viri non ad concupiscentiam carnis,96. Mulier 
seususlitas est, 86. Mulier quid in Seriptura, 152. 

Munda mundis omnia quomodo intelligantur, 227. 

Muhdus, universum gcnus hominum, 24. Mundus cur 
factus, 7. Mundum nobiscruciflgere debemus, etnos mun- 
do, 161. Mündi rectores, 176. 

Murmurautes in Deum reprobat, 46. 

Muscipulam diabolo Christus tetendit, 37. 

Mysteria antiqni non plene intellexerunt, 66. Mysteria 
omnis sacramenti Dei in Chrieto sunt, 1914. 


Natisecondum carnem persequuntur filios spiritus, 156. 
Natum quod de Deo est, Deus est, 232 

Natura eommunis omnibus esl, sed non gratia eat, 21. 
Naturabona a Deo creata, 32. Natura humana sola fide et 
sanguine Christi justificatur, 49. Contra naturam nibil fa- 
cit Deus, 53. Contra naturam quid fleri quomodo intelliga- 
tur, Hs Natura humana in Christo solus Deus major 
est, 226. ' 

Naufrago idem est quibus aquis operiatur, 139. 

Negatio fit factis quoque, 227. 

Nequitia, 10, 78. 

Neronem quomodo quidam Antiehristum suspicati, 


Nitimur in vetitum, 33. 

Nobilitas Judseorum que, 182. 

'Noeendi potestas bonis et malis prodest. 58. 
:Nolens omnia potest, credere nonnisi volens, 49. 

Nomen :Dei inter gentes quomodo blesphematur, 13. 
Nominis mutatio unde in sacris, 1. 

Nominatio quid Paulo, 79. 

Nostra quomodo omnia sint, 75. 

N6tum Dei quid, 7. 

Novatianorum heresis de secundis nuptiis, 86. 

Novus homoquis, 112. Nova quomodo omnia facta sunt, 
125. Nova creatura, nova vita est, 161. Novum Testamen- 
tum'in *ege vix usque nominatum et expressum, 249. 
Novi Testamenti promissiones, 149. 

NU Dore esse melius quam uri quomodo intelliga- 
tr,'83. 

Nubes ín mari Rub. Spiritus sancti figura, 91. 

Numero tóti quandoque attribuitar quod majori parti 
convenit, 109. 

fiuhbtio$ habél Deus propter nos, 178. 

Nope ad quid concesse, 82. et quod boneet laudabi- 
les, 83. Nuptias probandas docet, 82. Nuptiis quomodo se- 
eundüm veniam eoitua concedi intelligitur, 83. Nuptte 
invite proventus malos solent habere, 86. Nuptie 'pri- 
me& tanium a Domino instituLe et benedictione sublimes 
secuud:;e vero permissee, et in presenti, dloria carentes, 
$6. Nuptie seeuméo étíambeatto -vunt, sed viduitas.bea- 


tior, 86. Nuptiee nec tertie nec quara damnende, quan- 
quam non sint sine vereeundia, 86. 
Nutrix mater ex &more, aliema pro mereede Butrit, 


Obdurat Deus quomodo 46. 

Obduratio quomodo justa, et quid sit, 46. Obduratio 
temporalis tantum, 46. 

Obedientia quali modo adhidenda, 58. Obedientia quali 
modo adhibenda potestatibus, 8 Obedientie laus, 87. 

Obsecratio quid, .5, 21$. 
igobservantiee omnes Vet. Test. futurorum umbre, 


Observare dies, menses, ennos et tempora quid, 151. 
Obsonii immunditia nun timenda, sed en pidatatis 
Gbstinatio quid, 2. 

Obtemperari sibi velle a minoribus et'Baolle obiempe- 
rare mjoribus iniquissimum est, 97. 

Odibiles Deo, 10. 

Odor bonus qui, 119. 

Offensio Deiin Leraelitas eur tanta, 62. Offensiania lapis 
Christus, 48. 

Olea in oleastrum inseri solet non contra,53. Oles im- 
&ertio, 52. Oleum exsultaátiqnis est Spiritus senctne, 234. 
Oleo spiritali unetus Chfistus, 234. 

Omnes homines, pro omsi genere hominum,312. Oun- 
nibus per omnia placere, 94. 

Onera diversa, 1590. 

Ouus süum quisque portabit, et alter alterius portare 
jubemur, 160. . . 

Opus bonum intentio faeit, iatepntionem dirigit fides, 18. 
Opus nullum ex debito remunerutiouem a Deo reposcit, 
19. Opera justificatum sequuntur, non precedunt jusift- 
candum, 18. Opera snnt ut magne vires et cureus.celer- 
rimus praeler via:n, 18. Operasolabona quiesunt ex dile- 
ctione, 18. Opera quedam bona videntur et uon sunt, 49. 
Opera mala blasphemitce in Deum, 94. Opera ex gratia, 
non contra, 165. Opera bona non ex quantitate sui, sed 
ex charitate plus vel minus prosunt, 104. Opera bona et 
pia non frustrabuntur sua remuneratione. 165. Operis re- 
muneratio etiam ex gratia Dei retribuentis, 19. 

Operari pro accipere, 88. Operatur in nohis Deus in- 
clinando sive ad bona sive ad mala, 9. Operatur in nobis 
Deus et velle et operari, 182. Operante ei eooperante 
Deo, et bona volumus et facimus, 177. 

Opportunitas est omni medicamento necesearie, 224. 

Oppugnant non expugnant bonos diaboli, 189. 

Orare nemo vere potest, nisi prius credat, 50. Orare 
spiritu et mente, 106. Orandum quid sit nescimus, 4t. 
Orandum spiritu et carne, 167. Orat semper, qui bene 
semper agit, 203. - 

Oratio nostra infirma aSpiritu juvatur, 41. Oratio etiam 
gratie donum est quidquid impetrat, 41. Oratio necessa- 
ria est, 50. Oratio quare necessaria, 57. Orationes que, 
811 


Origenis error, A1. . 

Originale peccatum quibus nominibus vocetur,et quid 
sit, 19. Originale peccatum quomodo per baptismum di- 
mittitur, ei tamen in posteritate remanet,.19. Originalis 
peccati generalitas, 23. Originale peccatum etiem solum 
&d damnationem aufficit,26. Originale peccatamutctetera 
ex voluntate esse, 37. 

Oris confessio fit ad salutem, 49. 

Osculum sanctum, 65. 

Ostium claudere diabolo, 112. . 

Otium sanctum querit charitas, 213. Otium et aetuosi- 
tas temperauda sunt, 213. 


P 


Peda 8 quid, 151. 

Pexdia qoid, 262. 

Panes occulti, surit hereétitorum erroftes, 224. 

'Paradisus quoniodo bic accipiatur, 137. 

participes Christi qui 234. 

Parentum merita non egee differentia:in generelis, ái. 
Parentum curam filius habere:debet, 218. . 

Pascendieovibus non que nostra, sed que Chrisli quee- 
renda, 233. 

Pascha Hebraicum nomen, 28..Paschs.trameétns,18.Pa- 
&cha immolatio: est, 78. Pasche» diversa-celebretio, et ee- 
lebrationis significatio, 263. 

-Paseio per passidnis: seefamántem, qoid :Gheibios a 
nobis exiga:, 29. Passionibus mori quid, 32. Paselenes 
Christi vere noscit qui per'esm 'ad 'anliiteen 
credit, 184. Passionibus Christi defuisse creditur, quid- 
quid membrum ejus hic palitur, 190. 














i911 

Pastor quis, 178. Pastoris officia, 223: Pastores cur di- 
cuntur doctures et episcopi 171. 

Pater caelestis moritur nobis in :enigmale, &. Pater in 
divinis non habet Patrem ut sit sicut Filius, 55. Pater 
non solus sapiens, 66. Pater operatus est cum Filio non 
passus, rec natus, neé resugeus, etc., 152. Pater cur di- 
citur dedisse quod divinitas Filii dare poterat, 181. Pater 
quomodo solus Deus et invisiLilis dicatur, 2t0. Pater non 
voceandus qui ex adulterio genuerit, 262. Patris et Filii 
inseparabilis operatio, 87. Patris et Filii equalis poten- 
tia, 919. Patres antiqui per mortem Christi servati, 192. 

Patienter viventes, 179. Patienfer morientes, 179. 

Patientia et longanimitus differunt, 10. Patientic exem- 
pla in patribus quoque mira fuisse, 261. 

Paulus unde nomen assumpsit, 1. Paulusomnibus debi- 
tor, 6.Paulus cur alio exordio Corinthiis seribatquam al ig 
67. Paulus mavult negotia Christianorum per contempti- 
biles judicari, quam in forum deferri, 19. Paulo ad vitan- 
dam elationem stimulus carnis datus, 85. Paulus cur ni- 
hil a Corinthiis accipere noluit, 189. Paulus quod Judeusa 
Judei fectus est, etc. Denique omnibus omnia non per 
mendacium,sed compassionem,90. Paulus tanquam degro- 
tus egrotis ministrabat, 90. Paulus libertate prudenti 
congrgebat consuetudini Judeorum, 90. Paulus in quo 
plus laboravit, 109. Paulus quomodo nuditatem passus, 
quaerens primo reguum Dei, 135. Paulo etiam fugienti 
cura gregis fuit, 136. Paulusquoimodo arcana vidit, 136 et 
seq. Paulus non ex Evangelio datum, sed fructum quaere- 
bat, 138. Paulus per Christum ut Deum non ut hominem 
mortalem Tactus est apostolus, 144. Pauli auctoritas unde 
acquisita, 143. Pauli teedium, 179. Paulus cur Petrum ar- 
guit, 145. Peulus.quomodo in lege sine querela conversa- 
tus sit, 182. Paulus primus peccator, 210 

Pax quid, 4. Pax mundi que, 22. Pax vinculum est 
unitelis, 169. Pax Dei an superet humanum intellectum 
et non angelicum, 186. Pex necessaria ad myaterium uni- 
tatis, 93. Pax Christi quid, 195. Pacem habere cum Deo 
facit füides, ek qui eam cum Deo habeant, 22. Pacem evan- 
gelisare.qeid, 50. Pacem charitas facit.et tuetur, 195. 

Peecator graviussonaLquam peccans, sicut irrisorquam 
irridens, £48. Peccatori quia homo est, non qnia peccator, 
eubveniendum, 164. Peccatores quomodo Christi dicantur 
esse, 3. Peccatores non nosse se quomodo Christus dicat, 
36. Peccatores in peccatiaprescitos esse, non prieparatos, 
lieet prepa preeparatasit secundum quod prasciti,42.Pec- 
catorum remiasio est in Spiritusepcto, 170. Peccatoribug 
viscera misericordie non asae claudenda, 161. 

Peceatum omne, quod citius posnilendo non tegit", et 
causa est, el papa peccati, et quare quomodo, 8. Pec- 
catum vitari non potest, nisi edeit gratia, 46. Peccatum in 
Spirítum sanctum, quod, el quod duplieiter committitur, 
41. Peccatum quomodo per virem et non per feminamin- 
travit, 24. Peccatum in omnes transiens quid, 25. Pecca- 
tum non imputarl quid, 25. Peceatum ante legem quo- 
modo ignotum, 25. Peccatum per legem abundavit, 28. 
Peecatum non posi legem. accessit et non ante, 33. 
Peccatum per legem revixit, 33. Peccatum quomodo ante 
legem mortuum intelligitur, 33. Peceatum omne mortale 
concupiscendo committitur, 35. Peccatum quomodo in 
enrne habitat, 39$. Peccatum quomedo in nobis habitat, 
36. Peccatum de peceato quomodo damnatum in corpore, 
38. Peccatum est judicium habere contre aliquem, 80. 
Peeostum nihil ost, 87. Peccatum stimulus mortis, 114. 
Peccatum veinti scorpius, 114. Peccatum quomodo Chri- 
stus factus, 125. Peceatom quid in Soripturis interdum 
significet, 425. Peccatum, delictum, 159. Sine pec- 
ceto nisi unigenitus Dei esse nemo potuit, 203. Peccati 
cognitio, quomodo ex lege, 16. Peccati prohibitio, nisi ad- 
sit gratia, auget ejus desiderium, 32. Peccati natura cui 
similis, 74. Peccata videre Deum, punire est peccata, 
19. Peccata quomodo tecta sunt, 19. Pecoata universa ba- 
ptismo solvuntur, 37. Peccata aliqua pér sanctos viros 
quare morte nonnunquam punita sunt, 78. Peocata parva 
sed crebra, collecta aggravant et opprimunt, 139. 

Peccare in similitudinem Ade, 25. Peccare est in po- 
testate malorum, sed non hoo velhoc genere, 53. 
in Christo et in Christum diverse dicitur, 88. Peccare. 
Non peccare quibus est. datum, non nature, id est sed 
gratie,219. Peccanscontra mandatum,eupra nondum pec- 
cat, 34. Peccantem corripere quando privatim, quando 
publico decet, 217. Peccasse omnes, quomodo intelliga- 

ur, 47. 

Pedes. Sub pedibus Chrieti quomodo omnia subjecit 
Peter, t64. pt 1 J 

Pelagianorum error de peceato originali, 24. 

Por Det dui fpeolentia, 20. in 

eregrinari quid, 124. Peregrinamur m corpore, 124, 
. Perfecttonis guid adhuc Apostelo defuit, tel. 


IIl. AD EXPOSITIONEM fN. EPIST. D. PAULI. 


197 


Perfeclum quod in spe est dicitur, 165. Perfectusnemo 
in praesenti vita, 184. Perfectiquomodo hic sint in cursu, 
non iu alfectu, 185. 

Peripsema quid, 7T. 

Permittere aliud quam precipere, 83. 

Perscrutan.um non esse cur Deus hunc, non illum libe» 
ret, 46. 

Persecutio Christianorum qua, 294. 

Persona nostra, persona est Ecclesise corporis Christi, 
190. Persons in Evangelio tres, pastores, mercenarii et 
furea,178. Personurum nulla estacceptio apud Deum, 195. 

Perturbatio multorum correctoruim profuit postea ad, 
salutem, 224. 

Petra scandali Christus, 48. Petra non Petrus funda- 
mentum Ecclesie, 68. Petra quomodo Christus erat, 91. 

Petrua ore non corde Christum negavit, 49. Petrus a 
petra, non petra a Petro, 68. 

os narao. In Pharaone lingua erat, in Joseph prophetia, 


Pharieei qni, 183. 

Philippi urbs, 177. . 

Philosophi cognoverunt Deum non esse corporeum,nec 
mutabilem, nec ab alio, eed cuncta ab eo esse producta, 
7. Philosophi utrum Trinitatis notitiam habuerint,8 Phi- 
losophorum geutilium vanitas, 8: 

Phebe in Cenchris, 65. 

Pie vivere volentes semper patientur persecutionem, 
$24. Pie vivens torquetur vitiis alienis, 294. 

Pignus et arrha, 163. 

Pigri in conversatione divina sine spe sunt, 56. 

Placere hominibus propter veritatem bonum est, 91. 
Placere omnibus per omuia quid, 94. Placere et non: pla- 
cere, sed dilfereater debemus hominibus, 142. Placet ille 
Deo qui fidem rectam exseculione virtutum et perfecte 
operationis decorat, 200. 

Platonici libri Auguetino allati, 90. 

Plenttudo. Quomodo implebiiuurin omnem plenjtudi- 
nem Dei, 149. Plenitudo omnnis quomodo in Christo et 
esse et habitare dicatur, 89. 

Plures non comparativesemper, aed absolute interdum 
pro multis dici, 28. 

Pena duplex, quazm Christos utramque delevit, 29. 
Pone peccantium ad hoc relat:e, ut corrigamur, 92. 

Peenitentia. Ad penitentiam agendam non sufficit mo- 
res in mejius permutare, sed de preeteritis satisfacere 
Domino per penitentie dolorem, ete., 439. Peeuítentia 
bonorum pene quotidiana, 139. Peenitentie agendte opus 
est penitentia, 226. Pcenitentise semper locua, 254. 

Pontifices unde nomina mutent, 1. 

Populus transiens mare Rubrum, fidelium figura, 94. 

Portare Deum in corpore quid, 82. 

Porue dueg per quas diabolus intrat cupiditas et tfmor, 
172. 

Postulationes que, 211. 

Potentia Dei in resurrectione, justitia autem in morte, 
24. Potentia sola Deus hominem liberare poterat,sed hu- 
militete maluit, 34. Potentia sola Deus hominem Bberare 
poterat, 24. ' 

Potestas omnis a Deo, 58. Potestas omnis a Deo, 65. 
Potestas nocendi bon s et malis prodest, 63. Putestas sive 
potentia Dei quid, 68. Potestas interior diaboli occiea, 
£92. Potestss tenebrarum, 165. Poteetas tenebrevrum, 
169. Pro potestatibus quomodo orandum et eur, 211. 
Potestatis nomine quid designetur, 58. Potestatis no- 
mine quid significetur, 58. Potestatem omnem et prinei- 
patum quomodo evacuabit Chriatus, 1 11.Potestatibusquo- 
modo obediendum, 58. 

Precepta duo de dilectione buam invicem ceherentla, 
158. Pre:cepta duo charitatis unum eunt, 58. Preecepto- 
rum Decalogi divisio, 59. I 

Predestiuatio quid, 42. Predestinatio quid, 2. Pre- 
destinatio utrum deeo quod semper fuerit, an de eo quod 
non semper sit, 3. Preedestinalio gratiee est prteparatio, 

ratia ipsa donatio et preedestinationis effectus,t66. Pree- 
destinatiopis caput Christus sancti membra, 3 

Predestinatus est Christus secundum humanitatem non. 
divinitatem, 3. . 

Predicatio Christiana cultu oretionis non indiget, 69. 

Predicatores malos malis cur mittit Deus aliquando, 50. 
Predicatorum labor ingens, 155. 

Predico. Quia predicit Deus, ideo non facit, 50. 

Prelatio etsi dignitas major, adminietratoria tamen, 


4. 

Prelatus bonus, nutritor est; malus tentator, 62. 

Preoccupari in delicto quid, 459. 

Preputium quid, 13. . . 

Prescire pro pridestinare interdum ponitur, 54. 

Prescitos malos Deua non crearet nisi bonorum ueibug 
&ccomodare sciretur, 47, 


1319 


Prescientia qvid, 42. Prescientia quid, 47. Prescientia 
Dei non cogit ad peccantuni, 50. Priescientia Dei, 166. 
Pre-eumere. Contra presumentes et gloriantes in se- 
peis, 76. ] 

Presumptio diabolica,93. Preesumptio meritorum non 
eipit credere in Christnm, 50. 

Preeter et preterquam pro contra accepta, 144. 

Preterita postponenda, 18. 

Preecationes qua, 211. 

Presbyteri qui episcopi, 177. 

Primitie Spiritus, 41. 

krimogenitus quomodo Christus, 189. Primogenitos in- 
ter inultos fratres Christus quid, 42. 

Prisca sive Priscilla, 65. 

Probati Deo qui dicuntur, 97. u . 
l Processio Spiritus, sicut generatio Filii inscrutabi- 

8, 39. 
Profundum crucis, 169. 

Prohiberi qua dicantur, et quee permitti, 6. . 

Prohibitione mali, nisi adsit gratia, desiderium mali 
crescit, 33. 

Promissionum tempus, 231. I 

Promittere plus esse quam pr«edicare et praiscire, 21. 

Propagationis non imitationis peccalum in omnes 
transiit, 24. 

Propheta tripliciter dicit, 105. Prophete in Novo Testa- 
mento Scripturarum interpretes, 171. . 

Prophetia cur in enumeroelione gratiarum primum eet 
donum, 56. 

Propitiatorium, 150. 

Propositum Dei quid, 42. Propositi fiaudatio damna- 
bilis, 216. tà . 

Proprium nomen ponendi pro pronomine modus, 3. 

Proximus quie, $9. Proximus quis dicatur, 172. Proximi 
dilectio qualis esse debeat, 59. Proximi nomine, omnis 
homo intelligitur, 59. 

Prudentia carnis et spiritus, 38. 

Peallere quid, 106. 

Psalmus quid, 114. . . 

Pucidita virginalis conjugali preeetantior, 86 

Puer nascitur suz miseria propheta, 174. Puerieliam 
non secundum quod gesturi erant s diutius viverent,sed 
secundum quod per alios gesserint judicabuntur, 124. 

Pugna adulti baptizati, 29. Pugna nobis continua in 
corpore mortis hujus, 37. . 

Puto, non dubitantis sed increpantis apud Paulum, 
Puto quod Spiritum Dei habeo, 4 ad Corinth. vii, fo, 86. 


Rami oleastri inserti. sunt patriarche, 53. Rami fra- 
cti, 52. 

Ratio cur in viro significata, 96. 

Recedere a nobis, 127. 

Reconciliare nos Deusalio modo quam per mortem Filii 
sui potuit : sed nullus sanande miserie nostre conve- 
nientior, 23. ] 

Reconciliatio per mortem Filii Dei quonam intelli- 
enda, 23. Reconciliationis nosirte pretium, 21. Reconci- 
lationis vis quanta, 34. 

Redimere tempus quid, 174. Redemit nos Christus, non 
emit, 17. 

Redemptio nobis data estín sanguine Chrieti fuso, 189. 
Per redemptionem peculiariter Dei snmus, 81. Redem- 
ptionis nostre prelium, 189. Redemptio nostra in san 
guine Christi, 253. . u uu 

Refectio. De refectione corporisetsanguinis Domini, 93. 

Reformare se mens humana non potest sicut defor- 
mare, 172. Reformatio vera, 55. 

Regeneratis Christus plus prestat quam Adam gene- 
ratis nocuit, 26. . . 

Regnum Dei quid, 61. Regnum Dei, electi, 110. Regnum 
Deo quomodo tradit Christus, 110. Regnum Dei est bic, 
id estin mundo, sed non hinc, id est de mundo, 189. 
Regnum Dei qui sunt, 189. . 

emissionis effectus duplex, 17. Remissio peccatorum 
cur Spiritui attribuitur, 49. Remissio peccatorum est in 
Spiritu saneco, 176. 

Remuneralio operis etiam ex gratia Dei retribuentis, 
19. Remuneratiunem non accipiet de eo quod invitus quis 
fecit, 89. 

Renovari secundum Deum et secundum imaginem 
Dei, 194. Renovamur de die in diem, 123. 

Repetere sua quoad perfectis imperfectisque liceat, 7T. 

Reprobatio temporalis et eterna, 46. 

Requies nostra per Sabbatum figurata, 240. 

Res significans nomine rei quam significat nominari in- 
terdum solet, 91. 

Resipere quid, 223. 

^asurrectio duplex, 3. Resurrectio Christi omnem am- 

tatem et diflidentiam abstulit et compressit, &« Re» 


INNDICES AD OPERA PETRI LOMBARDI. 


1380 


surrectio Chrieti, generalis nostra resurrectio, &. Resur- 
rectionis commendatio, 110. Resurrectionem futuram qua- 
liter Jud:i credebant, 113. Resurrectio fleri pon potest, 
nisi preecedente morte, 413. Resurrectiones dum, 223. 
Resurrectionis credulitas sola nos a p is disLinguit, 
222. Resurrectio sanctorum erit sine ullo vitio, 174. Re- 
surrectio Christi ad qnid nobis profuit, 18&. Resurrectio 
sanctorum et impiorum differet, 184. Resurrectio Christi, 


. nostra est justificatio, 184. 


Resurgemus ea etate qua Christus mortuus est et re- 
surrexit, 171. Resurgemus omnes in virum perfectum 
quomodo, 171. Glorla resurgentium diversa erit, 112. 
55r etributio quid, 52. Retributio equalis peccato erit, 


Revelatio quid, 106. 
Rumor.Non auscultandum falsie rumoribus de adventu 
Domini, 205. 


sj 

Sacerdotes omnes preterquam Christus necessitatem 
habent quotidie, 248. Secerdotes ante Aaron omnes pri- 
mogenil erant, 263. Sacerdos omnis purgatione eget 
preter Christum, 248. Sacerdotum dignitas, 246. 

'Sacerdotium Judeorum figura fuit nostri, 143. Sacer- 
dotium leviticum, 246. 

Sacramentum aliud, aliud sacramenti virtus, 92. Sacra- 
menta omnibus communia,sed non sacramentorum virtus 
id est gratia, 92.Sacramentum et rem sacramenti quomodo 
bonus accipere, malus vero sacramentum tantum dici- 
tur 99. Sacramenti omnis Dei mysterium in Christo, 191. 

Sacrificium verum, 55. Saerificium quatuor respiciunt, 
243. Sacrificium quod: Deo gratum, 248. 

Secularia judicia an habenda, 79. 

Seculum presens nequam, cur dicitur, 1414. 

Salomon et Daniel et, alii cur tam sapientes, 191. 

Salus Domini, 126. 

Salvos omnes fleri quomodo vult Deus, cuni non omnes 
aalvabuntur, 912, 

Samaritanorum origo, 90. 

Sancti qui vocentur, &.Sancti qiomodo Christum imiten- 
tur ad assequendam ejusjustitiam,24. Sancti viri quomodo 
spectaculum sunt angelis et hominibus, 77. Sancti qui 
vere, 162. Sancti luminaribus comparantur, 182. 

Sanctificatio quedam in matrimonio fidelium, 84. San- 
ctificatio spiritus non potest non esse corpus sanctum, 85. 

Sanguinis Christi efficacia, 24. | 

Sapientes et insiplentes qui vocentur Paulo, 6. Sa- 
pientes in locis consistentes examinatores negotiorum 
esse voluit, non predicatores, 79. Sapientes aliter Chri- 
stus, aliter homines, 189. 

Sapientia Verbi que, 69. Sapientia aliquando pro astu- 
tia ponitur in Script., 75. Sapientia Dei multiformis, 167. 
Sapientia et scientia differunt, 191. Sapientia et scientia 
nostra Christus, 191. Sapientie divitis Christus, 91. 

Satanas in angelum lucistransfiguratus, sensus tantum 
corporis corrumpens, nullum est inreligione periculum, 
134. Satanas in angelum lucis cur ee transfigurat, 134. 
Satans tradere in interitum carnis, 78. Satane angelus 
datus Paulo a Deo non a diabolo, 137. Satane technas 
&olo Dei adjutorio cavere possumus, 234. 

Saulus a Saule dictus, 182. 

Scandalum patientes frixorium sunt habentium chari- 
tatem, 1395. - . 

Schema usitatius quam Bgura, 105. 

Scientia inutilis per se, adjuncta charitate utilis, 89. 
Scientiam suam qui addit, addit dolorem peregrinationis 
ex desiderio patrie, 86. Scientia in futuro evacuabitur, 
185. Scientia glorie Dei que, 122. Séientia et eapientia 
inter "e distant, 181. Scientie Dei nihil decedit aut suc- 
cedit, 55. 

Scriptura bonis refectio est, malis autem laqueus,51. 
Scripture sancte cur dicantur, 53. Scripturis sacria re- 
sistitur vitiis, 59. 

Scire Dei, 173. 

Scutum fidei, 176, 

Secreta doctrinre nulla parvulis esse tacenda, 72. 

Secundum quomodo in Scriptura usurpetur, 3. 

,Seducitur nemo ex his quos Deus in vitam a&ternam 
elegit, 222. 
emen. In semine duo sunt, 246. 

Seminandi tempus quod, 161. 

Sensibilia que, 7. 

Sensualitas in muliere cur signata, 96. 

Sepulcrum, 21. 

Sermo humanus quis, 210. 

Serpens a Mose exaltatus quid significet, 29. Serpens 
virginitatem mentis corrumpere preetendit, 134. Serpens 
quaerit nos ut Evam de iso Eeclesie dejicere, 133. 

Servi liberlas que, 231. Servi Deian corporaliter.ope- 
rari debegnt vt vivant, 308. Bervos quilibet emere potest, 


4381 
&ed Christus etiam creare, 237. 

Servitus Christi omni libertate nobilior, 1. Servitus 
libera, 176. Servitus duplex, 177. Servitus duplex, 4. 
Servituti corpus subjicit quid, 91. 

Signum in alto et profundo petere quid, 45. 

Silentium triplex, 150. . . 

Similitudo quid, 87. Similitudines multas etiam de re- 
bus non laudandis trahi, 91. Similitudine non locorum 
intervallo acceditur ad Deum, 95. Similitudinum diversa 
genera applicanda sunt ad Patris Filiique cqualitatem 
significandam, 232. 

imon quare vocatur Peirus, 68. 

Sine corpore esse non est optandum, 175. 

Sobrietas templi ministrorum, 213. 

So] justitig et veritatis Christus noster, 172. 

Somnus quid significet, 59. 

Sorte vocati quando sumus, 163. 

Sosthenes, 67. 

Sperare quis vere dicitur, 219. Sperando et desperando 
periclitantur homines, 11 

Spes quid, 22. Spes non est nisi de non apparentibus, 
41. Spes in tribulatione patientem facit, 57. Spes in ho- 
mine non ponenda, 68. Spes quod futurum est, certum et 
perfectum facit, 165. Spes nostra in coelo, 185. Spes an- 
chora anime, 245 

Spiritalia sursum sunt, 194. Spiritalis homo et vita, 
72. Spiritalis omnia judicat, 72. 

Spiritus sancti nomen ut Patris et Filii in salutatione ep 
stole curPautus non apposuerit, 4. Spirituseanctus cur bis 
datus 22.Spiritum sanctum mali aecipere non possunt licet 
tamen cetera sacramenta, 22. Spiritus Dei, qui et Christi, 
38. Spiritu Dei agi, quid, 39. Spiritus sanctus a Patre Filio- 
que procedens, 39. Spiritus servitutià et timoris, 39. Spiri- 
tus adoptionis,39. Spiritus idem,sed propter diversa opera 
dissimiliter accipitur, 39. Spiritus sanctus, Spiritus Pa- 
tris, et Filii, 39. Spiritus sanctus quo testilicatur, et 
quando, quod sumus filii Dei, 41. Spiritus sanctus pro 
nobis interpellat, 41. Spiritus eanctue aliter juvat inhabi- 
tans, aliter non iphabitans, 42. Spiritus sanctus corda 
nostra scrutari, quomodo intelligatur, 412. Spiritussanctus 
&d mensuram hominibus datur, 56. Spiritus sanetue a 

uibusdam plus, a quibusdam minus percipitur, 56. S; i- 
ritus sanctus ignis fer«ens, 56. Spiritus Det spiritus cha- 
ritatis, sptritus mundi spiritus elutionis, 72. Spiritus san- 
ctus cum solus dicitur scire que Deisunt, non excluditur 
Pater nec Filius, 72. Spiritus sanctus noster dicitur, et 
salus nostra Dei quomodo, 72. Syiritus hominis, est 
anima ipsa, vel potentia anime ratonalie, 72 Spirilus 
hominis subjectus Deo intelligit quie spiritaliter dicuntur, 
72. Spiritus sanctus Deus est, 75. Spiritus eanctus quo- 
modo in celestibus sedens in cordibus sanctorum inha- 
bitet,75.Spiritus sanctus quod quosdam inbabitatnondum 
cognoscentes Deum, non tamen non cognoscentes, 75. 
Spiritussanctus quomodo locum in nobis occupare intelli- 
gatur, 75. Spiritus sanctus connexio Patris et Filii, 75. 
Spiritus sancli cur aliquando non fit commemoratio in 
enumeratione personarum et quando, 75. Spiritus homi- 
nis Deo adherentis quomodo unus cum Spiritu Dei, 84. 
Spiritus Dei et hominis diversitas, 81. Spiritus sanctus 
an dici debeat etiam Pater, ut Deum Patrem dicimus, 87. 
Spiritus hominis quasi anime maritus animalem affectio- 
nem tanquam congom regit, 96. Spiritussanctus coope- 
rator Palris et Filii, 102. Spiritus sanctus donum Dei 
quomodo. 102, 104. Spiritus sanctus totam animam vege- 
tat, 102. Spiritus vis anime quedam est mente inferior, 
105, 106. Spiritu et mente orare quid, 106. Spirilus facit 
intue diligi quod extra timetur, 120. Spiritus gratie facit 
ut habeamus fidem, quafacere possimus quie jubemur, 
122. Spiritus sanctus pignus nobis, 124. Spiritui saneto 
qui contumeliam facit, 154. Spiritus Filli, 156. Spiritus 
sanctus efficit bosunum corpua cum Christo, 170. Spiritus 
sanctus continet et vegetat Ecclesiam, 170. Spiritus san- 
ctus cur variis linguis apparuit, 170. Spiritus sanctus do- 
num Dei, 170. Spiritus mentis quid, 172. Spiritum san- 
etum contrietare quid, 172. Spiritus ssuctus est Deus, et 
latria adorandus,183. Spiritu orare, 177. Spiritus sanctus 
tam Patrisquam Filii, 153. Spiritus sanctus cur sic dictus, 
153. Spiritus sanctus virtus Dei est, 153. Spiritum san- 
ctum exstinguere quid, 103. Spirltue timoris Dei, 220. 

Splendor est ab igne, 235. 

Stabilitas in &ternitate, varietas in tempore, 232. 

Stellarum appellatione sancti vocantur, 182. 

Stimulus carnis Paulo ad vitandam elationem datus,86. 

Stipendium unde,31. Stipendia antiquitus pendeban- 
tur militibus, non numerabantur, 31. Stipendiumjustitie 
quare non vita dicitur, sicut peccali stipendium mors,31. 

Bubjecti Deo quomodo nos sumus, et Christus Patri,75 


: Subeistentie omnis creature causa eet Creatoris ompi- 


II. AD EXPOSITIONEM IN EPIST; D, PAULI, 


1382 


potentia, 2233. 

Substantia malum non est, eed defectus, 942. 

Sufficit, nemini dicendum est, 184. 

Suffragium Dei non ante necessarium quam deflcit hu- 
manum, 156. 

Superbi, 10. 

Superbia fecit philosophos insipientes er obezecalos, 8. 
Superbia non solum peceatum, sed et supplicium, 8. Su- 
perbiapeccati caput, 8. Superbia vitiorum otnnium causa, 
190. Superbia sola vitiorum omnium in recte factis ca- 
venda, 137. Superbia omnium malorum radix 218. Su- 
perbie causa divitie, 219. 

Sustentatio Dei quid, 17. 

Susurrones, 10. . 

Synagoga habuit virum legem, 156. 


T 


Tabernaculum Dominisupremum operimentum cur ex 
pellibus hyacinthinis, 85. Tabernaculi descriptio, 150. 

Tegere, non imputare, et remillere unius rationis 
suit, 19. 

Templum. Ád templum Dei qui pertinent, 75. 

Tempus redimere quid. 37. Temporum observatio quam 
damnosa etquatenus sequenda, 154. Temporum volumina 
per elementa superiora adminietraci, 154. Tempus ama- 
torum mundi semper paratum ; Christi autem et suorum 
nondum, 194 

Tenebre eterne non fuerunt, 122. Tenebre in se, lux 
ia Domino, 173. 

Tentatio humana quousque procedere debet, et quando 
est venialia, 76. Tentatio huimraua, 93. Tentatio car nis, si 
ei non consentiatur, peccatum est veniale, 137. Tentatio 
cui non datur consensus nou est reccatuin, sed materia 
exercend:e virtutis, 137. 

Tertullianus Novatianorum astipulator, 86. 

Testamentum Novum Veteri melius, 249. Testamentum 
Novuin cur dictum, 349. Testamenti utriusque non eadem 
promissa sacramenta. e! precepta, 249. Testamenti Vete- 
rie auctoritatem cur teneamus, cujus ritum non obser- 
vamus, 249. 

Thesaurus quid, 122. Thesaurus omnis sapientls et 
scieotie Christus, 194. 

Timor sapientie initium 16. Timores duo ex eodem 
spiritu, 39. Timores quatuor, 39. Timor castus, 52. Timor 
servitua, custos malorum, 85. Cum timore et tremore o 
randum, 82. Timer duplex, et servitus duplex, 177. fri- 
moris Dei spiritus, 220. Timorre poene non peccans fidem 
habet, sed justus non est, 262. 

Timotheum solum pastorem inter mercenarios haboit 
Panius, 183. 

Tolerandi mali pro pace. 197. - 

Tota die quomodo dicatur, 51. 

Tradere quid in Script., 8. Tradendo Filium Pater, et 
seipsum Filius bene fecerunt : Judas autem male, 43. 

ansitus noster ad bona etiam amarus est, 199. 

Tribulatio non tollit patientiam, sed auget, 22. Tribu- 
latio index est fixi spei, et premii augmentum, 22, Tri- 
bulationes urunt homines bonos, 135. Tribulationibus 
itur ad calum, 22. 

Tributum, 58. 

Trinitas nobis credenda, 55. Trinitas substantive Tr'ni- 
tas dicitur, 87. 

^ristis non facit, sed de ipso fit, 131. 

Tristitia justorum habet quasi gaudium non habet,127. 

Tropus usitatius est nomen quam modus, 105. 

Tuba novissima que, 113. Tub: sonus quid, 263. 

Tunica inconsutilis charitas, 195. 


U 


Ultor est rei Deua, cujus auctor non est, 15. 

Unctus Deus a Deo Christue est, 234. 

Unitas quam amplectenda, 40. Unitatis mysterio neces- 
saria pax est, 93. 

Unus est in Seripturis quomodo de diversa et eadem 
substantia dici potest, 81. Unum utraque factum, 168. 
Unum quod defuit Apostolo, 184. Unum et una quid, 184. 

Uri quid est, 83, 135. 

t Deque quomodo usurpatur, 25. Usque adhuc quid dica- 
ur, 44. 

Ut particule vis, 14. 

Uxor tristis, amaritudo magna, 85. Uxorie proprie om- 
nis vehemens amator, adulter est, 84. 


V 


Vanitas philosophorum gentilium, 8. Vanitati subjecta 
in hoc mundo omnis creatura, 40. 
Vectigal, 58. 


Velamen captis quale, 95. Velamen capiti mulieris ad- 


1383 I 
hibendum, non ori, et quare, 95. u 

Velle triplex, 3&. Velle bonum sine Dei auxilio homo 
non potest, 41. Velle adjacere nobis quomodo intelliga- 
tur, 35. . 

Venditio nostra per Adam, redemptio per sanguinem 
Christi, 34. . . 

Venter Deus quibus est, 185. 24 

Verbum perficit baptismum, 49. Verbum Dei excidere 
quid, 44. Verbum Dei gladius bis acutus, 176. 

Veritas et justitia idem, 15. Veritas Dei quis, 7, 212. 
Veritatis cognitio in gentibus esse poluit, 7. Verilas Dei, 
gloria est Dei, 9. Veritas cordis et oris exigitur, 49. Veri- 
ias ab omnibus annuntianda, 178. Veritutem melius est 
non agnovisse, quam post agnitam retroire, 190. Veritati 
Qui vita contradicunt, 227. Veritatem Dei in injustitia 
quomodo detinent philosophi, T. 

Veteres boui per fidem etiam ut nossalvabantur, non 
ex operibus legis, 16. Vetus homo noster cum Christo 
crucifixus, 29. Vetus homo, quis, 172. Veteris et Novi 
Testamenti appellatio, 177. Vetus Testamentum quanta 
eura nobis et legendum et intelligendum, 92. Vetus Te- 
stamentum unde dictum, 249. Vetus Testamentum cur in 
Sina Arabie datum, 156. 

Vetustas nostra duplex poene et culpe per Christum 
destructa, 29. Vetustasa littere, 32 04 

Vigilantia nobis adversus draconem necessaria, sicut 
P tribus advereus leonem patientia, 133. 

Vindicandi finis, correctio, 88. 

Vindicta quorumdam criminum est eorum augmentum, 
9. Vindictam quomodo sancti petant, 51. 

Vino inest luxuria, 174. 

Vinolentia arguendi auctoritatem tollit, 174. 

Vir si dimittat uxorem suam etiam legitime, aliam du- 
cere non potest, 83. Vir pro salvanda uxore mori debet, 
exemplo Christi qui se pro Ecclesia in cruce extendit, 
115. Vir uxorem instruere debet verbo vite, 175. Viri 
appellatione, id est mariti dicuntur naturales seneus, qui 

rimam eetatem regunt, 95. Viri caput quomodo Chrislus, 
b. Viri cur non caput velent, 95. Vir quomodo imago et 
gloria Dei, et noa mulier, 95. Vir caput mulieris quo- 
modo, 95. Virum unius uxoris esse, 213. 





OBDO: RERUM. 


498A 


Virginitas humanenaturte conditionem supergrediLur, 
85. Virginitas quod excellentior conjugio, et quomodo, 
86. Virginitatem voventibus vcl viduitatem non eolum 
nubere, sed etiam velle damnnbile est, 116. Virgiuitas 
cordis quid, 133. Virginitas carnis quid, 133. Virginitatis 
commendatio, 85. 

Virginum victoria major quam angelorum, 85. 

Virtutem hic cur sine labore amplectimur, 137. 

Visjonum praestantia, 137. Visionum tria genera, 136. 
Yisionum ordo, 146. 

Vita homiuis Christiani quomodo sola configuretur ex 
diclis gestisque Christi, 29. Vita bona tunc et prodest, 
si fides est in Christo, 162. Vite duc, anima et corporis, 
111. Vita hominis Deus, 172. Vita nostra tota desiderium 
est boni, 184. 

Vilia ex corporis sensibus nasci, 39. Vitia cretera tan- 
tum in malefacto valent, superbia vero in recte factis sola 
cavenda, 131. Vitiaomnia non contingere anime ex carne, 
159. Vitia diabolo attributa, 159. 

Viva vox qua possit, 155. 

Vivere Chrieti quid, 30. 

Vocare quid, 42. Vocati qui dieuptur, 4. Vocati secun- 
dum propositum saucti qui, 42. 

Vocatio duplex, exterior et interior, 49. Vocnatione in 
qua quisque vocatus est, permanere jubetur, 84. 

Volumus, sed Deus in nohis operatur velle, 182. 

Voluutas. Ex mala voluntate, operu omnia mala esse, 
27. Voluntas nostra a Deo paratur, 45. Voluntates malas 
Deus iu melius convertere potest, 46. Voluntas bona sine 
gratia nou aufficit ad credendum, 48. Voluntas Dei quid, 
55. Voluntas nostra nihil non agit, sed s5la non sufticit, 
140. Voluntas bona sine gratia Dei in homine esse potest, 
182. Voluntas Dei sors est, 188. 

Voluptas omnis carnalis a diabolo cst, 78. Voluptas se 
necessitati immiscet, 59. 

Vox verborum quid, 263, 


Zelare Dominum quid, 94. 
Zelum Dei habere non secundum ecientiam quid, 46. 








ORDO RERUM 
QUAE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 





PETRUS LOMBARDUS MAGISTER SENTENTIARUM, 
PARISIENSIS EPISCOPUS. 


COLLECTANEORUM IN PAULUM CONTINUATIO. 
In Epistolam II ad Corinthios. 


In Epistolam ad Galatas. 93 
In. Epistolam ad Ephesios. 169 
In Epistolam ad Philippenses. 22t 
In Epistolam ad Colossenses. 257 
1n Epistolam I ad Thessalonicenses. 281 
In Epistolam II ad Thessalonicenses. 311 
In Epiatolam 1 ad Timotheum. 325 
In Epistolam II ad Timothsuin. 363 
]n Epistolam ad Titum. 383 
]n Epistolam ad Philemonem. 393 
In Epistolam ad Hebraeos. 399 
SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. 

Monitum. 519 
Prologue in libros Sententiarum. 521 
LIBER PRIMUS. — De mysterio Triuitatis. 

Distinctio prima. 521 
Diet. II. — De mysterio Trinitatis et unitatis. 525 


Dist. III. — Ostendit quomodo per creaturam potuerit 
cognosci Creator. 529 
ist. IV. — Queritur utrum concedendum sít quod 
Deus se genuerit. 533 
Dist, V. — Queritur an Pater genuit divinam essen- 
tiam, vel ipsa Filium, an essentia geauit essentiam, vel 
ipse nee genuit, nec genita est. 535 
Dist. VÍ. — Utrnm Pater voluntate genuit Flium, an 
necessitate : el an volens vel nolens sit Deus. 539 
, Dist. VIT. — Queritur an Pater potuerit vel voluerit 
i Filium. 641 
ist, VIII, — De veritate et proprietate,et incommuta- 


bilitote, et simplicitate essentiz Dei 5423 
Dist. IX. — De distinctione trium personarum. — 546 
Dist. X. — De Spiritu sancto agitur, et prius quod sit 

amor Patris et Filii. 549 
Dist. XI. — Quod Spiritas sanctus procedit à Patre et 

Filio. 551 

Dist. XH. — Utrum Spiritus sanctus prius vel plenius 

procedut & Patre quam a Filio. 553 
Dist. Xlll. — Quare Spiritus eanctus, cum ait de sub- 

stantia Patris, non dicatur genitus vel fius, sed tantum 

procedens. 555 
Dist. XLV. — Quod gemina est processio Spiritus en . 


i. 
Dist. XV, — Utrum Spiritus sanctus & seipso detur. 559 
Dist. XVI. — De missioae Spiritue sanct, qua fit duo- 
bus modis, visibiliter et invisibiliter. 562 
Dist. XVII. — De missione Spiritus sancti, qua invisi- 
biliter mittitur. 564 


Dist. XVIII. — Utrum eadem ratione Spiritus sanctus 
dicatur donum et datum sive donatum. 569 
Dist. XIX. — De wqualitate trium peraonarum. — 573 
Dist. XX. — Ostenso quod aliqua personarum aliam non 
superat magnitudine, nune ostendit quod alia nou excel- 
lit aliam potentia. 579 
Dist. XXI. — Queritur quomodo possit dici solus Pa. 
ter, vel solus Spiritus sanctus, cum sintinseparabiles. 58 
Dist. XXII. — De nominum differentia quibus ulimur 
loquentes de Deo. 981 
ist. XXIII. — De hoc nomine quod est persona, quod 
cum secundum substantiam dicitur, tamen pluraliter,non 
singulariter, in summa accipilur. 583 
Dist. XXIV. — Quid siguificetur his nominibus unus 
vel una, duo vel duse, tres vel tria, trinus vel trinitas, 
plures vel pluritas, distinofio vel diatincte, cum his uti- 


*.cvT- We Tod C95 Wl WA CY EL O4e —— e 0 0— 9r. Was 


Y V 
*&» Xa. 


I5 
*. 


1385 


mur de Deo loquentes. 586 
Dist. XXV. — Quid significatur cum dicitur pluraliter, 
tres persone, vel due persone. 587 
Dist. XXVI. — De proprietatibus personarum,sed prius 
de hoc nomine Hypostasis. 591 
Dist. XXVII. — Au easdem proprietates assignent Au- 
gustinus et Hilgrius ; et an ieta sint quee dicuntur pater- 
nitas, filiatio, et processio. ! 594 
Dist. XXVIII. — Quod non tantum tres predict:e pro- 
rietates sunt in personis, sed etian alie que aliis signi- 
licantur nominibus, ut unigenitus. 591 
. Dist. XXIX. — De principio; quod relutive dicitur, et 
multiplicem notat reiationem. 600 
Dist. XXX. — De his que temporaliter de Deo dicun- 
tur et relative secundum accidens, quod non Deo, sed 
creaturis accidit. 602 
Dist. XXXI. — Quomodo dicatur Filius equalis Patri: 
an secundum substantiam, &n secundum relationem; ita 
et similis. 603 
Dist. XXXII. — Utrum Pater vel Filius per Spiritum 
sanctum diligat,cum diligere idem Deo sit quod esse. 607 
Dist. XXXlII. — Utrum proprietates personarum sint 
ipee persons vel Deus, id est divipa essentia. 610 
Dist. XXXIV. — Opinio quorumdam non idem esse 
pezsonam et essentiam vel naturam dicentium, et eam. 
dem essentiam non posse esse Patrem, «t Filium, et Spi- 
ritum sanctum.  - 613 
Dist. XXXV. — De quibusdam qui secundum substan- 
tiam de Deo dicuntur, qua specialem efflagitant tracta- 
tum, scilicet de scientia, et de preescientia, et providen- 
tia, et dispositione, predestinatione, voluntate et poten- 


a. 

Dist. XXXVI. — Utrum concedendum sit omnia esae in 
Dei essentia, vel in eo per essentiam, utomnia dicuntur 
esse in Dei cognitione vel praescientia. 619 

Dist. XXXVII. — Quibus modis dicatur Deus esse in 

621 


rebus. 
Disi. XXXVIII. — Redit ud propositum, repetens supe- 
rius dicta, ut addat alia. 626 
Dist. XXXIX. — Utrum scientia Dei possit augeri vel 
minui, vel aliquo modo mutari ; utrumque enim videtur 
posse probari. 629 
Dist. XL. — Quid sit preedestinatio, et in quo differat a 
prescientia. 631 
Dist. XLI. — Utrum aliquod sit meritum obdurationis 
et misericordie. 633 
Dist. XLII. — De omnipotentia Dei, ubi prius conside- 
ratur quare dicatur omnipotens. 
Dist. XLIII. — Opinio quorumdam dicentium Deum nil 
posse nisi quod facit. 637 
Dist. XLIV. — An Deus possit facere aliquid melius 
quam facit. 640 
Dist. XLV. — De voluntate Dei, que essentia Dei est 
una ef eterna, et de signis ejua. 641 
Dist. XLVI. — llli sententia qua dictum est Dei vo- 
luntatem nou posse cassari,qute ipse est, quedam viden- 
tur obviare. 644 
Dist. XLVII. — Quod voluntas Dei semper impletur de 
homine, quocunque se vertat. 648 
Dist. XLVIII. — Quod aliquando homo bona voluntate 
aliud vult quam Deus ; et aliquando mala id quod Deus 
bona voluntate vult. 650 


LIBER SECUNDUS. — De rerum corporalium et api- 
ritalium creatione et formatione, aliisque pluribus eis 
pertinentibus. 

Distinctio prima. — Unum esse rerum principium 
ostendit, non plura, ut quidam putaverunt. 654 

Dist. 11. — Que consideranda sunt de angelica natura. 

655 

Dist. 1II. — Qnales facti fuerint angeli,et quod quatuor 
eis attributa sunt in ipso initio sus conditionis. 657 

Dist. IV. — An perfectos et beatos creavit Deus ange- 


los, an miseros et imperfectos. 660 
Dist. V. . De conversione et confirmatione staptium, 
et aversione et lapsu cadentium. 661 


Dist. VI. — Quod de majoribus et minoribus quidam 


-ceciderunt,inter quos unus fuit celsior, scilicet Lucifer. 


662 
0 Dist. VII. — Quod boni angeli a Deo sunt confirmati 
per gratiam ut peccare non possint; et mali ita obdurati, 
ut bene vivere nequeant. 664 

Dist. VIII. — Utrum angeli omnes corporei eint, quod 
quibusdam visum est, quibus Augustinus consentire vide- 
tur, dicens angelos omnes ante casum habuisse corpora 
tenuia et spiritualia; sed in casu mutata in deterius ma- 


lorum corpora, ut in eis possent pati. 667 
Dist. JX. — be ordinum distinctione, qui et quot sint. 
669 


PaTROL. CXCIT. 


QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


4380 


Dist. X. — An omnes spiritus ccelestes mittantur; et 
ponit duas opiniones, et auctoritates quibus innituntur. 
612 

Dist. XI. — Quod queque anima habet angelumbonum 
ad sui custodiam delegatum, et malum ad exercitium. 


. 613 

Dist. XII. — Post considerationem de angelis habitam, 
agitur de aliarum rerum creatione, et precipue de ope- 
rum sex dierum distinctione. 675 


Dist. XIII. — Que fuerlt prima dietinctionis operatio. 
611 


Dist. XIV. — De opere secunde diei, in qua factum 


est firmamentum. 680 
Dist. XV. — De opere quiate diei, quando creavit 
Deus ex aquis volatilia et natatilia. 681 


Dist. XVI. — De hominis creatione,ubi considerandum 
est quare creatus homo, et qualiter sit institutus, que 
duo supra tractata sunt ; et qualis factus et qualiter la- 
peus, poatremo quomodo sit reparaius; que discutienda 
gunt. 683 

Dist. XVII. — De creatione anime, utrum de aliquo 
facta sit, vel non, et quando facta, et quam gratiam ha- 
buerit in creatione. 685 

Dist. XVIII.** De formatione mulieria. 687 

Dist. XIX — De primo hominis statu ante peccatum, 
scilicet qualis fuerit secundum corpus et secundum ani- 
mam. 689 

Diet. XX. — De modo procreationis filiorum si non 
peccassent primi parentes,et quales nascerentur filii. 692 

Dist. XXI. — De invidia diaboli qua ad hominem ten- 


tandum accessit. 694 
Dist. XXII. — De origine illius peccati. £97 
Dist. XXIII. — Quare Deus permiserit hominem ten- 

tari, sciens eum esse casurum. 700 


Dist. XX)V. — De gratia hominis, et de potentia ante 
casum. 704 
Dist. XXV. — Redit ad liberi arbitrii considerationem. 
706 


Dist. XXVI. — De gratia operante et cooperante. 709 
. Dist. XXVII. — De virtute quid sit, et quid sit. actus 


ejus. 714 
Dist. XXVIII. — Predicta repetit ut alia addat, defini- 
tam assignationem ponens de gratia et libero arbitrio 


contra Pelagianos. 718 
Dist, XXIX. — Utrum homo ante peccatum eguerit 
gratia operante et cooperante. - 119 


Dist. XXX. — Quod per Adam peccatum et pena trans- 
it in posteros. 120 
Dist. XXXI. — Quomodo peccatum originale a patribus 
transeat in filios; an secundum animam, an secundu 
arnem. 124 
Dist. XXXII. — Quomodo originale peccatum dimitta- 
tur in baptismo, cum et post sit illa concupiscentia quide 
dicitur originale peccatum. 796 
Dist. XXX1II. Àn peccata omnium priecedentium Pa- 
trum parvuli originaliter trahant ut peccatum Ade. 729 
Dist. XXXIV. — Que de peccato animadvertenda eint. 
132 
Dist. XXXV. — Ouid sit peccatum. 134 
Dist. XXXVI. — Quod quidam simul sunt peccata et 
poena peccali ; qugedam peccata et causa peccati ; alia vero 
peccata, el causa et pcena peccati. 738 
Dist. XXXVII. — Aliorum ponit sententiam qui dicunt 
malos actus nullo modo esse a Deo, nec esse bonos sive 
in eo quod sunt, sive alio modo. 741 
Dist. XXXVIH. — De voluntate et ejus fine, ex quoet 
ipsa judicatur. 143 
Dist. XXXIX. — Cum voluntas sit de his que homo na- 
turaliter habet, quare peccatum fore dicatur, cum nullum 


aliud naturale peccatum sit. 145 
Dist. XL. — Àn ex fine omnes actus pensari debeant, 
ut simpliciter boni vel mali dicantur. 141 


Dist. XLI. — An omnis intentio vel actio eorum qui ca- 
rent fide sit mala. T49 
Dist. XLII. — An voluntas et actio in eodem homine 
et circa eamdem rem sint unum peccatum, an plura. 754 
Dist. XLIII. — De peccato in Spiritum sanctum, quod 


dicitur etiam peccatum ad mor*em. 75k 
Dist. XLIV. — De potentia peccandi; an sit homini vel 
a se, vel a diabolo, vel a Deo. 756 


LIBER TERTIUS. — De Incarnatione Verbi. 
Distinctio prima. — De Incarnatione Verbi, aliisque ad 
hoc spectantibus. 157 


. Diet. lI. — Quare totam humanam naturam aecepit,et 


quid nomine humanitatis vel humane nature intelligen- 
dum sit. 159 

Dist. III. — De carne quam Verbum assumpsit, qualis 
ante fuerit, et qualis assumpta sit. 76^ 


44 


138 


Dist. IV. — Quare in Scriptura sepius tribuatur incar- 
natio, qui opus est Trinitatis, Spiritui sancto, et de ipso 


Christus etiam conceptus et natus dicatur. 163 
Dist. V. — Si persona vel natura personam vel natu- 
ram assumpsit, et si natura Dei incarnata ait. 164 


Dist. VI. — De intelligentia harum locutionum : Deus 
factus est homo, Deus est homo; an his locutionibus di- 
catur Deus factus esse aliquid, vel esse aliquid, vel non 
esse aliquid. 761 

Dist. VII. — Positis sententiis prolatisque testimoniis, 
intelligentias propositorum locutionum exsequitur secun- 
dum singulas sententias, et prius secundum primam. 772 

Dist. VIII. — An divina natura debeat dici nata de Vir- 

ine. 715 

Dist. IX. — De adoratione humanitatis Christi ; an ea- 
dem sit adoratio humanitati et divinilati exhibenda. 775 

Dist. X. — An Christus, secundum quod homo,sit per- 
sona vel aliquid. 711 

Dist. XI. — Utrum Christus sit creatura, vel creatus, 
vel factus. 718 

Dist. XII. — An homo ille semper fuerit vel coperit 
esse. 780 

Dist. XIII. — Si Christus secundum naturam hominis 
in eapientia et gratia proficere potuit, et.ffrofecit. 781 

Dist. XIV. — Si anima Christi habuerit sapientiam pa- 
rem cum Deo; et si omnia scit qua Deus. 783 

Dist. XV. — De hominis defectibus quos assumpsit 
Christus in humana natura. 5 

Dist. XVI. — Aniu Christo fuerit necessitas patiendi 
et moriendi, que est defectus generalis. 789 

Dist. XVII. — Si omnis Christi oratio vel voluntas 


expleta sit. 190 
ist. XVIII. — Si Christus meruit sibi et nobis ; quid 
&ibi et quid nobis. 792 
Dist. XIX. — Qualiter a diabolo et a peccato nos rede- 
mit per mortem. T95 
Dist. XX. — Quod alio modo potuit liberare hominem, 
el quare potius isto. 798 


Dist. XXI. — Si in Christo divisio in morte fuit anime 
vel carnis a Verbo. 800 
Dist. XXII. — Si Christus in morte fuit homo. 802 
Dist. XXIII. — An Christus habuerit fidem et spem ut 
charitatem. 805 
Dist. XXIV. — Quomodo intelligitur quod scriptum est: 
Ut cum factum fuerit, credàátis. 
Dist. XXV. — De fide antiquorum. 809 
Dist. XXVI. — De spe, quid sit. 811 
Dist. XXVII. — De charitate qua Deusdiligitur et proxi- 
mus, qu: in Christo et in nobis est. , 812 
Dist. XXVIII. — Si illo precepto jubemur diligere to- 
tum proximum et nos totoa. 816 
Dist. XXIX. — De ordine diligendi, quid prias, quid 
posterius. 816 


Dist. XXX. — Si melius est. diligere amicos quam : 


inimicoa, vel e converso. 818 
Dist. XXXI. — Si charitas semel habita amittatur. 819 
Dist. XXXII. — De charitate. 821 


Dist. XXXIII. Dequatuor virtutibus principalibus. 829 
Dist. XXXIV. — De septem donis Spiritus sancti. 823 
. Dist. XXXV. — Quomodo differant sapientia et scien- 


tia. . 827 
Dist. XXXVI. — De connexione virtutum qua non se- 
parantur. — 829 
Dist. XXXVII. — De decem preceptis, quomodo con- 
tineantur in duobus mandatis charitatis. 830 
Dist. XXXVIII. — De triplici genere mendacii. ^ 833 
Dist. XXXIX. — De perJurio. 835 


Dist. XL. — De sexto et septimo precepto secunde ta- 
838 


bule. 
LIBER QUARTUS. 
Distinctio prima. — De sacramentis et signis sacra- 
mentalibus. 839 
Dist. 1I. — De sacramentis nove legis. 841 
Dist. IIT. — Quid sit baptismus. 843 
Dist. IV. — Quod alii suscipiunt sacramentum et rem, 
alii sacramentum et non rem, alii rem et non sacramen- 


tum. 846 
Dist. V. Quod baptismus eque sanctus esta bono et & 
malo datur bono vel malo. 850 
Dist. VI. — Quibus liceat baptizare. 852 


Dist. VIl. — De confirmatione, 855 
Dist. VIII. — De sacramento altaris et eucharietie. 856 
Dist. IX. — De duobus modis manducandi. 858 
Dist. X. — De heresi aliorum qui dicunt corpus Christi 


non esse in altari nisi in signo. 859 
Dist. XI. — De modis conversionis. 861 
Dist, XII. — Ubi illa accidentia fundantur. 864 


Dist. XIII. — Si heretici etexcommunicati- hoc sacra- 


ORDO RERUM. 


1388 


mentum conficiant. 867 
Dist. XIV. — De penitentia. 868 
Dist. XV. — Quod pluribus irretitus peccatis non potest 

peenitere de uno vere, nisi de omnibus peniteat. 812 
Dist. XVI. — De tribus que in poenitentia consideranda 


unt. 877 
Dist. XVII. — Tria proponuntur quirenda, primum an 
sine confessione dimittatur peccatum. 880 
Dist. XVIII. — De remissione sacerdotis. 885 
Dist. XIX. — Quando he claves dantur et quibus. 889 
Dist. XX. — De his qui in fine pceenitent. 892 
Dist. XXI. — De peccatis que post hanc vitam dimit- 
tuntur. 895 
Dist. XXII. — Si peccata dimissa redeunt. 897 
Dist. XXIIL. — De sacramento unctionis extreme. 899 
Dist. XXIV. — De ordiuibus ecclesiasticis. 900 
Dist. XXV. — De ordinatis ab hereticis. 903 
Dist. XXVI. — De sacramento conjugii, cujus institutio 
et causa ostenditur. 908 


Dist. XXVII. — Quie sunt consideranda in conjugio. 910 
Dist. XXVIII. — Si consensus de futuro cum juramento 
faciat conjugium. 914 
Dist. XXIX. — Coactio excludit conse.snm conjuga- 
lem. $46 
Dist. XXX. — De errore qui evacuat consensum. 916 
Dist. XXXI. — De trlbus bonie conjugii. 918 
Dist? XXXII. — De solutione carnalis debiti. 932 
Dist. XXXIII. — De diversis conjugii legibus. 92í 
Dist. XXXIV. — De personis legitimis. 926 
Dist. XXXV. — Eodem jure utitur viret mulier. 928 
Dist. XXXVI. — Si pro extrema conditione valeat 
uxor separari a viro, et e converso. 930 
Dist. XXXVII. — In quo oruine nequeat fieri conju- 
9 


gium. 31 
Dist. XXXVIII. — De voto. 932 
Dist. XXXIX. — De dispari cultu. 934 
Dist. XL. — De cognatione carnali et spirituali. — 937 
Dist. XLI. — De gradibua affinitatis. 938 
Dist. XLII. — De cognatione spirituali. 940 
Dist. XLIII. — De resurrectionis et judicii conditione 

943 


Dist. XLIV. — De etate, et statura resurgentium. 945 
Dist. XLV. — De diversis animarum receptaculis. 948 
Dist. XLVI. — Si valde malis detur mitigatio paene. 

951 


Dist. XLVII. — De sententia judicii. 955 
Dist. XLVIII. — De forma ju icis 953 
Dist. XLIX. — De differentia mansionum in coelo et in 
inferno. 957 
Diat. L. — Si mali ip inferno peccabunt. 960 
Arliculi quibus Magister sententiarum non tenetur 
communiter ab omnibus. 961 
MAGISTER BANDINUS THEOLOGUS 
SENTENTIARUM LIBRI QUATUOR. 965 
Petrus Colonseeua lectori benevolo. 965 
Epistola dedicatoria. 965 
Epistola ejusdem ad Sigismundum abbatem. 967 
Verba D. Joaunis Eckii de magistro Bandino 969 


LIBER PRIMUS. — DE TRINITATE. 

Distinctio prima. — Generalis Scripture totius materia ; 
res et signa. Quid res, quid signum. 

Dist. ll. — De sacro-sancta Trinitate. 972 

Dist. IIT. — Tribus modis per creaturam Creator nosci 
potuit. 915 

Dist. IV. An Deus recte dicatur genitus. 977 

Dist. V. — An essentia divina recte dicatur genita aut 
genuisse. 978 

Dist. VI. — Pater volensne an nolens genuerit. Pater 
genuit natura. 

Dist. VII. — Patri et Filio eadem essentia eademque 

9 


potentia. 80 
Diat. VIII. — De veritate divine essentie. 983 
Dist. IX. — De proprietatibus personalibus Trinitatis 

et unitatis. 985 


Dist. X. — De personali processione Spiritus sancti. 987 
Dist. Xl. — Spiritum sanctum a Patre Filioque pro- 
cedere. 9817 
Dist. XII. — An Spiritus sanctus prius vel plenius pro- 
cedat a Patre quan a Filio. 989 
Dist. XIII. — Cur Spiritus sanctus non dicatur genitus 
vel filius. . 989 
Dist. XIV. — De gemino processu Spiritus sancti. 990 
Dist. XV. — Quod Spiritus sanctus a seipso detur. 994 
Dist. XVI. — Filius, quatenus est homo, Patre, et Spi- 
ritu eancto et seipso est minor. 
Diet. XVII. — De invisibili Spiritus sancti missione. 


Dist. XVIII. — An eadem ratione Spiritus sanctus di 











1389 


catur donum et datum. . 996 
Dist. XIX. — De seequalitate trium personarum. 997 
Dist. XX. — Quod una persona aliam non superat po 

tentia. 

Dist. XXI. — De nominum differentia, quibus de Deo 


loquiinur. 999 
ist. XXII. — Quot modis nominá de Deo dicantur: 
Dist. XXIII. — De substantialibus nominibus divinis in 
speciali. 999 
Dist. XXIV. — Quid significetur per nomen numerale 
in divinis. 1002 


Dist. XXV. — Quid significetur per hoc nomen Pe»- 
sona. 1003 
Dist. XXVI. — De personarum proprietatibus. — 1004 
Dist. XXVII. — An easdem proprietates Augustinus et 
Hilarius assignent. 1005 
Dist. XXVIII. — De hoc nomine Imago. 1006 
Dist. XXIX. — De hoc nomine Principium. Quid esae 
principium ad creaturas. 1007 
Dist. XXX. — De his que proprie temporaliter de Deo 
dicuntur. . ,1008 
Dist. XXXI. — De significatione relativorum similis et 
4Xqualis. 1009 
ist. XXXII. — Utrum Pater vel Filius per Spiritum 
sanctum diligat. 1010 
Dist. XXXIII. — An proprietates personarum eint ipse 
persone vel Deus. 1011 
Dist. XXXIV. — Quare distincte dicatur Pater potens, 
Filius sapiens, Spiritus sanctus benignus. 1012 
Dist. XXXV. — De scientia Dei ingenerati secundum 


88. 
Dist. XXXVI. — Quotnodo res sint in Deo. 1014 


Dist. XXXVII. — Quomodo Deus vest in rebus et locis. 


corporalibus. 2L . . . 1015 
Dist. XXXVIII. — Àn pr:scientia Dei causa sit futuro- 
rum. 1016 
Dist. XXXIX. — An Deiscientia possit augeri vel mi 
ui. 101 
Dist. XL. — De predeslinatione et reprobaltione. 
1018 
Dist. XLI. — An'predestinatio et reprobatio sint ex 
meritis nostris. 1019 


Dist XLII. — De omnipotentia Dei. 1021 
Dist. XLIII. — Quid plura possit Deus quam velit. 
| 021 


Dist. XLIV. — An possit Deus facere meliora quam fa- 


cit. 1023 
Dist. XLV. — De voluntate Dei. 1024 
Dist. XLVI. — De permissione Dei et operatione. 


1025 
Dist. XLVII. — Quod Dei voluntas semper de nobis vel 
& nobis impletur. 1026 


Dist. XLVIII. — Aliquando homo bona voluntate aliud 
vult quam Deus. 1027 
LIBER SECUNDUS. — DE MUNDI CREATIONE ET 
HOMINIS LAPSU. 
Distinctio prima. — Unum esse rerum principium, no 
lura. 1021 
Dist. II. — De natura angelica in speciali. Tempus an- 
gelice creationis. . . 1030 
Dist. III. — Quales fuerint facti angeli. Angelos equa- 
les creatos non esse. 1034 
Dist. IV. — An angeli facti sunt beati. 1033 
Dist. V. — De confirmatione stantium et lapsu caden- 
Aium. 1033 
Dist. VI. — Cadentium angelorum Lucifer fuit celsior: 
| 103 
Dist. VII. — Neque boni angeli male, neque mali bene 
velle possunt. 1035 
Dist. VIII. — An angeli habent corpora. 1036 
Dist. IX. — De ordinibus angelorum. — Novem ange- 
Jorum ordines. 1037 
Dist. X. — Ex singulis ordinibus angeli mittuntur. 
038 
Dist. XI. — Cuique homini a nativitete angelus in cu- 
stodihm deputatur. . 
Dist. XII. — De distinctione operum sex dierum. 1040 
Dist. XIII. — Distinctio prime diei. 1044 
Dist. XIV. — Distinctio secunde diei qua factum fuit 


fimnnamentum. 1042 
pis XV. — De ornatu quinte diei. 1043 
ist. XVI. — De creatione hominis, Quomodo homo sit 
factus. . 1044 
Diet. XVII. — De creatione anime Ads. 1044 
Dist. XVHI. — De formatione mulieris. 46 


l0 
Dist. XIX. De statu hominis ante et post lapsum. 
1046 


QU/E IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


1390 


Dist. XX. — Quare in paradiso non coierint primi pa- 
0 


rentes. &T 
Dist. XXI. — De invida tentatione diaboli. 1048 
Dist. XXII. — De peccato hominia. 1049 


Diat. XXIII. — Quare non fecit Deus hominem melio- 
Tem, ut querunt homines. 1051 
Dist. XXIV. — De gratia hominis et de potentia ante 
casum. 052 
Dist. XXV. — De libero arbitrio. Quid liberum arbi- 
trium ? 1052 
Dist. XXVI. — Quid sit voluntas. De gratia operante et 
cooperante. 105 
Dist. XXVII. — De virtute et ejus merito: Fides non 
ex homine sed ex Deo est. 1056 
Dist. XXVIII. — De heresi Pelagianorum. 1051 
Dist. XXIX. — Àn homo ante peccstum eguerit gratia 


operante. . 1058 
Dist. XXX. — Quod omnes reos fecerit peccatum re 
Dist. XXXI. — Quid per concupiscentiam intelligatur, 

1 


Dist. XXXII. — Quomodo peccatum originale dicatur 
voluntarium. 
Dist. XXXIII. — Quod non aliorum parentum, sed Ade 


peccatum filius imputatur. 1062 
Dist. XXXIV. — De peccato actuali secundum ejus cau- 

salitatem. 1064 
Dist. XXXV. — Quid sit peccatum. 1085 
Dist. XXXVI. — De varietate peccatorum. 1065 - 


Dist. XXXVII. — Quod Deus non est auctor peccatorum 
10 

Dist. XXXVIII: — De voluntate et fine ex quo ipsa ju- 
dicatur. 1061 
Dist. XXXIX. — Quomodo voluntas intelligatur esse 
mala. 1061 
Dist. XL. — De operibus quando sint bona et mala. 
1067 

Dist. XLI. — Opera generaliter ex flne Judicantur: 
1068 


Dist. XLIT. — An voluntas et ejus opus idem sit. 1068 
Dist. XLIIT. — De peccato in Spiritum sanctum. 1069 
Dist. XLIV. — Quod potentia peccandi sit a Deo. 4070 


LIBER TERTIUS. — DE VERBO INCARNATO ET 
HOMINIS RESTAURATIONE. . 


Distinctio prima. — 1e Verbo incarnato. 1074 
Dist. II. — Cur Filius humanitatem assumpserit,et quid 
nomine humanitatis intelligatur. 1 
Dist. Ill. — De Christi conceptione. 1072 
Dist. IV. — Quomodo Christi incarnatio tribuatur Spi- 
ritui sancto. 1073 
Dist. V. — Quis assumpsit, et quid assumptum fuerit. 
1073 

Dist. VI. — Quis sit sensus istius : Deus est homo. 101& 
Dist. VII. — De praedestinatione Christi. 1075 
Dist. VIII- — Quod Christus non est aliquid secundum 
quod homo. 1075 
Dist, IX. — De adoratione humanitatis Christi. 1076 
Dist. X et XI. — Utrum Christus sit creatura vel factus 


Dist. XII. — An Christus peccare potuit. 1076 
Dist. XIII. — Qualiter Christus sapientia profecit. 
1077 


Dist. XIY. — Quod anima Christi scit omnia qui Deus. 
. 1011 
Dist. XV. — Quod defectus nostros Christus suscepit. 


1078 

Dist. XVI. — An in Christo fuerit neceseitas patiendi et 
moriendi. 1078 
Dist. XVII. — An Christi voluntas semper impleta sit. 


9 
Dist. XVIII. — De merito Christi et quid sibi meruerit 


1079 
Dist. XIX. — De modo nostre redemptionis, et quid 
Christus meruerit nobis. Tos 
Dist. XX. — Quod Deus aliter nos liberare potuerit. 
Quare potius isto modo Christus voluit nos liberare. 
1081 
Dist. XXI. — An Verbum ex quo fuit homo, unquam 
desierit esse homo. 1081 
Dist. XXII. — Qua ratione dicatur passus Deus. 1089 
Dist. XXIII. — An Christus fldem etspem habuerit sic- 
ut charitatem. 1082 
Dist. XXIV. — De fide antiquorum. 1082 
Dist. XXV. — De spe. Differentia inter fidem et spem. 
2 


Dist. XXVI. — Quod sancti non dicantur modo credere 
vel sperare. 108* 


Dist. XXVII. — De charitate Christi. Duo precepta cha 


- T——— 


1391 


ritatis. . 1083 
Dist. XXVIII. et XXIX. — Angelipreecepto charitatis ob- 
ligantur. 1083 
Dist. XXX. — An melius sit diligere amicos quam ini- 
mnicos, an e converso. 
Dist. XXXI. — An charitas semel habita amittatar. 
10 
Dist. XXXII. — Quomodo Christus dilexit. 1085 
Dist. XXXIII. — De virtutibus principalibus quas car- 
dinales appellant. 1085 
Dist. NXAXIV. — De septem donis Spiritus sanct 
108 


Dist. XXXV. — Distinctio inter scientiam, intelligen- 
tiam, et sapientiam. 1087 
Dist. XXXVI. — De virtutum connexione et equalitate. 


Dist. XXXVII. - De decem mandatis Decalogi, et eo- 
rum reductione ad duo charitatis mandata. 1087 
Dist. XXXVIII. — De mendacio. 1088 
Dist. XXXIX. — De perjurio. 1088 
Dist. XL. — De septimo et nono precepto secunde ta- 
bule. 1090 
LIBER QUARTUS. — DE SACRAMENTIS ECCLE- 
SIASTICIS. 
Distinctio prima. — De sacramentisin genere. Quid sit 
sacramentum. 1089 
Dist. 1I. — De baptismo. 1094 
Dist. III. — Quid eit baptismus. 1092 
Dist. IV. — De triplici effectu baptismatis. Quorumdam 
0 


error. . 
Dist. V. — JEque efficax est baptismus sive a bono sive 
a malo. 1094 
Dist. VI et VII. — Quibus liceat baptizare. 1094 


Dist. VIIT. — De sacramento Eucharistie. Eucharistia 


unde dicatur. 1094 
Dist. IX. — De duobus modis manducandi. 1095 
Dist. X. — Corpus Christi in omni esse altari. — 1095 


Dist. XI. — De conversione panis in carnem Christi, et 
vini in sanguinem. 1 
Dist. XII. — Ubi illa accidentia fundentur. De fractione 
et partibus. 1096 
ist. XIII. — Qui conficiat hoc sacramentum. — 1097 
Dist. XIV. — De poenitentia. Unde dicatur. Quid sit 


ponitere. 1097 
Dist. XV. — An confessio de uno peccato valeat, ceete- 
ris manentibug. 1098 
Dist. XVI. — Detribus que in poenitentia consideren- 
tur. 1099 
Dist. XVII. — Cui confessio facienda est. 1099 


Dist. XVIII. — Quanto et quid Deus dimittat et sacer- 
os. 1100 
Dist. XIX. — Quando hee claves dantur et quibus. 1101 
Dist. XX. — De his qui in fine ponitent. 1104 


Dist. XXI. — An peccata dimissa redeant. 1102 
Dist. XXII. — De unctiouibus. 1102 
Dist. XXIII. — De ecclesiasticis ordinibus. 4103 
Dist. XXIV. — De ordinatis ab hereticis. 1105 
Dist. XXV. — De conjugio. 1105 

j 1106 


Dist. XXVI. — Quid sit conjugium. 
Dist. XXVII. — Coactio excludit consensum. 1107 
Dist. XXVIII. — Quod errormatrimoniumimpediat. 1107 
Dist. XXIX. — De triplici bono conjugii. 101 
Dist. XXX. — De his que matrimonium impediunt. 


1108 

Dist. XXXI. — De differentia votorum. Divieio voti 
singularis. 1108 
Dist. XXXII. — De dispari cultu. 1108 
Dist. XXXIII. — De cognatione carnia. 1109 
Dist. XXXIV. De gradibus affinitatis. 1109 


Dist. XXXV. — be cognatione spirituali. 1 

Dist. XXXVI. — De resurrectione, Quid sit tuba extremi 
judicii. . 1110 

Dist. XXXVII. — De cetateet statura resurgentium. 1110 


ORIO RERUM QUJE IN HOC TOMO CONTINENTUR. 


|. 
1399 


Dist. XXXVIIT. — De suffragiie. defunctorum. 1110 
Dist. XXXIX. — De ordine eorum qui judicandi sunt. 

' 1111 

Dist. XL. — Deloco judicii et sententia.7 1111 
Dist. XLI. De differentia mansionum in celo et in 
inferno. 1112 
Dist. XLII. — De visione bonorum et malorum. 1419 


BUGO AMBIANENSIS ARCHIEPISCOPUS RO- 
THOMAGENSIS. 


Notitia. 

Notitia altera. 

EPISTOLA HUGONIS. ) 

Erisr. I. — Ad Ludovicum Francorum regem. — De 
mercato constituendo apud Gozengres. 11314 

Erier. 1l. — Ad eumdem. 11314 

Eri21T. lll. — Ad eumdem. — Pro libertate ecclesise S. 
Martini de Ponlisara. 1131 

Epigr. — IV.-VI. — Ad Sugerium abbatem S. Dionysii. 

1132 


1112 
1111 


Epigr. VII. — Ad Innocentium II papam. — De morte 
Henrici I Angelorum regis. 1132 
Episr. VII. — Ad eumdem. — De gestis a ee super 
ecclesia de Beciano. 1132 
Episr. 1X. — Ad clerum et populum Romanensem. — 
De absolutione Guigonis Delphini. 1132 
Keisr. X. — Ad Theodoricum Ambianensem episcopum 
— Dehominibus qui vicejumentorumtrahebant carpenta 
&d dedificandas ecclesias. 1133 
EriaT. XI. — Ad Alphonsum comitem Tolosanum. 1134 
Episr. XII. — Ad Rainardum abbatem Cisterciensem. — 
Ecclesiam Mortuimaris Cistercjensibus concedit. 14131 
Epis. XIII. — Ad Ademarum S. Tyberii abbatem. 1134 

, Erisgr. XIV. — Ad Eugenium III papam. — Ut Vize- 
liacenae cenobium sub Romane sedis protectione susci- 
jat. 1136 
Erisr. XV, — Ad universos fideles. — De cappa incon- 


gutili. 1136 
DIALOGORUM LIBRI SEPTEM. 
Monitum previum. 1137 
Epistola Hugonis ad Mattheum Albanensem episco- 
pum. 1141 
LisgR PAniU8. — De summo bono. 41141 
LiBER SECUNDUS. 4153 
LiBER TERTiUS. . 1165 
LIBER QUARTUS?. 1171 
LiBER QUINTUS. 41191 
LiBER SEXTUS. 1915 
Epistola Hugonis Radingensis abbatis ad Mattheum, 
1227 
LIBER SEPTIMUS. 1929 


TRACTATUS IN HEXAMERON. 
Epistola Hugonis ad Árpulfum Lexoviensem episco- 
1241 


pum. 
LiBER PRIMUS. 1249 


CONTHA H/ERETICOS LIBRI TRES, 
Epistola Hugonis ad Albericum Ostiensem episcopum. 
1255 


Prefatio Hugonis. 1253 
LisER PRIMUS. 1351 
LinER 8ECUNDUS. 1273 
LisEgR TERTIUS. 1283 
TRACTATUS DE MEMORIA. 

Observatio previa. 1299 
Epistola Hugonis charissimo suo Philippo. 1299 
Prefatio ejusdem Hugonis. 1299 
LIBER PRIMUS. 1301 
LiBKR SECUNDUS. 1307 
LiBER TERTIUS. 1315 
De fide catholica, et Oratione dominica. 1323 
Vita Sancti Adjutoris. 1345 
Ixpices ad Opera Petri Lombardi. 1354 


FINIS TOMI CENTESIMI NONAGESIMI SECUNDI. 


-— Rs Ex typis DESTENAY. 


QUA MI^T c 
$ "E ' It 
(o2 tfLe.a.e- 


DOES NOT CI3CU NIE 
OUTSIDE Tri£. LICRASY 





DS vlLg.l 
DOES NOT COXCULATE 
OUTSIDE Tri£. LICRAS